1. Operator D
d
Simbol dx tidak memiliki harga numerik apapun dan juga tidak dapat berdiri sendiri. Simbol ini sekedar
menyatakan suatu proses atau operasi penentuan koefisien diferensial dari fungsi yang dikenainya, karena
itu simbol semacam ini sering disebut operator.
d
D
dx
dy
Jadi dx dapat dituliskan sebagai Dy .
D sin x cos x
D e kx ke kx
D x2 6 x 5 2 x 6
D x 2 sin x x 2 cos x 2 x sin x (kaidah perkalian)
sin 5 x x 1 .5cos 5 x sin 5 x
D (kaidah pembagian)
x 1 x 1
2
Contoh:
Simbol D menyatakan koefisien diferensial pertama
Simbol D2 menyatakan koefisien diferensial kedua
Simbol D3 menyatakan koefisien diferensial ketiga
Simbol Dn menyatakan koefisien diferensial ke-n
D 2 3sin x cos 4 x D 3cos x 4sin 4 x
3sin x 16 cos 4 x
D e 2 x 5sin 3x 2e 2 x 15cos 3x
D 2 e 2 x 5sin 3 x 4e 2 x 45sin 3 x
D 3 e 2 x 5sin 3 x 8e 2 x 135cos 3x
Contoh: dst
Keuntungan khusus daripada penggunaan sebuah huruf tunggal untuk menyatakan operator adalah bahwa
ia dapat diolah secara aljabar.
Contoh:
D 4 sin x D sin x 4sin x
D 4 sin x cos x 4 sin x
D 2
5D 4 x 2 4 x 1 D x 2 4 x 1 2 x 4
2 5 2 x 4 +4 x 2 4 x 1 D 2 x 2 4 x 1 2
2 10 x 20 4 x 2 16 x 4
4 x 2 6 x 22
D 2
5 D 4 5e 2 x
D 4 D 1 5e 2 x
D 4 10e 2 x 5e 2 x
D 4 15e 2 x
30e 2 x 60e 2 x
90e 2 x
2. Operator 1/D
1
Operator invers D
menyatakan proses integrasi terhadap x dengan menghilangkan konstanta
integrasinya.
Contoh:
1
sin x cos x
D
1 3x e3 x
D
e
3
2
1 1 1
D 2
D , sehingga D 2
f x f x
menyatakan hasil integrasi fungsi terhadap x dua kali dengan
menghilangkan konstanta integrasinya.
Contoh:
1 1 x3 5 x 2
2
x 2
5 x 4 4x
D D3 2
x4 5x3
2 x2
12 6
3. Teorema-Teorema
a. Teorema I
F D e ax e ax F a
Dengan a adalah konstanta riil atau kompleks. Tinjaulah:
D e ax ae ax
D 2 e ax a 2e ax
D 2 D e ax a 2e ax ae ax e ax a 2 a
Contoh:
D 2 2 D 3 eax eax a 2 2a 3
D 2
5 e 2 x e 2 x 2 2 5 e 2 x
ax
Kaidah ini berlaku, apa pun fungsi D yang bekerja pada e
Contoh:
1 1 e5 x
D2
e 5x
e 5x
52 3
1 1 e3 x
D2 3
e e 32 3 9
3x 3x
b. Teorema II
F D e axV e ax F D a V
Dengan a adalah kontanta riil atau kompleks dan V adalah fungsi x.
Tinjaulah:
D 2 D 5 eaxV
D e axV e ax D V ae axV
e ax D V aV
D 2 e axV e ax D 2 V aD V ae ax D V aV
e ax D 2 V 2aD V a 2V
sehingga
D 2
D 5 e axV e ax D 2 V 2aD V a 2V e ax D V aV 5e axV
e ax D 2 2aD a 2 V e ax D a V 5e axV
D D 5 e axV e ax D a D a 5 V
2
2
Contoh:
D 4 e 3 x x 2 e3 x D 3 4 x 2
e3 x D 7 x 2
e3 x 2 x 7 x 2
c. Teorema III
sin ax 2 sin ax
F D2 F a
cos ax cos ax
Contoh:
( D 2 5) sin 4 x 16 5 sin 4 x 11sin 4 x
1 1 1
cos 2 x cos 2 x cos 2 x
D 3
2
4 3 7
Fungsi Komplementer:
m 2 4m 3 0
( m 3)( m 1) 0
m 1 atau m 3
y Ae x Be 3 x
Integral khusus
d2y dy
2
4 3 y e2 x
dx dx
D y 4 Dy 3 y e 2 x
2
D 2
4 D 3 y e 2 x
1
y e2 x
D 4 D 3
2
1
y e2 x
2 4(2) 3
2
e2 x
y
15
x 3 x e2 x
y Ae Be
Sehingga solusi lengkap: 15
d2y dy
2
6 9 y e5 x
dx dx
2
d y dy
2
4 5 y e x
dx dx
2
d y dy
2
7 12 y 5e 2 x
Coba yang berikut ini: dx dx
Contoh 2:
d2y dy
2
3 2 y sin 2 x
dx dx
Fungsi Komplementer:
m 2 3m 2 0
(m 2)(m 1) 0
m 1 atau m 2
y Ae x Be 2 x
Integral khusus
d2y dy
2
3 2 y sin 2 x
dx dx
D y 3Dy 2 y sin 2 x
2
D 2
3D 2 y sin 2 x
1
y sin 2 x
D 3D 2
2
1
y sin 2 x gunakan teorema III
22 3D 2
1
y sin 2 x
3D 2
1 3D 2 sin 2 x
y
3D 2 3 D 2
1 3D 2 sin 2 x
y
3D 2 3 D 2
3D 2
y sin 2 x gunakan teorema III
9D2 4
3D 2
y sin 2 x
9 2 2 4
3D 2
y sin 2 x
40
1
y 6 cos 2 x 2sin 2 x
40
1
y 3cos 2 x sin 2 x
20
1
y Ae x Be 2 x 3cos 2 x 2sin 2 x
Sehingga solusi lengkap: 20
Coba yang berikut:
d2y dy
2
10 25 y 3cos 4 x
dx dx
2
d y dy
2
4 13 y 2 sin 3 x
dx dx
Contoh 3:
d2y dy
2
6 5 y e 2 x sin 3x
dx dx
Fungsi Komplementer:
m 2 6m 5 0
( m 5)( m 1) 0
m 1 atau m 5
y Ae x Be5 x
Integral khusus
d2y dy
2
6 5 y e 2 x sin 3 x
dx dx
D y 6 Dy 5 y e 2 x sin 3 x
2
D 2
6 D 5 y e 2 x sin 3x
1
y e 2 x sin 3 x
D 6D 5
2
1
y e2 x sin 3x gunakan teorema II
D 2 2
6 D 2 5
1
y e2 x sin 3x
D 4D 4 6 D 12 5
2
1
y e2 x sin 3x
D 2 D 3
2
1
y e2 x sin 3x gunakan teorema III
3 2 D 3
2
1
y e2 x sin 3x
2 D 12
e2 x 1
y sin 3x
2 D 6
e2 x D 6
y sin 3x
2 D 2 36
e2 x D 6
y sin 3x
2 32 36
e2 x
y D 6 sin 3x
90
e2 x
y 3cos3 x 6sin 3x
90
e2 x
y cos 3x 2sin 3x
30
e2 x
y Ae x Be5 x cos 3x 2sin 3x
Sehingga solusi lengkap: 30
d2y
2
y x 2e x
Contoh 4: dx
m2 1 0
(m 1)(m 1) 0
m 1 atau m 1
y Ae x Be x
Fungsi Komplementer:
Integral khusus
d2y
2
y x2e x
dx
D 2 y y x2e x
D 2
1 y x 2e x
1
y x2e x
D 1
2
1
y ex x
2
D 1 1
2
1
y ex x2
D 2D 1 1
2
1
y ex x2
D 2D
2
1
y ex
D D 2
x2
ex 1 1
y
2 D D
x2
1
2
1
ex 1 D
y
2 D
1
2
x
2
1
D
1
Uraikan 2 sebagai deret binomial, dan diperoleh:
ex 1 D D
2
y 1 ... x 2
2 D 2 4
dimana
D x 2 2 x; D 2 x 2 2; D 3 x 2 0 dst
maka
ex 1 2 1
y x x
2 D 2
e x x
x 3 2
x
y
2 3 2 2
e x x3 x 2 x x
y Ae Be x
2 3 2 2
Sehingga solusi lengkap:
d2y d2y
2
6 2
9 y x 3e 3 x
Coba yang berikut: dx dx
5. Hal-hal khusus:
a. Menggunakan faktor 1 dan e0x
e j cos j sin
cos e j ; cos adalah bagian riil dari e j
sin e j ; sin adalah bagian imajiner dari e j
b. Menggunakan
Contoh 1:
d2y dy
2
4 3y 5
dx dx
Fungsi Komplementer:
m 2 4m 3 0
( m 1)( m 3) 0
m 1 atau m 3
y Ae x Be 3 x
Integral khusus
D 2 4 D 3 y 5
1
y 5
D 4 D 3
2
1
y 5e 0 x
D 4 D 3
2
1
y e0 x 5
0 4(0) 3
2
5
y
3
5
y Ae x Be 3 x
Sehingga solusi lengkap: 3
Contoh2:
d2y dy
2
2 5
dx dx
Fungsi Komplementer:
m 2 2m 0
m(m 2) 0
m 0 atau m 2
y A Be 2 x
Integral khusus
D 2 2D y 5
1
y 5
D 2D
2
1
y 5e0 x
D 2D
2
1
y e0 x 5
0 2(0)
2
1 0x 1
y e 5
D 0 2
1 5
y
D 2
5x
y
2
5x
y A Be 2 x
Sehingga solusi lengkap: 2
Contoh 3:
d2y
2
16 y e4 x
dx
Fungsi Komplementer:
m 2 16 0
(m 4)(m 4) 0
m 4 atau m 4
y Ae 4 x Be 4 x
Integral khusus
D 2 16 y e4 x
1
y e4 x
D 16
2
1
y e4 x
42 16
1
y e4 x tidak ada hasil
0
1
y 2 e 4 x 1
D 16
1
y e4 x 1
D 4 2
16
1
y e4 x 1
D 8D
2
1 1
y e4 x 1
D D 8
1 1
y e4 x
D D 8
e0 x
1 0x 1
y e4 x e
D 0 8
11
y e4 x
D8
xe 4 x
y
8
xe 4 x
y Ae4 x Be 4 x
Sehingga solusi lengkap: 8
Contoh 4:
d2y
4 y 3sin 2 x
dx 2
Fungsi Komplementer:
m2 4 0
m 2 4
m j2
y A cos 2 x B sin 2 x
Integral khusus
D 2 4 y 3sin 2 x
1
y 3sin 2 x
D 4
2
1
y 3sin 2 x
2 4
2
1
y3 e j 2 x
D 4
2
1
y 3 e j 2 x
j2 2
4
1
y 3 e j 2 x tidak ada hasilnya
0
1
y3 e j 2 x1
D 4
2
1
y 3 e j 2 x 1
D j 2 2
4
1
y 3 e j 2 x 1
D j 4D 4 4
2
1
y 3 e j 2 x 1
D j 4D
2
1 1
y 3 e j 2 x e0 x
D D j 4
1 0x 1
y 3 e j 2 x e
D 0 j4
1 1
y 3 e j 2 x
D j4
x
y 3 e j 2 x
j4
3 x j2x
y e
4 j
3 x
y cos 2 x j sin 2 x
4 j
3
y jx cos 2 x x sin 2 x
4
3 x cos 2 x
y
4
3 x cos 2 x
y A cos 2 x B sin 2 x
Sehingga solusi lengkap: 4
d2y
2
9 y cos 3x
Coba yang berikut ini : dx