Anda di halaman 1dari 31

RANGKUMAN MATERI BAHASA JAWA

TAHUN PELAJARAN 2017 / 2018

1. Disajikan satu paragraf bacaan non fiksi, siswa dapat menjawab pertanyaan dengan menggunakan kata
tanya sapa.
Kata tanya sapa Menanyakan Nama orang

2. Disajikan satu paragraf bacaan non fiksi, siswa dapat menjawab pertanyaan dengan menggunakan kata
tanya yang menunjukkan tempat.
Kata tanya yang menunjukkan tempat yaitu : dimana.

3. Disajikan kalimat sederhana dengan huruf jawa yang menggunakan pasangan, siswa dapat menentukan
penulisan huruf latinnya

4. Disajikan teks bacaan sederhana dengan tema tertentu, siswa dapat menentukan judul bacaan ( irah – irahan
) yang tepat.
Soal no 4 disuruh menentukan judul ( IRAH – IRAHAN ) dari bacaan.

5. Disajikan teks bacaan sederhana dengan tema tertentu, siswa dapat menentukan kesimpulan dari isi bacaan
tersebut.
Dalam menjawab pertanyaan no 5 dalam menyimpulkan kalimat kita harus membaca semua paragraf.

6. Disajikan cuplikan dari cerita rakyat, siswa dapat menentukan tokoh utama dari salah satu tokoh dalam
cerita.
TOKOH UTAMA : TOKOH yang sering muncul / menjadi bahan pembicaraan.

7. Disajikan cuplikan dari cerita rakyat, siswa dapat menentukan watak dari salah satu tokoh dalam cerita.
Watak dari tokoh meliputi antagonis, protagonist & tirtagonis

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 1
8. Disajikan sebuah kalimat, siswa dapat menyebutkan nama lain / doso nomo dari salah satu kata dari kalimat
tersebut
Dasanama adalah kata lain yang mempunyai arti atau makna sama. Dalam bahasa Indonesia disebut persamaan kata atau
sinonim.
Menurut asal katanya, dasanama terbentuk dari kata "dasa" artinya sepuluh, dan "nama" (baca:nomo) artinya asma atau
nama. Namun tidak lantas setiap kata memiliki dasanama sejumlah sepuluh kata. Berikut dasanama yang dapat kami tulis:

Abang : rekta, abrit, mirah.


Aku : Amba, ingong, ingwang, ulun, ingsun, kawula, patikbra, manira, robaya.
Allah : Hyang Widhi, Hyang Manon, Hyang Maha Kawasa, Hyang Maha Asih, Hyang Maha Agung, Hyang
Murbeng Jagad.
Alus : mardu, mardawa, tanu.
Ambegan : napas, huswa, swasa, huswasa.
Anak : suta, sunu, siwi, atmaja, putra, weka, tanaya.
Angin : riwut, bajra, sindhung, bayu, samirana, wirayang.
Asor : dana, sudra, ina, nistha, papa.
Ati : tyas, driya, prana, kalbu, nala, galih, wardaya.
Awak : salira, sarira, badan, lingga, angga, dhiri, raga, tubuh.
Awan : rahina, rina, siyang.

Bagus : sigit, pekik, respati, jenthara.


Banyu : tirta, we, her, warih, sindu, jahnawi, udaka, jala, ranu.
Bapa : rama, yayah, sudarma, bapak.
Becik : tarma, adi, luhung, yogya, endah, edi, peni.
Beda : benten, waneh, beneh, seje, liya, pae.
Bengi : ratri, dalu, wengi.
Bojo : garwa, somah, semah, kucumbi, kalulut.
Bumi : bantala, pratala, kisma, pratiwi, buwana, mandhala.
Bungah : gembira, wijah, enggar, girang, lalita, trustha, harsaya, seneng.

Cangkem : lisan, tutuk, nana, waktra, cocot.

Dhampar : amparan, padmasana, singangsana, palangka, patarana.


Dhewe : priyangga, juga, anggana, pribadi.
Dhuwit : arta, ardana, picis.
Dina : ari, wara.

Emas : kencana, rukma, rukmi, jene, lancana.


Endah : raras, senen, resmi, listya, wicitra.

Gawe : yasa, karya, kardi, karti, kirtya.


Geni : latu, api, agni, dahana, brama, pawaka, bahni.
Gulu : jangga, tenggak, lungaya.
Gunem : wuwus, wacana, wicara, ujar, sabda, ngling.
Gunung : wukir, ardi, giri, ancala, arga, parwata, prabata, aldaka, meru.

Ibu : bitung, biyang, wibi, umi, rena, puyengan.


Ijo : wilis, ijem.
Ilat : lidhah, jihwa.
Inten : retna, sotya, nila, kumala, manik.
Ireng : langking, kresna, cemeng.
Irung : grana, nasika, parsana.

Jagad : buwana,alam, ndonya, marcapada, janaloka, manuswapada.


Jeneng : asma, aran, nama, wewangi, kekasih, jejuluk, peparab, awasta, sesilih, bebisik, tengeran, sambat.

Kabeh : sanggya, sagung, sawegung, sadarum.


Kasmaran : kasemsem, kayungyun, kedanan, gandrung, wuyung, wulangun, turida.
Katon : kawistara, kawuryan, kawangwang, ketok, kasatmata, keksi, kengis.
Kaya : kadya, kadi, lir, pindha, yayah, pendah.
Kembang : kusuma, puspa, puspita, sekar, sari, padma.
Keris : curiga, dhuwung, wangkingan, katga, suduk, patrem.
Kondhang : miswuwur, kaloka, kawentar, kasura, kasub, kongas, komuk, kombul, kajanapriya kaonang-onang.
Kongkonan : duta, caraka, cundaka, gandhek.
Kulit : kusika, kumara, carma.
Kuning : pita, jenar, punar, gadhing.
Kuping : talingan, karna, karni.

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 2
Lambe : lathi, bibir, kalpijpa
Lan : lawan, kalawan, kalayan, tuwin, saha, miwah, sarta, myang.
Lanang : priya, jalu, jaler, kakung.
Langit : akasa, awiyat, tawang, dirgantara, gegana, antariksa, jumantara, ambara.
Lara : sakit, gerah, wikara, rapuh, roga, agring, marana.
Layang : nawala, kintaka, pustaka, patra, walgita, wilapa, serat.
Lawang : wiwara, dwara, kori, konten.
Lintang : kartika, taranggana, bintang, wintang, sasa, sudama.
Lunga : mentar, mendra, linggar, anis, angles.
Lungguh : lenggah, sila, satata, pinarak.

Mata : mripat, aksa, eksi, soca, caksa.


Mati : lalis, lena, palastra, antaka, pralaya, murud, seda, pejah.
Nalika : kala, rikala, tatkala, duk.
Nganggit : angripta, angrumpaka, anggubah, anukarta, anggupita, nawunggita.
Nyembah : ngaraspada, mangestupada, mangarcana.
Nyunggi : ngemban, mundhi, nuhun.

Pakurmatan : pangastawa, astuti, panakrama, kastawa.


Pamulangan : pawiyatan, pracabakan, kartawaran.
Panengah : pamadya, pamade, wirun.
Pangan : bukti, boja, baksa, boga.
Pangarep : pangajeng, pangarsa, pangayun, pramuka, pramugari, kretawadana.
Paturon : pagulingan, papreman, tilam, gupit.
Paweh : wilasa, nugraha, parman, pitedhan.
Pinter : nimpuna, widagda, guna, putus, wicaksana, wignya, lebda, limpat.
Pitutur : warsita, warah, wursita, darma, wasita, wuruk.
Prawan : rara, kenya, dara.
Putih : seta, dawala, pethak, pingul.

Rai : pasuryan, praupan, muka, wadana.


Ratu : aji, dipa, raja, nara, narendra, nararya, naranata, buminata, maharaja, prabu.
Rembulan : wulan, sasi, candra, badra, basanta, kirana, soma, sitaresmi, sitakara, sasadara.

Sadulur : kadang, warga, wandawa, sudara, jalu, sadherek.


Sagara : samudra, jalanidhi, jaladri, tasik, udadi, saganten.
Sandhangan : panganggo, busana, agem-ageman, wastra.
Sikil : suku, pada, samparan, sampeyan.
Sirah : murda, mustaka, utamangga, kumba, kepala, ulu, thothok, pathak, endhas, raksi.
Slamet : sugeng, basuki, rahayu, raharja, yuwana.
Srengenge : rawi, radite, raditya, bagaskara, surya, arka, bagaspati, pratanggapati.

Tangan : asta, lungayan, buja, bujaka.


Turu : guling, nendra, mrem, tilem, sare.
Tuwa : wredha, sepuh, jimbun.

Untu : denta, danta, waja, udaka.

Wadon : wanita, dyah, juwita, wanodya, pawestri, dayinta, rini, putri.


Wangi : amrik, arum, sumrik
Waras : saras, mari, waluya, pulih, dhangan
Wektu : wayah, wanci, wekdal, kala, mangsa, ungsum.
Weruh : anon, uninga, wikan, upiksa, upiksi, udani, wrin.
Weteng : padharan, garba, udara.
Wong : tiyang, jalma, janma, nara, jana, manungsa, manusa, manuswa.

9. Disajikan satu bait geguritan dengan tema tertentu, siswa dapat menentukan pesan yang terkandungcdalan
teks geguritan tersebut.

Geguritan yaiku puisi jawa gagrag anyar kang ora kaiket dening paugerahan tertamtu. Bebas jumlah larik larik ukara ing
saben pada, jumlahe pada, pilihan basa kang digunakake, maksude panggurit ana kang nggunakake purwakanthi kadhang
ora migunakake purwakhanti.
Pesan geguritan yaitu : pesan yang disampaikan oleh penulis kepada pembaca geguritan.

10. Disajikan teks tembang pucong, siswa dapat menjawab teka – teki dalam teks tembang tersebut
Contoh :
a. Judul "Klenthing"
Bapak Pucung.

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 3
Cangkeme madhep mandhuwur.
Sabamu ing sendhang.
Pencoanmu lambung kereng.
Prapteng wisma.
Si pucung mutah guwaya. ( Batange = Klenthing / jun).
b. Judul "Penthol Korek"
Bapak Pucung.
Amung sirah lawan gembung.
Padha dikunjara.
Mati sajroning ngaurip.
Mijil baka.
Si pucung dadi dahana. ( Batange = penthol korek).
c. Judul "Sepur"
Bapak pucung.
Renteng-renteng koyo kalung.
Dowo koyo ulo.
Pencoanmu wesi miring.
Sing disobo.
Si pucung mung turut kutho. ( Batange = sepur).
d. Bapak pucung.
Duduk watu dudu gunung.
Sabamu ing alas ngon ingone sang Bupati prapteng marga.
Si pucung lembehan grana. (batangane = gajah)
e. Namun tutk
Lan netra kalih kadalu
Yen pinet kang karya
Sinuduk netrane kalih
Yeku saratira bangkit ngemah – ngemah ( batange = gunting )

11. Disajikan salah satu tembang mocopat, siswa dapat menentukan guru wilangan lan guru lagu dari gotro
tertentu
No. Tembang Gotro I II III IV V VI VII VIII IX X
1 Dhandhang Gulo 10 10i 10a 8e 7u 9i 7a 6u 8a 12i 7a
2 Maskumambang 4 12i 6a 8i 8a
3 Sinom 9 8a 8i 8a 8a 7i 8u 7a 8i 12a
4 Kinanthi 6 8u 8i 8a 8e 8a 8i
5 Asmorodhono 7 8a 8i 8e 8a 7a 8u 8a
6 Durma 7 12a 7i 6a 7a 8i 5a 7i
7 Pangkur 7 8a 11i 8u 7a 12u 8a 8i
8 Mijil 6 10i 6a 10e 10i 6i 6u
9 Pucong 4 12u 6a 8i 12a
Guru wilangan yaitu cacahe wanda (kata) saben sagatra -- banyak kata dalam satu larik.
contoh -- pitutur bener iku -- mempunyai 7 guru wilangan, pi/tu/tur/be/ner/i/ku
Guru lagu yaiku dhong-dhinge swara ing pungkasane gatra (a,i,u,e,o)

12. Disajikan teks geguritan, siswa dapat menentukan isi dalam geguritan tersebut
Geguritan utowo Syair.
Cara menentukan isi geguritan yoiku : dibaca seluruhnya serta dipahami maksud tiap baris dalam geguritan
tersebut.

13. Disajikan penggalan cerita rakyat / dongeng setempat yang umum dikenal, siswa dapat menentukan tokoh
utama
Tokoh utama yaitu tokoh yang sering muncul / tokoh yang menjadi bahan pembicaraan

14. Disajikan penggalan cerita rakyat / dongeng setempat yang umum dikenal, siswa dapat menentukan watak /
karakter dari salah satu tokoh
Tokoh utama meliputi :
a. Tokoh antagonis ( Tokoh jahat )
b. Protagonis ( Tokoh baik )
c. Tritagonis ( kadang baik – kadang jahat )

15. Disajikan cangkriman, siswa dapat menjelaskan arti dari cangkriman tersebut
Cangkriman yaiku rumpakan utawa unen-unen kang kudu dibatang utawa dibethek maksudte. Adhedhasar dhapukan,
surasa, lan wujudte, cangkriman bisa kabedak-bedakake kaya ing ngisor iki :
a. cangkiraman kang awujud tembung wancahan
b. cangkiraman kang ngemu surasa pepindhan utawa irib-iriban
c. cangkiraman kang ngemu surasa blenderan

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 4
d. cangkiraman sinawung ing tembang
a. Cangkiraman kang awujud tembung wancahan
No. Cangkriman Tegese / Arti
1 burnas kopen bubur panas kokpen
2 buta buri tebu ditata mlebu lori
3 gamoh thuwet pagar amoh, munthu awet
4 gerbong tulis pager kobong, watune mendhelis
5 gowang pelot jagone ana ing lawang, cempene mencolot
6 itik pertis, ibo perbeng tai pitik memper petis, tai kebo memper ambeng
7 karla dheren mbakar tela sumendhe keren
8 kicak ketan kaki macak ing suketan
9 lesmba dhonge karwa pete tale amba goshonge cikar dawa tipete (tilase)
10 inggok sunder maling menggok, asu nyander
11 manuk biru pamane punuk, bibine kuru
12 pakbomba, paklawa, pakpiut tapak kebo amba, tapak ula dawa, tapak sapi ciut
13 Pakboletus tapak kebo lelene satus
14 pindhang kileng sapi mbandhang, kaki mentheleng
15 rangsinyu, muksitu jurang isi banyu, gumuk isi watu
16 segara beldhes segane pera sambele pedhes
17 Semplakwati asem dhamplak disawati
18 tulus kerda watu alas disengker walanda
19 tuwok rawan untuk krowok larane ora karu-karuan
20 wit thoyung yen dijiwit atho biyung

b. Cangkiraman kang ngemu surasa pepindhan utawa irib-irihan


No. Cangkriman Tegese
1 anake clurutan, mbokne prak-prakan piranti nenun
2 bosok malah enak Tape
3 dicakot pucuke, sing kalong bongkote udud, rokok
4 dijupuki malah dadi mundhak gedhe Jugangan
5 mboke dilus-elus anake diidak-idak Andha
6 emboke wuda anake tapihan pring, bung
7 gajah nguntal sangkrah Luweng
8 kayu mati ginuber ula mati Gangsingan
9 maling papat oyak-oyakan ingane wong ngulur lawe
10 ora dagang ora layar, sandhangane murub mubyar kunang-kunang
11 Pak Demang klambi abang, disuduk manthuk-manthuk jantung kembang gedhang
12 pitik walik saba kebon Nanas
13 sawah rong kedhok, galengane sithok godhong gedhang
14 sega sakepel dirubung tinggi Salak
15 tibane ngisor, digoleki ndhuwur gendheng trocoh
16 wit adhikih woh adhakah Semangka
17 wit adhakah woh adhikih Waringin

c. Cangkiraman kang ngemu surasa blenderan


1. Hara sapa sing gelem ngukur meja dak opahi saringgit.
2. Jo, sesuk menyang kutha, jare bakale Cina arep digantungi.
3. Kowe ngandel apa ora, manawa ing pasar malem ana banyu pait, yen tetes legi.
4. Kowe apa ora tilik Pak Drana, dheweke wis anguk-anguk lubur.
5. Lagi tumon iki aku, ana uceng-uceng neng banyu urip.
6. Wah, Sarijo wis wiwit kluruk.
7. Wah, wingi pasar ana geger-gegeran, wong adol pitik padha disrimpungi, wong adol krambil dikepruki, wong
adol tempe diwudani, wong adol mbako diambungi.
8. We lha, ora idhep isin, cah gedhe kok ngguyu tuwa. Ngguyu tuwa ateges nangis.
9. Wingi aku sowan Pak Guru mung disuguh anggur, bareng sowan Pak Mantri disuguh anggur cap jenggot.
10. Wong wudunen iku sugih pari, karepe paringisan.
16. Disajikan cuplikan cerita rakyat sederhana, siswa dapat menentukan isi cuplikan dari cerita tersebut
Dalam menentukan isi cerita kita harus betul – betul memahami isi dari cerita tersebut.
17. Disajikan cuplikan cerita rakyat sederhana, siswa dapat menentukan tokoh antagonis dari cerita tersebut
Tokoh antagonis yaitu : tokoh yang jahat
18. Disajikan deskripsi paugeran tembang mocopat, siswa dapat menentukan nama dari tembang tersebut
LIHAT MATERI PADA KISI – KISI SOAL NO. 11
19. Didajikan satu bait tembang mocopat, siswa dapat menyebutkan guru wilangan lan guru lagu dari tembang
tersebut
LIHAT MATERI PADA KISI – KISI SOAL NO. 11
20. Disajikan kalimat rumpang, siswa dapat melengkapi dengan tembung camboran

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 5
Pengertian Tembung Camboran yaiku tembung loro utawa luwih kang dijejerake, sabanjure mung nduweni teges siji.
Tembung camboran diperang dadi loro (2) yaiku:
- Camboran Wutuh
- Camboran Tugel
1. Tembung Camboran wutuh yaiku tembung loro dijejer kang nduweni teges siji (wutuh) tegese ora
kelong
Tuladha:
a. Ajur ajer tegese luwes e. Edi peni tegese endah, apik banget
b. Tindak tanduk tegese sesolahe f. Lara lapa tegese rekasa
c. Bau suku tegese tenaga g. Bulu bekti tegese pisungsung
d. Ngelu mules tegese lara

2. Tembung Camboran Tugel yaiku tembung loro didadekna siji nanging mung dijupuk saperangan wae:
Tuladha:
a. Bangjo : Abang ijo c. Dubang : Idu abang e. Dhekwur : Cendhek
dhuwur
b. Jiro : Siji loro d. Thukmis : Bathuk klimis
21. Disajikan sebuah kalimat yang belum sesuai dengan ejaan dan tanda baca, siswa dapat membetulkan
penulisan kalimat tersebut
Kaidah dalam penulisan kalimat sebagai berikut :
1. Pemakaian huruf kapital ( huruf besar ) :
a. Sebagai huruf pertama pada kata / awal kalimat.
b. Sebagai huruf pertama petikan langsung
c. Sebagai huruf pertama unsur – unsur nama orang.
d. Sebagai huruf pertama dalam ungkapan yang berhubungan dengan nama Tuhan, Agama, Kitab Suci
e. Sebagai huruf pertama nama gelar kehormatan yang diikuti dengan nama orang.
f. Sebagai huruf pertama unsur nama jabatan & pangkat yang diikuti nama orang
g. Sebagai huruf pertama nama bangsa, suku, dan bahasa
h. Sebagai huruf pertama nama tahun, bulan, hari.
i. Sebagai huruf pertama nama geografi.
j. Sebagai huruf pertama semua unsur Negara maupun lembaga pemerintahan
k. Sebagai huruf pertama nama buku, majalah, surat kabar, dan judul karangan
l. Sebagai huruf pertama unsur singkatan nama, gelar, pangkat, dan sapaan.
m. Sebagai huruf pertama kata penunjuk hubungan kekerabatan.
n. Sebagai huruf pertama kata ganti Anda.
2. Pemakaian tanda baca meliputi :
a. Tanda baca titik ( . ) digunakan pada akhir kalimat yang bukan pertanyaan
b. Tanda koma ( , ) digunakan diantara unsur – unsur dalam suatu perincian / pembilangan
c. Tanda titik dua ( : ) digunakan pada akhir suatu pernyataan lengkap yang diikuti rangkaian / pemerian
d. Tanda hubung ( - ) digunakan untuk menyambung unsur – unsur kata ulang
e. Tanda pisah ( ─ ) digunakan untuk memisah diantara dua bilangan, tanggal atau tempat dengan arti ‘ sampai dengan ‘ atau ‘
sampai ke ‘
f. Tanda tanya ( ? ) digunakan pada akhir pertanyaan
g. Tanda seru ( ! ) digunakan sesudah ungkapan yang berupa seruan atau perintah
h. Tanda kurung ( ( . . ) )digunakan untuk keterangan tambahan
i. Tanda petik ( “ . . . “ ) digunakan untuk mengapit petikan langsung
j. Tanda garis miring ( / ) digunakan untuk memisahkan nomor bagian dalam surat
22. Siswa dapat menentukan penulisan sebuah kalimat berita dengan huruf jawa yang menggunakan sandangan
swara

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 6
23. Disajikan 4-5 kalimat acak dalam membuat suatu benda, siswa dapat mengurutkan kalimat acak tersebut
menjadi paragraf yang padu
Dalam menentukan kalimat acak, kita harus mencari kalimat utama kemudian kalimat penjelas.

24. Disajikan kalimat rumpang, siswa dapat melengkapi dengan tembung enter
Tembung entar adalah kata kiasan atau konotasi kalau dalam bahasa Indonesia.
DAFTAR TEMBUNG ENTAR BAHASA JAWA
A
01. abang kupinge tegese nesu banget
02. (ng) abangké kuping tegese gawe nesu
03. abang abang lambe tegese ora temenan, mung lelamisan
04. abang raine tegese nandhang isin (wirang)
05. adol ayu tegese ngendelake ayune
06. adol baguis tegese ngendelake baguse
07. adol gawe tegese ngatonake penggaweyane
08. adol kringet tegese nyambut gawe
09. adol kwanen tegese ngendelake kwanene
10. adol krungon tegese golek golek warta/kabar
11. adol sendhe tegese adol barang menyang gadhen
12. adol umbag/umuk tegese akeh omonge, ning ora ana nyatane
13. adus getih tegese tatune nemen banget
14. adus kringet tegese nyambut gawe,abot banget
15. adus luh tegese nemen anggone nangis
16. akeh sandhungane tegese akeh alangane
17. ala jenenge tegese kurang dipercaya
18. ala kandhutane tegese ala watake
19. ala tembunge tegese tembunge kasar/saru
20. alus tembunge tegese kepenak dirungokake
21. amba jangkahe tegese bisa ikhtiyar mrana-mrana
22. apus krama tegese dibujuki / diapusi cara alus
23. asor budine tegese bebudene ala
24. asor yudane tegese kalah
25. ati dhondhong tegese atine ala
B
01 : (m) balang liring tegese nglirik mripat
02. bau suku tegese abdi/batur
03. bau tengen tegese wong kang dipercaya
04. bening atine tegese sumeh
05. (m) buang sangkal tegese ngilangi/mbuang apes
06. (in) bukak wadi tegese ngandhakake wewadine
07. (m) buang tilas tegese nutupi tumindake sing ala
C
01. cagak lek tegese camilan supaya betah melek
02. cagak urip tegese kanggo nyukupi kebutuhan uripe
03. cancut taliwanda tegese tandang gawe
04. cangkem gatel tegese seneng ngrasani/nggunem
05. cedhak umure tegese gelis mati
06. cepak jodhone tegese gelis oleh jodho
07. cepak rejekine tegese gampang oleh rejeki
08. cilik atine tegese kuwatir/wedi
09. cupet atine tegese gampang nesu
10. cupet budine tegese ora bisa nggayuh kautaman
11. cupet jangkahe tegese ora bisa golèk sarana
12. cupet nalare tegese ora bisa mikirake werna-werna

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 7
13. cupet pangandele tegese ora percaya
D
01. dadi gawe tegese ngrepotake
02. dawa-dawa uja tegese perkara kang ora uwis uwis
03. dawa tangane tegese seneng nyolong jupuk
04. (n) dhedher kautaman tegese nandur kebecikan
05. dhuwur atine tegese gumedhe
06. dhuwur pangkate tegese dadi wong pangkat/panguwasane
E
01. empuk rembuge tegese guneme enak dirungokake
02. entek atine tegese keweden/kuwatir banget
03. entheng sanggane tegese ora rekasa
04. entheng tangane tegese seneng tandang gawe
G
01. (ng) gadho ati tegese gawe susah ati
02. gantung kepuh tegese sandhangane ora tau ganti
03. (ng) gantung untu tegese selak kepingin mangan
04. gedhe atine tegese tatag; ora kuwatir
05. gedhe endase tegese sombong (kemlungkung)
06. gedhe omonge tegese umuk ora ana nyatane
07. gedhe tekade tegese ora gampang pasrah
08. (ng) gedhekake puluk tegese ora ana prihatine
09. (ng) gegem tangan tegese kesed nyambut gawe
10. gilig rembuge tegese rembugane pasti/mesti
11. gilik tekade tegese tekade ora bakal mundur
12. (ng) gilud kawruh tegese golek ilmu kanthi mempeng
13. golek slamet tegese ati-ati supaya,ora cilaka
14. golek urip tegese nyambut gawe nggo nyukupi butuhe
I
01. idu geni tegese omongan tansah kelakon
02. ilat mati tegese ora bisa ngrasakake
03. ilang klilipe tegese ilang mungsuhe
J
01. jakalara tegese rikala nome rekasa
02. jembar dhadhane tegese sugih pangapura; sabar banget
03. jembar kawruhe tegese akèh ngilmune
04. jembar kubure tegese mlebu swarga
05. jembar polatane tegese sumringah
06. jembar segarane tegese sugih pangapura; sabar
07. jero kawruhe tegese akeh ngilmune; pinter
K
01. kadalu warsa tegese kasèp; wis kliwat
02. kandel kulite tegese digdaya; sekti
03. kandel kupinge tegese ora nggugu pitutur
04. kaku atine tegese tansah ora sarujuk/ sulaya
05. kasar tembunge tegese tembung saru
06. katon dhadhane tegese wani adu arep
07. kegugah atine tegese sadar/eling
08 kelèpètan ala tegese katut ala
09. kembang lambe tegese tansah digunem kebecikane
10. kakehan tangan tegese kakèhan sing nyandhak
11. kembang urip tegese lelakone wong urip werna-werna
12. kena tinenga - tenga tegese kena disambati
13. kenceng karepe tegese kekarepane kudu keturutan
14. kenceng tekade tegese tekade ora bakal mundur
15. kulak warta tegese golek kabar/warta
16. kuwat drajat tegese cocok dadi pemimpin/panguwasa
17. kuwat isin tegese mblebes ora isinan
18. kuwat mangan tegese mangane akeh
L
01. lambe tipis tegese criwis/akeh omonge
02. landhep dhengkul tegese kethul banget
03. landhep pikirane tegese pinter banget; gampang ngerti
04. lara ati tegese serik atine
05. lara ayu tegese lara cacar
06. lara owah tegese edan; gedheng
07. larang pangan tegese paceklik
08. lobok atine tegese sabar

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 8
09. luhur budine tegese kelakuane becik/apik
10. luhur drajate tegese dadi wong pangkat/panguwasa
11. lurus lakune tegese jujur
12. lumah tangan tegese ora gelem cawe-cawe
13. lunyu ilate tegese guneme mencla-mencle
M
01. manis eseme tegese esem ngresepakake ati
02. manis rembuge tegese guneme nyenengake ati
03. mara tangan tegese seneng gawe lara/milara
04. masa bodhoa tegese pasrah
05. mata dhuwitan tegese srakah marang dhuwit
06. mata loro tegese mangro tingal
07. mateni pangane tegese gawe ilang panguripane
08. mateng kawruhe tegese mumpuni; kawruhe wis tutug
09. mateng rembuge tegese guneme wis disarujuki
10. mati sandhang pangane tegese ilang dalane golek panguripane
11. mati raga tegese prihatin; tapa. tirakat
12. medhot dalan tegese ora diterusake
13. metani lupute tegese nggoleki salahe
14. meres kringet tegese nyambut gawe mempeng
15. meres pikir tegese temenan anggone mikirake
16. mogel ilate tegese mangan sing sarwa enak
17. mogol sinaune tegese ora tutug sekolahe
18. murang tata tegese kurang ajar; ora duwe duga
N
01. nandhang sungkawa tegese lagi susah
02. nandur kebecikan tegese gawe kebecikan
03. ngadu wuleding kulit tegese adu kekuwatan
04. ngangsu kawruh tegese golek ngelmu/meguru/sekolah
05. ngatonake siyunge tegese nuduhake kekuwatane/ kuwanene
06. ngatonake dhadhane tegese umuk; sumbar
07. ngekep dhengkul tegese nganggur ora nyambut gawe
08. ngendhaleni hawa napsu tegese nyegah kekarepan ala
09. ngepuh kringet tegese nyambut gawe mempeng
09. ngemut driji tegese ora oleh apa-apa
10. nyolok mata tegese ketara banget
O
01. oleh ati tegese disenengi
02. oleh gawe tegese kaleksanan
03. oleh wirang tegese kisinan
04. oleh lara tegese kalaran
05. ora duwe ati tegese kuwatir banget; wedi
06. ora melek tegese ora ngerti
07. ora ngundhuh tegese ora oleh apa-apa
P
01. padhang dalan tegese mlebu swarga
02. padhang hawa tegese lair ing donya
03. padhang langite tegese seneng
04. padhang pikire tegese lega seneng
05. padhang ulate tegese sumeh
06. pait getire urip tegese warna-warna lelakone wong urip
07. pait lelakone tegese urip rekasa
08. panas atine tegese nesu banget
09. pecah pamóre tegese wis ngancik diwasa
10. pecah pikir tegese wiwit bisa golèk srana
11. pedhes rembuge tegese guneme gawe serik
12. perih atine tegese susah banget
13. peteng atine/pikire tegese susah
14. pingget atine tegese serik
15. pulih getihe tegese pak - puk; ora kalah ora menang
16. puput yuswa tegese mati; seda
R
01. rai gedheg tegese ora duwe isin
02. (ng) rengga praja tegese njaga negara
03. (ng) rengga salira tegese dandan/macak
04. runtuh atine tegese tuwuh welase
05. rupak atine tegese cugetan/ora gampang ngapura
06. rupak jagade tegese judheg; ora bisa mrana-mrana

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 9
S
01. sabuk gelang tegese sawah akeh banget
02. sepi kawruh tegese bodho/ora duwe ilmu
03. sepi pamrih tegese ora duwe pamrih
04. seret rejekine tegese ora gampang golek rejeki
05. sesak dhadhane tegese mangkel/anyel
06. sumpeg atine tegese susah/ sedih
T
01. tadhah kalamangsa tegese dipangan
02. tadhah udan tegese lirangan gedhang sing dhuwur dhewe
03. tatu atine tegese serik banget
04. tanpa tilas tegese entek bias
05. tipis lambene tegese criwis; seneng nggunem wong liya
06. thukul pikire tegese nduwe akal
07. thukul turune tegese nduwe anak
U
01. udan tangis tegese akeh sing padha nangisi
02. ulat peteng tegese katon nesu
03. ulat manis tegese sumeh
04. utang lara tegese tau nggawe laran wong liya
05. utang nyawa tegese tau nggawe patine wong liya
06. utang pati tegese tau nggawe patine wong liya
07. utang wirang tegese tau nggawe wirange wong liya
W
01. walang ati tegese simelang/kuwatir
02. wani mati tegese nekad/kendel banget
03. wani silit wedi rai tegese ora wani terang-terangan
04. weteng kadit tegese dremba/ora tampikan
05. weteng karet tegese panganane akeh
06. wedi getih tegese jirih / jereh / orawani
07. wedi kangelan tegese lumuh/kesed

25. Disajikan paragraf rumpang, siswa dapat melengkapi dengan kalimat yang mengandung tembung pepindan
Pepindhan iku unèn-unèn jroning kang mindhakake barang, kahanan siji karo barang utawa kahanan liyane,
lumrahe nganggo tembung panggandheng : kaya, lir, pindha, kadya, lir pendah. Pepindhan asring dipigunakaké ing
pacelathon padinan, panyandra jroning adicara penganten, pagelaran wayang utawa jroning babagan sastra.

Pepindhan
A
1. Abange Kaya godhong katirah 9. Abang kumpul padha abang kaya alas kobong
2. Abote kaya watu 10. Adheme kaya es
3. Agunge kaya samodra rob 11. Akehe pappati kaya babadan pacing
4. Akehe pepati kaya sulung lumebu geni 12. Akehe lelara kaya kena pagebluk
5. Alli-aline nggunung sapikul 13. Aluse kaya sutra
6. Antenge kaya temanten ditemokke 14. Antepe kaya wesi
7. Anyepe kaya debog 15. Asine kaya uyah
8. Atose kaya wesi 16. Ayune kaya dewi ratih
B
1. Baguse kaya Bathara Kamajaya 6. Bangone awangun gedhang salirang
2. Bantere kaya Angin 7. Bebadane kaya ngadhai melet
3. Bedane kaya bumi karo langit 8. Begjane kaya nemu emas sakebo
4. Begjane kaya nemu cempaka sawakul 9. Brengose nglaler mencok
5. Brengose nguler keket 10. Bungahe kaya ketiban ndaru
C
1. Cahyane binger kaya Lintang johar 4. Cahyane nglentrih kaya rembulan karahinan
2. Cep klekep kaya orong-orong kepidak 5. Cethile kaya cina craki
3. Cumlorot kaya lintang alihan 6. Cumlorot kaya ndaru
D
1. Dalane nggeger sapi 5. Dalane mbathok mengkureb
2. Dawane barisan kaya sela brakithi 6. Dedege Ngringin sungsang
3. Dhuwure kaya Othak-othak mega 7. Domblong kaya sapi ompong
4. Dondomane kaya tutus kranjang
E
1. Empuke kaya gudir 2. Enthenge kaya kapuk
G
1. Gagah Prakoso kaya Raden Werkudara 6. Galake kaya macan manak
2. Galake kaya buta 7. Gampang kaya empol pinecok
3. Gulungane ngadhai menek 8. Gulungane minangkara

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 10
4. Gelise kaya banyu sinaring 9. Gendhewane awangun kadhai meteng
5. Gereng-gereng kaya singa antuk bayangan
I
1. Ijo kumpul padha ijo kaya bethet sayuta 2. Ireng kumpul padha ireng kaya gagak reraton
J
1. Janggute pindha tawon gumantung
2. Jogede kaya merak kesampir
3. Jogede mucang kanginan
K
1. Kagete kaya tinubruk ing wong lepat 6. Kaku kaya kena nggo pikulan
2. Kekejere kaya manuk branjangan 7. Kenese kaya Dewi Srikandi
3. Kesite kaya Kadhal 8. Kepingine kaya Nyidham cempaluk
4. Klular-klulur kaya tuma kathok 9. Kopat-kapit kaya buntut ula tapak angin
5. Kuninge kaya emas sinangling 10. Kuning kumpul padha kuning kaya podhang reraton
L
1. Lakune nusup-nusup pindha ayam alas 4. Landhepe pitung pinyukur
2. Lelewane milangoni 5. Lir sato mungging rimbangan
3. Luruhe pindha Dewi Sembadra
M
1. Mendhak-mendhak kaya sato memeti 4. Minder-minder kaya undar
2. Miling-miling kaya jangkung 5. Mlakune mundur kaya mungkkur gangsir
3. Mlakune ndodhok
N
1. Nangise ndrenginging kaya rase 3. Nangise ngorong-ngorong
2. Nuturi wong pinter prasasat ngajari bebek nglangi 4. Nyengite kaya dhemit
O
1. Olehe kabegjan kaya nemu emas saloka 3. Omahe awangun glathik mungup
2. Omahe awangun gedhang salirang 4. Omahe awangun klabang nyander
P
1. Padhange kaya rina 8. Padha pleg pindha jambe sinigar
2. Panase kaya mecah-mecahno sirah 9. Parine gumandhung
3. Parine ngemping 10. Parine nedheng gumadhung
4. Petenge ndumuk ireng 11. Pintere kaya bisa njara langit
5. Pinter kaya bisa nyancang angina 12. Pipane rokok menyu
6. Pipine kaya tomat mateng 13. Polahe ngaru napung
7. Putih memplak kaya kapuk diwusoni
R
1. Rakete kaya sadulur sinara wedi 4. Ramene lir praha nempuh wukir
2. Ramene surak mbata rubuh 5. Rikate kaya angin
3. Rukune kaya mimi ln mintuna 6. Rupane kembar pindha jambe sinigar
S
1. Salake medhi ( masir ) 5. Sambate kaya nggrantang
2. Sambate ngaru ara 6. Senenge kaya bubuk oleh leng
3. Sentosa banget kaya joget kinatelon 7. Suguhane mbanyu mili
4. Seweke nyamkem kodhok 8. Swarane kaya mbelahno bumi
T
1. Tandhange kaya banteng ketaton 4. Tandange kaya jangkrik mambu kili
2. Tandange kaya sikatan nyamber walang 5. Tekade kaya geni lan urupe
3. Tekade kaya madu lan manise 6. Thingak-thinguk kaya kethek ketulup
U
1. Ulese ngambang asem ( Kucing ) 4. Ulese ngembang duren ( jaran )
2. Untabe kaya samodra rob 5. Utange nyundhul empyak
3. Utange turut usuk
W
1. Wangsulane saur manuk
2. Wangune kaya dara gepak
3. Wiragane nenangi brata
4. Wrangkane gayaman.

26. Disajikan kalimat aktif ( ukoro tanduk ), siswa dapat mengubah menjadi kalimat pasif ( ukoro tanggap )
/sebaliknya
1. Ukara Tanduk (Aktif)
Ukara tanduk yaiuku ukara kang jejere nindakake pegawean, wasesane wujud tembung kriya tanduk, lan lesane
dikenani pegawean
Tuladha :
A. Saben dina Bapak mudhut ariwarti ning Radar Tegal
B. Mas Aris, Aku melu nyilih bukune olih...?

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 11
C. Bapak lagi mirsani pawarta Apa Kabar Indonesia Siang neng TvOne
D. Sapa sing nggambari meja iki..?

2. Ukara Tanggap
Ukara tanggap yaiku ukara kang jejere dikenani pakaryan, wasesane wujud tembung kriya tanggap, lesan nindakake
pegawean
Tuladha :
A. Ariwarti Radar Tegal dipundut bapak saben dinaa
B. Aku disilihi buku dening mas aris
C. Meja iki digambari sapa ...?
D. Tulung tasku digawakake

27. Disajikan kalimat rumpang, siswa dapat melengkapi dengan kata yang menggunakan seselan –um atau –in
SESELAN
Seselan (infiks) iku wuwuhan kang manggone ing satengahe tembung. Cacahe ana papat, yaiku –um-, -in-, -er-, lan –el-.
Seselan –um-
Tembung lingga kang kawiwitan aksara p menawa oleh seselan -um-, aksara p malih dadi k. Dene tembung lingga apurwa
konsonan b kang oleh seselan –um-, aksara b mau dadi g.
Tuladha :
pinter + -um- = puminter-- kuminter
panggang + -um- = pumanggang -- kumanggang
bagus + -um- = bumagus-- gumagus
Gunane : ngasilake tembung kriya tanduk tanpa lesan lan tembung kahanan.
Tuladha :
laku + -um- = lumaku
teka + -um- = tumeka
gagah + -um- = gumagah
bagus + -um- = gumagus
Seselan –in-
Tembung kang oleh seselan –in- tegese padha karo yen oleh ater-ater di-, lan kalebu tembung kriya tanggap.
Yen tembung lingga kang oleh seselan –in- , seselan –in- ora ngalami owah-owahan.
Tuladha :
cangking + -in- = cinangking
jawat + -in- = jinawat
sawang + -in- = sinawang
kanthi + -in- = kinanthi

28. Disajikan dialog rumpang antara anak dengan orang tua, siswa dapat melengkapi dengan boso kromo
LIHAT MATERI KISI – KISI NO. 35

29. Siswa dapat memilih kalimat tanya yang tepat untuk melakukan wawancara dengan tokoh kesehatan
Ukara pitakon yaiku ukara kang surasane njaluk katrangan marang wong liya, amarga kepingin mangerteni apa kang
durung diweruhi. Ukara iki biasane diwiwiti nganggo tembung sesulih pinangka pitakon, lan dipungkasi ngganggo tandha
pitakon (?).
Tembung sesulih pinangka pitakon sing baku ana warna papat, yaiku:
 Opo, Menanyakan benda / sesuatu.
 Sopo, Menanyakan Nama.
 Kepriye, Menanyakan cara / Keadaan / kabar.
 Kapan. Menanyakan waktu.

30. Disajikan sebuah kalimat, siswa dapat melengkapi kalimat rumpang dengan tembung sarojo
Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha utawa meh padha tegese banjut digawe bebarengan
Tembung Sarojo
Unsur Unsur Unsur
No No No
huruf huruf huruf
1 Abang mbranang 1. jabang bayi 1. tadhah udan
2 Adas pilawaras J 2. jala sutra 2. tahan banting
A 3 Adhem ayem 3. jalma manungsa 3. tahu tempe
T
4 Adi luhung 1. kabur kanginan 4. tahan uji
5 Akal budi K 2. kadang konang 5. tapa brata
1 Babak bundhas 3. kadhang kala 6. tiwa mudha
2 Bagas waras 1. labuh pati 1. udan tangis
B 3 Bakul sinambiwara L 2. lagak lagu U 2. upa kara
4 Bala koswa 3. loh jinawi 3. urun rembug
5 Bapa biyung 1. malang kadhak 1. wadya bala
1 Campur adhuk M 2. malang megung 2. was sumelang
W
C 2 Campur bawur 3. mukti wibawa 3. wedi getih
3 Candhak cekel N 1. nangis ngguguk 4. welas asih

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 12
4 Candik kala 2. njungkir walik 1. yayi aji
5 Ciri wanci 3. ngalap berkah 2. yayah wibi
Y
1 Dalan padhang 1 olah piker 3. yayah rena
2 dana driyah O 2 olah salira 4. yayah sinipi
D 3 dana weweh 3 obah mosik
4 darma bekti 1 pati geni
5 dhawuh pangandika P 2 pati rasa
1 edi peni 3 padhang jingklang
E 2 endah peni 1 rahayu slamet
3 entek ting 2 rai gedheg
R
1 gada gitik 3 raja kaya
G 2 gagah pideksa 4 raja pati
3 gagah prakosa 1 sabar narima
1 iguh pertikel S 2 sakti mandraguna
I 2 imbal pangandika 3 sanak kadang
3 imbal wacana

31. Disajikan sebuah paragraf, siswa dapat menentukan peribahasa yang sesuai dengan isi paragraf
Paribasan yaiku unen-unen ajeg panganggone tegese wantah ora ngemu surasa pepindhane.
Tuladha :
A
1. Adhang-adhang tetesé embun = Njagakaké barang mung sak olèh olèhé
2. Adigang, adigung, adiguna = Ngendelaké kakuwatané, kaluhurané lan kapinterané
3. Aji godhong garing = Wis ora ana ajiné/asor banget
4. Ana catur mungkur = Ora gelem ngrungokaké rerasan kang ora becik
5. Ana daulaté ora ana begjané = Arep nemu kabegjan, ning ora sida.
6. Ana gula ana semut = Panggonan sing akèh rejekiné, mesti akèh sing nekani.
7. Anak polah bapa kepradah = Tingkah polahé anak dadi tanggungané wong tuwa.
8. Anggenthong umos = Wong kang ora bisa nyimpen wewadi.
9. Angon mangsa = Golèk waktu kang prayogo kanggo tumindak.
10.Angon ulat ngumbar tangan = Ngulataké kaanan yen limpe banjur dicolong.
11.Anjajah desa milang kori = Wong kang lelungan menyang ngendi-ngendi
12.Ambalithukkhukum = Wong kang pagaweane ngapusi
13.Ambidhung api rowang = Wong kang nduweni maksud jahat nanging ngaku dadi kancane.
14.Arep jamuré emoh watangé = Gelem kepenaké ora gelem rekasané.
15.Asu rebutan balung = Rebutan barang kang sepélé.
16.Asu belang kalung wang = Wong asor nanging sugih.
17.Asu gedhé menang kerahé = Wong kang dhuwur pangkate, mesthi baé luwih gedhé panguwasan
18.Asu marani gebuk = Njarag marani bebaya.
19.Ati béngkong oleh oncong = Wong duwé niyat ala oléh dalan

B
1. Baladéwa ilang gapité = Ilang kakuwatané/kaluhurané
2. Banyu pinerang = Ngibarate pasulayané sedulur mesthi enggal pulihe
3. Banyu pinerang ora bakal pedhot = Pasulayané sedulur ora bakal medhotake pasedulurane.
4. Bathang lelaku = Lunga ijèn ngambah panggonan kang mbebayani.
5. Blaba wuda = Saking lomane nganti awake dhewe ora keduman.
6. Bebek mungsuh mliwis = Wang pinter mungsuh padha wong pinter.
7. Becik ketitik ala ketara = Becik lan ala bakal ketara ing tembe mburine.
8. Belo melu seton = Manut grubyuk ora ngerti karepe.
9. Beras wutah arang bali menyang takere = Barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune
10. mBidhung api rowang = Ethok-éthok nulung nanging sejatiné arep ngrusuhi.
11. Blilu tau pinter durung nglakoni = Wong bodho nanging sering nglakoni, luwih pinter karo wong pinter nanging durung
tau nglakoni.
12. Bubuk oleh leng = Wong duwe niyat ala olèh dalan.
13. Bung pring petung = Bocah kang longgor (gelis gedhe).
14. Buntel kadut, ora kinang ora udut = Wong nyambut gawe borongan ora oleh mangan lan udut/rokok.
15. mBuru uceng kelangan dheleg = Mburu barang sepele malah kelangan barang kang luwih gedhe.
16. Busuk ketekuk, pinter keblinger = Sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka
C
1. Carang canthel = Ora diajak guneman nanging mèlu—mèlu ngrembug
2. Car-cor kaya kurang janganan = Ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik.
3. Cathok gawèl = Seneng cawe cawe mesthi ora diajak guneman.
4. Cebol nggayuh lintang = Kekarepan kang mokal bakal kelakon.
5. Cecak nguntal cagak = Gegayuhan kang ora imbang kekuwatan.
6. Cedhak celeng bolote = Cedhak karo wong ala bakal katut ala.
7. Cedhak kebo gupak = Cedhak karo wong ala bakal katut ala.
8. Ciri wanci lelai ginawa mati = Pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati.
Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 13
9. Cincing-cincing meksa klebus = Karep ngirid nanging malah entek akèh.
10. Criwis cawis = Seneng maido nanging yo seneng mènèhi/muruki.
11. Cuplak andheng - andheng yen ora pernah panggonan bakal disingkirake = Wong kang njalari ala becik
disingkirake
D
1. Dadiya banyu emoh nyawuk, dadiya godhong emoh nyuwek, dadiya suket emoh nyenggut = Wis ora gelem nyanak / sapa
aruh
2. Dahwen ati open = Nacad nanging mbenerake wong liya.
3. Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = Ala diunèkaké becik, becik diunekake ala.
4. Desa mawa cara, negara mawa tata = Saben panggonan duwe cara utawa adat dhéwe dhewe.
5. Dhemit ora nduilt, sétan ora doyan = Tansah diparingi slamet ora ana kang ngrusuhi.
6. Digarokake dilukokake = Dikongkon nyambut gawe abot.
7. Didhadhunga medhot, dipalangana mlumpat = Wong kang kenceng karepe, ora kena dipenggah manèh.
8. Diwenehi ati ngrogoh rempela = Wis diwènehi sethithik, malah njaluk kang akeh.
9. Dom sumurup ing banyu = Laku sesidheman kanggo meruhi wewadi.
10. Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kélangan = Senajan wong liya nek nemoni rekasa bakal dibelani.
11. Duka yayah sanipi, jaja bang mawinga winga = Wong kang nesu banget.
12. Dudutan lan anculan = Padha kethikan, sing siji ethok-ethok ora ngerti.
13. Durjana mati raga = Wong kang nduweni tekad mati.
14. Durung ilang pupak lempuyange = Wong kang dianggep bocah cilik durung ngerti apa-apa.
15. Durung pecus keselak besus = Durung sembada nanging kepingin sing ora-ora
E
1. Eman eman ora keduman = Karep eman malah awake dhewe ora keduman
2. Emban cinde emban siladan = Pilih kasih ora adil
3. Emban cinde emban siladan = Pilih kasih ora adil
4. Embat embat celarat = Wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget.
5. Emprit abuntut bedhug = Perkara sing maune sepele dadi gedhe.
6. Endhas gundhul dikepeti = Wis kepenak ditambahi kepenak maneh.
7. Endhas péthak ketiban empyak = Wong kang bola-bali nemu cilaka.
8. Enggon welut didoli udhet = Panggone wong pinter dipamèri kapinteran sing ora sepirowa.
9. Entek ngamek kurang golek = Olehe, nguneni/nyeneni sakatoge
10. Entek jarake = Wis entek kasugihane
11. Esuk dhele sore tempe = Wong kang ora tetep atine (mencla - menclé).
G
1. Gajah alingan suket teki. = Lair lan batine ora padha, mesti bakal ketara
2. (ng) Gajah elar = Sarwa gedhe lan dhuwur kekarepane
3. Gajah ngidak rapah = Nrajang wewaler dhewe
4. Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah = Wong gedhe kang padha pasulayan, wong cilik sing dadi korban
5. Garang garing = Wong semugih nanging sejatine kekurangan
6. Gawe luwangan nggo ngurugi luwangan = Golek utangan kanggo nayur utang sing dhisik
7. Gayuk-gayuk tuna, nggayuh nggayuh luput = Samubarang kang dikarepake ora bisa keturutan
8. G1iyak-gliyak tumindak, sareh pakoleh = Senajan alon-alon anggoné tumindak, nanging bisa kaleksanan
kekarepane
9. Golek banyu bening = Meguru golèk kawruh sing becik
10. Golek-golek ketemu wong luru-luru = Karepe arep golèk utangan malah diutangi (dijaluki utang)
11. Gupak puluté ora mangan nangkane = Mèlu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepénak

I
1. Idu didilat maneh = Murungake janji sing wis diucapaké
2. Iwak lumebu wuwu = Wong kena apus kanthi gampang
J
1. (n) Jagakaké endhogé si blorok = Njagakake barang kang durung mesti ana lan orané
2. (n) Jajah désa milang kori = Lelungan menyang endi-endi
3. Jalma angkara mati murka = Nemoni cilaka jalaran angkara murkané
4. (n) Jalukan ora wèwehan = Seneng njaluk ora gelem mènèhi.
5. Jati ketlusupan ruyung = Kumpulané wong becik klebon wong ala.
6. Jaran kerubuhan empyak = Wong wis kanji (kapok) banget
7. Jarit lawas ing sampiran = Duwé kapinteran nanging ora digunakaké
8. Jer basuki mawa béa = Samubarang gegayuhan mbutuhake wragat
9. (n) Jujul muwul = Prakara kang nambah-nambahi rekasa
10. (n) Junjung ngentebaké = Ngalembana nanging duwe niyat ngasoraké.
K
1. Kacang ora ninggal lanjaran = Kabiasane anak niru wong tuwané
2. Kadang konang = Gelem ngakoni sedulur mung karo sing sugih
3. Kalah cacak menang cacak = Samubarang penggawéyan luwih becik dicoba dhisik bisa lan
orané
4. Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega = Wong sing ora duwé papan panggona
5. Katépang ngrangsang gunung = Kagedhen karep/panjangka mokal bisa kelakon.
6. Katon kaya cempaka sawakul = Tansah disenengi wong akeh

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 14
7. Kaya banyu karo lenga = Wong kang ora bisa rukun
8. Kakèhan gludhug kuraug udan = Akèh omongé ora ana nyatané
9. Kebanjiran segara madu = Nemu kabegjan kang gedhe banget
10. Kebat kliwat, gancang pincang = Tumindak kesusu mesthi ora kebeneran
11. Kebo bule mati sétra = Wong pinter ning ora ana sing merlokaké
12. Kebo ilang tombok kandhang = Wis kelangan ngetokaké wragat manèh kanggo nggoleki malah ora ketemu
pisan
13. Kebo kabotan sungu = Rekasa merga kakèhan anak
14. Kebo lumumpat ing palang = Ngadili prakara ora nganggo waton
15. Kebo mulih menyang kandhangé = Wong lunga adoh bali menyang omah manèh
16. Kebo nusu gudel = Wong tuwa jaluk wuruk wong enom
17. Kegedhen empyak kurang cagak = Kegedhen kakerepan nanging kurang sembada
18. Kajugrugan gunung menyan = Oleh kabegjan kang gedhé banget
19. Kekudhung welulang macan = Ngapusi nggawe jeneng wong kang diwedeni
20. Kelacak kepathak = Ora bisa mungkir, jalaran wis kabuktèn
21. Kena iwake aja nganti butheg banyune = Sing dikarepake kelakon ning aja nganti gawe rusak/ramé
22. Kencana katon wingka = Senajan apik nanging ora diseneng
23. Kendel ngringkel, dhadhag ora godak = Ngaku kendel tur pinter jebu1 jirih tur bodho
24. Kenès ora ethes = Wong sugih umuk nanging bodho
25. Keplok ora tombok = Wong senengané maido thok, ora gelem mélu cawe-cawe
26. Kére munggah bale = Batur dipek bojo karo bendaran
27. Kere nemoni malem = Wong kang bedhighasan / serakah.
28. Kerot ora duwe untu = Duwe kekarepan ning ora duwé bandha/ wragat
29. Kerubuhan gunung = Wong nemoni kesusahan sing gedhé banget
30. Kesandhung ing rata, kebentus ing tawang = Oleh cilaka sing ora dinyana nyana
31. Ketula-tula ketali = Wong kang tansah nandhang sengsara
32. Kethek saranggon = Kumpulan wong kang tindak ala
33. Kleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang = Wong sing ora duwe panggonan utawa omah sing tetep
34. Klenthing wadah masin = Angel ninggalake pakulinan tumindak ala
35. Kongsi jambul wanen = Nganti tumekan tuwa banget
36. Krokot ing galeng = Wong kang mlarat banget
37. Kriwikan dadi grojogan = Prakara kang maune cilik dadi gedhe
38. Kumenthus ora pecus = Seneng umuk nanging ora sembada
39. Kurung munggah lumbung = Wong asor /cilik didadèkake wong gedhe
40. Kuthuk nggendhong kemiri = Manganggo kang sarwa apik/aji liwat dalan kang mbebayani
41. Kutuk rnarani sunduk ula marani gepuk = Njarag marani bebaya
42. Kuncung nganti temeka gelung = Suwe banget anggone entèni.
L
1. Ladak kecangklak = Wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe
2. Lahang karoban manis = Rupane bagus/ayu tur luhur bebudène
3. Lambe satumang kari semerang = Dituturi bola-bali meksa ora digugu
4. Lanang kemangi = Wong lanang kang jirèh
5. Legan golek momongan = Wis kepenak malah golèk rekasa
6. Lumpuh ngideri jagad = Duwe kekarepan kang mokal keturutan.
M
1. Maju tatu mundur ajur = Prakara kang sarwa pakéwuh
2. Matang tuna numbak luput = Tansah luput kabèh panggayuhané
3. Mbuang tilas = Ethok-éthok ora ngerti marang tumindaké kang ala sing lagi
dilakoni
4. Meneng widara uleran = Katon anteng nanging sejatiné ala atine
5. Mentung koja kena sembaginé = Rumangsané ngapusi, nanging sejatine malah kena apus
6. Merangi tatal = Mentahi rembug kang wis mateng
7. Mikul dhuwur mendhem jero = Bisa njunjung drajat wog tuwa
8. Milih-milihh tebu oleh boleng = Kakèhan milih, wekasan olèh kang ora becik
9. Mrojol selaning garu = Wong kang luput saka bebaya
10. Mubra-mubru mblabar madu = Wong sing sarwa kecukupan.
N
1. Nabok nyilih tangan = Tumindak ala kanthi kongkonan wong liya
2. Ngagar metu kawul = Ngojok-ngojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing diojok-ojoki ora
mempan
3. Ngajari bebek nglangi = Penggaweyan sing ora ana padahe
4. Ngalasake negara = Wong sing ora manut pranatan Negara
5. Ngalem legining gula = Ngalembana kapinteran wang kang pancèn pinter/sugih
6. Ngaturake kidang lumayu = Ngaturak barang kang wis ora ana
7. Nglungguhi klasa gumelar = Nindakak panggaweyan kang wis tumata.
8. Ngontragake gunung = Wong cilik asor bisa nga1ahake wong luhur/ gedhe, nganti gawe kagèt wong
akèh
9. Nguthik-uthik macan dhedhe = Njaragwongkangwis lilih nepsune
10. Nguyahi segara = Weweh marangwong sugih kang ora ana pituwase

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 15
11. Nucuk ngiberake = Wis disuguhi mangan mulih isih mbrekat
12. Nulung menthung = Wong kang nulung malah nggawe rekasa dhewe.
13. Nututi layangan pedhot = Nggolèki barang sepele sing wis ilang
14. Nyangoni kawula minggat = Ndandani barang kang tansah rusak
15. Nyolong pethek = Tansah mlèsèt saka pamèthèke/pambatang.
O
1. Obah ngarep kobet mburi = Tumindaké panggedhé dadi contoné/ panutané kawula alit.
2. Opor bebek, mentas awake dhewek = Rampung saka rekadayane dhéwé
3. Ora ana banyu mili menduwur = Wataké anak biasané niru wong tuwané
4. Ora ana kukus tanpa geni = Ora ana akibat tanpa sebab
5. Ora gonja ora unus = Wong kang ala rupane uga atine
6. Ora narima ing pandum = Ora puas apa kang diduweni.
7. Ora mambu enthong irus = Dudu sanak dudu kadang
8. Ora tembung ora tawung = Nupuk barange liyan tanpa kandha dhisik
9. Ora uwur ora sembur = Ora gelem cawe-cawe babar pisanOra kinang ora udut = Ora mangan
apa-apa
10. Othak athik didudut angel = Guneme sajak kepenak, bareng ditemeni jebul angel.
P
1. Palang mangan tandur = Diwenehi kepercayan nanging malah gawe kapitunan
2. Pandengan karo srengenge = Memungsuhan karo panguwasa
3. Panditane antake = Laire katon suci batine ala.
4. Pecruk tunggu bara = Dipasrahi barang kang dadi kesenengane.
5. Pitik trondhol diumbar ing padaringan = Wong ala dipasrahi barang kang aji, wekasan malah ngentek-
enteki
6. Pupur sadurung benjut = Ngati-ati mumpung durung cilaka.
R
1. Rampek rampek kethek = Nyedhak- nyedhak mung arep gawe kapitunan.
2. Rawer-rawe rantas, malang-malang putung = Samubarang kang ngalang alangi bakal disingkirake.
3. Rebut balung tanpa isi = Pasulayan merga barang kang sepele.
4. Rindik asu digitik = Dikongkon Nindakaké(penggaweyan kang cocok karo
kekarepane.
5. Rupa nggendong rega = Marga barang apik mula regane ya larang.
6. Rukun agawé santosa, crah agawé bubrah = Yen padha rukun mesti padha santosa, yen padha congkrah mesti bakal
bubrah rusak
S
1. Sabar sareh mesti bakal pikoleh = Tumindak samubarang aja kesusu.
2. Sabaya pati, sabaya mukti = Kerukunan kang nganti tekan pati.
3. Sadumuk bathuk, sanyari bumi = Pasulayan nganti dilabuhi tekan pati.
4. Sandhing kebo gupak = Cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala.
5. Sapa salah saleh = Sapa sing salah bakal konangan
6. Satru mungging cangklakan = Mungsuh wong kang isih sanak sadulur.
7. Sedhakep awé-awé = Wis ninggalake Tumindak ala. nanging ing batin isih kepingin
nglakoni maneh.
8. Sembur-sembur adus, siram-siram bayem = Bisa kaleksanan marga oleh pandongàné wong akèh
9. Sepi ing pamrih, ramé ing gawe = Nindakake panggaweyan kanthi ora duwé kamélikan apa-apa.
10. Sigar semangka = Mbagi kanthi adil
11. Sing sapa salah bakal seleh = Sapa sing salah bakal konangan.
12. Sluman slumun slamet = Senajan kurang ngati-ati. nanging isih diparingi slamet
13. Sumur lumaku tinimba, Gong lumaku tinabuh = Wong kang kumudu-kudu dijaluki piwulang/ditakoni.
T
1. Tebu tuwuh socane = Prakara kang wis apik, bubrah marga ana kang durung mesthi salah
lan benere.
2. Tega larane ora tega patine = Senadyan negakake rekasane, nanging isih menehi pitulungan.
3. Tekek mati ing ulone = Nemoni cilaka marga saka guneme dhewe.
4. Timun jinara = Prakara gampang banget
5. Timun mungsuh duren = Wong cilik mungsuh pànguwasa, mesthi kalah
6. Timun wungkuk jaga imbuh = Wong bodho kanggone mung yen kekurangan baé
7. Tinggal glanggang colong playu = Ninggalaké papan pasulayan
8. Tulung menthung = Katoné nulungi, jebulé malah ngrusuhi
9. Tumbak cucukan = Wong sing seneng adu-adu
10. Tuna sathak bathi sanak = Rugi bandha, nanging bathi pasaduluran
11. Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = Prakara ala ngambra ambra, prakara becik kari sathithik
12. Tembang rawat-rawat, ujare mbok bakul sunambiwara = Khabar kang durung mesthi salah lan benere
U
1. Ucul saka kudangan = Luput karo gegayuhane
2. Ulat madhep ati manteb = Wis manteb banget kekarepané
3. Undaking pawarta, sudaning kiriman = Biasané pawarta iku béda karo kanyatakane
4. Ungak-ungak pager arang = Ngisin isini.
W

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 16
1. Weding ing wayangane dhewe = Wong sing ala, rumasa wedi yen konangan alane.
2. Wedi rai wani silit = Wedi ning ngarepe, nanging wani ing burine
3. Welas tanpa alis = Karepe welas nanging malah gawé kapitunan.
4. Wis kebak sundukané = Wis akèh banget kaluputané.
5. Wiwit kuncung nganti gelung = Wiwit cilik nganti gedhé/tuwa.
6. Wong busuk ketekuk = Wong kang bodho mesthi nemu cilaka.

Y
1. Yitna yuwana mati ina = Sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana bakal cilaka
2. Yiyidan mungging rampadan. = Biyene wong durjana/culika, saiki dadi wong sing alim
3. Yoga anyangga yogi = Murid nirokaké piwulangé guru.
4. Yuwana mati lena = Wong becik oleh cilaka, marga kurang ati-ati.
5. Yuyu rumpung mbarong ronge = Omahé magrong-magrong nanging sejatiné mlarat

32. Disajikan teks pidato yang rumpang, siswa dapat melengkapi kalimat pembuka pidato dengan tepat
Kalimat rumpang adalah kalimat yang belum lengkap. Lihat sebelum dan sesudah titik – titik

33. Disajikan kalimat dalam tulisan latin, siswa dapat menentukan penulisan salah satu kata dalam huruf jawa
LIHAT MATERI PADA KISI – KISI SOAL NO. 22

34. Siswa dapat mengubah kalimat tidak langsung ( ukoro cerito ) menjadi kalimat langsung ( uoro kondo ) /
sebaliknya
Ukoro Cerito ( Kalimat tak langsung ) yoiku : ukoro sing nyritakake omongan liyan mung sarine / ringkese bae.
Tulodho :
a. Tini takon, keno apo aku wingi ora mlebu sekolah
b. Ngendikane guru, yen sregep sinau mesti pinter
Ukoro Kndho ( Kalimat Langsung ) yoiku : ukoro sing ngandhaake omongan liyane kanthi persis
Tulodho :
1. Bapak ngendhiko, “ Sesuk aku menyang solo “.
2. “ Kowe kudu sing sregep sinau “ dhawuhe Ibu.

35. Siswa dapat memilih penulisan kalimat dalam boso kromo dengan tepat
Kalimat krama alus adalah kalimat yang kata – katanya krama dan didalamnya terdapat kata-kata
krama inggil. Kalimat ini merupakan kalimat dengan tingkat tutur tinggi sehingga enak dan menyenangkan didengar,
tetapi harus hati-hati jangan sampai salah menempatkan kata. Jangan sampai kata-kata krama inggil diterapkan untuk
dirinya sendiri.
No Ngoko Krama Krama Inggil Bahasa Indonesia No Ngoko Krama Krama Inggil Bahasa Indonesia

1 Aba Dhawuh Perintah 501 Lali Supe Lupa


2 Abah-abah Kambil Pelana 502 Lama Lami, Dangu Lama
3 Abang Abrit Merah 503 Lambe Lathi Bibir
4 Abot Awrat Berat 504 Lan Kaliyan Dan
5 Adang Bêthak Menanak nasi 505 Lanang Jalêr Laki-laki
6 Adêg Jumênêng Berdiri 506 Landa Landi Belanda
7 Adhêm Asrêp Dingin 507 Landheyan Jêjêran Tangkai tombak
8 Adhêp Ajêng Hadap 508 Lara Sakit Gerah Sakit
9 Adhi Rayi Adik 509 Larang Awis Mahal
10 Adoh Têbih Jauh 510 Lawang Kontên, Kori Pintu
11 Adol Sade Jual 511 Lawas Lami, Dangu Lama
12 Adon Abên Sabung 512 Lawe Sêlangkung Dua puluh lima
13 Adu Abên Menyabung 513 Lek Wungu Terjaga
14 Adus Siram Mandi 514 Leren Kendêl Istirahat
15 Agama Agami Agama 515 Lêbu Lêbêt Dalam
16 Age Enggal Cepat 516 Lêlara Sêsakit Penyakit
17 Agek Sawêg Baru saja 517 Lêmah Siti Tanah
18 Aja Sampun Jangan 518 Lêmu Lêma Lêmbut, Halus
19 Ajang Ajang Ambêng Tempat nasi 519 Lênga Lisah Minyak
Nilai, Harga,
20 Aji Aos 520 Lêngên Pamênthangan Lengan
Martabat
21 Aju Ajêng Maju 521 Lêstari Lêstantun Lestari, Abadi
22 Akeh Kathah Banyak 522 Lima Gangsal Lima
23 Akon Akên Dhawuh Suruh 523 Linggih Lênggah Pinarak Duduk

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 17
Lebih, Luar
24 Aksama Aksami Ampun, Maaf 524 Linuwih Linangkung
biasa
25 Aku Kula Dalêm Saya 525 Liru Lintu Tukar, Ganti
26 Aku, Ngaku Aken Mengaku 526 Liwat Langkung Miyos Lewat
27 Ala Awon Buruk, Jelek 527 Liwêt Mbênthak Menanak nasi
28 Alangan Pambêngan Halangan 528 Lor Ler Utara
29 Alas Wana Hutan 529 Loro Kalih Dua
30 Ali-ali Sêsupe Cincin 530 Lorodan Lorodan Bekas
31 Alih Pindhah Pindah 531 Lucu Cucud Lucu
32 Alis Imba Alis 532 Luh Waspa Air mata
33 Amarga Amargi Karena 533 Luku Lujêng Bajak
34 Amba Wiyar Lebar 534 Lulang Cucal Kulit
35 Ambu Ambêt Ganda Bau 535 Lumrah Limrah Biasa
36 Ambung Aras Cium 536 Lunga Kesah Tindak Pergi
37 Amek Mêndhêt Ambil 537 Lungguh Lênggah Duduk
38 Amêrga Amêrgi Karena 538 Luput Lepat Salah, Keliru
39 Amit Nuwun sewu Minta maaf 539 Luwih Langkung Lebih
40 Ampir Pinarak Singgah 540 Maca Maos Dilisankan
41 Ana Wonten Ada 541 Macan Sima Macan
42 Anak Anak, Lare Putra Anak 542 Madu Mabên Bertengkar
43 Andêl Pitados Percaya 543 Maju Majeng Maju
44 Angel Awrat Sulit 544 Malam Lilin Lilin
45 Anggêr Saugêr Asalkan 545 Maling Padung Pencuri
Tindhak,
46 Angkat Bidhal
Jêngkar
Pergi 546 Mamah Nggilut Mengunyah

47 Anggo Anggê Agêm Pakai 547 Mana Mantên Sekian


48 Angon Angen Menggembala 548 Mandhêg Kendêl Berhenti

Ani-ani (Alat
49 Ani-ani Pugut 549 Maneh Malih Lagi
penuai padi)
50 Anom Ênem Muda 550 Mangan Nedha Dhahar Makan
51 Antara Antawis Antara 551 Mangkana Makatên Demikian
52 Anut Tumut Dherek Ikut 552 Manuk Pêksi Burung
53 Anyar Enggal Baru 553 Mara Dhatêng Datang
54 Apa Punapa Apa 554 Mari Mantun Dhangan Sembuh
55 Apik Sae Baik, Bagus 555 Mata Mripat Paningal, Soca Mata
56 Apura Apuntên Maaf 556 Mati Pejah Seda Meninggal
Maksud,
57 Arah Angkah 557 Mau Wau Tadi
Tujuan
58 Aran Nama Asma Nama 558 Mawa Mawi Bara api
59 Arang Awis Jrang 559 Mayit Jisim Layon Jenazah
60 Arep Ajêng Kêrsa Mau 560 Melu Tumut Dherek Ikut
Ngaturi, Nyaosi,
61 Arti Artos Makna 561 Menehi
Nyukani Maringi
Memberi

62 Asor Awon Andhap Rendah 562 Mêlek Wungu Terjaga


63 Asu Sêgawon Anjing 563 Mênang Mimpang Menang
64 Ati Manah Penggalih Hati 564 Mênawa Mênawi Jika kalau
65 Atop Sêgu Tersendawa 565 Mêngko Mangke Nanti
66 Atur Unjuk Beri 566 Mênjangan Sangsam Sejenis rusa

67 Awak Badan Salira Badan, Tubuh 567 Mêntas Nêmbe Baru saja

68 Awan Siyang Siang 568 Mênyang Dhatêng Ke


69 Aweh Nyukani Maringi Beri 569 Mêrga Margi Karena

70 Ayake Mbok mênawi Barangkali 570 Mêruhi Nyêmêrêpi Mengetahui

71 Ayo Mangga Marilah 571 Mêtu Mêdal Miyos Keluar

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 18
Kemudian, Wawrat,
72 Bacut Lajêng 572 Mêtêng Nggarbini Hamil
Lantas Mbobot
73 Bae Kemawon Hanya 573 Milang Mical Menghitung
74 Bakal Badhe Akan 574 Minggat Kesah Lolos Melarikan diri
75 Baki Panadhahan Nampan 575 Mlaku Mlampah Tindak Berjalan

76 Bako Sata Tembakau 576 Mono Mantên Demikian


77 Baku Bakên Pokok 577 Mor Kêmpal Kumpul
78 Bali Wangsul Kondur Kembali 578 Mori Montên Kafan
79 Balung Tosan Tulang 579 Mot Wrat Muat
80 Banda Dipunbêsta Dibelenggu 580 Mudhun Mandhap Turun

81 Bangêt Sangêt Sangat 581 Muga-muga Mugi-mugi Mudah-mudahan

Tidak
82 Bangga Banggi 582 Mula Mila Memang
Menurut
83 Bangkekan Wangkingan Pinggang 583 Mulang Mucal Mengajar

84 Banjir Bêna Banjir 584 Mulih Mantuk Kondur Pulang


Lalu, Setelah
85 Banjur Lajêng 585 Mumêt Puyêng Pusing
itu
86 Bantal Kajang Bantal 586 Mundhak Mindhak Tambah
Namung,
87 Banyu Toya Air 587 Mung
Naming
Hanya

88 Bapa, Bapak Rama Bapak 588 Munggah Inggah Naik


89 Barêng Sarêng Bersama 589 Mungguh Mênggah Mengenai
90 Barêp Pambajêng Pambayun Sulung 590 Mungsuh Mêngsah Musuh, Lawan
91 Bata Banon Batu bata 591 Muni Mungel Bersuara
92 Bathik Sêrat Batik 592 Murah Mirah Murah
93 Bathuk Palarapan Dahi 593 Muring Duka Marah
94 Batin Batos Batin 594 Mutah Luntak Muntah
Hamba,
95 Batur Rencang Abdi 595 Mutawatir Mutawantos Bahaya
Pembantu
96 Bebek Kambangan Itik 596 Muwah Miwah Dan juga
97 Beda Bêntên Beda 597 Nagara Nagari Negara
98 Ben, Karêben Kajêngipun Kêrsanipun Biarlah 598 Ndandani Ndandosi Membetulkan
99 Besuk Benjing Besuk 599 Ndelehake Nyukakake Maringake Meletakkan
Jarik (untuk
100 Bêbêd Nyamping 600 Ndêdawa Memanjang Memperpanjang
pria)
Buang air
101 Bêbuwang Bêbucal Bobotan 601 Ndêleng Ningali Mriksani Melihat
besar
102 Bêcik Sae Baik 602 Ndokokake Ndekekakên Maringakên Meletakkan
103 Bêdhil Sênjata Senjata 603 Nduweni Nggadahi Memiliki
104 Bêdudan Watangan Pipa rokok 604 Ngadêk Jumênêng Berdiri

105 Bênêr Lêrês Kasinggihan Benar, Betul 605 Ngadhêp Sowan Marak Menghadap

106 Bêngi Dalu Malam 606 Ngajeni Ngaosi Menghargai


107 Bêras Wos Beras 607 Ngaji Ngaos Mengaji
108 Bisa Sagêd Dapat, Bisa 608 Ngajokakên Ngajêngakên Memajukan
109 Biyen Riyin Rumiyin Dulu 609 Ngakoni Ngakêni Mengakui
110 Biyung Ibu Ibu 610 Ngaku Ngakên Mengaku
111 Bobot Wawratipun Beratnya 611 Ngalangi Mambêngi Menghalangi
112 Bocah Lare Anak 612 Ngalor Ngaler Ke utara
113 Bojo Semah Garwa Suami/Istri 613 Ngambakake Miyarakên Meluaskan
114 Bokong Pocong Bokong 614 Ngambu Ngambêt Membau
115 Bolah Bênang Benang 615 Ngambung Ngaras Mencium
116 Boreh Konyoh Bedak 616 Nganakake Ngawontênakên Mêngadakan
117 Brengos Rawis Kumis 617 Nganti Ngantos Sampai

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 19
118 Bubar Bibar Selesai 618 Nganyang Ngawis Menawar
119 Bubrah Bibrah Rusak 619 Ngapura Ngapuntên Memaafkan

Budi, Pikiran,
120 Budi Manah Pênggalih 620 Ngarani Mastani Menyebut
Akal

121 Budhal Bidhal Berangkat 621 Ngarêp Ngajêng Di depan


122 Bukak Bikak Buka 622 Ngasor Ngawon Mengalah
Melakukan
123 Bungah Bingah Rêna Gembira 623 Ngawaki Nyêlirani
sendiri
124 Buri Wingking Belakang 624 Ngelingi Ngemuti Mengingat

125 Buru Bujêng Buru 625 Ngêndhêgake Ngêndêlake Menghentikan

Buruh,
126 Buruh Bêrah 626 Ngendhog Nigan Bertelur
Pekerja
127 Buta Danawa Raksasa 627 Ngenger Ngabdi Mengabdi
128 Butuh Bêtah Butuh 628 Nêmpuh Nêmpah Nempuh
129 Buwang Bucal Buang 629 Nêsu Srêngên Duka Marah
130 Buyar Rampung Rampung Selesai 630 Ngêboti Ngawrati Lebih
131 Calathu Wicantên Ngandika Berbicara 631 Ngêlak Salit Haus
132 Cangkêm Lesan Tutuk Mulut 632 Ngêlu Puyêng Pusing

133 Cangkir Tuwung Cangkir 633 Ngêpekake Mêndhêtake Mundhutake Mengambilkan

134 Carita Cariyos Cerita 634 Ngêrti Ngêrtos Priksa Tahu


135 Caturan Wicantên Ngendikan Omongan 635 Nggadhuhi Ngampili Meminjami
136 Cawis Cawisaken Caosaken Disiapkan 636 Ngganti Nggantos Mengganti
137 Celeng Andhapan Babi hutan 637 Nggawa Bêkta Membawa
138 Cewok Cawik Bercebok 638 Nggênêpi Njangkêpi Melengkapi
139 Cêdhak Cêlak Dekat 639 Nggoleki Madosi Mencari

140 Cêkêl Cêpêng Dipunasta Dipegang 640 Nggugah Nggigah Mungu Membangunkan

Pendek,
141 Cêndhek Andhap 641 Nggugat Nggigat Menggugat
Rendah
142 Cêngêl Griwa Tengkuk 642 Nggunakake Ngginakakên Menggunakan

143 Cêpêt Enggal Cepat 643 Nggêmuyu Nggêgujêng Menertawakan

144 Cilik Alit Kecil 644 Ngilang Ngical Hilang


145 Coba Cobi Coba 645 Nginang Ngganten Menginang
146 Crita Criyos Cerita 646 Nginêp Nyipêng Nyare Menginap
147 Cucul Lukar Lepas baju 647 Ngingu Ngingah Memelihara

148 Cukup Cêkap Cukup 648 Nglairake Nglairakên Mbabarakên Melahirkan

149 Cukur Pangkas Paras Bercukur 649 Nglarani Nyakiti Menyakiti

150 Cumbana Saresmi Setubuh 650 Ngliwêt Mbêthak Menanak nasi

151 Cundhuk Sangsangan Sunting 651 Ngudarasa Ngudaraos Membatin

152 Dadah Ginda Pijit 652 Njaba Njawi Di luar


153 Dadi Dados Jadi 653 Njaga Njagi Ngrêksa Menjaga

154 Dagang Gramen Dagang 654 Njagokake Nyawungakên Mencalonkan

155 Dalan Radinan Margi Jalan 655 Njaluk Nyuwun Minta


156 Dandan Dandos Busana Berhias 656 Nom Nem Timur Muda
Pelaksanaan
157 Darma Darmi 657 Nuli Nuntên, Lajêng Lalu, Cepat
tugas
Nyambut
158 Dawa Panjang Panjang 658
gawe
Nyambut damêl Ngasta damêl Bekerja

159 Deleh Suka Paring Taruh 659 Nyêkêl Nyêpêng Ngasta Memegang
160 Desa Dhusun Desa 660 Nyilih Nyambut Ngampil Pinjam

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 20
161 Dêlêng Tingal Priksa Lihat 661 Nyrêngêni Ndukani Memarahi

162 Dêrma Drêma Amal 662 Nyritani Nyriyosi Menceritakan

163 Dhadha Jaja Dada 663 Nyundhuki Nyangsangi Menyunting

164 Dhayoh Tamu Tamu 664 Obah Ebah Bergerak


165 Dhêk Kala Pada waktu 665 Obat Jampi Usada Obat
166 Dhêmên Rêmên Senang 666 Obong Bêsmi Bakar

167 Dhêngkul Jêngku Lutut 667 Oleh Angsal Mendapatkan

Tahu,
168 Dhêngêr Sumêrêp Priksa 668 Omah Griya Dalêm Rumah
Mengerti
169 Dhewe Piyambak Sendiri 669 Ombe Unjuk Minum
170 Dhek Kala Nalika Ketika 670 Ombo Wiyar Luas
171 Dhisik Rumiyin Dahulu 671 Omong Ginêm Andika Bicara
172 Dhun Mandhap Turun 672 Ompong Dhaut Ompong
173 Dhuwit Yatra Arta Uang 673 Opah Epah Upah
174 Dhuwur Inggil Luhur Tinggi 674 Ora Botên Tidak
175 Dina Dintên Hari 675 Owah Ewah Berubah
176 Diyan Dilah Lampu 676 Padha Sami Sama
177 Dlamakan Samparan 677 Padhang Pajar Terang
178 Dluwang Dlancang Kertas 678 Padu Pabên Bertengkar

179 Dodod Kampuh Dodot 679 Paido Paibên Tidak percaya

180 Dokok Dekek Paring Taruh 680 Pajêng Paos Pajak


181 Dol Sade Jual 681 Pakarangan Pêkawisan Halaman

182 Dolan Amêng-amêng Main-main 682 Panah Jêmparing Panah

183 Dom Jarum Jarum 683 Panas Bênter Panas


184 Doyan Purun Kêrsa Mau 684 Pangan Têdha Dhaharan Makanan
185 Driji Racikan Jari 685 Panggonan Panggenan Tempat
186 Du, Ngedu Ngaben Mengadu 686 Pangilon Paningalan Cermin

187 Dudu Sanes Bukan 687 Pangudakara Pangudakawis Perkiraan

188 Duga Dugi Duga 688 Pangudarasa Pangudaraos Perasaan hati

189 Dulang Ndulang Ndahari Menyuapi 689 Panguripan Pagesangan Kehidupan


190 Dulur Dherek Santana Saudara 690 Papat Sêkawan Empat
191 Durung Dereng Belum 691 Paran Purug Rantau
192 Duwe Gadhah Kagungan Punya 692 Pari Pantun Padi
193 Edan Ewah Gêrah ewah Gila 693 Pasa Siyam Puasa
194 Elek Awon Jelek 694 Pasar Pêkên Pasar
195 Eling Emut Ingat 695 Pati Pêjah Seda, Surud Kematian
196 Elmu Elmi Ilmu 696 Payu Pajêng Laku
197 Elu Tumut Ndherek Ikut 697 Payung Songsong Payung
198 Enak Eca Enak 698 Pek Pêndhêt Pundhut Ambil
Mencari kutu
199 Epek-epek Tapak asta 699 Petan Ulik
rambut
200 Etung Etang Hitung 700 Pêndhapa Pêndhapi Pendapa
201 Esuk Enjing Enjing Pagi 701 Pêdhang Sabêt Pedang

Lapisan emas
202 Ewuh Êwêd Repot 702 Pêndhok Kandhêlan
pada keris

203 Êdoh Nêbih Menjauh 703 Pênêr Lêrês Tepat

204 Êlih Mindah Memindah 704 Pênthil Mundri Putting susu

205 Êluh Waspa Airmata 705 Piandel Kapitadosan Kepercayaan

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 21
206 Êmas Jene Emas 706 Pijêt Pêtêk Pijit
207 Êmbah Simbah Êyang Kakek 707 Pikir Manah Pênggalih Pikiran

208 Êmbuh Kilap Duka Tidak Tahu 708 Pikul Dipunrêmbat Dipikul

Êmbun-
209
êmbun
Sundhulan Ubun-ubun 709 Pilara Dipunpisakiti Disakiti

210 Êmbok Ibu Ibu 710 Pilis Larik, Sigit Pilis

211 Êmoh Botên purun Boten Kêrsa Tidak mau 711 Ping Ping, Kaping Dikalikan

212 Êmot Ngêwrat Memuat 712 Pipi Pêngarasan Pipi


213 Êndêm Wuru Mabuk 713 Pira Pintên Berapa
214 Êndhas Sirah Mustaka Kepala 714 Piranti Pirantos Alat
215 Êndhêg Kendêl Henti 715 Piring Lancaran Ambêngan Piring
216 Êndhog Tigan Telur 716 Pisan Pindhah Sekali
Apa yang
217 Êndi Pundi Mana 717 Pitakon Pitakên Padangon
ditanyakan
218 Enêng Mendêl Diam 718 Pitaya Pitados Percaya
219 Êner Lêrês Arah 719 Pitik Ayam Ayam
Nasihat,
220 Ênggo Êngge Agêm Pakai 720 Pituduh Pitêdah
Petunjuk
221 Ênggon Ênggen Tempat 721 Pracaya Pitados Percaya
222 Ênom Ênem Muda 722 Prada Praos Cat emas
223 Êntas Nêmbe Baru saja 723 Prakara Prêkawis Perkara

224 Êntek Telas Habis 724 Prayoga Prayogi Patut, Layak

225 Ênteni Entosi Rantosi Tunggu 725 Prau Baita Perahu


Prihatin,
226 Êntut Sarib Kentut 726 Prihatin Prihatos
Berprihatin

227 Ênyang Awis Tawar 727 Pring Dêling, Bambu Bambu

228 Êpêk Pêndhêt Pundhut Ambil 728 Priyayi Priyantun Bangsawan

229 Gadhe Nggantos Menggadaikan 729 Puluh Dasa Puluh

230 Gadhuh Ngampil Meminjam 730 Pundhak Pamidangan Pundak, Bahu

Bagian / sisi
231 Gajah Liman Gajah 731 Pungkur Pêngkêr
belakang
Ganti gigi,
232 Galo Mênika lo Itulah 732 Pupak Dhaut
Ompong

233 Gaman Dêdamêl Senjata tajam 733 Pupu Wêntis Paha

234 Gamêlan Gangsa Gamelan 734 Pupur Tasik Bedak

235 Gampang Gampil Mudah 735 Puput Dhautan Putus tali pusar

236 Ganêp Jangkêp Lengkap 736 Pusêr Pusêr Pusar


237 Ganti Gantos Ganti 737 Putih Pêthak Putih
238 Gati Gatos Panting 738 Putu Wayah Cucu
Krama,
239 Gawa Bekta Asta Bawa 739 Rabi
Pikrama
Nikah, Kawin

240 Gawe Damel Ngasta Membuat 740 Rada Radi Agak


Kenging
241 Geneya
Mênapa
Mengapa 741 Rahayu Rahajêng Selamat

242 Gêbug Gêbag Pukul 742 Rai Pasuryan Muka, wajah

243 Gêdhang Pisang Pisang 743 Rambut Rikma Rambut

244 Gêdhe Agêng Besar 744 Rana Mrika, Mriku Ke sana

245 Gêdhen Agengan Serba banyak 745 Rasa Raos Rasa, Perasaan

246 Gêgêr Pêngkêran Punggung 746 Rata Radin Rata, Merata

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 22
247 Gêlang Binggêl Gelang 747 Raup Suryan Cici muka
248 Gêlêm Purun Kêrsa Mau 748 Rene Mriki Ke sini
249 Gêlung Ukêl Gelung 749 Rewang Rencang Abdi Pembantu

250 Gêmak Puyuh Burung puyuh 750 Rêbut Rêbat Rebut, Rampas

Merawat
251 Gêmati Gêmatos 751 Rêdatin Rêdatos Sedih, Susah
dengan baik
252 Gêndhuk Nini Putri 752 Rêga Rêgi Harga
253 Gênêp Jangkêp Lengkap 753 Rêkasa Rêkaos Sulit, Parah
254 Gêni Latu Api 754 Rêmbug Rêmbag Runding
255 Gênti Gêntos Ganti 755 Rêmbulan Candra Bulan
256 Gêring Kêra Susut Kurus 756 Ribut Ribêt Repot
257 Gêtih Rah Ludira Darah 757 Rina Rintên Siang

258 Githok Griwa Tengkuk 758 Riyak Jagra Lendir, Dahak

259 Glugu Glêga Pohon kelapa 759 Riyaya Riyadi Hari raya

260 Gocek Cêpêng Memegang 760 Robah Rêbah Ubah, Berubah

261 Godheg Gumbala Cambang 761 Rokok Sês Rokok

262 Godhong Ron Daun 762 Rombak Rêbah, Rombak Rombak

263 Golek Pados Cari 763 Rubêd Ribêd Repot


264 Guroh Dora Bohong 764 Rubuh Rêbah Roboh

265 Gugah Gigah Wungu Bangun 765 Rumat Rimat Simpan, Pelihara

266 Gugat Gigat Gugat 766 Rungu Pirêng Pidangêt Dengar

267 Gugu Gêga Ngestokaken Menurut 767 Runtuh Rêntah Runtuh

268 Gula Gêndhis Gula 768 Rupa Rupi Rupa

Sempit
269 Gulu Jangga Leher 769 Rupak Ripak
pandangannya

Merawat
270 Gumati Gumatos 770 Rusak Risak Rusak
dengan baik
271 Guna Gina Guna 771 Rusuh Rêsah Rusuh
272 Gunêm Ginêm Ngêndika Berbicara 772 Sabuk Paningsêt Sabuk
273 Gunung Rêdi Gunung 773 Saguh Sagah Sanggup
274 Gusi Wingkisan Gusi 774 Saiki Sakmênika Sekarang
275 Guyu Gujeng Tawa 775 Sajen Caosan Sajian

276 Icip Dipunincip Dipunkêdhapi Dicicip 776 Saji Dipunsaosaken Diberikan saja

277 Idêp Ibing Bulu mata 777 Saka Saking Asalnya


278 Idêr Pêpara Berkeliling 778 Salah Lêpat Salah

279 Idu Kêcoh Ludah 779 Salin Santun, Gantos Ganti pakaian

280 Iga Unusan Tulang rusuk 780 Sambung Sambêt Sambung

281 Ijo Ijêm Hijau 781 Samubarang Samukawis Segala sesuatu

Ditopang,
282 Ijol Lintu Tukar 782 Sangga Sanggi
Ditanggung
283 Ika Mênika Itu 783 Sapa Sintên Siapa
284 Ikêt Dhêstar Ikat kepala 784 Sapi Lêmbu Lembu

285 Iki Niki Punika Ini 785 Sapih Dipunpêgêng Disapih, Disarak

286 Iku Mênika Itu 786 Sarwa Sarwi Serba


287 Ilmu Elmu Ilmu 787 Sasi Wulan Bulan
288 Ilang Ical Hilang 788 Sawah Sabin Sawah
289 Ilat Lidah Lidah 789 Seba Sowan Menghadap

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 23
290 Ilo Paningalan Cermin 790 Seje Sanes Berbeda
Ditaruh,
291 Ilu Tumut Ndherek Ikut 791 Seleh Sukakakên Paringaken
Diletakkan
Peram,
292 Imbuh Imbet, Ngimbet 792 Sendok Lantaran Sendok
Memeram
293 Imbon Imbêtan Peraman 793 Sesuk Benjing Besuk
294 Imbuh Imbêt Tanduk Tambah 794 Sê- Satunggal Satu

295 Impi Supêna Impi 795 Sêbar Dhawah Sebar (benih)

296 Inêp Sipêng Inap 796 Sêbut Sêbatan Nama


Pergi tanpa Mengatakan,
297 Inggat Lolos 797 Sêbut Sêbat
pamit Sebut

298 Ingu Ingah Piara, Pelihara 798 Sêdhela Sakedhap Sebentar

299 Intên Sela Intan 799 Sêdhêng Cêkap Cukup


300 Irêng Cêmêng Hitam 800 Sêdhêngan Cêkapan Kecukupan
301 Iring Dherekaken Diiringkan 801 Sêga Sêkul Nasi
302 Irung Grana Hidung 802 Sêgara Sêgantên Laut
303 Isa Saged Bisa 803 Sêka Saking Dari

304 Isin Lingsem Malu 804 Sêlawe Sêlangkung Dua puluh lima

305 Isih Taksih Masih 805 Sêmana Sêmantên Sekian itu


Kêbêlêt, Buang air
306 Ising Bêbucal 806 Sêmaya Sêmagos Menangguhkan
Bobotan besar
307 Isor Andhap Bawah 807 Sêmbêlih Pragat Menyembelih

308 Iwak Ulam Ikan 808 Sêmono Sêmantên Sebesar itu

309 Jaba Jawi Luar 809 Sênêng Rêmen Senang, Suka

310 Jaga Jagi Reksa Jaga 810 Sêparo Sêpalih Separo


311 Jago Sawung Jago, Calon 811 Sêpi Sêpên Sunyi, Sepi
312 Jala Jambêt Jala, Jaring 812 Sêprana Sêprika Sejak dulu

313 Jalu Jalu, Panja Taji 813 Sêprene Sêpriki Sampai sekarang

314 Jaluk Nedi Nyuwun Minta 814 Sêpuluh Sêdasa Sepuluh

315 Jam Jam, Pukul Jam 815 Sêru Sora Keras (suara)

316 Jambe Wohan Pinang 816 Sêtali Sêtangsul Dua puluh sen

317 Jambu Jambêt Jambu 817 Sêthithik Sêkêdhik Sedikit

318 Jamu Jampi Loloh, Usada Jamu 818 Si Pun Si

319 Janggut Kêthêkan Dagu 819 Sida Siyos Estu Jadi


Titihan,
320 Jaran Kapal
Turangga
Kuda 820 Siji Sêtunggal Satu

321 Jare Cariyosipun Ngêndikanipun Katanya 821 Sikil Suku Sampeyan Kaki

322 Jarit Sinjang Nyamping Kain batik 822 Sikut Siku Siku

323 Jarwa Jarwi Artinya 823 Silih Sambut Pundhut, Ampil Pinjam

Jati, Nyata,
324 Jati Jatos 824 Silihan Sambutan Ampilan Pinjaman
Betul
325 Jawa Jawi Suku Jawa 825 Sing Ingkang Yang
Membuang
326 Jêmbar Wiyar Luas 826 Sisi Sêmprit
ingus
Orang yang
327 Jênat Suwargi 827 Slamet Wilujeng Sugeng Selamat
sudah mati
328 Jênêng Nama Asma Nama 828 Slametan Wilujengan Sugengan Selamatan
329 Jênggot Gumbala Janggut 829 Sok Asring Sering
330 Jero Lêbêt Dalam 830 Sore Sontên Sore

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 24
331 Jêruk Jêram Jeruk 831 Sranta Srantos Sabar menanti

332 Jisim Layon Mayat 832 Srêngenge Surya Matahari

333 Joged Beksa Tari 833 Srêngên Dipunsrêngêni Dimarahi

334 Jungkat Serat Pethat Sisir 834 Suguh Dipunsêgah Dipunsugata Disuguh

335 Jupuk Pendhet Pundhut Ambil 835 Sukêr Tarab Bulanan


336 Kabêcikan Kêsaenan Kebaikan 836 Sukêt Rumput Rumput
Mengerti,
337 Kabeh Sedaya Sedanten Semua 837 Sumurup Sumêrêp Priksa, Uninga
Melihat
338 Kacamata Kacamripat Kacatingal Kacamata 838 Sunat Têtês Khitan

339 Kacek Kaot Beda, Selisih 839 Sungu Singat Tandut

340 Kacu Usap asta Sapu tangan 840 Supaya Supados Supaya

341 Kadhêmên Kasrêpên Kedinginan 841 Surasa Suraos Arti, Maksud

342 Kadohan Kêtêbihên Terlalu jauh 842 Suruh Dipunsêdhahi Diundang

343 Kae Punika Itu 843 Surup Sêrap Petang


344 Kaget Kejot Terkejut 844 Susah Sisah Sêngkêl Susah
Mudah
345 Kagetan Kêjotan 845 Suson Sêsêpan Masih menyusu
terkejut
346 Kajaba Kêjawi Kecuali 846 Susu Pêmbayun Susu, Payudara

Wilayahnya
347 Kajawan Kajawen 847 Susur Susur Sugi, Susur
orang jawa
348 Kaji Ngaos Mengaji 848 Suwara Suwanten Suara
Kangmas, Kakak laki- Surga,
349 Kakang 849 Suwarga Suwargi
Raka laki Almarhum

350 Kakehan Kêkathahên Kebanyakan 850 Suwe Dangu Lama

351 Kaku Kaken Kaku 851 Suwêng Sêngkang Sunbang

352 Kalah Kawon Kasoran Kalah 852 Suwung Suwêng (rumah) Kosong

353 Kali Lepen Sungai 853 Tai Tinja Tahi, Tinja


Dalem-,
354 Kalumrahan Kalimrahan Kebiasaan 854 Tak- Kula-
Kawula-
Saya

355 Kalung Sangsangan Kalung 855 Takon Taken Mundhut priksa Bertanya

Pangkat,
356 Kalungguhan Kalênggahan 856 Tali Tangsul Tali
Kedudukan
357 Kaluputan Kalêpatan Kesalahan 857 Tamba Jampi Usada Obat

358 Kambil Klapa Kelapa 858 Tampa Tampi Memperoleh

Tercium Tanda
359 Kambu Kambet 859 Tapak Asta Tanda tangan
baunya Tangan

360 Kamitua Kamisepuh Pimpinan desa 860 Tandur Tanêm Tanam

361 Kamot Kawrat Muat 861 Tangan Asta Tangan


362 Kana Ngrika Sana 862 Tangga Tanggi Tetangga
363 Kanca Rencang Teman 863 Tanggon Tanggên Tangguh
Tanggung-
364 Kandha Sanjang Matur Berkata 864 Tanggung Tangêl
tanggung
Kapang,
365 Kangên
Oneng
Rindu 865 Tangi Wungu Bangun

366 Kangêrten Kangêrtosan Diketahui 866 Tangis Pamuwun Tangis

367 Kanggo Kangge Kagem Buat 867 Tapêl Rakêtan Bedak perut

Hingga, Kain batik


368 Kanti Kantos 868 Tapih Sinjang Nyamping
Sampai (perempuan)

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 25
Ditanya mau
369 Kantên Kantosan Penyabar 869 Tari, Ditari Dipuntantun
atau tidak

Mbenjing
370 Kapan
menapa
Kapan 870 Tatu Labêt Luka

371 Kapiran Kapinten Tidak terawatt 871 Tau Nate Pernah

Menawari
372 Kara-kara Kawis-kawis Halangan 872 Tawa Tawi
dagangan

373 Karangên Kawisên Terlalu jarang 873 Têbu Rosan Tebu

Biar saja,
374 Karêben Kajengipun 874 Têgal Têgil Ladang
Supaya
375 Karêp Kajêng Kersa Niat, Maksud 875 Têka Dhatêng Rawuh Datang

376 Karêpe Kajêngipun Kêrsanipun Maksudnya 876 Têkan Dumugi Tiba, Sampai

377 Kari Kantun Tertinggal 877 Têkên Lantaran Tongkat


378 Karo Kalih Kedua 878 Têlu Tiga Tiga
379 Karo Kaliyan Dengan 879 Têmbaga Têmbagi Tembaga

380 Kartu Kêrtos Kartu 880 Têmbang Sêkar Lagu, Nyanyian

381 Karuhan Kantênan Tentu, Jelas 881 Têmên Estu, Yêktos Sungguh, Benar

382 Kasoran Kawonan Kandhapan Kalah 882 Têmon Pêpanggihan Pertemuan

383 Kathok Sruwal Lancingan Celana 883 Têmu Panggih Temu

384 Kathokan Sruwalan Lancingan Bercelana 884 Tênan Estu, Yêktos Senyatanya

385 Katon Katingal Dapat dilihat 885 Têpung Têpang Kenal, Bertemu

386 Kaya Kados Seperti 886 Têrus Lajêng Terus

387 Kayu Kajêng Batang pohon 887 Têtak Supit Khitan

388 Kawanên Kêsiangan Kesiangan 888 Têtêpungan Têtêpangan Berkenalan

389 Kawêngên Kêdalon Kêmalaman 889 Têtuwa Sêsêpuh Sesepuh, Tetua

390 Kawigaten Kawigatosan Perhatian 890 Tilik Dhawah Jatuh

Berkunjung,
391 Kawruh Sêsêrêpan Pengetahuan 891 Tilik Tuwi Tinjo, Sowan
Menjenguk

392 Kelangan Kecalan Kehilangan 892 Tinggal Tilar Meninggalkan

393 Kelingan Kemutan Teringat 893 Tlaten Tlatos Tekun


394 Kempol Wengkelan Betis 894 Tonton Tingal Priksa Lihat
395 Kene Riki Sini 895 Tontonan Têtingalan Pertunjukan
396 Keren Kantunan Sisa 896 Trasi Traos Terasi

397 Keri Kantun Tertinggal 897 Tuduh Têdah Paring priksa Memberitahukan

Sepanjang
398 Kesuk Sakenjing 898 Tuku Tumbas Mundhut Beli
pagi
399 Ketok asring Kelihatan 899 Tulis Sêrat Tulis

400 Kewuhan Kewêdan Sangat segan 900 Tulisan Sêratan Tulisan

401 Kê Kaping Kebatinan 901 Tuma Itik Kutu


402 Kêbacut Kelajeng Terlanjur 902 Tumbak Waos Watangan Tombak
Rugi, Tidak
403 Kêbangêtên Kêsangêtên Keterlaluan 903 Tuna Tuni
sampai
Terairi
404 Kêbanyon Kêtoyan 904 Tunggal Tungil Satu, Tunggal
(sawah)
Naik
405 Kêbatinan Kêbatosan Kebati 905 Tunggang Tumpak Nitih
(kendaraan)

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 26
406 Kêbênêr Kêlêrês Kebetulan 906 Tunggangan Tumpakan Titihan Kendaraan

Hewan yang
407 Kêbiren Kêbincihan 907 Tunggu Têngga Tunggu
dikebiri

408 Kêbiri Dipunkêbiri Dimandulkan 908 Turah Tirah Lebih

409 Kêbo Maesa Kerbau 909 Turon Tilêman Sareyan Tiduran


Kekanak-
410 Kêbocahên Kêlaren 910 Turu Tilem Sare Tidur
kanakan
411 Kêbutuhan Kabêtahan Kebutuhan 911 Turun Têdhak Keturunan
Asal usul
412 Kêcilikên Kalitên Terlalu kecil 912 Turunan Têdhakan
keturunan

413 Kêdadeyan Kêdadosan Kejadian 913 Tutu Dipungêntang Ditumbuk

414 Kêdhep Kejep Kejap 914 Tutur Sanjang, Criyos Paring priksa Berkata

415 Kêjaba Kêjawi Kecuali 915 Tuwa Sêpuh Yuswa Tua

416 Kêkarêpane Kêkajênganipun Kehendak 916 Tuwuh Tewah Tumbuh

Bunga-
417 Kêkêmbangan Sêsêkaran 917 Udakara Udakawis Kira-kira
bungaan
418 Kêkêmon Kêkêmbêngan Berkumur 918 Udan Jawah Hujan

419 Kêlairan Wêdalan Wiyosan Kelahiran 919 Udhar Lukar Lepas kain batik

420 Kêlakon Kêlampahan Terlaksana 920 Udhun Mandhap Turun

421 Kêlalen Kêsupen Terlupa 921 Uga Ugi Juga


Pergelangan
422 Kêlar, Kuwat Kuwawi Kuat 922 Ugêl-ugêl Pagêlangan
tangan

423 Kêlaran Kêsakitan Kesakitan 923 Ujar Punagi Janji, Sumpah

424 Kêlalen Kêsupen Kalimêngan Terlupa 924 Ula Sawêr Ular


425 Kêluron Têrag Keguguran 925 Ulat Pasuryan Raut muka

426 Kêmalingan Kêpandungan Kecurian 926 Ulêm Atur Undangan

427 Kêmbang Sêkar Bunga 927 Ulih Mantuk Kondur Pulang


428 Kêmênyan Sela Kemenyan 928 Umbêl Gadhing Ingus
429 Kêmu Kembeng Kumur 929 Umur Yuswa Umur
430 Kêmul Singêb Selimut 930 Undang Timbal Atur Panggil
431 Kêna Kenging Boleh 931 Undhak Mindhak Meningkat
432 Kêndêl Purun Berani 932 Unggah Inggah Naik

433 Kêndhekên Kandhapan Sangat pendek 933 Ungkur Pêngkêr Belakang

434 Kêntekan Kêtêlasan Kehabisan 934 Uni Ungêl Bunyi, Suara

435 Kêpaten Kêpêjahan Kêsedan Kematian 935 Untu Waos Waja Gigi
436 Kêpêntut Kêsarib Kentut 936 Upakara Upakawis Pelihara

437 Kêpriye Kados pundi Bagaimana 937 Upama Upami Upama

438 Kêpung Kêpang Dikelilingi 938 Urip Gesang Sugeng Hidup


439 Kêrêp Asring Sering 939 Utama Utami Utama

440 Kêris Dhuwung Wangkkingan Keris 940 Utang Sambut Ngampil Pinjam

441 Kêsêl Sayah lelah 941 Utawa Utawi Atau

442 Kêsusu Kêsêsa Tergesa-gesa 942 Usus Jaringan Usus

443 Kêsuwen Kvdangon Terlalu lama 943 Uyah Sarêm Garam


444 Kêtara Kêtawis Kentara 944 Uyuh Toyan Kencing

445 Kêtêkan Kêdhatêngan Krawuhan Didatangi 945 Waca Waos Baca

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 27
446 Kêtêmu Kêpanggih Bertemu 946 Wacan Waosan Bacaan
447 Kêthek Rewanda Kera 947 Wadi Wados Rahasia
Putri,
448 Kêwêngen Kêdalon Kemalaman 948 Wadon Êstri Putri, Wanita
Perempuan
449 Kijing Sêkaran Nisan 949 Wae Kemawon Saja
450 Kinacek Kinaot Istimewa 950 Wahing Sigra Bersin
451 Kinang Ganten Kingang 951 Waja Waos Baja
452 Kira Kintên Kira 952 Walanda Walandi Belanda
453 Kirim Kintun Kirim 953 Wani Wantun Berani

454 Kiyi Mênika Ini 954 Wanti-wanti Wantos-wantos Nasehat keras

Agêman
455 Klambi Rasukan
rasukan
Baju 955 Warangka Sarungan Sarung keris

456 Klasa Gêlaran Tikar 956 Waras Saras Waluya Sembuh


457 Kleru Klintu Keliru 957 Warêg Tuwuk Kenyang
458 Klêbu Klêbêt Termasuk 958 Warisan Tilaran Pusaka Warisan

459 Klbon Klêbêtan Kemasukan 959 Warna Warni Warna/Jenis

460 Klêngêr Kantu Pingsan 960 Warung Wande Kedai, Warung

461 Klumpuk Klêmpak Kumpul 961 Waspada Wasapaos Wasapada


Antara, Kira-
462 Kobong Kabêsmi Kebakar 962 Watara Watawis
kira

463 Kok Sampeyan Panjênêngan Kau 963 Watu Sela Batu

464 Kodanan Kêjawahan Kejawahan 964 Watuk Cêkoh Batuk


465 Kongkon Kengken Ngutus Menyuruh 965 Wayah Wanci Waktu
466 Kono Riku Situ 966 Wayang Ringgit Wayang

467 Kowe Sampeyan Panjenengan Kamu 967 Wedang Bênteran Unjukan Minuman

468 Kramas Jamas 968 Weneh Dipunsukani Diberi

469 Krasa Kraos Terasa 969 Wêdêl Cêlêp Cat kain


470 Krasan Kraosan Betah 970 Wêdhus Menda Kambing

471 Kringêt Riwe Mandi jamas 971 Wêktu Wêkdal Waktu

472 Kubur Petak Sarean Kubur 972 Wêngi Dalu Malam

473 Kuburan Pasareyan Makan 973 Wêrta Wêrtos, Wartos Berita, Kabar

474 Kudu Kêdah Harus 974 Wêruh Sumêrêp Uninga, Priksa Tahu, Melihat

475 Kuku Kênaka Kuku 975 Wêsi Tosan Besi


476 Kukuh Kêkah Kokoh 976 Wêteng Padharan Perut
Membeli
477 Kulak Kilak 977 Wêtu Kêwêdal Kêwiyos Terungkap
untuk dijual
478 Kulon Kilen Barat 978 Wêton Wêdalan Hari kelahiran

479 Kuluk Makutha Mahkota 979 Wicara Wicantên Ngêndika Bicara


Perlu sekali,
480 Kumat Kimat Kambuh 980 Wigati Wigatos
Penting
481 Kumbah Girah Cuci 981 Wilang Wical Hitung
Hitungan,
482 Kumpul Kêmpal Kumpul 982 Wilangan Wicalan
Bilangan
483 Kuna Kina Kuna 983 Wirang Isin Lingsem Malu
484 Kuning Jêne Kuning 984 Wis Sampun Sudah
Mencuci
485 Kuping Talingan Telinga 985 Wisuh Wijik
tangan/kaki
486 Kurang Kirang Kurang 986 Wong Tiyang Priyantun Orang

487 Kuru Kêra Kurus 987 Wuda Lukar Lepas pakaian

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 28
488 Kurung Sêngkêr Kurung 988 Wudêl Nabi Pusar
489 Kutha Kitha Kota 989 Wudun Untar Bisul
490 Kuwasa Kuwaos Kuasa 990 Wulangan Wucalan Pelajaran

491 Kuwat/Kêlar Kiyat/Kuwawi Kuat 991 Wuluh Wêlah Buluh, Bambu

492 Kuwatir Kuwatos Khawatir 992 Wuragil Waruju Bungsu


493 Kuwi Niku Punika Itu 993 Wurung Sande Tidak jadi

494 Kumawani Kumawantun Terlalu berani 994 Wutuh Wêtah Utuh

495 Labuh Labêt Berjasa untuk 995 Wuwuh Wêtah Bertambah

496 Ladi Lados Layan 996 Wuwuhan Wêwahan Tambahan


497 Lagi Saweg Nembe Baru Saja 997 Ya, Iya Inggih Ya
498 Lair Miyos Lahir 998 Yêkti Yêktos Betul
Garwa,
499 Laki Semah
Sarêsmi
Suami 999 Yen Bilih Jikalau

500 Laku Lampah Tindak Jalan

36. Siswa dapat melengkapi kalimat parikan dengan tepat


Ana 2 jenis parikan yaiku
1. Parikan sing dumadi saka rong gatra (parikan tunggal)
2. Parikan Sing dumadi saka patang gatra (parikan rangkep)
contoh contoh parikane :
1. Sepet sepet, Sawone mentah. : Diempet empet, selak ra betah
2. wedang bubuk, gula jawa. : Yen kepethuk, ati lega
3. Wajik klethik, gula abang. : Aja suthik, yen tumandhang
4. Kembang jagung, dipethik Cina. : barang wis kadhung, dikapakna
5. Godhong kecipir, mrambat kawat. : Najan gak mampir, nanging liwat
6. Manuk kutut, manggunge ngganter. : yen ra nurut, bisa keblinger
7. Manuk emprit, menclok godhong tebu. : Dadi murid, sing sregep sinau
8. Yen kembang kembange lamtara, dudu kembang wora wari. : Mumpung sira isih mudha, sing taberi ngati ati
9. Esuk nyuling sore nyuling, sulinge arek Yogyakarta. : Esuk eling sore eling, sing dieling ora
rumangsa
10. Awan awan aja keluyuran, ana pak mantri numpak sekuter. : kapan kapan aku keturutan, duwe kanca
sinaune pinter
11. Yen kembang kembange kacang, dudu kembange puspa nyidra. : Sih cilik dikudang kudang, bareng gedhe gawe
rekasa.
12. Esuk nembang sore nembang, tembange asmaradana. : esuk ngadhang sore ngadhang, sing diadhang ra teka
teka
13. Kece, ora enak. : Melu kowe ora kepenak
14. Ngetan, bali ngulon. : Tuwas edan, ora klakon.
15. Peyek diremet – remet. : Ngenyek, aja banget – banget.
16. Pitik walik, jambu wulung. : Dilirik, wadul mring kakung
17. Pitik walik saba kebon. : Ketoke cilik jebul babon.
18. Manuk emprit nucuk pari. : Dadi murid, sing taberi.
19. Jemek-jemek, gulane jawa. : Aja ngenyek, padha kanca.
20. Manuk tuhu, mencok pager. : Yen sinau, dadi pinter.
21. Wedang bubuk, tanpa gula. : Ja sok ngantuk, gelis tuwa.
22. Wajik kletik, gula jawa. : Luwih becik, sing prasaja.
23. Wedang bubuk, gula tebu. : Mata ngantuk, njaluk turu.
24. Kembang mlathi, warna peni ngganda wangi. : Watak putrid, kudu titi ngati ati.
25. Gudheg manggar, bumbune mrica ketumbar. : Lamun sabar, bisa lejar serta bingar.
26. Kembang kencur, tinandur tepining sumur. : Sapa jujur, bakal luhur klawan makmur.
27. Esuk nakir sore nakir, sing ditakir godhong plasa. : Esuk mikir sore mikir, sing dipikir mung nggolek
bandha.
28. Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula. : Piwelingku mring pra mudha, aja wedi ing
rekasa.
29. Yen kembang kembang cempaka, dudu kembang arum dalu. : Mumpung sira isih mudha, den asregepngudi
ngelmu.
37. Siswa dapat melengkapi kalimat dengan tembung rangkep dwi purwo
Tembung rangkep (kata ulang) yaiku sakabehing tembung sing diwaca kaping pindho, bisa sakabehing tembung
utawa mung sawanda (sakecap) bae. Tembung rangkep ana telung warna, yaiku :
1. Tembung Dwilingga
Tembung Dwilingga yaiku tembung kang diwaca kaping pindho kabeh linggane. Tembung Dwilingga kapareng dadi loro
yaiku Dwilingga Wantah lan Dwilingga salin swara.

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 29
a. Dwilingga wantah / podho swarane yaiku dwilingga kang dumadhine sarana karangkep tembunge tanpa owah-
owahan.
Tuladha :
1. Guru-guru : Guru-guru padha ngajar ing kelas.
2. Bocah-bocah : Bocah-bocah padha dolanan neng lapangan.
3. Ibu-ibu : Lomba masak diikuti deneng ibu-ibu.
b. Dwilingga salin swara yaiku dwilingga kang dumadhine sarana ngowahi tembunge sing ngarep, mburi, utawa loro
pisan.
Tuladha :
1. Mloka-mlaku : Neng pante kartini akeh wong padha mloka-mlaku.
2. Gonjang-ganjing : Nalika ana lindu bumine gonjang-ganjing.
3. Mrana-mrene : Wong iku mrana-mrene nggoleki barange sing ilang.

2. Tembung dwipurwane
Tembung Dwipurwa yaiku tembung lingga utawa andhahan kang karangkep purwane (wanda sing ngarep).
Tuladha :
1. lara - lalara - lelara : Ing wayah udan akeh bocah padha kena lelara.
2. tuku - tutuku - tetuku : Pasar iku panggonan tetuku barang- barang kaperluan sadina-dina
3. tulung - tutulung - tetulung : Dadi warga masyarakat kudu padha tetulung karo tanggane.

3. Tembung Dwiwasana
Tembung Dwiwasana yaiku tembung kang dumadine sarana karangkep wandha kang wekasan (mburi). Tuladha :
1. Cenges – cengesnges – cengenges : Dadi murid aja cengengesan karo gurune.
2. Cekik – cekikkik – cekikik : bocah iku guyune cekikikan

38. Disajikan teks pidato rumpang pada bagian penutupnya, siswa dapat menentukan isi dari pidato
Isi Pidato rumpang yaitu : isi pidato yang belum lengkap, siswa disuruh menentukan isi dari pidato.

39. Disajikan teks pidato rumpang pada bagian penutupnya, siswa dapat melengkapi kalimat pidato
Teks pidato rumpang pada bagian penutup : teks pidato pada bagian pidato yang belum lengkap, siswa disuruh
melengkapi bagian penutup pidato yang belum lengkap.

40. Disajikan sebuah kalimat dalam boso ngoko, siswa dapat mengubah salah satu kata dengan boso kromo
LIHAT MATERI KISI – KISI PADA SOAL NO. 35
41. Disajikan tembung purwo dalam bahasa latin, siswa dapat mengubah menjadi tulisan jawa
LIHAT MATERI KISI – KISI PADA SOAL NO. 22
42. Siswa dapat menulis sebuah kata dengan huruf jawa yang menggunakan pasangan
LIHAT MATERI KISI – KISI PADA SOAL NO. 22
43. Disajikan sebuah gambar, siswa dapat menentukan deskripsi dari gambar tersebut
LIHAT GAMBAR SERTA TULISAN PADA GAMBAR TERSEBUT !
44. Disajikan bagian dari surat pribadi, siswa dapat menentukan bagian dari surat tersebut
nama bagian surat tersebut.
( 1 ) Tulungagung, 20 April
2016
( 2 ) Bapak saha Ibu Joko Surasa
Jln. Aip Mungkar Parakan
Semarang
( 3 ) Sembah sungkem,
( 4 ) Kanthi lumantaring serat punik, kula ngaturi uninga bilih kawontenan kula ing Tulungagung tansah ginajar
wilujeng nir ing sambikala. Menggah panyuwun kula dhumateng gusti Allah SWT, mugi - mugi kawontenanipun
Bapak/Ibu ugi mekaten. amin.
( 5 ) Kajawi punika ingkang sepisan ingkang putra ngaturi priksa bilih kintunannipun arta sampun kula tampi
rikalo dinten minggu kapengkur. Arta punika sampun kula ginakaken kangge prabeya sekolah. Tirahanipun kangge
nyekapi kabetahan wonten kos. Ingkang kaping kalih, kula ngaturi priksa bilih sekedhap malih badhe tes Ujian Sekolah.
Pramila kula nyuwun tambahing berkah pangestu mugi - mugi kula saged nglampahi tes semesteran punika kanthi biji
ingkang sae, amin.
( 6 ) Ing wusana cekap semanten rumiyen serat kula, sanes wekdal dipun sambet malih. menawi wonten kirang
trapsilaning atur dhumateng Bapak saha Ibu, kula nyuwun lumunturing samudra pangaksami.
( 7 ) Sugeng makaryo, matur suwun
( 8 ) Saking ingkang putra

(9)

( 10 ) Hadi Prawira

KATERANGAN SURAT PRIBADI :

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 30
Peprincene gawe layang :
1. TITI MONGSO : Kapan layang iku kakimake
2. ADANGIYAH : Nelakake unggah – ungguh layang
3. SALAM PAMBUKO : Salam pambukane layang upamane :
a. Rinengga sugenging pakurmatan.
b. Tansah winantu suka basuki.
c. Katentreman lan karahayon
d. Winantu ing bagya mulya.
e. Sembah sungkem.
4. PURWAKA : Nelakake kabar kaslametane
5. SURASA BASA : Isine layang, kekarepane layang.
6. WASANA BASA / Penutup : Pungkasaning layang,
Tuladhane :
Cukup semene dhisik liya wektu disambung maneh.
7. SALAM PENUTUP : salam penutupe layang
8. PEPRENAH : Asale layang saka sapa tuladha :sopo sing kirim layang
Tuladhane :
a. Saking ingkang putra
b. Bapakmu ing omah
c. Adhimu saka paran, lsp
9. TAPAK ASMA / TANDHA ASMA : Tanda tangan kang gawe layang.
10. ASMA TERANG : Asma terang sing gawe layang.
45. Disajikan sebuah parikan, siswa dapat menentukan isi dari parikan tersebut
LIHAT MATERI PADA KISI – KISI NO 36

46. Disajikan sebuah kalimat, siswa dapat menentukan antonim dari salah satu kata pada kalimat tersebut
Antonim : lawan kata

47. Disajikan 4-5 kalimat acak tentang petunjuk penggunaan alat, siswa dapat menulis kembali dengan urutan
yang tepat sehingga menjadi paragraf padu
Dalam menentukan kalimat acak, kita harus mencari kalimat utama kemudian kalimat penjelas.

48. Disajikan sebuah kalimat sederhana yang menggunakan boso ngoko, siswa dapat mengubah menjadi boso
kromo
LIHAT MATERI PADA KISI – KISI NO. 35
49. Siswa dapat menulis menentukan kalimat yang mengandung angka jawa dengan benar

50. Disajikan sebuah peribahasa, siswa dapat menjelaskan arti dari peribahasa tersebut
LIHAT MATERI PADA KISI – KISI SOAL NO. 31

Guru adalah mentormu, pendukungmu, serta orang tua disekolah bagimu. Ketika hatimu ragu, di
sekolah merekalah tempatmu untuk mengadumu.

Tidak peduli sepintar apapun dirimu, dalam meninggalkan satu mata pelajaran saja dapat
meninggalkanmu untuk tetap duduk dibangku Sekolah Dasar dengan menyaksian teman-temanmu dalam
meraih kesuksesan.

Pupuklah selalu kepercayaan diri yang ada didalam dirimu. Karena sebenarnya kamu adalah benar
murid yang mampu dan pasti bisa dalam meraih kesuksesan.

Belajar lima menit tapi rutin setiap hari lebih baik dari pada belajar berpuluh – puluh jam tetapi
hanya satu kali dalam seumur hidupmu.

SELAMAT MENEMPUH UJIAN SEKOLAH DI TAHUN 2018


SEMOGA KESUKSESAN ADA DI TANGAN KALIAN.
AMIIN . . . . !!!!!!

Rangkuman Bahasa Jawa_Kelas 6_SDN 2 Tapan_Tahun Pelajaran 2017 / 2018 By Siti Mutoharoh Page 31

Anda mungkin juga menyukai