Anda di halaman 1dari 4

Serat Wedhatama Pupuh Pangkur

Modul 3
Bahasa Jawa
Dyah Hanggraheni Purnamawati, S.Pd

1 4
Mingkar mingkuring angkara, Si pengung nora nglegawa,
Akarana karanan mardi siwi, Sangsayarda deniro cacariwis,
Sinawung resmining kidung, Ngandhar-andhar angendhukur,
Sinuba sinukarta, Kandhane nora kaprah,
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung saya elok alangka longkanganipun,
Kang tumrap neng tanah Jawa, Si wasis waskitha ngalah,
Agama ageming aji. Ngalingi marang si pingging.

Meredam nafsu angkara dalam diri, (sementara) Si dungu tidak menyadari,


Hendak berkenan mendidik putra-putri Bualannya semakin menjadi jadi,
Tersirat dalam indahnya tembang, ngelantur bicara yang tidak-tidak,
dihias penuh variasi, Bicaranya tidak masuk akal,
agar menjiwai hakekat ilmu luhur, makin aneh tak ada jedanya.
yang berlangsung di tanah Jawa (Nusantara) Lain halnya,
agama sebagai “pakaian” kehidupan. Si Pandai cermat dan mengalah,
Menutupi aib si bodoh.
2
Jinejer neng Wedatama 5
Mrih tan kemba kembenganing pambudi Mangkono ngelmu kang nyata,
Mangka nadyan tuwa pikun Sanyatane mung weh reseping ati,
Yen tan mikani rasa, Bungah ingaran cubluk,
Yekti sepi asepa lir sepah samun, Sukeng tyas yen denina,
Samangsane pasamuan Nora kaya si punggung anggung gumrunggung
Gonyak ganyuk nglelingsemi. Ugungan sadina dina
Aja mangkono wong urip.
Disajikan dalam serat Wedhatama,
agar jangan miskin pengetahuan Demikianlah ilmu yang nyata,
walaupun sudah tua pikun Senyatanya memberikan ketentraman hati,
jika tidak memahami rasa sejati (batin) Tidak merana katakan bodoh,
niscaya kosong tiada berguna Tetap gembira jika dihina
bagai ampas, percuma sia-sia, Tidak seperti si dungu yang selalu sombong
di dalam setiap pertemuan Ingin dipuji setiap hari
sering bertindak ceroboh memalukan. Janganlah begitu caranya orang hidup.

3 6
Nggugu karsaning priyangga, Urip sepisan rusak,
Nora nganggo peparah lamun angling, Nora mulur nalare ting saluwir,
Lumuh ing ngaran balilu, Kadi ta guwa kang sirung,
Uger guru aleman, Sinerang ing maruta,
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu Gumarenggeng anggereng
Sinamun ing samudana, Anggung gumrunggung,
Sesadon ingadu manis Pindha padhane si mudha,
Prandene paksa kumaki
Mengikuti kemauan sendiri,
Bila berkata tanpa dipertimbangkan (asal bunyi), Hidup sekali saja berantakan
Namun tak mau dianggap bodoh, Tidak berkembang, pola pikirnya carut marut.
Selalu berharap dipuji-puji Umpama goa gelap menyeramkan,
(sebaliknya) Ciri orang yang sudah memahami Dihembus angin,
(ilmu sejati) tak bisa ditebak Suaranya gemuruh menggeram,
berwatak rendah hati, selalu berprasangka baik. berdengung
Seperti halnya watak anak muda
masih pula berlagak congkak
7 Bergurulah secara tepat
Kikisane mung sapala, Yang sesuai dengan dirimu
Palayune ngendelken yayah wibi, Ada juga peraturan dan pedoman bernegara,
Bangkit tur bangsaning luhur, Menjadi syarat bagi yang berbakti,
Lha iya ingkang rama, yang berlaku siang malam.
Balik sira sarawungan bae durung
Mring atining tata krama, 11
Nggon anggon agama suci. Iku kaki takok-eno,
marang para sarjana kang martapi
Tujuan hidupnya begitu rendah, Mring tapaking tepa tulus,
Maunya mengandalkan orang tuanya, Kawawa nahen hawa,
Yang terpandang serta bangsawan Wruhanira mungguh sanyataning ngelmu
Itu kan ayahmu ! Tan mesthi neng janma wredha
Sedangkan kamu kenal saja belum, Tuwin mudha sudra kaki.
akan hakikatnya tata krama
dalam ajaran yang suci Itulah nak, tanyakan
Kepada para sarjana yang menimba ilmu
8 Kepada jejak hidup para suri tauladan yang
Socaning jiwangganira, benar,
Jer katara lamun pocapan pasthi, dapat menahan hawa nafsu
Lumuh asor kudu unggul, Pengetahuanmu adalah senyatanya ilmu,
Semengah sesongaran, Yang tidak harus dikuasai orang tua,
Yen mangkono keno ingaran katungkul, Bisa juga bagi yang muda atau miskin, nak !
Karem ing reh kaprawiran,
Nora enak iku kaki. 12
Sapantuk wahyuning Alah
Cerminan dari dalam jiwa raga mu, Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit,
Nampak jelas walau tutur kata halus, Bangkit mikat reh mangukut,
Sifat pantang kalah maunya menang sendiri Kukutaning jiwangga,
Sombong besar mulut Yen mengkono kena sinebut wong sepuh,
Bila demikian itu, disebut orang yang terlen Lire sepuh sepi hawa,
Puas diri berlagak tinggi Awas roroning atunggil
Tidak baik itu nak !
Siapapun yang menerima wahyu Tuhan,
9 Dengan cermat mencerna ilmu tinggi,
Kekerane ngelmu karang, Mampu menguasai ilmu kasampurnan,
Kekarangan saking bangsaning gaib, Kesempurnaan jiwa raga,
Iku boreh paminipun, Bila demikian pantas disebut “orang tua”.
Tan rumasuk ing jasad, Arti “orang tua” adalah tidak dikuasai hawa
Amung aneng sajabaning daging kulup, nafsu
Yen kapengok pancabaya, Paham akan dwi tunggal (menyatunya sukma
Ubayane mbalenjani. dengan Tuhan)

Di dalam ilmu yang dikarang-karang 13


(sihir/rekayasa) Tan samar pamoring sukma,
Rekayasa dari hal-hal gaib Sinuksmaya winahya ing ngasepi,
Itu umpama bedak. Sinimpen telenging kalbu,
Tidak meresap ke dalam jasad, Pambukaning warana,
Hanya ada di kulitnya saja nak Tarlen saking liyep layaping aluyup,
Bila terbentur marabahaya, Pindha pesating sumpena,
bisanya menghindari. Sumusuping rasa jati.

10 Tidak lah samar-samar saat sukma menyatu


Marma ing sabisa-bisa, meresap terpatri dalam keheningan semadi,
Bebasane muriha tyas basuki, Diendapkan dalam lubuk hati
Puruita-a kang patut, menjadi pembuka tabir,
Lan traping angganira, berawal dari keadaan antara sadar dan tiada
Ana uga angger ugering kaprabun, Seperti terlepasnya mimpi
Abon aboning panembah, Merasuknya rasa yang sejati.
Kang kambah ing siyang ratri.

Karena itu sebisa-bisanya,


Upayakan selalu berhati baik
14 Sebenarnya ke-ada-an itu merupakan anugrah
Sejatine kang mangkana, Tuhan,
Wus kakenan nugrahaning Hyang Widhi, Kembali ke alam yang mengosongkan,
Bali alaming ngasuwung, tidak mengumbar nafsu duniawi,
Tan karem arameyan, yang bersifat kuasa menguasai.
Ingkang sipat wisesa winisesa wus, Kembali ke asal muasalmu
Mulih mula ulanira. Oleh karena itu,
Mulane wong anom sami. wahai anak muda sekalian

TEMBUNG GARBA
Tembang macapat ing Serat Wedhatama iku saliyane mawa paugeran uga nggunakake bas rinengga
satemah kapenak ditembangake apadene dirungokake. Basa rinengga kuwi bas kang digawe endah. Dene
endahing bas kasebut ing antarane bisa katitik saka panganggone tembung garba ing rakitaning ukara.
Tembung garba yaiku tembung loro utawa luwih kang didadekake siji kanthi ngurangi cacahe wanda
(suku kata). Tembung garba ing tembang, kajaba ndadekake supaya luwih endah uga kanggo ngepasake
cacahing wanda ing saben gatra.
Tembung kang kena digarba (didadekake siji) iku mung tembung-tembung kang pungkasane aksara
swara (huruf vokal) karo tembung kang wewatone nggarba. Ing antarane kaya tuladha iki :
1. a+ a a, tuladha = sedya + arsa  sedyarsa
2. a+i e, tuladha = suka + ing  sukeng
3. a+o o, tuladha = lunga + oncat  lungoncat
4. a+u o, tuladha = nara + utama  narotama
5. i+i i, tuladha = siti + inggil  sitinggil
6. i+a  ya , tuladha = lagi + antuk  lagyantuk
7. u+a  wa , tuladha = ratu + aji  ratwaji
8. u+i  we, tuladha = tumuju + ing  tumujweng

TEMBANG MACAPAT
Lelagon utawa tembang macapat iku bisa diarani endah lan kepenak dirungokake menawa leres lan
laras. Lire, diarani leres menawa tembange pas guru gatra, guru lagu, guru wilangan. Dene diarani laras
menawa anggone nglagokake wis pas lan jumbuh karo titi laras gamelan Jawa. Kajaba iku becike uga
mangreteni istilah-istilah ing tembang macapat iki :
1. Cakepan, yaiku tetembungan (lirik/syair) utawa unen-unen kang dianggo sajroning tembang
2. Laras , yaiku rasaning swara thinthingane gamelan. Sing dianggo ngrasakake iku kuping. Laras
diperang dadi 2, yaiku laras pelog lan laras slendro
3. Titi laras (notasi), yaiku angka-angka kang minangka lelirune utawa gegantine wilahan gamelan kang
uga nggambarake swaraning siji-sijine wilahan gamelan. Titi laras kaperang dadi loro,
a. Titi laras slendro iku angka-angkane 1, 2, 3, 5, 6, 1
b. Titi laras pelog iku angka-angkane 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
4. Pathet, yaiku tebane utawa panganggone titi laras. Utawa endhek dhuwure swara kanggo lelagoning
gendhing.
5. Irama , yaiku ukuran rindhik-rikating penabuhe gamelan. Irama kaperang dadi loro
a. Irama Lamba, yaiku irama rikat (cepet), irama lancaran utawa irama siji
b. Irama Rangkep, yaiku irama alon, utawa irama wilet
6. Pedhotan, yaiku andhege, lerene gendhing nalika gong suwuk. Dipedhot kanggo leren sedhela
7. Bawa lan buka, diarani bawa yaiku tembang kang kanggo miwiti utawa murwakani gendhing. Dene
sing diarani buka yaiku tetabuhan gamelan kang kanggo miwiti gendhing
8. Sindhenan, iku lelagoning pesindhen kang karo swarane gendhing lan gamelan.
9. Cengkok, yaiku lak-luking swara kang kanggo nglagokake tembang. Cengkok mujudake gaya utawa
style
TUGAS

1. Para siswa sinau caranipun nembang pangkur wonten link youtube


2. Sumangga milih salah setunggal bait (pada) ing inggil
3. Penilaian nembang kanthi cara damel video kakintun wonten Google
drive utawi instagram
4. Tugas dipunkempalaken pepanggihan sakcandakipun (Minggu depan)
5. Semangat, dipunlampahi kanthi bingahing ati nggih 

Anda mungkin juga menyukai