cerbon-dermayu
kanggé murid sd/mi kelas i
Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid ingkang sampun selaras sareng Kurikulum
2013. Buku puniki sampun kasusun klawan diocéki dumateng Tim klawan dikoordinasi dumateng
Balai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat
minangka buku kurikulum daérah. Buku badé dienggé téng taun 2014/2015. Sipat buku puniki ugi
minangka “dokumen urip”, ingkang saged diselarasaken sareng ngembangé kabutuhan jaman.
PENYUSUN:
Ketua: Supali Kasim, M.Pd.
Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd. -Masduryat, S.Pd.SD. -Wardina, M.Pd. -Karsim, S.Pd., M.Si.
-Roji Hidayat S.Pd. -Ruhaendi, S.Pd. -Drs. Bani, M.Pd. -Komariah, M.Pd.
-Dra. Hj. Siti Ratnawati, M.M. -Drs. Saptaguna, -Wignya Winata, M.A., M.Pd.
NARASUMBER:
Supali Kasim, M.Pd., Drs. Saptaguna, Durokhim, S.Pd., Roji Hidayat, S.Pd., Sulistijo,
Saupah, S.Pd., Maya Déwi, S.Pd., Tasman, S.Pd., Masruri, S.Pd., M.Av., Siarudin, M.Pd.,
H. Uti Sudianto, S.Pd.
TIM PENELAAH:
H. Made Casta, S.Pd., M.Pd.
H. Khusnan Adisantika, S.Ag., M.M.Pd.
Sri Murtiani, M.Pd.
Abur Mustikawanto
Sulistijo
Dimedalken dening:
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
iii
sosiokultural”. Temtos mawon ingkang mekaten supados piwulangan
Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu saged dipun cecep madu kawruhé
lan ugi nilai-nilai budayanipun.
Selajengé tamtu sesampuné wonten buku puniki, tanggel jawab
akademis lan moral, ugi budaya, wonten dateng para guru Basa lan
Sastra Daérah. Kula suwun lan gadahi kekarep supados piwulangan
mata pelajaran Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu kalaksanan kaliyan
temen-tinemen. Kranten jalaran mekaten, buku puniki bakal nggadahi
tikel-tikel mangpaat.
Mugia buku ingkang sampun kasusun puniki dados pepadangé
para guru lan siswa anggoné ginau basa, sastra, lan budaya. Perkawis
kakirangan atanapi pinten-pinten ingkang kliru secara konsép basa,
sastra, lan budaya saged dipun dangdani téng mangsa ingkang badé
dugi. Mugia buku puniki ageng mangpaatipun.
Wassalamu’alaikum Wr. Wb.
Ba
B ndung, April 2015
Bandung,
Ke
Kepa
epa
pala Dinas Pendidika
Kepala Pendidikan Prov. Jawa Barat
iv
ater-ater
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
v
Komponen-komponen ingkang dikembangaken dumateng
Buku Murid kelawan Buku Guru, didasaraken téng 4 (sekawan)
keterampilan basa, ingkang nglingkupi: mirengaken (menyimak),
wiraos (berbicara), maos (membaca), kelawan nyerat (menulis), lan
diwulangaken nganggé “Pendekatan Saintifik” lan “Penilaian Autentik”
ingkang didasaraken dumateng “Karakteristik Kurikulum 2013” téng
selebeté proses pengajaran.
Disusuné buku punika, ngrupiaken tindak lanjut saking;
Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,
Nomor: 423/2372/SETDISDUK, Tanggal 26 Maret 2013, perkawis:
Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang
SD/MI – SMP/MTs – SMA/MA/SMK/MAK, sareng Peraturan Gubernur
Jawa Barat, No. 69/ Tahun 2013, perkawis: Piwulang Muatan Lokal
Bahasa dan Sastra Daerah, pada Jenjang Pendidikan Dasar dan
Menengah.
Mugia buku punika saged mbakta mupangat dumateng sederek
sedaya lan saged didadosaken margi kanggé nempataken penataan
Bahasa lan Sastra Daerah (Cirebon) lintang Pendidikan Formal téng
Jawa Barat umumé lan téng Cirebon khususé.
Buku punika masih katah kekirangan lan déréng sampurna, lan
badé teras didangdosi malih supados saged pas sinareng ngembangé
jaman.
vi
purwaka
Assalamu’alaikum Wr. Wb.
vii
Buku puniki kasusun dening Tim Panyerat ingkang ngraos perlu
wontené buku basa daerah ingkang selaras sareng Kurikulum 2013.
Téng salebeté wulangan diwontenaken pinten-pinten piwulangan,
ingkang utaminé wonten kawruh basa, paramasastra, kasusastran,
bausastra, lan bagian-bagian kabudayan sanésé. Téng salebeté
piwulangan ugi dianjuraken supados saged ngetrapaken sekawan
trampilipun bebasan, inggih punika wiraos, mirengaken, maos, lan
nyerat. Sanésé, ugi supados diselarasken sareng konsép piwulangan
saintifik.
Tim Panyerat ngakui, buku puniki maksih tebih saking
kasampurnan. Pramila mekaten, saran lan pandengan para guru,
budayawan, tokoh masyarakat, lan masyarakat sanésé saged
nyempurnakaken buku puniki.Sedaya kakirangan téng isi buku puniki
ngrupiaken perkawis ingkang kedah dilurusaken lan dileresaken téng
mangsa ingkang badé dugi.
Mugia wontené buku puniki saged nambih kawruh basa lan
kabudayan ingkang nggadahi tujuan saged ningkataken budi pakarti,
kawruh basa lan budaya, lan trampil ngetrapaken basa lan sastra
Cerbon-Dermayu.
Wassalamu’alaikum Wr. Wb.
viii
daftar isi
ater-ater
1 kepala dinas pendidikan
provinsi jawa barat ......................... iii
2 kepala balai pengembangan bahasa
daerah dan kesenian dinas pendidikan
provinsi jawa barat ......................... v
purwaka ................................................. v
x
wulangan 5: pengalamané kita
a wacan ........................................ 54
b tembung basan .......................... 55
c njawab pitakon ........................... 56
d maca anténg .............................. 57
e nulis........................................... 58
f nyocogaken ............................... 61
g gambar crita .............................. 62
xi
wulangan 8: tembang dolanan
a nembang ................................... 86
b wacan ........................................ 87
c bausastra ................................... 88
d tembung basan .......................... 89
e latian ......................................... 90
f maca anténg .............................. 91
g nulis........................................... 92
h nyocogaken ............................... 95
h crita gambar .............................. 96
wulangan 9: satoan
a wacana ...................................... 98
b bausastra ................................... 100
c tembung basan .......................... 101
d latian ......................................... 102
e maca anténg .............................. 103
f nulis........................................... 104
g nyocogaken ............................... 107
h crita gambar .............................. 108
xii
n n
g a
wula
ngurus
1 awak déwék
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
a maca
ngurus awak déwék
rambuté dikramas
nganggo sampo
b blajar basan
ayuhh latian
ayuh blajar basan utawa basa krama lan basa pedinan
guru ngucapaken bahasa indonesia,
terus sira kabéh njawab basa pedinan lan basa kramané.
c latian
pitakonan
d maca anténg
wacaen sing anténg
adus
turu
durung
mangan
mangkat
e nulis
kandelaken aksara
sing ana ning sor kien
adus
sikat
untu
karo
turu
a d u ...
a_us
_dus
ad_s
f nyocogaken
ayo nyocogaken gambar karo
tembung (kata) sing ana ning sor kien
odol
sampo
sikat untu
sabun
g. blajar maca 1
i b
i-d-a b-a-p-a
i - da ba - pa
ida bapa
i - da ba - pa
i-d-a b-a-p-a
u d
u-d-i d-a-d-i
u - di da - di
udi dadi
u - di da - di
u-d-i d-a-d-i
e m
e-m-i m-a-m-a
e - mi ma - ma
emi mama
e - mi ma - ma
e-m-i m-a-m-a
wulangan 1: ngurus awak dewek 9
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
o n
o-n-o n-a-n-i
o - no na - ni
ono nani
o - no na - ni
o-n-o n-a-n-i
h nulis aksara 1
i blajar maca 2
b m p
b-u-m-i m-e-r-i p-i-t-u
bu - mi me - ri pi - tu
bumi meri pitu
bu - mi me - ri pi - tu
b-u-m-i m-e-r-i p-i-t-u
d k n
d-a-r-a k-u-r-a n-i-l-a
da - ra ku - ra ni - la
dara kura nila
da - ra ku - ra ni - la
d-a-r-a k-u-r-a n-i-l-a
h j l
h-a-m-a j-a-l-a l-i-m-a
ha - ma ja - la li - ma
hama jala lima
ha - ma ja - la li - ma
h-a-m-a j-a-l-a l-i-m-a
wulangan 1: ngurus awak dewek 11
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
r s t
r-o-t-i s-a-d-a t-a-p-é
ro-ti sa-da ta-pé
roti sada tapé
ro-ti sa-da ta-pé
r-o-t-i s-a-d-a t-a-p-é
j nulis aksara 2
k blajar maca 3
a-b-a-n a-r-a-n
a - ban a - ran
aban aran
a - ban a - ran
a-b-a-n a-r-a-n
i-m-a-s a-s-i-h
i - mas a - sih
imas asih
i - mas a - sih
i-m-a-s a-s-i-h
o-p-a-k a-m-u-k
o - pak a - muk
opak amuk
o - pak a - muk
o-p-a-k a-m-u-k
u-b-e-r u-d-a-l
u - ber u - dal
uber udal
u - ber u - dal
u-b-e-r u-d-a-l
l blajar maca 4
j-i-d-u-r k-a-p-a-l
ji - dur ka - pal
jidur kapal
j-i-d-u-r k-a-p-a-l
da - mar sa - mar
damar samar
1144 wulangan 1: ngurus awak dewek
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
ba - kar mi - kul
bakar mikul
ke - rek di - kit
kerek dikit
du - gan su - ket
dugan suket
me - res bé - sér
meres bésér
k-o-m-p-a j-a-m-b-u
kom - pa jam - bu
kompa jambu
kom - pa jam - bu
k-o-m-p-a jambu
jam - pi man - ca
jampi manca
k-e-l-a-m-b-i b-e-n-d-a-r-a
ke - lam - bi ben - da - ra
kelambi bendara
ke - lam - bi ben - da - ra
k-e-l-a-m-b-i b-e-n-d-a-r-a
l-o-s-a-r-i t-e-m-b-a-g-a
lo - sa - ri tem - ba - ga
losari tembaga
lo - sa - ri tem - ba - ga
l-o-s-a-r-i t-e-m-b-a-g-a
s-e-d-u-l-u-r k-e-t-i-g-a
se - du - lur ke - ti - ga
sedulur ketiga
se - du - lur ke - ti - ga
s-e-d-u-l-u-r k-e-t-i-g-a
j-a-l-u-k-a-n l-a-n-t-a-r-a-n
ja - lu - kan lan - ta - ran
jalukan lantaran
ja - lu - kan lan - ta - ran
j-a-l-u-k-a-n l-a-n-t-a-r-a-n
1166 wulangan 1: ngurus awak dewek
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
m crita gambar
critakaken gambar ning sor kien
n pujian
ayo nembang pujian
éman-éman
temen
éman-éman temen
wong bagus
ora sembahyang
éman-éman temen
wong bagus
ora sembahyang
éman-éman temen
wong ayu ora sembahyang
éman-éman temen
wong ayu ora sembahyang
wulangan
wu
wulla
ang
n an 1: ngurus awak dewek
de
ewek 199
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
éman-éman temen
wong sugih ora sembahyang
éman-éman temen
wong sugih ora sembahyang
2 seneng maca
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
a maca
seneng maca
b bausastra
bausastra (kamus)
c latian
pitakonan
1 putra seneng . . .
2 akéh macem . . .
3 ana buku pelajaran ana . . .
4 putri uga seneng . . .
5 pilihen wacaan sing . . .
d maca anténg
wacaen sing anténg
wonten
maos
katah
tresna
sampéyan
wulangan 2: seneng maca 25
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
e blajar maca 1
e p
e-m-a-s p-e-t-i-s
e - mas pe - tis
emas petis
e - mas pe - tis
e-m-a-s p-e-t-i-s
g c
g-u-l-a c-i-c-i
gu - la ci - ci
gula cici
gu - la ci - ci
g-u-l-a c-i-c-i
w y
w-a-d-o-n y-o-y-o
wa - don yo - yo
wadon yoyo
wa - don yo - yo
w-a-d-o-n y-o-y-o
2266 wulangan 2: seneng maca
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
f nulis
kandelaken aksara
sing ana ning sor kien
maca
akeh
ana
sira
seneng
wulangan 2: seneng maca 27
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
terapen aksara ning sor kien
amber dadi tembung (kata) sing bener
conto
a m c a =maca
h a k é =...
t e n n o w =...
r a i s =...
s o m a =...
n a y s a m p e =...
g nyocogaken
cocogaken gambar ning sor kien
crita (babad)
majalah
komik
maca koran
h crita gambar
nyritakaken gambar
a maca
kerjaan sedina-dina
b bausastra
bausastra (kamus)
bahasa bahasa bahasa
padinan bebasan indonesia
c latian
pitakonan
1 ésuk-ésuk siti . . .
2 terus . . . lan . . .
3 seuwisé sarapan siti miyang . . .
4 tas balik sekolah siti . . .
5 soréne siti . . . karo . . .
d blajar maca 1
ng
l-e-ng-e-n ng - a - n - d - e - l
l - u - ng - a w - a - ng - i
b - e - ng - i l - e - ng - a
g - e - l - a - ng l - i - n - t - a - ng
k - a - l - u - ng
e blajar maca 2
lunga ngaji
gelang kalung
beli ngandel
lenga lantung
lengen tengen
kembang gadung
f maca anténg
wacaen sing anténg
sampun
sonten
énjing
dalu
réncang
wangsul
wulangan 3: kerjaan sedina-dina 37
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
g nulis
kandelaken aksara sing ana
ning sor kien
apa
esuk
wis
wayah
awan
sore
bengi
batur
balik
4 siti turu
s _ mp _ n
s _ nt _ n
e _ j _ ng
_ a _ u
r _ nc _ ng
w _ ng _ ul
h crita gambar
nyritakaken gambar
i nyocogaken
cocogaken gambar ning sor kien
bengi
awan
ésuk
a maca
rayaté kita
b tembung basan
ayo latian basan
c latian
pitakonan
d blajar maca
ny
ny - a - t - a b - a - ny - u
ny - a - d - o - ng m - a - ny - u - ng
nya - nyi r - e - ny - a - h
b - a - ny - a - k l - u - ny - u
Iwak manyung
Dalan lunyu
Banyu bening
Banyak putih
Crita nyata
wulangan 4: rayate kita 47
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
e maca anténg
wacaen sing anténg
nami
gadah
jaler
istri
sepuh
4488 wulangan 4: rayate kita
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
f nulis
kandelaken tembung ing sor kien
aran
duwe
jaler
istri
sepuh
conto
r a n a =aran
n a i m =...
g a h a d =...
s r i t i =...
l a j e r =...
h u s e p =...
g nyocogaken
cocogaken gambar ning sor kien
putri
mbok
bapa
putra
bapa tua
h crita gambar
nyritakaken gambar
a wacan
pengalamané kita
b tembung basan
ayuh, latian basan
ning téng di
c njawab pitakon
d maca anténg
wacaen sing anténg
kula
siweg
ting
rika
wonten
laré
alit
wulangan 5: pengalamane kita 57
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
e nulis
kandelaken aksara
plesir
pesisir
banyu
laut
lanang
wadon
gede
cilik
4 pada adus-adusan
conto
r a n a =aran
s e p r i s i =...
s r i p e l =...
u b a n y =...
é g e d =...
c l i k i =...
f nyocogaken
cocogaken gambar ning sor kien
banyu laut
pasir
bocah lanang
bocah wadon
g gambar crita
nyritakaken gambar
a wacan
umah sing bersih
b njawab pitakon
jawaben pitakon ning sor kien
1. umahé putra katon . . . .
2. unggal dina jogan disapu lan . . . .
3. runtah dibuang ning . . . .
4. lataré ditanduri kembang lan . . . .
5. ésuk lan soré kembang . . . .
c bausastra
kamus/bausastra
umah = rumah
jogan = lantai
runtah = sampah
wadah = tempat
d tembung basan
ayuh blajar basan
e maca anténg
wacaen sing anténg
umah
jogan
latar
runtah
wadah
wiwitan
f nulis
kandelaken aksara ning sor kien
griya
ketingal
panggonan
runtah
wiwitan
conto
g a y i r =griya
n a t w i w i =...
o g j a n =...
r a l a t =...
m a h u =...
h a w a d =...
g gambar crita
critakaken gambar ning sor kien
h nyocogaken
cocogaken tembung
karo gambar sing pas
jogan
kembang
umah
runtah
sapu
7 ngenal jagat
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
a wacan
jagat donya
b bausastra
kamus/bausastra
srengéngé = matahari
duwur = atas
wulangan 7: ngenal jagat 75
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
awan = siang
kedeleng = kelihatan
wong = orang
melu = ikut
bungah = senang
peteng = gelap
jagat = alam/dunia
pating kelip = kerlap-kerlip
wulan = bulan
c njawab pitakon
pitakonan
1. srengéngé mencorong sing . . . .
2. jagat kedeleng . . . .
3. wayah wis . . . .
4. wong-wong pada . . . .
5. ati kita melu . . . .
7766 wulangan 7: ngenal jagat
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
d maca anténg
wacaen sing anténg
inggil
tiyang
ketingal
milet
sampun
wulangan 7: ngenal jagat 77
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
e tembung basan
ayuh blajar basan
f nulis
kandelaken aksara ning sor kien
duwur
wong
kedeleng
sing
melu
wis
conto
h a w a y =wayah
l e d e n g =...
w u d u r =...
l u m e =...
o w n g =...
b u n g h a =...
5 srengéngé mencorong
srengéngé
wulan
lintang
peteng
padang
h crita gambar
nyritakaken gambar
a nembang
ayuh nembang
ayuh blajar nembang dolanan
guru nembangaken dikit terus sira kabéh nirokaken
kemporong-kemporong
b wacan
jagat gawéan pengéran
c bausastra
kamus/bausastra
adepan = depan
segara = laut
amba = luas
beli kira-kira = tak terkira
gawéan = ciptaan
pengéran = tuhan
d tembung basan
ayuh blajar basan
e latian
jawaben pitakon ning sor kien
f maca anténg
wacaen sing anténg
ajeng
mboten
kinten-kinten
damelan
setunggal
pengéran
wulangan 8: tembang dolanan 91
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
g nulis
kandelaken aksara ning sor kien
siji
adepan
beli
kira-kira
gawean
pengeran
conto
h a w a y =wayah
a d p e a n =...
w a n a g e =...
b i l e =...
s i i j =...
n g e r e p a n =...
h nyocogaken
cocogaken tembung (kata)
karo gambar sing pas
alas
segara
sato kéwan
tanduran
gunung
h crita gambar
nyritakaken gambar
9 satoan
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
a wacana
uler dadi kupu
kabéh satoan
pada jember
ndeleng kéwan
sing aran uler
akiré uler owah
dadi uker
sato kéwan
dadi kéder
nyawang uler
mung mbetiter
suwé-suwé
é é uler
l
dadi kupu
wujudé katon bagus lan lucu
wulangan 9: satoan 99
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
b bausastra
kamus/bausastra
kabéh = semua
satoan = binatang
jember = jijik
kéwan = hewan
uler = ulat
akiré = akhirnya
uger = kepompong
owah = berubah
kéder = bingung
nyawang = memperhatikan
mbetiter = berdiam diri
suwé-suwé = lama-lama
1100
00 wulangan 9: satoan
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
wujud = bentuk
baturan = berteman
mabur = terbang
mubeng-mubeng = berkeliling
c tembung basan
ayuh blajar basan
d latian
jawaben pitakon ning sor kien
1102
02 wulangan 9: satoan
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
e maca anténg
wacaen sing anténg
sedanten
dados
mindel
lami
réncang
saé
wulangan 9: satoan 103
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
f nulis
kandelaken aksara
satoan
jember
uler
keder
mbetiter
kupu
batur
mabur
1104
04 wulangan 9: satoan
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
tiruen ukara ning sor kien
conto
r u l e =uler
j e b r e m =...
m a r u b =...
u k p u =...
d e k e r =...
b a r u t =...
1106
06 wulangan 9: satoan
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
g nyocogaken
cocogaken tembung (kata)
karo gambar sing pas
uler
uker
kupu
satoan
h crita gambar
nyritakaken gambar
1108
08 wulangan 9: satoan
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
ULANGAN KENAIKAN KELAS (UKK)
1112
12 wulangan 9: satoan
Blajar Basa lan Sastra
Cerbon - Dermayu Kelas 1
16. B – S Kancil ngadepi bahaya
17. B – S Kancil nulung Kebo
18. B – S Kancil bisa nipu buaya
19. B – S Buaya nuruti Kebo
20. B – S Sikil Kebo dilepas Buaya
1114
14 wulangan 9: satoan
Daftar Pustaka
116