TRIGONOMETRI
OLEH
ERJIANSYAH
A1I120048
A. Perbandingan Trigonometri
Pada perbadingan trigonometri terdapat 6 jenis perbadingan yaitu sinus,
cosinus, tangen, cosecan, secan dan cotangen. Sebelum mempelajari tekait
perbandingan trigonometri terlebih dahulu mengenal sisi-sisi segitiga.
Perhatikan gambar di bawah ini
B. Sudut-Sudut Istimewa
Sudut istimewa merupakan sebuah sudut dengan nilai perbandingan
trigonometri yang dapat ditentukan dengan mudah. Adapun sudut-sudut
istimewa dalam trigonometri adalah 0o, 30o, 45o, 60o, dan 90o seperti pada
gambar berikut
y
Sin α = r y = r. Sin α
x y r
Cos α = r x = r. Cos α
y
Tan α = x y = x. Tan α α
x
c. Tan α 29 cm
α
A B
20 cm
Pembahasan C
y 21
a. Sin α = r = 29
12 cm
x 20
13 cm
b. Cos α = r = 29
x 21 A α B
c. Tan α = y = 20 5 cm
c. Tan α
A α B
3 cm
Pembahasan
C BC =√3² + 4² = √25
BC = 5
4 cm 5 cm
y 4
a. Sin α = =
r 5
A α B b. Cos α = r = 5
x 3
3 cm
y 4
c. Tan α = x = 3
29 cm
A 30o
Pembahasan B
y AC
Sin 30o = =
r 29
C
AC =29. Sin 30O
AC = 29 . 0,5
29 cm
AC = 14,5 cm
A 30o B
25 cm
A 45o B
Pembahasan
x AB
C Cos 45o = =
r 25
A 45o B AB = 17,674 Cm
A 30o B
3 cm
Pembahasan
y AC
C Tan 30o = =
x 3
LATIHAN
1. Perhatikan gambar di samping,,
C
Panjang BC=…. (sin 370=0,6 dan
Cos 370=0,8) 13 cm
a. 7,015 cm
37o
b. 7,800cm B A
c. 11,895 cm
d. 11,985 cm
Pembahasan
Perhatikan segitiga ABC (sin 370=0,6 )
𝑦 𝐵𝐶
Sin 370=𝑟 = 13
5. Amin dan jirin sedang mengamati sebuah tiang bendera yang tingginya
5 meter. Jika amin dan jirin memandang puncak tiang dengan sudut
elevasi masing-masing 370 dan 530 dan mereka berada saling
bersebrangan, maka jarak keduanya (dengan pembulatan ) adalah …
Diketahui
Sin 370=0,6 tan 370=0,75 dan sin 530=0,8 tan 530=1,33
a. 14,00 meter
b. 10,34 meter
c. 16,24 meter
d. 10, 43 meter
Pembahasan
Sketsa Gambar!
C
5m
37o 53o
A D B
Perhatikan segitiga ADC dan segitiga BDC
𝐶𝐷 5
Tan 370= 𝐴𝐷 = 𝐴𝐷
AD= 5 : tan 370
= 5 : 0,75 = 6,667 m
𝐶𝐷 5
Tan 530= =
𝐵𝐷 𝐵𝐷
BD = 5 : tan 530
= 5 : 1,33 =3,76 m
ATURAN SINUS
Perhatikan gambar ABC dibawah ini
B A
Untuk menghitung panjang sisi segitiga, biasanya kita membuat bantuan garis yang
tegak lurus alas yang biasanya disebut tinggi, dan menghitung kita menggunakan
teorema pythagoras. Tapi, dengan catatan panjang sisi alas dan salah satu sisinya di
ketahui.
A. Aturan Sinus
Bagaimana jika yang di ketahui haya sudut-sudutnya dan salah satu
sisinya ! Atau satu sudut da dua sisinya ! cara menghitung panjang sisinya ?
Rumus aturan sinus digunakan untuk menghitung unsur-unsur sebuah
segitiga yang belum diketahui jika sebelumnya telah diketahui tiga unsur
lainnya. Kemungkinan unsur-unsur yag telah diketahui adalah
1. Sisi, Sudut, Sudut
2. Sudut, sisi, Sudut
3. Sisi, Sisi, Sudut
Jika a, b dan c masing-masing menyatakan panajng sisi segitiga ABC
maka berlaku rumus
a b c C
= = Sin C
Sin A Sin B
a
b
A
c B
C
A E c B
𝐶𝐸
Dalam segitiga AEC, Sin A = 𝐴𝐶
AC Sin A = CE
CE = b SinA ….(1)
Dalam segitiga BEC
C
B
E
CE = BC Sin B
CE = a sin B …. (2)
𝑎 𝑆𝑖𝑛 𝐵 𝑏 𝑆𝑖𝑛 𝐴
= 𝑆𝑖𝑛𝐴 𝑆𝑖𝑛 𝐵
𝑆𝑖𝑛𝐴 𝑆𝑖𝑛 𝐵
Maka,
𝑎 𝑏
= 𝑆𝑖𝑛𝐵 ….(3)
𝑆𝑖𝑛𝐴
C
D
a
b
A E c B
𝐵𝐷
Sin C = 𝐴𝐵
BD = AB Sin A
BD = c sin A …..(4)
C
D
b a
A E c B
𝐵𝐷
Sin C = 𝐵𝐶
BD = BC Sin C
BD = a Sin C ….(5)
𝑎 𝑆𝑖𝑛 𝐴 𝑎 𝑆𝑖𝑛 𝐶
= 𝑆𝑖𝑛𝐴 𝑆𝑖𝑛 𝐶
𝑆𝑖𝑛𝐴 𝑆𝑖𝑛𝐶
Maka,
𝑐 𝑎
= 𝑆𝑖𝑛𝐵 ….(6)
𝑆𝑖𝑛𝐶
𝑎 𝑏 𝑐
= 𝑆𝑖𝑛𝐵 = 𝑖𝑛𝐶
𝑆𝑖𝑛𝐴
Contoh Soal dan Pembahasan
53o
B a C
𝑎 𝑐
1. = 𝑠𝑖𝑛𝐶
𝑠𝑖𝑛𝐴
𝑐 sin 𝐴
𝑎= 𝑠𝑖𝑛𝐶
25 sin 37°
= sin 53°
𝑎 = 18,75 cm
2. Sudut B = 180o – (37o + 53o) = 90
𝑏 𝑐
= 𝑠𝑖𝑛𝐶
𝑠𝑖𝑛𝐵
𝑐 sin 𝐵
𝑏= 𝑠𝑖𝑛𝐶
90 sin 37°
= sin 53°
𝑏 = 67,5 cm
Latihan :
𝑏 = 7,35 cm
b. ∆PQR,PQ = 8 cm, ∠P = 30o dan ∠Q = 105o, QR =?
8 cm 105Qo
P 30o
R
∠R = 180o- (105+30) = 45o
𝑄𝑅 𝑃𝑄
= 𝑠𝑖𝑛𝑅
𝑠𝑖𝑛𝑃
𝑃𝑄 sin 𝑃
𝑄𝑅 = 𝑠𝑖𝑛𝑅
8 sin 30°
= sin 45°
𝑄𝑅 = 5,66 cm
𝑡 = 114,508 cm
Kesimpulan
Rumus aturan sinus digunakan untuk menghitung unsure—uunsur sebuah
segitiga yang belum diketahui jika sebelumnya telah diketahui tiga unsure lainya.
Kemungkinan unur-unsur yang telah diketahui adalah
• Sisi, sudut, sudut
• Sudut, sisi, sudut
• Sisi, sisi, sudut
PERTEMUAN KE-3
A. Aturan Sinus
B. Aturan Cosinus
CD ⊥ AB
AD = 𝑏 cos 𝛼 ⟶ 𝐵𝐷 = 𝑐 − 𝐴𝐷
= 𝑐 − 𝑏 cos 𝛼
CD = 𝑏 sin 𝛼
Dalam △ABC: (𝐵𝐶)2 = (𝐵𝐷)2 + (𝐶𝐷)2
= (𝑐 − 𝑏 cos 𝛼)2 + (𝑏 sin 𝛼)2
= 𝑐 2 − 2𝑏𝑐 cos 𝛼 + 𝑏 2 cos2 𝛼 + 𝑏 2 𝑠𝑖𝑛2 𝛼
= 𝑏 2 (cos 2 𝛼 + 𝑠𝑖𝑛2 𝛼) + 𝑐 2 − 2𝑏𝑐 cos 𝛼
= 𝑏 2 + 𝑐 2 − 2𝑏𝑐 cos 𝛼
BC= 𝛼 = √𝑏 2 + 𝑐 2 − 2𝑏𝑐 cos 𝛼
(𝑩𝑪)𝟐 = 𝒂𝟐 = 𝒃𝟐 + 𝒄𝟐 − 𝟐𝒃𝒄 𝐜𝐨𝐬 𝜶
Dengan cara yang sama, maka dapat diperoleh:
(〱𝑪)𝟐 = 𝒃𝟐 = 𝒂𝟐 + 𝒄𝟐 − 𝟐𝒃𝒄 𝐜𝐨𝐬 𝜷
(𝑨𝑩)𝟐 = 𝒄𝟐 = 𝒂𝟐 + 𝒃𝟐 − 𝟐𝒃𝒄 𝐜𝐨𝐬 𝜸
Aturan cosinus dapat juga dinyatakan dalam bentuk lain sebgai berikut:
Dari 𝑎2 = 𝑏 2 + 𝑐 2 − 2𝑏𝑐 cos 𝛼
⇔ 2𝑏𝑐 cos 𝛼 = 𝑏 2 + 𝑐 2 − 𝑎2
𝒃𝟐 + 𝒄𝟐 − 𝒂𝟐
⇔ 𝐜𝐨𝐬 𝜶 =
𝟐𝒃𝒄
Demikian pula diperoleh:
𝒂𝟐 + 𝒄𝟐 − 𝒃𝟐
𝐜𝐨𝐬 𝜷 =
𝟐𝒂𝒄
𝒂𝟐 + 𝒃𝟐 − 𝒄𝟐
𝐜𝐨𝐬 𝜸 =
𝟐𝒂𝒃
C. Luas Segitiga
1. Luas segitiga dengan alas dan tinggi diketahui
1
Luas ∆= × 𝑎𝑙𝑎𝑠 × 𝑡𝑖𝑛䌶𝑔𝑖
2
𝟏 𝟏 𝟏
Maka, 𝑳 = 𝟐 𝒂 ∙ 𝒕a 𝑳 = 𝟐 𝒃 ∙ 𝒕b 𝑳 = 𝟐 𝒄 ∙ 𝒕c
1
𝑠 = 2 (𝑎 + 𝑏 + 𝑐), maka:
1. (𝑎 + 𝑏 + 𝑐) = 2𝑠
2. (𝑏 + 𝑐 − 𝑎) = (𝑎 + 𝑏 + 𝑐) − 2𝑎
= 2𝑠 − 2𝑎
= 2(𝑠 − 𝑎)
3. (𝑎 + 𝑏 − 𝑐) = (𝑎 + 𝑏 + 𝑐) − 2𝑐
= 2𝑠 − 2𝑐
= 2(𝑠 − 𝑐)
4. (𝑎 + 𝑐 − 𝑏) = (𝑎 + 𝑏 + 𝑐) − 2𝑏
= 2𝑠 − 2𝑏
= 2(𝑠 − 𝑏)
Sehingga:
1
sin 𝐴 = √2𝑠 ∙ 2(𝑠 − 𝑎)2(𝑠 − 𝑏)2(𝑠 − 𝑐)
2𝑏𝑐
2
sin 𝐴 = √𝑠(𝑠 − 𝑎)(𝑠 − 𝑏)(𝑠 − 𝑐)
𝑏𝑐
1
𝐿 = 2 𝑏𝑐 ∙ sin ∠
1 2
𝐿 = 2 𝑏𝑐 𝑏𝑐 √𝑠(𝑠 − 𝑎)(𝑠 − 𝑏)(𝑠 − 𝑐)
D. Garis Tinggi
rumus garis tinggi segitiga dapat ditentukan dari rumus luas segitiga
1 2𝐿
𝐿 = 2 𝑐 ∙ 𝑡c → 晦c = → 𝐿 = √𝑠(𝑠 − 𝑎)(𝑠 − 𝑏)(𝑠 − 𝑐)
𝑐
2
𝑡c = 𝑐 √𝑠(𝑠 − 𝑎)(𝑠 − 𝑏)(𝑠 − 𝑐)
2
𝑡b = 𝑏 √𝑠(𝑠 − 𝑎)(𝑠 − 𝑏)(𝑠 − 𝑐)
2
𝑡a = 𝑎 √𝑠(𝑠 − 𝑎)(𝑠 − 𝑏)(𝑠 − 𝑐)
1
Dari rumus 𝐿 = 2 𝑏𝑐 ∙ sin ∠𝐴 ingat Kembali aturan sinus yang telah dipelajari
𝑎 𝑏 𝑐 𝑐 sin ∠𝐴
= = →𝑏=
𝑠𝑖𝑛 ∠𝐴 𝑠𝑖𝑛 ∠𝐵 𝑠𝑖𝑛 ∠𝐶 𝑠𝑖𝑛 ∠𝐶
1
1 2𝐿 2 𝑏𝑐 sin ∠𝐴
2
𝐿 = 2 𝑏 ∙ 𝑡b → 𝑡b = → 𝑡b= 𝑐 sin ∠𝐴
𝑏
𝑠𝑖𝑛 ∠𝐶
𝒃 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑨 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑪
𝒕b = 𝐬𝐢𝐧 𝒃
𝒃 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑨 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑪
𝒕b = 𝐬𝐢𝐧(∠𝑨+∠𝑪)
𝒕c = 𝟐𝑹 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑩 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑨
Dengan cara yang sama, maka diperoleh:
𝒕b = 𝟐𝑹 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑨 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑪
𝒕a = 𝟐𝑹 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑨 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑩
Rumus tinggi juga dapat ditentukan dengan menggunakan rumus-rumus
perbandingan trigonometri
𝒕a = 𝒄 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑩
𝒕b = 𝒂 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑪
𝒕c = 𝒃 𝒔𝒊𝒏 ∠𝑨
berlaku hubungan:
1. 𝐵𝐸 ∶ 𝐶𝐸 = 𝐴𝐵 ∶ 𝐴𝐶 ⇔ 𝑎1 : 𝑎2 = 𝑐 ∶ 𝑏
2. 𝐵𝐹 ∶ 𝐶𝐹 = 𝐴𝐵 ∶ 𝐵𝐶 ⇔ 𝑏1 : 𝑏2 = 𝑐 ∶ 𝑎
3. 𝐴𝐷 ∶ 𝐵𝐷 = 𝐴𝐶 ∶ 𝐵𝐶 ⇔ 𝑐1 : 𝑐2 = 𝑏 ∶ 𝑎
berlaku hubungan:
1. 𝐶𝐹 ∶ 𝐴𝐹 = 𝐵𝐶 ∶ 𝐴𝐵
2. 𝐶𝐸 ∶ 𝐵𝐸 = 𝐵𝐶 ∶ 𝐴𝐵
3. 𝐴𝐷 ∶ 𝐵𝐷 = 𝐴𝐶 ∶ 𝐵𝐶
F. Garis Berat segitiga
Garis berat segitiga adalah garis yang ditarik dari titik sudut yang membagi sisi
di depannya sama besar.
Jika Za adalah titik berat pada sisi a menjadi 2 bagian yaitu, ∠𝐵𝐴𝐸 dan ∠𝐶𝐴𝐸
sin ∠𝐵𝐴𝐸 sin 𝐵 𝑏
maka berlaku hubungan: sin ∠𝐶𝐴𝐸 = sin 𝐵1 =
2 𝑐
G. Teorema Phytagoras dan Proyeksi pada Segitiga Siku-siku
Pada Segitiga ABC siku-siku di C.
Berlaku hubungan:
1. AB² = AC² + BC² (Teorema
Phytagoras)
2. AC² = AD X AB
3. BC² = BD X AB
4. CD² = AD X BD
Catatan: jika CD adalah garis berat pada sisi miring AB maka Panjang 𝐶𝐷 =
1⁄ × 𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑚𝑖𝑟𝑖𝑛𝑔
2
H. Luas segi-n beraturan
Untuk menentukan luas segi-n beraturan, maka perhatikan Langkah-langkah
berikut.
a. Diketahui Panjang jari-jari lingkaran luarnya
Luas segi-n beraturan terdiri atas n buah segitiga yang kongruen dengan
AOB
Sehingga: Luas segi-n = n luas ∆AOB
𝟏 𝟑𝟔𝟎°
Jadi, Luas segi-n = 𝟐 𝒏𝒓𝟐 𝐬𝐢𝐧 𝒏
𝑠 𝑂𝐴
360° = 90° 𝑛−180°
sin sin( )
𝑛 𝑛
90° 𝑛−180°
𝑠 sin( )
𝑛
𝑂𝐴 = 360°
sin
𝑛
1
Luas ▲AOB = 2 AB sin sudut B1
1 180°
𝑠.sin (90°− ) 180°
=2 360°
𝑛
.s. sin (90° − )
sin 𝑛
𝑛
180°
.s².sin² (90°− )
Luas ▲AOB = 360°
𝑛
2 sin
𝑛
180°
s².sin² (90°− )
= 𝑛
360° , Ingat sin (180°-α) = sin α
2 sin (180°−
𝑛
(𝑛−2).180°
𝑠².𝑠𝑖𝑛²( )
2𝑛
Luas ▲AOB = (𝑛−2).180° Luas segi –n beraturan = n . Luas▲AOB
2 sin( )
𝑛
(𝑛−2).180°
𝑛𝑠².〵𝑖𝑛²( )
2𝑛
Luas segi –n beraturan = (𝑛−2).180°
2 sin( )
𝑛
PERTEMUAN KE-4
Contoh 2:
Himpunan penyelesaian
cos x = cos 36°, dalam interval
0° x 360°
Jawab:
x = =+36° + k.360°
k = 0 → x = 36°
atau x = -36+ k.360°
k = 0 → x = -36° + k.360° = -36°
𝑘 = 1 → 𝑥 = −36 + 360 = 324𝑜
Jadi, Hp = {36°, 324°}
Contoh 3:
Himpunan penyelesaian
tan x = tan 18°, dalam interval 0° x 360°
Jawab: x = 18° + k.180°
k = 0, → x = 18°
k = 1 → x = 18° + 180° = 198°
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah { 18°, 198°}
Persamaan Berbentuk
Contoh 1:
Himpunan penyelesaian
sin 3x = 1 , 0° x 180°
Jawab:
sin 3x = sin 90°, maka:
• 3x = 90° + k.360°
x = 30° + k.120°
k = 0 → x = 30°
k = 1 → x = 30° + 120° = 150°
• 3x = (180 - 90) + k.360°
3x = 90° + k.360°
x = 30° + k.120°
k = 0 → x = 30°
k = 1 → x = 30° + 120° = 150°
Jadi, himpunan penyelesaiannya
adalah { 30°, 150}
Contoh 2:
Himpunan penyelesaian
1 1
𝑐𝑜𝑠 (𝑥 + 𝜋) = √3, 0 x 2π
2 2
1 1
Jawab: cos (𝑥 + 𝜋) = cos 𝜋
2 6
1 1
• (𝑥 + 2 𝜋) = 6 𝜋 + 2𝑘. 𝜋
1 1
𝑥 = − 2 𝜋 + 6 𝜋 + 2𝑘. 𝜋
1
𝑥 = − 𝜋 + 2𝑘. 𝜋
3
1 2
𝑘 = 1 → x = − 𝜋 + 2𝜋 = 1 𝜋
3 3
1 1
• (𝑥 + 2 𝜋) = − 6 𝜋 + 2𝑘. 𝜋
1 1
𝑥 = − 𝜋 − 𝜋 + 2𝑘. Ꝟ
2 6
2
𝑥 = − 𝜋 + 2𝑘. 𝜋
3
2 1
𝑘 = 1 → x = − 𝜋 + 2𝜋 = 1 𝜋
3 3
1 2
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {1 3 𝜋, 1 3 𝜋}
Contoh 3:
Himpunan penyelesain
1 1
tan 2 𝑥 = 3 √3 , 0 x 2π
1 1
Jawab: tan 2 𝑥 = tan 6 𝜋
1 1
𝑥 = 6 𝜋 + 2𝑘. 𝜋
2
1
𝑥 = 3 𝜋 + 4𝑘. 𝜋
1
k = 0, → x = π
3
1
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {3 𝜋}
Contoh 4:
Himpunan penyelesaian
2sin x -√3= 0 , 0° x 360°
Jawab: 2 sin x - √3 = 0
2 sin x = √3
1
Sin x = 2 √3
x = 60°, 120°
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {60°, 120°}
Contoh 1:
Himpunan penyelesaian
𝑠in 6x + sin 4x = 0, 0° x 180°
Jawab:
𝑠in 6x + sin 4x = 0
1 1
2 𝑠𝑖𝑛 2 (6𝑥 + 4𝑥) . 𝑐𝑜𝑠 2 (6𝑥 − 4𝑥) = 0
2 sin 5𝑥 . cos 𝑥 = 0
→ sin 5x = 0 atau cos 𝑥 = 0
Contoh 2:
Himpunan penyelesaian
𝑠in 8x − sin 4x + cos 6넄 = 0, 0 x 2π
Jawab:
(𝑠in 8x − sin 4x) + cos6x = 0
𝟏 𝟏
𝟐 𝒄𝒐𝒔 (𝟖𝒙 + 𝟒𝒙) . 𝒔𝒊𝒏 (𝟖𝒙 − 𝟒𝒙) + 𝒄𝒐𝒔 𝟔𝒙 = 𝟎
𝟐 𝟐
2 𝑐𝑜𝑠 6𝑥 . 𝑠𝑖𝑛 2𝑥 + 𝑐𝑜𝑠 6𝑥 = 0
cos 6𝑥 (2 sin 2𝑥 + 1) = 0
cos 6𝑥 = 0 atau 2 sin 2𝑥 + 1 = 0
1
𝑑𝑎𝑟𝑖 cos 6𝑥 = 0 → cos 6𝑥 = 𝑐𝑜𝑠 𝜋
2
1
• 6𝑥 = 2 𝜋 + 2𝑘𝜋
1 1
𝑥= 𝜋 + 𝑘𝜋
12 3
1
𝑘 = 0→x = 𝜋
12
1 1 5
𝑘 = 1→x = 𝜋+ 𝜋= 𝜋
12 3 12
1
• 6𝑥 = − 2 𝜋 + 2𝑘𝜋
1 1
𝑥= − 𝜋 + 𝑘𝜋
12 3
1 1 3
𝑘 = 1→x = − 𝜋+ 𝜋= 𝜋
12 3 12
1 1 7
𝑘 = 2→x = − 𝜋+ 𝜋 = 𝜋
12 3 12
1 3 5 7
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {12 𝜋 , 12 𝜋 , 12 𝜋 , 𝜋}
12
Contoh 3:
Himpunan penyelesaian
1
𝑠𝑖𝑛(x + 70°) + sin(x − 20°) = 2 √2, dalam interval 0° x 360°
Jawab:
1
sin(x + 70°) + sin(x − 20°) = √2
2
1 1
2 sin 2 {(x + 70°) + (x − 20°)} × cos 2 {(x + 70°) − (x − 20°)} =
1
2
√2
1 1 1
2 sin (2𝑥 + 50°) cos (90°) = √2
2 2 2
1
2 sin(𝑥 + 25). cos 45° = √2
2
1 1
2𝑠𝑖𝑛 (𝑥 + 25°) . √2 = √2
2 2
2 sin(𝑥 + 25°) = 1
1
sin(𝑥 + 25°) =
2
sin(𝑥 + 25°) = sin 30°
• 𝑥 + 25° = 30 + 𝑘. 360°
sin(𝑥 + 25°) = sin 30°
• 𝑥 + 25° = 30° + 𝑘. 360°
𝑥 = 30° − 25° + 𝑘. 360°
𝑥 = 5° + 𝑘. 360°
𝑘 = 0 → 𝑥 = 5°
• 𝑥 + 25° = (180° − 30°) + 𝑘. 360°
𝑥 = 150° − 25° + 𝑘. 360°
𝑘 = 0 → 𝑥 = 125°
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah { 5°, 125°}
Contoh 4:
Himpunan penyelesaian
1
cos(𝑥 + 55°) + cos(𝑥 − 35°) = √2 , 𝑑𝑎𝑙𝑎𝑚 𝑖𝑛𝑡𝑒𝑟𝑣𝑎𝑙 0° x 360°
2
Jawab:
1
cos(x + 55°) + sin(x − 35°) = √2
2
1 1
2 sin 2 {(x + 55°) + (x − 35°)} × cos 2 {(x + 55°) − (x − 35°)} =
1
2
√2
1 1 1
2 cos (2𝑥 + 20°) cos (90°) = √2
2 2 2
1
2 cos (𝑥 + 10°). cos 45° = √2
2
1 1
2 cos(𝑥 + 10°) . √2 = √2
2 2
2 cos(𝑥 + 10°) = 1
1
cos(𝑥 + 10°) =
2
cos(𝑥 + 10°) = cos 60°
𝑥 + 10° = 60° + 𝑘. 360°
Contoh 1:
Himpunan penyelesaian
3 𝑠𝑖𝑛2 x + 5 sin 𝑥 – 8 = 0, 0° x 360°
Jawab:
3𝑥 + 5 sin 𝑥 – 8 = 0
(3 sin 𝑥 + 8)(sin 𝑥 − 1) = 0
→ 3 sin 𝑥 + 8 = 0 atau sin 𝑥 − 1 = 0
3 sin 𝑥 + 8 = 0 → 3 sin 𝑥 = −8
8
sin 𝑥 = − 3
8
Untuk 3 sin 𝑥 + 8 = 0, → sin x = −
3
tidak ada nilai x yang memenuhi.
→sin 𝑥 − 1 = 0 → sin 𝑥 = 1
sin 𝑥 = sin 90𝑜
𝑥 = 90𝑜
➢ 𝑥 = 90𝑜 + 𝑘. 360
k=0, x= 90 + k.360→x=90o
➢ 𝑥 = (180 − 90) + 𝑘. 360
X=90o
Jadi, Hp = { 90°}
Contoh 2:
Himpunan penyelesaian
𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 + 2 cos 𝑥 = −1 , 0° x 360°
Jawab: 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 + 2 cos 𝑥 = −1
𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 + 2 cos 𝑥 + 1 = 0
(cos 𝑥 + 1)2 = 0
• cos 𝑥 + 1 = 0, → cos 𝑥 = −1
cos 𝑥 = cos 180𝑜
𝑥 = 1800
x = ±180 + k. 2π
→k=0, x=1800+0. 360
= 1800
→k=0, 𝑥 = −180 + 0.360
= −180𝑜
k=1, 𝑥 = −180 + 360
= 180𝑜
Jadi, Hp = { 1800 }
Contoh 3:
Himpunan penyelesaian
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 + 2 tan 𝑥 = −1 , 0° x 360°
Jawab: 𝑡𝑎𝑛2 𝑥 + 2 tan 𝑥 = −1
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 + 2 tan 𝑥 + 1 = 0
(tan 𝑥 + 1)2 = 0
• tan 𝑥 + 1 = −1, → tan 𝑥 = tan 135𝑜
x = 135o
x=1350+k. 180
k=0→x=135o+0. 180 =1350
k=1→x= 135o+180 = 315o
Jadi, Hp = { 135° , 315 °}
Contoh 4:
Himpunan penyelesaian
cos 2𝑥 − 3sin 𝑥 = 1 , 0° x 360°
Jawab: cos 2𝑥 − 3sin 𝑥 − 1 = 0
1 − 2 𝑠𝑖𝑛2 𝑥 − 3 sin 𝑥 − 1 = 0
−2 𝑠𝑖𝑛2 𝑥 − 3sin 𝑥 = 0
−sin 𝑥 (2 sin 𝑥 + 2) = 0
−sin 𝑥 = 0 𝑎𝑡𝑎𝑢 2 sin 𝑥 + 3 = 0
Sin x = 0
• sin 𝑥 = 0
sin 𝑥 = sin 0𝑜
Untuk, 𝑥 = 0𝑜 + 𝑘. 360
k=0→𝑥 = 0𝑜 + 0 = 0𝑜
k=1→𝑥 = 0𝑜 + 360 = 3600
untuk, 𝑥 = (180 − 00 ) + 𝑘. 360
k=0 →= (180 − 0) + 0.360 =1800
Untuk 2 sin 𝑥 + 3 = 0
tidak ada nilai x yang memenuhi
Jadi, Hp = { 0° , 180° , 360°}
Contoh 5:
Himpunan penyelesaian
cos 2𝑥 + 3cos 𝑥 − 4 = 0 , 0° x 360°
Jawab: cos 2𝑥 + 3cos 𝑥 − 4 = 0
2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 − 1 + 3cos 𝑥 − 4 = 0
2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 + 3cos 𝑥 − 5 = 0
(2 cos 𝑥 + 5)(cos 𝑥 − 1) = 0
• 2 cos 𝑥 + 5 = 0 → 2 cos 𝑥 = 5
5
cos 𝑥 = 2 (Tidak ada nilai x yang memenuhi)
• cos 𝑥 − 1 = 0 → cos 𝑥 = 1
cos 𝑥 = cos 00
Untuk, x= 0 + k. 360
k=0,→x=0+0 =0𝑜
k=1,→x=0+360=360𝑜
untuk, x=−0 + 𝑘. 360 (mengasilkan nilai x yang sama dengan yang diatas)
Jadi, Hp = {0° , 360° }
Contoh 6:
Himpunan penyelesaian
sin 6𝑥 + sin 3𝑥 = 0 , 0° x 360°
Jawab: sin 8𝑥 + sin 3𝑥 = 0
2 sin 3𝑥 . cos 3𝑥 + sin 3𝑥 = 0
sin 3𝑥 (2 cos 3𝑥 + 1) = 0
• sin 3𝑥 = 0 → 3x = k. 360°
𝑥 = 𝑘. 120°
𝑥 = 00 , 1200 , 2400
• 2 cos 3𝑥 + 1 = 0 → 2 cos 3𝑥 = −1
1
Cos 3𝑥 = − 2
1
cos 3𝑥 = −
2
cos 3𝑥 = cos 120°
3𝑥 = ±120° + 𝑘. 360°
𝑥 = ±40 + 𝑘. 120°
𝑥 = 40° + 𝑘. 120°
𝑥 = 40° , 160°, 280𝑜
𝑥 = −40° + 𝑘. 120°
𝑥 = 80° , 200°, 320𝑜
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {0° , 40° ,80° , 120° ,160° ,200° ,240°, 320𝑜 }