MODHUL
NGERTI BASA JAWA
Kangge:
SMA
Kelas XII-a
-Bambang Santoko-
Sinengkalan:
KACITHAK WINATES
KANGGE SMA NEGERI 1 KARANGREJO
TULUNGAGUNG
Karakit dening:
Bambang Santoko
Puji sokur konjuk dhumateng ngarsanipun Gusti Allah Ingkang Mahaasih, awit
saking sih saha nugrahanipun ingkang amberkahi tumrap pangrakitipun ringkesan
modhul “Ngerti Basa Jawa: kangge kelas XII-A” punika saged kasil karampungaken.
Prelu kawuningan bilih piwulangan basa Jawi punika sampun dados mata pelajaran
muatan lokal wajib wonten tataran SD/ MI/ SDLB - SMP/ MTs - SMA/ SMK/ MA/
MAK wonten Jawa Timur ingkang kinayoman dening Peraturan Gubernur Jawa
Timur nomer 19 Tahun 2014. Ringkesan modhul punika karakit minangka bahan
pasinaon daring kangge tataran SMA/SMK/MA.
BAMBANG SANTOKO
Samak 1
Atur Pangiring 4
Dhaptar Isi 6
Sumebare KI-KD Kelas XII Semester Ganjil 7
Ngrengrengan Piwulangan lan Pambiji 8
Sangu Bebrayan lan Pasrawungan 9
Wulangan 1 Unggah-ungguh Basa Jawa 10
Wulangan 2 Sandiwara Jawa 17
Wawasan Paramasastra Jawa 22
Wulangan 3 Crita Cekak 29
Penilaian Harian 1 43
Wulangan 4 Anekdot 51
Gladhen Penilaian Akhir Semester 58
Kapustakan 69
Pribadi Binuka 70
SABEGJA BEGJANE KANG LALI ISIH LUWIH BEGJA KANG ELING KLAWAN WASPADA
(BUTIR-BUTIR BUDAYA JAWA, 1996: 42)
K2 Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, 2.1 Mengamalkan perilaku jujur, disiplin, peduli,
disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong royong, santun, dan proaktif dalam menggunakan bahasa
kerjasama, toleran, damai), santun, responsive dan daerah dalam komunikasi lisan maupun tulis.
pro-aktif dan menunjukkan sikap sebagai bagian dari 2.2 Mengamalkan perilaku jujur, disiplin, dan tanggung
solusi atas berbagai permasalahan dalam jawab dalam menggunakan bahasa daerah untuk
berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial memahami dan menyusun teks sastra atau non
dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai sastra.
cerminan bangsa dalam pergaulan dunia. 2.3 Mengamalkan perilaku jujur, disiplin, dan peduli
dalam menggunakan bahasa daerah untuk
mengapresiasi dan mengekspresikan karya sastra,
seni, dan budaya daerah.
Pepanggihan
Kaping …. Materi Pokok
NGRENGRENGAN PAMBIJI
Aspek Kognitif Psikomotor
praktik
produk
proyek
tugas
PAT
PH
Materi Pokok
WEJANGAN PADMASUSASTRAN
1. Lumůh ing gawé iku ora béda karo kesed, dadi tuking kapitunane dhewe.
Sanajan sarjana yen lumuh ing gawe iya ilang kuncarane, bali kaya lumrah tur
ora kadhuwitan, saka panggawene dhewe, dipendhem ana ing uwuh kalumuhan.
2. Uni ala lan uni becik padha ngobahake lambe. Yagene kowe dhemen adol uni ala
kang sethithik regane?
3. Uler dadi amane tanduran, ngrikiti godhong nganti pundhes, tanpa welas
marang wit kang nguripi awake. Suprandene bareng mangsane tuwa eling
marang panggawe becik, tobat marang Pangeran, tapa brata nyuwun pangapura,
mung ngisep madune kusuma. Gek kepriye yen manungsa kang duwe kalakuan
ala ora bisa mari nganti tumekaning pati? Apa kalah karo pakartine kewan cilik?
4. Taberi iku tuking kabegjan. Wateke arang lara, rejekine tutut, akeh kang bisa
kecukupan, paribara sugih saka pitulungane Allah.
DHANDHANGGULA/SARKARA/HARTATI
[dening: Drs. Sutikno]
2. Basa Krama
Basa krama ana rong werna:
2.1 Basa krama lugu
Wujude tembung krama, madya, netral, lan/utawa ngoko sarta uga bisa
ditambahi tembung krama inggil utawa krama andhap.
Panganggone tumrap bocah karo bocah sing durung kulina, wong tuwa
marang wong enom, nanging ngajeni sawetara tumrap wong kapindho
diganti peprenahan, kabeh dikramakake. Mung panambang -e utawa -
ake tetep ngoko.
Tuladha:
(1) Sing dipilih mas Bayu niku jurusan teknik sipil utawi ekonomi syariah.
(2) Bank ngriki pun boten saged ngijoli dhuwit dholar malih.
b. Konstruksi/Basa Jawa:
▪ ngoko:
• ngoko lugu
• ngoko alus
NGOKO KRAMA
Katrangan:
1. tulisan kacithak kandel kanggo nuduhake tataran konstruksi/basa Jawa.
2. tulisan kacithak tipis kanggo nuduhake tataran leksikon/tembung basa
Jawa.
Wigati:
(*) Tembung/kosa kata/kata/leksikon minangka panentu undha-usuk basa.
(**) Kunci utama kanggo bisa ngecakake unggah-ungguh basa kanthi bener,
yaiku: a). kudu ngapalake leksikon (vocab)/tembung basa Jawa sakakeh-
akehe, b). kudu weruh sapa sing ngajak guneman lan sing digunem.
(***) Pangertene ngoko lan krama kudu ditapsirake rong pangerten, yaiku
ngoko minangka leksikon/tembung lan ngoko minangka konstruksi/basa.
Semono uga pangertene krama uga ana loro, yaiku krama minangka
leksikon/tembung lan krama minangka konstruksi/basa.
Kegiyatan 2:
ͦ duka
ͦ supena
turu ͦ ͦ nonton
mangan ͦ ͦ mirsani
omong ͦ ͦ tilem
nyeluk ͦ ͦ wungu
impen ͦ ͦ sare
tangi ͦ ͦ dhahar
ndelok ͦ ͦ nimbali
nesu ͦ ͦ nedha
ͦ ndeleng
ͦ dhawuh
Pacelathon Padinan Mawa Unggah-ungguh
1. Uluk Salam (Ucapan Selamat)
▪ wayah esuk (waktu pagi) : sugeng enjing
▪ wayah awan (waktu siang) : sugeng siyang
▪ wayah sore (waktu sore) : sugeng sonten
▪ wayah bengi (waktu malam) : sugeng dalu
▪ tekane tamu (datangnya tamu) : sugeng rawuh
▪ wayah riyaya (waktu lebaran) : sugeng riyadi
▪ wayah natal (waktu natal) : sugeng natal
▪ budhal lelungan (berangkat bepergian) : sugeng tindak
▪ wayah pepisahan (waktu berpisah) : sugeng pepisahan
▪ Wayah arep turu (waktu mau tidur) : sugeng sare
▪ Wayah ketemu (waktu berjumpa) : sugeng pepanggihan
▪ Wayah mertamu (waktu bertamu) : kula nuwun
▪ Wayah mulih mertamu (waktu pulang bertamu) : nyuwun kepareng
▪ Wayah ngaso (waktu istirahat) : sugeng aso-sarira
Sembarang wayah (netral) :assalamu’alaikum
warahmatullahi wabarakatu
Kagiyatan 4
1. [49] : .............................................................................................
2. [57] : .............................................................................................
3. [65] : ............................................................................................
4. [75] : ............................................................................................
5. [84] : ............................................................................................
6. [99] : ............................................................................................
7. [439] : ............................................................................................
8. [695] : ............................................................................................
9. [799] : ............................................................................................
10. [1001] : ............................................................................................
11. [2225] : ..........................................................................................
12. [3524] : ..........................................................................................
13. [4475] : ............................................................................................
14. [5293] : ............................................................................................
15. [7234] : ............................................................................................
A. Teks Sandiwara
Teks sandiwara utawa ana uga sing ngarani teks lakon mujudake sarana
pambiyantu kanggo para pawongan kang arep ajar gladhen sandiwara. Maca teks
naskah lakon salah sawijining seni kang ora saben wong bisa nindakake pakaryan
iki. Mbutuhake skill uga gladhi kang ora sedhela supaya nguripake antawacana ing
teks lakon kasebut. Macane kudu nengenake intonasi, volume kanggo
nyengkuyung surasane teks lakon. Semono uga ekspresi lan obahing awak bisa
nambah greget lan jiwa sajroning teks drama kang dipragakake.
Ing perangan iki, para siswa kaajab bisa mangerteni carane naskah lakon
utawa drama jumbuh karo wewatekan sing dikarepake lakon. Mula sadurunge bisa
prigel maca naskah lakon, ana saperangan bab kang kudu digatekake. Bab-bab
kang kudu digatekake yaiku:
1. Nemtokake naskah lakon utawa tema kang bakal diparagakake.
2. Ndhudhah naskah. Bab kang kudu dionceki yaiku babagan unsur-unsur
intrinsik sajrone naskah drama utawa teks lakon. Unsur – unsur intrinsik
sajrone teks lakon bisa kadulu ing ngisor iki:
a. Tema, yaiku pikiran pokok minangka punjering crita lan dijlentrehake
kanthi endah supaya ngasilake crita kang apik. Tuladhane kayata drama
kang nyritakake bab kauripan saben dina, kekancan, katresnan,
kasetyan, history, lsp.
b. Alur, yaiku urut-urutane crita utawa lakune crita awit kawitan tumekane
pungkasan. Alur bisa uga diarani plot. Alur kang dipadhetake kaperang
dadi telu yaiku alur maju, alur mundur, alur campuran.
c. Paraga lan Wewatekane, paraga nduweni teges wong kang mragakake
sajrone teks lakon. Jinise paraga miturut wewatekane kaperang dadi telu
yaiku antagonis, protagonis lan tritagonis.
Sesumbar
(Dening : Nuring Dyah R)
Bu Rosi : Assalamualaikum.
Samiatun : Waalaikumsalam, mangga Bu, mangga. Gubuke kados kandang
sapi Bu. Hehehe (KARO NATA KURSI KAYU)
Desi : Mangga Bu. Piyambakan to Bu?
Bu rosi : Iya Desi. Iki mau bu Rosi dhewekkan wae.
Samiatun : Nggih ngeten niki Bu gubukipun Ingghar. Taksih saking gedheg.
Benten kalih omah-omah sing uapik-apik nika. Hehe.
Bu Rosi : Boten menapa-menapa Bu. Sami mawon.
Samiatun : Wonten menapa Bu. Kok njanur gunung sowan dhateng gubuk
menika?
Bu Rosi : Boten wonten menapa-menapa Bu. Ingkang sepisan anggen
kula sowan mriki nggih namun silaturahmi. Amargi Desi menika
kalebet siswa ingkang pinter. (UNJAL AMBEGAN) ingkang
kaping kalihipun, anggen kula sowan mriki badhe ngaturaken
pawarta bilih Desi menika taksih gadhah tanggungan dhateng
sekolahan.Menawi mboten mundur, benjing menika sampun
wancinipun Ulangan Semester.Desi menika kirangipun ugi radi
kathah, watawis setunggal juta.
Samiatun : (NATA AMBEGAN) Ngeten lho Bu, Desi nggih sampun matur
kalih kula menawi sampun wancinipun mbayar SPP kalih buku.
Ning kula ya ngomong nyang Desi, simbokmu iki ngedena kaya
ngapa ya urung isa yen saiki.Patuta getih wae ya ora metu.
Desi : Kula badhe sowan dhateng dalemipun bu Rosi lho jane. Watawis
bibar maghrib. Nggih matur babagan menika Bu.
Samiatun : Lajeng menawi dereng saged nglunasi dinten menika utawi
benjing dos pundi Bu?
Bu Rosi : Nggih Bu, kula saged mangertosi kahananipun Desi kalih
panjenengan. Umpami benjing menika dereng saged nglunasi
administrasi, ngapuntenipun ingkang kathah, Desi dereng saged
tumut Ulangan Semester.
Samiatun : (NGELAP ELUH) Lajeng dos pundi Bu? Kula nggih mboten
pingin menawi anak kula sing dadi pangarep-arepku mbesok ora
bisa nerusake sekolah. Ning ya piye maneh lho Bu?Kula menika
sampun gadhah daya. Bapake Desi lunga ora bali. (NGELAP
ELUH) paling ya ora bali.
Bu Rosi : Ngapuntenipun ingkang kathah Bu. Menawi kula angsal
mangertos. Kok saged ngoten?
Samiatun : Pamite lunga kerja ning Surabaya. Nanging tekane seprene ya
ora ana kabar.Kira-kira 15 taun. Aku ditinggali anak telu sing isih
sekolah. Dene kerjaku buruh tani, kadhang ning sawah kadhang
ya ora.Sakmenika kula nggih mboten nyambut damel.
Bu Rosi : (NGELUS-ELUS GEGERE DESI). Makaten mawon Bu, benjing
Desi mlebet sekolah kemawon.Mangke kula egohne dhateng
===========================
Ing ruang kepala Sekolah
Kepala Sekolah : Supaya awakmu bisa mangerteni apa kang sing
koktindakake iku ora bener. Awakmu ora bisa melu ulangan semester.Lan
maneh, aja rumangsa cilik atimu lan isin yen kahananmu kaya mangkono.
Kahanan kluwargamu malah kanggo obat supaya awakmu bisa ngangkat drajate
wong tuwa. Kanca-kancamu malah bisa nampa awakmu yen awakmu kebuka.
Pak Kepala Sekolah lan bu Rosi pengin yen awakmu mbesuke bisa dadi wong
sing sukses.
Kegiyatan 1:
Titi-swara (fonologi)
Titi-ukara (sintaksis)
Ing kalodhangan iki, kang bakal dirembug ing kene mung mligi titi-tembung bae. Titi-
tembung iku minangka elmu kang ngrembug babagan pambanguning tembung.
o ater-ater sa-
tuladha:
sa- + cingkir → sacingkir
se- + wulan → sewulan
sak- + iket → sakiket
o ater-ater pri-
tuladha:
pri- + bumi → pribumi
o ater-ater pra-
tuladha:
pra- + lambang → pralambang
o Seselan -in-
tuladha:
tulis + (-in-) → tinulis
simpen + (-in-) → sinimpen
o Panambang -en
tuladha:
tubruk + (-en) → tubruken
ulu + (-en) → uluen → ulunen
o Panambang -an
tuladha:
tuku + (-an) → tukuan → tukon
suguh + (-an) → suguhan
o Panambang -na
tuladha:
pati + (-na) → patina → patekna
sawur + (-na) → sawurna
o Panambang -ana
tuladha:
pati + (-ana) → patiana → patenana
jaluk + (-ana) → jalukana
o Panambang -ane
tuladha:
tunggu+ (-ane) → tungguane → tunggonane
tabok + (-ane) → tabokane
n- + tutup + -i → nutupi
n- + senggol + -i → nyenggoli
o Imbuhan di- -i
tuladha:
di- + golek + -i → digoleki
o Imbuhan di- -a
tuladha:
di- + tunggu + -a → ditunggua
o Imbuhan sa- -e
tuladha:
sa- + karep + -e → sakarepe
Kagiyatan 1
1. Katresnan : ....................+........................+........................
2. sumawur : ....................+..................................................
3. kasugihan : ....................+........................+........................
4. kasarasan : ....................+........................+........................
5. tumuli : ....................+..................................................
6. medharake: ....................+........................+........................
7. numusi : ....................+..................................................
8. nglarani : ....................+........................+........................
9. mikuli : ....................+........................+........................
10. mbantingi : ....................+........................+........................
11. sacukupe : ....................+........................+........................
12. sapunen : ....................+........................+........................
13. nyujeni : ....................+........................+........................
14. dipapagi : ....................+........................+........................
15. ngancani : ....................+........................+........................
4.2 Memproduksi dan mempublikasikan 4.2.1 Menulis teks cerita pendek (cerkak).
karya fiksi (naskah drama, cerita
pendek, karya terjemahan).
4.2.2 Mempublikasi-kan teks cerita pendek
(cerkak) hasil karangannya.
4.2.3 Menerjemahkan teks cerita pendek
(cerkak) ke atau dari bahasa yang
berbeda.
4.2.4 Membaca teks cerita pendek (cerkak)
hasil terjemahan.
4.2.5 Mempublikasi-kan teks cerita pendek
(cerkak) hasil terjemahan.
4.2.6 Mengunggah cerpen hasil karangan
dan hasil terjemahan ke internet.
Unsur Intrinsik
1. Tema
Tema yaiku pokok masalahe crita utawa lelandhesane/ dasar crita.
2. Amanat (piweling)
Amanat yaiku pepeling kang kinandhut ing crita iku utawa pesen
pangripta marang pamaca. Pepeling/ pesen iku arupa ajaran moral
utawa pandhidhikan.
b) Alur maju yaiku urutane crita saka kedadean kang wis kapungkur
maju ing kedadean saiki
c) Alur sorot balik yaiku urutane crita saka kedadean saiki mundur ing
kedadean kang wis kapungkur. Rerangkene kedadean sing
mbentuk alur dibagi tahap-tahap alur sing diwiwiti saka:
1) Paparane crita (pemaparan)
2) Critane wiwit ana masalah (perumitan)
3) Ana masalah antara paraga (konflik)
4) Masalah luwih gawat (klimaks)
5) Pungkasane crita lan carane nyelesaiake masalah ing
paripurnane crita
6) Happy ending : pungkasane crita nyenengake
7) Sad ending : pungkasane crita ora nyenengake / nyedihake.
Kegiyatan 1:
Sumber: http://ersitahandayani.blogspot.co.id
Kegiyatan 2:
PETHEKE Wimbadi bener. Nalika dheweke manyuk regol, njomblak kaget meruhi
latar bank BTPN sing jembar kuwi wis kebak sepedha montor lan mobil. Wimbadi
kangelan arep nyeleh sepedha montore. Tujune juru parkir enggal mrenahake.
Bubar markir sepedha montore gage-gage ngener loket saperlu antri keplek. Oleh
nomer 467! Edian! Njur iki mengko jam pira tekan gilirane. Arepa teller-e ana papat,
yen sing diladeni samono akehe rak panggah mbutuhake wektu suwe!
Wimbadi ndeleng arlojine. Lagi jam 08.45. Isih esuk. Pancen budhale saka ngomah
mau lagi jam 07.15. Ning kok antriane wis tekan nomer 400 punjul. Njur wong-wong
kuwi mau lho, olehe antri keplek wiwit jam pira?
Wimbadi agahan mlebu. Ruwang tunggu BTPN sing jembar kuwi wis kebak para
lansia sing arep njupuk dhuwit pensiun. Lanang lan wadon. Sasat ora ana papan sing
sela. Karo plingukan golek papan, Wimbadi ndeleng angka panggilan digital ing
sandhuwuring meja teller. Lagi tekan nomer 134.
”Nembe rawuh?” pitakone saweneh nom-noman nalika Wimbadi mapan lungguh ing
sandhinge.
”Enggih,” wangsulane Wimbadi.
”Nomer pinten?” nom-noman kuwi takon.
”Kawan atus sewidak pitu! Mangka pun kulakaiti bidhal enjing.”
Nom-noman kuwi mesem.
”Manawi tanggal setunggal pas dinten Setu, napa malih kepalang dinten Minggu
kados ngaten niki, wanci subuh lokete pun bikak.”
”Hloh? Enggih ta?”
”Kula wau pukul nem pun antri. Angsal nomer kalihatus, ” nom-noman kuwi aweh
katrangan.
Wimbadi mlengak.
Wis rong taun Wimbadi pensiun. Maune anggone njupuk pensiunane neng BRI
kecamatan. Cedhak karo omahe. Antrine uga dawa ning ya ora nganti atusan. Sing akeh-
akeh bojone para TKI sing nampa kiriman saka luwar negeri. Rata-rata isih nom.
Pacakane menor-menor, mas-masane nggrembyang. Gunemane dakik-dakik. Wimbadi
risi, rumangsa ora sa-level. Mula banjur pindhah menyang BTPN iki, kang manggone ing
kutha kabupaten. Adoh ora dadi apa. Ngiras plesir. Wong mandhak sesasi pisan bae.
Sejatine ora mung merga risi karo nasabah liya sing ora sa-level. Dheweke pindhah
menyang BTPN merga butuh golek utangan kanggo nukokake sepedha motor ragile sing
kuliyah neng Malang. Tumrap pensiunan kaya dheweke, bank sing cocog kanggo golek
utangan ya BTPN kuwi. Kejaba anakane cilik, BTPN rak pancen bank-e para pensiunan.
”Nuwun sewu, slirane mundhut arta pensiunanipun keng Bapak napa keng Ibu?”
Wimbadi pitakon. Awit cetha ora mungkin nom-noman iku dhewe sing pensiun. Mesthi
makili wong tuwane. Wong umur-umurane lagi telung puluhan.
”O, anu ... makili Bapak. Bapak pun meh setaun gerah strok,” katrangane nom-
noman iku.
”O, ngaten. Wah, mesakaken sanget nggih. Pancen samenika kathah priyantun
ketaman strok Boten mawang tiyang sugih menapa mlarat. Anu ...kok boten keng Ibu
kemawon ingkang mundhut?” Wimbadi nguber.
Kegiyatan 3:
MEJA KURSI
Kanggone Herman mbangun bale somah ora beda karo wong budhal perang ing
tengah palagan. Mawa jiwa satriya taker nyawa. Dimen kasembadan tumlonjonge ancas
tujuan sing wis dikerek dhuwur.
Nyatane temenan. Nalika kasil ngrengkuh Mujiati, kabeh penjaluke kabeh
disembadani. Eling-eling bojo ayu sing gelem diajak urip tembayatan bungah susah ing
tengah bebrayan mono ora gampang diprangguli. Akeh pepalang. Akeh pacoban sing
kudu diadhepi. Nglenggana ngaurip kadidene perjuangan. Kebak sandhungan. Akeh
pepalang sing kudu diliwati. Urip ora beda sawijining pandadaran.
Nalika sing wadon wola-wola nembung njaluk prabot omah aran meja-kursi, Herman
enggal saguh minangkani senajan dhuwit bayaran during nyukupi. Witekna dadi
andhahan puluhan taun durung kecipratan kamulyan. Kanca-kancane wis padha jigang
nglungguhi maneka jabatan. Dheweke malah ajeg ketleyek kecemplung juglangan nasib.
Kesrimpung maneka paekan kanca nunggal pakaryan.
Urip kuwi kanyatan. Dudu pangimpen. Bungah susah lan maneka masalah dadi sega
jangan. Ora kena nglokro krana isih akeh solusi pilihan. Dhuwit pancen wigati nanging
dudu siji-sijine pilihan. Yen ora duwe isih bisa ngredhit barang lan ngutang ing maneka
lembaga keuangan.
Jebul dudu kuwi sing njalari sirah ngelu. Meja-kursi sing dikarepake pranyata ora
sembarang meja-kursi. Kipa-kipa emoh yen lumrahe meja kursi sing diduwene tangga
kiwa-tengen. Meja-kursi sing dadi angen-angene modhel nyleneh kaya sing diduweni
wong tuwane. Wujud antik. Ukiran remit kanthi kualitas seni manjila. Kualitas kayu jati
pilihan.
Mlebu-metu toko mebel wis ora bisa diwilang. Milang-miling mrana-mrene nganti
kabeh kemput dijingglengi. Nganti ati pegel meksa durung mrangguli meja kursi sing
cakrik lan ukirane ngemperi. Witekna barang sing digoleki pancen klebu aeng lan wis
akeh dadi barang koleksi. Ora saben pawongan bisa nglungguhi, jalaran wis dadi
barang langka.
Wola-wali batine ngresula. Yagene panjaluke sing wadon ndadak sing aeng-aeng.
Prabot meja-kursi wae pilih sing ora lumrah. Kamangka umpama gelem sing modhel
umum ora nganti ndadekake bingung. Wis jamak lumrah yen bale somah dipepaki meja
kursi empuk sing kepenak dilungguhi. Nanging yen njur neka-neka, nyleneh lan emoh
dikembari meja kursine tangga teparo, genah wis nyimpang saka tujuan ngrengga bale
wisma sing samesthine.
Herman klebu siji ing antarane maewu wong lanang sing tumemen anggone
mikukuhi ajining dhiri. Kebukten, nalika antuk kabar saka sing wadon yen meja kursi
wong tuwane kena digawa mulih dheweke nampik kanthi cara alus. Luwih becik
lungguh njogan tinimbang nglungguhi warisan kursi empuk olehe njejaluk. Ngrampog
cara alus. Dilungguhi kara ora kepenak. Nalika lungguh krasa ora jenak. Swara batin
brontak. Urip krasa kelangan saperangan ajining dhiri sing ora kena dikertaaji.
Wiwit ndhisik batine wis janji ora kemba ngadhepi maneka pepalang lan pacoban.
Soroh maneka pangurbanan jiwa-raga ditekadi anggere ora nggadhekake ajining dhiri.
1. Anane unggah-ungguh basa Jawa sajroning masarakat Jawa, yaiku kanggo ....
A. ngajeni wong liya D. ngundhakake gengsi
B. ngajeni dhiri pribadi E. pamer
C. golek pangalembana
2. Sing nemtokake anane tingkat tutur, salah sawijine, yaiku kajaba ....
A. pangkat D. umur O2
B. pendhidhikan E. jinis kelamin
C. ekonomi
3. Kang Asep saben dina melu kerja bangunan menyang daleme Pak Raden. Pak
Raden minangka kontraktor kang wis sukses duwe reh-rehan minangka juru
awat-awat, yaiku mandhor Badrun. Si Badrun saben dinane ngawat-awati para
pekerjane kaya dene Kang Asep sakanca-kancane.
Saka kasus kasebut, yen sinawang status sosiale, ing antarane Kang Asep lan
Badrun, dibedakake saka ….
A. umur D. pangkat
B. tingkat keakraban E. kebangsawanan
C. tingkat hubungan keluwarga
5. Yen guneman karo wong tuwa iku aja njengek-njengek sarta sora, nanging kudu
kanthi cara subasita kang becik sarta sabar.
Saka pethikan ukara mau, sing diarani subasita, yaiku ….
A. guneman kanthi riket lan cepet
B. guneman kanthi nggunakake basa kang alus tur sareh
C. guneman kanthi nggunakake basa kang cetha
D. guneman kanthi nggunakake basa kang bregas tur ndakik-dakik
E. guneman kanthi nggunakake basa kang rada kasar
Bocah SMP ing salah sawijine sekolah swasta kang ana ing kutha
Jogja numpak montor Ninja 250 fi nabrak salah siji mahasiswi pascasarjana
Universitas Swasta kang langsung tiwas ing papan kadadean. Miturut
kancane Dofan, dheweke iku arep ngrayakake ulang taune karo kanca-
kancane menyang Kaliurang. Ing dalan Dofan wis kober dielingake karo salah
sawijine kanca supaya ora rebut banter gas-gasan anggone mbandhangake
sepedhah montore. Nepaki ing dalan Kaliurang Jogja (15/01/’17) ing
sangarepe SPBU Pedak Jakal Km 12 udakara jam 07.30 WIB Dofan kang
numpak Ninja 250 fi nabrak pengguna montor liyane, yaiku Fani salah siji
mahasiswi pascasarjana UII nganti tiwas ing papan panggonan. Ing kadadean
iku, montore Dofan sigar pecah ambyar dadi loro.
Dene, kondhisine Dofan (rider Ninja 250 fi) sawise dirawat ing Rumah
Sakit suwene 4 dina iku banjur nyusul tiwas. Satemene kadadean iki mung
salah sawijine tuladha bae, isih akeh tuladha-tuladha liyane kang prelu
disikapi dening para wong tuwa kang duwe putra-putri kang dina iki isih
durung cukup umure kanggo numpak montor. Prelu kawicaksanane wong
tuwa kanggo migatekake keslametane putra-putrine ing dalan sarta aja
nglirwakake tata aturan lalu lintas kanggo keslametane pengguna dalan
liyane.
(Kapethik lan kaolah maneh saka: widhawati.blogdetik.com)
11. Kala wingi sore bapak tumbasjampi kangge sakit padharan. Sajroning ukara
A B C D E
kasebut ana tembung-tembung kang durung trep utawa cundhuk kalawan
unggah-ungguh basa, yaiku ....
A. A, B, lan C D. A lan B
B. A, B, lan D E. A lan D
C. A, B, lan E
12. Pak Dhe Dwipangga ... dhateng Pamekasan ... sepedha montor ... Bu Dhe Ratri.
Ceceg-ceceg sajroning ukara ing ndhuwur yen dijangkepi nganggo unggah-
ungguh kang trep, yaiku ....
A. tindak, nitih, kaliyan D. kesah, nitih, kaliyan
B. tindak, numpak, kaliyan E. kesah, nitih, karo
C. tindak, numpak, karo
13. Unen-unen kang endah mawa paugeran tartamtu, kang umume dumadi saka
gatra purwaka (sampiran) lan gatra tebusan (isi/inti), yaiku ....
A. Parikan D. Bebasan
B. Wangsalan E. Cangkriman
C. Saloka
14. Adhedhasar jinise, parikan iku bisa kaperang dadi loro, yaiku ....
A. parikan lawas lan parikan anyar D. parikan kuna lan parikan modhern
B. parikan lamba lan parikan edi peni E. parikan ringkes lan parikan rangkep
C. parikan langsung lan parikan ora langsung
16. Paugeran (pedhoman) sajroning wawancara bisa kaperang dadi loro, yaiku ....
A. wawancara mandhiri lan wawancara bebarengan
B. wawancara ora terstruktur lan wawancara terstruktur
C. wawancara alami lan wawancara buatan
D. wawancara formal lan wawancara non formal
E. wawancara indoor lan wawancara outdoor
20. Pemateri utawa narasumber ing sajrone dhiskusi, nduweni jejibahan (tugas),
yaiku kajaba ....
A. nyiyapake lan ngandharake materi kang didadekake bahan kanggo dhiskusi
B. mangsuli pitakonan lan tanggapan peserta dhiskusi lan audiens
C. mimpin lan ngatur lumakune dhiskusi
D. nduweni sikap obyektif, adil, lan ora mihak ing salah siji
E. nguwasani topik dhiskusi
21. Wong kang nduweni jejibahan (tugas) minangka pemimpin sajroning dhiskusi lan
uga kang ngatur lumakune dhiskusi, yaiku ....
A. pemateri/narasumber D. respondhen
B. notulen E. modherator
C. audien
22. Salah sawijining teknik kang digunakake kanggo golek utawa nglumpukake dhata
utawa informasi kanggo tujuwan tartamtu, diarani ....
A. gethok-tular D. presentasi
B. wara-wara E. rembugan
C. wawancara
23. Kang kalebu ancas utawa tujuwane presentasi, yaiku kajaba ....
A. kanggo intimidasi D. kanggo motivasi
B. kanggo informasi E. kanggo panglipur
C. kanggo pangajak
25. Aja kaya bocah gemblung, yen katulis mawa aksara Jawa, yaiku ....
26. Aksara Jawa ing ndhuwur, yen katulis mawa aksara Latin, yaiku ....
A. Isik esuk babone wis pada nglumpruk D. isih esuk babone wis padha kluruk
B. Isik esuk bakule wus pada nglumpuk E. isih esuk jagone wis padha kluruk
C. Isik esuk bakule wis padha nglumpruk
27. Zarrah wis apal surat Al-Fatikah, yen katulis mawa aksara Jawa, yaiku ....
Setitekna wacan ing ngisor iki kanggo mangsuli pitakonan nomer 28-31 !
32. Aksara Jawa ing ndhuwur yen katulis mawa aksara Latin, yaiku ....
A. Nini durung gawe klasa D. Pini durung gawe klasa
B. Dini duwe gawe teka slasa E. Tini duwe gawe dina slasa
C. Kidi duwe gawe ana klasa
33.
34. Taline pedhot damene ambyar, yen ditulis mawa aksara Jawa, sing bener, yaiku
....
35. Jajane akeh kayata: jenang, jadah, lan roti. Ukara kasebut yen ditulis mawa
aksara Jawa, yaiku ....
4.3 Menyusun dan mempublikasikan karya 4.3.1 Menuliskan sebuah teks anekdot.
nonfiksi (artikel, laporan, opini,
anekdot, dan atau kritik) sesuai
kaidah.
4.3.2 Mempublikas-kan teks anekdot.
4.3.3 Membaca teks anekdot.
4.3.4 Mengunggah teks anekdot ke
internet.
a. Anekdot
Teks anekdot mujudake teks ringkes kang lucu lan bisa nglelipur pamaos
utawa pamirenge sarta asipat nyemoni (nyindhir) tumrap kahanan tartamtu.
Ancase panulis nganggit teks anekdot kanggo nglelipur pamaose utawa
pamirenge kanthi unsur sindhiran ing sajrone teks kasebut.
Isine teks anekdot bisa awujud prastawa-prastawa kang narik kawigaten,
nganyelake, lan sawijine bebener kang luwih umum. Kepriye wujud
patuladhane teks anekdot bisa kokdulu ing ngisor iki.
b. Dhagelan
Dhagelan yaiku lawakan utawa sawijining adhegan kang bisa nuwuhake
banyolan. Pamentasan seni iki ora kaiket karo naskah utawa teks sing
medharake alur crita. Dhagelan bisa dumadi kanthi dadakan (spontan)
awujud improvisasi pacelathon kang ditindakake dening paragane. Banyolan
diupayakake saka solah bawa, cara micara, lan isi pacelathon paragane.
Dhagelan beda karo crita lucu. Crita lucu kuwi dialami tenan dening
paragane. Dene dhagelan dikarang lan digawe skenario, banjur
diparagakake. Tuladhane dhagelan kang disiarake ing TV kayata Ndhoro Bei,
Srimulat, Opera Van Java, lan sapanunggalane.
c. Plesetan
d. Lelucon
Lelucon lumrahe arupa crita cekak utawa susunan pacelathon kang sipate
lucu. Ana pirang-pirang kategori lelucon, saka lelucon prasaja nganthi lelucon
sing nggunakake sarkasme. Lelucon lumrahe nyenengne kanggo saperangan
wong, nanging lelucon iku uga bisa nglarani kanggo liyane.
Sawise maca teks anekdot kasebut, para siswa diajab bisa mangerteni tata rakite
kang arupa abstrak, orientasi, krisis, reaksi, lan koda. Luwih cethane gatekna
andharan ing ngisor iki.
Katrangan:
(1) Abstrak mujudake perangan wiwitane paragraf sing gunane menehi
gegambaran ngenani isi teks. Padatane nuduhake bab sing unik. Tuladhane
saka teks anekdot ing ndhuwur yaiku: “Sawijining dina Pak Guru ngasta
pelajaran Basa Jawa ing kelas XII.”
(2) Orientasi yaiku perangan sing nuduhake wiwitane crita utawa lelandhesane
prastawa kang dumadi. Orientasi saka teks anekdot “Guru” kasebut yaiku “Ing
patemon kuwi materine ngelmu othak-athik mathuk utawa kerata basa”.
(3) Krisis nuduhake perangan sing narik kawigaten utawa sing ora salumrahe
bisa dumadi. Tuladhane perangan krisis adhedhasar teks anekdot kasebut
yaiku “Leres Pak. Nanging wonten malih kerata basanipun guru”.
(4) Reaksi mujudake perangan kepriye cara panulis utawa paraga ing crita
mungkasi prakara ing perangane krisis. Reaksi saka teks anekdot “Guru”
kasebut yaiku “Apa kuwi, Ti?”.
RINGKESAN: MODHUL NGERTI BASA JAWA │ XII-a 52
(5) Koda nuduhake perangan pungkasane crita. Perangan iki isine awujud
dudutan ngenani kedadean sing dumadi tumrap paraga crita. Ing perangan iki
kadhang kala tinemokake wujud pitakonan retoris (ora mbutuhake
wangsulan). Tuladhane perangan koda adhedhasar teks anekdot kasebut
yaiku “Diguyu lan ditinggal turu Pak. Leres ta? Menika rak nggih othak-
athik mathuk Pak”.
UAN
Ilmu Kebal
Badrun lan Jojon wis suwe ora ketemu. Nang ngarep konter sinambi ngenteni
angkot, dheweke ngobrol.
Badrun : “Jon, bapakku nate ditembak rampog nanging ora mati.”
Jojon : “Mbok menawa bapakmu duwe ilmu kebal, Drun?”
Badrun : “Ora merga kuwi, Jon.”
Jojon : “Merga apa, Drun?”
Badrun : “Merga ora kena.”
Jojon : “Bisa wae kowe Drun.”
Krudhukan Kresek
Rikala aku isih sekolah, ana kadaden sing ora bisa daklakekake. Kadaden
kuwi biasane dakdadekake gegojegan yen lagi reuni sekolah. Kanca padha
ngguyu jegagakan yen eling kadaden kuwi.
Critane, SMA-ku lumayan adoh saka omah tur ora diliwati jalur bis. Mula
bocah SMA-ku sing omahe sakecamatan karo aku padha numpak sepedhah
montor. Klebu aku dhewe, sanajan ora nggawa sepedhah montor amarga durung
ditumbasake, nanging saben dina dibarengi P sing omahe ngliwati omahku.
Dhasare kanca kenthel awit SMP, mula dheweke apik marang aku.
Budhalku mesthi esuk supaya P ora ngenteni aku. Sungkan yen P sing
ngenteni aku. Wong wis dibarengi mula aku kudu siyap dhisik. Apa maneh dina
kuwi pasaran Wage dadi kudu ngliwati pasar Wage sing lagi rame-ramene. Mula
budhale kudu luwih esuk supaya ora kena macet neng ngarep pasar.
Esuk kuwi jam wis nuduhake angka 06.40 nanging durung ana tandha-
tandha P teka. Kamangka sekolahku mlebune jam 07.00. Ya ngene iki resikone
Gara-Gara Mbangkong
Aku iki pancen pawongan kang banget dhemene karo tontonan bal-
balan. Apa maneh bengi kuwi sing tandhing bal-balan klub kasenenganku.
Merga ditayangake langsung saka Eropa, jam tandhinge ya diwiwiti jam siji
bengi ing dhaerahku. Kena dakkira klub kasenenganku menang tenan, aku
seneng banget. Ora krasa nalika nyawang jam wis nuduhake angka telu. Aku
ngantuk banget banjur keturon ing ngarep TV. Nalika tangi, aku kaget banget
amarga srengengene wis cumlorot saka sisih wetan. Bapak lan ibuku dakgoleki
uga wis ora ana, mbok menawa wis tindak pasar wiwit bubar subuh mau.
Tanpa mikir dawa, aku langsung adus kanthi cepet-cepet. Satemene
ibuku wis masak dicepakake ing ndhuwur meja, nanging aku kudu budhal
sekolah supaya ora telat amarga jam kapisan wayahe ulangan Basa Jawa.
Saiba kagete nalika aku tekan sekolah durung ana siswa blas, gerbange uga isih
tutup durung dibuka dening tukang kebone. Mak pleeennnggg, daktapuk
bathukku, aku lagi kelingan yen iki mau dina Minggu. Ya ngene iki wusanane
wong mbangkong kuwi, mula sesuk maneh ora bakal dakbaleni. Gara-gara
mbangkong ora kelingan dina.
Sawijining dina Pak Guru ngasta pelajaran Basa Jawa ing kelas XII.
Ing patemon kuwi materine ngelmu othak-athik mathuk utawa kerata basa.
Pak Guru mundhut pirsa marang murid-muride ngenani kerata basa.
Pak Guru : “Toni, apa kerata basane guru?”
Toni : “Digugu lan ditiru Pak.”
Pak Guru : “Siti, bener apa luput wangsulane Toni?”
Siti : “Leres Pak. Nanging wonten malih kerata basanipun
guru.”
Pak Guru : “Apa kuwi, Ti?”
Siti : “Diguyu lan ditinggal turu Pak. Leres ta? Menika rak
nggih othak-athik mathuk Pak.”
Pak Guru : “Ooo... Dadi kowe sing gawene turu neng kelas ya,
Ti?”
Siti : “Boten Pak, nanging guru rak nggih pengalaman
terbaik?”
Pak Guru : “Ya wis kana ndang raup sik yen ngantuk!”
Siti : “Nggih Pak. Nuwun sewu badhe dhateng jedhing,
raup.”
Reques
Sawijining awan ing sasi pasa, penyiar radhio ABCD lagi cecaturan
karo pamidhanget radhio ing omah. Amarga lagi pasa, pamidhanget kepengin
nglalekake rasa ngelak lan luwene kanthi telpon radhio.
Pamidhanget : “Sugeng sonten radhio ABCD FM.”
Panyiar : “Inggih, kaliyan Bapa sinten kula micanten?”
Pamidhanget : “Bapa Mahesa Jenar. Badhe request Mbak.”
Panyiar : “Oh inggih, badhe request gendhing menapa Bapa
Mahesa Jenar?”
Pamidhanget : “Kula nyuwun dipunputeraken adzan maghrib. Kula
sampun boten kiyat menika kepengin enggal-enggal
bikak siyam.”
Melu Imam
Adhine kancaku sing jenenge Prenggi kuwi pancen bocahe lugu, lucu lan
pinter. Isih sekolah ana TK (Taman Kanak-Kanak) wis bisa nggambar
pemandangan, nulis, lan maca. Senajan maca lan nulise durung pati lancar lan
apik, nanging wis bisa didelok yen bocah iki klebu bocah pinter.
Ing sawijining dina nalika ibune masak ana pawon, Prenggi takon marang
ibune.
“Buk, carane solat Jum’at ki pripun?” pitakone marang ibune.
“Ya solate dina Jum’at awan, mengko solate manut imam.” wangsulane
ibune sinambi repot marut klapa.
Dhasare bocah manutan, nalika wis ngancik wanci luhur, Prenggi budhal
menyang omahe Imam, kancane sekolah. Hla kok ora malah budhal nyang
mesjid, nanging nalika diajak Imam mancing nyang kali kok ya manut bae.
Bubar Jum’atan Prenggi durung mulih. Nalika digoleki Ibune jebul mancing
karo Imam nang kali.
“Hla kok ora Jum’atan ta kok malah mancing?” clathune ibune.
“Ngendikane ibu diutus manut Imam, ta Bu.”
Sanalika ibune ngguyu cekakakan. Apa tumon, dikon solat Jum’at kok
melu Imam mancing nyang kali. Jebul salah tampa. Imam sing dikarepake dudu
Imam kancane Prenggi, nanging imam solat Jum’at. Hehehe....
GLADHEN
Ah, apa kaya ngene iki rasane wong kangen. Mangan ra enak turu ra jenak. Jan, ra
ngenakake babar pisan, batine Rafi karo nyawangi tanduran jati sing ana pinggir bengawan
iku. Cah nggantheng rambut piyak tengah, sing wis nem sasi iki KKN ing laladan kapencil
ing Sumatra iku saben dina sing dirasakake mung kangen marang tanah Jawa sing
sasuwene iki ditinggalake. Kangene saya ndadra saben nyawang jati sing saiki godhonge
wiwit semi ing mangsa rendheng kuwi.
Tanduran iki ngelingake Rafi marang Retno, kenya ayu asal Solo sing wis telung
taun iki ngrenggani atine. Amarga kudu KKN iki, Rafi lila kanggo sauntara ngempet kangene
marang kenya kuwi. Kenya sing nalika dheweke budhal menehi winih tanduran jati kuwi.
“Mas, kok nglamun terus, ta? Lagi ngadhepi perkara abot, ya? Apa tugas KKN
sampeyan durung rampung?” pitakone Widya sing tanpa dinyana lungguh ing cedhake Rafi.
“Ora kok, Wid. Tugasku wis rampung kabeh, “wangsulane Rafi cekak.
“Kok kaya ana sing sampeyan pikirake?” pitakone Widya maneh.
“Iya, Wid, awakmu bener. Aku lagi mikir kabar kawusanane surat-suratku sing
dakkirim menyang Retno. Kok durung ana balesan,” ujare Rafi.
“Mas, sampeya ora usah sumelang. Retno kuwi kalebu wanita kang setya marang
apa kang dadi pilihane,” ujare Widya ngeyakinake Rafi.
“Muga-muga, ya, Wid. Aku tresna banget marang kancamu kuwi, “ kandhane Rafi.
Dina kanggo ngayahi KKN wis rampung. Rafi ngrasakake rasa kang maneka warna
kang angel digambarake. Ing perangan liya, dheweke ngrasa marem amarga bisa enggal
ketemu karo wanita kang dadi pepujaning ati. Dene ing perangan liya, dheweke ngrasa ana
sing ngganjel ing atine pinuju ninggalake papan kang dadi KKN kasebut.
......................................................................................................................................
1. Manut teks cerkak ing ndhuwur sing ndadekake paraga Rafi tansah ora jenak,
yaiku ...
a. Rafi kangen marang kulawargane
b. Rafi kangen marang kenya sing wis dadi pepujaning atine.
c. Rafi kudu nggarap tugas KKN sing durung rampung.
d. Rafi kudu ninggalake papan KKN.
e. Rafi kangen nalika jamane kuliah.
2. Kenya sing wis telung taun ngrenggani atine Rafi, yaiku ...
a. Rani, kenya ayu saka tlatah Sukoharjo.
3. Panyebab pisahe sauntara antarane Rafi karo pepujaning ati, yaiku ...
a. Rafi oleh tugas saka kampus.
b. Rafi nindakake study banding ing Sumatra.
c. Rafi nindakake KKN ing Sumatra.
d. Rafi ketrima kerja ing Sumatra.
e. Rafi kudu ngayahi jejibahan ing luar kota.
5. Pralambang saka winih jati sing diwenehake Retno marang Rafi, yaiku ...
a. Tandha welase Retno marang Rafi.
b. Wit jati kuwi regane larang.
c. Wit jati minangka kenang-kenangan nalika Rafi lagi KKN.
d. Supaya sesambungan antarane Retno lan Rafi kayadene wit jati.
e. Supaya menawa Rafi nyawang wit jati banjur kelingan marang Retno.
8. Ing ngisor iki kang kalebu unsur-unsur intrinsik ing sajroning cerkak, yaiku ...
a. Tema, amanat, dialog, penokohan, alur
b. Tema, amanat, isi, penokohan, latar
c. Tema, amanat, sudut pandang, dialog, alur
d. Tema, penokohan, dudutan, alur
e. Tema, amanat, penokohan, alur, latar
10. Unsure kang ana gegayutane karo wektu, swasana, lan lingkungan sosial ing
crita cerkak diarani ...
a. Amanat
b. Tema
c. Alur
d. Latar
e. Paraga
11. “Rin, kapan kae aku krungu menawa ibumu gerah, apa bener?” pitakone Indah
marang Rinda. Menawa diowahi menyang ukara crita sing trep, yaiku ...
a. Indah takon marang Rinda menawa ibune gerah.
b. Indah takon marang Rinda yen ngerti ibune gerah.
c. Indah takon marang Rinda ngenani babagan bener apa ora yen ibune gerah.
d. Indah kandha marang Rinda menawa ibune gerah.
e. Indah takon marang Rinda kapan ibune gerah.
12. Kowe yen (dikongkon) bapak kudu manut, supaya bapak ora (nesu). Tembung
sing ana jroning kurung krama inggile, yaiku ...
a. Dikengken, muring
b. Diutus, duka
c. Dikengken, duka
d. Diutus, muring
e. Diutus, nesu
13. Ing ngisor iki ukara kang nganggo basa ngoko alus, yaiku ...
a. Ibu midhangetake campursari.
b. Bapak siktas nedha.
c. Mangga dipundhahar sawontene.
d. Rama taksih sare.
e. Muliha saiki wae!
14. Ukara-ukara ing ngisor iki panganggone basa ngoko alus sing trep, yaiku ...
a. Eyang lagi ningali wayang.
b. Adhiku senengane ngunjuk es dhawet.
c. Kucing anggoraku saben dina dhahare daging ayam.
d. Nganti saiki Bulik durung kagungan putra.
e. Saben sore, pitikku nek sare manggon ing kandhang mburi.
16. Kowe sesuk arep dijak ibumu menyang Madiun. Anggonmu matur marang
gurumu saperlu nyuwun ijin, yaiku ...
a. Kula mbenjing kedah panjenengan ijini, amargi kula dipunajak dhateng
Madiun.
b. Kula mbenjing nyuwun ijin, amargi badhe dipunajak ibu dhateng Madiun.
c. Kula mbenjing mboten mlebet, amargi kula badhe tindak dhateng madiun
kaliyan ibu.
d. Dospundi saupami kula mbenjing dipunajak ibu dhateng Madiun?
e. Kula mbenjing ijin, badhe tindak kaliyan ibu wonten Madiun.
17. Sampeyan mbenjing menapa tamtu kesah? Ukara kasebut nggunakake basa
apa ....
a. Krama lugu
b. Krama alus
c. Ngoko alus
d. Ngoko lugu
e. Krama inggil
18. Aku ora sida mulih saiki, amarga wis bengi. Ukara kasebut manawa didadekake
basa krama lugu, yaiku ...
a. Kula mboten tamtu wangsul saiki, amargi sampun dalu.
b. Kula mboten tamtu kondur samenika, amargi sampun dalu.
c. Kula mboten kondur samenika, amargi sampun dalu.
d. Kula mboten tamtu wangsul samenika, amargi sampu dalu.
e. Kula mboten wangsul samenika, amargi samenika sampun dalu.
19. Kowe kudu gelem takon dhewe. Ukara kasebut menawa diowahi menyang basa
krama alus, yaiku ...
a. Panjenengan kedahe purun nyuwun pirsa piyambak.
b. Sampeyan kedahipun kersa nyuwun pirsa piyambak.
c. Panjenengan kedahipun kersa nyuwun pirsa piyambak.
d. Panjenengan kedahe kersa nyuwun pirsa piyambak.
e. Sampeyan kudune kersa taken piyambak.
21. Dhuwite mau wis digawa apa durung, ta, Mas? Ukara kasebut menawa diowahi
menyang basa krama alus, yaiku ...
a. Artanipun kalawau sampun dipunasta menapa dereng nggih, Mas?
b. Yatrane kalawau sampun diasta menapa dereng, ta, Mas?
c. Artane kalawau sampun diasta menapa dereng nggih, Mas?
d. Yatranipun kalawau sampun dipunbeta menapa dereng nggih, Mas?
e. Artanipun kalawau sampun dipunbeta menapa dereng nggih, Mas?
22. Mbak, kula nyuwun tulung menika mangke panjenengan paringaken Dhik Ayu.
Ukara kasebut menawa diowahi menyang basa ngoko lugu, yaiku ...
a. Mbak, aku nyuwun tulung iki mangke sampeyan paringaken Dhik Ayu.
b. Mbak, kula njaluk tulung iki mengko wenehna Dhik Ayu.
c. Mbak, aku njaluk tulung iki mengko sampeyan wenehke Dhik Ayu.
d. Mbak, aku njaluk tulung iki mengko wenehna Dhik Ayu.
e. Mbak, aku nyuwun tulung iki mengko wenehna Dhik Ayu.
23. Crita sing cerkak, ringkes, lan nduweni kesan sing lucu diarani ...
a. Geguritan
b. Drama
c. Cerkak
d. Sesorah
e. Anekdot
24. Perangan teks anekdot ing purwakane paragraf kang gunane kanggo menehi
gambaran isine teks, yaiku ...
a. Krisis
b. Orientasi
c. Abstraksi
d. Koda
e. Reaksi
25. Perangan saka teks anekdot kang nuduhake prekara utawa klimaks saka crita
diarani ...
a. Koda
b. Krisis
c. Orientasi
d. Abstraksi
e. Reaksi
26. Perangan saka teks anekdot kang nuduhake wiwitane crita utawa mula bukane
kepriye prastawa kasebut dumadi, biasane kanthi pengenalan paraga, wayah,
lan panggonan diarani ...
a. Krisis
b. Abstraksi
c. Orientasi
d. Koda
27. Urut-urutane struktur teks ing teks anekdot sing bener, yaiku ...
a. Orientasi-abstraksi-krisis-reaksi-koda
b. Abstraksi-orientasi-reaksi-krisis-koda
c. Krisis-abstraksi-orientasi-reaksi-koda
d. Orientasi-reaksi-krisis-abstraksi-koda
e. Abstraksi-orientasi-krisis-reaksi-koda
Gawe Undang-Undang
Dodi dolan menyang omahe sepupune sing aran Allan. Dheweke manggon
ing kutha. Ing sawijine esuk, Dodi ngajak tuku sarapan. Banjur kekarone numpak
mobil lan Allan sing nyetir. Ing prapatan lampu bangjo lampune abang, nanging Allan
tetep bablas mlaku. Dodi banjur ngomong karo Allan.
Allan : Alah, tenang wae. Ing nagri kene aku bisa gawe Undang-Undang kok.
Allan : (mobil mandheg, banjur ngrogoh sak clanane banjur ngetokake dhompet
sing dhuwite kandel banjur diselehke ing ngarepe Dodi) Iki wangsulane!
Dodi : Oh....!!!
Sumber: www.justakbar.wordpress.com
30. Abstraksi saka teks anekdot kanthi irah-irahan “Gawe Undang-Undang”, yaiku ...
a. Dodi dolan menyang omahe sepupune sing aran Allan.
b. Ing prapatan bangjo, nalika lampu abang Allan tetep mlaku.
c. Allan nyopir mobil banjur nindakake pelanggaran.
d. Dodi takon marang Allan kepriye carane gawe Undang-Undang.
e. Allan ngetokake dhompet sing dhuwite kandel.
31. Krisis saka teks anekdot kanthi irah-irahan “Gawe Undang-Undang”, yaiku ...
a. Allan nrobos lampu abang, banjur dodi takon marang Allan, “Lampune
abang, kok mlaku terus?”
b. Dodi takon marang Allan kepriye carane gawe Undang-Undang.
c. Dodi dolan menyang omahe sepupune sing aran Allan.
d. Allan minggirake mobile.
e. Allan ngetokake dhompet sing isine dhuwit kandel.
32. Orientasi saka teks anekdot kanthi irah-irahan “Gawe Undang-Undang”, yaiku ...
a. Allan minggirake mobile.
b. Allan nrobos lampu abang, banjur Dodi takon marang Allan, “Lampune
abang, kok mlaku terus?”
c. Dodi karo Allan budhal tuku sarapan numpak mobil.
d. Allan ngetokake dhompet sing isine duit kandel.
e. Dodi takon marang Allan kepriye carane gawe Undang-Undang.
33. Ing ngisor iki kang kalebu teks anekdot, yaiku ...
a. Akehe cacahe pendhudhuk ndadekake sansaya akehe madeg pomahan,
pabrik, perkantoran, lan sapiturute.
b. Senajan pamarintah wis gawe UU kanggo nglindhungi kewan langka,
ananging tetep wae kewan spesies tartamtu saya punah. Apa maneh saiki
ana jaringan dol tinuku kewan langka antar negara.
34. Kanggo rembugan karo wong sing luwih dhuwur pangkate, nanging wis raket
nggunakake basa ...
a. ngoko lugu
b. krama lugu
c. krama alus
d. ngoko alus
e. krama inggil
36. Kanggo rembugan ing antarane sapadha-padha ananging kanthi rasa ngajeni
nggunakake basa ...
a. Ngoko alus
b. Ngoko lugu
c. Krama alus
d. Krama lugu
e. Krama
38. Gagasan utawa pesen kang pengin disampekake dening pengarang ing
sajroning cerkak diarani ...
a. Alur
b. Tema
40. Ukara-ukara ngisor iki kang bener pangetrapane unggah-ungguh basane, yaiku
...
a. Bapak senengane ningali Ludruk
b. Kakung karemanipun mirsani Ringgit Purwa
c. Ibu senengane nonton Srimulat
d. Pak Dhe karemanipun ningali Kethoprak
e. Bu Lik senenganipun mirsani Layar Tancep
41. Ing ngisor iki bab-bab kang kudu digatekake sadurunge maragaake sawijining
paraga ing drama, kajaba ...
a. Nggatekake blocking nalika ing panggung
b. Nggatekake busana
c. Nggatekake artikulasi
d. Nggatekake intonasi
e. Nggatekake swara/vocal
42. Samubarang iku mesthi mengku karep. Semono uga musyawarah kang mengku
sedya anggayuh ...
a. Pasarujukan
b. Padudon
c. Dredah
d. Beda panemu
e. Pasulayan
43. Tembung-tembung ing ngisor iki kang bener tata panulisane yaiku ...
a. Sikile kesandung watu
b. Omahe Santi cedhak dalan gede
c. Aja dhumeh pinter njur sakarepe
d. Nyebar godhong kara, sabar sawetara
e. Ora kena tumindak nista
44. Ing ngisor iki minangka patraping wong kang wasis micara, kajaba ...
a. Solah bawane nengsemake
b. Swarane gandhes luwes
c. Nglirwaake bakune rembag
46. Kanggo mujudake katresnan marang pepujaning ati, sumpahe nganti disekseni
langit bumi. Ukara kasebut nggunakake gaya basa ...
a. Metafora
b. Personifikasi
c. Litotes
d. Hiperbola
e. Pleonasme
47. Ukara-ukara ing ngisor iki kang kadunungan tembung camboran, kajaba ...
a. Rawuh saking Surabaya eyang kakung ngasta randha royal
b. Naga sari pancen wuenak tenan.
c. Ibu nembe dhahar semar mendem wau sonten.
d. Dhasare maling mripate lirak-lirik jelalatan.
e. Adhik diparingi kuping gajah sing rasane gurih.
48. Wiwit cilik uripe wis lara ..... mula wis pancen samesthine yen saiki mung kari .....
wibawane. Ganepe ukara kasebut, yaiku ...
a. Lapa, mukti
b. Laranen, kepenak
c. Nemen, beja
d. Banget, mulya
e. Kelara, kecukupan
KAPUSTAKAN
Darusuprapta, lkk (pengarah). 2003. Pedoman Penulisan Aksara Jawa. Yogyakarta: Yayasan
Pustaka Nusatama.
Laginem, lkk.1996. Macapat Tradisional dalam Bahasa Jawa. Jakarta: Departemen Pendidikan dan
Kebudayaan.
Poedjasoedarmo, Soepomo. 1979. Tingkat Tutur Bahasa Jawa. Jakarta: Departemen Pendidikan dan
Kebudayaan.
Prabowo, Dhanu Priyo, lkk. 2010. Ensiklopedi Sastra Jawa. Yogyakarta: Balai Bahasa Provinsi
Daerah Istimewa Yogyakarta.
Rukmana, Hardiyanti. 1996. Butir-Butir Budaya Jawa. Jakarta: Purna Bhakti Pertiwi.
Sasangka, Sry Satriya Tjatur Wisnu. 2007. Unggah-Ungguh Bahasa Jawa. Jakarta: Paramalingua.
Sukardi, Mp, lkk (penyunting). 2012. Puspa Rinonce. Yogyakarta: Balai Bahasa Provinsi Daerah
Istimewa Yogyakarta.
Sukarman (edhitor). 2015. Sastri Basa: Kanggo SMA/SMK/MA/MAK Kelas XII. Surabaya: Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Timur.
Internet
PRIBADI BINUKA
Alamat : Jl. Kawi 09 Ds. Sidårejå Kec. Kauman Kab. Tulungagung (66261)
Email : b.santoko2@gmail.com
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………