Unsur-unsur intrinsik :
1) tembung kang mentes/ nganggo diksi
2) tema
3) judul
4) amanat
5) basane endah
6) nganggo purwakanthi
7) citraan
Ciri-ciri geguritan :
1) diwiwiti kanthi tembung sungegurit (gagrag lawas)
2) nganggo patokan/ aturan (guru lagu, wilangan, gatra)
3) biasane sekawan gatra lan nganggo purwakanthi swara
4) basane mentes lan endah
5) ana aran pengarang/ pangripta
Model-model geguritan :
1) model naratif/ nyeritakake
2) diskriptif/ nggambarake
3) model lirik/ pasemon utawi kritikan utawi sindiran
Tuladhane :
KATRESNAN
(Muhamad Hanung)
Merapi...
Saka kadohan katon gagah
Asep putih ndedel ing awiyat
Tilas dalan lahar katon cetha
Kena sunare Hyang Bagaskara
Merapi...
Saumpama kowe bisa cerita
Kabeh kedadean ing tanah jawa
Wiwit jaman Mataram Kuna
Nganti madege Kraton Ngayogyakarta
Merapi...
Sliramu anyekseni kridhaning bangsa
Wiwit nalika ngusir penjajah Walanda
Jaman mardika jaman Soekarno
Nganti jaman Soeharto
Jaman Habibie gumekaning Megawati lan Susilo
Merapi dadi saksi
PAHLAWANKU
(R. Tantiningsih)
Pahlawanku
Wutahing ludirmu
Nyiram ibu pertiwi
Nadyan sang ibu
Kudu muwun sedhih
Karajang-rajang manahe
Karujit-rujit rasa pangrasane
Pahlawanku
Mugya Gusti paring nugraha
Semana gedhene baktimu
Jiwa raga, bandha donya
Tanpa sisa
Amung siji pangajabmu
Merdika
PEPELING
(Sendang Mulyana)
“Ibu”
Ibu
anakmu kang dak wanti wanti
Kang dak kawatirake
Kak kok titipake ana pawiyatan luhur iki
Iki anakmu
Kang durung isa nyenengke ibu
Kang durung bisa nyenengke keluarga
Kang isih dadi tanggunganmu ibu
Nanging ibu
Anakmu iki bakal banggakke ibu
Banggakke keluarga kabeh
Anakmu rak bakal nyerah bu
Kanggo nyekel lintang ana langit
Kang kadhang ditutup mendhung
Kang kadhang mripat wae wis ora bisa weruh
Nanging anakmu iki janji ibu
Pamulangan
Nanging
prakanca,
-NN
“Kitir”
Kitir iki
Isi panantangku marang wengi
Sing kebacut anggone nguja sepi
Dolanan swarane asu baung nggeririsi
Kitir iki
Wujud pangundhamanaku marang awang-awang
Sing kebacut brangasan
Ngrentengi lintang, nguntal rembulan
Kitir iki
Srana gugatku marang isen-isening jagad
Sing pijer royokan brekat
Tan keguh njaluk ruwat
Pahlawanku”
Pahlawanku
Wutahing ludirmu
Nyiram ibu pertiwi
Nadyan sang ibu
Kudu muwun sedhih
Karajang-rajang manahe
Karujit-rujit rasa pangrasane
Pahlawanku
Mugya Gusti paring nugraha
Semana gedhene bektimu
Jiwa raga, bandha donya
Tanpa sisa
Amung siji pangajabmu
Merdika
-R. Tantiningsih
TRESNAKU – TRESNAMU
“Sekolahku”
Saben dina
Aku tansah ana njero ruanganmu
Ngrungokake piwulange bapak ibu guru
Apa sing kudu digugu lan ditiru
Gusti”
“Merapi”
Merapi…
Saka kadohan katon gagah
Asep putih ndedel ing awiyat
Tilas dalan lahar katon cetha
Kena sunare Hyang Bagaskara
Merapi…
Saumpama kowe bisa crita
Kabeh kadadean ing tanah Jawa
Wiwit jaman Mataram Kuna
Nganti madege Kraton Ngayogyakarta
Merapi…
Sliramu anyekseni kridhaning bangsa
Wiwit nalika ngusir penjajah Walanda
Jaman mardika jaman Soekarno
Nganti jaman Soeharto
Jaman Habibie tumekaning Megawati lan Susilo
Merapi dadi saksi
-Puthu Aryana