Anda di halaman 1dari 38

INDIK MABAWOSAN

ATUR PANGAKSAMA

Om Swastiastu,
Om Awighnamastu namo siddham,
Om Hrang Hring Sah Parama Siwaditya ya namah.
Pinih riin titiyang ngaturan pangaksama, nunas ampura
majeng ring Ida Hyang Parama Kawi mwah Paduka
Bhatara-bhatari lan Leluhur sami, taler ring sang pawikan
sane nyurat pariindik babaosan sane kaketus puniki.
Menawite wenten iwang, kirang langkung antuk titiyang
ngetus, nyurat, utawi ngujar conto bebaosan sane
wenten, mangda titiyang tan keni hila-hila mwang
upadrawa.
Om Tat pramadat ksamaswa mam,
Om Santih, Santih, Santih, Om

Denpasar, 15 Oktober 2016


Purnama Kapat Saka 1938

I Wayan Arnawa
Conto
PANGENTER ACARA
KRAMANING SEMBAH

Om Swastiastu,

Inggih Ida-dane bakta sane baktinin titiang, miwah para


semeton pamedek sinamian sane wangiang titiang.
Riantukan dane Jro Pemangku sampun wusan
ngastawayang aturan Ida-dane sami, sane mangkin
sampun panemaya titiang ngiring Ida-dane Pemedek
sinamian nglanturang pamuspan.
Durusang ngrereh genah sane becik, raris cumawisang
utawi nyiagayang sarana pamuspan druwene soang-
soang.
Sadurung ngawitin kramaning sembah, ngiring sareng-
sareng riin ngoncarang Trisandya….

Asana …,
Om Prasada sthiti sarira siwa suci nirmala ya namah
swaha,

Pranayama
Om Ang namah….., Om Ung namah …, Om Mang namah

Karasodhana……,
Om suddha mam swaha,… Om ati suddha mam swaha

Amustikarana,… Trisandya …. ngawit ……….


1
Om Bhur bhvah svah, Tat savitur varenyam,
Bhargo devasya dhimahi, Dhiyo yo nah pracodayat

Om Narayana evedam sarvam, yad bhutam yas ca


bhavyam, niskalanko niranjano nirvikalpo, nirakhyatah
suddo deva eko, narayano na dvitiyo’sti kascit.

Om Tvam sivas tvam Mahadeva, Isvarah Paramesvarah,


Brahma Visnus-ca Rudrasca, Purusah parikirtitah.

Om papo’ham papakarma-ham, papatma papa-


sambhavah, trahi mam pundarikaksa, sabahya-
bhyantarah sucih.

Om Ksamasvamam Mahadeva, sarvaprani hitankara,


mam moca sarva papebyah, palayasva sada siva.

Om Ksantavyah kayiko dosah, ksantavyo vaciko mama,


ksantavyo manaso dosah,
tat pramadat ksamasva mam.
Om Santih, Santih, Santih, Om

Ratu, Ida-dane para Pemedek sinamian sane wangiang


titiang,
sane mangkin ngiring lanturang antuk pamuspan Panca
Sembah.

2
Kapertama…, sembah bhakti nunggilan manah utawi
ngulengan pikayun, malarapan antuk ngunggahan
Sembah Puyung, durus munggah……
…………………………………
Kaping kalih…, sembah nganggen sekar putih, pangacepe
majeng ring Ida Sang Hyang Surya utawi Sang Hyang Siwa
Raditya…, inggih durus unggahang…..
………………………………..
Sembah kaping tiga…, nganggen kwangen, yening nenten
muat kwangen, kangkat ngangge sekar jangkep.
Pangacepe majeng ring Ida Bhatara Sasuhunan sane
malingga-malinggih ring kahyangan iriki sane katuran
Piodalan rahina mangkin….., durus unggahang ….
…………………………………………
Sane kaping pat, Nunas waranugraha majeng ring Ida
Bhatara Hyang Samadya, masrana antur kwangen. Yening
nenten wenten kwangen, kangkat nganggen sekar
jangkep… inggih durus unggahang …..
………………………………………….
Mangkin sane kaping untad, malih apisan ngunggahan
sembah puyung…, pangacepe ngaturang parama-suksma
ring Bhatara sami, miwah nglungsur mapamit, inggih
durusang……,
………………………………………….
Inggih puput, matur suksma.
3
Selanturnyane titiang nunas Dane Jro Mangku miwah
para Sutri lan sane tiosang mangda ledang micayang
wangsuh-padhan Ida Bhatara miwah bija, inggih
durusang.

4
Conto
ATUR PANGAKSAMA / PARAMA SUKSMA

Inggih, semeton sinamian, titiang nunas galah ajebos,


wenten jagi aturang titiang.

Pinin riin titiang ngaturang pangastungkara


angayubagya antuk pangenjali, Om Swastiastu,

Makarya … (wengine) mangkin sampun puput.


Titiang ngaturang parama suksma antuk pangrawuh ida
dane semeton sami, sampun ledang nyarengin makarya
nyanggra yadnyan titiang. Titiang nunas ampura antuk
kirang langkung penyanggrannya titiang.

Karya yadnya sane jagi laksanayang titiang inggih


punika: ………………………, ring rahina …., ….., wuku …..,
tanggal …..
Indik dudonan acara nyanggra karya punika, aturang
titing :
1. Ring rahina ….. (wrespati, wage, wuku ….) tanggal ….,
sawatara galah pk …. acara/makarya ……
2. Ring rahina ….. (anggara, wage, wuku ….) tanggal ….,
sawatara galah pk. … acara/makarya ……
5
3. Ring rahina ….. (buda, kliwon, wuku ….) tanggal ….,
acara ……
Selanturnyane, titiang nunas ledang semeton sinamian
nyarengin nyanggra yadnyan titiang punika gumanti
nyantos puput.
Titiang nunas keledangan semeton sami malih rawuh ring
rahina …., ….., ….., tanggal ….., galah pk ….. jagi iring
titiang makarya …..

Inggih, wantah asapunika prasida titiang matur, mewali


titiang ngaturang parama suksema antuk keledangan
semeton sami. Menawite wenten atur titing sane tan
manut ring arsa, titiang nunas geng sinampura.
Puputang titiang antuk paramasanti,
Om Santih, Santih, Santih, Om.

6
Conto

PAMAHBAH NGENTER ACARA PAREMBUG

Ratu Ida dane, semeton sinamian, titiang nunas uratian


Ida dane sami, … Acara (wengine) mangkin jagi kekawitin.
Pinih riin titiang ngaturang pangantuskara angayubagya
antuk pangenjali
Om Swastiastu,
Om A no badhrah, kratawo yantu wiswato,
Dumogi Ida Hyang Parama Kawi asung wara nugraha,
ngicen kerahayuan jagat sami. Dumogi manah sani becik
rauh saking idering buwana.
Sane kusumayang titiang, Jro Mekel Krama Br….. saha
kasarengan Para Prajaru sami,
Semeton sami sane wangiang titiang,
Suksma antuk pengrawuh (wengine) mangkin, jagi iring
titiang marembug, mabligbagan indik nyanggra karya
yadnya keluargan titiang (Pak …..)
Titiang ngangganin keluarga (Pak …) matur uning ring Jro
Mekel Krama/Prajuru, indik ipun jagi ngelaksanakan
upacara … (manusa yadnya) …. (pianak ipun).
Yadnya punika jagi kalaksanayang ring rahina … (buda
wage, wuku …) tanggal ….
7
Dudonan acara nyanggra karya punika, karencanayang
inggih punika:
1. Ring rahina ….. (wrespati, pon, wuku ….) tanggal ….,
sawatara galah pk …. acara/makarya ……
2. Ring rahina ….. (anggara, pon, wuku ….) tanggal ….,
sawatara galah pk. … acara/makarya ……
3. Ring rahina ….. (buda, wage, wuku ….) tanggal ….,
acara ……
Mangda prasida yadnyan-ipun memargi antar manut
pangrencana, titiang nunas ring Jro Mekel Krama
kesarengin Prajuru miwah karma banjar …. nyarengin
nyanggra mumutang yadnyan ipun punika.
Karya ayahan sane tunas titiang, manut sekadi sane
sampun memargi iriki ring banjar …
Indik karma sane jagi tunasin titing nyanggra pekaryan
punika wantah karma tempekan ….

Inggih, asapunika pamahbah atur titiang, slanturnyane


titiang nunas Jro Mekel Krama ngicen pewarah lantur
mligbagang parindik sane sampun uningayang titiang
punika.
Inggih, majeng ring Jro Mekel Krama, durusang …
…………………….

8
Inggih, Jro Mekel Krama, Prajuru lan semeton sami, acara
perembuk (wengine) mangkin sampun prasida memargi
antar. Sadurung acara puniki jagi puputang, aturang
titiang indik pupulan parembuk iwau, inggih punika:
1…
2. …
3. …. msl

Mewali titiang ngaturan parama suksma antuk


keledangan ida dane semeton sami sampun rawuh ring
acara puniki.
Titiang nunas ampura antuk kirang langkung penyanggra,
miwah atur baos titiang ngenter acara piniki sane tan
patut, tan arsa. Suksma.
Ngiring puputang acara puniki antuk paramasanti,
Om Santih, Santih, Santih, Om.

9
Conto
ATUR PANYEMBRAMA
(KARYA MATATAH/MAPANDES)

Ratu Ida Dane, para Athiti miwah Uleman sane bhaktinin


titiang,
Puja angayubagya uningayang titiang majeng ring Ida
Hyang Parama Kawi, duaning majanten sangkaning asung
kerta wara nugrahan Ida, mawinang titiang prasida
ngelaksanayang parikrama matatah/mapandes pianak
titiang ring rahina puniki. Antuk punika ngiring sinarengan
ngaturang pangastungkara angayubagya antuk
panganjali: Om Swastiastu.

Garjita dahat manah titiang santukan Ida dane sampun


arsa ledang nagingin pangaptin titiang, prasida
ngerawuhin sakadi mangkin, saha muat babaktan sane
rahat-rahat pisan. Mantuk ring kaledangan Ida dane,
titiang sakulawarga wantah prasida ngaturang
suksmaning manah. Bebaktan Ida dane tunas titiang,
sungsung suun titiang pasuecan Ida dane sianmian.
Ampurayang indik kekaonan genah miwah tata basa
panyanggran titiang, riantuk tambet titiang kalintang.
Sampun majanten titiang nenten pacang prasida
ngewales pasuwecan Ida dane, dumogi Ida Hyang Widhi
Wasa pacang arsa mapaica pangwalesnyane, manut
swadharma miwah yasa kertin druwene soang-soang.
10
Ratu Ida dane pada Athiti miwah Uleman sane bhaktinin
titiang, taler Sameton sane tresnasihin titiang,
Sane mangkin lugrayang titiang pinaka reraman ipun
nunas galah amatra anggen titiang nyihnayang anggan
pianak titiang sane pacang katatah utawi sane ketah
kabaoh kadi mangkin “upacara potong gigi”. Inggih, sane
mangkin kasinahang pianak titiang wenten …(kekalih),
sane paling wayahan pianak titiang mawasta ……, sane
kaping kalih mawasta ……
Duaning iraga dados umat Hindu, titiang pinama reraman
nyane kari maduwe piutang ring pianak, jagi ngamargiang
swadharmaning dados manusa inggih punika parikrama
manasa yadnya. Sane maiketan ring indik ngicalang
kamomoangkaran I manusa sane mapikenoh ngaonang
sad ripu, inggih punika nenem mesehe sane mamurti ring
angga sarira I manusa.
Antuka ring punika titiang nunas mangda Ratu Ida dane
utawi semeton titiang sane sampun ledang ngerawuhin
ring parikrama matatah puniki, mangda ledang nyarengin
ngastitiang ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, mangdane
ring sajeroning pamargi puniki, prasida labda karya
ngamolihang karahayuan lan kasukertan ring jagate.
Inggih kadi asapunika titiang prasida nagingin
panyembramane puniki, dumogi wenten pikenoh nyane.
Malih apisan titiang matur parama suksma, taler nunas
ampura pet prade wenten iwang antuk titiang netenin
panyanggrane puniki.
11
Sane mangkin ledang Ida dane masandekan, jumujug ring
genah bhogane sane sampun kacumawisang. Malih jebos
yening sampun wusan anyita rasa bhoga, durusang
ngambil acara bebas. Inggih cutetang titiang antuk
ngaturang parama santih,
Om Santih, santih, santih, Om.

12
Conto
ATUR PANYEMBRAMA (PAWIWAHAN)

Ratu Sulinggih sane dahat suciang titiang,


Jro / Bapak ….. sane bhaktinin titiang,
Para Uleman utawi Athiti sane kusumayang titiang,
Ida dane semeton sami sani wangiang titiang.

Sadurung titiang ngelantur matur, pinih riin ngiring


sareng-sareng ngastiti bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi
Wasa mangda pamargin acara puniki antar, sidha karya
sidaning don, malarapan antuk pangantungkara,
Om Swastiastu.

Selantur ipun, titiang sane nyeledihi utawi ngangganin


sang madrewe karya, ngaturang swasti prapta, tur banget
ngaturang suksmaning manah mantuk ring Ida dane
sareng sami, riantuk sampun sueca tur ledang
ngerawuhin titiang maduwe karya rahinane mangkin.
Mungguing karyan titiang rahinane mangkin wantah
muputang pangupakaran pianak titiange sane mewasta
……… (purusa) ipun sampun nemuang jatukarma prasida
mapikuren sareng ………. (predana) sakin Banjar ……. Ring
dinane mangkin karyanang titiang upakara (matatah)
miwah pawidi-widanan sapari-polah anak mapikuren.
13
Ratu Ida dane sareng sami sane wangiang titiang,
Sane mangkin pacang atur-uningayang titiang tatujon
titiang ngaturin Ida dane sareng sami rauh kadi mangkin,
nenten lian wantah pinaka saksi sajeroning upakara
pawiwahan sane kalaksanayang. Lian ring punika taler
mapaica pitutur, lan sareng ngastitiang mantuk ring Ida
Sang Hyang Parama Kawi, dumadak sareng kalih
sajeroning ngamargiang grehasta asrama prasida nemu
rahayu, mikolih sidaning don sakadi pangaptinnyane.
Mungguing eedan upacara pawiwahan puniki, sampun
karihinin antuk upacara natab sayut penyampi lan natab
pabeakalan. Sorene malih ajebos pacang kalanturang
antuk majauman, madewasan utawi makta tipat bantal
mulih irika ring Banjar ……
Pinaka cihna liang manah titiangne ring Ida Dane sareng
sami, saha mangda jangkep yadnyan lan gawen titiange,
sane mangkin titiang ngaturin mangda ida dane sareng
sami ledang ngunggahang bhoga samatra sane sampung
kasiagayang.
Inggih, ida dane sareng sami,
Wantah asapunika pamahbah panyembrama titiang, bilih
wenten maka-tuna-luwih-ipun, inggihang ring panyem-
brama utawi aturan panamiu, titiang sakulawarga nunas
gung pangampura.
Inggih sane mangkin pacang untadin titiang antuk parama
santi, Om Santih, Santih, Santih, Om.
14
Conto
SAMBRAMA WACANA

Majeng ring Pangenter Acara, titiang ngaturang


suksmaning manah antuk galah sane kapaica ring titiang.
Maka purwaning atur titiang ngaturang pangastungkara
Om Swastiastu.

Majeng ring Dane Manggala Karya sane dahat utamayang


titiang,
Ida Dane para Atiti miwah Uleman sareng sami sane
wangiang titiang,
Pamekas ring sang ngamargiang upacara pawiwahan: I
….... (purusa) sareng Ni ….. (predana) sane tresnasihin
titiang.
Sadurung titiang nglantur matur ngeninin Sambrama
Wacana puniki, titiang ngaturang puja angayubagya
majeng ring Ida Hyang Parama Kawi, sangkaning wara
nugraha Ida, titiang ngiring Ida dane sareng sami prasida
masadu-ajeng lan amangguh karahayuan.
Titiang taler nunas lugra majeng ring Ida dane para Atiti,
santukan titiang kapaku-sara antuk sang kalih utawi sang
ngamargiang upacara pawiwahan, mangda ngaturang
piteket utawi sambrama wacana.
15
Ratu, Ida dane para Atiti sane dahat suksmayang titiang
ring manah,
Atur uningayang titiang, mungguing upacara pawiwahan
utawi wiwaha samskara ugi kamargiang, maka sadana
mikukuhang patemon alaki rabi mawiwaha. Pawiwahan
inggih punika, pidabdab ngamargiang tata titi kauripan,
manut pituduh SangHyang Agama, wantah ngeranjing
ring papalihan catur asrama, utamanipun ring palih
grehastha asrama. Dharmaning sang mawiwaha wiakti
utama pisan, santukan madasar yadnya. Sajaba punika,
tetujon mapikuren taler ngawerdiang dharmaning
kauripan, ngelanturang pratisentana, ngawentenang
putra-suputra, oka sane utama.

Majeng ring I ….. (purusa) lan Ni …… (predana), titiang


ngaturang pangayubagya, taler setata ngastitiang ring Ida
Sang Hyang Widhi Wasa, mangda prasida adung
mapikuren, paras-paros sarpanaya, dirgayusa, tur sadia
rahayu. Dumadak-dumadik Ida dane para Atiti taler
ngastitiang sakadi punika.
Pawiwahan sane kamargiang janten malarapan antuk
sami suka utawi saling trenain. Rasa lulut asih utawi
tresna asih punika pasuecan Ida Sang Hyang Widhi Wasa.
Duaning asapunika, patut ngaturang suksmaning idep
ring Ida, saha setata mautsaha miara sara tresna asih
punika kantos kapungkung wekas. Nenten pisan obah,
nenten malih nresnain anak siosan.
16
Yening wenten pitungkas sajeroning ngulati kepatutan
soang-soang, mangda kapuputang sareng kalih dumun.
Nanging yen nenten prasida, sampunang ngantos
ngawetuang biota ring pikuren, tur nyandang tunasang
pematut ring rerama utawi ring sang kapineh wikan saha
mrasidayang ngicenin pamatut ring wicara inucap.
Pawiwahan sane kamargiang taler kautsahayang nenten
lempas ring unteng daging Undang-undang nomer 1(siki)
warsa 1974, indik “Perkawinan”. Duaning asapunika,
sesampun puput upacara pawiwahan puniki, patut
kalanturang malih nunas lekita marupa “Akta
Perkawinan” ring sang amawa rat utawi “Pemerintah”.
Majeng ring sang kalih, titiang taler mapiteket, mangda
satata eling lan bhakti ring rerama utawi sang meraga
guru rupaka soang-soang. Taler ngamargiang sahananing
yadnya sane mula patut kamargiang pinaka
swadharmaning sang mawiwaha. Patut ngulati
pangeweruh pinaka jalaran ngulati pangupajiwa. Patut
satia, jujur, anteng makarya, taler tan mari astiti bhakti
ring sesuhunan utawi Ida Sang Hyang Widhi Wasa, miwah
Ida Bhatara Kawitan. Lungsurang ring Ida mangda ngicen
pamargi sane antar sajeroning kauripan.
Titiang taler mapangapti dumogi sang kalih satata adung
mapikuren, tur nemu kasubagian sekala niskala.
Wantah sakadi asapunika daging atur sambrama wacana,
sane sida antuk titiang nguningayang. Minab wenten
tuna wiadin singsal utawi tan manut ring pakayunan,
nawegang titing nunas geng pangampura. 17
Yadin samatra prasida antuk titiang ngaturang, pengaptin
titiang dumadak wenten pikenoh ipun.
Inggih puput.
Om Santih, santih, santih, Om.

18
Conto
BEBAOSAN RING ACARA NYUWAKA/MEMADIK
LAN MEJAUMAN

Om Swastiastu,
Om A no bhadraah, kratawo yantu wiswato
(dumogi manah sane becik rawuh saking idering
bhuwana)

Sesampune rerama saking anake lanang (purusa)


nguningayang indik tresnan ipun ring anak istri sane
sampun cumpu jagi kalanturang pawiwahan (grahasta),
raris keluwarga ngerereh dewasa ayu jagi ngerawuhin
reraman anake istri punika. Tetujon rawuhe wantah
ngatur-uningayang pakayun jadi nyuwaka/memadik
anake istri.
Yening rerama anake istri sampun cumpu indik daging
baos pengrawuh punika, nanging nunas galah jagi
maosang dumun sareng penglingsir keluwargan ipun.
Raris keluwarga lanang malih ngrereh dewasa ayu jagi
nyuwaka/memadik kasarengin pengelingsir lan
keluawarga ageng sami.

19
Nyuwaka/Memadik
Kariinin antuk ngantebang “canang pengerawos”,
bebawosan nyuwaka/memadik kekawitin. Pamahbah lan
pangaksama kariinin saking keluwarga istri.
(Pangenter acara keluwarga istri):
Inggih nawegang titiang, menawi wenten malih sane
patut pacang jantos? Yening nenten wenten, bebawosan
jagi kawitin titiang.
Inggih Penglingsir sane kusumayang titiang,
Titiang saking keluwarga iriki nunas mangda ledang ugi
ngampurayang menawi wenten kirang langkung antuk
titiang nyanggra pengerawuhe kadi mangkin. Taler antuk
genang melinggih wyakti kadi kosekan pisan, nenten
wenten genah melinggih.
Sadurung ngelantur ring unteng bebawosan, lugrayang
titiang ngaturang pangastungkara angayu bagya, nunas
ica ring Ida Hyang Parama Kawi, dumogi Ida asung wara
nugraha ngicenin kerahayuan sareng sami, antuk
panganjali Om Swastiastu.
Inggih selantur ipun, galahe mangkin pacang katur ring
Penglingsir saking ….., napi menawi wenten sane jagi
bawosang. Inggih durusang.

Yening tan wenten pamahbah lan pangaksama saking


keluwarga istri, keluwarga lanang dados ngawitin
bebawosan antuk:
20
Inggih nawegang titiang, menawi wenten malih sane
patut pacang jantos. Yening nenten wenten, titiang
mapisarat pacang ngawit matur.
Inggih nawegang titiang mantuka ring Panglingsir saha
semeton sinamian, nunas lugra, riantukan titiang
prasangga purun ngawentenang atur. Pinih riin titiang
ngaturang suksma antuk ledang ugi Panglingsir sareng
sami tangkilin titang. Taler titiang nunas gung rena
sinampura sakirang langkung atur titiang. Inggih,
sadurung titing mahbah indik tetujon pengrawuh titiang
mangkin, lugrayang titiang ngaturang pangastungkara,
Om Swastiastu.
Panglingsir saha semeton sinamian sane wangiang
titiang Indik tetujon titiang rawuh sekadi mangkin, boya
sewos ngetut pidabdab anak alit titiang sane mawasta
……. Mantuke ring anak alit istri Panglingsir iriki, sane
mewasta …….
Anak alit titiang sampun mapitau ring titiang, ipun anak
alit titiang sareng anak alit istri iriki, kocap sampun pada
tresna. Anak alit titiang kocap tresna ring anak alit istri
iriki, anak alit istri iriki kocap tresna ring anak alit titiang.
Wentene tresna katresnain punika, anak alit titiang
memanah pacang nincapang ke grehasta asrama.
Puinika mawinan titiang nangkilin Panglingsir iriki,
mapisarat nunas pikayun panglingsire iriki ledang
ngicenin panugrahan utawi pemargi sane antar
mangdane anake alit makekalih praside matemu alaki
rabi.
21
Inggih titiang ngelungsur pikayunan panglingsir mangda
ledang ugi nagingin pinunas titiang matemuang anake
alit makekalih.
Panglingsir sane wangiang titiang, asapunika sane
prasida katur antuk titiang. Galah selantur ipun katur ring
pengenter bebawosan.

Cumawis Panglingsir Keluwarga Istri


Inggih Panglingsir sane wangiang titiang. Pangandikan
Panglingsir wawu sampun kemanah antuk titiang.
Kewiaktiane titiang durung pisan pratyaksa ring
pariindikan anake alit. Titiang merasa nenten patut
pacang nyogok utawi ngedetang kapitresnan anake alit.
Sane mangkin titiang nunas galah abosbos. Titiang jagi
netes ipun mangda iriki ring ajeng kesaksinin sareng
sami.

Ih cening, ne ada Panglingsir uli ….. mapikarsa lakar


ngidih anake buka cening, lakar petemuanga ajak anak
alit adane ane madan ….. apange prasisa cening ajak
dadua matemu alaki rabi. (Bapa) tonden bani ngisinin
utawi tusing ngisinin pikarsan Panglingsir uli ….,
setonden (Bapa) netes anake buka cening. Nah jani
edengan isin keneh ceninge ane sujati. Yening cening
tresna tur ada keneh cening lakar nganten, dini orahang.
22
Yening cening tusing tresna tur tusing ada keneh cening
lakar nganten, dini orahang di ajeng Panglingsire ajak
makejang. Pengidih (Bapa), eda pesan cening ngapus.
Cening sing tresna ngorahang tresna, keto masih, cening
saja tresna ngorahang tusing tresna. Yening cening
ngapus, sing ja cening ngapus ragan ceninge dogen,
cening lakar ngapus Panglingsire ajak makejang ane ada
di arep ceninge. Ane jani (Bapa) metakon teken ragan
ceninge:
Kapertama: ada keneh cening lakar nganten?
Kekalih : yen ada keneh ceninge lakar nganten, apa ulian
cening tresna apa ulian kepaksa?
…………………(pesaut anake alit istri)
Inggih Panglingsir sane wangiang titiang, iwawu sami
sampun miarsayang pesaut anake alit, wantah wyakti
pada tresna asih maka kalih, tur sampun kabuktiyang iriki
sareng sami ring ajeng. Titiang ngaturang utawi nagingin
sekadi pikarsan Panglingsire pacang matemuang anake
alit maka kalih.

Panglingsir Kulawarga Lanang


Inggih nawegang titiang matur ssuksma pisan riantukan
sampun kedagingin pinunas titiang mantuka ring anake
alit iriki. Sane mangkin yening kepatutang saha kalugra,
titiang pacang ngelanturang matur indik pengambilan
anake alit saha pidabdab titiang pacang ngelaksanayang
pekala-kalan miwah widhi-widana. 23
Pengambilan anake alit pacang margiang titiang ring
rahina ….., wuku …., tanggal … sawatara dauh jam …,
anake alit pacang ajak titiang ke ….
Upakara awiwaha samkara (ngayab banten pa-kerab-an)
manut pangrencana pacang kemargiang nemonin rahina
…., … wuku …, tanggal … kirang langkung dauh jam …
Sesampune wusan awiwaha samkara, sawatara dauh
jam … titiang malih pacang nangkilin Panglingsire iriki.
Taler titiang pacang muat ilen-ilen upakara marupa
ketipat-bantal, maka sarana mepamit anake alit.
Upakara punika wastanin titiang ”jauman”. Inggih
asapunika paweweh sane prasida katur antur titiang.

Selanturnyane, pangenter acara ngicen galah ring


Panglingsir keluwarga Istri nyawis utawi atur pikayun
indik baos punika. Yening sampun pada adung, tur sami
nampi pariindik punika, Pangenter acara muputang
bebawosan punika antuk,
Inggih, Panglingsir sane wangiang titiang, riantukan
bebawosane sampun prasida puput, iwawu titiang sane
ngungkab bebawosane, mangkin titiang sane nyineb
antuk ngucarang paramasanti,
Om Santih, santih, santih, Om.

24
MAJAUMAN UTAWI MAKTA KETIPAT-BANTAL
Pemahbah / Pangenter Acara
Inggih nawegang titiang, menawi wenten malih sane
patut pacang jantos? Yening nenten wenten, bebawosan
jagi kawitin titiang.
Inggih Penglingsir sane kusumayang titiang,
Titiang saking keluwarga iriki nunas mangda ledang ugi
ngampurayang menawi wenten kirang langkung antuk
titiang nyanggra pengerawuhe kadi mangkin. Taler antuk
genang melinggih wyakti kadi kosekan pisan, nenten
wenten genah melinggih.
Sadurung ngelantur ring unteng bebawosan, lugrayang
titiang ngaturang pangastungkara angayu bagya, nunas
ica ring Ida Hyang Parama Kawi, dumogi Ida asung wara
nugraha ngicenin kerahayuan sareng sami, antuk
panganjali Om Swastiastu.
Inggih selantur ipun, galahe mangkin pacang katur ring
Penglingsir saking ….., . Inggih durusang.

Panglingsir Keluwarga Lanang (Purusa)


Inggih nawgang titiang mantuka ring Panglingsir sane
kusumayang titiang, Semeton sinamian sane wangiang
titiang. Asapunika taler mantuka ring Manggala Adat,
Manggala Praja/Dinas, riantuk ledang rawuh sareng
nyaksiang upacara mejauman/makta ketipat-bantal/
25
mapamit, titiang ngaturang suksmaning manah. Kaping
ajeng lugrayang titiang ngaturang pangastungkara, Om
Swastiastu.
Inggih, manut panomayan titing sane … (dasa rahina
lintang) tanggal …., sane mangkin titiang ngerawuhin
malin Panglingsir saha sameten sinamian. Taler titiang
muat upakara marupa “ketipat-bantal” maka sarana
mepamit anake alit. Upakara puniki wastanin titiang
“majauman”.
Mungguing mepamit anake alit, manut niskala lan
sekala. Ring niskala, ngaturang sembah bhakti ring
merajan, mepamit ring Ida Bhatara Kawitan, ring Ida
Dewa Hyang Guru, dumogi ledang Ida nyaksinin saha
ngicenin wara nugraha mangda sida pacang nemu
kerahayuan.
Ring sekala, mapamit ring guru rupaka, ring semeton,
bebanjaran, miwah sane siosan manut ketah sane
sampun memargi iriki.
Inggih, ngiring sareng-sareng ngarestiti mangda anake
alit maka kalih nemu kerahajengan, tur patemon anake
alit prasida ajeg kapungkur wekas.
Inggih asapunika sane prasida katur antuk titiang.

Sesampune upacara mepamit ring merajan puput, sang


kalih alaki-rabi nyarengin bebawosan Panglingsir jagi
kaicen piteket-piteket.
26
Pangenter Acara ngicen galah ring soang-soang
keluwarga lan manggala adat, manggala praja/dinas
ngaturang piteket-piteket.

Keluwarga Lanang
Inggih, riantuk wenten pikarsa mangda titiang
ngawentenang piteket amatra mantuka ring anake alit
maka kalih, nanging titiang nunas ampura menawi
wenten atur titiang nenten mantuk ring pekayunan.
Petitis titiang ring sang kalih, sane mangkin janten
sampun ngelarang grhasta-asrama inggih punika mebaos
mapikuren. Sane lanang mewasta Kepala Keluarga, sane
istri mewasta Ibu Rumah Tangga.
Piteket titing ring sane lanang, inggih punika
Pertama: swadarmaning (tugas kewajiban) sang kepala
rumah tangga ane mabuat tuah patut ngeruruh pengupa
jiwa, ngeruruh pebuktian apang ada anggon mengertain
raga, somah, miwah pianak.
Kekalih: sayage teken pidabdabe masima karma
(bermasyarakat) pamekasne teken sesame pada manusa.
Yen suka nyama braya suba pada tesna sih, ento anggon
kesugihan ane pinih utama.
Ketiga: bhakti teken sang Guru Rupaka (meme-bapa),
keto masih teken matua apang patuh pelakuane sekadi
guru rupaka pagelahan.
27
Tan patut melaksana kadi sesenggak Balaine “nyandat di
teba”, bungane sumpangan, punyane kiladin, artine:
pianakne ane jegeg juang demenin, reramane sing
runguang.
Sane mangkin, piteket titiang ring sane istri, inggih
punika:
Pertama: menawi wantah sangkaning jatu karma,
mawinang prasida ketemu mapikurenan. Mawinan dados
masikian mapikuren, janten sampun sangkaning tresna
sane janten sampun katiba ring sang suami. Pamekas
nyandang limbakang trasnane punika mantuka ring
matua, ipah, saha sane tiosan. Taler tan dadoslali ring
Aji-Biyang (bapa-meme) maka guru rupaka, yadiastun
pacang matinggal saking natah iriki, riantuk tan sida
pacang naur kapiutangan ring rerama.
Kekalih: kasih sayang ring suami patut kadulurin antuk
patibrata, inggih punika satia lan jujur ring suami.
Inggih asapunika prasida antuk titiang mapiteket ring
sang kalih, dumadak wenten pikenoh ipun.

Piteket Keluwarga Istri


Inggih, riantukan wenten pikarsa mangda titiang
ngawentenang piteket amatra, pinaka bekel ipun anake
alit pacang mapikuren. Nanging petites titiang
kapertama, katuju mantuka ring Panglingsir pinaka
peserah titiang saha matempahan anake alit.
28
Inggih, ipun anak alit titiang kantun wimuda, durung
pisan pratiyaksa ring tata caraning alaki rabi. Sane
mangkin titiang nunas ring Panglingsir mangda ledang
mapaica pengajah ring sapari polahing masime, madesa,
mabanjaran, mapikuren, miwah sakeluir ipun, janten
sampun sewos desa, sewos taler sima kramane.
Asapunika taler ring Manggala, ledang ugi nerima ipun
belog, pacang misarengin pidabdabe ring banjar/desa
pekraman.
Pet prade pungkuran, wenten wicara, ngiring puputan
wicarane punika nganutin sekadi pamargine mangkin,
mapengarsan antuk arsa pada arsa.
Selanturne petites titiang kaping kalih katiba ring anake
alit maka kalih, dumadak wenten kawigunan ipun.
Mapan suba lakar ninggal swadarmaning brahmacari,
ngardi ane madan grahasta asrama (berumah tangga),
sing ja abedik gegodane. Gegodane ane paling utama
tuah uli di deweke. Yen sida baan ngutsahayang,
gegodane ane wit saking padewekan ento nyandang
kelidin, apan ngeranayang tan rahayu pikurenane.
Salinin laksanane, edu enu ngaba laksana kadi nu bajang.
Anutin laksanane kadi swadharmaning “grahastha”
mapan suba madan mapikuren. Cara sesonggan Baline,
“yen goba twara sida antuk ngesehin, nanging laksanane
patut nganutin unduk.

29
Nah, ene cening istri, sawireh cening lakar metilar uli
jumah dini, ene gisi pabesen bapa/aji, “dija ja cening
magenah, tanahe ditu langkahin, langite ditu sulubin”.
Inggih Panglingsir sinamian, asapunika sida antuk titiang
mapaungu atur. Pet wenten atur titiang sane nenten
mantuk ring pekayunan, titiang nunas geng rena
sinampura.
Sesampune puput piteket saking Panglingsir keluwarga
soang-soang, selanturne icen galah ring para Manggala
Praja lan Adat ngawentenang piteket.

Manggala Praja/Dinas saking keluwarga Istri


Inggih, nawegang titiang mantuke ring Panglingsir sane
wangiang titiang, para manggala dinas lan manggala
adat sane wangiang titiang.
Titiang prajuru dinas saking banjar/desa … purun
prasangga nyarengin bebaosan Panglingsir sinamian.
Titiang nunas ampura antuk tambet tan uning matur,
janten sampun nenten mantuk ring sajeroning pikayun.
Indik bebaosan sane piragi titiang iwawu sampun becik
pisan. Sotaning titiang dados prajuru dinas, taler
nyarengin mapaungu atur sapari indik anake alit istri
warga banjar/desa titiange sane ke ambil ke ….
Mantuke ring prajuru dinas ring banjar/desa …. ring
rahina … tanggal … titiang melepas/nyerahang cacah
jiwa wargan titiang sane mawasta …., ring manggala
dinas banjar … saha mapiteges; ritanjekan ngawilangin
30
surat-surat, titiang misadia pacang ngelepas saking
penduduk iriki saha ngewantu muputang surat-surat sane
kaperluang.
Inggih Panglingsir sinamian, asapunika sida antuk titiang
mapaungu atur. Suksma.
Raris kacawis olih Manggala Praja/Dinas saking
keluwarga lanang.
Inggih nawegang titiang mantuka ring Panglingsir sane
wangiang titiang, para Manggala Dinas lan Manggala
Adat sane wangiang titiang.
Titiang Prajuru Dinas saking banjar/desa … purun
prasangga nyarengin matur. Titiang nunas ampura pet
prade wenten atur titiang nenten mantuk ring sajeroning
pikayun.
Sotaning titiang dados prajuru dinas, taler nyarengin
mapaungu atur sapari indik penyerahan cacah jiwa anake
alit istri saking manggala dinas banjar/desa ….
Mantuka ring prajuru dinas banjar/desa …., ring rahina
… tanggal … , titiang prajuru dinas banjar/desa … nerima
panyerahan cacah jiwa anak alit istri sane mewasta …
saha jagi unggahang titiang ring buku registrasi
kependudukan banjar titiang.
Taler titing nunas ring prajuru dinas mangda ledang
ngicenin “surat keterangan perpindahan penduduk” sane
kabuatang anggen ngererh “surat/akte perkawinanan”,
“kartu keluarga” miwah sane tiosan nganutin uger-uger
Guru Wisesa. 31
Manggala Adat saking keluwarga istri (Predana)
Majeng ring Pangenter Acara, Suksma antuk galah,
Pinih riin tityang ngaturang puja pengastuti angayu-
bagya melarapan antuk pengastungkara Om Swastyastu
dumogi Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Ida Betara-betari
Sesuhunan sane maparhyangan ring Kahyangan iriki
setata mapaica kerahayuan,kerahajengan, kadirgayusan.
Nawegang tityang majeng ring :
Linggih Jro Mangku sane suciyang tityang,
Para Panglingsir sareng sami, purusa-predana sane
kusumayang tityang,
Manggala Praja, Adat lan Dines sane wangiang tityang,
Tityang Prajuru Adat Bale Agung Kerambitan, purun
prasangga nyarengin mapaungu atur ring sajeroning
parikrama bebaosan upasaksi amet-pinet, raksa-rumaksa
ring rahina sane becik puniki.
Indik bebaosan sane piragi tityang iwawu sampun
memargi becik lan antar, saha kedasarin antuk arsa pada
arsa, duaning petemon anak alit sareng kalih sampun
medasar tresna asih, tresna-ketresnain.
Taler upakara/upacara tri upasaksi manut agama dresta
Bali sampun siaga jagi kemargiang, tityang nenten malih
panjang matur.
*** Mantuka ring dane Jro Bendesa Adat/Kelian Adat ….
Lugrayang tityang mapaungu atur indik awig/perarem
sane memargi iriki ring Desa Adat Bale Agung
Kerambitan. “Setunggil anak istri utawi predana sane
keambil, merabian ke dura desa, keni penepak kulkul
ageng nyane satak seket tali rupiah (250.000). Ampura,
niki boya je tityang ngadol wargin tityang, niki wantag
daging perararem.
Duaning pulah palih bebaosan, upakara/upacara amet-
pinet, raksa-rumaksa sami sampun siaga kemargiang,
ngawit saking rahina mangkin ring rahina ……, tanggal
……., cacah jiwa anak alit istri sane mapesengan ……………,
jagi medalang tityang saking ilikita Adat Bale Agung
Kerambitan, sukserahang tityang majeng ring Jro
Bendesa/Kelian Adat …… mangda kaunggahang ring
ilikita register Adat drewene.
Taler tityang nunas ring manggala adat mangda ledang
mapaica penuntun, pewarah sapari indik adat, dresta,
utawi sime manut sane memargi ring desa adat. Mangda
presida raris ipun nyarengin pidabdab makrama adat
irika ring banjar pekraman Desa Adat …...
*** Majeng ring sang dampati sareng kalih, sang
awiwaha alaki rabi, riantukan parikrama manusa saksi
sampun memargi antar, ngelantur raris jagi
ngemargiyang butha saksi (pekalan-kalan) lan dewa saksi
(widhi widana pawiwahan), dumogi sami memargi antar,
labda karya.
Tityang ngaturang rahajeng ngelaksanakan Grahasta
Asrama “selamat menempuh hidup baru” ngewangun
keluarga sukinah bhawantu. Dumogi rahayu, rahajeng,
dirgayusa, tresna melilit lulut asih ajeg ngantos kawekas,
tur prasida ngawetuang putra Suputra.
Inggih Panglingsir sinamian, asapunika sida antuk titiang
mapaungu atur. Menawi wenten basa-basita, atur bawos
tityang sane tan patut, tan arsa ring pikayun tityang
nunas geng rena sinampura.
Suksma, puputang tityang antuk parama santi.
Om Shanti, Shanti, Shanti, Om

Raris kacawis olih Manggala Adat saking keluwarga


lanang (Purusa)
Majeng ring Pangenter Acara, Suksma antuk galah,
Pinih riin tityang ngaturang puja pengastuti angayu-
bagya melarapan antuk pengastungkara Om Swastyastu
dumogi Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Ida Betara-betari
Sesuhunan sane maparhyangan ring Kahyangan iriki
setata mapaica kerahayuan,kerahajengan, kadirgayusan.
Nawegang tityang majeng ring :
Linggih Jro Mangku sane suciyang tityang,
Para Panglingsir sareng sami, purusa-predana sane
kusumayang tityang,
Manggala Praja, Adat lan Dines sane wangiang tityang,
Tityang Prajuru Adat Bale Agung Kerambitan, purun
prasangga nyarengin mapaungu atur ring sajeroning
parikrama bebaosan upasaksi amet-pinet, raksa-rumaksa
ring rahina sane becik puniki.
Indik bebaaosan sane piragi tityang iwawu sampun
memargi becik lan antar, saha kedasarin antuk arsa pada
arsa, duaning petemon anak alit sareng kalih sampun
medasar tresna asih, tresna-ketresnain.
Taler upakara/upacara tri upasaksi manut agama dresta
Bali sampun siaga jagi kemargiang, tityang nenten malih
panjang matur.
*** Nampenin baos, atur paungu dane Jro Bendesa
Adat/Kelian Adat …. indik awig/perarem sane
kacumawisan, tityang siaga pacang nagingin, ngaturan
sari penepak kulkul/penanjung batu manut perarem.
Duaning pulah palih bebaosan, upakara/upacara sami
sampun kemargiang, ngawit saking rahina mangkin ring
rahina ……, tanggal ……., tityang prajuru adat Bale Agung
Kerambitan nerima penyeraahan, raksa-rumaksa cacah
jiwa anak alit istri sane mapesengan …………………, saha
jagi unggahang tityang ring ilikita register Adat Bale
Agung Kerambitan.
Taler anak alit istri ……. Jagi iring titiyang nyarengin
pidabdab makrama adat irika ring banjar pekraman Desa
Adat Bale Agung Kerambitan.
*** Majeng ring sang dampati sareng kalih, sang
awiwaha alaki rabi, riantukan parikrama manusa saksi
sampun memargi antar, ngelantur raris jagi
ngemargiyang butha saksi (pekalan-kalan) lan dewa saksi
(widhi widana pawiwahan), dumogi sami memargi antar,
labda karya.
Tityang ngaturang rahajeng ngelaksanayang Grahasta
Asrama “selamat menempuh hidup baru” ngewangun
keluarga sukinah bhawantu. Dumogi rahayu, rahajeng,
dirgayusa, tresna melilit lulut asih ajeg ngantos kawekas,
tur prasida ngawetuang putra Suputra.
Inggih Panglingsir sinamian, asapunika sida antuk titiang
mapaungu atur. Menawi wenten basa-basita, atur bawos
tityang sane tan patut, tan arsa ring pikayun tityang
nunas geng rena sinampura.
Suksma, puputang tityang antuk parama santi.
Om Shanti, Shanti, Shanti, Om

Penutup
Inggih Panglingsir sareng sami sane wangiang titiang,
Manggala Dinas lan Manggala Adat sane wangiang
titiang, menawi bebawosan sampun puput. Dawning
titiang sane ngungkab bebawosanne , titiang taler sane
ngineb.
Sadurung kasineb, titiang nenten lali nunas ampura pet
wenten atur titiang sane nenten munggah ring pikayun.
Bebawosane jagi sineb titiang antuk nguncarang
paramasanti,
Om Santih, santih, santih, Om.

24

Anda mungkin juga menyukai