BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Kelas VII
Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga
larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan
dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK)
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina
dipakna buku taun 2014. Ieu buku th sipatna dokumn hirup. Hartina bakal
tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panka jaman. Pangdeudeul ti
rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajn ieu buku.
PANYUSUN:
Tatang Sumarsono
Ahmad Hadi
Ano Karsana
Asep Ruhimat
Darpan
Dede Kosasih
H. Dingding Haerudin
H.Yayat Sudaryat
Risnawati
PENELAAH:
Prof. Dr. H. Iskandarwassid, M.Pd.
Dr. Hj. Ai Sofianti, M.Pd.
Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.
Budi Riyanto
Dipedalkeun ku:
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
Ban
a du
d ng, Desember
Bandung, Desem 2013
Kep
pal
a a Dinas Pendidikan
Kepala Pe Provinsi Jawa Barat,
Prof
Prof. Dr
Dr. H
H. M
Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA
Pembina Utama Madya
NIP. 19570807 198601 1 001
iv
PANGBAGA
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
v
dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan
Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan
Dasar dan Menengah.
Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten
cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah,
anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung
sastra darah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi
kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu
nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan
pameredih sareng kaayaan pajaman.
vi
PANGJAJAP
vii
Tangtu wa ra knh kahngkran ieu buku th. Panyawad katut
pangdeudeul pikeun nyampurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.
viii
DAPTAR EUSI
PANGBAGEA:
1. Kepala Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat ......................................................................... iii
2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat ....................................................... v
BA B I: PITUDUH UMUM
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru ......................................................... 2
B. Padika Make Buku Tuturus Guru ..................................................... 2
C. Tatapakan Formal ........................................................................... 4
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran ..................................... 4
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) .................................................. 5
F. Proses Pangajaran ............................................................................ 5
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas VII
SMP/MTs ...................................................................................... 6
H. Pta Konsp .................................................................................... 8
Pangajaran 5: Dongng
A. Maca Dongng Sasatoan ................................................................... 44
B. Medar Dongng .............................................................................. 45
x
C. Babagian Dongng .......................................................................... 46
D. Maca Dongng Si Kabayan .............................................................. 47
E. Tokoh Dongng Siga Si Kabayan ..................................................... 48
F. Maca Dongng Sunan Gunung Jati .................................................. 48
G. Kajembaran Basa ............................................................................. 49
Pangajaran 6: Sajak
A. Maca Sajak....................................................................................... 51
B. Medar Perkara Sajak ......................................................................... 52
C. Ngadklamasikeun Sajak.................................................................... 52
D. Pedaran Dklamasi ........................................................................... 53
E. Ngarang Sajak ................................................................................ 54
xi
BA B IV: BAHAN PANGJEMBAR
Pangajaran 1 ......................................................................................... 84
Pangajaran 2 ......................................................................................... 85
Pangajaran 3 ......................................................................................... 86
Pangajaran 4 ......................................................................................... 86
Pangajaran 5 ......................................................................................... 87
Pangajaran 6 ......................................................................................... 89
Pangajaran 7 ......................................................................................... 90
Pangajaran 8 ......................................................................................... 90
Pabukon .............................................................................................. 91
xii
Bab I
Pituduh
Umum
1
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru
Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu cs dina
ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara
hal.
1. Wincikan lngkah-lngkah pangajaran dina raraga mr gambaran ka guru
pikeun ngahontal kompetnsi dasar (KD) jeung indikator.
2. Susunan lngkah-lngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu
gumulung tur ngamalir.
3. Lngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal pangalaman
diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah
had, ngawasa konsp, kaparigelan mikir nu ilmiah (saintifik), kamampuh
ngarngskeun masalah, karancagan, pribadi nu sonagar (rplktif), tur
numuwuhkeun rasa basa Sunda.
4. Dadaran rupining thnik pikeun meunteun kamampuh murid.
5. Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rmdial jeung ngajembaran
pangaweruh murid.
6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur silih ldan (sharing).
7. Pituduh ngeunaan cara mak buku babon murid.
C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana
Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan.
Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD)
Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai
Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu wa
kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum
Daerah (Kurda).
Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK th diwincik jadi KIKD, luyu
jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun mangrupa struktur anu
maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-ngajar. Cindekna,
sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing mngpar tina katangtuan KIKD,
tma, jeung alokasi waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah
guru dibr lolongkrang keur ngembangkeun karancaganana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru. Ari
sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD th moal sagemblengna kacumponan
mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumber-sumber lianna pikeun
pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di antarana mdia massa, bagbagan palmuan
lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan
guru kudu rancingeus pikeun nngan jeung ngungkab bahan pangrojong
sangkan KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.
F. Proses Pangajaran
Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintifik, anu lngkah-
lngkahna:
1. Nitnan (mengamati), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa nongton;
2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa sawala;
3. Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh anu leuwih
jembar;
4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen);
5. Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan)
6. Ngawangun ramatloka (networking) ku cara nangan bahan tina sumber anu
lian.
Bab I 5
PITUDUH UMUM
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)
Kelas VII SMP/MTs
KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)
7.1 Menghayati dan 7.1.1 Menghargai dan mensyukuri
mengamalkan keberadaan bahasa Sunda sebagai
ajaran agama yang anugerah Tuhan yang Maha Esa
dianutnya sebagai sarana komunikasi melalui
PAGUNEMAN, WAWARAN dan atau
IKLAN LAYANAN MASYARAKAT,
PANGALAMAN PRIBADI, AKSARA
SUNDA, KAULINAN BARUDAK,
DONGENG, SAJAK, dan PUPUJIAN.
7.2 Menghargai dan 7.2.1 Menunjukkan perilaku jujur, tanggung
menghayati perilaku jawab, dan santun dalam menggunakan
jujur, disiplin, bahasa Sunda untuk PAGUNEMAN
tanggung jawab, SEHARI-HARI dan KAULINAN
peduli (toleransi, BARUDAK.
gotong royong), 7.2..2 Menunjukkan perilaku jujur, tanggung
santun, percaya diri, jawab, dan santun dalam menggunakan
dalam berinteraksi bahasa Sunda untuk membuat
secara efektif WAWARAN dan atau IKLAN LAYANAN
dengan lingkungan MASYARAKAT, PANGALAMAN
sosial dan alam PRIBADI, dan AKSARA SUNDA.
dalam jangkauan 7.2.3 Menunjukkan perilaku jujur, tanggung
pergaulan dan jawab, dan santun dalam menggunakan
keberadaannya bahasa Sunda untuk mengapresiasi
dan mengekspresikan DONGENG,
SAJAK, dan PUPUJIAN
Bab I 7
PITUDUH UMUM
H. Pta Konsp
8
Pangajaran Kelas VII
- Analisis teks - Analisis teks - Maca wawaran - Maca - Mikawanoh - Maca - Maca sajak - Nadomkeun
paguneman kaulinan - Maca iklan tinulis pangalaman aksara Sunda dongng - Analisis sajak pupujian
- Metakeun barudak - Analisis teks iklan pribadi - Maca aksara sasatoan - Ngadklamasi- - Analisis teks
paguneman - Maca skenario radio - Nulis catetan Sunda - Analisis keun sajak pupujian
- Nulis kakawihan - Analisis teks iklan poan - Nulis aksara dongng - Pedaran - Wangun
paguneman - Nembangkeun TV - Padika nyusun Sunda - Papasingan dklamasi pupujian
- Nyusun naskah kakawihan - Kajembaran basa pangalaman dongng - Ngarang sajak - Babandingan
drama - Ngawanohkeun - Ngalarapkeun - Ngadongng pupujian
- Ngawanohkeun kekecapan kecap jeung sajak
kekecapan - Ngalarapkeun
babasan
- Ngalarapkeun
kapamalian
Bab II
Pituduh
Husus
9
PANGAJARAN 1
PAGUNEMAN
A. Paguneman Sapopo
Kagiatan Awal
Guru asup ka kelas ngucapkeun salam, murid ngajawab salam guru
babarengan. Upama jam kahiji, guru mapancnan heula mingpin dua babarengan,
sanggeus rngsngadua KM nyiapkeun kelas. Guru ngondisikeun kelas sangkan
teu garandng, merenahkeun murid diuk dina korsi swang-swangan kalawan
tartib. Sanggeus kelas tartib tur rapih, guru ngabsn murid, nu katohyan teu
sakola, guru mapaykeun ka murid nu deukeut imahna pikeun ngayakinkeun
naha bener gering, ijin, atawa alpana.Murid ngaluarkeun buku pakt Basa
Sunda jeung buku tulis husus pelajaran basa Sunda.
No KAGIATAN
Bab II 11
PITUDUH HUSUS
6. Tina dua tma bahan karangan paguneman, guru bisa meunteun tina
jihad strukturna, kekecapan nu dipakna, tanda baca, jeung logika
karangan. Karangan hasil pagawan murid henteu diajn mutlak bener
atawa salahna.
B. Medar Paguneman
No KAGIATAN
1. Dina bagian B medar ngeunaan paguneman, murid dibr tugas maca
pedaran. Sanggeus brs maca, murid dibr lolongkrang pikeun tumanya,
guru ngajawab sarta ngajukeun pertanyaan-pertanyaan sacara lisan.
2. Dina kagiatan 2 guru mere pancn tinulis anu kudu dipigaw murid,
aya pertanyaan nu jawabanana geus nyampak dina wacana, nyata:
(1) Nanyakeun naon Atia ka indungna th?
(2) Ari nu dipikareueus ku indungna saha?
(3) Saha wa anu kalibet dinata paguneman?
(4) Naon nu jadi tma dina ta paguneman th?
Pertanyaan sjnna pikeun ngawangun konteks kucara ngahudang
pamanggih murid,jawabanana relatif sarta henteu dipeunteun bener
atawa salahna.
(5) Tatakrama th jembar. Cik terangkeun!
(6) Ari tatakrama dina nyarita kudu kumaha?
(7) Naon sababna tatakrama diperlukeun dina kahirupan?
(8) Cik kumaha kira-kirana lamun jalma teu boga tatakrama?
C. Molahkeun Paguneman
No KAGIATAN
Bab II 13
PITUDUH HUSUS
Dina subtma C Molahkeun Paguneman, guru ngayakeun dua kagiatan inti,
nyata:
Kagiatan 1
Guru nugaskeun murid bagilir genep urang-genep urang saluyu jeung
jumlah palaku dina ta sempalan drama pikeun ngaragakeun paguneman.
Kagiatan 2
Sakabh murid dibr pancn ngaaprsiasi babaturanana nu kagiliran ka
hareup, pamanggihna dicatetkeun saperti dina kolom ieu di handap:
Hasil pangajn
Wasta: ........
Pasmon/eksfrsi Lentong
Kagiatan 3
Murid dibr pancn ngarang naskah paguneman winangun drama tina nu
kaalamanana sapopo. Palaku dina ta karangan ditangtukeun antara 3-5
urang. Tma paguneman bbas gumantung murid.
No KAGIATAN
Dina ieu pangajaran, subtma D Paguneman dina Diskusi, guru
ngajelaskeun heula peran pangjejer (narasumber), panumbu catur
1.
(moderator), pamilon nyata peserta atawa nu milu kana kagiatan
diskusi, jeung girang serat (notuln). Pangjejer nyata nu medar atawa
mr matri diskusi, panumbu catur nu ngatur lumangsungna kagiatan
diskusi, jeung girang serat nyata anu nyatet pertanyaan, jawaban katut
pikiran-pikiran salila lumangsungna diskusi.
Bab II 15
PITUDUH HUSUS
yn aparat henteu tegas, tapi bisa jadi aya
pertimbangan-pertimbangan sjn. Upamana
wa, padagang kaki lima dirajia, tangtu
sanggeus dirajia kudu aya jalan kaluarna.
PANUMBU CATUR: Hatur nuhun ka narasumber anu parantos
ngawaler, rupina sugema teu sugema
kedah sugema kana waleran narasumber,
salajengna kanggo termin kadua, mangga
dihaturananan.
PAMILON 1 :
....
PAMILON 2 :
PAMILON 3 :
...........
PANUMBU CATUR : ..
..
..
...........
PANGJEJER :
..
..
PANUMBU CATUR :
.
.
..............................
No KAGIATAN
Bab II 17
PITUDUH HUSUS
(8)
(9)
(10) .
(11)
Pagawan murid dipariksa sarta dipeunteun ku guru.
No KAGIATAN
Bab II 19
PITUDUH HUSUS
Sabada ngareungeu omongan Sutar, derekdek Pa ko nerangkeun yn
kadaharan, kabersihan, jeung kashatan th raket pisan patalina.Kadaharan
th bisa nyhatkeun, ngadatangkeun tanaga, tapi og bisa ngabalukarkeun
awak gering.
Pa ko ngawanti-wanti yn kadaharan th kudu enya-enya beresih, ulah
tambarakan komo bari jeung can kadasaran ku sangu heula. Cindekna, saur
Pa ko, urang th kudu diajar ngabiasakeun hirup shat, berska, beresih,
dahar dina waktuna sarta ulah ngalobakeun teuing jajan anu teu paruguh.
Engk Bapa rk ngalongok, anteur ba ku Sutar, saur Pa ko mungkas
cariosanana.
3. Salian ti pancn di luhur, guru og nugaskeun murid pikeun migaw
rupa-rupa latihan anu engkna bakal dipeunteun sarta peunteunna
didituliskeundina daptar peunteun tugas. Pancn latihanana di antrana
ieu di handap!
Latihan 1
Ieu aya bahan keur paguneman, hg jieun dina karangan wangun lancaran
saperti dina wacana Indung jeung Anak , saterusna robah jadi wangun
sknario drama.
Tilu urang siswa SMP keur anteng di warnt nangan bahan jang diskusi kelompok.
Ari bahan nu ditanganana nyata perkara pentingna miara lingkungan hidup.Loba
bahan nu diunduh terus diprint. Tah, dina milih-milih bahan nu geus meunang
ngeprint ta timbulna paguneman, tiluanana papada ngajukeun pamanggih
(pendapat).
Latihan 2
Jieun og ieu bahan paguneman dina wangun sknario drama.
Ngiritik kana karya seni dina pamran lukisan di Jalan Braga Bandung. Tokoh
palakuna opat urang siswa SMP nyata Dani, Jni, Winda, jeung Diani. Ari
obyk lukisanana nyata lukisan pamandangan alam, diantarana dina ta lukisan
katmbong aya sawah, leuweung, gunung, saung sawah, manuk, nu magaw, budak
nu ngurek belut, jeung Ibu Tani nglk boboko ngajingjing tko. Pk jieun paguneman
di antara nu opatan husus nyaritakeun lukisan.
H. Ngawanohkeun Kekecapan
No KAGIATAN
PANGALAMAN PRIBADI
Kagiatan Awal
Guru asup ka kelas ngucapkeun salam, murid ngajawab salam guru
babarengan. Upama jam kahiji, sammh KM nyiapkeun kelas, guru nugaskeun
heula mingpin dua, rngs ngadoa babarengan kakara KM nyiapkeun kelas.
Guru ngondisikeun kelas sangkan teu garandeng, merenahkeun murid sangkan
diuk dina korsi kalawan tartib. Sanggeus kelas tartib tur rapih, guru ngabsn
murid, nu katohyan teu sakola, guru mapaykeun ka murid nu deukeut imahna
pikeun ngayakinkeun naha bener gering, ijin, atawa alpana.
No KAGIATAN
Dina subtma B, Pangalaman nu Ditulis dina Catetan Poan, murid
diwanohkeun heula kana karangan nu asalna tina catetan poan. Eta
karangan sina dibaca babarengan dina jero hate, cukup sabalikan g.
Sanggeus katwak substansina, murid bakal ngarasa yakin bisa ngarang
saperti kitu. Modl dina urusan ngaran munggaran asup sakola, apan
ta th pangalaman anu mh kasorang ku sarra dina mangsana
wawanohan, teu burung so kaya nu ahng Ieu geura contona:
Bab II 23
PITUDUH HUSUS
Tah, tina wawanohan g apan jadi narik, padahal sakadar urusan ngaran.
Tangtu loba kajadian-kajadian sjnna anu bisa dijieun karangan.
Saterusna pikeun ngawangun konteks, guru mere rupa-rupa pancn,
boh nu sipatna individual boh pann kelompok.
2. Pancn ka-1 (individu), guru nugaskeun murid pikeun ngajelaskeun
makna nu aya dina ngaranna swang-swangan. Conto tugasna saperti
kieu:
Sakabh ngaran tangtu ngabogaan makna, kaasup ngaran hidep aya maknana.
Ayeuna hg tuliskeun makna nu dikandung dina ngaran hidep!
Pancn ka-2 (individu), guru nugaskeun ka sakumna murid pikeun
ngarang tina pangalaman nu kasorang po kamari, ti mimiti indit
sakola tepi ka balik deui ka imahna. Conto tugasna kieu:
(1) Po kamari hidep ka sakola, indit isuk-isuk, sadatangna ka sakola
terus diajar, terus balik ka imah pabeubeurang. Tah, tina po ta
aya pangalaman nu kasorang ,hg tuliskeun jadi hiji karangan!
Masih pancn ka-2, guru nugaskeun deui karangan pangalaman
nu leuwih jembar. Tugasna saperti ieu di handap!
(2) Cik tuliskeun rupa-rupa pangalaman hidep waktu keur sakola
di SD, utamana anu aya patalina jeung kagiatan diajar, boh nu
pikaresepeun boh nu henteu pikaresepeun kaasup bisa jadi aya
pangalaman nu pikasediheun. Ditulis masing marl da tangtu
masih inget.
Sakabh tugas-tugas murid dikorksi ku guru, utamana nyoko dina
pamakan kecap, kalimah, jeung alina. Ieu th pikeun ngagantaran
kamapuh murid ngarang dina wangun-wangun karangan lian.
3. Pancn ka-3 (kelompok),guru nmbongkeun hiji gambar, murid sina
nyaritakeun ta gambar dumasar kana pangalamanana. Nyaritakeun
gambar mangrupa pancn kelompok, ari kelompokna cuku tilu urang.
Ieu gambarna.
Bab II 25
PITUDUH HUSUS
Pon nya kitu deui pelajaran-pelajaran sjnna. Tah, samulangna ti
Pangandaran th maranh kudu ngalaporkeun hasilna nu mangrupa karya
tulis. Laporanana mah perkelompok ba saluyu jeung pancnna,saur Pa
Maman, ngcskeun.
Eta karangan th kakark tatahar piknik, tapi geus bisa ditulis jadi hiji
karangan. Sanggeus ta karangan dibaca ku murid, guru mr rupa-
rupa pancn nu ngawengku Pancn 1 jeug Pancn 2 nu mangrupa tugas
utama murid ngajangglkkeun hiji karangan carita pangalaman.
2. Pancn ka-1, dibr heula tugas ngajawab pertanyaan kana wacana
geusan mibanda pamahaman ka anu dibacana. Pertanyaanana kieu:
(1) Naon bdana piknik jeung karyawisata th?
(2) Naon sababna milih obyk wisata Pangandaran?
(3) Ari nalungtik guha alam aya hubungan jeung pelajaran naon?
(4) Pancn naon anu kudu dijieun ku murid samulangna ti Pangandaran
th?
(5) Dina ta wacana kasebut majar barudak sarugemaeun, naon
sababna?
Pikeun ngawangun kontes, guru og bisa ngeuyeuban pertanyaan
saperti kieu:
Pk caritakeun deui ta karangan pangalaman th make basa hidep sorangan!
Bab II 27
PITUDUH HUSUS
4. Guru mr tugas kelompok anggotana opat urang siswa pikeun nyusun
ringkesan buku biografi. Tugasna kieu:
Baca buku biografi saurang tokoh saperti seniman, olahragawan,
ilmuwan, atawa pejuang. Jieun ringkesanana!
Guru mariksa hasil pagawean kelompok ku cara nilik substansi biografi
tokoh nu ditulis ku siswa.
No KAGIATAN
1. Dina bagian F Padika Nyusun Paangalaman, guru ngawanohkeun
lengkah-lengkah ngarang carita pangalaman anu praktis tur gampang
kahartina ku murid.Contona saperti kieu:
Conto rangkay karangan tina pangalaman kmping.
(1) Pangalaman mmh indit. (Caritakeun persiapanana, kajadian-
kajadian anu kaalaman sammh indit.)
(2) Pangalaman di perjalanan. (Caritakeun sakur nu karandapan di
perjalanan.)
(3) Pangalaman prakna kmping di tempat anu dituju. (Caritakeun
kagiatan-kagiatanana, hal nu pikaresepeun, pikalucueun,
pikasediheun, pikareuwaseun, jst.)
(4) Pangalaman waktu mulang. (Ieu og caritakeun sakur nu karandapan
ku hidep.)
Ku cara dijieun heula rangkayna, dina prakna nulis th moal rundag-
randeg teuing sarta hasilna bakal marl. Rangkay karangan th pohara
ngabantuna, komo keur nu diajar ngarang mah.
2. Tina lengkah-lengkah ngarang No.1 guru ngamimitian ngalarapkeun
ta lngkah ngarang ku cara diptl hiji-hiji. Ari obyk karanganana,
guru ngasongkeun sababarha pilihan, obyk-obyk sakirana kungsi
kasaba ku murid, contona wa: (1) Pangalaman Karyawisata ka
Palabuanratu, (2) Pangalaman Karyawisata ka Tangkubanparahu, jeung
(3) Pangalaman Karyawisata ka Pangandaran. Upamana wa murid
milih no (2)
Pancn 2
Pangalaman di perjalanan
(tuliskeun sakur nu karandapan jeung gambarkeun suasana di
perjalanan)
Pancn 3
Pangalaman di obyk wisata Tangkubanparahu
...
(tuliskeun rupa-rupa nu kasorang di ta obyk wisata)
Pancn 4
Pangalaman waktu mulang
.......
(tuliskeun pangalaman jeung suasana nu karandapan waktu mulang)
Bab II 29
PITUDUH HUSUS
F. Ngalarapkeun Kecap
No KAGIATAN
1. Dina bagian F Ngalarapkeun Kecap, murid sina maca wacana bari
nitnan kecap-kecap nu teu dipikahartina. Guru nerangkeun harti
kecap beunang nitnan murid, guru og ngcskeun kecap-kecap nu
hartina ngalegaan jeung ngaheureutan.
2. Guru ngbrhkeun kecap-kecap nu hartina ngalegaan, jeung kecap-
kecap nu hartina ngahreutan, ieu contona:
- Kecap nu ngalegaan:aa, emang, bibi, akang,jeung dunya.
- Kecap nu ngaheureutan: sarjana, motor, kitab, gorombolan, jeung oknum.
Eta kecap-kecap dijelaskeun ku guru pangna ngalegaan jeung
ngaheureutan.
3. Dina bagian ieu, murid sina ngalengkepan kalimah ku cara milih
kecap-kecap nu aya dina bagian 2 di luhur.
(1) Aya bibi nu ngasuh pun adi mah.
(2) Ari emang balanja ti pasar mana?
(3) Diheupheup th si aa mah kalah maju.
(4) Dupi akang linggih di mana?
(5) Batur mah nyiar dunya th blaan teu sar.
(6) Calon anggota DPR th nyumbang kitab ka pasantrn.
(7) Jalan th mact ku motor, mani rabeng jiga siraru.
(8) Sanggeus jadi sarjana manhna jarang balik ka lembur.
(9) Aya oknum nu teu tanggungjawab di kantor th.
(10) Pun bapa mah lahir jaman keur genting gorombolan.
G. Ngalarapkeun Babasan
No KAGIATAN
Bab II 31
PITUDUH HUSUS
H. Ngalarapkeun Kapamalian
No KAGIATAN
No KAGIATAN
Sammh kagiatan pross diajar ngajar, guru ngawanohkeun heula
matri nu aya dina Pangajaran 3, ngawengku maca wawaran, maca
1.
iklan tinulis, ngaregepkeun iklan dina radio, ngabandungan iklan dina
tv, medar perkara wawaran jeung iklan, jeung kajembaran basa.
Murid sina nitnan sakumna wawaran nu ditmpl di sabudeureun
sakolana. Guru nerangkeun pilihan kecap jeung jahan tina sakumna
wawaran nu dititnan ku murid.
Upamana wa:
2. - Miceun runtah didieu!>>>kuduna>>>Miceun runtah di dieu!
- Pinter, bageur, singer!>>> kuduna >>>Pinter, bageur, jeung
singer!
- Ekskul silat kumpul po saptu!>> kuduna >>Ekskul silat kumpul
po Saptu!
Guru nugaskeun murid pikeun nyatet wawaran nu aya di lingkungan
tempat padumukanana. Saterusna guru nitah ngorksi ta wawaran
3.
saluyu jeung papagon milih kecap jeung jahan nu geus diterangkeun
sammhna.
Dina kagiatan 4 guru mr pancn ka murid pikeun nyieun rupa-
4. rupa wawaran anu tmana sabudeureun kabersihan, disiplin, jeung
perpustakaan.
Bab II 33
PITUDUH HUSUS
B. Maca Iklan Tinulis
No KAGIATAN
No KAGIATAN
1. Dina subtma Ngaregepkeun Iklan dina Radio, murid dibr pancn
pikeun ngarkam iklan nu kungsi karegepkeun dina radio atawa
ngaragakeun iklan nu kungsi karegepkeun ku dirina. Upamana wa
iklan obat-obatan, produk barang jeung jasa, jeung iklan layanan
masarakat widang pangwangunan.
Bab II 35
PITUDUH HUSUS
2. Dina kagiatan 2, guru nugaskeun murid pikeun ngabandungan
tayangan iklan layanan masarakat dina tv lokal terus sina didiskusikeun
di kelas. Kriteriana sarua jeung iklan dina radio ngan aya tambahna
nyata pasmon palaku dina ta iklan.
3. Guru mr tugas kelompok pikeun milih jeung ngadiskusikeun
salahsahiji iklan layanan masarakat dina televisi.
4. Guru ngajak murid diajar ngarang sknario iklan layanan masarakat
dina tv. Karangan murid dipariksa tina dialog atawa gunemanana.
No KAGIATAN
Dina bagian E Medar Iklan-iklan di Luhur, guru nerangkeun leuwih
1. neueul kana pamahaman, kaasup wangenan jeung sawatara hal anu
ngabdakeunana.
Dina kagiatan 2 guru nitah ngajawab soal-soal anu aya patalina jeung
iklan tinulis, iklan radio, iklan tv, jeung wawaran. Pertanyaanana ieu di
handap!
(1) Naon nu jadi andelan iklan tinulis th? (andelan utamana basa,
kecap, jeung ungkara)
(2) Basa iklan tinulis th kudu kumaha? (kudu singkat, padet, jeung
narik nu maca)
(3) Kudu di mana iklan tinulis th dipasangna? (di tempat nu
strategis, gampang kabaca ti unggal penjuru/arah)
(4) Ari iklan dina radio nu utamana naon? (tokoh nu ngeusi sora
jeung latar sora-sora sjn)
2. (5) Jntrkeun pasaratan dina iklan tv! (figur tokoh palaku dina
iklan, tma sarta alur carita, pasaratan visualisasi, lokasi
shooting, jeung latar sora boh musik boh alat lian anu
pas.)
(6) Naon ciri iklan tv nu kaasup alus? (leuwih ged pangaruhna
tinimbang dua iklan tulisan jeung radio, bisa nodl fantasi
jeung imajinasi nu lalajo)
(7) Naha jam tayang bakal mangaruhan kana iklan radio atawa
tv? Jntrnkeun! (ged pangaruhna sabab iklan milu
kaperhatikeun ku jumlah pamiarsa jeung acara inti radio/
tv).
36 Pamekar Diajar BASA SUNDA
Buku Tuturus Guru SMP/MTs Kelas VII
(8) Nurutkeun pamanggih hidep, naon bdana iklan layanan
masarakat jeung iklan komrsial? (iklan layanan masarakat
mah keur ngawanohkeun program pamarntah atawa
keur proses panyadaran masarakat, ari iklan komrsial
mah keur mayukeun produk, boh jasa boh barang).
(9) . Cik jelaskeun, naon sababna pamarntah ngarasa perlu
ngiklankeun program-garapanana? (di antarana sangkan
meunang pangrojong ti masarakat)
(10) Cik terangkeun eusi wawaran! (ukur mangrupa parntah,
umajak, jeung panyark sarta ditulis tur ditmpl di lokasi
nu aya patalina jeung ta eusi wawaran).
F. Kajembaran Basa
No KAGIATAN
1. Dina submatri F Kajembaran Basa, murid dibr pengayaan matri
saperti nu kaunggel dina buku murid., ari pengayaan dina Pangajran
3 nyata larapna ngaran anak sasatoan dina kalimah. Conto matrina
saperti ieu di handap!
Dina wacana iklan dina radio aya ungkara nu unina kieu: Lah, jalan
th mani raruksak, lombang jarero matak pikabetaheun buruy. Naon ari
buruy? Buruy th sesebutan pikeun anak bangkong. Dina basa Sunda
mah anak sasatoan g aya ngaranna kaasup kamekaran jeung babagian
nu aya dina awakna.
Bab II 37
PITUDUH HUSUS
(4) Can manjing dipak magaw ari nng knh mah.
(5) Ari bogona ka marana, nu beunang th ngan cingok.
(6) Aya paribasa bilatung ninggang dag.
(7) Kad cai ngeuyeumbeu bisi aya utek-utek keur usum hujan kieu
mah.
(8) Mun rk ngukut anjing kudu keur kirik knh ngarah nurut
(9) Ih budak-budak kokolot begog, ka ditu tong pimilueun
ngomong.
(10) Tong waka diuseupan burayak knh laukna g.
nng utek-
utek
piyik burayak
cingok kirik
begog bilatung
kuar siih
KAULINAN BARUDAK
Kagiatan Awal
Guru asup ka kelas ngucapkeun salam, murid ngajawab salam guru
babarengan. Upama jam kahiji, sammh KM nyiapkeun kelas, guru nugaskeun
heula mingpin dua, rngs ngadua babarengan kakara KM nyiapkeun kelas.
Guru ngondisikeun kelas sangkan teu garandeng, merenahkeun murid sangkan
diuk dina korsi kalawan tartib. Sanggeus kelas tartib tur rapih, guru ngabsn
murid, nu katohyan teu sakola, guru mapaykeun ka murid nu deukeut imahna
pikeun ngayakinkeun naha bener gering, ijin, atawa alpana.
No KAGIATAN
Bab II 39
PITUDUH HUSUS
3. Guru mr kasempetan ka murid (tugas individu) pikeun ngajukeun
hiji kaulinan nu aya di lemburna sarta disina ngcskeun bari kumaha
ngaragakeunana. Jawaban murid saperti kieu:
Ngaran kaulinan Diterangkeun Diragakeun
Waktu diragakeun, murid-murid sjn milu ngaaprsiasi, guru og
milu ngajelaskeun.
4. Sanggeus guru ngajelaskeun perkara kaulinan jeung istilah-istilahna nu
kaunggel dina wacana, murid sina matalikeun pikiranana kana rupa-
rupa kaulinan nu aya di lemburna kiwari.
5. Guru ngajukeun pertanyaan pilihan ganda sacara tinulis keur nguji
pamahaman murid kana eusi wacana. Jawaban-jawaban murid
dipeunteun sarta diasupkeun kana peunteun tugas. Peertanyaanana ieu
di handap!
(1) Nu raresep kaulinan medar th nyata
a. barudak c. barudak lalaki
b. barudak aww d.barudak jeung kolot
(2) Medar th aya usumna nyatta waktuna.
a. usum halodo c. usum hujan
b. usum halodo keur alus anginna d. usum ged angina
(3) Ari nu sok diilukeun kana pestival langlayangan mah jenisna
a. langlayangan hias c. langlayangan gombrs
b. langlayangan adu d. langlayangan leutik
(4) Tempat nu geus maneuh diayakeun pestival langlayangan
nyata
a. Palabuanratu c. Pangandaran
b. Monas d. Cipatujah
(5) Gambar langlayangan disebutna
a. lukisan c. wangkong
b. gambar d. pulas
(6) Langlayangan pegat alatan lain karana diadu disebut
a. godos c. kabandang
b. ditataran d. kapakan
(7) Istilah blp ayana dina kaulinan
a. ngadu kalci c. panggal
b. pcl d. jajangkungan
(8) Istilah minangkar jeung minangkub th ayana dina kaulinan
a. gatrik c. ngadu kart
b. pcl d. damdaman
40 Pamekar Diajar BASA SUNDA
Buku Tuturus Guru SMP/MTs Kelas VII
(9) Istilah minangkar jeung minangkub osok dipak og dina
kaulinan
a. bklen c. congklak
b. sorodot gamplok d. halma
(10)Salasahiji kaulinan barudak aww nyata
a. anyang-anyangan c. gatrik
b. ngadu kalci d. medar
Bab II 41
PITUDUH HUSUS
C. Medar Oray-orayan
No KAGIATAN
1. Murid geus ngaragakeun sknario naskah oray-orayan, dina bagian
C Medar Oray-orayan guru nerangkeun perkara ieu kaulinan.
Dijntrkeun yn ieu kaulinan th kaasup kaulinan tradisional,
lokasi tempat arulinna, jeung leuwih popular pikeun barudak di
pilemburan.
2. Guru nerangkeun yn kaulinan oray-orayan th salian ti dikawihkeun
kudu diragakeun ku sabab kitu murid henteu cukup ngan apan
ngawihkeunana wungkul. Pikeun maham ngeunaan ieu kaulinan,
murid dibr kasempetan pikeun ngajukeun rupa-rupa panaya ka
guru.
3. Guru ngajelaskeun yn dina prakna ngaragakeun kaulinan oray-orayan
henteu jiga latihan drama, tapi cukup ba salasaurang nu milu kana ta
kaulinan mr pituduh sacara lisan.
D. Nembangkeun Kakawihan
No KAGIATAN
E. Ngawanohkeun Kekecapan
No KAGIATAN
1. Dina bagian E Ngawanohkeun Kekecapan, guru mr pamahaman ka
murid yn basa Sunda th kaasup banda budaya nu kawilang beunghar.
Loba istilah-istilah anu geus aya ngaranna, teu kudu nguyang ti basa
sjn. Guru mr conto sawatara istilah wanci (waktu) nu mindeng
kapanggih dina lalaguan Sunda, saperti wanci sariak layung.
2. Saterusna guru og nyebutan rupa-rupa ngaran patempatan nu
mindeng kaanjangan ku murid tapi teu apal hartina. Kanjangan di
dieu bisa dina harti mindeng kapanggih dina bacaan-bacaan saperti
dina dongng, carita pondok, atawa novel. Murid ngaregepkeun kana
sakur nu diterangkeun guru.
3. Guru ngajukeun pertanyaan anu ngahudang kanyaho murid, upamana
wa:
Cik sebutan ngaran patempatan di sabudeureun pamatuhan hidep!
(Alternatif jawaban murid: pasar, mol, parapatan, lapang, terminal,
gang, buruan, pangkalan ojg, sampalan, jsb.)
Bab II 43
PITUDUH HUSUS
PANGAJARAN 5
DONGNG
No KAGIATAN
2. Kagiatan kadua, guru nitah murid muka buku pakt basa Sunda, macadina
jero hat dongng Ajag Nangtang Jelema meunang sabalikan. Guru
nitnan ka sakabh murid bisi aya nu teu daria macana.
B. Medar Dongng
No KAGIATAN
Bab II 45
PITUDUH HUSUS
Guru mr pancn ka murid pikeun nangan dongng sjn boh tina
sumber bacaan (buku kumpulan dongng) boh beunang tatanya atawa
4. ngarkam langsung tis umber lisan. Dongng beunang sina dibaca
terus diringkes jalan caritana, hasil ringkesan dongng beunang murid
dikumpulkeun sarta dipeunteun ku guru.
C. Babagian Dongng
No KAGIATAN
Bab II 47
PITUDUH HUSUS
E. Tokoh Dongng Siga Si Kabayan
No KAGIATAN
No KAGIATAN
1. Guru nyabit deui dongng Si Kabayan sammh ngamimitian maca
dongng Sunan Gunung Jati. Saterusna murid sina muka buku
pakt nu aya dongng Sunan Gunung Jati, guru ngcskeun yn Si
Kabayan jeung Sunan Gunung Jati papada tokoh jelema, ngan bdana
Si Kabayan mah tokoh fiktif, ari Sunan Gunung Jati tokoh nyata.
G. Kajembaran Basa
No KAGIATAN
Bab II 49
PITUDUH HUSUS
3. Sangkan murid leuwih paham kana istilah-istilah patukangan, guru
mr eusianeun murid. Pancnna kieu: Lengkepan ieu kalimah ku
istilah patukangan nu aya di beulah katuhu!
(1) Pangarang th baheula mah disebut bujangga.
(2) Paneresan th tukang nyadap kawung.
(3) Paparabotan tina tambaga th dijieunna ku paldang.
(4) Sato galak g ari ka malim mah nurut.
(5) Juru laden dinu kariaan disebut pakacar.
(6) Baheula mah aya tukang teuleum nu disebut palika.
(7) Pamatang th tukang moro mak tumbak.
(8) Ari tukang moro mak bedil mah disebut paninggaran.
(9) Alusna mah mun asup ka makam bbja heula ka kuncn.
(10) Tukang nyieunan bedog disebutna panday.
SAJAK
A. Maca Sajak
Kagiatan Awal
Guru asup ka kelas bari ngucapkeun salam, murid ngajawab salam guru
babarengan. Sammh ngamimitian kagiatan diajar ngajar, guru ngondisikeun
heula kelas supaya kaayaan tartib, tenang, jeung diuk dina korsi sewang-swangan
kalawan rapih. Sanggeus katmbong tartib, rapih, jeung saregep, guru nitah KM
nyiapkeun kelas. Saterusna guru ngabsn murid bari sakalian nyiar raratan nu teu
hadir ka murid nu ngarasa deukeut imahna. Brs ngabsn, guru ngamimitian
pross diajar ngajar.
No KAGIATAN
1. Murid ngamimitian diajar, guru nitah maca sajak Bandung beunang
Wahyu Wibisana. Mimiti sina dibaca dina jero hat sangkan kalenyepan
eusina, saterusna sina dibaca bedas. Kelas jadi kareungeu ram, henteu
masalah.
2. Lngkah kadua, guru nugaskeun maca sajak ka hareup, dipilih nu
katmbong geus enya-enya siap. Murid ngaaprsiasi sajak anu saterusna
digiring pikeun diajar ngritik, upamana wa kana lentong jeung
eksfrsi lianna.
3. Sanggeus sababaraha urang murid maca sajak di hareup, guru nyontoan
maca sajak. Sanggeus dicontoan, murid beuki ngarasa yn maca sajak
th kudu ngaluyukeun kana situasi katut makna nu dikandung dina
ta sajak.
4. Guru sanggeus nyontoan maca sajak, timbul sumanget murid pikeun
maca sajak henteu karana kapaksa dititah guru. Maca sajak sing jadi
bagian tina pangaresep murid.
5. Guru nerangkeun yn maca sajak mah lain ngan sakadar tarik gorowokna,
lain og gegerenyeman tapi kudu luyu kana situasi nu kagambar dina
ta sajak kaasup maca kekecapan nu jadi symbol. Cindekna, maca sajak
mah bda jeung maca koran, maca carpon, atawa gogorowokan jiga
nu ambek.
Bab II 51
PITUDUH HUSUS
B. Medar Perkara Sajak
No KAGIATAN
C. Ngadklamasikeun Sajak
No KAGIATAN
D. Pedaran Dklamasi
No KAGIATAN
2. Sok sanajan nu utama mah sajak th dibaca, tapi ttla bisa dipatahkeun
dina wangun pagelaran nyata dklamasi ta. Malah kira-kira taun 70-an
dklamasi sajak th kawilang popular sarta mindeng dipasanggirikeun
pangpangna di kalangan murid-murid SD. Kadieunakeun, lain wa dibaca
jeung didklamasikeun, sajak og mimiti dilaguan jeung dimusikan
nyata nu disebut musikalisasi puisi. Sanggeus guru ngcskeun,
dipiharep murid kahudang pikeun ngajukeun pertanyaan.
Bab II 53
PITUDUH HUSUS
- Musikalisasi puisi nyata ngalaguan jeung ngamusikan sajak.
Jawaban-jawaban murid bisa loba rupana, guru teu kudu saklek
nyalahkeun tapi jawaban murid dilelempeng.
E. Ngarang Sajak
No KAGIATAN
2. Dina ngajarkeun kumaha carana ngarang sajak, guru ulah waka mikeun
tiori-tiori ngeunaan cara ngarang sajak lantaran bisa nalikung fantasi
katut imajinasi murid, gugon kana tiori ta.Tiori ngeunaan ngarang
sajak nu kapanggih dina buku-buku sumber cukup jang rfrnsi ba
keur bahan pangaweruh murid. Jadi lain hartina tiori ngarang teu
penting.
KORSI
korsi alus tina kai
korsi kuring panas, tumbilaan
hayang teuing diuk dina korsi hipu
ngan sieun diajar jadi nundutan
jiga nu rapat narundutan
lantaran korsina hipu
hayang teuing diuk dina korsi hipu
Bab II 55
PITUDUH HUSUS
PANGAJARAN 7
PUPUJIAN
A. Nadomkeun Pupujian
Kagiatan Awal
Guru asup ka kelas bari ngucapkeun salam, murid ngajawab salam guru
babarengan. Sammh ngamimitian kagiatan diajar ngajar, guru ngondisikeun
heula kelas supaya kaayaan tartib, tenang, jeung diuk dina korsi swang-swangan
kalawan rapih. Sanggeus katmbong tartib, rapih, jeung saregep, guru nitah KM
nyiapkeun kelas. Saterusna guru ngabsn murid bari sakalian mapaykeun nu teu
hadir ka murid nu ngarasa deukeut imahna. Brs ngabsn, guru ngamimitian
pross diajar ngajar.Murid sina ngaluarkeun buku pakt basa Sunda jeung buku
catetan murid.
No KAGIATAN
Bab II 57
PITUDUH HUSUS
3. Geuru ngcskeun papasingan pupujian dumasar kana eusi atawa
maksud nu dikandungna, murid matalikeun eusi pupujian Anak
Adam jeung Tos Medal Bulan Purnama.
Analisis kadua, lobana engang dina unggal jajaran aya dalapan engang.
Murid diajak ngitung jumlah engang, conto dina bait kadua Eling-
ling Dulur Kabh ieu di handap.
4. Sabab urang bakal mati(8 engang)
Nyawa dipundut ku Gusti(8 engang)
Najan raja nyakrawati (8 engang)
Teu bisa nyingkiran pati (8 engang)
Bab II 59
PITUDUH HUSUS
Analisis kaopat, purwakanti dina engang panungtung dina kecap
pamungkas unggal jajaran. Ieu geura titnan analisis dina pada kaopat
pupujian Eling-ling Dulur Kabh.di handap.
6. Kaduhung kaliwat langkung(langkung)
Tara nyembah ka Yang Agung(agung)
Sakarat nyeri kalangkung(kalangkung)
Jasadna teu meunang embung(embung)
LAGU PATURAY/Surachman RM
2.
Soara nyawa kari sakstan napas biola
ngeleperkeun lagu lumayung hideung
tengtrem temen anjeun nyangsaya, enung
luang ka tukang ngulahk nembongan lila
Bab II 61
PITUDUH HUSUS
PANGAJARAN 8
AKSARA SUNDA
No KAGIATAN
1. Guru ngamimitian diajar ngajar ku cara ngajukeun pertanyaan
ngeunaan aksara Sunda. Pertanyaanana saperti kieu: Hidep keur di SD
kungsi diajar aksara Sunda? Mun jawaban murid nyebut kantos, guru
ngajukeun deui pananya: Cing nu masih inget, tuliskeun ngaran hidep
ku aksara Sunda! Di antara murid di kelas tangtu aya nu bisa, saterusna
murid nu ngarasa bisa sina nuliskeun ngaranna dina bor.
2. Guru ngamimitian deui ngajarkeun aksara Sunda ku cara ngawanohkeun
aksara ngalagena, aksara swara, rarangkn, jeung angka. Murid latihan
nulis saluyu jeung nu aya dina buku pakt.
1. Sanggeus diajar nulis, guru mimiti ngajak murid diajar maca bacaan-
bacaan pondok. Pancn-pancn nu aya dina buku pakt sina dipigaw
di kelas, ssana dijadikeun PR geusan eusianeun di imah.
2. Tina tilu pancn, saupama bisa rngs dipigaw di kelas, guru mun
perlu mr pancn tambahan pigaweun di imahna swang-swangan.
Murid kudu enya-enya katmbong resepna diajar maca jeung nulis
aksara Sunda.
Bab II 63
PITUDUH HUSUS
Dina submatri B Ngagunakeun aksara Sunda, murid diasongan rupa-
rupa pancn, boh pancn kelompok boh pancn individu. Murid
3.
dibr lolongkrang pikeun migaw ta pancn di luar jam diajar mun
teu kaburu kapigaw di kelas.
Pituduh
Meunteun
65
MODEL PENILAIAN AUTENTIK DINA PROSES JEUNG HASIL DIAJAR
DUMASAR KANA KURIKULUM 2013
3. Penilaian Portofolio
Penilaian portofolio minangka pangajn anu dumasar kana informasi
ngeunaan kamekaran kamampuh murid dina hiji periode. Eta informasi th
bisa mangrupa karya murid tina hiji kagiatan diajar anu dianggap panghadna,
bisa tina hasil ts, atawa informasi sjnna anu luyu jeung sikep, kaparigelan,
atawa pngaweruh anu kudu dihontal dina hiji kompetensi. Jadi, anu diajn
th kumpulan karya murid, boh sorangan- sorangan boh kelompok dina hiji
periode kagiatan diajar.
Ku penilaian porofolio, guru bisa mikanyaho kamekaran jeung kamajuan
diajar murid. Upamana dina hasil karya nyieun sajak, nulis carpon, ngaringkes
novel, nulis laporan kagiatan, nulis naskah drama, nulis guguritan, jsb.
Lngkah-lngkah penilaian portofolio:
1). Guru ngajntrkeun sacara ringkes anu dimaksud penilaian portofolio
2). Guru jeung murid nangtukeun jenis portofolio anu bakal dijieun
3). Murid, boh kelompok boh individu, kalawan dituyun ku guru nyusun
portofolio pembelajaran.
4). Guru ngumpulkeun portofolio murid dibarengan ku catetan tanggal
ngumpulkeunana.
5). Guru meunteun potofolio murid dumasar kana kriteria anu geus
ditangtukeun
4. Ts Tinulis
Najan konsp asesmen autentik muncul lantaran aya anggapan ts tinulis kurang
nyugemakeun, tapi dina kagiatan diajar ts tinulis angger diperlukeun. Wangunna
bisa milih jawaban, upamana pilihan ganda, milih bener-salah, ya-tidak, ngajodokeun,
jsb. Bisa og ngajawab ku jalan ngeusian luyu jeung pananya (uraian).
Ts tinulis wangun uraian meredih kamampuh murid dina nginget-nginget,
mahamkeun, ngelompokkeun, ngalarapkeun, ngaanalisis, jeung ngajn matri
anu geus diajarkeun. Nyieun soalna diusahakeun bisa ngawengku ranah sikep,
kaparigelan, jeung pangaweruh murid. Ts wangun uraian mr kasempetan ka
guru pikeun ngukur hasil diajar murid dina tahapan anu leuwih luhur atawa
kompleks.
1. KELAS 7
Matri Paguneman
MK
MK
MK
MT
MT
MT
MT
Siswa
MB
MB
MB
MB
BT
BT
BT
BT
Bab III 69
PITUDUH MEUNTEUN
Keterangan:
1. BT (belum tampak) jika sama sekali tidak menunjukkan usaha yang
sungguh-sungguh dalam menyelesaikan tugas.
2. MT (mulai tampak) jika menunjukkan sudah usaha ada yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas tetapi masih sedikit dan belum ajeg/
konsisten.
3. MB (mulai berkembang) jika menunjukkan ada usaha yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas yang cukup sering dan mulai ajeg/
konsisten
4. MK( membudaya) jika menunjukkkan adanya usaha sungguh-sungguh
dalam menyelesaikan tugas secara terus menerus dan ajeg/konsisten.
b. Kompetensi Pengetahuan:
Soal Tes Lisan
1) Lamun dititnan tina paguneman anu dilakukeun ku A jeung B, kira-
kira naon hubungan antara A jeung B th?
2) Sebutan kalimah-kalimah nu jadi konci dina ta paguneman!
3) Sebutan bagian-bagian eusi ta pagunemam!
4) Naon anu hayang ditepikeun ku A ka B th?
5) Naon anu jadi jejer paguneman antara A jeung B?
c. Kompetensi Keterampilan:
Lembar Penilaian Teks Paguneman (a)
Aspek yang Dinilai
No. Nama Peserta Didik Isi Organisasi Diksi Struktur
(1-5) (1-5) (1-5) (1-5)
2. KELAS 8
Materi: Kawih
Bab III 71
PITUDUH MEUNTEUN
Religius Jujur Tanggungjawab Santun
Nama
No
Siswa
MK
MK
MK
MK
MT
MT
MT
MT
MB
MB
MB
MB
BT
BT
BT
BT
Keterangan:
1. BT (belum tampak) jika sama sekali tidak menunjukkan usaha yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas
2. MT (mulai tampak) jika menunjukkan sudah usaha ada yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas tetapi masih sedikit dan belum ajeg/
konsisten
3. MB (mulai berkembang) jika menunjukkan ada usaha yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas yang cukup sering dan mulai ajeg/
konsisten
4. MK( membudaya) jika menunjukkkan adanya usaha sungguh-sungguh
dalam menyelesaikan tugas secara terus menerus dan ajeg/konsisten
b. Kompetensi Pengetahuan:
Penilaian Hasil
Indikator Pencapaian Teknik Bentuk
Instrumen
Kompetensi Penilaian Penilaian
1. Mengenal teks kawih Tes Tertulis Tes Uraian 1. Sebutkan ciri-ciri nu
Sunda kapanggih dina teks
kawih Sunda?
2. Memahami kata-kata
2. Tangan kecap-kecap
yang terdapat dalam teks anu teu kaharti dina
kawih Sunda teks kawih, sarta
3. Memahami isi teks sebutkeun naon
kawih Sunda hartina!
4. Menemukan purwakanti 3.Caritakeun eusi
kawihna dumasar kana
dalam teks kawih Sunda naon-naon anu dibaca
5. Membandingkan teks ku hidep!
kawih Sunda lama dan 4. Tangan kecap-kecap
kawih baru anu murwakanti sarta
sebutkeun murwakanti
dina sora naon!
5.Sebutkeun naon bdana
jeung sasaruanna dua
kawih di handap!
c. Kompetensi Keterampilan:
1. Teknik: tes lisan
2. Bentuk Instrumen: unjuk kerja
Bab III 73
PITUDUH MEUNTEUN
Peunteun:
a. Alus (80-100)
b. Meujeuhna (60-79)
c. Kurang (35-59)
3. Pedoman Penskoran
a. Penilaian Afektif (NAf.)
- Skala Skor: 1-5
- Skor Maksimal = 7X5 = 35
- Nilai Afektif = Skor Diperoleh/10
b. Penilaian Kognitif (NK)
- Skor soal nomer 1 jeung 2 skalana 1-5
- Skor soal nomer 3 skalana 1-15
- Skor Maksimal = ((2X5)+(1X15) = 25
- Nilai Kognitif = Skor Diperoleh/10
c. Penilaian Psikomotor (NP)
- Skala skor: 1-5
- Skor Maksimal masing-masing(a) dan (b) = 5X4 = 20
- Skor Diperoleh = (a)+(b)
- Nilai Psikomotor = Skor Diperoleh/10
d. Nilai Total
NT = Naf. + NK + NP
3. KELAS 8
Materi : Carpon
MK
MK
MK
MK
MT
MT
MT
MT
MB
MB
MB
MB
BT
BT
BT
BT
Keterangan:
1. BT (belum tampak) jika sama sekali tidak menunjukkan usaha yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas
2. MT (mulai tampak) jika menunjukkan sudah usaha ada yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas tetapi masih sedikit dan belum ajeg/
konsisten
3. MB (mulai berkembang) jika menunjukkan ada usaha yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas yang cukup sering dan mulai ajeg/
konsisten
4. MK( membudaya) jika menunjukkkan adanya usaha sungguh-sungguh
dalam menyelesaikan tugas secara terus menerus dan ajeg/konsisten
b. Kompetensi Pengetahuan:
Penilaian Hasil
Indikator Pencapaian Teknik Bentuk
Instrumen
Kompetensi Penilaian Penilaian
Bab III 75
PITUDUH MEUNTEUN
Tes Lisan 1. Jelaskeunciri-ciri bahasa
1. Mengidentifikasi ciri- Tes Uraian dina teks carpon Duh
ciri bahasa dalam Indung!
carpon
Tes Lisan
2. Menceritakan Unjuk Kerja 2. Caritakeun deui kalayan
Observasi ringkes carpon anu tos
kembali isi carpon
dibaca tadi ku hidep!
yang dibacanya
c. Kompetensi Keterampilan:
3. Teknik: tes lisan
4. Bentuk Instrumen: unjuk kerja
Nama : ...................................
Kelas : ...................................
Sasaran Aspek Kriteria Skala
Basa a. Ucapan (artikulasi) Jentre 5-15
b. Lentong (tekenan, wirahma, randegan) Merenah 5-15
Eusi a. Hubungan eusi Saluyu 5-10
b. Pamekaran eusi Lengkep 5-20
c. Pamahaman eusi Paham 5-20
Tehnik/sikep a. Pidanganbahan Ngaguluyur 5-10
b. Rengkak jeung peta Saregep/sopan 5-10
Jumlah 35-100
Peunteun:
a. Alus (80-100)
b. Meujeuhna (60-79)
c. Kurang (35-59)
Pedoman Penskoran
a. Penilaian Afektif (NAf.)
- Skala Skor: 1-5
- Skor Maksimal = 7X5 = 35
- Nilai Afektif = SkorDiperoleh/10
b. Penilaian Kognitif (NK)
- Skor soal nomer 1 jeung 2 skalana 1-5
- Skor soal nomer 3 skalana 1-15
- Skor Maksimal = ((2X5)+(1X15) = 25
- Nilai Kognitif = SkorDiperoleh/10
4. KELAS 9
Materi: Girang Acara
MK
MK
MK
MT
MT
MT
MT
MB
MB
MB
MB
BT
BT
BT
BT
Siswa
Keterangan:
1. BT (belum tampak) jika sama sekali tidak menunjukkan usaha yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas
2. MT (mulai tampak) jika menunjukkan sudah usaha ada yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas tetapi masih sedikit dan belum ajeg/
konsisten
Bab III 77
PITUDUH MEUNTEUN
3. MB (mulai berkembang) jika menunjukkan ada usaha yang sungguh-
sungguh dalam menyelesaikan tugas yang cukup sering dan mulai ajeg/
konsisten
4. MK( membudaya) jika menunjukkkan adanya usaha sungguh-sungguh
dalam menyelesaikan tugas secara terus menerus dan ajeg/konsisten
b. KompetensiPengetahuan:
Penilaian Hasil
Indikator Pencapaian Teknik Bentuk
Instrumen
Kompetensi Penilaian Penilaian
1. Memahami struktur isi
teks memandu acara 1. Sebutkan struktur isi
teks memandu acara!
2. Mengidentifikasi kaidah- 2. Jentrekeun mana
kaidah teks memandu Tes Tertulis yang termasuk ragam
acara Tes Uraian basa baku dina teks
memandu acara
3. Mengidentifikasi ciri-ciri 3. Jelaskan ciri-ciri bahasa
bahasa dalam teks dalam teks memandu
memandu acara acara!
c. KompetensiKeterampilan:
Teknik: tes lisan
Bentuk Instrumen: unjuk kerja
Coba peragakan teks memandu acara yang sudah kalian susun tersebut ke
depan kelas dengan sikap dan bahasa yang santun
78 Pamekar Diajar BASA SUNDA
Buku Tuturus Guru SMP/MTs Kelas VII
Nama : ...................................
Kelas : ...................................
Peunteun:
a. Alus (80-100)
b. Meujeuhna (60-79)
c. Kurang (35-59)
Pedoman Penskoran
a. Penilaian Pengetahuan (NP)
- Skala skor soal nomor 1 s.d. 4 = 5-10
- Skala skor soal nomor 5 s.d. 7 = 5-20
- Skor Maksimal = (4X10) + (3X20) = 100
- Nilai Pengetahuan = Skor Diperoleh/10
Bab III 79
PITUDUH MEUNTEUN
CONTO TABEL NGOLAH PEUNTEUN
Deskripsi Catatan :
Deskripsi Catatan :
Bab III 81
PITUDUH MEUNTEUN
82 Pamekar Diajar BASA SUNDA
Buku Tuturus Guru SMP/MTs Kelas VII
Bab IV
Bahan
Pangjembar
83
Pangajaran 1
amprok : papanggih, patepung
cindekna, cidek: dumuk, puguh. kacindekan, kesimpulan-Ind.
dalit : layeut dina sosobatan, akrab, ngahiji.
daria : enya-enya dina diajar atawa digaw, henteu asal-asalan.
dibrndlkeun : diwincik, dirundaykeun.
dipapandkeun : diibaratkeun, dibandingkeun.
gumantung : nurutkeun, aya patalina jeung(Medar langlayangan
gumantung angin.).
heubeul : lawas, lila.
jejem : tigin digaw atawa diajar.
kalintang : kacida.
kaunggel : kauni, aya rngkolna.
lentong : luhur handapna sora dina ngomong, lagu ngomong.
lidig : ledeg balas haben katincakan.
maneuh : geus biasa.
mncngs : ngbrhkeun rupa aww nu geulis camperenik.
mngpar : kaluar tina alur, aturan, atawa pasualan.
molahkeun :ngokolakeun, ngaragakeun, metakeun.
museur : neueul, nyoko.
ngajenghok : kagt ku teu disangka-sangka.
ngaleunjeur : nyusun, ngaruntuy, marl.
ngawanti-wanti : ngomat-ngomat, meupeujeuhan.
pamadegan : pamanggih, tangtungan dina nyanghareupan pasualan.
pasmon : rindat atawa rupa beungeut.
pungkas :anggeus, tutug, cacap.
rengkuh : obahna awak tanda hormat.
reueus : agul (bangga-Ind.)
saged :siap pikeun ngajalankeun hiji kagiatan.
sagemblengna : sakabhna.
sampalan : tanah kosong sok dipak ngangon.
saujratna : saayana, saaslina teu dikurangan teu dileuwihan.
silih ajnan : silih hormat.
tetelepk : tatanya sakur nu teu nyaho.
uplek : aranteng ngobrol bangun kacida resepna.
Bab IV 85
BAHAN PANGJEMBAR
talamba tolombo :leumpang ka ditu ka dieu lantaran taya nu wawuh.
tampolana : aya kalana, sakapeung.
tataan : sebutan.
togmol : nyarita saayana teu ngarasa kagok.
Pangajaran 3
anteb : enya-enya.
dipasieup : dipapantes.
ditedunan : dicumponan, digugu kahayangna.
enas-enasna : intina, pokona.
gegelendeng : ngomong lalaunan nandakeun ambek.
kabngbat : kagmbang, kagoda.
kamekaran : kamajuan.
kusang-kosng : teu garenah, gulinggasahan.
mikat : ngabibitaan, mikat manuk, ngala manuk ku cara dibibitaan
ku manuk sjn dina jero kurung.
negrak : tempat atawa sagala rupa hal anu gampang katnjona.
ngarrt : nnjo saliwat ku juru panon.
numuwuhkeun : ngamekarkeun, ngamajukeun.
nyingkur : cicing di tempat nu teu ram.
ungkara : kalimah, runtuyan omongan.
unina : unggelna.
wandana : rupana, dedeganana.
wanoh : wawuh.
Pangajaran 4
bubuhan : sahenteuna.
cungcat-cingcet : babalicetan sangkan teu beunang atawa teu katwak batur.
dag : ngaran kaolahan nu diburukeun, saperti dag picung, dag
hampas kalapa.
dalah : bet, parandn.
dikenyangan : dibetotan, dirawlan.
dirautan : dirapihkeun, dialusan, dilemesan.
Pangajaran 5
ajnna, ajn : aji; pangajn, panghormat.
bacot : omong, loba bacot, loba omong.
bagbagan : aturan, patokan; tempat kagiatan nyeuseuh, mandi, jst. di
sisi cai.
begng : begang pisan, begung.
bulan alaeun : bulan cek itungan waktuna orokan.
bumn-bumn : imah-imah atawa matuh di hiji imah.
Bab IV 87
BAHAN PANGJEMBAR
catur : carita, omongan; ngaran salasahiji kaulinan.
iber : bja.
kaampeuh : katahan; teu kaampeuh, teu katahan hayang seuri.
kaceluk : kamashur.
kapiuhan : katuralengan, teu ling.
kararaban : kaasupan. Can kararaban sangu
kariaan : hajatan (nyunatan, ngawinkeun,jst.)
katangen : katmbong.
katiga : usum halodo.
katotol : kasohor/ kawntar dina hal kurang had.
kawantu : kulantaran, kusabab.
klu : tga.
kocapkeun : kacaritakeun, kabjakeun.
laden : jalma purah ngawulaan dunungan.
lunta : indit.
mngkong : mindahkeun cai walungan dina marak.
metu : teurak.
morrt : caang bngras tur panas.
mudigdig : tumerap kanu ambek.
naker : nimbang.
nangnan : manggihan.
nataku : kacida.
ngadeuheus : nepungan kalawan hormat.
ngalejokeun : ngabobodo, ngabohong.
ngasruk : ngapruk.
nujum : norah, ngaramal.
nyadap : ngala/nandan lahang tina gagang buah kawung.
polah : tingkah.
rokaya, orokaya : henteu kawas
rungkun : tempat nu buni ku kakayon.
sakitan : jelema nu dibui.
satutasna : saenggeusna, sabada.
saujaring : ceuk; saujaring carita, ceuk bja, ceuk carita.
tarapti : tartib.
telasan : paehan.
teu walakaya : teu bisa kukumaha.
uleng : anteng mikir.
werateun : kuateun.
wiwirang : kara, sagala hal nu matak nimbulkeun kara.
Pangajaran 7
asiwung : kapas keur kaperluan mayit.
campolh : lalawora,wawayagon; ngaran sabangsa bungbuahan rupa jeung
dagingna konng.
dicontangan : dicokotan saeuk-saeuk.
munel : penng, ged hasilna.
ngawuruk : mapatahan sangkan bisa.
ngstokeun : nurutkeun parntah kalawan enya-enya.
ngumbara : cicing di lembur atawa darah batur.
nyakrawa : jeneng, nyekel kakawasaan.
samana : sabongbrong.
Pangajaran 8
ayem : teu rusuh.
dimbohan : ditambahan, dibr paleuleuwih.
dihapit : didempt ku dua.
dipapandkeun : dibandingkeun, diibaratkeun.
kasinugrahan : nampa hal pikabungaheun.
mikawanoh : mikanyaho.
mopo : bobolh, teu sanggup neruskeun.
ngawengku : ngurung, nyakup.
sareundeuk : sarigig.
ttcan : titincakan mak hambalan jiga taraj.
Baidillah, Drs.H. Idin, M.Pd,dkk. 2010. Aksara Sunda. Bandung: CV. Walatra.
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2013. Kurikulum 2013. Bandung.
Hadi spk, Drs. Ahmad. 2005. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.
Hadish, Ytty Kusmiyati. 1979. Sastra Lisan Sunda Mite, Fabel, dan Lgende 1.
Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemn
Pendidikan dan Kebudayaan.
Iskandar, Yosph. 1982. Tumbal. Bandung: Rahmat Cijulang.
Jurusan Basa jeung Sastra Sunda FPBS IKIP Bandung. 1990. Palanggeran jahan
Basa Sunda. Bandung: Rahmat Cijulang.
Karana, Rahmat M. Sas. 1979. Tepung di Bandung. Bandung: Rahmat Cijulang.
Keraf, Dr. Gorys. 1980. Komposisi. Ende Flors: Nusa Indah.
Kunto, Haryoto. 1984. Wajah Bandoeng Tmpo Doeloe. Bandung: Gransia.
Lembaga Basa & Sastra Sunda. 1985. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung:
Tarat.
Muchtar, R.H. Uton, Ki Umbara. 1994. Modana. Bandung: Mangl Panglipur.
Mustapa, Abdullah. 1985. Wirahma Sajak. Bandung: Medal Agung.
No. 1574. 1996. Majalah Mangl.
No. 51-52. 1996. Majalah Simpay.
---------------. 1986. Kedok Tangkork. Bandung: Remadja Karya.
Poerwadarminta, W.J.S. 1977. Kamus Umum Bahasa Indonsia. Jakarta: PN Balai
Pustaka.
Prawirasumantri, Drs. H. Abud, dkk. 2003. Pedoman Pengembangan Kurikulum
Berbasis Kompetnsi Mata Pelajaran Bahasa Darah (Sunda). Bandung: Geger
Sunten.
Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa. 1977. Pedoman jaan Bahasa Sunda
yang Disempurnakan. Jakarta.
Bab I 91
PITUDUH UMUM
Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Dwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik.
--------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung
--------------, 1983. Ngalanglang Kasusastraan Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya.
--------------, 1984. Manusia Sunda. Jakarta: Inti Idayu Prss.
--------------, 1989. Jant Arkidam. Bandung: Pustaka.
Resmana, Min. 1973. Hujan di Girang Caah di Urang. Bandung: Mitra Kencana.
Ruhimat, Asep. 2006. Sambel Jaer. Bandung: Puspawarna.
Rusyana, Dr. Yus. 1982. Mtode Pengajaran Sastra. Bandung: Gunung Larang.
--------------, 1982. Pedaran Paribasa Sunda. Bandung: Gunung Larang.
--------------, 1982. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung Larang.
Salmun, M.A. 1963. Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco.