2. 3.2 Mengenal, Disajikan teks dialog rumpang, Dialog tegese padha karo pacelathon ing Basa Jawa. Teks Pacelathon B
memahami, dan siswa dapat menentukan basa Pacelathon tegese rembugan antarane wong loro utawa luwih
mengidentifikasi krama yang tepat untuk ngenani sawenehing bab. Wong Jawa yen pacelathon diatur Atha: Pak, nyuwun ijin, ………..sowan dateng dalemipun
teks dialog, teks melengkapi dialog rumpang dening tata krama sing diarani unggah-ungguh basa. Budhe.
cerita, dan teks tersebut Bapak: Kowe aja lunga-lunga sik tho, Le.
drama dengan Atha: Wonten menopo, Pak?
tata krama Bapak: Saiki lagi akeh sing terinfeksi virus corona, Le.
Basa krama sing bener kanggo nglengkapi pacelathon ing
dhuwur yaiku…
A. Aku arep
B. Kulo badhe
C. Kulo arep
D. Aku badhe
3. 3.3 Mengenal Disajikan penggalan teks cerita Crita rakyat, yaiku crita jaman biyen sing tuwuh lan Wacanen kanthi setiti ! D
dan memahami rakyat, siswa dapat ngrembaka ing masyarakat kanthi turun-tumurun digethok
unsur intrinsik menentukan tokoh antagonis tularake lumantar lesan. Salah sijining unsur intrinsik crita Liyo dino, kancil moro maneh ning sawah mangan timun
teks cerita dari cerita rakyat tersebut rakyat yaiku paraga lan watake. Tokoh antagonis yaiku karo nyedak marang wong-wongan sawah. Tanpo sadar,
rakyat secara paraga/tokoh kang nduweni watak kang ala, saengga ora sikile dipancal-pancalake marang wong-wongan sawah
lisan dan tulis disenengi penonton. terus sikile kanthil. Kelet amargo getah karet.
“Waduuh... Sikilku kanthil, piye iki ora biso ucul soko
wong-wongan iki. Gawat iso ngerti karo Pak Tani,” kancil
wedi banget ketangkep.
Kancil ora sadar Pak Tono teko. Dumadakan ono kewan
kancil kang ngrusak tandurane, timune podo dipangan
kancil.
“Lho.. Kowe tho Cil sing ngrusak tanduranku,” Pak Tono
nyedak. Kancil terus wedhi.
4. 3.3 Mengenal Disajikan penggalan cerita Unsur intrinsik crita rakyat yaiku: Wacanen kanthi setiti ! A
dan memahami rakyat setempat, siswa dapat a. Tema yaiku underane perkara utawa gagasan pokok
unsur intrinsik mengidentifikasi unsur-unsur sing dadi dhasar dumadine crita. Asal Mula Danau Toba
teks cerita intrinsik (tokoh, latar, b. Latar yaiku andharan babagan wektu, kahanan, lan
rakyat secara amanat)dari cerita tersebut. papan dumadine crita. Biyen, ono petani yatim piatu ing sisih lor Pulo Sumatra.
lisan dan tulis c. Pesan moral/ amanat yaiku pitutur luhur utawa Wilayah kasebut banyune asat banget.
piwulang sing bisa kapethik saka crita rakyat. Syahdan, pemuda kasebut urip seko tani lan mancing. Ing
d. Paraga lan watake yaiku sapa sing dicritakake lan sawijining dino dheweke lagi golek iwak oleh apik banget.
kepriye watake. Warnane iwak iku kuning emas. Sawise dicekel, iwak iku
e. Alur yaiku urut-urutan dumadine crita. Umume crita malih berubah dadi putri ayu. Putri minangka wanita sing
rakyat migunakake alur maju. Panutur nyritakake dikutuk mergo nglanggar larangan.
kedadean miturut urutan wektu. Bakal malih dadi jenis makhluk sing ndemek dhisik.
Mergo sing ndemek dheweke iku mau manungsa,
dheweke dadi putri manungso.
Kagum karo kaindahane, petani enom mau njaluk putrine
dadi garwane utowo bojone. Proposal kasebut mau
ditompo kanthi syarat yen pemuda kasebut ora bakal
meruhi asal usul seko iwak, petani enom iku setuju karo
kahanan kasebut.
Sawise setaun, pasangan pemuda pemudi iku dikaruniai
putro. Dheweke duwe kebiasaan ala ora nate kebak uteke.
Dheweke mangan kabeh panganan sing kasedhiyo.
Ing sawijining dino bocah iku mangan kabeh panganan
seko wong tuwane.
Wong tuane lanang iku nesu mergo ra kebagian pas kesel
mari nyambut gawe lan ujar: “bocah keturunan iwak!”
Omongan iku mau mbukak rahasia garwane, mula janjine
terus gagal.
Garwa lan anake iku mau langsung ilang secoro sekti. Ing
lemah sing tilas sikile metu sumber gedhe.
Banyu sing mili seko musim semi soyo gedhe. Lan dadi
telogo sing jembar. Telogo kasebut saiki diarani Danau
Toba.
Ing ngisor iki paraga, latar lan amanat sing cocog karo isi
teks crita ing dhuwur yaiku…
A. Tokoh : Putri ayu, Syahdan
Latar : sisih lor Pulau sumatra
Amanat : dadi manungso iku kudu iso nepati janji
B. Tokoh : Putri ayu,
Latar : Pulau sumatra
Amanat : dadi manungso iku ojo nesu - nesu
C. Tokoh : Putri ayu, Syahdan
Latar :danau toba
Amanat : dadi manungso iku kudu iso nepati janji
D. Tokoh : Syahdan
Latar : sisih lor Pulau sumatra
Amanat : dadi manungso iku kudu iso nepati janji
5. 3.4 Mengenal, Disajikan satu paragrap teks Teks dheskripsi yaiku tulisan sing gagasan pokoke Wacanen kanthi setiti ! C
memahami, dan deskripsi, siswa dapat diandharake kanthi cara nggambarake objek, panggonan,
mengidentifikasi menentukan gagasan pokok utawa kedadean nganti sing maca rumangsa kaya nyawang, Ngopeni Banyu Sumber Panguripan
jenis karangan pada paragrap tersebut ngrungokake, ngrasakake utawa ngalami dhewe objek sing
narasi dan digambarake panulis. Banyu mujudake sumber panguripan. Makhluk sing urip
deskripsi ora bisa urip tanpa banyu. Banyu sing dibutuhaek banyu
sing resik. Banyu kang bebas polusi. Tuk banyu lan kali
wis akeh sing asat amarga wit-witan sing nandon banyu
wis entek ditegori. Banyu kali ya wis kena polusi amarga
kanggo buwangan uwuh lan limbah omahan uga limbah
pabrik.
Banyu kali kang kebak uwuh lan limbah mili menyang
segara, mulane segara dadi reged. Supaya ora kekurangan
banyu resik, ayo padha ngopeni sumber banyu kanthi
nandur wit-witan ana ing sakiwa tengene sumber!. Aja
mbuwang uwuh lan limbah menyang kali! Mula saiki ayo
bebarengan gumregah, ngopeni banyu minangka sumber
panguripan.
6. 3.5 Siswa dapat menentukan salah Tembang dolanan yaiku salah sijine tembang sing lumrahe di Yo prokonco dolanan neng njobo C
satu judul tembang dolanan tembangake bocah-bocah nalika dolanan. Koyoto cublak- Padang bulan padange koyo rino
Mengenal dan cublak suweng, jamuran, gundul-gundul pacul, menthog- Rembulane ne seng awe-awe
memahami teks menthog lan liya-liyane. Ngelingake ojo turu sore
tembang
dolanan/lagu en Irah-irahan tembang dolanan ing dhuwur yaiku…..
maenan A. Sluku-sluku Bathok
B. Jamuran
C. Padhang Bulan
D. Menthog-menthog
D.꧋ꦭꦶꦧꦸꦫꦤ꧀ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃꦄꦠꦶꦧꦸꦔꦃ
9. 3.7 Mengenal, Disajikan sebuah kalimat Ater-ater yaiku wuwuhan sing manggon ing ngarepe Bapak lagi cukur rambute adhik. A
memahami, dan rumpang, siswa dapat tembung. Ater-ater ing basa Jawa cacahe akeh, kaya ta: ater- Tembung‘cukur’yen oleh wuwuhan wujud ater-ater ny
mengidentifikasi melengkapi kalimat tersebut ater anuswara (n-, m-, ng-, ny), ater-ater tripurusa dadi...
kata berimbuhan dengan kata yang (dak-,ko-/kok-, di-), ater-ater a-, sa-, ka-, ke-, pa-, pri-, pra-, A. nyukur
dalam teks menggunakan ater-ater m-/ - kuma-, kapi-, kami-, lan tar-. Panulise ater-ater kudu tansah B. nyukuri
sesuai kaidah ny- yang tepat gandheng karo tembung linggane. C. ngukur
D. dicukur
10. 3.7 Mengenal, Disajikan sebuah kalimat Seselan utawa sisipan (infiks) yaiku wuwuhan kang Bocah sing gedhe iku ora duwe kanca. D
memahami, dan rumpang, siswa dapat manggone ana ing tengahe tembung. Tembung gedhe yen diwenehi seselan um dadi…..
mengidentifikasi melengkapi kalimat tersebut Seselan ing basa Jawa ana papat yaiku: um, in, er, el. A. digedhekake
kata berimbuhan dengan kata yang B. kokgedhekake
dalam teks menggunakan seselan in C. ginedhe
sesuai kaidah /umyang tepat D. gumedhe
11. 3. 1 Mengenal, Teks Narasi yaiku karangan kang nerangake saweneh Teks wacan kang isine nyritakake kedadeyan kanthi runtut A
memahami, dan kegiatan kanthi runtut lan jelas, nganti sing maca kaya saka wiwitan nganti pungkasan diarani….
mengidentifikasi Siswa dapat menjelaskan ngalami tenan. A. teks narasi
teks narasi atau pengertian teks narasi dengan B. teks dheskripsi
deskripsi tepat C. teks berita
D. teks argumentasi
12. 3. 1 Mengenal, Disajikan sebuah teks bacaaan, Jinise karangan yaiku : Wacanen kanthi setiti ! C
memahami, dan siswa dapat menentukan jenis a. Karangan Narasi nerangake saweneh kegiatan kanthi
mengidentifikasi teks tersebut runtut lan jelas, nganti sing maca kaya ngalami tenan. Kebun teh jamus mapan ana ing kutha Ngawi. Papan iki
teks narasi atau (narasi/deskripsi/eksposisi/pers b. Karangan Deskripsi menehi gambaran samubarang kalebu papan wisata unggulan kang bisa dadi jujugane
deskripsi uasi/argumentasi) marang kang maca, nganti sing maca kaya ngrasakake, para wisatawan. Saben wayah preian mesthi akeh para
nyawang, ngrungokake, lan ngalami dhewe. wisatawan sing padha plesiran ing papan kene. Saliyane
c. Karangan Eksposisi njlentrehake saweneh kedadean hawane adhem papan iki uga nyuguhake sesawangan kang
manut urutan wektune. endah nyengsemake ati. Nalika para wisatawan mlebu ing
d. Karangan Persuasi njlentrehake saweneh bab kanthi papan iki bakal disuguhi wit-witan teh kang ijo royo-royo.
cetha, nganti wong liya percaya lan manut marang isine. Ing papan kono uga, ana sawijing sumber lanang lan
e. Karangan Argumentasi njlentrehake saweneh bab kanthi wadon kang banyune bening tur seger. Mula ora mokal
bukti-bukti kang kuwat, nganti kang maca melu menawa papan iki dadi aset wisata kang perlu dilestarikan.
mbenerake lan yakin marang bab kasebut.
Wacan ing nduwur kalebu jenise teks. . .
A. Narasi
B. Dheskripsi
C. Eksposisi
D. Argumentasi
13. 3.2 Mengenal, Disajikan penggalan sebuah Ukara pitakon migunakake unsur pembangun kang kasebut Wacanen kanthi setiti ! D
memahami, dan berita, siswa dapat (5W+1H) yaiku apa, sapa, kapan, nyapa (kena apa), nang
mengidentifikasi mengidentifikasi salah satu endi, kepriye. Kegiatan pramuka ing sekolah nduweni daya kekuwatan
teks tentang unsur pembangun dalam berita kang gedhe kanggo narik kawigatene bocah. Kegiatan
peristiwa faktual tersebut (5W+1H) kang maneka warna lan nyenengake bisa nukulake
secara lisan dan semangat. Salah sijine kegiatan kasebut yaiku Indonesia
tulis Scout Challenge ISC.
14. 3.2 Mengenal, Disajikan sebuah kalimat, Ragam Bahasa : Agung mboten sumerep yen ibunipun sampun dhateng. C
memahami, dan siswa dapat menentukan ragam a. Ngoko Lugu Yaiku basa Jawa sing kadadean saka Ukara ing dhuwur nggunakake basa. . .
mengidentifikasi bahasanya (ngoko, lugu,ngoko tembung-tembung ngoko kabeh tanpa kecampuran A. Ngoko lugu
teks tentang alus, krama lugu, krama alus) tembung krama apadene krama inggil. B. Krama lugu
peristiwa faktual b. Ngoko AlusYaiku basa Jawa sing ukarane kacampur C. Ngoko alus
secara lisan dan antarane tembung ngoko lan krama. D. Krama alus
tulis c. Krama Lugu Yaiku basa Jawa sing kadadean saka
tembung krama.
d. Krama Alus Yaiku basa Jawa sing kadadean saka basa
krama lugu lan
tembung krama inggil.
15. 3.3 Mengenal, Disajikan sebuah kalimat yang Tembung Camboran yaiku Tembung loro (2) digandheng Pakdhe tindak Surabaya nitih sepur. B
memahami, dan mengandung tembung dadi siji nuwuhake teges anyar. Tembung camboran tugel kang kacithak kandel ing
mengidentifkasi camboran tugel, siswa dapat Tembung Camboran Tugel yaiku tembung sing dumadi saka dhuwur tegese …..
berbagai ragam menentukan kata yang tembung loro sing dirangkep dadi siji kanthi ngurangi A. Bapak sepuh
gaya bahasa menyusun tembung camboran cacahing wanda. B. Bapak gedhe
(basa rinengga) tugel tersebut C. Bapak budhe
D. Bapak gumedhe
16. 3.3 Mengenal, Disajikan sebuah kalimat yang Tembung Entar yaiku tembung loro utawa luwih sing Kanggo nyukupi kabutuhan, olehe nyambut gawe C
memahami, dan mengandung tembung entar, digabung dadi siji lan tegese dadi beda saka asal-usule. direwangi adus kringet.
mengidentifkasi siswa dapat menjelaskan arti Tembung entar tegese ora kaya teges salugune (kata kiasan) Adus kringet tegese….
berbagai ragam dari tembung entar tersebut utawa tembung kang ora kena ditegesi sawantahe bae. Ing A. Kringete akeh banget
gaya bahasa basa Indonesia diarani kata kiasan. B. Seneng tandang gawe
(basa rinengga) C. Nyambut gawe rekasa
D. Tandang gawe bebarengan
17. 3.4 Mengenal, Disajikan sebuah tembang Tembang macapat wujude rerakitan basa kang endah, kang Guru wilangan lan guru lagu tembang ing ngisor iki D
memahami, dan macapat, Siswa dapat macane kanthi cara ditembangake. Wujude tembang macapat yaiku....
mengidentifikasi menentukan guru lagu dan kaiket tata aturan baku, yaiku: guru gatra, guru wilangan, lan
tembang guru wilangan dari tembang guru lagu/swara. Yen wis tinitah wong agung
macapat sesuai tersebut a. Guru Gatra yaiku cacahing utawi jumlahing gatra ing Aja sira nggunggung dhiri
dengan kaidah tembang macapat (yaitu jumlah baris dalam lagu Aja leket lan wong ala
macapat). Kang ala lakunireki
b. Guru Wilangan yaiku cacahing wanda ing saben sagatra Nora wurung ajak-ajak
(yaitu jumlahnya suku kata pada setiap baris). Satemah anenulari
c. Guru Lagu yaiku tibaning swara ing saben pungkasaning
gatra (yaitu jatuhnya suara vokal di setiap akhir baris). A. 5g, 5i, 5a, 5i, 5k, 5i
B. 6a, 6i, 6a, 6i, 6a, 6i
C. 7u, 7i, 7a, 7i, 7a, 7i
D. 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i
18. 3.5 Mengenal, Peserta didik dapat Teks kang ditulis kanthi tujuan ngandharake samubarang, 1. Teks kang ditulis kanthi tujuan ngandharake A
memahami, dan menjelaskan pengertian teks jlentreh, njlimet, saengga sing maca kaya-kaya ngamati, samubarang, jlentreh, njlimet, saengga sing maca kaya-
mengidentifikasi deskripsi dengan tepat ngrasakake, ndeleng, ngrungokake, utawa ngalami dhewe. kaya ngamati, ngrasakake, ndeleng, ngrungokake,
teks narasi atau utawa ngalami dhewe diarani ….
deskripsi A. Teks dheskripsi
B. Teks narasi
C. Teks eksposisi
D. Teks argumentasi
2. Werkudara, Bimasena Gambar wayang ing dhuwur iku gambar salah sijining
pandhawa lima, kang paring asma yaiku ….
A. Puntadewa
B. Werkudara
C. Arjuna
D. Nakula
3. Arjuna, Janoko, Permadi
2. Gatekna gambar ing ngisor iki!
4. Nakula
23. Diuraikan deskripsi/ciri-ciri Werkudara / Bimasena 1. Satriya Pandhawa lima ingkang gagah prakosa, kendel A
salah satu tokoh Pandawa, 1. Putra no 2 antarane Dewi Kunti lan Raja Pandu tur wani, kang nduweni ajian sepi angin uga nduweni
siswa dapat menentukan tokoh 2. Muride Bathara Bayu senjata Gada Rujakpala yaiku ….
tersebut 3. Nduweni ajian sepi angin, bisa lumampah bantere kaya A. Werkudara
parane angin B. Puntadewa
4. Nduweni senjata Gada Rujakpala C. Nakula
5. Satriya gagah prakosa, kendel tur wani 3. Sadewa
6. Kukuh mbelani bebener
7. Swarane gedhe-anteb mrebawani lan ora nate basa
marang sapa bae, kejaba marang gurune Dewa Ruci
24. 3.6 Mengenal, Disajikan aksara Jawa yang Aksara Jawa lan pasangane 1. ?rujkNns\. manawa ditulis latin unine …. A
memahami, dan menggunakan pasangan, siswa A. Rujak nanas
mengidentifikasi dapat menuliskan B. Rujak petis
pasangan aksara bacaannya/latinnya C. Rujak cingur
Jawa D. Rujak buah
2. ?becikKetitikHlketr.
Ukara kasebut manawa ditulis latin unine ….
A. Becik ketitik ala ketara A
B. Becik balik timbang mara
C. Becik rupa lan bandha
3. Becik dolan kutha solo
26. 3.1 Mengenal, Disajikan teks informasi, siswa Teks Informasi kui informasine pawarta kudu nyakup 5W + Kanggo soal nomer 26 lan 27, gatekna teks informasi
memahami, dan dapat menjawab dengan 1H yaiku kudu kena kanggo mangsuli enem pitakon kayata: ing ngisor iki!
mengidentifikasi pertanyaan “siapa” 1. What (apa), kedadeyan apa sing diwartakake/dikabarake.
teksinformasi 2. Who (sapa), sapa sing terlibat jroning kedadeyan iku Rekor MURI Nggawe Resapan Biopori
yang diperoleh 3. When (kapan), kapan kedadeyan ing pawarta iku
dari berbagai 4. Where (ing ngendi), ing ngendi kedadeyane Probolinggo: Dhek sasi Agustus 2014
media berbahasa 5. Why (genea), genea bisa kedadeyan kaya mangkono Kementerian Lingkungan Hidup bebarengan karo
daerah secara How (kepriye), kepriye kedadeane Pemerintah Kota Probolinggo nganakake Gerakan
lisan/tertulis Aksi Untuk Lingkungan sing disingkat GAUL.
Kegiatan iki dipandhegani dening Pusat Pengelolaan
Lingkungan Hidup Ekoregion Jawa. Dhek tauh 2013
kepungkur, pranyata GAUL wis kasil nindakake
nggawe kerajinan saka bahan daur ulang sing
ditindakake dening wong kang cacahe 1.141 lan
kacathet minangka Rekor Museum Rekor Indonesia
(MURI) No.6063/R.MURI/VII/2013. Dene ing taun
2014 iki ing panggonan sing padha uga nindakake
nggawe resapan biopori cacahe 15.000 bolongan kang
ditindakake uga dening wong 15.000. resapan biopori
iku dijenengi Lubang Resapan Biopori (LRB) kang
sumebar ing 600 RT (Rukun Tetangga). Kegiatan iki
mujudake bagian saka “Semangat Masyarakat Sadar
Lingkungan (SMS Darling) kang katindakake dening
Pemerintah Daerah Probolinggo lan uga wis kecathet
minangka Rekor MURI.
Acara iki mujudake salah sijine rerangken
pengetan dina Lingkungan Hidup Sadonya 2014 kanthi
tema “Satukan Langkah, Lindungi Ekosistem Pesisir
dari Dampak Perubahan Iklim”. Tema iki karepe
kangge menehi gambaran sing paling gampang sarta
kanggo mbukak kesadharane saben manungsa ngenani
perlune njaga lan ngopeni keseimbangan ekosistem
(tanah, banyu, lan angin) pesisir saka ancaman owah-
owahan iklim kanthi mujudake ketahanan lingkungan.
Lubang Resapan Biopori mujudake conto
sedherhana sing becik, gampang lan murah kanggo
dicakake ing masyarakat, kejaba kanggo nindakake
konservasi pambudidayane banyu udan uga minangka
sarana kanggo mengolah sampah organik dadi kompos.
28. Siswa dapat mengidentifikasi Jinis teks informasi lan titikane 1. Teks informasi kang ngandharake fakta, kamomot ana A
jenis dari teks informasi 1. Teks pawarta ing media cetak, lan isine pawarta sing lagi dadi bahan
a. Ngandharake fakta omongane masyarakat diarani teks ….
b. Kamomot ana ing media cetak utawa elektronik A. Pawarta
c. Isine pawarta sing lagi dadi bahan omongane B. Persuasi
masyarakat C. Sesanti/ slogan
2. Teks persuasi D. Pariwara/ iklan
Yaiku karangan sing isine ngajak utawa narik
kawigatene, mangaribawani, lan ngyakinake sing maca. 2. Negor sauwit, nandur satus bibit!
Wujud gancaran, isine bisa ngajak, ngelingake, Ukara kasebut kalebu jinise teks informasi yaiku teks C
mamerake, nawakake. ….
3. Sesanti/ slogan A. Pawarta
Slogan isine ngajak lan ngelingake. B. Persuasi
Tuladhane : Negor sauwit, nandur satus bibit! C. Sesanti/ slogan
4. Pariwara/ iklan 5. Pariwara/ iklan
Iklan kanggo mamerake lan ngajak supaya dideleng,
dituku, lan digunakake.
Tuladhane slogan : visi misi sekolah, visi misi
instansi/perusahaan, partai politik, lsp.
Tuladhane iklan : iklan sabun, iklan handphone, iklan
panganan, lsp.
29. 3.2 Mengenal, Disajikan teks tembang 1. Gatekna tembang macapat ing ngisor iki! B
memahami,dan macapat, siswa dapat Jenis
mengidentifikasi menentukan menurut jenis No Tembang Watak Sasmita Dadi siswa kang prayoga,
tembang tembangnya Macapat Ora cukup among wasis,
macapat sasuai 1 Mijil Gandrung, Wijil, wiyos, rasasati Ning ana perkara liya,
dengan kaidah prihatos Lan wajib kita nglakoni,
2 Sinom wantah Anom, taruna, Mring guru aja wani,
srinata, ron kamal, Ngabekti klawan mituhu,
pangrawit, Meneng lan wigatekna,
logondhang Yen ana kang nuturi,
3 Maskumam Nelangsa, Kumambang, Klawan kanca ora gampang cecongkrahan.
bang prihatos ketimpul, kambang,
sanget kencana timbul Tembang macapat ing nduwur kalebu jenisi tembang
4 Pangkur sereng Kapungkur, kur, ….
mangkur A. Mijil
5 Durma Nepsu, Durma, mundur B. Sinom
sereng sanget C. Pangkur
6 Kinanthi Asih asuh Kanthi, kinanthi, D. Pucung
sinarta(n) 6.
7 Asmaranda Prihatos, Kasmaran, brangti,
na welas kingkin, dana
8 Dhandhang Luwes, Sarkara, manis,
gula manis madu, (h)artati,
dhandhang,
guladrawa
9 Gambuh Radi sereng Gambuh, lanteh, anut
10 Megatruh/ Prihatos, Andhudhuk, truh,
Dhudhuk getun megat
Wuluh
11 Pucung sasekecapani Pucung, cung,
pun ancung, kaluwak
31. Disajikan teks tembang 1. Penjelasan materi di nomor 29 1. Tembang macapat ing ndhuwur nduweni watak, yaiku B
macapat, siswa dapat ….
menentukan watak dari A. Gandrung
tembang macapat B. Sereng
C. Nelangsa
Luwes
32. 3.2 Mengenal, Disajikan teks tembang 2. Penjelasan materi di nomor 29 1. Isine tembang Pangkur ing ndhuwur yaiku Ngatur A
memahami,dan macapat, siswa dapat hawa napsu para putra supaya kaleksanan pranatane
mengidentifikasi menentukan isi dari tembang panembah marang pangeran kanthi sarana ….
tembang macapat A. Tumindak adhedhasar agama
macapat sesuai B. Tumindak sak karepe dewe
dengan kaidah C. Tumindak nganggo busana apik
E. Tumindak ora becik
33. Disajikan 4 tembang, siswa 3. Penjelasan materi di nomor 29 1. Sing ora klebu jinise tembang macapat yaiku …. C
dapat menunjukkan salah satu
tembang yang tidak termasuk A. Marang liyan kudune sing guyub rukun,
tembang macapat Urip sesandhingan,
Sanadyan beda agami,
Nyembadani mring katentremaning praja.
C
2. Tujuan Sesorah (pidatho) kanggo nompo rawuhe
para tamu kasebut ...
a. Atur penglipur
b. Atur pawarta
c. Atur pembagyo
2. pengajak
36 3.5 Mengenal, Disajikan penggalan pidato, Bab-bab sing kudu digatekake nalika pidhato: 1. Assalamualaikum warrohmatullohi wabarokatuh. C
memahami,da siswa dapat menjawab hal - 5. Banter lirihe swara (Volume swara) Dhumateng Bapak Kepala Sekolah
n hal yang harus diperhatikan 6. Pangucapane tembung (lafal) kudu bener lan Dhumateng Bapak lan Ibu guru
mengidentifika dalam pidato cetha. Lan dhumateng rencang sedaya ingkang kulo
si teks pidato, 7. Lagune ukara (intonasi) kudu cocog karo isi lan tresnani
bercerita, dan tujuwane pidhato. Hadirin ingkang kulo tresnani
lainnya sesuai 8. Andhegan / eneng (jedha), tegese anggonane Monggo kita sesarengan njunjungake puja lan
dengan kaidah medhot tembung kudu pas supaya isine puji syukur marang Gusti allah SWT amargi
gampang dipahami. sampun maringi berkah lan karunia. Saengga kita
sedaya saged makempal sesarengan kanti sehat
wal afiat.
Basa sing digunakake sesoreh ing dhuwur yaiku
….
a. krama
b. Ngoko
c. Krama alus
d. Ngoko alus A
4.
37 3.3 Mengenal, Disajikan gambar tokoh Tokoh Pendidikan Indonesia
memahami, pendidikan, siswa dapat 1. Sapa jenenge tokoh pendidikan ing gambar iki? A
dan menjawab pertanyaan siapa a. Ki Hajar Dewantara
mengidentifika nama tokoh pendidikan b. Achmad Dahlan
si teks lisan yang ada pada gambar c. Rohana Kuddus
dan tulis d. R.A. Lasminingrat
berbahsa
daerah RA Kartini Ki Hajar Dewantara
(tentang tokoh
dan penemu) 2. Paraga ing ngisor iki salah sijine tokoh
yang memuat Pendidikan sing jenenge …..
ungkapan
tradisional Dr. Wahidin Sudirohusodo
4. Moh Hatta
38 Disajikan ilustrasi singkat 1. Pendidikan minangka tolak ukur kemajuaning C
tentang pentingnya bangsa. Yen pendidikan formal lan non-formal
pendidikan, siswa dapat bisa lumaku kanthi apik lan lancar. Lan bisa
menjawab pertanyaan ngasilake lulusan sing berkualitas kanthi
kapan diperingati hari kemampuan utawa ketrampilan ing bidange. Dadi
pendidikan pangarep-arep supaya bangsa dadi negara maju.
amarga pentinge pendidikan , dadi pendhidhikan
kudu dirasakake dening saben lapisan
masyarakat, yaiku kelas menengah atas lan
menengah
Miturut wacana ing duwur Pendidikan iku mulo
penting banget. Mulo tiap tahun diperingati hari
Pendidikan tiap tanggal ….
a. 12 mei
b. 22 aril
c. 2 mei
d. 20 mei
a.
39 Disajikan gambar tokoh Tokoh perempuan Pendidikan Nasional 1. Apa irah-irahan buku sing diterbitake dening A
pendidikan seorang 1. RA Kartini paraga ing ngisor iki?
perempuan, siswa dapat menerbitkan buku berjudul “Habis Gelap terbitlah terang
menyebutkan judul buku Terbitlah Terang” Adalah RA Kartini Istri
yang diterbitkan Nederlander Was" (Seandainya Aku
2. Dewi Sartika Belanda)
Menerbitkan buku yang berjudul : Kaoetamaan Handayani
Istri”
2. Paraga ing ngandhap menika salah satunggaling
tokoh pendhidhikan Indonesia, piyambakipun B
nyerat buku kanthi irah-irahan ….
a. Tut Wuri handayani
b. Habis gelap terbitlah
terang
c. Kaoetamaan Istri
d. Kaoetamaan suami
E.
40 3.5 Mengenal, Disajikan ilustrasi singkat, Paribasan yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, 1. Adhine Rafi tas tuku laptop. Naming adhine A
memahami,da siswa dapat menentukan mawa teges entar (kiasan) lan ora ngemu surasa durung iso gawe. Senajan ngono yen di warahi
n yang termasuk paribasan pepindhan. rafi karepe dewe. Mamake Rafi njaluk warahi
mengidentifika Racikaning tembung ora owah, surasa utawa tegese Rafi kepiye anggone nggunakake laptop anyare.
si teks pidato, uga gumathok, lumrahe ateges wantah dudu entar. Rafi pancen luwih pinter ing bidang
bercerita, dan komputer/elektronik liya saking ibune. Mula
lainnya sesuai Tuladha mamake Rafi sering njaluk tetulungan marang
dengan kaidah "Adigang adigung adiguna", tegese ngendel- Rafi, meh padha Kebo Nusu Gudhel.
endelake kekuwatane, kaluhurane, lan
kapintarane. Tembung paribasan sing ono ing wan dhuwur
"Ana catur mungkur", tegese ora gelam
ngrungokake rekasaning liyan kang ora yaiku ……..
prayoga. a. Kebu nusu gudhel
"Anak polah bapa kapradhah", tegese wong b. Yen diwarahi karepe dewe
tuwa nemu pakewuh amarga saka tumindake c. Adigang adigung adiguna
anak kang kurang prayoga d. Cebol gayuh lintang
Angon ulat ngumbar tangan", tegese ngulat-
ulati limpene wong, tujuane arep njupuk barang 2. Ana bocah kang aran Si Thukul, senenge sok
sing dilimpe mau. ngumbar kasaguhan marang kanca-kancane, ugi
"Becik ketitik ala ketara", tegese tumindak becik sok semugih mulo iso diarani garang garing.
lan tumindak ala bakal ketara tembe mburine Nanging kasaguhan mau ora tau temen, mung
utawa dititeni tembe mburine waton muni wae. Ing wayah sore Si Thukul dolan
"Desa mawa cara negara mawa tata", tegese ing alun-alun karo bocah akeh. Ing kono metu
saben papan utawa dhaerah duwe adat utawa kasaguhane maneh, tembunge: “Heh kanca,
tatacara dhewe-dhewe. mengko bengi menyanga omahku,dakwenehi
Cebol nggayuh lintang , tegese wong duwe buku wacan siji-siji”. Bareng bengi kanca-
panggayuh kang mokal kecandhake kancane teka temenan. Nanging Si Thukul
digoleki ora ana, ndhelik ing buri omah. Dheweke
sumelang yen ditagih janjine, awit satemene
oraduwe buku wacan. Kanca-kancane muring-
muring, banjur padha bali karo clathu: “Si Thukul
kuwi ora sapisan iki wae olehe ngumbar janjine.
Kabeh ora dituhoni. Dhasar bocah kakehan
gludhug kurang udan. Kuwi gambaran kanthi
unen-unen tumrap patrape Thukul.
42 Disajikan ilustrasi singkat, Saloka yaiku unen-unen kang ajeg panganggone lan 1. Wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom.
siswa dapat menentukan ngemu surasa pepindhan, dene sing ngemu surasa Salokane yaiku kebo nusu gudel. D
ciri -ciri dari saloka pepindhan iku wonge, lan iso anggo pepindhan kewan
utawa barang. Saka tuladha ukara saloka ing dhuwur banjur
sing duduk titikane saloka yaiku…..
Ciri-ciri saloka a. Mawa teges entas lan pepindha
Mawa teges entar lan pepindha b. Sing dipindhakake wong/kewan
Sing dipindhakake wong (bisa dipindhakake c. Ana jejere
kewan / samubarang0 d. Tanpa jejer
Ana jejere (subjek)
2. Kutuk marani sunduk tegese wong kan jarak B
Tuladhane tembung saloka, antarane : marang kacelakan.
Gajah ngidak rapah tegese wong kang Titikane tembung saloka salah sijine yaiku ….
nglanggar marang wewalere dhewe a. Tanpa jejer
Sumur lumaku tinimba tegese wong kang b. Sing dipindhakake wong / kewan /
kumudu-kudu dijaluki warah samubarang
Cuplak andheng-andheng sing ora prenah c. Nganggo gegambaran arupa kahanan
panggonane tegese wong kang njalari ala prayogane d. Duwe teges lugu
disingkirake g.
Kemladheyan ngajak sempal tegese sanak
sedulur kang ngajak marang kerusakan
Ketepang rangsang gunung tegese wong
sekembg darbe panjangka gedhe
Kebo mulih ing kandhange tegese wong
lelungan nggolek pakaryan banjur lamun wis kasil bisa
bali menyang panggonan wiwitane
Kebo nusu gudel tegese wong tuwa njaluk
warah marang wong enom ).
Tekek mati ulone tegese nemu cilaka marga
gunemane dhewe
Jati ketlusuban ruyung tegese gegolongan
kang becik klebon wong ala wewatakane
Bathok bolu isi madu tegese wong asor
nanging sugih kaluwihan (
Kutuk marani sunduk tegese wong kang
njarak marang kacilakan
Bebek mungsuh mliwis tegese wong pinter
mungsung wong sing padha pintere
Timun wungkuk jaga imbuh tegese wong
bodho kanggone samangsa ana kekurangan
Tunggak kemadhuh tegese tilas nyaru utawa
mungsuh
Asu gedhe menang kerahe tegese wong
kuwasa yen prakaran karo wong cilik adate menang
senajan wong iku kudune kalah
Belo melu seton tegese melu ing grubug
nanging ora weruh ing rembug
Tengu ngadu gajah tegese wong cilik
mungsuh wong gedhe
Iwak klebu wuwu tegese kena pangapus
kanthi gampang utawa nemu bebaya kang wis ora bisa
ngoncati maneh
43 3.4 Mengenal, Disajikan sebuah Cangkriman iku wujude ana 4, yaiku: 1. Kebo picak kalebu .... D
memahami, cangkriman, siswa dapat 1. cangkriman sing wujude wancahan (cekakan), yaiku a. cangkriman awujud pepindhan
danmengidenti menentukan jenis dari kalimat sing di singkat b. cangkriman awujud blenderan
fikasitekslisand cangkriman yang dimaksud c. cangkriman sinawung ing tembang
ant Tuladhane: d. cangkriman awujud wancahan
ulisberbahsad
aerah yang 2. Dikethok malah dhuwur kalebu ....
memuatcangkr Pak boletus (tipak kebo anak lelene satus) a. cangkriman awujud pepindhan A
iman Wiwawite les mba dhonge (uwi dawa uwite, b. cangkriman awujud blenderan
tales amba godhonge) c. cangkriman sinawung ing tembang
Burnaskopen (Bubur panas kokopen) d. cangkriman awujud wancahan
Butaburi (Tebu ditata mlebu lori)
Surles penen (kasur teles pepenen) 3. Sing klebu cangkriman plesetan yaiku .... D
a. Bocor malah enak.
2. cangkriman sing wujude pepindhan (irib-iriban), b. Adoh-adoh diparani, bareng wis tekan
Jenise cangkriman diliwati.
Tuladhane: c. Segara beldhes.
a. Sega sakepel dirubung tinggi.
Sega sakepel dirubung tinggi, batangane salak
Gajah nguntal sangkrah, batangane pawonan
44 Disajikan sebuah 1. Burnas kopen tegese bubur panas 1. Cebloke mengisor, sing digoleki mendhuwur,
cangkriman, siswa dapat kokopen. batangane…
menebak arti dari 2. Buta buri tegese tebu ditata mlebu lori. a. andha
cangkriman yang dimaksud 3. Pakboletus yaiku tapak kebo ono lelene b. prau bocor
satus. c. gentheng bocor
4. Pak bomba, pak lawa, pak piyut yaiku d. benik
tapak kebo amba, tapak ula dawa, tapak 2. Bapak pucung wujud mlungker kaya kalung,
sapi ciyut. Tangan papanira,
5. Gerbong tuli tegese pager kobong Nuduhake rina wengi,
watune mendhelis. Lamun mati bingung wektu sang bendara.
6. Gowang pelot tegese jagone ana Badhekane yaiku ....
lawang cempene mencolot. a. tasbih
7. Itik pertis ibu perbeng ijah b. gelang jam
perlong tegese tai pitik memper petis, c. ali – ali
tai kebo memper ambeng, tai gajah d. binggel
memper golong.
8. Kablak ketan tegese nangka tiba ning a.
suketan.
9. Kicak ketan yaiku kaki macak iket-
iketan.
10. Pindhangkileng tegese sapi nang
kandhang, kaki mentheleng.
45 Disajikan cangkriman Cangkriman blenderan yaiku cangkriman kang awujud 1. Lawa lima kalong telu ana pira? Batangane … A
plesetan siswa dapat menja plesetan pitakonan kanggo ngecoh lawane. a. Ana 8
wab arti dari cangkriman b. Ana 2
yang dimaksud Tuladhane:
c. Ana 3
a. Wong wudunen iku sugih pari. Pari apa?
Paringisan. d. Ana 10
b. Ana gajah numpak becak, ketok apane? Ketok
mbujuke. 2. Cangkriman ing ngisor iki kalebu blenderan yaiku D
c. Gajah ngidak endhog ora pecah …
d. Enak endi daging kucing karo daging pitik? a. Anake gelungan, anake ngrembyang
Jawab: tidak tahu b. Cebloke nyang ngisor sing digoleki nduwur
e. Wong dodol tempe ditaleni. Jawab: maksudnya, c. Dideleng gampang, dicekel angel. Apa iku ?
yang diikat bukan orangnya tetapi d. Ana gajah numpak becak, ditutupi rapet, kira-
tempenya. kira ketok apane?
f. Wong dodol klapa dikepruki.
g. Wong mati ditunggoni wong mesam-mesem
h. Wong ketiban duren bakal sugeh pari.
4.
46 Disajikan arti dari sebuah Cangkriman Pepindhan yaiku Cangkriman kang 1. Wis gedhe kok guyu….. B
cangkriman pepindhan ngemu teges pepindahan utawa irib iriban. Artinya, Ukura kanggo jangkepi cangkriman ing duwur sing
siswa dapat meneruskan cangkriman pepindhan ialah cangkriman yang bener yaiku
cangkriman yang masih mempunyai arti seperti pepindahan. a. Banter
rumpang Tuladhane: b. Tawa
a. Sega sakepel dirubung tinggi, batangane salak c. Lirih
b. Gajah nguntal sangkrah, batangane pawonan d. Tuwo
c. Abang-abang dudu kidang, pesegi dudu pipisan,
batangane: batu bata. 2. Ing ngisor kedung ing ndhuwur …………
d. Ana piranti sabane ing pawon. Bareng ketiban Batangane : wonga dang sego. B
cecak bisa mabur. Batangane: kalo Ukara kanggo jangkepi cangriman ing dhuwur
e. Ana tulisan arab, macane saka ngendi?, yaiku ….
batangane: saka alas. a. Kali
f. Anake gelungan ibune ngrembyang, b. Payung
batangane: wit pakis. c.Topi
g. apak Demang klambi abang yen disuduk d. capil
manthuk-manthuk, batangane: onthong.
47 3.2 Mengenal, Disajiakan tembang sinom, - Tembang sinom adalah tembang atau lagu yang 1. Gatekno tembung sinom ing ngisor iki ! B
memahami,da siswa dapat menentukan menceritakan tentang tumbuh dan berkembangnya Langit iki katon padang…
nmengidentifik guru gatra, guru wilangan, manusia. Kaya padange ning ati…
asite dan guru lagu dari tembang - Tembang sinom berisikan nasihat-nasihat bagi Ngilangake rasa malas…
mbangmacapa sinom tersebut anak muda yang sedang mengalami masa Sing tansah ngrogoti ati…
tsasuaidengan perkembangan. Aku tansah taberi…
kaid ah Menyang ing papan sinau…
Guru gatra kuwi cacahe larik saben sapada. Ngolek ilmu manfaat…
Guru wilangan kuwi cacahe wanda saben sagatra. Kanggo sanguning urip…
Guru lagu kuwi tebane swara ing pungkasaning gatra. Dadi wong sing migunani marang bangsa…
Tembang sinom memiliki 9 guru gatra pada setiap Cacahe gatra ing tembang sinom ing shuwur yaiku
baitnya. Maksudnya adalah tembang Sinom memiliki 9 …
baris kalimat pada setiap baitnya). a. 7
Guru wilangan tembang sinom yaitu 8, 8, 8, 8, 7, 8, b. 9
7, 8, 12. Maksudnya adalah baris pertama terdiri dari 8 c. 8
suku kata, baris kedua berisi 8 suku kata, dan d. 10
seterusnya). A
Guru lagu tembang sinom yaitu a, i, a, i, i, u, a, i, 1. Nuladha laku utama
a. Maksudnya adalah baris pertama berakhir dengan tumprape ning tanah Jawi
vokal a, baris kedua berakhir vokal i, dan seterusnya). wong agung ing Ngeksigondo
Panembahan Senapati
kapati amarsudi
sudaning hawa lan nepsu
pinesu tapa brata
tanapi ing siyang ratri
amemangun kayenak tyasing sasama
tembang kasebut duweni patokan/paugeran ....
a. gatra : 9, wilangan : 8, 8, 8,8, 7, 8, 7,8,12
lagu : a,i,a,i,i,u,a,i,a
b. gatra : 4, wilangan : 12, 6, 8, 8, lagu : i, a, i, a
c. gatra : 7, wilangan : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8, lagu : i,
a, e, a, a, a, u
d. gatra : 5, wilangan : 12, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, u,
i, o
i.
48 3.5 Mengenal, Siswa dapat menentukan Struktur pidato (sesorah) 1. Muji syukur ing ngarsaning Allah kalebu A
memahami,da bagian – bagian dari 1. Pembuka (Mukadimah) perangan ...
nmengidentifik struktur pidato perangan teks pidhato kang miwiti andharan, pidhato.
asite kspidato, isine wujud salam pambuka, pakurmatan, lan a. pambuka
bercerita, puji syukur. b. isi
danlainnyases c. panutup
uaidengankaid 2. Isi (surasa Basa) d. dudutan
ah perangan teks pidhato kang ngandharake A
wosing andharan utawa inti sarine andharan. 2. Assalamu’alaikum Wr.Wb
Ukara ing dhuwur iku minangka... perangan
sesorah.
3. Penutup (Wasana basa) a. Salam pambuka
D. perangan teks minangka panutuping andharan, b. Panutup
isine dudutan, panyuwunan pangapura, lan salam c. Pambuka
panutup. d. Salam panutup
C
3. Wasana cekap semanten atur kula, menawi kathah
kalepatan atur saha olah bawa ingkang mboten
mranani penggalih, kula nyuwun pangapunten.
Ukara kasebut diucapake nalika ing...sesorah.
A. Salam pambuka
B. Pambuka
C. Panutup
D. Surasa C
4. (1) Isi/Suroso
(2) Purwaka
(3) Panutup
(4) Salam Panutup
(5) Salam Pambuka
Urutane Perangan Sesorah kang bener yaiku ...
a. 2 – 5 – 1 – 3 - 4
b. 5 – 2 – 4 – 3 - 1
c. 5 – 2 – 1 – 3 – 4
d. 2 – 5 - 1 – 3 – 4
B
5. Tuladha perangan isine sesorah yaiku...
a. Puji syukur kula aturaken dhumateng Gusti
Ingkang Maha Agung ingkang awit ing
wekdal menika sedaya taksih pinaringan
rahmad saengga ing wekdal menika kita
saged makempal kanthi pinaringan
karaharjan.
b. Pasamuan punika minangka raos syukur lan
perpisahan kelas enem, ingkang saweg
nampi pengumuman.
c. Salajengipun kula sakanca mboten kesupen
nyuwun pangaksami bilih wonten kalepatan
saha tindak-tanduk ingkang kirang prayogi.
d. Mugi-mugi Gusti Ingkang Maha Agung
tansah paring kawilujengan saha
kanugrahan dhumateng panjenengan
sedaya.
a.
49 Siswa dapat menyebutkan Metodhe Sesorah (pidato) cacahe ana 4: 1. Sesorah kanthi ngapalake naskah luwih dhisik B
metodhe – metodhe dalam 1. Impromptu = pidhato sing tanpa nganggo diarani ....
berpidato persiapan. e. impromptu
2. Memoriter = pidhato kanthi ngapalake naskah f. memoriter
luwih dhisik. g. ekstemporan
3. Naskah = pidhato kanthi cara maca teks/ h. naskah
naskah.
Ekstemporan= pidhato mung nyiapake pokok-pokok 3. Sesorah kanthi cara ngasta cathetan cilik A
pidhato. minangka pangeling-eling urutaning isi ingkang
badhe kawedharake
a. Ekstemporan
b. Lipsing
c. Memoriter
d. Impromptu
4. Sesorah kanthi cara dadakan diarani …. D
a. Ekstemporan
b. Lipsing
c. Memoriter
d. impromptu
-
50 3.4 Mengenal, Disajikan sebuah arti dari Cangkriman yaiku unen-unen sing kudu dibedhek 1. Ing dhuwur wayangan, ing ngisor jedhoran. C
memahami, cangkriman, siswa dapat utawa ibatang maksude. Mula saka iku, cangkriman Batangane...
dan menentukan bunyi uga diarani bedhekan utawa batangan. a. Nyegrek pelem
mengidentifika cangkriman dari arti yang b. Menek wit krambil
si teks lisan dimaksud Cangkriman iku wujude ana 4, yaiku: c. Ngundhuh krambil
dan tulis 1. cangkriman sing wujude wancahan (cekakan), d. Jupuki krambil
berbahasa 2. cangkriman sing wujude pepindhan (irib-iriban),
daerah yang 3. cangkriman sing wujude plesetan, lan 2. Batangane “ontong gedhang”. Cangkrimane,
memuat 4. cangkriman sing sinawung ing tembang. pak demang klambi abang .... A
cangkriman a. Disunduk manthuk – manthuk
b. Disawang malah ilang
c. Rupamu kaya kranjang
d. Penggaweane saba blombang