Sistem Persamaan linier

Pertemuan 4
 Persamaan linier
Definisi
N buah variable x1, x2, …, xn yang dinyatakan dalam bentuk :
a1x1 + a2x2+…+ an xn=b
disebut persamaan linier, dengan a1, a2, … ,an dan b adalah
konstanta-
konstanta riil.
Sekumpulan nilai/ harga sebanyak n yang disubtitusikan ke n
variable :
a1=k1, x2=k2 … xn=kn sedemikian sehingga persamaan tersebut
terpenuhi, maka himpunan nilai tersebut (k1, k2, … kn) disebut
himpunan penyelesaian (solusi set).
Contoh
2x1 + x2 + 3x3=5
x1=1; x2=0; x3=1 (1,0,1) solusi
x1=0; x2=5; x3=0 (0,5,0) solusi
x1=2; x =1; x3=0 (2,1,0) solusi
suatu persamaan linier bisa mempunyai solusi >1.
Definisi
Sebuah himpunan berhingga dari persamaan-
persamaan linier didalam n variable: x1, x2, …,
xn disebut sistem persamaan linier.

Sistem persamaan linier yang tidak

mempunyai solusi disebut inconsisten.
Sedangkan sistem persamaan linier yang
mempunyai paling sedikit sebuah solusi disebut
consisten.
Misal ada 2 persamaan dengan 2 variabel.
P1: a1x1+ a2x2=b1 (a1, a2≠0)
P2: a1x1+ a2x2=b2 (c1, c2≠0)
Jika kedua persamaan tersebut dinyatakan
dalam grafik, maka:

U2 U2 U2
P2

X1 X1 X1

P1 P2
P2 P1

Inconsisten Konsisten
Penyajian SPL dengan persamaan
matriks

a11x1 + a12x2 + a13x3 +…+a1nxn = b1

SPL umum: a21x1 + a22x2 + a23x3 +…+a2nxn = b2

:
am1x1 + an2x2 + an3x3 + …+annxn = bm
matriks koefisien
a11 a12 a13 a1n x1 b1
a21 a22 a23 a2n
A= x= x2 b = b2
:
am1 am2 am3 amn : :

xm bm

Ax = b
Penyajian SPL sebagai matriks
augmented
a11x1 + a12x2 + a13x3 +… + a1nxn = b1
a21x1 + a22x2 + a23x3 +… + a2nxn = b2

:
am1x1 + am2x2 + am3x3 + … + amnxn = bm
a11 a12 a13 … a1n b1
a21 a22 a23 … a2n b2
:

.
am1 am2 am3 … amn bm

matriks augmented
 SUSUNAN PERSAMAAN LINIER

HOMOGEN NON HOMOGEN

AX=0 AX=B, B≠0

SELALU ADA JAWAB TAK PUNYA JAWAB MEMPUNYAI JAWAB

R(a)≠r(A,B)

JAWAB HANYA SELAIN JAWAB TRIVIAL, JAWAB UNIK BANYAK

JAWAB TRIVIAL ADA JUGA JAWAB (TUNGGAL) JAWAB
(NOL);R=N NONTRIVIAL R<N R=N R<N

Untuk menyelesaikan persamaan linier menggunakan metode

”Gauss. Jordan” yaitu: merubah matriks augmented (A|B) menjadi
matriks eselon terreduksi dengan cara melakukan transformasi
elementer.
 Sistem Persamaan Linier Non Homogen
Bentuk umum: Ax = B, dimana B≠0
Sistem Persamaan linier non homogen akan mempunyai jawab
bila :
Rank(A) = Rank(A|B)
Contoh ;
1. carilah titik persekutuan garis. -3x+6y = -9 dengan garis. x-
2y = 3
Jawab:
-3x+6y=-9
x-2y=3
Dalam bentuk matriks=

 3 6   x   9
 1  2  y    3  atau Ax  B
    
- 3 6 :  9   1  2 : 3  (3) 1  2 : 3
(A | B)    B12    B 21  
1 2 : 3  ~   3 6 :  9  ~ 0 0 : 0 
R(a)=r(A|B)=1 r<n
Jumlah variabel=2 1<2

Jadi jawabnya tidak tunggal.

Contoh
2. Selesaikan sistem persamaan linier non
homogen
xDi bawah
1  2x 2  x3 ini
2:
3x1  x 2  2x 3  1
4x1  3x 2  x 3  3
2x1  4x 2  2x 3  4

Jawab :
1 2 1   2
3  x1 
 1  2 1 
x      A x  B
4  3  1  2  3
   x 3   
2 4 2   4
( 3 )
1 2 1 2 B 21 1 2 1 2  B ( 1/ 5) 1 2 1 2
3  ~
1  2 1  B ( 4 ) 0 5  5  5
2
~ 0 1 1 1 
 31  
4  3  1 3 ~( 2) 0  11  5  5 0  11  5  5
 B    
2 4 2 4 41~ 0 0 0 0 0 0 0 0
 ( 2 ) ( 1 / 6 )
1 2 1
2 B12 1 0  1 0 B3
~ ~
0 1 1 1  0 1 1 1
 
0  11  5  5 0 0 6 6
   
0 0 0 0 0 0 0 0
(11)
B32

(1)
1 0  1 0 B13 1 0 0 1
~
0 1 1 1 0 1 0 0
 
0 0 1 1 0 0 1 1
  B 23
( 1)  
0 0 0 0 0 0 0 0

Rank (A) = R (A|B) = 3 =banyaknya variabel

Jadi jawabnya tunggal
Matriks lengkap di atas menyatakan:
x1  0x 2  0x 3  1 x1  1
0x1  x 2  0x 3  0 atau x2  0
0x1  0x 2  x 3  1  x1  1  x3  1
Sehingga sebagai penyelesaiannya :   
x   x 2   0 
 x 3  1
 Sistem Persamaan Linier Homogen
 Bentuk umum: Ax = 0, yaitu:
a11 x1 + a12 x2 + ... a1n xn = 0
a21 x2 + a22 x2 + ... a2n xn = 0


am1  x+ ...
xm+a a x = 0
m2 m mn n
Atau=
 a11 a12  a1n   x1  0
a a22  a2 n   x  0 
 21  2    
        
    
 amn am 2  amn   xn  0

Matriks A berukuran (m x n)
Matriks x berukuran (n x 1)
Matriks o berukuran (m x 1)
Karena matriks lengkapnya (A|Õ) maka akan selalu berlaku rank (A)=rank (A|Õ).
Sehingga sistem persamaan linier homogen selalu mempunyai jawab (konsisten).
Contoh
1. Selesaikan sistem persamaan linier dibawah ini :
x1  x 2  x 3  0 1 1 1  x1  0
x1  x 2  2x 3  0 atau 1 1 2  x   0
   2  
x1  2x 2  x 3  0 1 2 1  x 3  0
Jawab :
( 1)
( 1) B12
1 1 1 0 B 21 1 1 1 0  B23 1 1 1 0 ~

(A | 0)  1 1 2 0 0 0 1 0 
~ ~  
( 1)
  0 1 0 0  ( 1)
1 2 1 0 B31 0 1 0 0 0 0 1 0 B13

1 0 0 0 x1  0x 2  0x 3  0
0 1 0 0  0x  x  0x  0
  1 2 3

0 0 solusinya
Sehingga 1 0 0x:1  0x 2  x 3  0
Yaitu solusi trivial xatau
1  0 , x 2  0 , x3  0

x0
 2. Selesaikan sistem persamaan linier di
bawah ini :
 x1 
x1  x 2  x 3  x 4 0 1 1 1 1    0 
   x 2 0 
x1  3x 2  2x 3  4x 4  0 atau 1 3 2 4    
x3 
2x1  x 3  x 4 0 2 0 1  1   0
x 4 
Jawab :
( 1)
1 1 1 1 0 B21
(1)
1 1 1 1 0 B32

(A | 0)  1 3 2 4 0  ~
0 2 1 3 0  ~
( 2 )  
2 0 1  1 0 B31 0  2  1  3 0
 (1 / 2 )
1 1 1 1 0 B2 1 1 1 1 0 B12 ( 1)
0 2 1 3 0  ~ 0 1 1 / 2 3 / 2 0  ~
   
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 0 1 / 2  1 / 2 0 Rank (A)
0 = (A|0) = 2< n = 4
 1 1 / 2 3 / 2 0
jadi
0 0 0 0tidak0tunggal
solusinya
(banyak)
1 1 1 1
x1  0x 2  x 3  x 4  0 x1   x 3  x 4
2 2 2 2
1 3 1 3
0x1  x 2  x 3  x 4  0 x2   x3  x4
2 2 2 2
Dimana : x3 dan x4 bebas.
untuk x 3  a dan x 4  b
1 1
didapat x1  - a  b
2 2
1 3
x2  - a  b
2 2
Sehingga :

 x1  - 1/2a  1/2b  - 1/2  1/2 

 x  - 1/2a - 3/2b  - 1/2 - 3/2
x   2     a   b 
x3   a  0b   1   0 
       
 x 4   0a  b   0   1 
Berlaku untuk setiap bilangan riil a & b