Anda di halaman 1dari 16

SISTEM BILANGAN KOMPLEKS

BAB 1

SISTEM BILANGAN KOMPLEKS

1 .1 . DEFINISI

besaran (skatarnya) tidak terukur secara


menyeturuh.

. Komponen bilangan nyata (riet) ; terukur


. Komponen bitangan khayat (imajiner) ; ;
tak terukur

fasor.

4 bentuk:
o Bentuk Rektangutar
o Bentuk Potar
o Bentuk Trigonimetri
. Bentuk Eksponensial

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO


SISTEM BILANGAN KOMPLEKS

1 .2. BILANGAN IAAAJINER

akar disebut bitangan irasionat.


Contoh : ^/3 , ./5, ./6, dst

dikuadratkan hasitnya akan setatu positip.


Contoh : (3)2 = 9; (-4)z = 16; ('5)2 = 25 dst.

akar disebut bilangan imjiner.


contoh : ./(-o) ; {(-9) ; {(-12) ; {(-t0) dst

{t-gl = [{(-1)] {(e) = [.i(-1)] 3


{t-s) = [{(-t)] {(5) = [{(-1',12.2361

Bita {(-t; = 1 atau {(-t; = I


maka {t-gl = = i3 atau ./1-e; = jf

I. 2
DEPARTEMEN ELEKTRO FT U AGUS R UTOMO
SISTEM BI].ANGAN KOMPLEKS

> Sehingga i2 = [{(-1 )].[{(-1 )] = -l


j3 = uz). j = [{(-1)]2. j = -j
j4 = (i?r 2 = (-1lz = 1
j5 =uo) .j =j

1.3. BILANGAN KOMPLEKS


1 .3.1. Bentuk Rektangular

I
Zs
I

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO 3


SISTEM BILANGAN KOMPLEKs

7=ft+jX ( 1-1 )

R = Re(Z) = Komponen Bitanjgan Riet (Nyata)


X = lm(Z) = Komponen Bitangan Khayal
(lmajiner)

1. 7r= 3+j4 ; Re(Zt)= 3 ; lm(Zr\=4


2. 7, = -3 + j4 i Re(Zr) = -3 i lm(7rl = 4
3. 4= -4 - j3 i Re(Zr) = -4 i lm(Zt; = -3
4. 7q= 4- j4 i Re(Zo) = 4 ; lm(Zrl ='4

1.3.2. Bentuk Polar

Recalt persamaan ( 1-1 ) :

Z=Z /.0 ( 1-21

Z={(R2+X2) ; e=Arctan(xR)

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO


4
SISTEM BILANGAN KOMPLEKS

> Contoh 2
1.7, = 3+ j4 i ir= {1ft +42)=5
c = Arc tan (4/3) = 53.130
z1 =5 z 53.130
2. 7z= -3 +j4 i
7z={11-f1z +421=5
0 = Arc tan (413) = -53.13o = 126.870
7z = 5 I -53.130 t Zz = 5 Z 126.870
3. 7z= -4 - j3 i 7t= { 11-+1t + (-3)zl = !
5 = Arc tan (-3/-4) = 216.87o
7t=5 /-216.870
4. Zo= 4 - j4 Zc= ",1142 * (-4121= 5.66
i
e = Arc tan (41-4) ='45o = 3150
7c=51-45o i Zc=51315.
5. 7u = -i4 i Zs =
1'lz'7 = 7
",1

0 = Arc tan (-7l0) = -90o = 270o


7s=7/-90o , 7s=712700
6. Zu= 9 i io= rl 1ez; = 9
0 = Arc tan (0/9) = Qo
7o=9lOo

> Catatan :

. j =90o , j=1800=-90o
. jt --zla =-90o ; j4= 1-360o-0o

I, AGUS R UTOMO
5
DEPARTEMEN ELEKTRO FT U
SISTEM BILANGAN KOMPLEKs

1 .3.3. Bentuk Trigonometri

Z=i(cosg+jsin0) ( 1-3 )

1.7t= 3+ j4 ;7t=5;61= 53.13o


7t =5 /'53j30
Zt = 5 ( cos 53.130 + jsin 53.130 )
2. Zz= '3* j4iZz=5 ; p=-53.130= 126.87o
7z= 5 /. -53.130 t22= 5 I 126.870
7z= 5 ( cos -53.13o + j sin -53.13o)
7z= 5 ( cos 128.870 + j sin 128.870)
3. 7t='4' j3 ; ir= 5 ; 6 = 216.870
7t = 5 1216.870
7t=5 (cos 216.870+ jsin 216.870)
4.7q= 4- j4 i7q=5.66; g=-45o=3150
7+=5 /.-45o i7c=5 /-3150
7+ = 5 ( cos 45o + j sin -45o )
7q = 5 ( cos 3150 + j sin 315o )

A
DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I. AGUS R UTOMO
SISTEM BILANGAN KOMPLEXS

1.3.4. Bentuk Eksponensial


> Bentuk Umum
l=fsie ( 1-4 )

> Contoh 4
1. 7t =3 + j4 iit=5 , cr = 53.130
Zr = 5 153-13.
Zt = 5 ( cos 53.130 + jsin 53.130)
7,=59!53'13o
2. 12= 3* j4i 7z=5i F=-53.13o
7l = 5 t:58.136
7z= 15 ( cos -53.13o + j sin -53.1391
7z= 5 gi -53'13o
3.Zr=-4-j3i7t=5i
6 = 36.870 (kuadran 3) ; S =Pl$.$/o
7t = 5 1216'870
7z = 5 ( cos 216.87o+ j sin 216.870)
7t=5gl 216'87o
4. 7c = 4 - j4 ;7c= 5.66; q = -45o= 3150
Zc= 5 z'45o i7c=5 23150
7t = 5 ( cos 315o + j sin 3150
Zo= $gi315o

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO


7
SISTEA.I BILANGAN KOMPLEKS

1.4. OPERASI ARITMATIK


1 .4. 1 . Penjumlahan/Pengurangan
> Bentuk Umum

22,=2 Re(Z')1 i.> lm(Z') ( 1-5 )

> Bita 7r=7+ jb;Zz=6+ jn dan Z=X+Y


maka I= 7t*72-(a*jb)f (m+jn)
= (a+m): j( b+n)
> Contoh 5
4.7r+7, bita 7t=4+j6 i7z='8-j3
Jawab :
7t = 7t + 7z= (4 + j6)+(-8 -j3) = (4-8) + j(6-3)
= -! + j3 - 5 1 143.13o = 5 2-36.870
= 5 ( cos 143.130 + j sin 143.130)
= 5 [ cos (-36.87 ] + j sin(-36.87 )l
= I gJ143.130 =$ gj-36.87o

Cara lain
7r= 4+ j6
7z= -8 - j3
+
7z=Zt+lr=-4+j3
DEPARTENIEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOA.iO
8
\

SISTEM BILANGAN KOMPLEKS

2. Hitung 7r * 7z ,
bita Z1 = 6.403ej38'66o dan Zr= $.'/Q$si'63'e3o

Jawab :

7, = 6.403ei38.66o = 6.403 t 38.660


4 - 6.403 ( cos 38.660 + j sin 38.660 )
7,,=5+j4

7z = 6.708 = 6.708
sj-63.43o I
-63.430
7z = 6.708 ( cos -63.43o + j sin -63.43o )
7z=3-j6

7t*72=(5+3) + j(-6)=8- jZ

Catatan
Operasi penjumtahan/pengurangan bilangan
kompteks lebih mudah bita persamaan datam
bentuk rektangular.

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO I


sIsTEM BILANGAN KOMPLEKS

1.4.2. Perkalian
A. Perkalian Bentuk Rektangular

X=s+jb Y=p+jg
X.Y = (a+jb)(p+jq) = ap + jaq * jbp - bq

X.Y = (ap-bq)+ j(aq*bp)

B. Perkalian Bentuk Polar


nn
X= x I F y=y lg
^ /\
X.Y=( jivlz(F+q)

C. Perkalian Bentuk Eksponensial

,.A
X- XeiP Y-Y ej,p

X.Y=( * i)ej(o.o)

DEPARTFJVIEN ELEKTRO FT U l. AGUS R UTOMO 10


sIsTEM BILANGAN KOMPLEKS

C. Perkalian Bentuk Trigonometri

X= i(cos B+jsin p)
Y= i(cos g+ jsing )

X.Y =[{ lcos B+ j sin p)] t + (cos e+ j sin 9)l

Contoh 6
1. Hitung 7., x7.
bila Z' =i+ j4 iZz=3- j6
Jawab
7, xZ, = (5 + ja)(3 - j6)
= ( 5.3 +3. )4- 5. j6 + ja . -j6)
= (15 + 2a) + j(12-30) = 39 - j18

2. Hitung 2., xZ, , bila


4 = 6.403 ( cos 38.66o + j sin 38.66o )
7z = 6.708 ( cos -63.43o + j sin -63.43o )
Jawab :
2,' = $.{Qlsjra.o6o = 6.403 238.660
7z = 6.708 si'63.43o = 6.708 I
-63.430

DEPARTEAAEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO 11

t,
SISTEM BILANGAN KOMPLEKS

7, x 7r= 6.403ej38'66o 6.708 sj-63'43o


= (6.403 x 6.708) sl(38'66-63'43)
= 42.953 ei(-24.78) atau
= 42.953 (cos -24.78o + j sin 24.780)
7,,x7r= 39- j18 ;0='24.78o

7, x7, = (6.403)(6.708) t (38.660'63.430)


= 42.953 Z -24.78a
= 42.953 (cos -24.78o+ j sin'24.780'1
=39-j18

Catatan :
Operasi perkatian tebih mudah dilakukan
datam bentuk potar atau eksponensiat.

1.4.3. Pembagian
A. Pembagian Bentuk Rektangular
X =3+jb Y=p+jg
XtY = (a+jb)/(p*jq)
X/Y = [(a+jb)/(p+jq] [(p-jq)/(p-jq)]
= [(a+jb)(P-jq)]/[(P*jqXP-jq)]
= [(a+jb)(p-jq)]/ (p'*qt)
12
DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO
SISTE/I{ BILANGAN KOMPLEKS

X/Y = [(ap-bq;+j(bp-aq)] / (pz*qt)

B. Pembaeian Bentuk Polar dan


Ekspon6nsial
71= i,, zp dan Zr=i2 z<P

21/ 7y= (Uzz )ztF-q t

71 = i,, sil dan |r=f, siv


711 Zz= 17rti, )eltg+)

Contoh 7
1. HitungZr/Z.,
bita Zr =i+ j4 | 7z=3- j6
Jawab:
71172 = (5+ja)/(3-j6)
= [(5+ja)/ (3-j6)] [(3+j6) / (3+j6)]
= [(5+j4) (3+ j6)l / Q2+621
= [(1 5-24)+j (12+2\] / (9+36)
= -0.2 + j0.933

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO 13


SISTEM BILANGAN KOMPLEKS

2. Hitung 4/Zz
bita Z,= 6.403 138,660
7z= 6.708 2'63.43o
Zf 6'403 sj38'66o
Zz= 6.708 sJ-63'a3o

Jawab :
4 / 72 = $.403 | 6.7081 /138, 66o- -63.43o)I 1

4/Zz= (0.955) t102.10o

\ | Zz = $.4A3 | 6. 708)erl38'66o- (-63'43o)l


4 lZ2= (0.955) ej1o2'1oo

Catatan :
Operasi pembagian lebih mudah dilakukan
dalam bentuk polar atau eksponensiat

1.5. KONJUGASI
1 .5.1 . Pengertian Dasar

nyata (riet) datam sistem bitanganh kompleks.

(bertawanan).

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO 14

\
SIsTE.!I BILANGAN KOMPLEKS

Cara Penulisan

Bentuk Konjugasi

1. Rektanguter
7=ft+jX Z*=R-jX

2. Potar
z=7 zg z* =i z -p
3. Trigonometri
7 = i(cos F * j sin p) Z* = i(cos B-jsinp)

4. Eksponensial
7=lde 7* = f g-il

1 .5.2. Sifat-sifat Utama Konjugasi

DEPARTEIIEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOMO 15


SISTEM BILANGAN KOMPLEKs

SOAL-SOAL LATIHAN
1. ( R + 'ljx )4 + ( R )'X )' 4

2. f 1\/l3)) +- t('J
(t 1,-JT YJr-5
-'j)Jt'
( 3 + 3r)
3. 5(cos 12o + j sin12o) * 4(cos 78o +j sin 78o)
4. 12(cos 138o + j sin 138o) - 6(cos 93o + j sin 93o)
5. 3(cos 38o + j sin 380) x 4(cos 82o - j sin 82o )
6. 4(cos 690 - j sin 690) x 5(cos 35o + j sin35o )
7. 12(cos 138o + j sin 138o )/4(cos 690 - j sin 69o;
8. 6(cos 93o - j sin 93o)/ 3(cos 38o + j sin 38o)
9. Bita Z, =12(cos 125 + j sin 125);72= (3 - j{S;r
Hitung :

d.7t* + 71 7z*
b. 2Z.1* x 72"
c.7r* x (72*)2
10. Soal sama dengan No. 9, tetapi
Hitung :
a.7r* / 7r*
b.221* / zr*
c. (Zz*\2/ 27.1"

DEPARTEMEN ELEKTRO FT U I, AGUS R UTOI\,!O 16

Anda mungkin juga menyukai