A. PE ND AH UL UA N
Dalam beberapa dasawarsa terak!r ter"ad! per#baa$ besar dalam perkemba$%a$ pr&'es!
ke#ta$a$.
ke#ta$a$. Hal !$! ter#tama d!se
d!sebabka$
babka$ &le per
per#baa
#baa$$ dalam pa$da$%a
pa$da$%a$$ mas(araka
mas(arakatt
ke#ta$a$ ter#tama !$st!t#s! (a$% berwe$a$%) lemba%a*lemba%a $&$ pr&'!t (a$% ped#l!
pada kelestar!a$ l!$%k#$%a$ ma#p#$ para pelak# b!s$!s ke#ta$a$) (a$% memas#k! era
bar# dalam me$(#s#$ ma#p#$ me$%apl!kas!ka$ +!s! da$ m!s! pe$%el&laa$ #ta$.
,eberapa ta#$ terak!r tela la!r s#at# pemaama$ (a$% leb! ser!#s bawa #ta$
seba%a! sala sat# s#mber da(a alam) t!dak a$(a ber'#$%s! pr&d#ks!) tetap! "#%a mem!l!k!
'#$%s! k&$ser+as!
k&$ser+as! ma#p#
ma#p#$$ '#$%s! l!$d#$
l!$d#$%)
%) (a$% ar#s d!kel&
d!kel&la
la se-ara lestar
lestar!.!. De$%a$
dem!k
dem!k!a
!a$$ tela
tela m#$
m#$-#
-#ll para
parad!
d!%m
%maa bar#
bar# baw
bawas
asa$
a$(a
(a pe$%
pe$%el
el&l
&laa
aa$$ #ta
#ta$$ se
seba
ba%a
%a!!
s#mberda(a alam ar#s d!lak#ka$ se-ara b!"aksa$a/.
Ses#a! de$%a$ kete$t#a$ (a$% berlak#) tela d!at#r bawa kawasa$ #ta$ d! I$d&$es!a
terba%! ses#a! '#$%s!$(a) (a!t# #ta$ k&$ser+as!) #ta$ l!$d#$% da$ #ta$ pr&d#ks!.
Page 1 of 29
,. DE
DE6I
6INI
NISI
SI 2 PE
PENG
NGER
ER IA
IAN
N
7 . S ! l +! kk## l t # r
Se-ara #m#m) s!l+!k#lt#r dapat d!art!ka$ seba%a! s#at# !lm# da$ se$! #$t#k me$%el&la
te%aka$ #ta$ melal#! ke%!ata$ (a$% ber#b#$%a$ de$%a$ akt!'!tas pemba$%#$a$ da$
pe$%e$
pe$%e$dal
dal!a$
!a$ per
pert#mb
t#mb#a
#a$)
$) str
str#kt#
#kt#rr da$ k&m
k&mp&s
p&s!s!
!s! ser
serta
ta k#a
k#al!ta
l!tass te%
te%aka
aka$$ ses
ses#a!
#a!
de$%a$ t#"#a$ pe$%el&laa$ #ta$ (a$% d!tetapka$.
3. S!st
S!stem
em S!l+
S!l+!k
!k#l
#lt#
t#rr
S!stem s!l+!k#lt#r mer#paka$ s#at# pr&ses da$ ka!da dalam memba$%#$ #ta$ (a$%
mer#paka$ s#at# s!kl#s (a$% terd!r! dar! ra$%ka!a$ ke%!ata$ (a$% ber#r#ta$ da$ sal!$%
berka!ta$ a$tara sat# de$%a$ la!$$(a 9pe$(!apa$ laa$) pe$a$ama$) pemel!araa$)
pe$"ara$%a$
pe$"ara$%a$)) pema$
pema$e$a$
e$a$ dll.: #$t#k me$-apa! t#"#a$ terte$t# dalam pe$%e
pe$%el&laa
l&laa$$
#ta$.
S&-!et( &' Amer!-a$ 6&resters dalam S#e$da$% 9344;: me$de'!$!s!ka$ bawa s!stem
s!l+
s!l+!k
!k#l
#lt#
t#rr seba
seba%a
%a!! s#at
s#at## ra
ra$%
$%ka
ka!a
!a$$ pe
perl
rlak
ak#a
#a$$ (a$%
(a$% te
tere
re$-
$-a$
a$aa terd
terd!r
!r!! atas
atas
pemel!araa$) pema$e$a$) da$ pemba$%#$a$ kembal! dar! s#at# te%aka$.
Page 2 of 29
D! dal
dalam
am Ped
Ped&ma
&ma$$ da$ Pet
Pet#$"
#$"#k
#k Tek$!
k$!ss Teba$
ba$%% P!l
P!l!
! Ta$am I$d
I$d&$e
&$es!a
s!a 9TP
9TPTI:
TI:
seba%a
seba%a!ma
!ma$a
$a ter
tert#a
t#a$%
$% dal
dalam
am Kep
Kep#t#
#t#sa$
sa$ D!r
D!rekt#
ekt#rr <e$
<e$der
deral
al Pe$
Pe$%#s
%#saa
aaa$
a$ H#t
H#ta$
a$
N&m&
N&m&rr 7=72K
7=72Kpts
pts2IV
2IV*,
*,PH
PHH2
H275
7551
51)) s!
s!ste
stem
m s!l
s!l+!
+!k#
k#lt#
lt#rr d!ar
d!art!k
t!ka$
a$ se
seba
ba%a
%a!! ke
ke%!
%!at
ata$
a$
bere$-a$a me$%e$a! pe$%el&laa$ #ta$ (a$% mel!p#t! pe$eba$%a$) perema"aa$ da$
pemel!araa$ te%aka$ #ta$ %#$a me$"am!$ kelestar!a$ pr&d#ks! ka(# ata# as!l
#ta
#ta$$ la!$
la!$$(
$(a.
a. Se
Seme
me$ta
$tara
ra !t!t#)
#) da
dala
lam
m Per
Perat
at#r
#ra$
a$ Me
Me$te
$ter!
r! Ke
Ke#
#ta
ta$a
$a$$ N&m&
N&m&r
r
P.772Me$#t*II23445 te$ta$% S!stem S!l+!k#tl#r dalam Areal I"!$ Usaa Pema$'aata$
Ka(# pada H#ta$ Pr&d#ks!) s!stem s!l+!k#lt#r d!de'!$!s!ka$ seba%a! s!stem pema$e$a$
me$#r#t tapak2tempat t#mb# berdasarka$ '&rmas! terbe$t#k$(a #ta$) (a!t# pr&ses
kl!mat!s da$ edap!s da$ t!pe*t!pe #ta$ (a$% terbe$t#k dalam ra$%ka pe$%el&laa$
#ta$ lestar!
lestar! ata
ata## s!stem tek$!k bber-&-&
er-&-&kk ta$ama$ #ta$ m#
m#la!
la! dar
dar!! mem!l
mem!l!
! be$!
be$!
ata# b!b!t) me$(ema!) me$a$am) memel!ara ta$ama$ da$ mema$e$.
De$%a$ pe$"elasa$ terseb#t) maka dapat d!art!ka$ bawa s!stem s!l+!k#lt#r mer#paka$
sa
sala
la sa
sat#
t# ba%!
ba%!a$
a$ (a
(a$%
$% me
meme
me%a
%a$%
$% pera
pera$$ pe$t!
pe$t!$%
$% 9s#b
9s#b s!
s!ste
stem:
m: dala
dalam
m s!s
s!ste
tem
m
pe$%el&laa$ #ta$.
a. Me$
Me$#r#
#r#tt s!k
s!kl#s
l#s pe$
pe$eba
eba$%a
$%a$$(
$$(a)
a) (a!t#
(a!t# 8
7: S!stem P&l(-(-l!- (a!t#
(a!t# "#mla pe$eba$%a$ (a$% leb! dar! sat# kal! selama
r&tas!) -&$t&$(a s!stem TPTI.
3: S!stem M&$&-(-l!- (a!t# "#mla pe$eba$%a$ (a$% a$(a sekal! dalam sat#
r&tas!) -&$t&$(a s!stem
s!st em THP, da$ s!stem THPA.
-. Me$
Me$#r#
#r#tt met
met&da
&da re%
re%e$e
e$eras
ras!! te%
te%aka
aka$$(
$$(a)
a) (a!t#
(a!t# 8
7: >lea
>learr -#
-#tt
tt!$
!$%% se
seed
ed tr
tree
ee
3: Se
eltlteer w&
w&&d
&d
1: Sele-t!&$
0: >&pp!-e
Page 3 of 29
d. Me$
Me$#r#
#r#tt s!s
s!stem
tem pem
pema$e
a$e$a$
$a$$(a)
$(a) (a!
(a!t#
t# 8
7: Teba$
a$%% p!
p!l!l!
3: Teba
ba$%
$% ab
ab!s
!s
1: Teba
ba$%
$% r#mp
r#mpa$
a$%%
0: Teba
ba$%
$% "al#
"al#r
r
>. PRIN
PRINSIP*P
SIP*PRINS
RINSIP
IP)) ASP
ASPEK
EK EKNI
EKNIS
S DAN PEREN
PEREN>ANA
>ANAAN
AN SIL
SILVIK
VIKUL
UL UR
T#
T#"#
"#a$
a$ pem!l
pem!l!
!a$
a$ da$
da$ pe$e
pe$era
rapa$
pa$ s!
s!ste
stem
m s!
s!l+
l+!k#
!k#lt#
lt#rr pada
pada #ta$
#ta$ pr&d
pr&d#ks
#ks!! adal
adala
a
d!per&le$
d!per&le$(a
(a #ta$ (a$% se-ara ek&l&%!s seat de$%a
de$%a$$ str#kt#
str#kt#rr te%aka
te%aka$$ (a$% stab!l) a%ar
dapat me$%as!lka$ pr&d#kt!+!tas #ta$ (a$% t!$%%!) ba!k k#a$t!tas ma#p#$ k#al!tas$(a
se-ara berkela$"#ta$) de$%a$ mempert!mba$%ka$ '#$%s! perl!$d#$%a$ da$ s&s!al (a$%
&pt!mal ses#a! keb#t#a$ mas(arakat) m&dal kap!tal da$ te$a%a ker"a.
S!stem s!l+!k#lt#r (a$% d!p!l! da$ d!terapka$ ar#s meme$#! 0 9empat: pr!$s!p (a$%
mer#paka$ sat# kesat#a$ #t#) mel!p#t! 8
7. Keses#
Keses#a!a$
a!a$ dde$%a$
e$%a$ karak
karakter!st!k
ter!st!k s#mber
s#mberda(a
da(a #ta$
#ta$ dda$
a$ l!$
l!$%k#$%a
%k#$%a$$(a
$$(a
3. Pert!mb
Pert!mba$%a$
a$%a$ (a
(a$%
$% le$%
le$%kap
kap da$ me
me$(el#r
$(el#r#
# tera
teradap
dap $!la
$!la!*$!l
!*$!la!
a! s#mbe
s#mberda(a
rda(a #ta$
#ta$
1. Per
Pert!mb
t!mba$%
a$%a$
a$ bb!a(
!a(aa da$ ma$
ma$'aa
'aatt ek&
ek&$&m
$&m!!
0. Keses#
Keses#a!a$
a!a$ de$%a
de$%a$$ t#
t#"#a$
"#a$ pe$%e
pe$%el&laa
l&laa$$ s#
s#mberda
mberda(a
(a #ta$
#ta$
?a$%
?a$% d!maks#
d!maks#dd de$%a
de$%a$$ tek$!k s!l+!k#lt#r adala tek$!k ata# perlak#a$ (a$% d!ter
d!terapka$
apka$
teadapp #ta$ (a$% bert#"#
teada bert#"#a$
a$ #$t#k memper
mempertaa$k
taa$ka$
a$ da$ me$!$%ka
me$!$%katka$
tka$ pr&d#k
pr&d#kt!'!tas
t!'!tas
#ta$. Per
#ta$. Perlak
lak#a$*
#a$*per
perlak
lak#a$
#a$ s!l+!k#
s!l+!k#lt#
lt#rr ter
terseb
seb#t
#t dap
dapat
at d!lak#
d!lak#ka$
ka$ pad
padaa ber
berba%
ba%a!
a! akt
akt!'!
!'!tas
tas
pe$%el&laa$ #ta$) m!sal$(a pada ke%!ata$ perm#daa$) pemel!araa$) pe$"ara$%a$) serta
pema$e$a$ as!l.
Dalam S&ek&t"&
S&ek&t"& 93445:
93445:)) d!"el
d!"elaska$
aska$ bawa t#"#
t#"#a$
a$ tek$!k s!l+!k#
s!l+!k#lt#r
lt#r dapat d!%&l
d!%&l&$%ka
&$%ka$$ ke
dalam 1 pr&%ram) sbb. 8
a. Pr&%r
Pr&%ram
am pe$%e$
pe$%e$dal!a
dal!a$$ (a$% me$-ak#
me$-ak#pp pe$%e$d
pe$%e$dal!a$
al!a$ str#
str#kt#r
kt#r)) kerapa
kerapata$)
ta$) pert#
pert#mb#a$
mb#a$
da$ r&tas! serta k&mb!$as
k&mb!$as!! dar! 1 9t!%a
9t!%a:: eleme
eleme$$ s!l+!k#
s!l+!k#lt#r
lt#r 9spes!es de$%a$ pem#l!aa$
pem#l!aa$))
ma$!p#las! l!$%k#$%a$ da$ pe$%e$dal!a$ ama terpad#:.
Page 4 of 29
b. Pr&
Pr&%ra
%ram
m pr&teks!
pr&teks! (a$% me$
me$-ak
-ak#p
#p 8 7: Pr&
Pr&tek
teks!
s! tempat
tempat t#m
t#mb#
b# @ (a$% me$%
me$%#pa
#pa(aka
(aka$$
a%ar ta$a selal# tert#t#p &le +e%etas!) ta$a tetap stab!l) da$ kes#b#ra$ laa$ dapat
d!pert
d!pertaa
aa$ka
$ka$
$ 3: Pr&
Pr&tek
teks!
s! p&
p&&$
&$ dar
dar!! ser
sera$%
a$%a$
a$ am
ama)
a) pe$
pe$(ak
(ak!t!t da$ ker
ker#sa
#saka$
ka$
meka$!s.
-. Pr&%r
Pr&%ram
am pel
pela(a$a$
a(a$a$ mel!p
mel!p#t!
#t! 8 pem#$
pem#$%#ta$)p
%#ta$)pe$%el&
e$%el&laa$
laa$ dda$
a$ pe
pema$'aa
ma$'aata$.
ta$.
Se-ara
Se-ara ter
terper
per!$-
!$-!)!) tek$
tek$!k
!k s!l+
s!l+!k#
!k#lt#r
lt#r dap
dapat
at d!tera
d!terapka
pka$$ dal
dalam
am ber
berba%
ba%a!
a! ta
taap
ap ke%
ke%!ata
!ata$)
$)
d!a$tara$(a 8
a. Pem
Pem!l!
!l!a$
a$ "e$
"e$!s
!s ta$
ta$ama
ama$$
b. Pe
Perb
rbe$
e$!
!a$
a$
-. Pe
Pers
rsem
ema!
a!a$
a$ 9N
9N#r
#rser
ser(:
(:
d. Sel
Seleks!
eks! dda$
a$ pe
pe$%a
$%a$%k
$%k#ta
#ta$$ b!b
b!b!t!t
e. Pe
Pe$(
$(!a
!apa
pa$$ laa
laa$$
'. Pe$a$ama$
%. Pem
Pemel!
el!ar
araa$
aa$ ta$
ta$ama
ama$$
. Pe
Pemb
mber
era$
a$tas
tasa$
a$ %#
%#lm
lmaa
!. Pem#p#ka$
". Seleks! da$ Pe$"ara$%a$
k. Pe$
Pe$%e$
%e$dal!
dal!a$
a$ ama
ama dda$
a$ ppe$(
e$(ak!
ak!tt
l. Pe
Perl
rl!$
!$d#
d#$%
$%a$
a$ tta$
a$am
ama$
a$
Page 5 of 29
Perlak#a$ tek$!k s!l+!k#lt#r (a$% aka$ d!terapka$) sa$%at ter%a$t#$% dar! s!stem s!l+!k#lt#r
(a$%% d!p
(a$ d!per%
er%#$a
#$aka$
ka$ da$ t#"#
t#"#a$
a$ pe$
pe$%el
%el&la
&la$$ #ta
#ta$$ (a$
(a$%% aka
aka$$ d!-
d!-apa
apa!)!) se
se!$%
!$%%a
%a tek$
tek$!k
!k
s!l+!k#
s!l+!k#lt#
lt#rr dar
dar!! s#a
s#at#
t# s!st
s!stem
em s!l+!k
s!l+!k#lt#
#lt#rr aka
aka$$ ber
berbed
beda)
a) ba!
ba!kk seb
seba%!
a%!a$
a$ ata
ata## sel
sel#r#
#r#$(
$(a)
a)
de$%a$ tek$!k s!l+!k#lt#r pada s#at# s!stem s!l+!k#lt#r la!$$(a.
Dalam
Dalam me$
me$eta
etapka
pka$$ s!st
s!stem
em s!l+!k#
s!l+!k#lt#
lt#rr ma$
ma$aa (a$
(a$%% aka
aka$$ d!p
d!p!l!
!l!)
) terleb
terleb!
! da
da#l#
#l# ar
ar#s
#s
d!paam! bawa k&$d!s! #ta$ alam pr&d#ks! (a$% d!kel&la adala berbeda*beda) a$tara
la!$ ber#pa 8 areal #ta$ perawa$ 9 +!r%!$ '&rest :)
:) areal #ta$ bekas teba$%a$ 9 l&%%ed &+er
area :)
: ) ar
area
eall #ta$
#ta$ beka
bekass ke
keba
baka
kara
ra$)
$) ar
area
eall #
#ta$
ta$ beka
bekass pe$-
pe$-#r
#r!a
!a$$ da$
da$ area
areall #ta
#ta$$
perlada$%a$.
De$%a$ berbekal pemaama$ bawa k&$d!s! #ta$ alam pr&d#ks! adala berbeda*beda
sepert! terseb#t d! atas) k&$d!s! tapak laa$ (a$% berbeda*beda serta pr!$s!p*pr!$s!p (a$%
ar#s d!pe$#! dalam pe$etapa$ s!stem s!l+!k#lt#r %#$a me$-apa! t#"#a$ pe$%el&laa$
#ta$ !t# se$d!r!) maka dalam sat# areal !"!$ #saa pema$'aata$ as!l #ta$ ka(# pada
#ta$ pr&d#ks! d!m#$%k!$ka$ terdapat beberapa s!stem s!l+!k#lt#r (a$% d!terapka$.
D. ,E
,E,E
,ERA
RAP
PA PE
PERA
RA UR
URAN
AN ER
ERKA
KAII PE
PENE
NERA
RAP
PAN SI
SISS EM SIL
SILV
VIK
IKUL
UL UR DI
INDONESIA
D! I$d&
I$d&$e
$es!
s!a)
a) s!
s!ste
stem
m s!
s!l+
l+!k#
!k#lt#
lt#rr (a
(a$%
$% d!te
d!tera
rapk
pka$
a$ me
me$%
$%a-
a-## ke
kepa
pada
da pera
perat#
t#ra
ra$$ (a
(a$%
$%
d!terb!tka$
d!terb!tka$ pemer!$
pemer!$ta)
ta) dalam al !$! Departeme$ Ke#ta
Ke#ta$a$.
$a$. ,eber
,eberapa
apa kep#t#sa$ ata#
perat#ra$ (a$% me$%at#r
me$%at#r te$ta$% pe$erapa$ s!stem s!l+!k#lt#r) ba!k (a$% per$a
per$a berlak#
ma#p#$ pe$%%a$t!$(a (a$% mas! berlak# a$tara la!$ 8
7. Kep
Kep#t#
#t#sa$
sa$ D!r
D!rekt
ekt#r
#r <e$
<e$der
deral
al Ke
Ke#ta
#ta$a$
$a$ N& 1=
1=2Kp
2Kpts2
ts2DD2
DD2727
7275C3
5C3 te$
te$ta$
ta$%%
Ped&ma$ eba$% P!l! I$d&$es!a) eba$% Hab!s de$%a$ Pe$a$ama$) eba$%
Hab!s de$%a$ Perm#daa$ Alam da$ Ped&ma$*Ped&ma$ Pe$%awasa$$(a .
Page 6 of 29
,erdasarka$ perat#ra$ d!maks#d) s!stem s!l+!k#lt#r (a$% berlak# d! I$d&$es!a saat !t#
d!ba%! me$"ad! 8
a. Teba$%
ba$% P
P!l!l!
! II$d
$d&$
&$es
es!a
!a
b. Teba$
ba$%% Ha
Hab!s
b!s de$
de$%a$
%a$ Pe$
Pe$a$a
a$ama$
ma$
-. Teba$
ba$%% Ha
Hab!s
b!s Per
Perm#d
m#daa$
aa$ Alam
Alam
,erdas
,erdasark
arka$
a$ Ped
Ped&ma
&ma$$ S!s
S!stem
tem S!l+!k#
S!l+!k#lt#
lt#rr terseb
terseb#t)
#t) t!dak
t!dak d!s
d!seb#
eb#tka$
tka$ se-
se-ara
ara te%
te%as
as
#r#ta$ wakt# ke%!ata$ s!l+!k#lt#r da$ pet#$"#k pelaksa$aa$ ke%!ata$ pe$"ara$%a$ da$
pema$'aata$ ka(#$(a) se!$%%a al !$! me$%ak!batka$ pe$%el&la HPH H#ta$ pa(a#
selal# berped&ma$ pada taapa$ ke%!ata$ s!l+!k#lt#r #ta$ darat) (a$% t!dak -&-&k
de$%a$ k&$d!s! #ta$ pa(a#.
ke%!
ke%!at
ata$
a$ pe$"
pe$"ar
ara$
a$%a
%a$)
$) t!da
t!dakk d!se
d!seb#
b#tk
tka$
a$ tata
tata-a
-ara
ra pe
pela
laks
ksa$
a$aa
aa$$
$$(a
(a da$
da$
pema$'aata$ ka(# as!l pe$"ara$%a$.
d. Perl!$d#$%a$ H#ta$
D!rekt&rat
D!rekt& rat <e$
<e$der
deral
al Pe$
Pe$%#s
%#saa
aaa$
a$ H#t
H#ta$a$ Pr&
Pr&d#k
d#ks!
s! s#d
s#da
a me$
me$(el
(ele$%
e$%%ar
%araka
aka$$
k&$s!$
k&$ s!$(as!
(as! sel
selama
ama 3 ar
ar!! d! ,&%
,&%&r
&r)) #$t
#$t#k
#k pe$
pe$(em
(emp#r
p#r$aa
$aa$$ Ped
Ped&ma
&ma$$ S!s
S!stem
tem
S!l+!k#lt#r H#ta$ Pa(a# $&m&r 4 ta#$ 75C; (a$% sampa! saat !$! mas! d!paka!
seba%a! ped&ma$) de$%a$ kes!mp#la$ taapa$ ke%!ata$$(a seba%a! ber!k#t 8
a. Pe
Pe$$at
ataaa$ Area
eall Ke
Kerr"a 9PAK: Et @ 3
b. I$+e
I$+e$ta
$tar!
r!sas
sas!! Te%aka
%aka$$ Se
Sebe
bel#
l#m
m Pe
Pe$e
$eba
ba$%
$%a$
a$ 9 IT
ITSP
SP : Et @ 7
-. Pe$eba$%a$ Et
d. Pe
Pe$%
$%a(
a(aa
aa$$ Area
Areall ,e
,eka
kass Teba$%
ba$%a$
a$ 9 PA,T : Et F 3
e. Pe
Peme
mel!l!a
ara
raaa$ Ta$am
amaa$ Et F 1) 0
'. Pe$"ara$%a$ Et F 7=
%. Pe
Perrl!$d
l!$d#$
#$%a
%a$$ da$ Pe
Pe$%
$%am
amaa$a
$a$$
1. Ke
Kep#
p#t#
t#sa
sa$$ Me
Me$t
$ter
er!! Ke
Ke#
#ta
ta$a
$a$$ N&
N&m&
m&rr 0;=2
0;=2Kp
Kpts
ts*II
*II27
275;
5;55 te
te$t
$ta$
a$%% S!
S!st
stem
em
S!l+!k#lt#r Pe$%el&laa$ H#ta$ Alam Pr&d#ks! d! I$d&$es!a.
Kep#t#sa$
Kep#t#sa$ Me$#t $&m&r 0;= ta#$ 75;5 d!t!$
d!t!$dakla$
dakla$"#t!
"#t! de$%a$ Kep#t#
Kep#t#sa$
sa$ D!r"e$
Pe$%#saaa$ H#ta$ N&m&r =02Kpts2IV*,PHH275;5 te$ta$% Ped&ma$ Te
Teba$%
ba$% P!l!
Ta$am
$am I$d&
I$d&$e
$es!a
s!a)) (a
(a$%
$% ke
kem#
m#d!
d!a$
a$ d!se
d!semp#
mp#r$
r$ak
aka$
a$ de$%
de$%a$
a$ Ke
Kep#
p#t#s
t#sa$
a$ D!
D!r"
r"e$
e$
Pe$%#saaa$ H#ta$ N&m&r 7=72Kpts2IV*,PHH27551 te$ta$% Ped&ma$ Te
Teba$%
ba$% P!l!
Ta$am I$d&$es!a.
a. Teba$%
ba$% P
P!l!l!
! Ta$am
$am I$
I$d&
d&$e
$es!
s!aa 9T
9TPT
PTI:
I:
b. Teba$%
ba$% H
Hab
ab!s !s Pe
Perm
rm#d
#daaaa$$ ,
,#a
#atata$$ 9TH
9THP,
P,::
Page 8 of 29
-. Teba$%
ba$% Ha
Hab!
b!ss P
Per
erm#
m#da
daa$
a$ Ala
lam
m 99TH
THP
PA:
0. Ke
Kep#
p#t#
t#sa
sa$$ D!re
D!rekt
kt#r
#r <e$d
<e$der
eral
al Pe
Pe$%
$%#s
#sa
aaa
aa$$ H#ta
H#ta$$ $&m&
$&m&rr 042K
042Kpt
pts2
s2IV
IV**
,PHH27551
,PHH27551 te$ta
te$ta$%
$% Ped
Ped&ma$
&ma$ Pelak
Pelaksa$a
sa$aa$
a$ U"! >&ba eb
eba$%
a$% <<al#r
al#r a$am
I$d&$es!a 9 < I:
Sasara$ l&kas! #"! -&ba s!stem s!l+!k#lt#r teba$% "al#r adala pada #ta$ bekas
pe$eba$%a$ Teba$% P!l! Ta$am I$d&$es!a (a$% k&$d!s!$(a tela r#sak) (a$% rawa$
teradap perambaa$) (a$% t!dak -&-&k #$t#k s!stem THP, da$ #ta$ pr!mer.
=. Kep
Kep#t#
#t#sa$
sa$ Me
Me$te
$ter!
r! Ke
Ke#ta
#ta$a$
$a$ N&
N&m&r
m&r 3=
3=2Kp
2Kpts*
ts*II2
II2755
755;; te$
te$ta$
ta$%% S!s
S!stem
tem
S!l+!k#lt
S!l+!k#lt#r
#r eba$% P!l! a$
a$am
am <al#
<al#rr 9 P <<:: dalam
dalam Pe$%e
Pe$%el&laa
l&laa$$ H#ta
H#ta$$ d!
I$d&$es!a .
Pada !$t!$(a Kep#t#sa$ !$! me$%at#r te$ta$% s!stem s!l+!k#lt#r #ta$ ta$a ker!$%
datara$ re$da (a$% mel!p#t! -ara teba$% p!l! de$%a$ batas d!ameter m!$!mal 04 -m
d!!k#t! de$%a$ perm#daa$ b#ata$ dalam "al#r.
. Kep
Kep#t#
#t#sa$
sa$ Me$
Me$ter
ter!! Ke#ta
Ke#ta$a$
$a$ da$ Per
Perkeb
keb#$a
#$a$$ N&m
N&m&r
&r 145
1452Kp
2Kpts*
ts*II2
II2755
75555
te$ta$% S!stem
S!stem S!l+!k#lt
S!l+!k#lt#r
#r da$ Da
Da#r
#r a$a
a$ama$
ma$ P&k&k dalam H#t
H#ta$
a$ Pr&d#ks! .
Dalam Kep#t#sa$ Me$#tb#$ $&m&r 145 ta#$ 7555) pe$%el&laa$ #ta$ pr&d#ks!
d!laksa$aka$ pada #ta$ alam da$ #ta$ ta$ama$ de$%a$ s!stem s!+!k#lt#r 8
a. Teba$%
ba$% P
P!l!l!
! Ta$am
$am I$
I$d&
d&$e
$es!
s!aa 9T
9TPT
PTI:
I:
b. Teba$%
ba$% Ha
Hab!
b!ss dde$
e$%a
%a$$ P
Per
erm#d
m#daa
aa$$ ,
,#a
#ata$
ta$ 9T
9THP
HP,:
,:
-. Teba$%
ba$% H
Hab
ab!s !s de$%
de$%a$
a$ Pe
Perm
rm#d
#daa
aa$$ aala
lam
m 99THP
THPA
A:) dda$
a$
d. Teba$%
ba$% P
P!l!l!
! T
Taa$am
$am da
dala
lam
m <a
<al#
l#rr 9T
9TPT
PT<:
<:
Da#r #$t#k #ta$ alam d!tetapka$ berdasarka$ s!kl#s teba$%a$ seda$%ka$ da#r #$t#k
#ta$ ta$ama$
ta$ama$ d!teta
d!tetapka$
pka$ berd
berdasarka
asarka$$ #m#r masak teba$%
teba$%.. Dalam al !$! #m#
#m#r
r
masak teba$% pe$%el&laa$ #ta$ ta$ama$ d!tetapka$ berdasarka$ kelas per#saaa$
ata#
ata# "e$!
"e$!ss ta$a
ta$ama
ma$$ p&k&
p&k&kk da$
da$ t#"#
t#"#a$
a$ ak!
ak!rr pe$%
pe$%el
el&l
&laa
aa$$ 9ka(
9ka(## se
sera
ratt ata
ata## ka
ka(#
(#
perkakas:.
Pembatasa$ 2 l!m!t d!ameter teba$% pada #ta$ alam da$ s!kl#s$(a adala seba%a!
ber!k#t 8
Page 9 of 29
< e $ ! s H # t a $ Al a m S ! k l # s eb a $ % a $ L ! m! t D! am e te r
HP 8 =4 -m #p
Darat 2 Ta$a Ker!$% 1= Ta#$
HPT 8 4 -m #p
Rawa 04 Ta#$ 04 -m #p
,,S 8 34 Ta
Ta#$
#$
Pa(a# 2 Ma$%r&+e 74 -m #p
Ara$% 8 14 T
Ta#$
a#$
Dalam
Dalam pel
pelaks
aksa$a
a$aa$$
a$$(a)
(a) s!st
s!stem
em s!l+
s!l+!k#
!k#lt#r
lt#r TPT
TPTIIII a$
a$(a
(a ber
berlak
lak## ba%
ba%!! pem
peme%a
e%a$%
$%
IUPHHK pada #ta$ alam (a$% tela d!t#$"#k seba%a! m&del TPTII &le D!rekt#r
<e
<e$d
$der
eral
al ,!$a
,!$a Pr&d
Pr&d#k
#ks!
s! Ke
Ke#
#ta$
ta$a$
a$.. Da
Dala
lam
m TP
TPTII
TII d!a
d!ar#
r#ska
ska$$ ada$
ada$(a
(a ta$
ta$am
am
pe$%ka(aa$ pada areal pas-a pe$eba$%a$ se-ara "al#r) (a!t# 34 m "al#r a$tara da$ 1
m dalam "al#r ta$am) (a$% d!maks#dka$ #$t#k me$"am!$ kelestar!a$ pr&d#ks! pada
r&tas! ber!k#t$(a.
;. Perat
Perat#ra$
#ra$ Me$
Me$ter!
ter! Ke#t
Ke#ta$a$
a$a$ N&m&
N&m&rr P.142M
142Me$#t
e$#t*II23
*II2344=
44= te$t
te$ta$%
a$% Sta$d
Sta$dar
ar
S!stem
S!stem S!l
S!l+!k#
+!k#lt#r
lt#r ppada
ada H#
H#ta$
ta$ A
Alam
lam a$a Ke
Ker!$%
r!$% aata#
ta# H
H#ta$
#ta$ Ala
Alam
m a$
a$a
a
,asa2Rawa dalam Pe$%el&laa$ H#ta$ Rawa 9 w e t $d : d! I$d&$es!a.
Pe$etapa$
Pe$etapa$ sta$dar s!stem s!l+!k#lt#
s!l+!k#lt#rr terseb#t
terseb#t d! atas d!maks#dka
d!maks#dka$$ #$t#k me$d&r&$%
me$d&r&$%
pe$%
pe$%el
el&l
&laa KP
KPHP
HP da$
da$ ata
ata## peme%
peme%a$
a$%% IUP
IUPHH
HHK
K pada
pada #ta
#ta$$ alam
alam #$t#k
#$t#k dapa
dapatt
5. Perat
Perat#ra$
#ra$ Me$ter! Ke#ta$
Ke#ta$a$
a$ N&m&
N&m&rr P.77
772Me$
2Me$#t*II
#t*II2344
234455 te$t
te$ta$%
a$% S!stem
S!l+!k#lt#r dalam Areal I!$ Usaa Pema$'aata$ Has!l H#ta$ Ka(# pada H#ta$
Pr&d#ks! .
Page 10 of 29
Perat#
Perat#ra$
ra$ Me$
Me$#t
#t $&m
$&m&r
&r P.77 ta
ta#$
#$ 344
34455 d!ma
d!maks#
ks#dka$
dka$ #$t
#$t#k
#k me$
me$%ak
%ak&m&d
&m&d!r
!r
Perat#ra$ Pemer!$ta $&m&r ta#$ 344C "& $&m&r 1 ta#$ 344;) bawasa$(a
dalam
dalam are
areal
al IUP
IUPHHK
HHK*HA)
*HA) res
rest&r
t&ras!
as! ek&
ek&s!te
s!tem2IU
m2IUPHHK
PHHK*RE
*RE da$ IUP
IUPHHK*
HHK*HT
HT pada
pada
#ta$ pr&d#ks! dapat d!lak#ka$ de$%a$ sat# ata# leb! s!stem s!l+!k#lt#r) ses#a!
de$%a$$ karakter!st!
de$%a karakter!st!kk s#mber da(a #ta$ da$ l!$%k#$%a
l!$%k#$%a$$(a.
$$(a. S!stem s!+!k#
s!+!k#lt#r
lt#r (a$%
dapat d!terapka$ de$%a$ k&$sep m#lt! s!stem terd!r! dar! THP,) THPA) TPTI) Teba$%
R#mpa$% 9TR: da$ TPT<.
E. PENE
PENERAP
RAPAN
AN SIS EM SIL
SILVI
VIKUL
KUL UR DI INDO
INDONESI
NESIA
A
TPI ada
adala
la s!s
s!stem
tem s!l+!k#
s!l+!k#lt#r
lt#r (a$
(a$%% me$
me$%at
%at#r
#r te$
te$ta$
ta$%% -ar
-araa pe$
pe$eba
eba$%a
$%a$$ da$
perm#daa$ #ta$) da$ mer#paka$ perpad#a$ a$tara 8
a. Teba$
ba$%% p!l!
p!l! de$
de$%a$
%a$ ll!m!
!m!tt d!am
d!amete
eter.
r.
b. Te
Teba$%
ba$% p!l! P!l!p
P!l!p!$a
!$a 9Sele
9Sele-t!+e
-t!+e l&%%!
l&%%!$%:.
$%:.
-. Pe$
Pe$(em
(emp#r
p#r$aa
$aa$$ #ta
#ta$$ de$
de$%a$
%a$ ppe$a
e$a$ama
$ama$$ s#la
s#lama$
ma$ 9E$r!-me$t pla$t!$% :.
:.
d. Pemb!$
Pemb!$aa$
aa$ pe
perm#da
rm#daa$
a$ de$%
de$%a$
a$ pemb
pembebasa$
ebasa$ dar! t#
t#mb#a$
mb#a$ pe$%%
pe$%%a$%%#
a$%%#..
Dalam pelaksa$aa$$(a)
pelaksa$aa$$(a) k&$d!s! pe$%#
pe$%#saaa$
saaa$ #ta$ pada per!&de ta#$ 75C4*
a$ t!t!
t!t!kk be
bera
rat$
t$(a
(a pada
pada #p
#pa(
a(aa me
me$d
$d#k
#k##$% Pe
Peme
mer!
r!$$ta
ta dal
alam
am #s
#sa
aaa
me$%#mp#lka$ pe$er!maa$ $e%ara da$ de+!sa #$t#k keperl#a$ Pemba$%#$a$
Nas!&
Nas!&$a
$al)l) de$%
de$%a$
a$ &r
&r!e
!e$t
$tas
as!! pada
pada ke
ke%!
%!at
ata$
a$ eksp
eksp&r
&r ka
ka(#
(# b#la
b#latt se
seba
ba$(a
$(ak*
k*
ba$(ak$(a.
Pada per!&de saat !t# "#%a d!berlak#ka$ Kep#t#sa$ Pres!de$ $&m&r 1= ta#$
75;4 te$a$% Da$a <am!$a$ Reb&!sas! da$ Perm#daa$ H#ta$ areal HPH) (a$%
pada dasar$(a me$etapka$ bawa set!ap per#saaa$ HPH wa"!b melaksa$aka$
reb&!sas!
reb&!sas! da$ perm#d
perm#daa$
aa$ #ta$ pada area
areall #ta$$(a. Pada per!&
per!&de
de terseb#
terseb#tt
t!dak $ampak ada$(a akt!+!tas (a$% $(ata d! lapa$%a$ pada mas!$%*mas!$%
HPH dalam pelaksa$aa$ TPI se-ara be$ar da$ le$%kap kare$a ada$(a perseps!
peme%a$% HPH bawa dde$%a$
e$%a$ tela me$
me$(et&r
(et&r Da$a <am!$a$ Reb&!sas! 9D<R:
Page 11 of 29
(a$% pada wakt# !t# sebesar USD 0 per m1) maka peme%a$% HPH me$%a$%%ap
t#%as pemb!$aa$ te%aka$ s!sa me$"ad! kewa"!ba$ Pemer!$ta.
S!stem
S!stem TPTI
TPTI mer
mer#pa
#paka$
ka$ pe$
pe$(em
(emp#r
p#r$aa
$aa$$ dar
dar!! s!s
s!stem
tem TPI
TPI)) (a$
(a$%% terd!r
terd!r!! dar
dar!!
beberapa
beberapa taapa$) (a!t# Pe$ata
Pe$ataa$
a$ Areal Ker"a 9PA
9PAK:)
K:) I$+e$tar!s
I$+e$tar!sas!
as! Te
Te%aka$
%aka$
Sebel#m Pe$eba$%a$ 9ITSP:) Pemb#kaa$ B!la(a H#ta$ 9PBH:) Pe$eba$%a$)
I$+e$tar!sas! Te%aka$ T!$%%al 9ITT:) Pembebasa$) Pe$"ara$%a$) Pemel!araa$)
Pe$%adaa$
Pe$%adaa$ ,!b!t2P
,!b!t2Persem
ersema!a$)
a!a$) Pe$a$
Pe$a$ama$2P
ama$2Pe$%a(a
e$%a(aa$)
a$) Perl!
Perl!$d#$%
$d#$%a$.
a$. S!stem
s!l+!k#lt#r
s!l+!k#lt#r TPTI mem!l
mem!l!k!
!k! beber
beberapa
apa #$s#r p&k&
p&k&kk (a!t# !$+e$ta
!$+e$tar!sas!
r!sas! te%a
te%aka$)
ka$)
pembatasa$ d!ameter da$ pemb!$aa$ te%aka$ t!$%%al.
Pelaksa$aa$
Pelaksa$aa$ s!l+!k#lt#r TPTI dalam pe$%#saaa$
pe$%#saaa$ #ta$ d!maks#dka$ #$t#k
me$%at
me$%at#r
#r ke%
ke%!at
!ata$
a$ pe$
pe$eba
eba$%a
$%a$$ da$ pem
pemb!$
b!$aa$
aa$ #t
#ta$
a$ ala
alam
m pr&
pr&d#k
d#ks!
s! (a$
(a$%%
memp#$(a!
memp#$ (a! "#mla p&
p&&$
&$ !$t! m!$!ma
m!$!mall 3= p&&$ per ektar
ektar.. P&&$ !$t
!$t!! (a$%
d!t#$"#kk d!#
d!t#$"# d!#tama
tamaka$
ka$ ter
terd!r
d!r!! dar
dar!! p&
p&&$*
&$*p&
p&&$
&$ k&me
k&mers!
rs!al
al (a$
(a$%% sam
samaa de$
de$%a$
%a$
p&&$ (a$% d!teba$%
d!teba$% da$ berd!ameter
berd!ameter m!$!mal 34 -m. Sea$d
Sea$da!$(a
a!$(a "#mla
"#mla$(a
$(a
mas! k#ra$% dar! 3= p&&$ per ektar) dapat d!tamba dar! "e$!s ka(# la!$.
Etat teba$%a$ pada s!stem s!l+!k#lt#r TPTI d!ses#a!ka$ de$%a$ r&tas! teba$%
da$ +&l#me -ada$%a$ te%aka$.
Pada s#at# #$!t kesat#a$ pe$%#saaa$ #ta$ alam pr&d#ks!) (a$% memp#$(a!
k&mp&s!s! "e$!s da$ str#kt#r te%aka$ (a$% k#s#s) dapat d!adaka$ pe$(es#a!a$
s!stem s!l+!k#lt#r TPTI seba%a! ber!k#t 8
7: Pa
Pada
da #ta$
#ta$ Pa
Pa(a
(a#)
#) ped&
ped&ma$
ma$ s!
s!ste
stem
m s!
s!l+
l+!k#
!k#ltlt#r
#r (a
(a$%
$% d!pe
d!per%
r%#$
#$aka
aka$$ teta
tetapp
berd
berdas
asar
arka
ka$$ pada
pada Ke
Kep#
p#t#
t#sa
sa$$ D!re
D!rekt
kt#r
#r <e$d
<e$der
eral
al Ke
Ke#
#ta
ta$a
$a$$ $&
$&m&
m&r
r
42Kpts2D<2I275C;.
3: Pada #
#ta$
ta$ rawa dde$%a$
e$%a$ k&
k&mp&s!s!
mp&s!s! #ta$
#ta$ ter
terd!r!
d!r! da
dar!r! "e$!
"e$!ss k&mers!
k&mers!al
al k#s#
k#s#s)
s)
m!sal$(a
m!sal$(a "e$!s ram!$) per#p#
per#p#kk da$ "e$!s k&mers!al la!$$(a) maka pada saat
peme
me%%a$% HP
HPH
H t!d
t!dak sa$%%#p 2 s#l!t melaksa$aka
ka$$ ke%!ata
!ata$$
Page 12 of 29
1: Pada k&
k&$d!s!
$d!s! #ta$
#ta$ raw
rawaa (a$% t!t!dak
dak d!te
d!tem#ka$
m#ka$ p&
p&&$
&$ ber
berd!amet
d!ameter
er =4 -m ke
atas dalam "#mla (a$% -#k#p) m!sal$(a pada #ta$ ram!$ -amp#ra$) maka
k#s#s #$t#k "e$!s ram!$ dapat d!lak#ka$ pe$#r#$a$ batas d!ameter p&&$
(a$% b&le d!teba$% me$"ad! 1= -m) de$%a$ "#mla p&&$ !$t! pal!$% sed!k!t
3= p&&$ per ektar) berd!ameter 7= -m ke atas) seda$%ka$ r&tas! teba$%
dapa
dapatt d!tet
d!tetap
apka
ka$$ 3= ta#
ta#$.
$. Pe
Pe$%
$%at
at#r
#ra$
a$ p&&
p&&$$ (a
(a$%
$% dapa
dapatt d!teb
d!teba$
a$%%
me$%!k#t! kete$t#a$ pada b#t!r 9b: terseb#t.
0: Pada kk&$d!s!
&$d!s! #ta$ dde$%a$
e$%a$ ""#mla
#mla p&&$ m#da (a
(a$%
$% ber
berd!amet
d!ameter
er 34*0
34*055 -m
(a$% dapat d!t#$"#k seba%a! p&&$ !$t! k#ra$% dar! 3= p&&$ per ektar)
maka kek#ra$%a$$(a ar#s d!tamba de$%a$ p&&$ "e$!s k&mers!al la!$)
(a$% berd!ameter d! atas =4 -m) da$ ber'#$%s! p#la seba%a! p&&$ !$d#k.
,atas d!ameter bata$% (a$% b&le d!teba$% adala =4 -m) de$%a$ "#mla
p&&$ !$t! pal!$% sed!k!t 3= p&&$ per ektar) seda$%ka$ r&tas! teba$%
d!tetapka$ 1= ta#$.
=: Pa
Pada
da k&
k&$d
$d!s!
!s! #ta
#ta$$ (a
(a$%
$% ter
terd!
d!r!
r! dar!
dar! "e$!
"e$!s*
s*"e
"e$!
$!ss k&
k&me
mers
rs!a
!al)l) (a
(a$%
$% me
mem!l
m!l!k!
!k!
pert#mb#a$ lambat da$ s#l!t d!tem#ka$ p&&$*p&&$ berd!ameter =4 -m
ke atas) sepert! pada #ta$ eb&$! -amp#ra$) maka k#s#s #$t#k "e$!s eb&$!
dapat
dapat d!lak#
d!lak#ka$
ka$ pe$
pe$#r#
#r#$a$
$a$ bat
batas
as d!a
d!amete
meterr p&
p&&$
&$ (a$
(a$%% b&l
b&le
e d!te
d!teba$
ba$%%
me$"ad! 1= -m) de$%a$ "#mla p&&$ !$t! pal!$% sed!k!t 3= p&&$ per ektar)
berd!ameter 7= -m ke atas.
atas. Seda$%ka$ r&tas! teba$% d!tetapka$ 0= ta#$.
D!ba$d!
D!ba$d!$%k
$%ka$
a$ de$
de$%a$
%a$ per
perat#
at#ra$
ra$ seb
sebel#
el#m$(
m$(aa 9Ke
9Kep#t
p#t#sa
#sa$$ D!r
D!r"e$
"e$ Ke
Ke#ta
#ta$a$
$a$
$&m&r 1= ta#$ 75C3:) maka Kep#t#sa$ Me$ter! Ke#ta$a$ $&m&r 0;= ta#$
75;5 memperl!atka$ ada$(a pe$(emp#r$aa$ ma#p#$ pe$%at#ra$ (a$% leb!
te%as dalam pemb!$aa$ #ta$) d!ba$d!$%ka$ de$%a$ perat#ra$ te$ta$% TPI)
ter#tama dalam al 8
bekas pembalaka$.
Page 13 of 29
,erdasarka$ Perat#ra$ Me$#t $&m&r 77 ta#$ 3445) s!stem s!l+!k#lt#r THPA dapat
d!terapka$ pada #ta$ bekas teba$%a$ 9 l&%%ed &+er area : ata# pada #ta$ ta$ama$
melal#! tr#b#sa$ 9-&pp!-e s!stem : da$ ata# %e$erat!+e pada #ta$ pr&d#ks! b!asa
ata# #ta$ pr&d#ks! (a$% dapat d!k&$+ers!.
S!stem s!l+!k#lt#r
s!l+!k#lt#r THP, dapat d!per%#$a
d!per%#$aka$
ka$ #$t#k memba$%#
memba$%#$$ #ta$ b#ata$) ba!k
#$t#k keperl#a$ reab!l!tas! ta$a kr!t!s ma#p#$ #$t#k memba$%#$ #ta$ ta$ama$
!$d#str!.
!$d#str!. >&$t& pe$%
pe$%%#$aa$
%#$aa$$(a
$(a a$tara la!$ dalam ke%!ata
ke%!ata$$ k&$+ers! #ta$ alam
me$"ad!! #ta$ ta$ama$
me$"ad ta$ama$.. M!sal$
M!sal$(a
(a #ta$ "e$!s ka(# r!mba d! <awa (a$% d!k&
d!k&$+ers!
$+ers!
me$"
me$"ad
ad!! #ta
#ta$$ p!$#
p!$#s)
s) a%at
a%at!
!s)
s) "a
"at!t! dll.
dll. Se
Seda
da$%
$%ka
ka$$ d! l#
l#ar
ar <awa
<awa ba$(
ba$(ak
ak
d!kemba$%ka$ ta$ama$*t
d!kemba$%ka$ ta$ama$*ta$ama$
a$ama$ "e$!s !$d#str
!$d#str!! #$t#k me$d#k#$% !$d#str! p#lp da$
pl(w&&d) sepert! "e$!s A-a-!a ma$%!#m) E#-al(pt#s
E#-al(pt#s ) dll.
Page 14 of 29
Pem!l!
Pem!l!a$
a$ "e$
"e$!s
!s p&
p&&$
&$ (a$
(a$%% ses
ses#a!
#a! de$
de$%a$
%a$ kea
keadaa
daa$$ tap
tapak2t
ak2temp
empat
at t#mb
t#mb#
# d!
lapa$%
lapa$%a$
a$ adala
adala sa$
sa$%at
%at pe$t!$%.
pe$t!$%. Ha$
Ha$(a
(a "e$!s p!&$!
p!&$!rr (a$
(a$%% !$t&le
!$t&lera$
ra$ da$ b#t#
-aa(a mataar! pe$#) (a$% mamp# t#mb# d! tempat terb#ka) da$ ta$a k#ra$%
s#b#r.. U$t#k maks#d ter
s#b#r terseb#t)
seb#t) d!%#$aka$
d!%#$aka$ "e$!s*"
"e$!s*"e$!s
e$!s p&&
p&&$$ (a$% r!ap$(a t!$%%
t!$%%!)!)
ba!k
ba!k r!ap
r!ap d!am
d!amete
eterr ma#
ma#p#
p#$$ r!ap
r!ap +&
+&l#
l#me
me$(
$(a)
a) se
se!
!$%
$%%a
%a da#r
da#r ata
ata## r&ta
r&tas!
s! dapa
dapatt
d!pers!$%ka
d!pers!$%kat)t) m!sal$(a a$tara = @ 7= ta#$. T#
T#"#a$
"#a$ pemb#a
pemb#ata$
ta$ #ta$ b#ata$ !ala
me$%as!lka$ pr&d#k ka(# #$t#k baa$ pemb#ata$ p#lp da$ kertas) ra(&$) ka(#
bakar #$t#k e$er%!) da$ "#%a ka(# %er%a"!a$ ma#p#$ ka(# lap!s.
H#ta$ b#ata$ pada #m#m$(a terd!r! dar! sat# "e$!s (a$% m#r$! da$ ber"arak ta$am
(a$% terat#r serta ber#m#r sama) kare$a d!ta$am pa
pada
da saat (a$% sama. Ke%!ata$
pe$(!apa$ laa$ dapat d!lak#ka$ se-ara ma$#al ma#p#$ meka$!s 9memper%#$aka$
alat berat:
berat:.. <arak tta$am
a$am ppada
ada #
#ta$
ta$ b#
b#ata$
ata$ da
dapat
pat d!at#r ses#a
ses#a!! de$%
de$%a$
a$ t#"#
t#"#a$
a$
ak!r!r pr&
ak pr&d#k
d#k da$ k&$
k&$d!s
d!s!! kes
kes#b#
#b#ra$
ra$ tap
tapak
ak la
laa$.
a$. U$t
U$t#k
#k t#"#a$
t#"#a$ ka(
ka(## per
perkaka
kakas)
s)
d!ma$a d!perl#ka$ pr&d#k ka(# berd!ameter besar de$%a$ bebas -aba$% (a$%
t!$%%!)) maka "arak ta$am d!at#r a%a
t!$%%! a%akk ber"a#a
ber"a#a$.
$. Seme$
Seme$tara
tara !t# #$t#k ka(# serat)
(a$% t!dak terlal# me$#$t#t d!ameter) "arak ta$am b!sa me$"ad! leb! rapat.
Pe$%%#$aa$ b!b!t #$%%#l as!l ke%!ata$ pem#l!aa$ p&&$) pem#p#ka$ da$ &bat*
&b
&bat
ata$
a$ pem
emba
basm
sm!! a
ama
ma da$
da$ pe$
e$(a
(ak!
k!tt ma
ma#p
#p##$ erb
erb!s!d
!s!daa da
dala
lam
m ra$
a$%%ka
pe$%e$dal!a$ %#lma) perl!$d#$%a$ teradap baa(a kebakara$ d! m#s!m kemara#)
me$(ebabka$ #ta$ ta$ama$ !$d#str! ar#s d!kel&la se-ara !$te$s!' da$ pr&'es!&$al.
Dar!
Dar! se
se%!
%! ek&l
ek&l&%
&%!)!) se
seba
ba!k
!k$(
$(aa m!
m!$!
$!mal
mal 34
34 dar!
dar! area
areall #ta
#ta$$ b#at
b#ata$
a$ ter
terse
seb#
b#t)
t)
e$dak$(a d!ta$am! de$%a$ "e$!s*"e$!s p&&$ pe$-amp#r (a$% berla!$a$ de$%a$
"e$!s p&&$ #tama (a$% d!ta$am. >amp#ra$ "e$!s dapat d!lak#ka$ se-ara p&&$
dem!
dem! p&&
p&&$2
$2la
lar!
r!ka$
ka$ ma
ma#p
#p#$
#$ berk
berkel
el&m
&mp&
p&kk 9s!$%
s!$%le
le da
da$$ %r
%r&#
&#pp m!
m!t
t#re :) da$
#re
d!laksa$aka$ se-ara berlap!s +ert!kal ma#p#$ me$#r#t strata.
Page 15 of 29
De'!$!s! s!stem S!l+!k#lt#r Teba$% <al#r adala s#at# s!stem s!l+!k#lt#r (a$% d!lak#ka$
de$%a$ -ara memb#ka areal selebar terte$t# dalam be$t#k "al#r de$%a$ me$eba$%
p&&$ (a$% berd!ameter 34 -m ke atas) se!$%%a s!$ar mataar! dapat me$-apa!
perm#kaa$ ta$a.
a. eba$
ba$%% <al
<al#r
#r a$am I$d
I$d&$e
&$es!a
s!a 9 < I:
S!stem !$! d!ra$-a$% #$t#k d!terapka$ dalam skala #"! -&ba pada areal bekas
teba$%a$ 9LOA: (a$% tela r#sak da$ rawa$ perambaa$. Kelestar!a$ pr&d#ks!
#ta$$(a d!dasarka$ pada keberas!la$ perm#daa$ b#ata$ ata# alam.
7: eba$
ba$%% <a
<al#r
l#r de$%a$
de$%a$ Per
Perm#d
m#daa$
aa$ ,#a
,#ata$
ta$ 8
a: L#a
L#ass bl&k area
areall (a$% d!b#
d!b#t#
t#ka$
ka$ maks
maks!m#
!m#m
m =44 ekta
ektarr da$ m!$!
m!$!m#m
m#m 744
ektar) #$t#k #ta$ bekas teba$%a$ da$ #ta$ pr!mer
b: Lebar ""al#r
al#r (a
(a$%
$% d!teb
d!teba$%
a$% seba
seba%a!
%a! per
perlak#a$
lak#a$ ddalam
alam pe
per-&ba
r-&baa$
a$ terd!
terd!r!r! atas =4
m) 744 m da$ 344 m. Ara "al#r pe$eba$%a$ Utara*Selata$.
-: <e$!s pp&&$
&&$ (a
(a$%
$% d!%
d!%#$aka$
#$aka$ ddalam
alam ppe$a$a
e$a$ama$
ma$ ada
adala
la "e$
"e$!s
!s p&&
p&&$$ mera$
mera$t!t!
l&kal ber$!la! t!$%%! (a$% s#da d!k#asa! tek$&l&%! b#d!da(a$(a da$ be$!
tersed!a) ata# "e$!s $&$ t!mber pr&d#-t) m!sal$(a Te$%kawa$%) <el#t#$% da$
Damar Mata K#-!$%
d: Lar!k
Lar!ka$
a$ ta$am
ta$ama$
a$ sear
seara
a d!lak
d!lak#ka$
#ka$ pa
pada
da "al#r teba$
teba$%.
%. Lar!
Lar!ka$
ka$ ta$a
ta$ama$
ma$ (a$%
d!bers!ka$ selebar 7 9sat#: meter. <arak a$tar lar!ka$ = m) se!$%%a "arak
ta$am me$"ad! = = m.
e: Pe
Pe$a
$a$a
$ama
ma$$ d!la
d!lak#
k#ka
ka$$ pada
pada perm
perm#l
#laa
aa$$ m#
m#s!
s!m
m #"a
#"a$$ sa
sat#
t# ta
ta#$
#$ se
sete
tela
la
pe$eba$%a$
': I$+e$ta
I$+e$tar!sas!
r!sas! Te%aka$
e%aka$ Se
Sebel#m
bel#m Pe$eb
Pe$eba$%a$
a$%a$ 9ITSP: d!lak#
d!lak#ka$
ka$ 7 99sat#:
sat#: tta#$
a#$
sebel#m pe$eba$%a$
%: Pe$%a
Pe$%adaa$
daa$ bb!b!t
!b!t dd!lak#k
!lak#ka$
a$ sat
sat## ta#
ta#$$ seb
sebel#m
el#m ppe$eba
e$eba$%a$
$%a$
: Pe$(#
Pe$(#lama$
lama$ ta
ta$ama$
$ama$ d!lak#
d!lak#ka$
ka$ 3*1 b#la$ ses#d
ses#da
a pe$a
pe$a$ama$)
$ama$) pada wa
wakt#
kt#
m#s!m #"a$ pada ta#$ pertama da$ ked#a
!: Pe
Peme
mel!l!a
ara
ra$$ ta$
ta$aama
ma$$
3: eba$
ba$%% <a
<al#r
l#r dde$%
e$%a$
a$ Pe
Perm#
rm#daa
daa$$ A
Alam
lam
Page 16 of 29
a: L#a
L#ass bl&k area
areall (a$% d!b#
d!b#t#
t#ka$
ka$ maks
maks!m#
!m#m
m =44 ekta
ektarr da$ m!$!
m!$!m#m
m#m 744
ektar) #$t#k #ta$ bekas teba$%a$ da$ #ta$ pr!mer
b: Lebar ""al#r
al#r (a
(a$%
$% d!teb
d!teba$%
a$% seba
seba%a!
%a! per
perlak#a$
lak#a$ ddalam
alam pe
per-&ba
r-&baa$
a$ terd!
terd!r!r! atas =4
m) 744 m da$ 344 m. Ara "al#r pe$eb
pe$eba$%a$
a$%a$ mem&t&$% ara a$%!$.
-: <e$
<e$!s
!s perm#daa
perm#daa$$ ala
alam
m (a$
(a$%% d!pel
d!pel!a
!ara
ra dala
dalam
m "al#r
"al#r beka
bekass teba
teba$%a
$%a$$ adala
adala
perm#daa$ alam dar! "e$!s D!pter&-arpa-eae l&kal ber$!la! t!$%%!.
d: I$+
I$+e$ta
e$tar!s
r!sas!
as! Te
Te%ak
%aka$
a$ Sebel#
Sebel#m
m Pe$
Pe$eba
eba$%a
$%a$$ 9IT
9ITSP:
SP:)) d!lak#
d!lak#ka$
ka$ sat# ta#$
sebel#m pe$eba$%a$.
7: Pe
Pema
ma$e
$e$a
$a$$ ka(#
ka(# de$%
de$%a$
a$ s!st
s!stem
em T<
T<TI
TI pada
pada #"!
#"! -&ba
-&ba T<
T<TI
TI !$
!$!! sebe
sebe$a
$ar$
r$(a
(a
mer#pa
mer#paka$
ka$ per
pers!a
s!apa$
pa$ pem
pemb#a
b#ata$
ta$ "al#r
"al#r ta$
ta$am
am pad
padaa #t
#ta$
a$ ala
alam
m (a$
(a$%% aka
aka$$
d!kel&la
d!kel&la de$%a$ s!stem T<T
T<TI.I. Ka(# (a$% d!pa
d!pa$e$
$e$ mer#pa
mer#paka$
ka$ as!l samp!$%
samp!$%a$)
a$)
3: D!lema (a
(a$%
$% d!a
d!adap!
dap! d! la
lapa$%a
pa$%a$$ adala ke
kesala
salaa$
a$ pe$%e
pe$%ert!a$
rt!a$ ter
teradap
adap s!s
s!stem
tem
s!l+!k#lt#r T<TI) (a$% d!a$%%ap sama de$%a$ TPTI 9a$(a l!m!t d!ameter p&&$
(a$% d!teba$%:.
d!teba$%:. Pada
Padaal
al s!stem pema$e$
pema$e$a$
a$ ka(# #$t#k TPTI da$ T<TI sa$%at
berbed
berbeda)
a) d!m
d!ma$a
a$a pada TPTI mer
mer#pa
#paka$
ka$ p&l(-(-l!- l&%%!$%) seda$%ka$ T<TI
mer#paka$ m&$&-(-l!- l&%%!$%.
l&%%!$%.
1: S!
S!ste
stem
m pema
pema$e
$e$a
$a$$ ka
ka(#
(# (a
(a$%
$% d!pa
d!paka
ka!! dala
dalam
m #"!
#"! -&
-&ba
ba T<TI pada #m#m$(
#m#m$(aa
bel#m ses#a! de$%a$ keadaa$ lapa$%a$ da$ pr&d#ks! (a$% !$%!$ d!as!lka$
9pada #m#m$(a me$%%#$aka$
me$%%#$aka$ s!stem pema$e$
pema$e$a$
a$ ka(# (a$% d!pak
d!paka!
a! d! dalam
TPTI:. Ket!da
Ket!dakk ses#a!a
ses#a!a$$ pem!l!a
pem!l!a$$ s!stem pema$
pema$a$e$
a$e$ ka(# me$%
me$%ak!ba
ak!batka$
tka$
ker#saka$ ak!bat pema$e$a$ (a$% dapat mempe$%ar#! keberas!la$ T<TI)
ter#tama adala pemadata$ da$ keterb#kaa$ ta$a serta er&s! (a$% t!$%%! d!
"ala$ sarad.
0: U$
U$t#k
t#k me
me$%
$%ata
atas!
s! ke
ker#
r#sak
saka$
a$ l!$%
l!$%k#
k#$%
$%a$
a$ (a
(a$%
$% bera
beratt ak!b
ak!bat
at pema$
pema$e$
e$a$
a$ ka
ka(#
(#
de$%a$ s!stem T<TI) perl# d!#pa(aka$ a.l. t!$daka$ seba%a! ber!k#t 8
Page 17 of 29
a: Pe$
Pe$(em
(emp#r
p#r$aa
$aa$$ s!stem pema
pema$e$
$e$a$
a$ ka(# de$%
de$%a$
a$ s!ste
s!stem
m T<TI a%ar ses#a
ses#a!!
de$%a$ keadaa$ lapa$%a$ da$ pr&d#k (a$% aka$ d!as!lka$
b: Pe$(e
Pe$(emp#r$a
mp#r$aa$
a$ des!
des!%$
%$ peta
petakk da$ "al#r teba$% 2 k&$s
k&$ser+as!
er+as! T
T<TI
<TI
-: Pe
Per
rat
at!a
!a$$ se
ser!
r!#s
#s ppad
adaa as
aspe
pekk 8
!: Pe
Pere
re$-a
$-a$a
$aa$
a$ se
sebe
bel#
l#m
m pe
pema
ma$e
$e$a
$a$$ ka
ka(#
(#
!!:
!!: Pe
Pemb
mb#k
#kaa
aa$$ w
w!l!la(
a(a
a #ta$
#ta$
!!!:
!!!: Op
Oper
eras
as!! pe$e
pe$eba
ba$%
$%a$
a$
!+:
!+: Op
Oper
eras
as!! pe$(
pe$(ar
arad
ada$
a$
+: Op
Oper
eras
as!! pe$%
pe$%a$
a$%k#
%k#ta$
ta$
+!: Re$
Re$-a$
-a$aa da$ pelak
pelaksa$
sa$aa$
aa$ pe$-e
pe$-e%a
%aa$
a$ ker
ker#sa
#saka$
ka$ leb! la$"#t
la$"#t sete
setela
la
pema$e$a$ ka(#.
=: Kes
Kes!ap
!apa$
a$ pasar da$ pabr
pabr!k
!k pe$%&la
pe$%&laa$
a$ ka(# #$t#k me$er!ma
me$er!ma ka(# ber#
ber#k#r
k#ra$
a$
ke
ke-!l
-!l da$
da$ k#
k#ra
ra$%
$% 2 t!da
t!dakk k&
k&me
mers
rs!l!l de$%
de$%a$
a$ ar%
ar%aa (a
(a$%
$% pa$t
pa$tas
as ma
mas!
s! perl
perl##
d!t!$%katka$. D!samp
d!t!$%katka$. D!samp!$%
!$% !t# d!per
d!perl#ka$
l#ka$ keb!"aks
keb!"aksa$aa$
a$aa$ Departe
Departeme$
me$ Ke#ta$a
Ke#ta$a$$
RI #$t#k mempert!mba$%ka$ pe$(es#a!a$ tar!' DR da$ PSDH teradap ka(#
ber#k#ra$ ke-!l 9 J 04 -m: dar! as!l pema$e$e$ ka(# de$%a$ s!stem T<TI
pada taap pers!apa$ pemb#ata$ "al#r ta$am d! #ta$ alam (a$% "#%a ar#s
d!!mba$%! de$%a$ kesadara$ para pe$%#saa #$t#k t!dak me$-ar! ke#$t#$%a$
pada taap terseb#t.
Nam#$ dem!k!a$) beberapa ka"!a$ te$ta$% as!l #"! -&ba T<TI "#%a me$#$"#kka$
bawa s!stem T<TI dapat d!%#$aka$ seba%a! s#pleme$ dar! s!stem s!l+!k#lt#r TPTI
dalam be$t#k #ta$ se#m#r #$t#k pe$%as!l ka(# pert#ka$%a$ da$ reab!l!tas! areal
$&$ pr&d#kt!'.
pr&d#kt!'. Sela$"
Sela$"#t$(a)
#t$(a) ber
berdasark
dasarka$
a$ pert!mba
pert!mba$%a$
$%a$ ek&l&
ek&l&%!s
%!s da$ ek&$&m!s
ek&$&m!s))
lebar "al#r k&$ser+as! da$ "al#r pr&d#ks! (a$% d!a$"#rka$ adala 744 m da$ 344 m.
Dalam perkemba$%a$ sela$"#t$(a) #"! -&ba terseb#t bel#m d!la$"#tka$ la%! dalam
skala (a$% leb! l#as.
b. eba$
ba$%% P!l
P!l!
! a$am <a
<al#r
l#r 9 P <:
Page 18 of 29
TPT< adala s!stem s!l+!k#lt#r de$%a$ me$eba$% p&&$ seba%a! teba$% pers!apa$)
pada areal LOA) de$%a$ l!m!t d!ameter 04 -m) d!!k#t! de$%a$ pemb#ata$ "al#r bers!
selebar 1 meter da$ lebar "al#r k&t&r 33 m. Pada p&r&s "al#r bers! d!lak#ka$
pe$a$ama$ "e$!s*"e$!s p&&$ k&mers!al) de$%a$ "arak ta$am = m) se!$%%a "arak
ta$am t&tal = 3= m. ,!b!t (a$% d!%#$aka$ dapat berasal dar! b!"!2be$! 9b!"! da$
-ab#ta$ a$aka$ alam: serta dar! stek) ba!k stek p#-#k "e$!s*"e$!s p&&$ dar! 'am!l!
D!pter&-arpa-eae ma#p#$ S#$%ka! 9Per&$ema -a$es-e$ :.
:.
-. eba
ba$%
$% P!l!
P!l! a$a
$amm I$
I$d&
d&$e
$es!
s!aa I$
I$te
te$s
$s!'
!' 9 P II
II:: at
ata#
a# S!
S!l+
l+!k
!k#l
#lt#
t#rr I$
I$te
te$s
$s!'
!'
9SILIN:
TPTIIII la
TPT la!r!r kar
kare$a
e$a ter"ad
ter"ad!$(
!$(aa 'ra
'ra%me
%me$ta
$tas!
s! #ta
#ta$$ ala
alam
m pr!mer
pr!mer me$
me$"ad
"ad!! ber
berba%
ba%a!
a!
pe$#t#pa$ laa$ da$ ab!tat) seba%a! ak!bat dar! pe$eba$%a$) !le%al l&%%!$%) !lle%al
m!$!$% ) ke
keba
baka
kara
ra$$ #ta
#ta$)
$) &k#p
&k#pas
as!! ma
mas(
s(ar
araka
akatt da$
da$ perl
perlad
ada$
a$%a
%a$$ l!ar
l!ar 9 S!'t!$%
-#lt!'at!&$ ::.. S!stem s!l+!k#lt#r TPTII d!lak#ka$ de$%a$ me$erapka$ s!l+!k#lt#r !$te$s!'
9SILIN:.
S!l+!k#lt#r I$te$s!' b#ka$la s!stem ata# re%!me s!l+!k#lt#r) $am#$ mer#paka$ tek$!k
s!l+!k#lt#r
s!l+!k#lt#r.. Dalam ka!ta$$(a de$%a$
de$%a$ s!l+!k
s!l+!k#lt#r
#lt#r !$te$s!') s!l!$ adala tek$!k s!l+!k#lt#r
(a$% memad#ka$ t!%a eleme$ #tama a%ar mamp# me$a!kka$ pr&d#kt!+!tas) sepert!
terl!at pada %ambar d! bawa !$!.
Manipulasi
lingkungan
/Jenis Pengendalian
pemuliaan hama terpadu
Silvikultur Intensif
Me$%a-# pada Ped&ma$ TPTII 9344=:) s!stem TPTII adala s!stem s!l+!k#lt#r #ta$
alam (a$% me$%ar#ska$ ada$(a ta$ama$ pe$%ka(aa$ (a$% d!laksa$aka$ se-ara
Page 19 of 29
"al#r pada areal pas-a pe$eba$%a$ teba$% p!l!) ta$pa memperat!ka$ -#k#p
t!dak$(a sema! dar! perm#daa$ alam! (a$% tersed!a dalam te%aka$ t!$%%al.
Te%aka$ t!$%%al (a$% d!kel&la de$%a$ s!stem TPTII d!ba$%#$ berdasarka$ 0 p!lar
#tama) (a!t#8
7: Tar%et
r%et ""e$
e$!s
!s ##$%
$%%#
%#ll
3: Pe
Pem#
m#l!l!aa
aa$$ %e$e
%e$et!t!kk
1: Ma$
Ma$!p
!p#l
#las
as!! l!$
l!$%k
%k#$
#$%a
%a$$
0: Pem
Pember
bera$t
a$tasa$
asa$ ama
ama da
da$$ pe$
pe$(ak!
(ak!tt terp
terpad#
ad#
Ta
Taap*taap
ap*taap ke%!ata$ dalam pelaksa$aa$ s!stem s!l+!k#lt#r TPTII terd!r! dar! 8
7: Pe
Pe$%
$%ad
adaa
aa$$ ,!b!
,!b!tt
S#mber b!b!t 9keb#$2te%aka$ be$!) sema! alam!) keb#$ pa$%kas:
Persema!a$
3: Pe
Pe$(
$(!a
!apa
pa$$ LLa
aa$
a$
Pemb#ata$ "al#r ta$am
Pemb#ata$ da$ pemasa$%a$ a"!r
Pemb#ata$ l#ba$% ta$am
1: Pe$a$ama$
Pe$%a$%k#ta$ b!b!t
Pe$amp#$%a$ b!b!t d! lapa$%a$
Pe$a$ama$ b!b!t
0: Pem
Pemel!
el!ar
araa$
aa$ Ta$am
$ama$
a$ M#d
M#daa
Pe$(!a$%a$ da$ pem#lsaa$
Pembebasa$ +ert!kal
Pe$(#lama$
=: Pe
Pe$"
$"ar
ara$
a$%a
%a$$
: Pe
Perl
rl!$
!$d#
d#$%
$%a$
a$ T
Taa$ama
$ama$$
Perl!$d#$%a$ teradap kebakara$ #ta$
Perl!$d#$%a$ teradap %#lma da$ ama pe$(ak!t
Perl!$d#$%a$ teradap perambaa$ #ta$
C: Pema$e$a$
Tek$!k s!l+!k#lt#r TPTII mer#paka$ pe$%emba$%a$ dar! s!stem Teba$% P!l! Ta$am
<al#r 9TPT<: da$ pe$a$ama$ pe$%ka(aa$ 9E$r!-me$t Pla$t!$% : dar! s!stem TPTI.
Page 20 of 29
S!stem TPTII memp#$(a! s!kl#s teba$% 14 ta#$. <arak a$tar "al#r ta$am adala
34 m da$ lebar "al#r ta$am 1 m. <arak ta$ama$ dalam "al#r 3)= m) se!$%%a "#mla
b!b!t!t (a$
b!b (a$%% d!p
d!perl
erl#ka
#ka$$ ada
adala
la 344 p&
p&&$2
&$2a.
a. <e$
<e$!s*"
!s*"e$!
e$!ss (a$
(a$%% d!ta$a
d!ta$am
m ada
adala
la
kel&mp&k D!pter&-arpa-eae 9"e$!s*"e$!s mera$t!: k&mers!al da$ "e$!s #$%%#la$ l&kal
k&mers!al (a$% -epat t#mb#.
,erdasarka$
,erdasarka$ as!l #"! "e$!s da$ tek$!k s!l+!k#lt#r
s!l+!k#lt#r)) maka "e$!s*
"e$!s*"e$!s
"e$!s D!pter&-a
D!pter&-apa-eae
pa-eae
#$%%#la$ (a$% d!sara$ka$ d!%#$aka$ #$t#k ke%!ata$ pe$a$ama$ de$%a$ tek$!k
TPTII adala S&rea lepr&s#la) S. par+!'&l!a) S. "&&ree$s!s) S. sm!t!a$a) S. &+al!s)
S. pla
plat(-
t(-lad
lad&s)
&s) S. sel
sela$!
a$!-a)
-a) S. ma-
ma-r&p
r&p(l
(lla)
la) S. "a+
"a+a$!-a) da$ Dr(&bala$&ps sp .
a$!-a)
9S&ek&t"&) S#b!akt& da$ Bars!t&) 344=:.
Pe$erapa$ TPTII ata# s!l+!k#lt#r !$te$s!') ar#s d!#saaka$ pada l&kas! #ta$ alam
(a$% tepat) (a!t# areal (a$% meme$#! kr!ter!a sbb 8
Areal (a$% akses!b!l!tas$(a ba!k
Areal (a$% relat!' s#b#r
Areal (a$% t&p&%ra'!$(a datar sampa! seda$%
Areal (a$% letak$(a d! ba%!a$ te$%a sampa! !l!r dalam s#at# daera al!ra$
s#$%a! 9DAS:
Areal (a$% s!'at ta$a$(a t!dak m#da terer&s! 9se$s!t!'!tas
9se$s!t!' !tas er&s!$(a re$da:
Areal #ta$ (a$% p&te$s!$(a re$da sampa! seda$%) ter#tama d!sara$ka$ pada
areal bekas teba$%a$ da$ #ta$ rawa$%.
TPTII seba!k$(a d!laksa$aka$ pada areal #ta$ bekas !lle%al l&%!$% da$ pada #ta$
rawa$%) ba!k d! daera datara$ re$da ma#p#$ datara$ t!$%%!) seda$%ka$ pada
#ta$ (a$
#ta$ (a$%% p&t
p&te$s
e$s!$(
!$(aa mas
mas!
! ba!
ba!kk 9#
9#ta$
ta$ pr!mer
pr!mer da$ LOA
LOA:):) ter#tam
ter#tamaa d! #l
#l##
s#$%
s#$%a!
a!2D
2DAS
AS)) s!st
s!stem
em TP TPTI
TI leb
eb!
! -&-&
-&-&kk d!ter
!terap
apka
ka$$ ka
karre$
e$aa ma
mas!
s! ma
mamp
mp##
Page 21 of 29
memp
memper
erta
taa$
a$ka
ka$$ '#$%
'#$%s!
s! ek&l
ek&l&%
&%!)!) !dr
!dr&l
&l&%
&%!)!) &r&l
&r&l&%
&%!! se
sert
rtaa perl
perl!$
!$d#
d#$%
$%a$
a$ alam
alam
l!$%k#$%a$.
Seda$%ka$
Seda$%ka$ kelema
kelemaa$
a$ s!stem TPTII d!ba$
d!ba$d!$%ka
d!$%ka$$ s!stem TPTI adala TPTII t!dak
memperat!ka$ s!kl#s teba$% (a$% d!pers(aratka$ dalam ped&ma$ TPTI pada saat
TPTII d!laksa$aka$ pada LOA areal bekas teba$%a$ TPTI) (a$% memp#$(a! s!kl#s
teba$%
teba$% 1= ta#
ta#$.
$. Dal
Dalam
am al !$! LOA d!m
d!maks#
aks#dd kem#
kem#$%k
$%k!$a
!$a$$ bel
bel#m
#m me$-a
me$-apa!
pa!
s!kl#s$(a kembal!.
La(&#t "arak a$tar "al#r ta$am) Lebar "al#r ta$am da$ <arak ta$ama$ dalam <al#r
ta$am pada pe$%el&laa$ de$%a$ S!stem TPTII) dapat d!%ambarka$ seba
seba%a!
%a! ber!k#t8
3m
1.5 m
17 m
Jalur Kotor k
m )
m a
r a r
u
5 a n m l
. J a l a
2 ( T d J
20 m
Jarak Antar Jalur
Me$#r#t S#k&-& 9344;:) r!ap p&&$ #$%%#la$ (a$% d!ta$am dar! sema! d! #ta$ alam
de$%a$
de$%a$ tek
tek$!k
$!k s!l+!k
s!l+!k#lt#
#lt#rr !$te
!$te$s!
$s!'' 9SI
9SILIN:
LIN: ada
adala
la seb
sebesa
esarr 7)C m12
m12a2t
a2ta#
a#$.
$. Has
Has!l!l
pe$el!t!a$ me$%e$a! "e$!s*"e$!s
"e$!s*"e$!s #$%%#la$ mera$
mera$t!t! me$#$"#kka$ as!l (a$% ba!k sepert!
d!sa"!ka$ dalam Tabel
Tabel ber!k#t 8
Page 23 of 29
,erdasarka$ as!l pe$el!t!a$) apab!la p&&$ #$%%#la$ 9kel&mp&k "e$!s mera$t!: dalam
te%aka$ t!$%%al d!bebaska$ se-ara +ert!kal da$ &r!&$tal se-ara terat#r da$ !$te$s!')
dapat d!arapka$ pert#mb#a$ rata*rata d!ameter$(a me$-apa! 7)= -m2t) se!$%%a
r!ap rata*rata #ta$ alam$(a me$-apa! 74 m2a2t. Harapa$ terseb#t d!perk#at de$%a$
as!l pe$el!t!a$ da$ praktek s!stem Teba$% P!l! Ta
Ta$am
$am <al#r 9TPT<:.
Pert#mb#a$ ta$ama$ selama = ta#$ d! areal PT Sar! ,#m! K#s#ma pada "al#r ta$am
dar! S&rea par+!+&l!a 7)C
7)C -m2t) S. lepr&s#la 7)3=
7)3= -m2t da$ S. "&&re$s!s 7)40
7)40 -m2t.
Seda$%ka$ as!l rekap!t#las! pert#mb#a$ 74 "e$!s ta$ama$ TPT< d! PT. Sar! ,#m!
K#sma 9PT.
9PT. S,
S,K:
K: dapat d!l!at dalam tabel ber!k#t .
Hasil Rekapitulasi Pertumbuhan 10 Jenis Tanaman TPTJ
Rata*rata Rata*rata
a$ama$ Pertb$2ta#$
Um#r
N& < e $ ! s a$ a m a $ D!ame
9t: !$%%! D!ame !$%%!
te
terr 9m
9m:: ter 9-m: 9m
9m::
9-m:
7 S&rea lepr&s#la 0)=4 5)4 C)3 3)47 7)5
3 S&rea "&&re$s!s 0)=4 ;)5 C)=0 7)51 7);
1 S&rea par+!'&l!a 0)=4 ;)03 C)4C 7);C 7)=C
0 S&rea -&mpresa 0)=4 C)7 )35 7)5 7)04
= S&rea sem!$!s =)=4 =)5; 0)7C 7)11 4)51
S&rea +!res-e$s 1)14 0)1; 1)C 7)11 7)77
C S&rea 'alla 0)=4 =)0 0)0= 7)37 4)55
; S&rea ma-r&ptera 1)3; 1)3= 1)33 4)55 4)5;
5 H&+ea ma$%erawa$ 1)31 3)3= 3)5; 4)C4 4)53
74 S&rea lea+!s 1)03 3)75 3)C5 4)0 4);3
S#mber8 PT. S,K Ta#$
Ta#$ 3440
Ses#a! de$%a$ RKT dar! IUPHHKHA M&del TPTII) re$-a$a pe$a$ama$ sampa! ta#$
344; adala sel#as 5.353)44 a) da$ real!sas! pe$a$ama$ sampa! de$%a$ N&+ember
344; adala sel#as =4.C0;);1 a) ata# C1)30 dar! l#as re$-a$a pe$a$ama$$(a. L#as
da$ sebara$ l&kas! pe$a$ama$
pe$a$ama$ pelaksa$aa$ TPTII d!sa"!ka$ dalam
dalam tabel d! bawa !$! .
Page 24 of 29
9a:
7 Kal!ma$ta$ Te$%a ; 07. 4;0)03
3 Kal!ma$ta$ ,arat 7 3. 45)=
1 Kal!ma$ta$ T!m#r ; =. ;15)03
0 Mal#k# Utara 7 =44)44
= Pap#a 3 ;50)10
Pap#a ,arat 1 3=4)44
C S#matera ,arat 7 ;0)44
; R!a# 7 4)44
<#m l a 3= = 4 . C0 ;); 1
0. S!st
S!stem
em eba$% R#m
R#mpa$%
pa$%
Pe$eba$%a$ de$%a$ s!stem r#mpa$% d!arapka$ aka$ member! r#a$% t#mb# da$
s!$ar
s!$ar mata
mataar
ar!! se
se!$%
!$%%a
%a dap
dapat
at mem
mem!-#
!-# per
pert#m
t#mb#
b#a$
a$ sem
sema!
a! d&r
d&rma$
ma$ (a$
(a$%% ba$
ba$(ak
(ak
terdapat pada lap!sa$ bawa 9strat#m D:. Se-ara alam! r#mpa$% aka$ terbe$t#k ak!bat
p&&$ t#a (a$% reba. Ad&ps! r#mpa$% me$"ad! s#at# s!stem pe$eba$%a$ d!arapka$
a%ar k&$d!s! ek&l&%! t!dak ber#ba se-ara drast!s pada sel#r# areal pe$eba$%a$ da$
ek&s!stem #ta$ tetap ter"a%a. S!kl#s pada l&kas! r#mpa$% adala C4 ta#$) seme$tara
s!kl#s pada te%aka$ #t# pada a$ak petak (a$% sama adala 1= ta#$. S!kl#s !$! aka$
member!ka$ kesempata$ t#mb# pada te%aka$ s!sa ses#a! de$%a$ r!ap$(a.
Pe$eba$%a$ de$%a$ s!stem teba$% r#mpa$% d! l&kas! H#ta$ K!$tap d!laksa$aka$ pada
l&kas! pl&t!$% r#mpa$% (a$% tela d!te$t#ka$ dalam kawasa$ pr&d#ks! pada a$ak petak.
L#as pl&t!$% r#mpa$% adala 04*=4 dar! l#as ampar
ampara$
a$ kawasa
kawasa$$ pr&d#
pr&d#ks!)
ks!) sebesar
04*
04*44 dar!
dar! bl&k
bl&k teb
teba$
a$%a
%a$.
$. De
De$%
$%a$
a$ dem!k
dem!k!a
!a$)
$) l#as
l#as t&ta
t&tall r#mp
r#mpa$
a$%% dala
dalam
m bl&k
bl&k
teba$%a$ adala 7*14 dar! l#as t&tal bl&k teba$%a$.
Page 25 of 29
maka t&tal p&te$s!$(a adala =.444 m1) $am#$ (a$% dapat d!pa$e$ a$(a sebesar
;44*7.=44 m1.
S!stem
S!stem teb
teba$%
a$% r#m
r#mpa$
pa$%% me$
me$#$t
#$t#t
#t s#a
s#at#
t# per
pere$-
e$-a$a
a$aa$
a$ tek$
tek$!s
!s (a$
(a$%% -er
-ermat
mat de$
de$%a$
%a$
mempert!mba$%ka$ berba%a! aspek ek&l&%! da$ karakter!st!k #ta$ setempat. Dalam
pelaksa$aa$ tek$!s d! lapa$%a$) &perat&r d!arapka$ me$%!k#t! pere$-a$aa$ (a$% tela
d!te$t#ka$. Peralata$ ekspl&!tas! (a$% d!%#$aka$ e$dak$(a (a$% rama l!$%k#$%a$.
,erdasarka$ as!l a$al!sa teradap s!stem teba$% r#mpa$%) ter$(ata s!stem !$! me$!t!k
bera
beratka
tka$$ pada
pada aspe
aspekk ek&l
ek&l&%
&%!.!. Aspe
Aspekk ek&$
ek&$&m
&m!! da$
da$ tek
tek$!
$!ss k#
k#ra
ra$%
$% d!pe
d!per
rat!
at!ka
ka$)
$)
seme$tara aspek s&s!al b#da(a mas(arakat t!dak d!perat!ka$.
=. M#lt
M#lt!s!st
!s!stem
em S!l+!k#lt
S!l+!k#lt#r
#r
M#lt!s!stem s!l+!k#lt#r adala s!stem pe$%el&laa$ #ta$ pr&d#ks! lestar! (a$% terd!r! dar!
M#lt!s
M#lt!s!ste
!stem
m s!l+!k#
s!l+!k#lt#r
lt#r mer
mer#pa
#paka$
ka$ m&d
m&del
el pe$
pe$%el
%el&la
&laa$
a$ (a$
(a$%% d!
d!ara
arapka$
pka$ aka
aka$$ dap
dapat
at
me$%ak&m&d!r berba%a! t!pe ab!tat (a$% tela ter'ra%me$tas!) se!$%%a memp#$(a!
t!pe pe$#t#pa$ laa$ (a$% berbeda*beda) (a!t#8 areal #ta$ pr!mer) areal #ta$ bekas
pe$eba$%a$ 9LOA:) areal #ta$ rawa$% 9t!dak pr&d#kt!':) bekas !le%al l&%%!$%) areal
bekas kebakara$) semak bel#kar da$ pada$% ala$%*ala$%. Me$#r#t Kaba$ 9344;:)
m#lt!s!stem
m#lt!s!stem s!l+!k#lt#
s!l+!k#lt#rr mer#p
mer#paka$
aka$ m#lt! s!stem ta$ama$
ta$ama$ da$ m#lt! da#r pada sat# areal
IUPHHK.
M#lt!s!stem s!l+!k#lt#r ar#s d!terapka$ dalam pe$%#saaa$ #ta$ d! I$d&$es!a saat !$!)
kare$a areal #ta$ da$ k&$d!s! #ta$ d! I$d&$es!a tela me$%alam! per#baa$ (a$%
besar) (ak$! me$"ad! sa$%at bera%am) #m#m$(a me$%alam! per#baa$ p&te$s! da$
ek&l&%!. S!stem s!l+!k#lt#r (a$% dap
dapat
at d!laksa$aka$ dalam ke%!ata$ pe$%#saaa$ #ta$
de$%a$ me$%a-# pada k&$sep m#lt!s!stem s!l+!k#lt#r) adala de$%a$ me$%%ab#$%ka$
leb! dar! sat# s!stem s!l+!k#lt#r) (a!t# TPTI) TPT<) THP,) THPA da$ Te
Teba$%
ba$% R#mpa$%.
Page 26 of 29
Pr&d#ks! ka(# dar! s!stem s!l+!k#lt#r TPTI mer#paka$ as!l (a$% dapat d!per&le dalam
"a$%ka pa$"a$%.
De$%a$ s!stem s!l+!k#lt#r THP,) #ta$ (a$% terde%radas! ata# r#sak dapat d!reab!l!tas!
da$ d!t!$%katka$ pr&d#kt!'!tas$(a. Pr&d#ks! ka(# dar! s!stem s!l+!k#lt#r THP, mer#paka$
as!l (a$% dapat d!per&le dalam "a$%ka pe$dek.
De$%a$ s!stem s!l+!k#lt#r TPT<) #ta$ alam bekas teba$%a$ (a$% mem!l!k! p&te$s!
sa$%at re$da $a$t!$(a aka$ me$%as!lka$ ka(# (a$% leb! pr&d#kt!' da$ ber$!la! t!$%%!
ter#tama dar! as!l ta$ama$ d! "al#r a$tara) da$ -#k#p ama$ dar! aspek ek&l&%!.
Pr&d#ks! ka(# dar! s!stem s!l+!k#lt#r TPT< mer#paka$ as!l (a$% dapat d!per&le dalam
"a$%ka wakt# me$e$%a ata# seda$%.
Pe$erapa$
Pe$erapa$ m#lt!s
m#lt!s!stem
!stem s!l+!k#
s!l+!k#lt#r
lt#r mer#p
mer#paka$
aka$ #pa(a &pt!mal!sas! pema$'aata$ area
areall
ker"a) se!$%%a sel#r# ba%!a$ areal #ta$ pr&d#ks!) ba!k (a$% ber#pa #ta$ alam (a$%
mas! p&te$s!al ma#p#$ #ta$ (a$% s#da terde%radas! ata# r#sak) dapat d!kel&la
ses#a! de$%a$ s!stem s!l+!k#lt#r (a$% tepat. K&mb!$as! beberapa s!stem s!l+!k#lt#r !$!
aka$ memp#$(a! beberapa keleb!a$.
Se-ara
Se-ara r!$
r!$%ka
%kas)
s) pe$
pe$etap
etapa$
a$ s!st
s!stem
em s!l+!k
s!l+!k#lt#
#lt#rr ber
berdas
dasark
arka$
a$ k&$
k&$d!s
d!s!! asa
asall pe$
pe$#t#
#t#pa$
pa$
laa$2+e%etas! seba%a!ma$a d!at#r dalam Perat#ra$ Me$#t $&m&r 77 ta#$ 3445
adala sbb.
LOA THP,
HT pada HP ata# HPK
Se#m#r LOA
THPA
HT tr#b#sa$) HP2HPK 8 %e$erat!'
Um#r Te%aka$
HA Re%e$eras! alam! TPTI
V6 LOA Teba$% P!l! I$d!+!d# TPTI
T!dak Se#m#r V6 LOA Teba$% P!l! Kel&mp&k TR
LOA Teba$% P!l! <al#r TPT<
Teba$% P!l!
S!stem Pa$e$
Teba$% Hab!s
Seda
Seda$%
$%ka$
ka$ pemba
pembatas
tasa$
a$ 2 l!m!
l!m!tt d!ame
d!ameter
ter teb
teba$
a$%% pada
pada #ta$
#ta$ alam
alam da$
da$ s!k
s!kl#
l#s$
s$(a
(a
berdasarka$ Perat#ra$ Me$#t $&m&r 77 ta#$ 3445 adala seba%a! ber!k#t 8
Page 27 of 29
< e $ ! s H # t a $ Al a m S ! k l # s eb a $ % a $ L! m! t D! a m ete r
HP2HPK 8 04 -m #p
14 Ta#$)
Ta#$) TPTI 2TR
HPT 8 =4 -m #p
Darat 2 Ta$a Ker!$%
<al#r ta$am 91 m: 8 teba$% ab!s
3= Ta#$) TPT<
A$tara "al#r 8 04 -m #p
Rawa 04 Ta#$ 14 -m #p
,,S 8 34 Ta#$
Ta#$
Pa(a# 2 Ma$%r&+e 74 -m #p
Ara$% 8 14 Ta
Ta#$
#$
Alrs"!d) Har#$. 755;. K&$seps! T<TI seba%a! Sala Sat# Alter$at!' S!stem S!l+!k#lt#r #$t#k
Pe$%el&laa$
Pe$%e l&laa$ H#ta
H#ta$$ Pr&d# ks! . Pr&s
Pr&d#ks! Pr&s!d
!d!$
!$%% Pa
Pa$e
$ell Paka
Pakarr T<TI da$ Eks
Eksp&
p&se
se
Pema$tapa$ Teba$%
Teba$% <al#r. P#sat Pe$el!t!a$ da$ P Pe$%emba$%a$
e$%emba$%a$ H#ta$ da$
K&ser+as! Alam. ,KSDA. ,&%&r
,&%&r..
D!rekt#r ,!$a Pe$%emba$%a$ H#ta$ Ta$ama$ D!rekt&rat <e$deral ,!$a Pr&d#ks! Ke#ta$a$
Departeme$ Ke#ta$a$. 344;. Keb!"aka$ Pe$erapa$ M#lt! S!stem S!l+!k#lt#r
pada H#ta$ Pr&d#ks! d! I$d&$es!a. Sem!$ar L&kakar(a S!l+!k#lt#r. IP,. ,&%&r
Page 28 of 29
Depart
Departeme
eme$$ Ke
Ke#ta
#ta$a$
$a$)) Der
Derekt&
ekt&rat
rat <e$
<e$der
deral
al ,!$
,!$aa Pr&
Pr&d#ks
d#ks!! Ke
Ke#ta
#ta$a$
$a$)) D!r
D!rekt&
ekt&rat
rat ,!$
,!$aa
Pe$%emba$%a$ H#ta$ Alam. 344=. Ped&ma$ Teba$% P!l! Ta$am I$d&$es!a
I$te$s!'2TPTIII 9S!l+!k#lt#r I$te$s!': . Departeme$ Ke#ta$a$. <akarta
I$te$s!'2TPTI
6ak#ltas
6ak#ltas Ke#t
Ke#ta$a$
a$a$ U$
U$!+ers!
!+ers!tas
tas M#law
M#lawarma$
arma$.. 755. Ka"!a$ Teba$% <al#r Ta$am I$d&$es!a
seba%a! S!stem S!l+!k#lt#r Alter$at!' d! Pr&p!$s! Kal!ma$ta$ T!m#r . Eksp&se
Has!l*Has!l
Has!l*Has!l Pe$el
Pe$el!t!a$.
!t!a$. ,ada$ Pe$el
Pe$el!t!a$
!t!a$ da$ Pe$%e
Pe$%emba$%a
mba$%a$$ Depar
Departeme$
teme$
Ke#ta$a$ <akarta. <akarta.
I$drawa$)
I$drawa$) A. 344;. Se"ara Perkemba$%a$ S!stem S!l+!k#lt#r d! I$d&$es!a . Sem!$ar L&kakar(a
S!l+!k#lt#r. IP,. ,&%&r
M&.Sambas
M&.Sambas Sabar$#
Sabar$#rd!$)
rd!$) ,#d!ad! da$ B!d!(a$
B!d!(a$t&
t& 344;. Keb!"aka$ Pe$erapa$ M#lt! S!stem
S!
S!l+
l+!k
!k#l
#lt#
t#rr pa
pada
da Are
real
al H#
H#ta
ta$$ Pr
Pr&d
&d#k
#ks!
s! 9I
9IUP
UPHH K: . Se
HHK: Sem!
m!$a
$arr L&ka
L&kaka
kar(
r(aa
S!l+!k#lt#r. IP,. ,&%&r
Pasar!
Pasar!b#
b# S) Had
Had!.!. 344
344;.
;. Keb!"aka$ Pe$erapa$ Leb! dar! Sat# S!stem S!l+!k#lt#r pada Areal
IUPHHK I$d&$es!a . Sem!$ar L&kakar(a S!l+!k#lt#r. IP,. ,&%&r
S&ek&t"&)
S&ek&t"&) A.S#
A.S#b!akt&
b!akt& da$ S.Ba
S.Bars!t&.3
rs!t&.344=.
44=. Pr&"e-t >&mplet!&$ Rep&rt ITTO.PD 07 . 6a-#lt( &'
6&restr(. Gad"a Mada U$!+ers!t(. ?&
?&%(akarta.
%(akarta.
Page 29 of 29