PRAKTIKUM 3

OTOMATISASI PERHITUNGAN

Kebutuhan:
OpenOffice.org atau LibreOffice

Perhatian!
Pastikan semua data yang dimasukkan valid/benar. Hati-hati pada waktu memasukkan tanggal,
jangan sampai terbalik.

Pengalamatan
Alamat relatif : Alamat yang berubah menyesuaikan dengan baris dan kolomnya
Alamat absolut : Alamat yang tetap dimanapun berada

Praktek 3.1: memahami pengalamatan pada Spreadsheet

1. Tambahkan sebuah sheet dengan cara klik kanan pada sheet diagnosa, pilih “Insert...”,
sehingga akan muncul jendela “Insert”, pilih “Worksheet”, kemudian klik “OK”
2. Isilah “Sheet1” (sheet yang baru saja dibuat) dengan data:

16
 3. Isikan formula =A1 pada sel D1, kemudian dikopi ke sel D2, D3, E1, E2, dan E3
4. Isilah tabel di bawah ini dengan formula di sel D1:E3 dan isi sel D1:E3
Tabel 3.1 Isian formula dan isi sel
Formula Isi

5. Isikan formula =$A$1 pada sel G1, kemudian dikopi ke sel G2, G3, H1, H2, dan H3
6. Isilah tabel di bawah ini dengan formula di sel G1:H3 dan isi sel G1:H3
Tabel 3.2 Isian formula dan isi sel
Formula Isi

Kesimpulan praktek 3.1

…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Tugas: Cobalah dengan mengisikan formula =$A1 dan =A$1 (pada sembarang sel)
…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Referensi
Vlookup : Vertical search and reference indicted cells.
Hlookup : Horizontal search and reference to the cells located below.

Praktek 3.2: bekerja dengan Vlookup (Vertical Look Up) dan Hlookup (Horizontal Look Up)
Sebelum melakukan praktek menggunakan komputer, isilah alamat pada tabel di sebelah kiri
secara manual!

Tugas: Tulislah langkah-langkah manual yang dilakukan untuk mengisi alamat tersebut!
…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

17
 1. Pilih sheet “Master”
2. Letakkan kursor pada sel D2
3. Klik tombol “Function Wizard” (simbol: f(x)) yang terletak di sebelah kiri Formula Bar
atau tekan menu “Insert”>”Function...”, sehingga akan muncul jendela seperti pada gambar
3.1.
4. Pada “Functions” pilih kategori “Spreadsheet” (Pengolah Angka), kemudian klik ganda
pada item “Vlookup”, seperti pada gambar 3.1.

Gambar 3.1 Jendela Function Wizard VLookUp

5. Letakkan kursor pada “Search criterion”, kemudian klik sel C2
Catat!
Search criterion adalah ............................................................................................................
..................................................................................................................................................
6. Letakkan kursor pada “Array”, kemudian klik sheet Pasien. Blok sel A2 sampai dengan F4.
Blok semua teks pada “Array”, kemudian tekan “Shift+F4”, sehingga alamat berubah
menjadi $A$2:$F$4. Mengapa pada bagian ini harus berisi jangkauan alamat absolut?
(Jawab setelah praktek 3.2 tuntas)
Karena …..................................................................................................................................
…..............................................................................................................................................
Catat!
Array adalah ............................................................................................................................
..................................................................................................................................................
7. Letakkan kursor pada “Index”, kemudian isi dengan 3
Catat!
Index adalah ............................................................................................................................
..................................................................................................................................................
8. Kosongkan “Sort order”
Catat!
Sort order adalah .....................................................................................................................
..................................................................................................................................................
9. Kopikan formula tersebut sampai dengan sel D6
10. Letakkan kursor pada sel F2
11. Klik tombol “Function Wizard” (simbol: f(x)) yang terletak di sebelah kiri Formula Bar
atau tekan menu “Insert”>”Function...”.
12. Pada “Functions” pilih kategori “Spreadsheet”, kemudian klik ganda pada item “Hlookup”
13. Letakkan kursor pada “Search criterion”, kemudian klik sel E2
14. Letakkan kursor pada “Array”, kemudian klik sheet Diagnosa. Blok sel B1 sampai dengan
D4. Blok semua teks pada “Array”, kemudia tekan “Shift+F4”.
15. Letakkan kursor pada “Index”, kemudian isi dengan 4
16. Isi “Range_lookup” dengan nilai “FALSE()”
17. Kopikan formula tersebut sampai dengan sel F6

Kesimpulan praktek 3.2

…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Tugas: Isilah kolom “G” pada sheet “Master” dengan data dari sheet “Pasien” (Asuransi)
…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

18
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Logika
if(tes_logika;nilai_jika_benar;nilai_jika_salah) artinya jika tes_logika maka nilai_jika_benar
selain itu nilai_jika_salah

Praktek 3.3: bekerja dengan kondisi-kondisi

1. Diketahui aturan sebagai berikut:
Asuransi Potongan
A 10%
B 5%
C 2%
2. Dari aturan tersebut dapat diubah ke dalam kalimat:
“Jika asuransi A maka mendapatkan potongan 10% selain itu jika asuransi B maka
mendapatkan potongan 5% selain itu jika asuransi C maka mendapatkan potongan 2%
selain itu tidak mendapatkan potongan”
3. Letakkan kursor pada sel H2, tekan tombol “Alt” dan tombol “i”, kemudian tekan tombol
“c”, pilih “Entire column”.
4. Ketik “Potongan” pada sel H1
5. Letakkan kursor pada H2
6. Ubah pernyataan pada nomor 2 ke dalam bentuk if(), yaitu:
=IF(G2="A";0,1;IF(G2="B";0,05;IF(G2="C";0,02;0)))
7. Kopikan formula tersebut sampai dengan sel H6

Tugas: Isilah kolom “I” pada sheet “Master” dengan biaya yang harus dibayarkan oleh pasien
(harga obat dikurangi potongan).
Simbol aritmatika:
* : perkalian + : penjumlahan
/ : pembagian - : pengurangan

…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Kesimpulan praktek 3.3

…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Penjumlahan dan Penghitungan

Praktek 3.4: menjumlahkan dan menghitung dengan kondisi tertentu
Sebelum melakukan praktek menggunakan komputer, isilah secara manual!
1. Letakkan kursor pada sel C10
2. Klik tombol “Function Wizard” (simbol: f(x)) yang terletak di sebelah kiri Formula Bar
atau tekan menu “Insert”>”Function...”.
3. Pada “Functions” pilih kategori “Mathematical”, kemudian klik ganda pada item “Sumif”,
seperti pada gambar 3.2

19
 Gambar 3.2 Jendela Function Wizard SumIf
4. Letakkan kursor pada “Range”, kemudian blok sel G2 sampai dengan G6. Blok semua teks
pada “Range”, kemudian tekan “Shift+F4”.
Catat!
Range adalah ..........................................................................................................................
..................................................................................................................................................
5. Letakkan kursor pada “Criteria”, kemudian klik sel B10.
Catat!
Criteria adalah ........................................................................................................................
..................................................................................................................................................
6. Letakkan kursor pada “Sum_range”, kemudian blok sel I2 sampai dengan I6. Blok semua
teks pada “Range”, kemudian tekan “Shift+F4”.
Catat!
Sum_range adalah ...................................................................................................................
..................................................................................................................................................
7. Kopikan formula tersebut sampai dengan sel C12
8. Letakkan kursor pada sel D10
9. Klik tombol “Function Wizard” (simbol: f(x)) yang terletak di sebelah kiri Formula Bar
atau tekan menu “Insert”>”Function...”.
10. Pada “Functions” pilih kategori “Mathematical”, kemudian klik ganda pada item “Countif”
11. Letakkan kursor pada “Range”, kemudian blok sel G2 sampai dengan G6. Blok semua teks
pada “Range”, kemudian tekan “Shift+F4”.
12. Letakkan kursor pada “Criteria”, kemudian isi dengan
“=” & B10.
13. Kopikan formula tersebut sampai dengan sel D12

Tugas: Isilah sel E10 sampai dengan E12 pada sheet “Master”.
…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Kesimpulan praktek 3.4

…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

Tugas: Buatlah kolom usia pasien pada sheet “Master” dan isilah (misalnya: 10 tahun)!

Saran Materi:
…..........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

20