y f (x)
Q
s
P
Kalkulus-1:98
y f (x)
Q
s
P
d
Dari definisi : =
d
=
dx , padahal :
ds ds
dx
dy dy
(1). tan maka arc. tan
dx dx
d2y
d dy 1
d d dy . dx 2
2
= arc . tan = dy dx dx = 2
dx dx dx 1
dy
dx
1
dx
2 2
s y
(2). s 2 x 2 y 2 1 atau
x x
2
s y
1
x x
Dalam keadaan limit x 0 maka:
2 2
lim s lim y ds dy
1 atau 1
x 0 x x 0 x dx dx
dari (1) dan (2) diperoleh :
Kalkulus-1:99
d2y
3
dy
2
2
dx 2 1
dx
= 2 2 dan =
3
dy
d2y
1 dx 2
dx
y11 1 y
3
1 2 2
1 y
= 3 dan =
1 2 2 y11
Contoh-contoh :
C-1 : Tunjukkan bahwa lingkaran x 2 y 2 a 2 , a > 0 mempunyai
jari-jari kelengkungan yang tetap = a
dy d2y
Jawab: Cari dan dari fungsi
dx dx 2
f ( x, y ) x 2 y 2 a 2 0
f f
2 x dy
x x x
f f
2 y dx y
y
y
f
2
2 f 2 f
2 ; 2 ; 0;
x 2 y 2 xy
2 2
2 f f 2 f f f 2 f f
. 2 . .
d2y x 2 y xy x y y 2 x
3
dx 2 f
y
Derivative-1:100
2.4 y 2 2.0 2.4 x 2 x2 y2 a2
= = = 3
8 y3 y3 y
x
3 3
3
x
2 2 2
y2
dy
2
2
2
1 1 y
dx
y3
= = = =
d2y a 2
3 a2
dx 2 y y3
a3
a a
a2
C-2 : Hitung jari-jari kelengkungan hiperbola xy = 8 di titik x = 2
8 dy 8 d 2 y 16
Jawab : y 2 ; 3
x dx x dx 2 x
3
3
dy
2
2
64 2
1 1 4
3
dx x x 4 64 2
= =
d2y 16 16 x 3
dx 2 x 3
16 64
3
2
5
untuk x = 2 maka = = 5
16.8 2
C-3 : Tentukan kelengkungan dan jari-jari kelengkungan di setiap titik
dari sikloida x a (t sin t ) , y a (1 cos t ) ; 0 t 2
Jawab : Cari y1 dan y11 dari fungsi parameter.
dx
x a (t sin t ) x a (1 cos t ) dan
dt
d 2x
x a sin t
dt 2
y a (1 cos t )
dy d2y
y a sin t dan y a cos t
dt dt 2
Kalkulus-1:101
dy
dy y a sin t sin t
dt
dx dx x a(1 cos t ) 1 cos t
dt
d 2 y x . y y .x a(1 cos t ).a cos t a sin t.a sin t
=
dx 2 x 3 a 3 (1 cos t )3
(cos t 1) 1
=
a (1 cos t ) 3
a (1 cos t ) 2
1
y11 a (1 cos t ) 2
= 3 = 3
1 y 1 2 2 sin 2
t 2
1 2
(1 cos t )
1(1 cos t ) 1
= 3 =
a( 2 2 cos t ) 2 2a 2 1 cos t
1 1
=
2a 2 sin 12 t. 2 4a sin 12 t
1
= 4a sin 2 t
C. PUSAT KELENGKUNGAN
Setelah memahami ukuran kelengkungan - dan jari-jari keleng-
kungan - di sembarang titik pada kurva y f (x ) , kita cari pusat
kelengkungan C x, y
C x, y
Q P ( x1 , y1 )
Derivative-1:102
x x1
cos
1
1 y
1 2 1
x x1 QP
1 y .
3
1 2
y1 y1
2
= x1 . x =
1
1 y1
2 y11 1 y1
2
y .1 y
1 1 2
x1
y11
1 y .
3
1 2 2
1 1
y y1 CQ y1 . y1
11
1 y 1 2 y 1 y1
2
= y 1
1 y 1 2
y11
Rumus : Pusat kelengkungan
x x1
y 1 . 1 y1 2
; y = y1
1 y
1 2
y11 y 11
Contoh-contoh :
C-1 : Diketahui parabola y 14 x . Tentukan jar-jari dan pusat
2
Kalkulus-1:103
3
dy
2
1
2
3
1
dx
1
4
x2 2
= d2y
1
, untuk x = 2 maka
dx 2 2
2 2
= 1
4 2
x x1
y 1 . 1 y1 2
y11
1
x 1 14 x 2 1.2
= 2 2
1
2 2 4 2 1
2 2
y = y
1 y = 1 1
1
1 2 1
4
x2
1
11
5
y11 1
2
1
2
Jadi: = 4 2 dan C (2,5)
C-2 : Tentukan jari-jari dan pusat kelengkungan y x 3x 2 x 3 di
titik x = -1
Jawab : Untuk x = -1 maka y = 3 maka P(-1,3)
y x 3x 2 x 3 y1 1 6 x 3 x 2 dan y11 6 6 x
Untuk x = -1 maka y1 8 dan y11 12
3
dy
2
2
1
1 64
3
dx 2
65
= = 65
d2y 12 12
dx 2
x x1
y 1 . 1 y1 2
= 1 1 64 77
y11 12 12
y = y1
1 y = 3 1 64 101
1 2
y11 12 12
Derivative-1:104
65
Jadi jari-jari dan pusat kelengkungan : = 65 dan
12
77 101
C ,
12 12
x 2 cos t
C-3 : Tentukan jari-jari dan pusat kelengkungan pada t =
y sin t
2
4
dx
Jawab : x 2 cos t 2 sin t
dt
dy
y sin 2 t 2 sin t. cos t sin 2t
dt
dy
dy
dt 2 sin t. cos t cos t
dx dx 2 sin t
dt
dy
Untuk t
4
cos 4 12 2
maka
dx
d2y d dy d
cos t . dt sin t. 1 1
dx 2
dx dx dt dx 2 sin t 2
3
dy
2 2 3
3 2
1
1 12
3
dx 2 3
2
= d2y
= 1 1
6
2
dx 2 2 2
Untuk t
maka x 2 cos 4 2 dan y sin 4
2 1
4 2
sehingga
1
P 2 ,
2
Kalkulus-1:105
x x1
y 1 . 1 y1 2
=
y11
2
1
2
2 1 12
2 32 2 2
1
1 2
2
1 1 12 1
y = y1
1 y1
2
= 2
1
2
3 2
1
2
y11
2
3
Jadi jari-jari dan pusat kelengkungannya = 6 dan
2
C 12 2 ,2 12
L A T I H A N 4-8
Derivative-1:106
x 2 cos3
10. Diketahui kurva . Tentukan pusat dan jari-jari
y 2 sin
3
kelengkungan pada
4
Kalkulus-1:107