Tembang Pangkur berasal dari kata "mungkur" dalam bahasa Jawa yang berarti
pergi atau bertolak. Tembang pangkur memiliki filosofi gambaran kehidupan pada
masa tua yang sudah seharusnya meninggalkan kehidupan gelap, kotor, dan penuh
dengan hawa nafsu yang sifatnya buruk.
Tembang pangkur memiliki watak gagah, kuat, perkasa dan hati yang besar.
Biasanya tembang pangkur digunakan untuk mengungkapkan kisah
kepahlawanan, perjuangan dan peperangan.
METRUM :
PARAGRAF 1
Mingkar mingkuring angkara, Nyingkiri hawa nepsu Mingkar-mingkur: nyingkiri
Akarana karenan mardi siwi, Manawa seneng muruki/ngajari putra Siwi: anak
Sinawung resmining kidung, Karonce endahing tembang Resmi: endah
Sinuba sinukarta, Dibeber/diurmti Mrih: supaya
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung Supaya mangerteni panguripan iku ngelmu luhur Sinuba: diurmati
Kang tumrap ing tanah Jawa, Kang ana ing tanah Jawa (nuswantara)
Agama ageming aji. agama dadi “busanane” panguripan.
PARAGRAF 2
PARAGRAF 3
Nggugu karsaning priyangga, Nuruti kekarepane awake dhewe Priyangga: awake dhewe/pribadyi
Nora nganggo peparah lamun angling, Nora nganggo aturan manawa ngucap Peparah: aturan
Lumuh ingaran balilu, Males kaaran kesed/bodho Angling: pocapan
Uger guru aleman, Amung seneng disubya-subya Lumuh: kesed
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu Nanging wong kang wis nduweni ngelmu sejati nora Balilu: bodho
bisa ditonton kasap mata
PARAGRAF 4
PARAGRAF 5
Mangkono ngelmu kang nyata, Demikianlah ilmu yang nyata,
Sanyatane mung weh reseping ati, Senyatanya memberikan ketentraman hati,
Bungah ingaran cubluk, Tidak merana dibilang bodoh,
Sukeng tyas yen denina, Tetap gembira jika dihina Weh: aweh, weweh, menehi
Nora kaya si punggung anggung gumrunggung Tidak seperti si dungu yang selalu sombong,
Reseping: tentrem
Ugungan sadina dina Ingin dipuji setiap hari.
Cubluk: bodho
Aja mangkono wong urip. Janganlah begitu caranya orang hidup.
Sukeng: suka + ing
PARAGRAF 6
PARAGRAF 7
PARAGRAF 8
PARAGRAF 9
Kekerane ngelmu karang, Di dalam ilmu yang dikarang-karang (sihir/rekayasa)
Kekarangan saking bangsaning gaib, Rekayasa dari hal-hal gaib
Iku boreh paminipun, Itu umpama bedak.
Tan rumasuk ing jasad, Tidak meresap ke dalam jasad,
Amung aneng sajabaning daging kulup, Hanya ada di kulitnya saja nak
Yen kapengok pancabaya, Bila terbentur marabahaya,
Ubayane mbalenjani. bisanya menghindari.
PARAGRAF 10
PARAGRAF 11
PARAGRAF 12
PARAGRAF 13
Tan samar pamoring sukma, Sinuksmaya winahya ing ngasepi, Tidak lah samar sukma menyatu
Sinimpen telenging kalbu, meresap terpatri dalam keheningan semadi,
Pambukaning warana, Diendapkan dalam lubuk hati
Tarlen saking liyep layaping aluyup, menjadi pembuka tabir,
Pindha pesating sumpena, berawal dari keadaan antara sadar dan tiada
Sumusuping rasa jati. Seperti terlepasnya mimpi
PARAGRAF 14