A. Tujuan Pembelajaran
Setelah mempelajari kompetesi siswa dapat :
1. Mendefinisikan integral.
2. Menemukan rumus integral taktentu dari fungsi aljabar
3. Menemukan sifat sifat dari integral taktentu.
4. Menyelesaikan integral taktentu dari fungsi aljabar
5. Menemukan rumus integral taktentu dari fungsi trigonometri
6. Menyelesaikan integral taktentu dari fungsi trigonometri
7. Menyelesaikan integral tertentu dari fungsi aljabar
8. Menyelesaikan integral tertentu dari fungsi trigonometri
B. Materi
I. DEFINISI INTEGRAL
Definisi: Integral adalah anti Diferensial. (Invers dari Diferensial)
Integral fungsi f(x) ke x ditulis dengan notasi ∫ 𝑓 (𝑥 )𝑑𝑥 ,dibaca ( Integral f x dx)
Jika f’(x) adalah turunan pertama dari f(x)
Maka :∫ 𝑓′(𝑥) 𝑑𝑥= f(x)
Contoh :
Jika f′(x) = 2x, berikut adalah beberapa f(x) yang mungkin:
f (x) = x² + 1; atau f(x) = x² - 2 ; mungkin juga f(x) = x² - 5, atau mungkin f(x) = x², …dll
Ingat turunan dari x² + 1 adalah 2x, derivativ dari x² - 2 juga 2x , derivativ x² - 5 adalah 2x
dll. .Secara umum dapat dituliskan f (x) adalah :
f ( x) f ' ( x)dx x 2 C , (dimana C merupakan fungsi konstan).
Selanjutnya kita akan membagi Integral dalam 2 pembicaraan :
Integral: Integral Taktentu
Dengan Notasi :∫ 𝑓 (𝑥 )𝑑𝑥
Integral Tertentu dalam batas [a,b
𝑏
Ditulis dengan Notasi : ∫𝑎 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥
Contoh:
2 2
1. ∫ 2𝑥 8 𝑑𝑥 = 𝑥 8+1 + 𝑐 = 9 𝑥 9 + 𝑐
8+1
10 1
2. 2 ∫ 10𝑥 19 𝑑𝑥 = 20 𝑥 20 + 𝑐 = 2 𝑥 20 + 𝑐
3. ∫ 7 𝑑𝑥 = 7𝑥 + 𝑐
4. ∫ 2 𝑑𝑡 = 2𝑡 + 𝑐
C. Kesimpulan :
Contoh :
2
1. ∫ 2𝑥 −1 𝑑𝑥 = ∫ 𝑥 𝑑𝑥 = 2ln 𝑥 + 𝑐
1 1 1
2. ∫ 2 𝑥 −1 − 1)𝑑𝑥 = ∫ 2𝑥 𝑑𝑥 − ∫ 𝑑𝑥 = 2 ln 𝑥 − 𝑥 + 𝑐
1
3. ∫(𝑥 5 − 3) 𝑑𝑥 = ∫ 𝑥 5 𝑑𝑥 − ∫ 3 𝑑𝑥 = 𝑥 6 − 3𝑥 + 𝑐
6
4. ∫(𝑥 3 − 2)(1 + 5𝑥 ) 𝑑𝑥 = ∫(𝑥 3 + 5𝑥 4 − 2 − 5𝑥 ) 𝑑𝑥 = ∫ 𝑥 3 𝑑𝑥 + ∫ 5𝑥 4 𝑑𝑥 − ∫ 2 𝑑𝑥 −
∫ 5𝑥 𝑑𝑥
1 5
= 𝑥 4 + 𝑥 5 − 2𝑥 − 𝑥 2 + 𝑐
4 2
𝑥 5 +4 1 3 1 1 2
5. ∫ 2𝑥2 𝑑𝑥 = ∫ 2 𝑥 𝑑𝑥 − ∫ 2𝑥 −2 𝑑𝑥 = 8 𝑥 4 + 2𝑥 −1 + 𝑐 = 8 𝑥 4 + 𝑥 + 𝑐
76
Hand Out XII 2019/2020 Integral
1 4 1
= 2 𝑥 2 − 5 𝑥 2 √𝑥 + 3 𝑥 3 +c
.Catatan
𝑚
𝑛
Ingat : √𝑥 𝑚 = 𝑥 𝑛
77
Hand Out XII 2019/2020 Integral
3
6. ∫ 3 𝑑𝑥
𝑥 √
5
7. ∫ 4 𝑑𝑥
𝑥 𝑥 √
1
8. ∫ 5 𝑑𝑥
𝑥 3 √𝑥 2
9. ∫(3√𝑥 − 5) 𝑑𝑥
3
10. ∫(10𝑥 √𝑥 + 3𝑥 8 − 𝑥) 𝑑𝑥
2
11. ∫( 33𝑥 10 − 4 ) 𝑑𝑥
√𝑥
12. ∫(𝑥 √𝑥 + 1)(𝑥√𝑥 − 1) 𝑑𝑥
13. ∫(√𝑥 − 3)2 𝑑𝑥
𝑥 3 +2√𝑥
14. ∫( 𝑑𝑥=-
√𝑥
(𝑥 3 −𝑥)2
15. ∫( 𝑑𝑥=
√𝑥
C..Kesimpulan
JIKA∫ 𝒇(𝒙) 𝒅𝒙 = 𝑭(𝒙),
𝒃
MAKA :∫𝒂 𝒇(𝒙) 𝒅𝒙 = 𝑭(𝒃) − 𝑭(𝒂)
78
Hand Out XII 2019/2020 Integral
0
10. ∫−2{2 𝑥(𝑥 − 1)2 }𝑑𝑥 =
1 2
11. ∫0 (√𝑥 − 𝑥) 𝑑𝑥=
16
12. ∫0 { 5𝑥 √𝑥 + 1}𝑑𝑥 =
2 6𝑥 4 −4𝑥 3 +1
13. ∫1 𝑑𝑥 =-
𝑥3
8 2
14. ∫1 (𝑥 + 1)𝑥𝑑𝑥 =
3
𝑥+1
15. ∫1 (𝑥 2 + 2𝑥 − 1)𝑑𝑥 =
A. Tujuan pembelajaran
Setelah mempelajari kompetesi 17.2 siswa dapat:
1. Menyelesaikan integral taktentu dari fungsi aljabar dengan cara subtitusi
2. Menyelesaikan integral taktentu dari fungsi trigonometridengan cara subtitusi
3. Menyelesaikan integral tertentu dari fungsi aljabardengan cara subtitusi
4. Menyelesaikan integral tertentu dari fungsi trigonometridengan cara subtitusi
5. Menyelesaikan integral taktentu dari fungsi aljabar dengan cara parsial
6. Menyelesaikan integral taktentu dari fungsi trigonometridengan cara parsial
B. Materi Pembelajaran
Ada beberapa Integral yg kita jumpai tidak dapat kita selesaikan dengan rumus rumus yang
telahada.sehingga kita perlu mengambil langkah untuk penyelesaiannya,dengan cara
subtitusi terlebihdahulu.Baru kemudian kita temukan bentuk sederhana ,sehingga
penyelesaiannya bisa digunakan rumus intrgral.
C.1.Latihan Siswa
Selesaikan dengan cara subtitusi
1. ∫(3𝑥 + 5)8 𝑑𝑥 =--------------------------------------------------------------------------------
2. ∫(4𝑥 − 3)7 𝑑𝑥 =----------------------------------------------------------------------------------
3. ∫(2𝑥 + 1)−2 𝑑𝑥 =---------------------------------------------------------------------------------
4. ∫ 10𝑥(2𝑥 2 − 3)4 𝑑𝑥 =----------------------------------------------------------------------------
2
5. ∫(2𝑥 + 7)3 𝑑𝑥 =-----------------------------------------------------------------------------------
6. ∫ √9𝑥 − 5 𝑑𝑥 =------------------------------------------------------------------------------------
7. ∫ 10𝑥 4 √𝑥 5 + 1 𝑑𝑥 =------------------------------------------------------------------------------
8. ∫ 8𝑥√3 − 𝑥 2 𝑑𝑥 =---------------------------------------------------------------------------------
10𝑋
9. ∫ (𝑋 2 +3)5 𝑑𝑥 =-------------------------------------------------------------------------------------
2
10. ∫ (4𝑋−1)2 𝑑𝑥=---------------------------------------------------------------------------------------
𝑋+1
11. ∫ (𝑋 2 +2𝑋+8)2 𝑑𝑥 =----------------------------------------------------------------------------------
79
Hand Out XII 2019/2020 Integral
C.2.Latihan Soal
Selesaikan dengan cara subtitusi
1
1. ∫−1(2𝑥 + 1)3 𝑑𝑥=----------------------------------------------------------------------------------
1
2. ∫0 𝑥(𝑥 2 + 1)4 =-----------------------------------------------------------------------------------
4
3. ∫2 √2𝑥 𝑑𝑥=-----------------------------------------------------------------------------------------
1
4. ∫0 √3𝑥 + 1 𝑑𝑥 =-----------------------------------------------------------------------------------
2 𝑥
5. ∫0 𝑑𝑥 =-------------------------------------------------------------------------------------
(𝑥 2 +9)2
2 𝑥+1
6. ∫0 (𝑥2 +2𝑥+4)2 𝑑𝑥 =---------------------------------------------------------------------------------
2 1
7. ∫0 √2𝑥+5 𝑑𝑥 =--------------------------------------------------------------------------------------
4
8. ∫2 𝑥√𝑥 2 + 3 𝑑𝑥=-----------------------------------------------------------------------------------
1 𝑥+2
9. ∫0 (𝑥2 +4𝑥+1)2 𝑑𝑥 =---------------------------------------------------------------------------------
1
10. ∫0 𝑥 2 (𝑥 3 + 4)9 =----------------------------------------------------------------------------------
UJI KOMPETENSI 2
3
1. Diketahui (3 x 2 2 x 1)dx 25. Nilai 1 a =….
a
2
A. 7 B. 8 C. 7 D. 4 E. 2
2 3 3 3 3
3
3. Diketahui (3x 2 2 x 2)dx 40. Nilai 1 p =….
p
2
4. Hasil x 9 x 2 dx ....
a. 1
(9 x 2 ) 9 x 2 C
3
b. 2
(9 x2 ) 9 x2 C
3
c. 2
(9 x2 ) 9 x 2 C
3
d. 2 2
(9 x2 ) 9 x 2 (9 x 2 ) 9 x2 C
3 9
e. 1 1
(9 x2 ) 9 x2 9 x2 C
3 9
1
5. Nilai 5 x(1 x) 6 dx ....
0
A. 75 B. 10 C. 5 D. 7 E. 10
56 56 56 56 56
A. 13 x3 – x2 + x – 13
B. 1
3
x3 – 1
2
x2 + 1
2
x– 1
3
C. 1
3
x3 – 1
2
x2 – 1
2
x– 1
3
D. 1
3
x3 + x2 + x – 1
3
E. 1
3
x3 + 2x2 – 2x – 1
3
1
7. dx = …
2x x
1
A. – +c
x
81
Hand Out XII 2019/2020 Integral
2
B. - +c
x
1
C. +c
x
2
D. +c
x
1
E. – +c
2 x
3 2
8. x x 2 2 dx = …
6
x3 5
2
A. 3
+C
x3 5
1
B. 3
+C
x3 5
1
C. 6
+C
x3 5
1
D. 9
+C
x3 5
1
E. 12
+C
x 4
4
10. 1
2
x 2 dx =…
-2
x -1
11. 3 dx sama dengan …
x
1
(4 x 2 x 2 ) dx adalah....
3
14. Nilai dari
1
3
16. Nilai dari ∫1 (6𝑥 2 − 2𝑥 + 9)𝑑𝑥 adalah ...
A.-62 B.24 C.62 D.63 E.88
17. ∫(3x + 4)(x − 2)dx = ⋯ .
A. x 3 − x 2 + 8x + c
B. x 3 − x 2 − 8x + c
C. x 3 + x 2 − 8x + c
82
Hand Out XII 2019/2020 Integral
D. 3x 3 − 2x 2 − 8x + c
E. 3x 3 + 2x 2 − 8x + c
2 1
21. Nilai dari ∫1 (𝑥 2 − 𝑥2 ) 𝑑𝑥 = … .
1
A. 1 6
2
B. 1
6
1
C. 1 2
4
D. 1 6
5
E. 1 6
2
22. Nilai dari ∫−1(3𝑥 + 2)2 dx adalah … .
x x 6dx = …
2
23. Hasil dari
1
83