AYO NJAWA
Kangge:
SMA/SMK/MA
Kelas XII-a
-Bambang Santoko-
Sinengkalan:
KACITHAK WINATES
KANGGE SMA NEGERI 1 KARANGREJO
TULUNGAGUNG
Karakit dening:
Bambang Santoko
Puji sokur konjuk dhumateng ngarsanipun Gusti Allah Ingkang Mirah tur
Mahaasih, awit saking sih saha kanugrahanipun ingkang amberkahi tumrap
pangrakitipun modhul “Ayo Njawa: kangge kelas XII-a” punika saged kasil
karampungaken. Modhul punika mligi karakit damel sangu para siswa kelas XII
anggenipun ngadhepi Ujian Sekolah. Prelu kawuningan bilih piwulangan basa Jawi
punika sampun dados mata pelajaran muatan lokal wajib wonten tataran
SD/MI/SDLB-SMP/MTs-SMA/SMK/MA/MAK wonten Jawa Timur ingkang kinayoman
dening Peraturan Gubernur Jawa Timur nomer 19 Tahun 2014. Modhul punika
karakit minangka bahan pasinaon kangge tataran SMA/SMK/MA.
BAMBANG SANTOKO
Samak 1
Atur Pangiring 4
Dhaptar Isi 5
Sumebare KI-KD Kelas XII Semester Ganjil 6
Ngrengrengan Piwulangan lan Pambiji 7
Wulangan 4 Anekdot 50
Gladhen Penilaian Akhir Semester 57
Kapustakan 67
Pribadi Binuka 68
SABEGJA BEGJANE KANG LALI ISIH LUWIH BEGJA KANG ELING KLAWAN WASPADA
(BUTIR-BUTIR BUDAYA JAWA, 1996: 42)
K2 Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, 2.1 Mengamalkan perilaku jujur, disiplin, peduli,
disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong royong, santun, dan proaktif dalam menggunakan bahasa
kerjasama, toleran, damai), santun, responsive dan daerah dalam komunikasi lisan maupun tulis.
pro-aktif dan menunjukkan sikap sebagai bagian dari 2.2 Mengamalkan perilaku jujur, disiplin, dan tanggung
solusi atas berbagai permasalahan dalam jawab dalam menggunakan bahasa daerah untuk
berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial memahami dan menyusun teks sastra atau non
dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai sastra.
cerminan bangsa dalam pergaulan dunia. 2.3 Mengamalkan perilaku jujur, disiplin, dan peduli
dalam menggunakan bahasa daerah untuk
mengapresiasi dan mengekspresikan karya sastra,
seni, dan budaya daerah.
NGRENGRENGAN PAMBIJI
Aspek Kognitif Psikomotor
praktik
produk
proyek
tugas
PAT
PH
Materi Pokok
WEJANGAN PADMASUSASTRAN
1. Lumůh ing gawé iku ora béda karo kesed, dadi tuking kapitunane dhewe.
Sanajan sarjana yen lumuh ing gawe iya ilang kuncarane, bali kaya lumrah tur
ora kadhuwitan, saka panggawene dhewe, dipendhem ana ing uwuh kalumuhan.
2. Uni ala lan uni becik padha ngobahake lambe. Yagene kowe dhemen adol uni ala
kang sethithik regane?
3. Uler dadi amane tanduran, ngrikiti godhong nganti pundhes, tanpa welas
marang wit kang nguripi awake. Suprandene bareng mangsane tuwa eling
marang panggawe becik, tobat marang Pangeran, tapa brata nyuwun pangapura,
mung ngisep madune kusuma. Gek kepriye yen manungsa kang duwe kalakuan
ala ora bisa mari nganti tumekaning pati? Apa kalah karo pakartine kewan cilik?
4. Taberi iku tuking kabegjan. Wateke arang lara, rejekine tutut, akeh kang bisa
kecukupan, paribara sugih saka pitulungane Allah.
DHANDHANGGULA/SARKARA/HARTATI
[dening: Drs. Sutikno]
2. Basa Krama
Basa krama ana rong werna:
2.1 Basa krama lugu
Wujude tembung krama, madya, netral, lan/utawa ngoko sarta uga bisa
ditambahi tembung krama inggil utawa krama andhap.
Panganggone tumrap bocah karo bocah sing durung kulina, wong tuwa
marang wong enom, nanging ngajeni sawetara tumrap wong kapindho
diganti peprenahan, kabeh dikramakake. Mung panambang -e utawa -
ake tetep ngoko.
Tuladha:
(1) Mbak Desi niku wandene mangon teng sisih kilen.
(2) Pak Teguh pun rawuh teng kelas.
b. Konstruksi/Basa Jawa:
ngoko:
ngoko lugu
ngoko alus
krama:
krama lugu
krama alus
NGOKO KRAMA
Katrangan:
1. tulisan werna ireng kandel kanggo nuduhake tataran konstruksi/basa Jawa.
2. tulisan werna abang kanggo nuduhake tataran leksikon/tembung basa
Jawa.
Wigati:
(*) : Tembung/kosa kata/kata/leksikon minangka panentu undha-usuk
basa.
(**) : Kunci utama kanggo bisa ngecakake unggah-ungguh basa kanthi
bener, yaiku: a). kudu ngapalake leksikon (vocab)/tembung basa
Jawa sakakeh-akehe, b). kudu weruh sapa sing ngajak guneman
lan sing digunem.
(***) : Pangertene ngoko lan krama kudu ditapsirake rong pangerten,
yaiku ngoko minangka leksikon/tembung lan ngoko minangka
konstruksi/basa. Semono uga pangertene krama uga ana loro,
yaiku krama minangka leksikon/tembung lan krama minangka
konstruksi/basa.
ͦ duka
ͦ supena
turu ͦ ͦ nonton
mangan ͦ ͦ mirsani
omong ͦ ͦ tilem
nyeluk ͦ ͦ wungu
impen ͦ ͦ sare
tangi ͦ ͦ dhahar
ndelok ͦ ͦ nimbali
nesu ͦ ͦ nedha
ͦ ndeleng
ͦ dhawuh
Kegiyatan 2:
*Sugeng makarya *
A. Teks Sandiwara
Miturut panemumu, teks lakon utawa teks sandiwara iku wujude sacara kasat mata
sinawang kaya pangentha-enthane gambar A, B, apa C?
Genre Karya Sastra
Puisi
Prosa
(tembang)
(gancaran)
Drama
(sandiwara)
D. Jinis-jinise Drama
a. Tragedi (duka cerita)
b. Komedi (drama ria)
c. Melodrama
d. Dhagelan
F. Pigunane Sandiwara
a. Minangka piranti pendhidhikan
b. Minangka piranti pengajaran
(*) Sajroning sandiwara ngandhut: gerak-laku-wirama-apalan (gerak-etis-
religius).
Metodhe Sari-swara (basa-crita-lagu).
3 [III]
2 3A
[II]
1
[I] [IV] 4
4A
4B
suspense : ketegangan/kegawatan
surprise : kejutan/dadakan
Sesumbar
(Dening : Nuring Dyah R)
Bu Rosi : Assalamualaikum.
Samiatun : Waalaikumsalam, mangga Bu, mangga. Gubuke kados kandang
sapi Bu. Hehehe (KARO NATA KURSI KAYU)
Desi : Mangga Bu. Piyambakan to Bu?
Bu rosi : Iya Desi. Iki mau bu Rosi dhewekkan wae.
Samiatun : Nggih ngeten niki Bu gubukipun Ingghar. Taksih saking gedheg.
Benten kalih omah-omah sing uapik-apik nika. Hehe.
Bu Rosi : Boten menapa-menapa Bu. Sami mawon.
Samiatun : Wonten menapa Bu. Kok njanur gunung sowan dhateng gubug
menika?
Bu Rosi : Boten wonten menapa-menapa Bu. Ingkang sepisan anggen
kula sowan mriki nggih namun silaturahmi. Amargi Desi menika
kalebet siswa ingkang pinter. (UNJAL AMBEGAN) ingkang
kaping kalihipun, anggen kula sowan mriki badhe ngaturaken
pawarta bilih Desi menika taksih gadhah tanggungan dhateng
sekolahan.Menawi mboten mundur, benjing menika sampun
wancinipun Ulangan Semester.Desi menika kirangipun ugi radi
kathah, watawis setunggal juta.
Samiatun : (NATA AMBEGAN) Ngeten lho Bu, Desi nggih sampun matur
kalih kula menawi sampun wancinipun mbayar SPP kalih buku.
Ning kula ya ngomong nyang Desi, simbokmu iki ngedena kaya
ngapa ya urung isa yen saiki.Patuta getih wae ya ora metu.
Desi : Kula badhe sowan dhateng dalemipun bu Rosi lho jane.
Watawis bibar maghrib. Nggih matur babagan menika Bu.
Samiatun : Lajeng menawi dereng saged nglunasi dinten menika utawi
benjing dos pundi Bu?
Bu Rosi : Nggih Bu, kula saged mangertosi kahananipun Desi kalih
panjenengan. Umpami benjing menika dereng saged nglunasi
administrasi, ngapuntenipun ingkang kathah, Desi dereng saged
tumut Ulangan Semester.
Samiatun : (NGELAP ELUH) Lajeng dos pundi Bu? Kula nggih mboten
pingin menawi anak kula sing dadi pangarep-arepku mbesok ora
bisa nerusake sekolah. Ning ya piye maneh lho Bu?Kula menika
sampun gadhah daya. Bapake Desi lunga ora bali. (NGELAP
ELUH) paling ya ora bali.
Bu Rosi : Ngapuntenipun ingkang kathah Bu. Menawi kula angsal
mangertos. Kok saged ngoten?
Samiatun : Pamite lunga kerja ning Surabaya. Nanging tekane seprene ya
ora ana kabar.Kira-kira 15 taun. Aku ditinggali anak telu sing isih
sekolah. Dene kerjaku buruh tani, kadhang ning sawah kadhang
ya ora.Sakmenika kula nggih mboten nyambut damel.
Bu Rosi : (NGELUS-ELUS GEGERE DESI). Makaten mawon Bu, benjing
Desi mlebet sekolah kemawon.Mangke kula egohne dhateng
kepala Sekolah.Lha ngapa kok awakmu ora njaluk keringanan to
Des yen kahanane kaya mangkene.
===========================
Ing ruang kepala Sekolah
Kepala Sekolah: Supaya awakmu bisa mangerteni apa kang sing koktindakake iku
ora bener. Awakmu ora bisa melu ulangan semester.Lan maneh, aja rumangsa cilik
atimu lan isin yen kahananmu kaya mangkono. Kahanan kluwargamu malah kanggo
obat supaya awakmu bisa ngangkat drajate wong tuwa. Kanca-kancamu malah bisa
nampa awakmu yen awakmu kebuka. Pak Kepala Sekolah lan bu Rosi pengin yen
awakmu mbesuke bisa dadi wong sing sukses.
Kegiyatan 1:
*Sugeng makarya *
Titi-swara (fonologi)
Titi-ukara (sintaksis)
Ing kalodhangan iki, kang bakal dirembug ing kene mung mligi titi-tembung bae. Titi-
tembung iku minangka elmu kang ngrembug babagan pambanguning tembung.
Ater-ater
(prefiks)
Imbuhan
bebarengan
Wuwuhan Seselan
(infiks)
(konfiks) (afiksasi)
Panambang
(sufiks)
o ater-ater sa-
tuladha:
sa- + cingkir → sacingkir
se- + wulan → sewulan
sak- + iket → sakiket
o ater-ater pi-
tuladha:
pi- + sungsung → pisungsung
o ater-ater pri-
tuladha:
pri- + bumi → pribumi
o ater-ater pra-
tuladha:
pra- + lambang → pralambang
o Seselan -in-
tuladha:
tulis + (-in-) → tinulis
simpen + (-in-) → sinimpen
o Panambang -a
tuladha:
bali + (-a) → balia
turu + (-a) → turua
o Panambang -en
tuladha:
tubruk + (-en) → tubruken
ulu + (-en) → uluen → ulunen
o Panambang -an
tuladha:
tuku + (-an) → tukuan → tukon
suguh + (-an) → suguhan
o Panambang -na
tuladha:
pati + (-na) → patina → patekna
sawur + (-na) → sawurna
o Panambang -ana
tuladha:
pati + (-ana) → patiana → patenana
jaluk + (-ana) → jalukana
o Panambang -ane
tuladha:
tunggu+ (-ane) → tungguane → tunggonane
tabok + (-ane) → tabokane
n- + tutup + -i → nutupi
n- + senggol + -i → nyenggoli
o Imbuhan di- -i
tuladha:
di- + golek + -i → digoleki
o Imbuhan di- -a
tuladha:
di- + tunggu + -a → ditunggua
o Imbuhan (-um-) -a
tuladha:
singkir + (-um-)+ -a → sumingkira
o Imbuhan sa- -e
tuladha:
sa- + karep + -e → sakarepe
Kagiyatan 1
1. Katresnan : ....................+........................+........................
2. sumawur : ....................+..................................................
3. kasugihan : ....................+........................+........................
4. kasarasan : ....................+........................+........................
5. tumuli : ....................+..................................................
6. medharake: ....................+........................+........................
7. numusi : ....................+..................................................
8. nglarani : ....................+........................+........................
9. mikuli : ....................+........................+........................
10. mbantingi : ....................+........................+........................
11. sacukupe : ....................+........................+........................
12. sapunen : ....................+........................+........................
13. nyujeni : ....................+........................+........................
4.2 Memproduksi dan mempublikasikan 4.2.1 Menulis teks cerita pendek (cerkak).
karya fiksi (naskah drama, cerita
pendek, karya terjemahan).
4.2.2 Mempublikasi-kan teks cerita pendek
(cerkak) hasil karangannya.
4.2.3 Menerjemahkan teks cerita pendek
(cerkak) ke atau dari bahasa yang
berbeda.
4.2.4 Membaca teks cerita pendek (cerkak)
hasil terjemahan.
4.2.5 Mempublikasi-kan teks cerita pendek
(cerkak) hasil terjemahan.
4.2.6 Mengunggah cerpen hasil karangan
dan hasil terjemahan ke internet.
Unsur Intrinsik
1. Tema
Tema yaiku pokok masalahe crita utawa lelandhesane/ dasar crita.
2. Amanat (piweling)
Amanat yaiku pepeling kang kinandhut ing crita iku utawa pesen
pangripta marang pamaca. Pepeling/ pesen iku arupa ajaran moral
utawa pandhidhikan.
b) Alur maju yaiku urutane crita saka kedadean kang wis kapungkur
maju ing kedadean saiki
c) Alur sorot balik yaiku urutane crita saka kedadean saiki mundur ing
kedadean kang wis kapungkur. Rerangkene kedadean sing
mbentuk alur dibagi tahap-tahap alur sing diwiwiti saka:
1) Paparane crita (pemaparan)
2) Critane wiwit ana masalah (perumitan)
3) Ana masalah antara paraga (konflik)
4) Masalah luwih gawat (klimaks)
5) Pungkasane crita lan carane nyelesaiake masalah ing
paripurnane crita
6) Happy ending : pungkasane crita nyenengake
7) Sad ending : pungkasane crita ora nyenengake / nyedihake.
Unsur Ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun karya sastra saka njaba. Unsur
ekstrinsik iku dumadi saka:
1. Lelandhesane ngripta, yaiku kapan karya sastra kasebut diripta rikala kahanane
masyarakat nalika karya sastra kasebut diripta, yaiku kahanane masyarakat ing
bidhang ekonomi, sosial, budaya, politik.
2. Lelandhesane pangripta.
3. Piweling Sajroning Crita Cekak
Kegiyatan 1:
*sugeng makarya*
PETENG
Wetenge bojoku wiwit diolesi krim mbuh apa jenenge aku ora weruh, sawise
Sumber: http://ersitahandayani.blogspot.co.id
Kegiyatan 2:
*sugeng makarya*
”Lha njenengan?” Rastri takon karo nampani keplek nomer urut 306.
”Aku isih duwe siji maneh, anggone maringi kanca,” wangsulane.
Rastri katon bungah. Karo ngenteni giliran panggilan, wong loro mbacutake
kangen-kangenan. Ndhudhah crita lawas. Ijol-ijolan nomer ponsel. Uga banjur
wiwit nggepok senggol bab benang sing wis putus. Kepriye umpama disambung
maneh. Najan anggone Wimbadi kandha ora mlaha, nanging Rastri bisa nangkep.
Lan semune Rastri ora kabotan. Wimbadi banjur janji sajroning ati, sumedya
golek kalodhangan sing becik kanggo mblakakake niyate. Yaiku ngrengkuh Rastri
minangka gantine Kuntari. Wurung prawane kenaa warandhane!
Sore iku bali saka BTPN ulate Wimbadi sumringah, jangkahe gagah. Atine
mekrok amba. Winih katresanan kang nate punthes wiwit trubus maneh.*
Kegiyatan 3:
*sugeng makarya*
MEJA KURSI
Kanggone Herman mbangun bale somah ora beda karo wong budhal perang ing
tengah palagan. Mawa jiwa satriya taker nyawa. Dimen kasembadan tumlonjonge ancas
tujuan sing wis dikerek dhuwur.
Nyatane temenan. Nalika kasil ngrengkuh Mujiati, kabeh penjaluke kabeh
disembadani. Eling-eling bojo ayu sing gelem diajak urip tembayatan bungah susah ing
tengah bebrayan mono ora gampang diprangguli. Akeh pepalang. Akeh pacoban sing
kudu diadhepi. Nglenggana ngaurip kadidene perjuangan. Kebak sandhungan. Akeh
pepalang sing kudu diliwati. Urip ora beda sawijining pandadaran.
Nalika sing wadon wola-wola nembung njaluk prabot omah aran meja-kursi, Herman
enggal saguh minangkani senajan dhuwit bayaran during nyukupi. Witekna dadi
andhahan puluhan taun durung kecipratan kamulyan. Kanca-kancane wis padha jigang
nglungguhi maneka jabatan. Dheweke malah ajeg ketleyek kecemplung juglangan nasib.
Kesrimpung maneka paekan kanca nunggal pakaryan.
Urip kuwi kanyatan. Dudu pangimpen. Bungah susah lan maneka masalah dadi sega
jangan. Ora kena nglokro krana isih akeh solusi pilihan. Dhuwit pancen wigati nanging
dudu siji-sijine pilihan. Yen ora duwe isih bisa ngredhit barang lan ngutang ing maneka
lembaga keuangan.
Jebul dudu kuwi sing njalari sirah ngelu. Meja-kursi sing dikarepake pranyata ora
sembarang meja-kursi. Kipa-kipa emoh yen lumrahe meja kursi sing diduwene tangga
kiwa-tengen. Meja-kursi sing dadi angen-angene modhel nyleneh kaya sing diduweni
wong tuwane. Wujud antik. Ukiran remit kanthi kualitas seni manjila. Kualitas kayu jati
pilihan.
Mlebu-metu toko mebel wis ora bisa diwilang. Milang-miling mrana-mrene nganti
kabeh kemput dijingglengi. Nganti ati pegel meksa durung mrangguli meja kursi sing
cakrik lan ukirane ngemperi. Witekna barang sing digoleki pancen klebu aeng lan wis
akeh dadi barang koleksi. Ora saben pawongan bisa nglungguhi, jalaran wis dadi
barang langka.
Wola-wali batine ngresula. Yagene panjaluke sing wadon ndadak sing aeng-aeng.
Prabot meja-kursi wae pilih sing ora lumrah. Kamangka umpama gelem sing modhel
umum ora nganti ndadekake bingung. Wis jamak lumrah yen bale somah dipepaki meja
kursi empuk sing kepenak dilungguhi. Nanging yen njur neka-neka, nyleneh lan emoh
dikembari meja kursine tangga teparo, genah wis nyimpang saka tujuan ngrengga bale
wisma sing samesthine.
Herman klebu siji ing antarane maewu wong lanang sing tumemen anggone
mikukuhi ajining dhiri. Kebukten, nalika antuk kabar saka sing wadon yen meja kursi
wong tuwane kena digawa mulih dheweke nampik kanthi cara alus. Luwih becik
lungguh njogan tinimbang nglungguhi warisan kursi empuk olehe njejaluk. Ngrampog
cara alus. Dilungguhi kara ora kepenak. Nalika lungguh krasa ora jenak. Swara batin
brontak. Urip krasa kelangan saperangan ajining dhiri sing ora kena dikertaaji.
Wiwit ndhisik batine wis janji ora kemba ngadhepi maneka pepalang lan pacoban.
Soroh maneka pangurbanan jiwa-raga ditekadi anggere ora nggadhekake ajining dhiri.
*sugeng makarya*
1. Anane unggah-ungguh basa Jawa sajroning masarakat Jawa, yaiku kanggo ....
A. ngajeni wong liya D. ngundhakake gengsi
B. ngajeni dhiri pribadi E. pamer
C. golek pangalembana
2. Sing nemtokake anane tingkat tutur, salah sawijine, yaiku kajaba ....
A. pangkat D. umur O2
B. pendhidhikan E. jinis kelamin
C. ekonomi
3. Kang Asep saben dina melu kerja bangunan menyang daleme Pak Raden. Pak
Raden minangka kontraktor kang wis sukses duwe reh-rehan minangka juru
awat-awat, yaiku mandhor Badrun. Si Badrun saben dinane ngawat-awati para
pekerjane kaya dene Kang Asep sakanca-kancane.
Saka kasus kasebut, yen sinawang status sosiale, ing antarane Kang Asep lan
Badrun, dibedakake saka ….
A. umur D. pangkat
B. tingkat keakraban E. kebangsawanan
C. tingkat hubungan keluwarga
5. Yen guneman karo wong tuwa iku aja njengek-njengek sarta sora, nanging kudu
kanthi cara subasita kang becik sarta sabar.
Saka pethikan ukara mau, sing diarani subasita, yaiku ….
A. guneman kanthi riket lan cepet
B. guneman kanthi nggunakake basa kang alus tur sareh
C. guneman kanthi nggunakake basa kang cetha
D. guneman kanthi nggunakake basa kang bregas tur ndakik-dakik
E. guneman kanthi nggunakake basa kang rada kasar
Bocah SMP ing salah sawijine sekolah swasta kang ana ing kutha
Jogja numpak montor Ninja 250 fi nabrak salah siji mahasiswi pascasarjana
Universitas Swasta kang langsung tiwas ing papan kadadean. Miturut
kancane Dofan, dheweke iku arep ngrayakake ulang taune karo kanca-
kancane menyang Kaliurang. Ing dalan Dofan wis kober dielingake karo salah
sawijine kanca supaya ora rebut banter gas-gasan anggone mbandhangake
sepedhah montore. Nepaki ing dalan Kaliurang Jogja (15/01/’17) ing
sangarepe SPBU Pedak Jakal Km 12 udakara jam 07.30 WIB Dofan kang
numpak Ninja 250 fi nabrak pengguna montor liyane, yaiku Fani salah siji
mahasiswi pascasarjana UII nganti tiwas ing papan panggonan. Ing kadadean
iku, montore Dofan sigar pecah ambyar dadi loro.
Dene, kondhisine Dofan (rider Ninja 250 fi) sawise dirawat ing Rumah
Sakit suwene 4 dina iku banjur nyusul tiwas. Satemene kadadean iki mung
salah sawijine tuladha bae, isih akeh tuladha-tuladha liyane kang prelu
disikapi dening para wong tuwa kang duwe putra-putri kang dina iki isih
durung cukup umure kanggo numpak montor. Prelu kawicaksanane wong
tuwa kanggo migatekake keslametane putra-putrine ing dalan sarta aja
nglirwakake tata aturan lalu lintas kanggo keslametane pengguna dalan
liyane.
(Kapethik lan kaolah maneh saka: widhawati.blogdetik.com)
11. Kala wingi sore bapak tumbasjampi kangge sakit padharan. Sajroning ukara
A B C D E
kasebut ana tembung-tembung kang durung trep utawa cundhuk kalawan
unggah-ungguh basa, yaiku ....
A. A, B, lan C D. A lan B
B. A, B, lan D E. A lan D
C. A, B, lan E
12. Pak Dhe Dwipangga ... dhateng Pamekasan ... sepedha montor ... Bu Dhe Ratri.
Ceceg-ceceg sajroning ukara ing ndhuwur yen dijangkepi nganggo unggah-
ungguh kang trep, yaiku ....
A. tindak, nitih, kaliyan D. kesah, nitih, kaliyan
B. tindak, numpak, kaliyan E. kesah, nitih, karo
C. tindak, numpak, karo
13. Unen-unen kang endah mawa paugeran tartamtu, kang umume dumadi saka
gatra purwaka (sampiran) lan gatra tebusan (isi/inti), yaiku ....
A. Parikan D. Bebasan
B. Wangsalan E. Cangkriman
C. Saloka
14. Adhedhasar jinise, parikan iku bisa kaperang dadi loro, yaiku ....
A. parikan lawas lan parikan anyar D. parikan kuna lan parikan modhern
B. parikan lamba lan parikan edi peni E. parikan ringkes lan parikan rangkep
C. parikan langsung lan parikan ora langsung
16. Paugeran (pedhoman) sajroning wawancara bisa kaperang dadi loro, yaiku ....
A. wawancara mandhiri lan wawancara bebarengan
B. wawancara ora terstruktur lan wawancara terstruktur
C. wawancara alami lan wawancara buatan
D. wawancara formal lan wawancara non formal
E. wawancara indoor lan wawancara outdoor
20. Pemateri utawa narasumber ing sajrone dhiskusi, nduweni jejibahan (tugas),
yaiku kajaba ....
A. nyiyapake lan ngandharake materi kang didadekake bahan kanggo dhiskusi
B. mangsuli pitakonan lan tanggapan peserta dhiskusi lan audiens
C. mimpin lan ngatur lumakune dhiskusi
D. nduweni sikap obyektif, adil, lan ora mihak ing salah siji
E. nguwasani topik dhiskusi
21. Wong kang nduweni jejibahan (tugas) minangka pemimpin sajroning dhiskusi lan
uga kang ngatur lumakune dhiskusi, yaiku ....
A. pemateri/narasumber D. respondhen
B. notulen E. modherator
C. audien
22. Salah sawijining teknik kang digunakake kanggo golek utawa nglumpukake dhata
utawa informasi kanggo tujuwan tartamtu, diarani ....
A. gethok-tular D. presentasi
B. wara-wara E. rembugan
C. wawancara
23. Kang kalebu ancas utawa tujuwane presentasi, yaiku kajaba ....
A. kanggo intimidasi D. kanggo motivasi
B. kanggo informasi E. kanggo panglipur
C. kanggo pangajak
Aksara Jawa ing dhuwur, yen katulis mawa aksara Latin, yaiku ....
A. Pahrudin anake kyai sepuh D. Fahrudin anake kyai sepuh
B. Pahrudin anak kiai sepuh E. Fahrudin anak kyai sepuh
C. Pahrudin anake kiai sepuh
25.Aja kaya bocah gemblung, yen katulis mawa aksara Jawa, yaiku ....
26. Aksara Jawa ing isor iki, yen katulis mawa aksara Latin, yaiku ....
A. Isik esuk babone wis pada nglumpruk D. isih esuk babone wis padha kluruk
B. Isik esuk bakule wus pada nglumpuk E. isih esuk jagone wis padha kluruk
C. Isik esuk bakule wis padha nglumpruk
27. Zarrah wis apal surat Al-Fatikah, yen katulis mawa aksara Jawa, yaiku ....
Setitekna wacan ing ngisor iki kanggo mangsuli pitakonan nomer 28-31 !
30. Paraga kang ana ing crita kasebut mau, yaiku kajaba ....
32. Aksara Jawa ing isor iki, yen katulis mawa aksara Latin, yaiku ....
34. Taline pedhot damene ambyar, yen ditulis mawa aksara Jawa, sing bener, yaiku
....
35. Jajane akeh kayata: jenang, jadah, lan roti. Ukara kasebut yen ditulis mawa
aksara Jawa, yaiku ....
WULANGAN
(BUTIR-BUTIR BUDAYA 4
JAWA, 1996: 44)
4.3 Menyusun dan mempublikasikan karya 4.3.1 Menuliskan sebuah teks anekdot.
nonfiksi (artikel, laporan, opini,
anekdot, dan atau kritik) sesuai
kaidah.
4.3.2 Mempublikas-kan teks anekdot.
4.3.3 Membaca teks anekdot.
4.3.4 Mengunggah teks anekdot ke
internet.
a. Anekdot
Teks anekdot mujudake teks ringkes kang lucu lan bisa nglelipur pamaos
utawa pamirenge sarta asipat nyemoni (nyindhir) tumrap kahanan tartamtu.
Ancase panulis nganggit teks anekdot kanggo nglelipur pamaose utawa
pamirenge kanthi unsur sindhiran ing sajrone teks kasebut.
Isine teks anekdot bisa awujud prastawa-prastawa kang narik kawigaten,
nganyelake, lan sawijine bebener kang luwih umum. Kepriye wujud
patuladhane teks anekdot bisa kokdulu ing ngisor iki.
b. Dhagelan
Dhagelan yaiku lawakan utawa sawijining adhegan kang bisa nuwuhake
banyolan. Pamentasan seni iki ora kaiket karo naskah utawa teks sing
medharake alur crita. Dhagelan bisa dumadi kanthi dadakan (spontan)
awujud improvisasi pacelathon kang ditindakake dening paragane. Banyolan
diupayakake saka solah bawa, cara micara, lan isi pacelathon paragane.
Dhagelan beda karo crita lucu. Crita lucu kuwi dialami tenan dening
paragane. Dene dhagelan dikarang lan digawe skenario, banjur
diparagakake. Tuladhane dhagelan kang disiarake ing TV kayata Ndhoro Bei,
Srimulat, Opera Van Java, lan sapanunggalane.
c. Plesetan
d. Lelucon
Lelucon lumrahe arupa crita cekak utawa susunan pacelathon kang sipate
lucu. Ana pirang-pirang kategori lelucon, saka lelucon prasaja nganthi lelucon
sing nggunakake sarkasme. Lelucon lumrahe nyenengne kanggo saperangan
wong, nanging lelucon iku uga bisa nglarani kanggo liyane.
Sawise maca teks anekdot kasebut, para siswa diajab bisa mangerteni tata rakite
kang arupa abstrak, orientasi, krisis, reaksi, lan koda. Luwih cethane gatekna
andharan ing ngisor iki.
Katrangan:
(1) Abstrak mujudake perangan wiwitane paragraf sing gunane menehi
gegambaran ngenani isi teks. Padatane nuduhake bab sing unik. Tuladhane
saka teks anekdot ing ndhuwur yaiku: “Sawijining dina Pak Guru ngasta
pelajaran Basa Jawa ing kelas XII.”
(2) Orientasi yaiku perangan sing nuduhake wiwitane crita utawa lelandhesane
prastawa kang dumadi. Orientasi saka teks anekdot “Guru” kasebut yaiku “Ing
patemon kuwi materine ngelmu othak-athik mathuk utawa kerata basa”.
(3) Krisis nuduhake perangan sing narik kawigaten utawa sing ora salumrahe
bisa dumadi. Tuladhane perangan krisis adhedhasar teks anekdot kasebut
yaiku “Leres Pak. Nanging wonten malih kerata basanipun guru”.
(4) Reaksi mujudake perangan kepriye cara panulis utawa paraga ing crita
mungkasi prakara ing perangane krisis. Reaksi saka teks anekdot “Guru”
kasebut yaiku “Apa kuwi, Ti?”.
MODHUL AYO NJAWA │ XII-a 51
(5) Koda nuduhake perangan pungkasane crita. Perangan iki isine awujud
dudutan ngenani kedadean sing dumadi tumrap paraga crita. Ing perangan iki
kadhang kala tinemokake wujud pitakonan retoris (ora mbutuhake
wangsulan). Tuladhane perangan koda adhedhasar teks anekdot kasebut
yaiku “Diguyu lan ditinggal turu Pak. Leres ta? Menika rak nggih othak-
athik mathuk Pak”.
Tuladha 1:
UAN
Tuladha 2:
Ilmu Kebal
Badrun lan Jojon wis suwe ora ketemu. Nang ngarep konter sinambi ngenteni
angkot, dheweke ngobrol.
Badrun : “Jon, bapakku nate ditembak rampog nanging ora mati.”
Jojon : “Mbok menawa bapakmu duwe ilmu kebal, Drun?”
Badrun : “Ora merga kuwi, Jon.”
Jojon : “Merga apa, Drun?”
Badrun : “Merga ora kena.”
Jojon : “Bisa wae kowe Drun.”
Tuladha 3:
Krudhukan Kresek
Rikala aku isih sekolah, ana kadaden sing ora bisa daklakekake.
Kadaden kuwi biasane dakdadekake gegojegan yen lagi reuni sekolah.
Kanca padha ngguyu jegagakan yen eling kadaden kuwi.
Critane, SMA-ku lumayan adoh saka omah tur ora diliwati jalur bis.
Mula bocah SMA-ku sing omahe sakecamatan karo aku padha numpak
sepedhah montor. Klebu aku dhewe, sanajan ora nggawa sepedhah montor
amarga durung ditumbasake, nanging saben dina dibarengi P sing omahe
ngliwati omahku. Dhasare kanca kenthel awit SMP, mula dheweke apik
marang aku.
Budhalku mesthi esuk supaya P ora ngenteni aku. Sungkan yen P
Tuladha 4:
Gara-Gara Mbangkong
Aku iki pancen pawongan kang banget dhemene karo tontonan bal-
balan. Apa maneh bengi kuwi sing tandhing bal-balan klub kasenenganku.
Merga ditayangake langsung saka Eropa, jam tandhinge ya diwiwiti jam siji
bengi ing dhaerahku. Kena dakkira klub kasenenganku menang tenan, aku
seneng banget. Ora krasa nalika nyawang jam wis nuduhake angka telu. Aku
ngantuk banget banjur keturon ing ngarep TV. Nalika tangi, aku kaget banget
amarga srengengene wis cumlorot saka sisih wetan. Bapak lan ibuku
Tuladha 5:
GURU
Sawijining dina Pak Guru ngasta pelajaran Basa Jawa ing kelas XII. Ing
patemon kuwi materine ngelmu othak-athik mathuk utawa kerata basa. Pak
Guru mundhut pirsa marang murid-muride ngenani kerata basa.
Pak Guru : “Toni, apa kerata basane guru?”
Toni : “Digugu lan ditiru Pak.”
Pak Guru : “Siti, bener apa luput wangsulane Toni?”
Siti : “Leres Pak. Nanging wonten malih kerata
basanipun guru.”
Pak Guru : “Apa kuwi, Ti?”
Siti : “Diguyu lan ditinggal turu Pak. Leres ta? Menika
rak nggih othak-athik mathuk Pak.”
Pak Guru : “Ooo... Dadi kowe sing gawene turu neng kelas
ya, Ti?”
Siti : “Boten Pak, nanging guru rak nggih pengalaman
terbaik?”
Pak Guru : “Ya wis kana ndang raup sik yen ngantuk!”
Siti : “Nggih Pak. Nuwun sewu badhe dhateng
jedhing, raup.”
GLADHEN
Ah, apa kaya ngene iki rasane wong kangen. Mangan ra enak turu ra jenak.
Jan, ra ngenakake babar pisan, batine Rafi karo nyawangi tanduran jati sing ana
pinggir bengawan iku. Cah nggantheng rambut piyak tengah, sing wis nem sasi iki
KKN ing laladan kapencil ing Sumatra iku saben dina sing dirasakake mung kangen
marang tanah Jawa sing sasuwene iki ditinggalake. Kangene saya ndadra saben
nyawang jati sing saiki godhonge wiwit semi ing mangsa rendheng kuwi.
Tanduran iki ngelingake Rafi marang Retno, kenya ayu asal Solo sing wis
telung taun iki ngrenggani atine. Amarga kudu KKN iki, Rafi lila kanggo sauntara
ngempet kangene marang kenya kuwi. Kenya sing nalika dheweke budhal menehi
winih tanduran jati kuwi.
“Mas, kok nglamun terus, ta? Lagi ngadhepi perkara abot, ya? Apa tugas
KKN sampeyan durung rampung?” pitakone Widya sing tanpa dinyana lungguh ing
cedhake Rafi.
“Ora kok, Wid. Tugasku wis rampung kabeh, “wangsulane Rafi cekak.
“Kok kaya ana sing sampeyan pikirake?” pitakone Widya maneh.
“Iya, Wid, awakmu bener. Aku lagi mikir kabar kawusanane surat-suratku sing
dakkirim menyang Retno. Kok durung ana balesan,” ujare Rafi.
“Mas, sampeya ora usah sumelang. Retno kuwi kalebu wanita kang setya
marang apa kang dadi pilihane,” ujare Widya ngeyakinake Rafi.
“Muga-muga, ya, Wid. Aku tresna banget marang kancamu kuwi, “ kandhane
Rafi.
Dina kanggo ngayahi KKN wis rampung. Rafi ngrasakake rasa kang maneka
warna kang angel digambarake. Ing perangan liya, dheweke ngrasa marem amarga
bisa enggal ketemu karo wanita kang dadi pepujaning ati. Dene ing perangan liya,
dheweke ngrasa ana sing ngganjel ing atine pinuju ninggalake papan kang dadi KKN
kasebut...........................................................................................................................
.......................................................................................................................................
1. Manut teks cerkak ing ndhuwur sing ndadekake paraga Rafi tansah ora jenak,
yaiku ...
a. Rafi kangen marang kulawargane
b. Rafi kangen marang kenya sing wis dadi pepujaning atine.
c. Rafi kudu nggarap tugas KKN sing durung rampung.
d. Rafi kudu ninggalake papan KKN.
e. Rafi kangen nalika jamane kuliah.
2. Kenya sing wis telung taun ngrenggani atine Rafi, yaiku ...
a. Rani, kenya ayu saka tlatah Sukoharjo.
b. Retno, kenya ayu saka tlatah Yogyakarta.
c. Retno, kenya ayu saka tlatah Klaten.
d. Rani, kenya ayu saka tlatah Solo.
e. Retno, kenya ayu saka tlatah Solo.
5. Pralambang saka winih jati sing diwenehake Retno marang Rafi, yaiku ...
a. Tandha welase Retno marang Rafi.
b. Wit jati kuwi regane larang.
c. Wit jati minangka kenang-kenangan nalika Rafi lagi KKN.
d. Supaya sesambungan antarane Retno lan Rafi kayadene wit jati.
e. Supaya menawa Rafi nyawang wit jati banjur kelingan marang Retno.
8. Ing ngisor iki kang kalebu unsur-unsur intrinsik ing sajroning cerkak, yaiku ...
a. Tema, amanat, dialog, penokohan, alur
b. Tema, amanat, isi, penokohan, latar
c. Tema, amanat, sudut pandang, dialog, alur
d. Tema, penokohan, dudutan, alur
e. Tema, amanat, penokohan, alur, latar
10. Unsure kang ana gegayutane karo wektu, swasana, lan lingkungan sosial ing
crita cerkak diarani ...
a. Amanat
b. Tema
c. Alur
d. Latar
e. Paraga
11. “Rin, kapan kae aku krungu menawa ibumu gerah, apa bener?” pitakone Indah
marang Rinda. Menawa diowahi menyang ukara crita sing trep, yaiku ...
a. Indah takon marang Rinda menawa ibune gerah.
b. Indah takon marang Rinda yen ngerti ibune gerah.
c. Indah takon marang Rinda ngenani babagan bener apa ora yen ibune gerah.
d. Indah kandha marang Rinda menawa ibune gerah.
e. Indah takon marang Rinda kapan ibune gerah.
12. Kowe yen (dikongkon) bapak kudu manut, supaya bapak ora (nesu). Tembung
sing ana jroning kurung krama inggile, yaiku ...
a. Dikengken, muring
b. Diutus, duka
c. Dikengken, duka
d. Diutus, muring
e. Diutus, nesu
13. Ing ngisor iki ukara kang nganggo basa ngoko alus, yaiku ...
a. Ibu midhangetake campursari.
b. Bapak siktas nedha.
c. Mangga dipundhahar sawontene.
d. Rama taksih sare.
e. Muliha saiki wae!
14. Ukara-ukara ing ngisor iki panganggone basa ngoko alus sing trep, yaiku ...
a. Eyang lagi ningali wayang.
b. Adhiku senengane ngunjuk es dhawet.
c. Kucing anggoraku saben dina dhahare daging ayam.
d. Nganti saiki Bulik durung kagungan putra.
e. Saben sore, pitikku nek sare manggon ing kandhang mburi.
16. Kowe sesuk arep dijak ibumu menyang Madiun. Anggonmu matur marang
gurumu saperlu nyuwun ijin, yaiku ...
a. Kula mbenjing kedah panjenengan ijini, amargi kula dipunajak dhateng
Madiun.
b. Kula mbenjing nyuwun ijin, amargi badhe dipunajak ibu dhateng Madiun.
c. Kula mbenjing mboten mlebet, amargi kula badhe tindak dhateng madiun
kaliyan ibu.
d. Dospundi saupami kula mbenjing dipunajak ibu dhateng Madiun?
e. Kula mbenjing ijin, badhe tindak kaliyan ibu wonten Madiun.
17. Sampeyan mbenjing menapa tamtu kesah? Ukara kasebut nggunakake basa
apa ....
a. Krama lugu
b. Krama alus
c. Ngoko alus
d. Ngoko lugu
e. Krama inggil
18. Aku ora sida mulih saiki, amarga wis bengi. Ukara kasebut manawa didadekake
basa krama lugu, yaiku ...
a. Kula mboten tamtu wangsul saiki, amargi sampun dalu.
b. Kula mboten tamtu kondur samenika, amargi sampun dalu.
c. Kula mboten kondur samenika, amargi sampun dalu.
d. Kula mboten tamtu wangsul samenika, amargi sampu dalu.
e. Kula mboten wangsul samenika, amargi samenika sampun dalu.
19. Kowe kudu gelem takon dhewe. Ukara kasebut menawa diowahi menyang basa
krama alus, yaiku ...
a. Panjenengan kedahe purun nyuwun pirsa piyambak.
b. Sampeyan kedahipun kersa nyuwun pirsa piyambak.
c. Panjenengan kedahipun kersa nyuwun pirsa piyambak.
d. Panjenengan kedahe kersa nyuwun pirsa piyambak.
e. Sampeyan kudune kersa taken piyambak.
22. Mbak, kula nyuwun tulung menika mangke panjenengan paringaken Dhik Ayu.
Ukara kasebut menawa diowahi menyang basa ngoko lugu, yaiku ...
a. Mbak, aku nyuwun tulung iki mangke sampeyan paringaken Dhik Ayu.
b. Mbak, kula njaluk tulung iki mengko wenehna Dhik Ayu.
c. Mbak, aku njaluk tulung iki mengko sampeyan wenehke Dhik Ayu.
d. Mbak, aku njaluk tulung iki mengko wenehna Dhik Ayu.
e. Mbak, aku nyuwun tulung iki mengko wenehna Dhik Ayu.
23. Crita sing cerkak, ringkes, lan nduweni kesan sing lucu diarani ...
a. Geguritan
b. Drama
c. Cerkak
d. Sesorah
e. Anekdot
24. Perangan teks anekdot ing purwakane paragraf kang gunane kanggo menehi
gambaran isine teks, yaiku ...
a. Krisis
b. Orientasi
c. Abstraksi
d. Koda
e. Reaksi
25. Perangan saka teks anekdot kang nuduhake prekara utawa klimaks saka crita
diarani ...
a. Koda
b. Krisis
c. Orientasi
d. Abstraksi
e. Reaksi
26. Perangan saka teks anekdot kang nuduhake wiwitane crita utawa mula bukane
kepriye prastawa kasebut dumadi, biasane kanthi pengenalan paraga, wayah,
lan panggonan diarani ...
a. Krisis
b. Abstraksi
c. Orientasi
d. Koda
e. Reaksi
27. Urut-urutane struktur teks ing teks anekdot sing bener, yaiku ...
Gawe Undang-Undang
30. Abstraksi saka teks anekdot kanthi irah-irahan “Gawe Undang-Undang”, yaiku ...
a. Dodi dolan menyang omahe sepupune sing aran Allan.
b. Ing prapatan bangjo, nalika lampu abang Allan tetep mlaku.
c. Allan nyopir mobil banjur nindakake pelanggaran.
d. Dodi takon marang Allan kepriye carane gawe Undang-Undang.
e. Allan ngetokake dhompet sing dhuwite kandel.
31. Krisis saka teks anekdot kanthi irah-irahan “Gawe Undang-Undang”, yaiku ...
a. Allan nrobos lampu abang, banjur dodi takon marang Allan, “Lampune
abang, kok mlaku terus?”
b. Dodi takon marang Allan kepriye carane gawe Undang-Undang.
c. Dodi dolan menyang omahe sepupune sing aran Allan.
d. Allan minggirake mobile.
e. Allan ngetokake dhompet sing isine dhuwit kandel.
32. Orientasi saka teks anekdot kanthi irah-irahan “Gawe Undang-Undang”, yaiku ...
a. Allan minggirake mobile.
b. Allan nrobos lampu abang, banjur Dodi takon marang Allan, “Lampune
abang, kok mlaku terus?”
c. Dodi karo Allan budhal tuku sarapan numpak mobil.
d. Allan ngetokake dhompet sing isine duit kandel.
e. Dodi takon marang Allan kepriye carane gawe Undang-Undang.
33. Ing ngisor iki kang kalebu teks anekdot, yaiku ...
a. Akehe cacahe pendhudhuk ndadekake sansaya akehe madeg pomahan,
pabrik, perkantoran, lan sapiturute.
b. Senajan pamarintah wis gawe UU kanggo nglindhungi kewan langka,
ananging tetep wae kewan spesies tartamtu saya punah. Apa maneh saiki
ana jaringan dol tinuku kewan langka antar negara.
c. Reuni lagi diadani ing sawijine sekolah. Hendra takon marang Rendi kancane
sebangku biyen, “Ren, awakmu saiki dadi pejabat, ya?” takone Hendra. “Kok
ngerti awakmu?” wangsulane Rendi. Hendra banjur kandha, “Ya ngertilah.
Hla, praupanmu kaya dhuwit”. Hendra lan Rendi langsung ngguyu bareng.
d. Macan iku kalebu kewan mamalia. Dhuwure bisa nganti udakara 1,5 meter,
dawane udakara 3,4 meter, lan bobote bisa nganti 300 kilogram.
e. Kabeh wis padha ngerti menawa pendhidhikan formal kuwi wigati. Ananging
pengalaman uga nggawa pangaribawa tumrap kesuksesan saliyane
pendhidhikan formal.
34. Kanggo rembugan karo wong sing luwih dhuwur pangkate, nanging wis raket
nggunakake basa ...
a. ngoko lugu
b. krama lugu
c. krama alus
d. ngoko alus
36. Kanggo rembugan ing antarane sapadha-padha ananging kanthi rasa ngajeni
nggunakake basa ...
a. Ngoko alus
b. Ngoko lugu
c. Krama alus
d. Krama lugu
e. Krama
38. Gagasan utawa pesen kang pengin disampekake dening pengarang ing
sajroning cerkak diarani ...
a. Alur
b. Tema
c. Amanat
d. Tokoh
e. Pamawas
40. Ukara-ukara ngisor iki kang bener pangetrapane unggah-ungguh basane, yaiku
...
a. Bapak senengane ningali Ludruk
41. Ing ngisor iki bab-bab kang kudu digatekake sadurunge maragaake sawijining
paraga ing drama, kajaba ...
a. Nggatekake blocking nalika ing panggung
b. Nggatekake busana
c. Nggatekake artikulasi
d. Nggatekake intonasi
e. Nggatekake swara/vocal
42. Samubarang iku mesthi mengku karep. Semono uga musyawarah kang mengku
sedya anggayuh ...
a. Pasarujukan
b. Padudon
c. Dredah
d. Beda panemu
e. Pasulayan
43. Tembung-tembung ing ngisor iki kang bener tata panulisane yaiku ...
a. Sikile kesandung watu
b. Omahe Santi cedhak dalan gede
c. Aja dhumeh pinter njur sakarepe
d. Nyebar godhong kara, sabar sawetara
e. Ora kena tumindak nista
44. Ing ngisor iki minangka patraping wong kang wasis micara, kajaba ...
a. Solah bawane nengsemake
b. Swarane gandhes luwes
c. Nglirwaake bakune rembag
d. Pangangen-angene nalar
e. Mumpuni bab kang karembag
46. Kanggo mujudake katresnan marang pepujaning ati, sumpahe nganti disekseni
langit bumi. Ukara kasebut nggunakake gaya basa ...
a. Metafora
b. Personifikasi
c. Litotes
47. Ukara-ukara ing ngisor iki kang kadunungan tembung camboran, kajaba ...
a. Rawuh saking Surabaya eyang kakung ngasta randha royal
b. Naga sari pancen wuenak tenan.
c. Ibu nembe dhahar semar mendem wau sonten.
d. Dhasare maling mripate lirak-lirik jelalatan.
e. Adhik diparingi kuping gajah sing rasane gurih.
48. Wiwit cilik uripe wis lara ..... mula wis pancen samesthine yen saiki mung kari .....
wibawane. Ganepe ukara kasebut, yaiku ...
a. Lapa, mukti
b. Laranen, kepenak
c. Nemen, beja
d. Banget, mulya
e. Kelara, kecukupan
KAPUSTAKAN
Prabowo, Dhanu Priyo, lkk. 2010. Ensiklopedi Sastra Jawa. Yogyakarta: Balai
Bahasa Provinsi Daerah Istimewa Yogyakarta.
Rukmana, Hardiyanti. 1996. Butir-Butir Budaya Jawa. Jakarta: Purna Bhakti Pertiwi.
Sasangka, Sry Satriya Tjatur Wisnu. 2007. Unggah-Ungguh Bahasa Jawa. Jakarta:
Paramalingua.
Sukardi, Mp, lkk (penyunting). 2012. Puspa Rinonce. Yogyakarta: Balai Bahasa
Provinsi Daerah Istimewa Yogyakarta.
Alamat : Jl. Kawi 09 Ds. Sidårejå Kec. Kauman Kab. Tulungagung (66261)
Email : b.santoko2@gmail.com
Cathetan:
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………