A. Pertidaksamaan Trigonometri
Pertidaksamaan yang memuat fungsi trigonometri dengan peubah sudutnya belum diketahui
Himpunan penyelesaian dari suatu pertidaksamaan trigonometri berupa satu atau beberapa
interval peubah sudut
Contoh 1:
1
Himpunan penyelesaian dari pertidaksamaan sin x° > 2 √3 , untuk 0 ≤ x ≤ 360°
adalah....
Penyelesaian:
• Harga nol dari pertidaksamaan sinx° >0, untuk 0 ≤ x ≤ 360° adalah 60° dan
120°
•
0° 60° 120° 360°
• Tentukan nilai sinx -12√3 pada salah satu ruas garis (interval garis)
Misal x = 90° → sin90°- -12√3 = 12√3 > 0
• x = 90° → sin90° - 12√3 = 1 - 12√3 > 0
+ ●
●
0° 60° 120° 360°
Penyelesaian
▪ Harga nol dari cos x° = ½,
pada interval 0 ≤ x ≤ 360° adalah
60° dan 120°
▪ + +
Contoh 3
sin 𝑥
Himpunan peyelesaian dari pertidaksamaan 2
< √2 untuk 00 ≤ 𝑥 ≤ 1800 adalah….
Penyelesaian
sin 𝑥
▪ Pembuat nol dari 2
= √2
1
→ sin 𝑥 = 2
√2 → sin 𝑥 = 𝑠𝑖𝑛 450
𝑥 = 450 + 𝑘. 3600
𝑘 = 0 𝑑𝑖𝑝𝑒𝑟𝑜𝑙𝑒ℎ 𝑥 = 450
𝑥 = (1800 − 450 ) + 𝑘. 3600
𝑥 = 1350 + 𝑘. 3600
𝑘 = 0 → 𝑥 = 1350
- + -
00 450 1350 1800
1 1 1
▪ Diuji 𝑥 = 600 → 𝑠𝑖𝑛𝑥 − 2 √2 = 2 √3 − 2 √2 > 0
1
▪ Yang dimita sin 𝑥 − 2 √2 < 0 (𝑛𝑒𝑔𝑎𝑡𝑖𝑓)
Jadi, himpunan penyelesaian : {x|00 ≤ 𝑥 ≤ 450 𝑎𝑡𝑎𝑢 1350 ≤ 𝑥 ≤ 1800 }.
Contoh 4
0° ≤ x ≤ 180° adalah …
Penyelesaian
k = 0 diperoleh x = 30°
2𝑥 + 30 = −90 + 𝑘. 360
2𝑥 = −120 + 𝑘. 360
𝑥 = −60 + 𝑘. 180
k = 1 diperoleh x = 120o
• Harga x = 30o dan x = 120o
digambar pada garis bilangan
+ +
00 300 120° 1800
𝑏
Bentuk acosx + bsinx dapat diubah kebentuk k.cos(x-α) dengan k = √𝑎2 + 𝑏2 tan α = 𝑎 0 ≤ α
≤ 360˚
𝑏
tan α = 𝑎 sudut α dapat terletak di kuadran Ⅰ,Ⅱ,Ⅲ, atau Ⅳ tergantung tanda a dan b
Contoh 1:
Jawab:
cos x + sin 𝑥 → 𝑎 = 1𝑑𝑎𝑛 𝑏 = 1
K=√𝑎2 + 𝑏2
=√(1)2 + (12
=√2
𝑏 1
Tan α = 𝑎= 1 = 1 (α dikuadran I)
α= 450
Contoh 2
Jawab:
K= √𝑎2 + 𝑏2
2
= √(√3) + (12 )
=√3 + 1
=√4
=2
𝑏 1 1 √3 1√3 1
Tan 𝛼 = 𝑎 = = × = = √3
√3 √3 √3 3 3
𝛼= 300
Contoh 3
K=√𝑎2 + 𝑏2
2
K= √12 + (√3)
K=√4
K=2
𝑏 √3
Tan 𝛼= 𝑎 = 1
= √3 (𝛼 𝑑𝑖 𝑘𝑢𝑎𝑑𝑟𝑎𝑛 𝐼𝑉).
𝛼 = 60°
Contoh 4
7
a. √2 cos (x - 3 𝜋 )
2
b. √2 cos (x - 6 𝜋 )
9
c. √2 cos (x - 7 𝜋 )
4
d. √2 cos (x - 3
𝜋 )
7
e. √2 cos (x - 4
𝜋 )
Jawab
k= a2 + b2
k = √(1)2 + (−1)2
k= √2
𝑏 −1
tan α = 𝑎 = 1
= −1 (α di kuadran IV)
1 7
α = (2π – 4 π ) = 4 π
7
Jadi, cosx – sinx dapat di ubah menjadi √2 cos (x – 4
π )→e
Persamaan : a.cosx + b.sinx = e
Langkah-langkah penyelesaiannya:
Contoh 1
Jawab:
▪ a = 1 dan b =√3
2
→ 𝑘 = √12 + (√3) = 2
√3
Tan α= 1
= √3 (𝛼 𝑑𝑖 𝑘𝑢𝑎𝑑𝑟𝑎𝑛 𝐼)
→ 𝛼 = 60𝑜
▪ 2 cos (x − 60𝑜 ) = 1
1
→ cos (𝑥 − 60𝑜 ) =
2
𝑥 − 60° = 60° + 𝑘. 360°
x = 120° + 𝑘. 360°
k= 0→ 𝑥 = 120°
1
→cos (x - 60°) = 2
𝑥 − 60° = −60° + 𝑘. 360°
x = k . 360°
k = 0 → 𝑥 = 0°
k = 1 → 𝑥 = 360°
Jadi, nilai x yang memenuhi adalah {0°, 120°, 360°}.
Contoh 2
Himpunan penyelesaian persamaan cosx – sin x = 1 untuk 0𝑜 ≤ 𝑥 ≤ 360°
adalah…..
Jawab:
▪ a = 1 𝑑𝑎𝑛 𝑏 = −1
→ 𝑘 = √(1)2 + (−1)2
𝑘 = √2
−1
Tan α = 1 = −1 (𝛼 𝑑𝑖𝑘𝑢𝑎𝑑𝑟𝑎𝑛 𝐼𝑉).
α = 315°
▪ √2 cos (x - 315°) = 1
√2 1
Cos (x - 315°) = 2
= 2 √2
x - 315° = 45° + 𝑘. 360°
x = 360° + 𝑘. 360°
k = 0 → 𝑥 = 360°
1
→ (𝑥 − 315°) = √2
2
𝑥 − 315° = −45° + 𝑘. 360°
x = 260° + 𝑘. 360°
k = 0→ 𝑥 = 260°
Jadi, HP adalah {260°, 360°}.
Contoh 3
Himpunan penyelesaian persamaan 6√3cos 2x + 12sinxcosx = 6 untuk 0𝑜 ≤ 𝑥 ≤ 2𝜋
adalah…..
Jawab:
▪ 6√3cos 2x + 12 sinx cosx = 6
6√3cos 2x + 6.2sinxcosx = 6
▪ √3cos 2x+ 𝑠𝑖𝑛2𝑥 = 1
α = 300
▪ 2 cos (2𝑥 − 30°) = 1
1
Cos 2x - 30° = 2
• 2x - 30° = 60° + 𝑘. 360°
x = 45° + 𝑘. 180°
1
k=0→ 𝑥 = 45° → 4 𝜋
5
k=1→ 𝑥 = 225° → 4 𝜋
• 2x - 30° = −60° + 𝑘. 360°
x = -15° + 𝑘. 180°
11
k=1→ 𝑥 = 165° → 12 𝜋
23
k=2→ 𝑥 = 345° → 12 𝜋
1 11 5 23
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah, {4 𝜋, 12 𝜋, 4 𝜋 , 𝜋}.
12
PERTEMUAN KE-6
𝑐𝑜𝑠2 2𝑥 = 𝑏2
2
𝑎2 −4
𝑠𝑖𝑛2 2𝑥 + 𝑐𝑜𝑠2 2𝑥 = ( 2
) + 𝑏2
1 = (𝑎𝑏 − 1)2
(𝑎𝑏 − 1)2 − 1 = 0
Contoh 5 : Eliminir x dari sistem
tan 𝑥 + sin 𝑥 dan csc 𝑥 = 𝑏
1 1
csc 𝑥 = 𝑏 → sin 𝑥
=𝑏
(𝑎−1)2 1
2 + 2 = 𝑏2
𝑏 𝑏
𝑎2 − 2𝑎 + 1 + 1 = 𝑏2 maka 𝑎2 − 𝑏2 − 2𝑎 + 2 = 0