1. Identitas
a. Nama Mata Pelajaran : Bahasa Daerah-Jawa
b. Semester : XI/3
c. Kompetensi Dasar :
Melalui diskusi, tanya jawab, penugasan, presentasi dan analisis, peserta didik
dapat mengidentifikasi, memahami, menganalisis, menginterpretasikan,
menanggapi, dan mengekspresikan teks nonsastra (berita, artikel, laporan, dan
lainnya) sesuai kaidah secara lisan dan tulis, sehingga peserta didik dapat
menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya, mengembangkan
sikap jujur, peduli, dan bertanggungjawab, serta dapat mengembangankan
kemampuan berpikir kritis, berkomunikasi, berkolaborasi, berkreasi(4C).
h. Materi Pembelajaran
o UKB 321 Bahasa Daerah-Jawa
2. Peta Konsep
Tingkeban
Gegayutane Karo
Manungsa
Teks
Upacara
Adat
Sedhekah bumi
Gegayutane Karo
Alam Tolak balak
Nyandran
Ruwatan
3. Kegiatan Pembelajaran
A. Pambuka
Sawise nggatekake gambar ing dhuwur, apa awakmu tau maca buku, majalah, koran kang
gawe basa jawa? Apa jeneng buku, majalah, koran iku? Ing era iki, generasi muda saya suwi
saya lali karo basa daerah. Basa daerah dianggep basa sing ora gaul amarga dianggep kuna.
Sakliyane iku, media-media tulis lan lisan uga jarang kang gawe basa jawa. Amarga iku, kita
generasi muda kudu nglestarekake basa jawa supaya ora luntur. Foto siraman tingkepan lan
foto liyani isi diperhateake ing buku Sastri Basa XI
B. Kagiyatan Inti
2) Kegiatan Belajar
Ayo……ikuti kegiatan belajar berikut dengan penuh kesabaran dan
konsentrasi !!!
PERTEMUAN 1
Kegiyatan 1
Ing kagiyatan iki, para siswa nyinaoni bab jenis-jenise budaya daerah.
Sadurunge, kanggo nggampangake anggonne nyinaoni bab iki, Ayo bebarengan diwaca
uraian materi lan tuladha ing ngisor iki!
Kebudayaan Jawa akeh tinemu upacara adat sing nganti saiki isih dileluri,
dilestarekake, sarta dikembangake. Upacara adat kang isih dileluri dening masarakat
Jawa jenise akeh banget.
Jenise upacara adat ing tanah Jawa maneka warna. Ana upacara adat kang gegayutan
karo manungsa, ana upacara adat sing gegayutan karo alam, ana upacara adat sing
gegayutan karo agama utawa kepercayaan, lan jenis-jenis upacara adat liyane.
Kabeh jenise upacara adat sing isih dileluri lan ditindakake dening masarakat Jawa
iku pranyata kebak piwulang lan pitutur luhur kang perlu dingrembakake supaya
generasi mudha bisa methik ajining budaya (nilai-nilai budaya) kang adiluhung sarta
ora ninggalake jati dhirine minangka bangsa kang sugih kabudayan.
Nyemak Teks Upacara Adat Gegayutan karo Manungsa
Ayo nyemak wacan kanthi irah-irahan “Upacara Adat Tingkeban ing Tulungagung”, Gatekno
apa bedane karo tngkeban ing dhaerahmu!
Mligi upacara slametan kanggo wong mbobot ing laladan Kabupaten Tulungagung
ditindakake kaping pindho, yaiku wulan ka- 3 utawa wulan ka- 5 lan wulan ka- 7. Geneya kok
wulan ka- 3 utawa wulan ka-5? Amarga yen wula ka- 3 wis slametan “Telonan” (aranane wulan
ka- 3), wulan ka- 5 wis ora slmetan maneh. Semono uga suwalike, amarga ubarampe kanggo
slametan “telonan” lan slametan “limonan” (aranane slametan wulan ka- 5) iku padha, yaiku
takir plontang sing bitinge dom. Dene wulan ka- 7 tumrap warga kang isih nguri-uri kabudayan
Jawa isih padha slametan “Tingkeban” kanthi upacara siraman.
Gegayutan karo wacan “Upacara Adat Tingkeban ing Tulungagung” Wangsulana pitakon ing
ngisar!
1. Upacara adat slametan kanggo wong mbobot ditindakake kaping pira? Wulan kapira!
2. Apa ciri khas upacara siraman?
3. Apa kang dikarepake cengkir gadhing digambari tokoh pewayangan “Kamajaya – Dewi
Ratih utawa Arjuna – Sembrada”?
4. Apa kang diarani upacara “nyambung tuwuh”?
5. Kepriye lumakune adicara siraman?
6. Ubarampe apa wae sing kudu dicawisake ing upacara tingkepan?
7. Kepriye urut-urutane adicara tingkepan?
8. Apa wae ciri-ciri khusus kang ana jroning upacara kasebut?
9. Apa makna utawa pesen moral kang kinandhut jroning upacara kasebut?
10. Critakno kepriye lumakune upacara tingkepan ing dhaerahmu!
Kagiyatan 2
Semaken wacan ing ngisor iki kang magepokan karo upacara adat bab-bab kang wigati
ngenani urt-urutane kagiatan!
Kesurung karep mbuktekake kabar endahe gisiking Samodra kidul laladan Blitar brang
kulon ing wayah esuk subuh, sorene penulis budhal menyang Pesisir Pasur saperlu nekani
uleman saka panitia upacara adat Larung Sesaji. Kanthi dikancani kadang Kasmuji (42) lan
kadang Rohman (31) budhale panulis saka desa Tumpak Oyot wis jam papat sore. Supaya
tekan papan kang dituju ora nganti bengi, budhale banjur lewat dalan sidatan (pintas) sing
dalane pating gronjal. Yen dadak lewat dalan nlenyer kejaba tekan kana mesthi yen bengi uga
kudu mubeng ngliwati Desa Sumberdadi, Bakung Kidul, lan Bululawang.
.........................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
Kanggo ngrampungake wacan ing duwur bisa moco buku Sastri Basa XI bab Budaya.
Ing kagiyatan 2 iki ana pitakon-pitakon kang gegayutan karo wacan. Pitakon iki wigati
banget kanggo nyumurupi isine wacan.
Mangsuli Pitakonan
Upama uwes ngerjakake Gladhen 1 lan Gladhen 2, awakmu iso nerusake Kagiyatan 3.
Kegiyatan 3
Struktur
Katrangan :
Irah-irahan yaiku inti tulisan kang bakal diandharake ing isi upacara adat.
Pambuka yaiku gagasan pokok kang utama kanggo nyiapake isi upacara adat
isi yaiku inti upacara adat kang isine andharan gagasan-gagasan penunjang kang
nduweni asipat wektu (kronologis), papan panggonan (spasial), sebab akibat
(kausalitas).
Panutup yaiku dudutan (simpulan) saka andharan-andaharan sing ana ing isi teks
upacara adat
Sakwise nyinaoni struktur upacara adat, coba awakmu nganalisis teks artikel kang judule
“Larung Sesaji Ing Pesisir Pasur”.
Tulisen bukti(gagasan pokok) saben stuktur kanthi ring
C. Penutup
Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka pelajarilah
kembali materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) dan pelajari ulang
kegiatan belajar 1, 2, 3 atau 4 yang sekiranya perlu kalian ulang dengan bimbingan
Guru atau teman sejawat. Jangan putus asa untuk mengulang lagi! Apabila kalian
menjawab “YA” pada semua pertanyaan, maka lanjutkan UKB berikutnya.
Di mana posisimu?
Ukurlah diri kalian dalam menguasai materi Teks Geguritan dalam rentang 0 – 100,
tuliskan ke dalam kotak yang tersedia!