ATUR PANGAKSAMA
Om Swastiastu,
Om Awighnamastu namo siddham,
Om Hrang Hring Sah Parama Siwaditya ya namah.
Pinih riin titiyang ngaturan pangaksama, nunas ampura
majeng ring Ida Hyang Parama Kawi mwah Paduka
Bhatara-bhatari lan Leluhur sami, taler ring sang pawikan
sane nyurat pariindik babaosan sane kaketus puniki.
Menawite wenten iwang, kirang langkung antuk titiyang
ngetus, nyurat, utawi ngujar conto bebaosan sane
wenten, mangda titiyang tan keni hila-hila mwang
upadrawa.
Om Tat pramadat ksamaswa mam,
Om Santih, Santih, Santih, Om
I Wayan Arnawa
Conto
PANGENTER ACARA
KRAMANING SEMBAH
Om Swastiastu,
Asana …,
Om Prasada sthiti sarira siwa suci nirmala ya namah
swaha,
Pranayama
Om Ang namah….., Om Ung namah …, Om Mang namah
Karasodhana……,
Om suddha mam swaha,… Om ati suddha mam swaha
2
Kapertama…, sembah bhakti nunggilan manah utawi
ngulengan pikayun, malarapan antuk ngunggahan
Sembah Puyung, durus munggah……
…………………………………
Kaping kalih…, sembah nganggen sekar putih, pangacepe
majeng ring Ida Sang Hyang Surya utawi Sang Hyang Siwa
Raditya…, inggih durus unggahang…..
………………………………..
Sembah kaping tiga…, nganggen kwangen, yening nenten
muat kwangen, kangkat ngangge sekar jangkep.
Pangacepe majeng ring Ida Bhatara Sasuhunan sane
malingga-malinggih ring kahyangan iriki sane katuran
Piodalan rahina mangkin….., durus unggahang ….
…………………………………………
Sane kaping pat, Nunas waranugraha majeng ring Ida
Bhatara Hyang Samadya, masrana antur kwangen. Yening
nenten wenten kwangen, kangkat nganggen sekar
jangkep… inggih durus unggahang …..
………………………………………….
Mangkin sane kaping untad, malih apisan ngunggahan
sembah puyung…, pangacepe ngaturang parama-suksma
ring Bhatara sami, miwah nglungsur mapamit, inggih
durusang……,
………………………………………….
Inggih puput, matur suksma.
3
Selanturnyane titiang nunas Dane Jro Mangku miwah
para Sutri lan sane tiosang mangda ledang micayang
wangsuh-padhan Ida Bhatara miwah bija, inggih
durusang.
4
Conto
ATUR PANGAKSAMA / PARAMA SUKSMA
6
Conto
8
Inggih, Jro Mekel Krama, Prajuru lan semeton sami, acara
perembuk (wengine) mangkin sampun prasida memargi
antar. Sadurung acara puniki jagi puputang, aturang
titiang indik pupulan parembuk iwau, inggih punika:
1…
2. …
3. …. msl
9
Conto
ATUR PANYEMBRAMA
(KARYA MATATAH/MAPANDES)
12
Conto
ATUR PANYEMBRAMA (PAWIWAHAN)
18
Conto
BEBAOSAN RING ACARA NYUWAKA/MEMADIK
LAN MEJAUMAN
Om Swastiastu,
Om A no bhadraah, kratawo yantu wiswato
(dumogi manah sane becik rawuh saking idering
bhuwana)
19
Nyuwaka/Memadik
Kariinin antuk ngantebang “canang pengerawos”,
bebawosan nyuwaka/memadik kekawitin. Pamahbah lan
pangaksama kariinin saking keluwarga istri.
(Pangenter acara keluwarga istri):
Inggih nawegang titiang, menawi wenten malih sane
patut pacang jantos? Yening nenten wenten, bebawosan
jagi kawitin titiang.
Inggih Penglingsir sane kusumayang titiang,
Titiang saking keluwarga iriki nunas mangda ledang ugi
ngampurayang menawi wenten kirang langkung antuk
titiang nyanggra pengerawuhe kadi mangkin. Taler antuk
genang melinggih wyakti kadi kosekan pisan, nenten
wenten genah melinggih.
Sadurung ngelantur ring unteng bebawosan, lugrayang
titiang ngaturang pangastungkara angayu bagya, nunas
ica ring Ida Hyang Parama Kawi, dumogi Ida asung wara
nugraha ngicenin kerahayuan sareng sami, antuk
panganjali Om Swastiastu.
Inggih selantur ipun, galahe mangkin pacang katur ring
Penglingsir saking ….., napi menawi wenten sane jagi
bawosang. Inggih durusang.
24
MAJAUMAN UTAWI MAKTA KETIPAT-BANTAL
Pemahbah / Pangenter Acara
Inggih nawegang titiang, menawi wenten malih sane
patut pacang jantos? Yening nenten wenten, bebawosan
jagi kawitin titiang.
Inggih Penglingsir sane kusumayang titiang,
Titiang saking keluwarga iriki nunas mangda ledang ugi
ngampurayang menawi wenten kirang langkung antuk
titiang nyanggra pengerawuhe kadi mangkin. Taler antuk
genang melinggih wyakti kadi kosekan pisan, nenten
wenten genah melinggih.
Sadurung ngelantur ring unteng bebawosan, lugrayang
titiang ngaturang pangastungkara angayu bagya, nunas
ica ring Ida Hyang Parama Kawi, dumogi Ida asung wara
nugraha ngicenin kerahayuan sareng sami, antuk
panganjali Om Swastiastu.
Inggih selantur ipun, galahe mangkin pacang katur ring
Penglingsir saking ….., . Inggih durusang.
Keluwarga Lanang
Inggih, riantuk wenten pikarsa mangda titiang
ngawentenang piteket amatra mantuka ring anake alit
maka kalih, nanging titiang nunas ampura menawi
wenten atur titiang nenten mantuk ring pekayunan.
Petitis titiang ring sang kalih, sane mangkin janten
sampun ngelarang grhasta-asrama inggih punika mebaos
mapikuren. Sane lanang mewasta Kepala Keluarga, sane
istri mewasta Ibu Rumah Tangga.
Piteket titing ring sane lanang, inggih punika
Pertama: swadarmaning (tugas kewajiban) sang kepala
rumah tangga ane mabuat tuah patut ngeruruh pengupa
jiwa, ngeruruh pebuktian apang ada anggon mengertain
raga, somah, miwah pianak.
Kekalih: sayage teken pidabdabe masima karma
(bermasyarakat) pamekasne teken sesame pada manusa.
Yen suka nyama braya suba pada tesna sih, ento anggon
kesugihan ane pinih utama.
Ketiga: bhakti teken sang Guru Rupaka (meme-bapa),
keto masih teken matua apang patuh pelakuane sekadi
guru rupaka pagelahan.
27
Tan patut melaksana kadi sesenggak Balaine “nyandat di
teba”, bungane sumpangan, punyane kiladin, artine:
pianakne ane jegeg juang demenin, reramane sing
runguang.
Sane mangkin, piteket titiang ring sane istri, inggih
punika:
Pertama: menawi wantah sangkaning jatu karma,
mawinang prasida ketemu mapikurenan. Mawinan dados
masikian mapikuren, janten sampun sangkaning tresna
sane janten sampun katiba ring sang suami. Pamekas
nyandang limbakang trasnane punika mantuka ring
matua, ipah, saha sane tiosan. Taler tan dadoslali ring
Aji-Biyang (bapa-meme) maka guru rupaka, yadiastun
pacang matinggal saking natah iriki, riantuk tan sida
pacang naur kapiutangan ring rerama.
Kekalih: kasih sayang ring suami patut kadulurin antuk
patibrata, inggih punika satia lan jujur ring suami.
Inggih asapunika prasida antuk titiang mapiteket ring
sang kalih, dumadak wenten pikenoh ipun.
29
Nah, ene cening istri, sawireh cening lakar metilar uli
jumah dini, ene gisi pabesen bapa/aji, “dija ja cening
magenah, tanahe ditu langkahin, langite ditu sulubin”.
Inggih Panglingsir sinamian, asapunika sida antuk titiang
mapaungu atur. Pet wenten atur titiang sane nenten
mantuk ring pekayunan, titiang nunas geng rena
sinampura.
Sesampune puput piteket saking Panglingsir keluwarga
soang-soang, selanturne icen galah ring para Manggala
Praja lan Adat ngawentenang piteket.
Penutup
Inggih Panglingsir sareng sami sane wangiang titiang,
Manggala Dinas lan Manggala Adat sane wangiang
titiang, menawi bebawosan sampun puput. Dawning
titiang sane ngungkab bebawosanne , titiang taler sane
ngineb.
Sadurung kasineb, titiang nenten lali nunas ampura pet
wenten atur titiang sane nenten munggah ring pikayun.
Bebawosane jagi sineb titiang antuk nguncarang
paramasanti,
Om Santih, santih, santih, Om.
24