Anda di halaman 1dari 5

SERAT WEDHATAMA

(Karya : KGPAA. Mangkunegara IV)

Tembang Pangkur berasal dari kata "mungkur" dalam bahasa Jawa yang berarti
pergi atau bertolak. Tembang pangkur memiliki filosofi gambaran kehidupan pada
masa tua yang sudah seharusnya meninggalkan kehidupan gelap, kotor, dan penuh
dengan hawa nafsu yang sifatnya buruk.

Tembang pangkur memberikan gambaran bahwa seseorang yang sudah berumur


hendaknya bersiap meningalkan hal-hal yang bersifat keduniawian dan dapat lebih
mendekatkan diri kepada yang maha kuasa. Pada masa ini seharusnya nafsu dan
keinginan duniawi seseorang sudah mulai mengendap, sehingga tidak hanya
memikirkan kesenangan saja.

Tembang pangkur memiliki watak gagah, kuat, perkasa dan hati yang besar.
Biasanya tembang pangkur digunakan untuk mengungkapkan kisah
kepahlawanan, perjuangan dan peperangan.

METRUM :

guru lagu lan guru wilangan tembang pangkur serat wedhatama :


Pangkur: 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i

PARAGRAF 1
Mingkar mingkuring angkara, Nyingkiri hawa nepsu Mingkar-mingkur: nyingkiri
Akarana karenan mardi siwi, Manawa seneng muruki/ngajari putra Siwi: anak
Sinawung resmining kidung, Karonce endahing tembang Resmi: endah
Sinuba sinukarta, Dibeber/diurmti Mrih: supaya
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung Supaya mangerteni panguripan iku ngelmu luhur Sinuba: diurmati
Kang tumrap ing tanah Jawa, Kang ana ing tanah Jawa (nuswantara)
Agama ageming aji. agama dadi “busanane” panguripan.

PARAGRAF 2

Jinejer neng Wedatama Kajejer ing serat Wedhatama, Mrih: supaya


Mrih tan kemba kembenganing pambudi Supaya ora males golek ngelmu Tan: ora
Mangka nadyan tuwa pikun Nadyan wis tuwa pikun Kemba: males/sepa
Yen tan mikani rasa, Yen ora mangerteni rasa Pasamuan: pakumpulan
yekti sepi asepa lir sepah samun, Sejatine sepi/ora guna kaya ampas samar/sia-sia Gonyak ganyuk: sekarepe dhewe
Samangsane pasamuan Wanci pakumpulan Nglilingsemi: ngisin-ngisini
Gonyak ganyuk nglilingsemi. Tumindake sekarepe dhewe ngisin-ngisini

PARAGRAF 3

Nggugu karsaning priyangga, Nuruti kekarepane awake dhewe Priyangga: awake dhewe/pribadyi
Nora nganggo peparah lamun angling, Nora nganggo aturan manawa ngucap Peparah: aturan
Lumuh ingaran balilu, Males kaaran kesed/bodho Angling: pocapan
Uger guru aleman, Amung seneng disubya-subya Lumuh: kesed
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu Nanging wong kang wis nduweni ngelmu sejati nora Balilu: bodho
bisa ditonton kasap mata

Sinamun ing samudana, Tetembungane semu/manis

Sesadon ingadu manis Tansah tumindak kabecikan

PARAGRAF 4

Si pengung nora nglegawa, Si bodho ora sadhar, Si penggung: si bodho


Sangsayarda denira cacariwis, umuke sansaya ndadi, Cacariwis: criwis
Ngandhar-andhar angendhukur, ngelantur omongan kang ora-ora, Kandhane: pangucapane
Kandhane nora kaprah, pangucapane ora klebu ing akal, Kaprah: salah
saya elok alangka longkanganipun, saya ora cetha ora ana selane. Waskitha: pinter, prigel, wicaksana
Si wasis waskitha ngalah, Beda karo Si lantip prigel lan ngalah,
Ngalingi marang si pingging. nutupi aib si bodho.

PARAGRAF 5
Mangkono ngelmu kang nyata, Demikianlah ilmu yang nyata,
Sanyatane mung weh reseping ati, Senyatanya memberikan ketentraman hati,
Bungah ingaran cubluk, Tidak merana dibilang bodoh,
Sukeng tyas yen denina, Tetap gembira jika dihina Weh: aweh, weweh, menehi
Nora kaya si punggung anggung gumrunggung Tidak seperti si dungu yang selalu sombong,
Reseping: tentrem
Ugungan sadina dina Ingin dipuji setiap hari.
Cubluk: bodho
Aja mangkono wong urip. Janganlah begitu caranya orang hidup.
Sukeng: suka + ing

PARAGRAF 6

Urip sepisan rusak, Hidup sekali saja berantakan,


Nora mulur nalare ting saluwir, Tidak berkembang, pola pikirnya carut marut.
Kadi ta guwa kang sirung, Umpama goa gelap menyeramkan,
Sinerang ing maruta, Dihembus angin,
Gumarenggeng anggereng Suaranya gemuruh menggeram,
Anggung gumrunggung, berdengung
Pindha padhane si mudha, Seperti halnya watak anak muda
Prandene paksa kumaki. masih pula berlagak congkak

PARAGRAF 7

Kikisane mung sapala, Tujuan hidupnya begitu rendah,


Palayune ngendelken yayah wibi, Maunya mengandalkan orang tuanya,
Bangkit tur bangsaning luhur, Yang terpandang serta bangsawan
Lha iya ingkang rama, Itu kan ayahmu !
Balik sira sarawungan bae durung Sedangkan kamu kenal saja belum,
Mring atining tata krama, akan hakikatnya tata krama
Nggon anggon agama suci. dalam ajaran yang suci

PARAGRAF 8

Socaning jiwangganira, Cerminan dari dalam jiwa raga mu,


Jer katara lamun pocapan pasthi, Nampak jelas walau tutur kata halus,
Lumuh asor kudu unggul, Sifat pantang kalah maunya menang sendiri
Semengah sesongaran, Sombong besar mulut
Yen mangkono keno ingaran katungkul, Bila demikian itu, disebut orang yang terlena
Karem ing reh kaprawiran, Puas diri berlagak tinggi
Nora enak iku kaki. Tidak baik itu nak !

PARAGRAF 9
Kekerane ngelmu karang, Di dalam ilmu yang dikarang-karang (sihir/rekayasa)
Kekarangan saking bangsaning gaib, Rekayasa dari hal-hal gaib
Iku boreh paminipun, Itu umpama bedak.
Tan rumasuk ing jasad, Tidak meresap ke dalam jasad,
Amung aneng sajabaning daging kulup, Hanya ada di kulitnya saja nak
Yen kapengok pancabaya, Bila terbentur marabahaya,
Ubayane mbalenjani. bisanya menghindari.

PARAGRAF 10

Marma ing sabisa-bisa, Karena itu sebisa-bisanya,


Bebasane muriha tyas basuki, Upayakan selalu berhati baik
Puruita-a kang patut, Bergurulah secara tepat
Lan traping angganira, Yang sesuai dengan dirimu
Ana uga angger ugering kaprabun, Ada juga peraturan dan pedoman bernegara,
Abon aboning panembah, Menjadi syarat bagi yang berbakti,
Kang kambah ing siyang ratri. yang berlaku siang malam.

PARAGRAF 11

Iku kaki takok-eno, Itulah nak, tanyakan


marang para sarjana kang martapi Kepada para sarjana yang menimba ilmu
Mring tapaking tepa tulus, Kepada jejak hidup para suri tauladan yang benar,
Kawawa nahen hawa, dapat menahan hawa nafsu
Wruhanira mungguh sanyataning ngelmu Pengetahuanmu adalah senyatanya ilmu,
Tan mesthi neng janma wredha Yang tidak harus dikuasai orang tua,
Tuwin mudha sudra kaki. Bisa juga bagi yang muda atau miskin, nak !

PARAGRAF 12

Sapantuk wahyuning Gusti Allah, Siapapun yang menerima wahyu Tuhan,


Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit, Dengan cermat mencerna ilmu tinggi,
Bangkit mikat reh mangukut, Mampu menguasai ilmu kasampurnan,
Kukutaning jiwangga, Kesempurnaan jiwa raga,
Yen mengkono kena sinebut wong sepuh, Bila demikian pantas disebut “orang tua”.
Lire sepuh sepi hawa, Arti “orang tua” adalah tidak dikuasai hawa nafsu
Awas roroning atunggil Paham akan dwi tunggal (menyatunya sukma dengan Tuhan)

PARAGRAF 13
Tan samar pamoring sukma, Sinuksmaya winahya ing ngasepi, Tidak lah samar sukma menyatu
Sinimpen telenging kalbu, meresap terpatri dalam keheningan semadi,
Pambukaning warana, Diendapkan dalam lubuk hati
Tarlen saking liyep layaping aluyup, menjadi pembuka tabir,
Pindha pesating sumpena, berawal dari keadaan antara sadar dan tiada
Sumusuping rasa jati. Seperti terlepasnya mimpi

PARAGRAF 14

Sejatine kang mangkana, Sebenarnya ke-ada-an itu merupakan anugrah Tuhan,


Wus kakenan nugrahaning Hyang Widhi, Kembali ke alam yang mengosongkan,
Bali alaming ngasuwung, tidak mengumbar nafsu duniawi,
Tan karem arameyan, yang bersifat kuasa menguasai. Kembali ke asal muasalmu
Ingkang sipat wisesa winisesa wus, Mulih mula ulanira. Mulane wong Oleh karena itu,
anom sami. wahai anak muda sekalian…

Anda mungkin juga menyukai