LAMPIRAN 4

SIFAT KEMAGNETAN

Metode : Eksperimen/Demonstrasi

Di dalam kehidupan sehari-hari anda sering menjumpai bahwa magnet menarik logam lain. Marilah
kita lakukan percobaan untuk mengetahui sifat kemagnetan.

A. ALAT DAN BAHAN

1. Magnet batang 1 buah
2. Paku-paku kecil secukupnya
3. Kepingan aluminium 1 buah
4. Gabus 1 buah
5. Kayu 1buah
6. Tembaga 1 buah

B. URUTAN KERJA
a. Dekatkan bahan-bahan (paku-paku kecil, kepingan aluminium, gabus, kayu, kertas, dan
kuningan) pada ujung magnet batang seperti gambar

Kayu aluminium magnet batang

gabus
kertas
tembaga paku

b. Kelompokkan bahan-bahan yang tertarik oleh magnet dan bahan-bahan yang ditolak oleh
magnet.
c. Bahan-bahan yang ditarik oleh magnet
adalah ...........................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
...........
d. Bahan-bahan yang ditolak oleh magnet
adalah ...........................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
...........
e. Buatlah kesimpulan :
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

1
LEMBAR KERJA SISWA 2

GAYA ANTARA KUTUB MAGNET

Metode : Eksperimen/Demonstrasi

Anda telah mengetahui bahwa magnet dapat menarik logam-logam tertentu. Bagaimana ujung-ujung
magnet yang satu kita dekatkan pada ujung-ujung magnet yang lainnya. Mari kita coba lakukan
percobaan dan kita amati.

A. ALAT DAN BAHAN

1. Magnet batang 2 buah
2. Benang secukupnya
3. Statif dan klem penjepit 1 buah

B. URUTAN KERJA
a. Gantungkan sebuah magnet batang seperti gambar, tunggu sampai keadaan setimbang
kemanakah arah kedua ujung magnet tersebut?
Jawab : ........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
. Informasi :
Ujung magnet yang mengarah utara
S disebut kutub utara magnet.
Ujung magnet yang mengarah selatan
U disebut kutub selatan magnet.
S

b. Dekatkan magnet yang satunya seperti gambar amati dan catat apa yang terjadi?
Jawab : .........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
c. Ubahlah posisi magnet seperti gambar di bawah ini!

U U

2
 S

d. Amati dan apa yang terjadi !

Jawab :..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
e. Ubahlah posisi magnet seperti gambar di bawah ini!

U
S U

1
2 S

f. Amati dan apa yang terjadi !

Jawab :..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
g. Ubahlah posisi magnet seperti gambar di bawah ini!

U
S S
1

2 U

h. Amati dan apa yang terjadi !

Jawab : .........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
i. Data pengamatan :
No. Kutub Kutub magnet Kutub magnet Hasil Pengamatan
1 2
1. Sejenis S S ............................................
2. Tak sejenis S U ............................................
3. Sejenis U U ............................................
4. Tak sejenis U S ............................................

j. Buat kesimpulan :
Jawab : .........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

3
LEMBAR KERJA SISWA 3

DI SEKITAR MAGNET TERDAPAT MEDAN

MAGNET
Metode : Eksperimen/Demonstrasi

Apakah yang dimaksud dengan medan magnet? Dapatkah medan magnet dilihat secara langsung?
Mari kita lakukan eksperimen untuk menjawab pertanyaan di atas.

A. ALAT DAN BAHAN

1. Magnet batang 2 buah
2. Serbuk besi secukupnya
3. Kertas putih 1 lembar

B. URUTAN KERJA
Pertama :
1. Letakkan magnet batang seperti gambar 1 di atas meja !

Gambar 1
2. Kemudian tutuplah dengan kertas putih dan taburkan serbuk besi di atasnya yang merata,
sambil diketuk-ketuk dengan lembut, serbuk besi akan menyusun membentuk pola garis-garis
gaya magnet.
3. Gambarkan pola garis-garis gaya magnet yang dibentuk oleh serbuk besi gambar 2

Gambar 2

Kedua :
a. Letakkan 2 magnet batang di atas meja seperti gambar 3 !

U U

Gambar 3
b. Tutuplah dengan kertas putih dan taburkan serbuk besi di sekitar dua kutub magnet yang
berdekatan sambil diketuk-ketuk dengan lembut !
c. Amatilah pola garis gaya magnet yang dibentuk oleh serbuk besi dan gambarkan !

Gambar 4

4
Ketiga :
a. Letakkan 2 magnet batang di atas meja seperti gambar 5 !

U S

Gambar 5
b. Tutuplah dengan kertas putih dan taburkan serbuk besi di sekitar kedua kutub magnet yang
berdekatan sambil diketuk-ketuk dengan lembut !
c. Amatilah pola garis gaya magnet yang dibentuk oleh serbuk besi dan gambarkan !

U S

Gambar 6

Keempat :
Buat kesimpulan :
Jawab: ..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

5
LEMBAR KERJA SISWA 4

KEMAGNETAN BUMI

Metode : Diskusi Informasi

Anda telah membuktikan bahwa magnet yang digunakan selalu mengarah ke utara – selatan. Mengapa
arah yang ditunjuk selalu ke utara – selatan?

A. SUMBER INFORMASI
1. Buku paket
2. Buku Fisika yang relevan

B. LEMBAR KERJA SISWA

Pertama :
1. Perhatikan gambar di bawah ini !
U
Gambar tersebut berarti :
a. Kutub utara magnet bumi berada di ........
S b. Kutub selatan mgnet bumi berada di .......
U

2. Jarum kompas yang diletakkan mendatar, sebenarnya tidak dapat menunjukkan arah utara –
selatan hal ini disebabkan oleh .................................................................................................
3. Alat yang dapat mengetahui arah utara – selatan dinamakan ....................................................
4. Perhatikan gambar ini !
U U = arah utara sebenarnya
S = arah selatan sebenarnya
Sudut yang dibentuk oleh magnet jarum dengan arah
utara selatan dinamakan sudut ....................

5. Apakah yang dimaksud dengan deklinasi?

Jawab : ..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

6
6. Perhatikan gambar ini !
Sumbu horisontal
Sudut pada gambar di samping dinamakan
magnet sudut ..................................

7. Apakah yang dimaksud dengan inklinasi?

Jawab: ..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
8. Mengapa bisa terbentuk inklinasi? Jelaskan!
Jawab : .........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
9. Inklinasi yang terbesar terjadi di .................................................. dengan sudut ........................
10. Inklinasi yang terkecil terjadi di .................................................. dengan sudut .........................

7
LEMBAR KERJA SISWA 5

MEDAN MAGNET DI SEKITAR ARUS LISTRIK

Metode : Eksperimen/Demonstrasi

Anda telah membuktikan bahwa di sekitar magnet terdapat medan magnet. Adakah medan magnet di
sekitar penghantar yang berarus listrik? Mari kita melakukan percobaan untuk membuktikan bahwa
ada medan magnet di sekitar penghantar berarus listrik.

KEGIATAN 1
A. ALAT DAN BAHAN
1. Kompas 1 buah
2. Kabel secukupnya
3. Batu baterai 1 buah

B. URUTAN KERJA
1. Susunlah alat seperti gambar !

kompas

baterai
sakelar

2. Sebelum arus mengalir, kabel direntangkan sejajar dengan jarum kompas!

3. Sebelum penghantar dialiri arus, amati kedudukan jarum kompas!
4. Alirkan arus dan amati penyimpangan dari jarum kompas ke mana penyimpangan jarum
kompas tersebut !
Jawab : .........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
5. Balikkan arah arus, ke mana arah penyimpangan jarum kompas !
Jawab : ........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
6. Buatlah kesimpulan :
Jawab : ........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

8
 MEDAN MAGNET DI SEKITAR ARUS LISTRIK

Metode : Eksperimen/Demonstrasi

Anda telah mengetahui bahwa di sekitar penghantar terdapat medan magnet. Bagaimanakah hubungan
arah arus dalam kawat lurus dengan medan magnet yang menimbulkan garis-garis gaya? Mari kita
lakukan percobaan untuk menjawab pertanyaann tersebut.

KEGIATAN 2
A. ALAT DAN BAHAN
1. Karton putih 1 buah
2. Kawat tembaga berisolasi secukupnya
3. Batu baterai 1 buah
4. Serbuk besi secukupnya
5. Sakelar 1 buah
6. Kompas 4 buah

B. URUTAN KERJA
1. Susunlah alat seperti gambar !

sakelar

karton putih baterai

2. Sebelum arus mengalir taburkan serbuk besi di atas karton dan ketuklah lembut pada bagian
tepinya.
3. Amati dan apa yang terjadi !
Jawab : .......................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
4. Alirkan arus dengan menyambung sakelar kemudian taburkan serbuk besi di atas karton dan
diketuk-ketukan dengan lembut.
5. Amati dan apa yang terjadi !
Jawab : ........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
6. Buatlah kesimpulan :
Jawab : ........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

9
7. Gantilah serbuk besi dengan 4 buah kompas seperti gambar !

sakelar

batu baterai
Karton putih kompas

8. Sebelum arus mengalir amati jarum kompas kemana arahnya ?

Jawab : .........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
9. Setelah arus dialirkan bagaimana gerak jarum kompas? Amati dan catatlah arah gerak jarum
kompas !
Jawab : ........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
10. Buatlah kesimpulan :
Jawab : ........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

10