Matakuliah : K0034 – Aljabar Linier Terapan

Tahun : Feb-2007

SISTEM PERSAMAAN LINIER

( S.P.L )

1
 Konsepsi SPL

Batasan

♦ Persamaan linier dalam dua variabel

• Sistem koordinat kartesian
• Persamaan garis lurus
♦ Persamaan linier dalam n variabel
• Bentuk umum
• Jawab persamaan linier
• Himpunan jawab
 Jawab Tunggal dan Jawab Banyak
S.P.L

KONSISTEN TIDAK KONSISTEN

(Mempunyai Jawab) (Tidak mempunyai jawab)

JAWAB TUNGGAL JAWAB BANYAK

3
 SPL Dalam Matriks

• Bentuk umum SPL

a11x1 + a12x2 + ... + a1nxn = b1
a21x1 + a22x2 + ... + a2nxn = b2
.
.
.
am1x1 + am2x2 + ... + amnxn = bm
aij , bi tetapan-tetapan SPL
4
 xj variable SPL
( i = 1,2,...,m ; j = 1,2,...,n)

• Jawab SPL
Barisan p1, p2, ... , pn suatu jawab SPL jika :
a11p1 + a12p2 + ... + a1npn = b1
a21p1 + a22p2 + ... + a2npn = b2
.
.
.
am1p1 + am2p2 + ... + amnpn = bm 5
• SPL dalam bentuk matriks

a 11 a 12 ... a 1n   X1   b1 
a a ... a  X  b 
 21 22 2n   2   2
 .   .   . 
    =  
 .   .   . 
 .   .   . 
     
a m1 a m2 ... a mn  X n  b m 

6
• SPL dalam bentuk matriks lengkap

a 11 a 12 ... a 1n b1 
a a ... a 2n b 2 
 21 22 
 . . 
 
 . . 
 . . 
 
a m1 a m2 ... a mn b m 

7
Mencari Jawab SPL

* Operasi Tanpa Mengubah Jawab

• Mempertukarkan letak persamaan
• Mengalikan suatu pers. dengan bilangan <>
0
• Menambah / mengurangkan suatu pers.
dengan kelipatan pers. lain

8
• Metode Penentuan Jawab SPL

• Eliminasi Gauss
a. Membentuk matriks lengkap SPL
b. Mengubah matriks lengkap menjadi matriks
eselon dengan sejumlah OBE
c. Mendapatkan jawab SPL

• Eliminasi Gauss - Jordan

a. Membentuk matriks lengkap SPL
b. Mengubah matriks lengkap menjadi matriks
eselon tereduksi dengan sejumlah OBE
c. Mendapatkan jawab SPL
9
Untuk penyelesaian n persamaan dari n varibel
( A ⋅ x = B ) dapat diselesaikan dengan empat
cara,yaitu :
1. Dengan eliminasi biasa.(telah dipelajari di
SLTP dan SLTA)
OBE
2. Dengan cara OBE : ( A B )  ( I x )
3. x  A1. B Aj
4. Aturan Cramer : x j 
A
Dalam hal ini penulis menggunakan cara
kedua(Cara OBE).
10
Persyaratan Sistem Persamaan
Linear :

A.x  B dimana : A = Matriks koefisien

(harus matriks bujur
sangkar)

x = Matriks variabel
(berbentuk matriks
kolom)

B = Matriks suku tetap

(berbentuk matriks
kolom) 11
Dalam penyelesaian SPL ini, penulis
menggunakan cara OBE (operasi baris
elementer):
OBE
( A B ) 
( I x )
Contoh:
1) Tentukan SPL dibawah ini!
2 x1  3 x2  4
3 x1  5 x2  13
12
a. Dengan Cara Eliminasi di SLTP dan SLTA
2 x1  3 x2  4 x3  6 x1  9 x2  12
3 x1  5 x2  13 x 2  6 x1  10 x2  26 
 19 x2  38
 38
x2  2
 19
3 x1  5 x2  13
3 x1  52  13
3 x1  10  13
3 x1  13  10
3 x1  3
3
x1  1
3
x1  1
Jadi x2  2 13
 OBE
b. Dengan cara OBE : ( A B ) ( I x )
2 x1  3 x2  4 2  3  x1   4
3 x1  5 x2  13 3 5   x    13 
   2  
A. x  B

( A B ) OBE
( I x )

 3 
 2  3  4  
1
b1   3  2   1   2  b
 2 
1
2  b21 ( 3) 2 2  
 19 
3 5 13   2 13       
  3 5  19 19
   0 
 2 

14
 3  2 b12  3  1 0 1  x  1
1  2   2
 
1

0 1 2   0 1 2 x2  2
 

c. Dengan cara : x  A1 . B

2  3  x1   4
3 5   x    13 
   2  
A. x  B

2  3  x1    4
dim ana : A    , x    dan B   
3 5   x2   13 

15
 11
A  adj ( A)
A

1 1  5 3 1  5 3
A   
2 x5   3x3  3 2 19  3 2
 

maka x  A1. B
1  5 3  4 1  5 4   313 
x   
19  3 2  13  19  3 4   213
  

1  20  39 1 19 
x     
19  12  26  19 38
 x1  1 x1  1
 x   2 jadi x  2
 2   2 16
 Aj
d. Dengan cara Aturan Cramer : x j 
A
2  3  x1   4
3 5   x    13 
   2  
A. x  B
2  3  x1    4
dim ana : A    , x    dan B   
3 5   x2   13 
2 3
A   2 5   33  10  9  19
3 5

17
 4 3

x1 
13 5

 4 5   313  20  39 19
  1
2 3 19 19 19
3 5
2 4

x2 
3 13

2 13   4 3 26  12 38
  2
2 3 19 19 19
3 5
x1  1
jadi
x2  2

18
Program MAPLEnya :

# SPL Dua Persamaan dengan Dua Variabel

> restart:
> with(linalg):
Warning, new definition for norm
Warning, new definition for trace
> A := matrix([[2,-3],[3,5]]);

19
 2  3
A :  
3 5

> B:=vector([-4,13]);
B := [-4, 13]

> AB:=augment(A,B);
[2 -3 -4]
AB := [ ]
[3 5 13 ]

20
> spl:=geneqns(A,[x1,x2],B);

spl := {3 x1 + 5 x2 = 13, 2 x1 - 3 x2 = -4}

> x:=linsolve(A,B);

x := [1, 2]

21
2) Tentukan SPL dibawah ini !
2 x1  x2  x3  2
x1  x2  x3  1
 x1  2 x2  x3  3

a. Dengan Cara Eliminasi di SLTP dan SLTA

2 x1  x2  x3  2 .......1
x1  x2  x3  1 .......2
 x1  2 x2  x3  3.......3

22
1  2 x1  x2  x3  2
2  x1  x2  x3  1 
3x1  3
3
x1   1
3
2  x1  x2  x3  1
3   x1  2 x2  x3  3 
x2  4

2  x1  x2  x3 1 x1  1
1  4  x3 1 jadi x2  4
x3 4 x3  4
23
b. Dengan cara OBE : ( A B) OBE
( I x )
2 x1  x2  x3  2  2 1  1   x1  2
x1  x2  x3  1  1  1 1   x   1 
   2  
 x1  2 x2  x3  3  1 2  1   x3  3
A. x  B

OBE
( A B ) 
( I x )
 2 1  1 2  1  1 1 1  1  1 1 1
  b12   b21  2    b31 1
 1  1 1 1    2 1  1 2      0 3  3 0  
 1 2  1 3  1 2  1 3  1 2  1 3

24
1  1 1 1 1 1  1 1 1  1 0 0 1 
  b2  
3   b12 1   b32 1
 0 3  3 0      0 1  1 0     0 1  1 0  
0 1 0 4 0 1 0 4 0 1 0 4

1 0 0 1 1 0 0 1 x1  1
  b23 1  
 0 1  1 0     0 1 0 0  jadi x2  4
0 0 1 4 0 0 1 4 x3  4

c. Dengan cara : x  A1. B

25
 2 1  1   x1  2
 1  1 1   x   1 
   2  
 1 2  1   x3  3

 2 1  1  x1   2
dim ana : A   1  1 1  , x   x2  , dan B  1 
 1 2  1  x3  3

2 1 1
1 1
K11   1   11  2  1
11
1 1 1
2 1
1 2 1

26
2 1 1
1 1
K12   1   1 1  1  0
1 2
1 1 1
1 1
1 2 1

2 1 1
1 1
K13   1  12  1  1
1 3
1 1 1
1 2
1 2 1

2 1 1
1 1
K 21   1   1 1  2   1
2 1
1 1 1
2 1
1 2 1
27
2 1 1
2 1
K 22   1   1 2  1  3
22
1 1 1
1 1
1 2 1

2 1 1
2 1
K 23   1   14  1  5
23
1 1 1
1 2
1 2 1

2 1 1
1 1
K 31   1   11  1  0
3 1
1 1 1
1 1
1 2 1
28
2 1 1
2 1
K 32   1   12  1  3
3 2
1 1 1
1 1
1 2 1

2 1 1
2 1
K 33   1  1 2  1  3
3 3
1 1 1
1 1
1 2 1

A  a11 .K11  a12 .K12  a13.K13 ,

A  2  1  10    11 ,
A  2  0  1  3

29
  1 0 1
Matriks Kofaktor : K   1  3  5
 0  3  3
t
 1 0 1   1  1 0 
Matriks Adjo int : adj A  K t   1  3  5   0  3  3
 0  3  3  1  5  3
1
1
A  .adj ( A)
A

 1  1 0 
1 1  
A  0  3  3
3 
 1  5  3

30
 1
x A .B
 x1    1  1 0   2
 x   1  0  3  3 1 
 2  3   
 x3   1  5  3 3

 x1    12   11  03 

 x   1 02   31   33
 2  3  
 x3   12   51   33

31
 x1    2  1  0  3
 x   1  0  3  9   1  12 ,
 2  3   3 
 x3   2  5  9   12

 x1  1  x1  1
 x    4 Jadi x2  4
 2  
 x3  4 x3  4

32
 Aj
d. Dengan cara Aturan Cramer : x j 
A
 2 1  1   x1  2
 1  1 1   x   1 
   2  
 1 2  1   x3  3

 2 1  1  x1   2
dim ana : A   1  1 1  , x   x2  , dan B  1
 1 2  1  x3  3

33
Solusi :
2 1 1 2 1
A  1 1 1 1 1
1 2 1 1 2

A  2  1  2   1  4  1
A  1  2  3

2 1 1 2 1
1 1 1 1 1

x1 
3 2 1 3 2

2  3  2  3  4  1  3  6   3  1
2 1 1 3 3 3
1 1 1
1 2 1 34
 2 2 1 2 2
1 1 1 1 1
 1 3  1  1 3  2  2  3  1  6  2  7  5  12
x2     4
2 1 1 3 3 3
1 1 1
1 2 1

2 1 2 2 1
1 1 1 1 1

x3 
1 2 3 1 2

 6  1  4   2  4  3  3  9  12
  4
2 1 1 3 3 3
1 1 1
1 2 1
35
 x1  1
jadi x2  4
x3  4

Program MAPLEnya :
# SPL Tiga Persamaan dengan Tiga
Variabel
> restart:
> with(linalg):
Warning, new definition for norm
> A := matrix([[1,-1,1],[2,1,-1],[-1,2,-1]]);
36
 1 1 1
 
A :  2 1  1
 
 1 2  1

> B:=vector([1,2,3]);
B := [1, 2, 3]

> AB:=augment(A,B);

37
 1 1 1 1
 
A B :  2 1 1 2
 
 1 2 1 3

> spl:=geneqns(A,[x1,x2,x3],B);

spl := {x1 - x2 + x3 = 1, -x1 + 2 x2 - x3 = 3, 2 x1 +

x2 - x3 = 2}
> x:=linsolve(A,B);

x := [1, 4, 4] 38
Tentukan penyelesaian SPL di bawah ini
dengan cara : a. Eliminasi
b. OBE
c. Kofaktor / Adjoint
d. Aturan Cramer

3 x1  x2  2 x3  20 x1  5
1. 2 x1  3x2  x3  15 Jawab: x2  3
x1  2 x2  3 x3  11 x3  4

39
 4 x1  3 x2  x3  11 x1  3
2. 3x1  2 x2  x3  9 Jawab: x2  1
x1  4 x2  3 x3  5 x3  2

2 x1  5 x2  2 x3  7 x1  5
3. x1  2 x2  4 x3  3 Jawab: x2  1
3x1  4 x2  6 x3  5 x3  1

40
 3 x1  2 x2  x3  15 x1  45
4. 5 x1  3 x2  3 x3  0 Jawab: x2  75
11x1  7 x2  30 x3  0

2 x1  3 x2  4 x3  17 x1  2
5.  5 x1  2 x2  x3  17 Jawab: x2  3
4 x1  x2  3x3  8 x3  1

41
 2 x1  x2  3 x3  16 x1  4
6. x1  2 x2  x3  3 Jawab: x2  1
3 x1  x2  2 x3  17 x3  3

3 x1  2 x2  x3  15 x1  5
7. 2 x1  x2  3 x3  5 Jawab: x2  1
x1  x2  2 x3  8 x3  2

42
 3 x1  x2  2 x3  13 x1  6
8. x1  2 x2  x3  7 Jawab : x2  1
2 x1  x2  3 x3  4 x3  3

2 x1  x2  3x3  x4  17 x1  5
x1  2 x2  x3  2 x4  11 x2  3
9. Jawab :
3x1  x2  4 x3  x 4  4 x3  4
4 x1  3 x2  2 x3  3x4  9 x4  2

43