Bagaimana corak yang cerah dan gelap dapat

diperhatikan di atas kertas putih

5.3

Apakah akan berlaku apabila suatu gelombang

laut bertemu dengan batu?

• Bentuk puncak sebagai kanta cembung

• Puncak menumpukan cahaya membentuk
jalur terang.
• Bentuk lembangan sebagai kanta cekung
• Lembangan mencapahkan cahaya
membentuk jalur gelap

Nyatakan hukum pantulan:

Pantulan gelombang akan berlaku apabila suatu Sudut tuju = sudut pantulan
gelombang tuju mengena dengan permukaan i=r
yang keras dan dibalikkan. Permukaan itu
memainkan peranan sebagai pemantul. Aktiviti 1:
Tujuan: Memerhati pantulan gelombang air satah
Apakah maksud muka gelombang? di dalam tangki riak
Garisan yang menyambungkan titik-titik pada fasa
yang sama. Radas: Tangki riak, pemantul satah, kertas putih,
lampu, bekalan kuasa, motor dan stroboskop
mekanikal.

Arahan:

Titik-titik A, B, C dan D berada pada fasa yang

sama kerana titik itu mempunyai sesaran yang
sama dan sedang bergerak pada arah yang sama.
Garisan yang menyambungkan titik-titik A, B, C
dan D ialah muka gelombang.

Tandakan arah perambatan gelombang.

1. Hidupkan suis motor untuk memulakan

getaran. Tambahkan frekuensi gelombang
dengan menambahkan beza keupayaan
bekalan kuasa ke motor.

2. Perhatikan gelombang tuju dan gelombang

Gelombang Satah Gelombang bulat pantulan dengan menggunakan stroboskop.

Muka gelombang adalah berserenjang dengan

arah perambatan gelombang.
Keputusan (b) Adakah halaju gelombang air akan
Lukis rajah untuk menunjukkan pantulan berubah? Terangkan jawapan anda.
gelombang. Tidak berubah. Kedalaman tangki riak
sama.
v = fλ f = v/λ f berkadar songsang
dengan λ dengan syarat v malar

Aktiviti 2
Tujuan: Mengkaji applikasi pantulan gelombang
dalam kehidupan seharian

1. Namakan gelombang bunyi yang dipantulkan.

Gema

2. Senaraikan tiga jenis gelombang bunyi dan

Tandakan sudut tuju, i, dan sudut pantulan, r. julat frekuensi.

Jenis bunyi Julat frequency

Gelombang Infrasonik < 20 Hz

Bunyi audio normal 20 Hz – 20 000 Hz

Gelombang Ultrasonik Lebih 20,000 Hz

3. Rajah menunjukkan satu sistem sonar

digunakan untuk menentukan kedalaman
dasar laut. Sistem sonar mempunyai frekuensi
Soalan yang sangat tingg.
1. Bandingkan sudut tuju, i, dengan sudut
pantulan, r.
i=r

2. Apabila gelombang air dengan panjang

gelombang, λ bergerak ke arah pemantul
satah, apakah panjang gelombang bagi
gelombang yang dipantulkan?
λ1 = λ2 = λ

3. Bandingkan antara gelombang tuju dan (a) Apakah maksud sonar?

gelombang dipantulkan dari segi: Gelombang ultrasonik yang dipantulkan.
Digunakan untuk navigasi, komunikasi dan
Berubah / kekal mengesan objek di atas atau bawah permukaan
Laju kekal air.

Panjang gelombang Kekal (b) Nyatakan fenomena gelombang bunyi bagi

mengukur kedalaman dasar laut.
Frekuensi Kekal Pantulan

Arah perambatan Berubah (c) Terangkan mengapa sonar menggunakan

4. Apabila frekuensi penggetar satah tangki riak
itu dikurangkan,
(a) Apa yang akan berlaku kepada panjang
gelombang, λ, bagi gelombang tuju?
Bertambah
bunyi berfrekuensi tinggi.
Tenaga tinggi dan boleh bergerak jauh.
(d) Terangkan bagaimana kedalaman laut
diukur?
➢ Pemancar mengeluarkan gelombang
ultrasonik ke dasar laut.
➢ Gelombang itu dipantulkan oleh dasar laut
dan dikesan oleh penerima.
➢ Sela masa,t, gelombang bergerak pergi dan
balik dasar laut diukur.
➢ Kedalaman laut, s diukur dengan persamaan 4. Apakah peranan
s = vt/2 di mana v ialah halaju gelombang antenna parabola
ultrasonic dalam air. dalam bidang
komunikasi satelit?
(e) Terangkan mengapa laju bunyi dalam air Gelombang radio dari
lebih tinggi daripada laju bunyi di udara. satelit komunikasi
Molekul air lebih rapat, tenaga bunyi dapat dipantulkan oleh
dipindahkan dengan lebih cepat. antenna parabola ke
hon suapan
4. Rajah menunjukkan sistem mengesan
kandungan dalam perut ibu menggunakan
gelombang ultrasonic. 5. Cari gali minyak
Minyak dan gas asli yang terperangkap antara
strata batu beberapa kilometer di bawah
permukaan Bumi dapat dikesan melalui tinjauan
seismik.

(a) tinjauan seismic di darat:

Perbezaan dalam corak
pantulan gelombang bunyi
yang disebabkan oleh
batu-batuan yang berbeza
membolehkan lokasi,
kedalaman dan struktur
permukaan dasar laut
yang mengandungi
sumber gas asli dikenal
pasti

(a) Apakah fungsi: (b) tinjauan seismik

minyak dan gas di dasar
Pemancar P: Memancarkan gelombang laut
ultrasonik Gelombang ultrasonic
dipancarkan ke dasar laut.
Penerima R: Menerima ultrasonic yang Ianya dipantulkan dan
dipantulkan diterima oleh hidrofon.

(b) Terangkan bagaimana kandungan itu dikesan

sehingga membentuk imej.
• Gel disapu ke atas perut ibu
• Pemancar mengeluarkan gelombang
ultrasonik.
Aktiviti 3
• Gelombang itu bergerak melalui kulit dan
Tujuan: Menyelesaikan masalah melibatkan
difokuskan ke janin.
pantulan gelombang
• Gelombang ultrasonic itu dipantulkan
oeh bahagian yang tumpat (spt tulang
1. Gelombang ultrasonic berfrekuensi 25 kHz
dan tisu) dan diterima oleh penerima.
dipancar dari sebuah kapal ke dasar laut
• Komputer menganalisa isyarat diterima untuk menentukan kedalaman laut.
untuk membentuk satu imej atas skrin. Gelombang itu bergerak dengan laju 1 500
m/s dalam air laut. Sela masa antara
(c) Mengapa gelombang ultrasonic digunakan penghantaran dengan penerimaan semula
dan bukan sinar X? gelombang ultrasonic ialah 120 ms. Tentukan
Pendedahan yang lama kepada sinaran (a) kedalaman laut
berfrekuensi tinggi daripada sinar-X boleh s = vt = 1500 x 120 x 10-3 = 90 m
menyebabkan mutasi pada sel. Ini akan 2 2
menyebabkan kecacatan kepada bayi yang (b) Panjang gelombang ultrasonic tersebut
dilahirkan. v = fλ λ = 1500 = 0.06 m
25000
2. Masa yang diambil untuk gelombang
ultrasonic bergerak pergi dan balik dasar laut
ialah 0.28 s. Jika laju bunyi dalam air ialah
1 500 ms-1, hitung kedalaman dasar laut itu.
t = 0.28 s v = 1 500
s = vt = 1500 x 0.28 = 210 m
2 2
3. Ahmad menjerit di hadapan dinding tinggi.
Dia mendengar bunyi gema suaranya 1.2 saat
kemudian. Laju bunyi di udara ialah 340 ms-1.
Berapakah jarak antara Ahmad dan dinding
s = vt = 340 x 1.2 = 204 m
2 2 4.
4. Sebuah radar memancarkan isyarat ke arah
sebuah kapal terbang. Halaju isyarat itu ialah
3.0 x 108 ms-1. Selepas 4.0 x 10-3 s, radar itu
mengesan isyarat yang dipantulkan.
Berapakah jarak kapal terbang itu daripada
radar?
s = vt = 3 x 108 x 4.0 x 10-3 = 600,000 m
2 2
TUTORIAL 6.3
1. Manakah antara rajah berikut menunjukkan
corak pantulan gelombang air yang betul?
A 5.
2. Manakah ciri-ciri gelombang berikut yang
berubah apabila gelombang dipantulkan?
A. Arah perambatan
B. Panjang gelombang
C. Frekuensi
D. laju
3. Rajah menunjukkan muka gelombang satah
ditujukan ke pemantul satah.
Pernyataan yang manakah betul tentang
gelombang pantulan dan gelombang tuju?
A. Laju gelombang pantulan sama dengan
laju gelombang tuju
B. Panjang gelombang bagi gelombang
pantulan lebih pendek daripada panjang
gelombang bagi gelombang tuju.
C. Frekuensi gelombang pantulan lebih
kecil daripada frekuensi gelombang tuju
D. Arah gelombang pantulan sentiasa
bersudut tegak dengan arah gelombang
tuju.
Rajah menunjukkan suatu gelombang bunyi
dipantulkan daripada dinding konkrit.
Perbandingan manakah yang betul bagi
gelombang bunyi terpantul dengan
gelombang bunyi tuju?
A. Panjang gelombang bagi gelombang tuju
adalah lebih pendek daripada gelombang
terpantul
B. Laju bagi gelombang tuju dengan
gelombang terpantul adalah sama
C. Frekuensi gelombang tuju adalah lebih
keci daripada gelombang terpantul
D. Sudut tuju gelombang tuju adalah lebih
besar daripada sudut pantulan
gelombang terpantul
Rajah menunjukkan gelombang ultrasonic
yang dipancarkan daripada sebuah bot ke
dasar laut untuk menentukan kedalaman laut,
D. Laju gelombang ultrasonic di dalam air
ialah 1 500 ms-1. Gema diterima 2.0 s selepas
dipancarkan.
Berapakah nilai D?
A. 375 m C. 1 500 m
B. 750 m D. 3 000 m
s = vt = 1500 x 2.0 = 1 500 m
2 2
6. Rajah 21 menunjukkan sebuah kapal selam (a) Tandakan jawapan yang betul
memancarkan gelombang ultrasonic kea rah
batu besar di dasar laut. Selepas 10 saat, Gelombang bunyi ialah
kapal selam itu mengesan gelombang yang
dipantulkan. ……… gelombang melintang

……X….. gelombang membujur [1 mark]

(b) Berdasarkan Rajah 6.1 dan Rajah 6.2, bezakan

(i) Ciri permukaan pemantul itu.

Dinding konkrit adalah permukaan keras / Langsir
Hitung jarak kapal selam dari batu besar tu. tebal adalah permukaan lembut.
[Halaju gelombang ultrasonic = 1 560 ms-1] [1 mark]
A. 3.9 km (ii) Amplitud gelombang bunyi yang
B. 7.8 km dipantulkan.
C. 15.6 km 6.1 > 6.2
D. 31.2 km [1 mark]
s = vt = 1 560 x 10 = 7,800 m = 7.8 km
2 2 (c) Berdasarkan jawapan di 6(b), nyataan
hubungan antara

7. SPM 2018 (i) Ciri permukaan pemantul dengan

Rajah 6.1 menunjukkan denyutan dipaparkan amplitude gelombang bunyi yang
pada Osiloskop Sinar Katod (OSK) apabila dipantulkan.
seorang budak menepuk tangannya sekali, di Lebih keras permukaan, lebih besar amplitud
hadapan sebuah dinding konkrit yang bertindak pantulan bunyi
sebagai pemantul. [1 mark]
Rajah 6.2 menunjukkan denyutan dipaparkan
pada Osiloskop Sinar Katod (OSK) apabila budak (ii) Amplitud gelombang bunyi yang
yang sama menepuk tangannya sekali, di dipantulkan dengan tenaga gelombang
hadapan sehelai langsir yang tebal yang bertindak bunyi yang dipantulkan.
sebagai pemantul. Berkadar terus
[1 mark]

(iii) Permukaan pemantul dengan gelombang

bunyi yang dipantulkan.
Semakin keras permukaan pantulan, semakin
besar tenaga gelombang pantulan bunyi.
[1 mark]

(d) Rajah 6.3 menunjukkan seekor ikan lumba-

lumba sedang mengeluarkan gelombang
ultrasonic untuk mencari makanan.
Diagram 6.1

Rajah 6.3

(i) Apakah ciri gelombang ultrasonic yang

Diagram 6.2 menjadikannya berguna bagi ikan lumba-
lumba mencari makanan?
frekuensi tinggi / λ lebih kecil

[1 mark]
 (ii) Berikan satu sebab bagi jawapan anda
dalam 6(d)(i).
Senang dipantulkan / tenaga tinggi
[1 mark]