Volume silinder V = π r2 h
Harga V tergantung pada dua besaran r dan h.
Bila r tetap dan h bertambah V bertambah
h Koefisien deferensial V terhadap h dengan
V
r tetap :
dV V
dh
r r konstan h
(koefisien deferensial parsial V terhadap h
dengan r tetap)
V
r 2 .1 r 2
h
Bila h tetap dan V tergantung
pada perubahan r maka :
V
.2r.h 2rh
r
A A
2h dan 2r
r h
Contoh : z = f (x, y) z = x2 y3
z z
2 xy dan
3
3x y
2 2
x y
u = x2 + xy + y2
Deferensial u terhadap x dengan y konstan :
u
2x y
x
2x y
z
x y
z ( x y )( 2) ( 2 x y )(1) 3y
x ( x y) 2
( x y)2
z ( x y )( 1) ( 2 x y )(1) 3x
y ( x y) 2
( x y)2
z = sin (3x + 2y)
z
cos(3 x 2 y ) 3 3 cos(3 x 2 y )
x
z
cos(3 x 2 y ) 2 2 cos(3 x 2 y )
y
Soal Latihan :
z = 4x2 + 3xy + 5y2
z = (3x + 2y)(4x – 5y)
z = tan (3x + 4y)
z = (sin (3x + 2y)) / (xy)
z = 3x2 + 4xy – 5y2
maka :
z z
6 x 4 y dan 4 x 10 y
x y
Hasilnya masih merupakan f(x) dapat dicari
koefisien deferensialnya terhadap x maupun y.
z 2 z z 2 z
2 2
x x x y y y
2z 2
z
(6 x 4 y ) 6 (4 x 10 y ) 10
x 2
x y 2 y
dideferens ialkan terhadap y :
z
2
2 z 4
(6 x 4 y ) 4 x.y
y.x y
z = 3x2 + 4xy – 5y2
z z
6 x 4 y dan 4 x 10 y
x y
2z 2z
6 10
x 2
y 2
2z 2z
4 4
y.x x.y
z z
15 x 2 6 xy 3 x 2 12 y 2
x y
2z 2z
30 x 6 y 24 y
x 2
y 2
2z 2z
6x 6x
y.x x.y
z = x cos y – y cos x
z z
cos y y sin x x sin y cos x
x y
2z 2z
y cos x x cos y
x 2
y 2
2z 2z
sin y sin x sin y sin x
y.x x.y
2z 2z
Berlaku pula :
y.x x.y
2V 2V
Jika V = ln (x2 + y2) buktikan bahwa : 0
x 2
y 2
V 1 2x
2 2x 2
x x y 2
x y2
2V ( x 2 y 2 )2 2 x(2 x) 2 y 2 2x2
x 2
(x y )
2 2 2
( x2 y 2 )2 2V 2V
0
z 1 2y
x 2
y 2
2 2y 2
y ( x y )
2
(x y2 ) terbukti
2z ( x 2 y 2 )2 2 y (2 y ) 2x2 2 y 2
y 2
(x y )
2 2 2
( x2 y 2 )2
V V
Jika V = f (x2 + y2) buktikan : x y 0
y x
V adalah fungsi dari (x2 + y2), tetapi bentuk fungsinya tidak didefinisikan,
tetapi dapat diberlakukan sebagai fungsi dari fungsi dan koefisien
Diferensialnya terhadap variabel gabungan (x2 + y2) dinyatakan dengan:
f’ (x2 + y2).
V 2
f ' ( x y ) ( x 2 y 2 ) f ' ( x 2 y 2 ).2 x
2
x x
V 2
f ' ( x y ) ( x 2 y 2 ) f ' ( x 2 y 2 ).2 y
2
y y
V V
x y x. f ' ( x 2 y 2 ).2 y y. f ' ( x 2 y 2 ).2 x
y x
V V
x y 2 xy. f ' ( x 2 y 2 ) 2 xy. f ' ( x 2 y 2 ) 0
y x
y z z
Jika z f tunjukkanbahwa x y 0
x x y
z y y y y y y
f ' f ' 2 2 f '
x x x x x x x x
z y y y x 1 y
f ' f ' 2 f '
y x y x x x x x
z z xy y xy y
x y 2 f ' 2 f ' 0
x y x x x x
V V
Jika V = f (ax + by) tunjukkan bahwa : b a 0
x y
V
f ' (ax by ) (ax by) f ' (ax by ) a a f ' (ax by)
x x
V
f ' (ax by ) (ax by) f ' (ax by) b b f ' (ax by)
y y
V V
b a ba f ' (ax by) ab f ' (ax by) 0
x y
Deferensial parsial :
Terhadap x maka semua variabel bebas
yang lain, selain x dianggap konstan.
Terhadap y maka semua variabel bebas
yang lain, selain y dianggap konstan.
V = π r2 h
V
2rh ( h tetap)
r
V
h r 2 ( r tetap)
h
V + δV = π (r + δr)2(h + δh)
= π (r2 + 2r δr + δr2)(h + δh)
= π (r2h + 2r δr h + δr2 h + r2 δh + 2r δr δh + δr2 δh)
δV = π (r2h + 2r δr h + δr2 h + r2 δh + 2r δr δh + δr2 δh) - π r2 h
~ π (2r h δr + r2 δh)
karena δr dan δh kecil suku yang lain dapat diabaikan.
Jadi δV = 2 π r h δr + π r2 δh
V V
V r h
r h
Contoh
Sebuah silinder memiliki ukuran r = 5 cm dan h = 10 cm.
Tentukanlah harga pendekatan pertambahan volume nya
jika r bertambah dengan 0,2 cm dan h berkurang 0,1 cm.
V = π r2 h
V V
2rh dan r 2
r h
V V
2rh dan r 2
r h
V
2 5.10 100
r
V
52 25
h
r 0,2 δh 0,1 (tanda karena h berkurang )
V V
V r h
r h
V 100 .0,2 25 .(0,1)
V 20 2,5 17,5 54,96cm3
z
Bila y konstan dan δx 0, maka A
x
z
Bila x konstan dan δy 0, maka B
y
z f ( x, y )
z z
z x y
x y
z f ( x, y, w)
z z z
z x y w
x y w
Diketahui I = V / R, dengan V = 250 volt dan R = 50 ohm,
Tentukan perubahan I jika V bertambah besar 1 volt dan
R bertambah sebesar 0,5 ohm.
V
I f (V , R ) I
R
I I
I V R
V R
I 1 I V
2
V R R R
1 V
I V 2 R
R R
1 250
I (1) (0,5) 0,02 0,05 0,03
50 2500
y y y
y w s d
w s d
y s 3 y 3ws 2 y -4ws3
4 4
w d s d d d5
s3 3ws 2 -4ws3
y 4
w 4
s 5
d
d d d
P w hd2
P P P
P w h d
w h d
P P P
2 whd w d2
w2 h
w h d
P 2 whd .w w2 d .h w2 h.d
w h d
w h d
100 100 100
w h d
w h d
100 100 100
w 2 h 2 d
P 2 whd w d w h
100 100 100
2 w2 hd w2 hd w2 hd
P
100 100 100
2 1 1 4
P w hd
2
P
100 100 100 100
a.b A A
A A a b
2 a b
A b A a
a 2 b 2
5a 5b
a dan b
100 100
b 5a a 5b ab 1 1
A A(1 / 10)
2 100 2 100 2 20 20
h h h = (a2 + b2)½
h a b
a b
h 1 2 a
(a b 2 ) 1 / 2 (2a )
a 2 (a 2 b 2 )
h 1 2 b
(a b 2 ) 1 / 2 (2b)
b 2 (a 2 b 2 )
5a 5b
a b
100 100
a 5a b 5b
h ( )
(a 2 b 2 ) 100 (a 2 b 2 ) 100
1 a 2 b2 1 1
h (a b )
2 2
h
20 (a 2 b 2 ) 20 20
h 5%h
Tentukanlah persentasi pertambahan y:
ws 3 jika w bertambah 2%, s berkurang 3% dan
y d bertambah 1%.
d4 y = f (w, s, d) maka :