Anda di halaman 1dari 63

ILMU PELAYARAN DATAR

BALAI PENDIDIKAN PENYEGARAN DAN


PENINGKATAN ILMU PELAYARAN
( BP3IP )
JAKARTA
ILMU PELAYARAN DATAR

Untuk pelayaran sebuah kapal dari tempat tolak ke


tempat tujuan dengan aman dan efisien dipergunakan
bermacam-macam pengetahuan Navigasi dimana
salah satu diantaranya dikenal dengan nama
Ilmu Pelayaran.

Ilmu Pelayaran atau Navigasi ialah ilmu pengetahuan


yang mengajarkan bagaimana cara membawa kapal
dari tempat tolak ke tempat tiba, dengan aman
selamat, praktis dan ekonomis.
LINGKARAN BESAR DAN LINGKARAN KECIL

1. Lingkaran besar ( Great Circle ) ialah lingkaran


yang membagi bola menjadi 2 bagian yang sama
besar.Titik pusat lingkaran besar berimpit
dengan titik pusat bola.

2. Lingkaran kecil ( Small Circle ) ialah lingkaran


yang membagi bola menjadi 2 bagian yang tidak
sama besar.

Titik pusat lingkaran kecil tidak berimpit


dengan titik pusat bola.
LINGKARAN BESAR DAN LINGKARAN KECIL

KU
P1 = Pusat Lingkaran Kecil.

P1

K I
P

P = Pusat Lingkaran Besar.


KS
LINGKARAN BESAR DAN LINGKARAN KECIL
BENTUK DAN UKURAN BUMI

Bumi dimana kita berada ini merupakan suatu


benda yang bergerak bebas di ruang angkasa
mengitari matahari dan berbentuk seperti bola,
disamping beredar mengelilingi matahari bumi
juga berputar pada porosnya satu kali putaran
dalam jangka waktu 23 jam 56 menit 4 detik, dari
barat ke timur sehingga semua benda seakan-
akan terbit dari timur dan terbenam di barat.

Jari-jari bumi : 6.370 Km = 6.370.000 m.


Keliling bumi : 40.000 Km = 40.000.000 m.
LINGKARAN BESAR DAN LINGKARAN KECIL

P = Pusat Lingkaran Besar.


P1 = Pusat Lingkaran Kecil.

Jari-jari bumi : 6370 km.


Kel bumi : 40.000 km.
Kel bumi : 40.000.000 m.
BUKTI BUMI BERBENTUK SEPERTI BOLA

1. Apabila kita mendekat suatu benda ( menara suar,


kapal dll ), maka nampak lebih dahulu ialah bagian
atasnya, kemudian bagian-bagian yang letaknya
lebih rendah.
2. Ditengah laut batas bagian yang nampak dari
permukaan bumi berbentuk lingkaran yang disebut
cakrawala ( horizon ).

3. Pada gerhana bulan,bayangan bumi yang jatuh


diatas permukaan bulan berbentuk busur lingkaran
atau lingkaran atau lingkaran penuh.
DEFINISI-DEFINISI
Poros Bumi
Ialah garis menengah bumi keliling dimana bumi berputar.
Kutub-kutub
Ialah titik-titik potong permukaan bumi dengan poros bumi.
Titik potong yang satu disebut kutub utara (KU) dan yang lain
disebut kutub selatan (KS).
Katulistiwa ( Equator )
Ialah lingkaran besar yang merupakan irisan permukaan bumi
dengan bidang yang melalui pusat bumi dan tegak lurus pada
poros bumi.
Katulistiwa ini membagi bumi menjadi 2 bagian yang sama
besar ialah belahan bumi utara dan belahan bumi selatan.
Jajar ( Paralel )
Ialah lingkaran-lingkaran kecil dipermukaan bumi yang sejajar
dengan katulistiwa.
Diantara jajar-jajar diatas permukaan
bumi yang sejajar dengan katulistiwa
:
Lingkaran balik Mangkara ( Tropic of Cancer ) ialah jajar
yang letaknya 23 ½° disebelah Utara Katulistiwa.

Lingkaran balik Jadayat ( Tropic of Capricorn) ialah jajar


yang letaknya 23 ½° disebelah Selatan Katulistiwa.

Lingkaran Kutub Utara ( Artic Circle ) ialah jajar yang


letaknya 66½° disebelah Utara Katulistiwa.

Lingkaran Kutub Selatan ( Antartic Circle ) ialah jajar


yang letaknya 66½° disebelah Selatan Katulistiwa.

Lingkaran Katulistiwa/Jajar Nol ( Equator ) ialah jajar yang


letaknya persis di lintang Nol derajat ( Katulistiwa ).
JAJAR-JAJAR ISTIMEWA INI MEMBAGI 5 DAERAH IKLIM

KU

Daerah Dingin 66½º U ( Artic Circle )

Daerah Sub Tropis


23½º U (CANCER)

0º 0º EQUATOR
Daerah Tropis

23½º S (CAPRICORN)

Daerah Sub Tropis


66½º S ( Antartic Circle)
Daerah Dingin

KS
Derajah ( Meridian )
ialah setengah lingkaran besar yang ditarik melalui
kutub-kutub bumi dan tegak lurus pada katulistiwa.

Derajah –derajah yang istimewa :


1. Derajah nol ( Derajah Pertama ) ialah derajah yang melalui kota
GREENWICH di Inggris.

2. Garis batas tanggal International (International Date Line /IDL)


ialah derajah yang letaknya 1800 terhadap derajah nol.

3. Derajah-derajah disebut juga lingkaran bujur. Bujur dihitung


dari derajah nol sampai 180° disebut bujur Timur,
dari nol derajat sampai 180° Barat disebut bujur Barat.

Kedua derajah tersebut merupakan lingkaran besar yang


membagi bumi menjadi 2 (dua) bagian yang sama besar ialah
belahan bumi Timur dan belahan bumi Barat.
DERAJAH ( MERIDIAN)

KU

GRWCH 180º ( IDL )

0º 90º E
E Q

W E

KS
KOORDINAT-KOORDINAT DI BUMI

Untuk menentukan letak suatu titik di atas permukaan bumi


dipergunakan sistem tata koordinat dengan 2 buah sumbu, sebagai
sumbu mendatar diambil katulistiwa dan sebagai sumbu tegak
diambil derajah nol.
LINTANG
Suatu tempat dibumi ialah sebagian busur dari derajah yang melalui
tempat tersebut diukur dari katulistiwa sampai pada tempat itu.
Dalam hal ini dibedakan lintang utara dan lintang selatan
tergantung letak tempat tersebut terhadap katulistiwa.
Lintang dihitung dari 0° sampai dengan 90° Utara atau Selatan.
BUJUR
Suatu tempat dibumi ialah sebagai busur dari katulistiwa diukur dari
derajah nol sampai pada derajah yang melalui tempat tersebut.
Dalam hal ini dibedakan bujur Timur dan bujur Barat,tergantung
letak tempat tersebut terhadap derajah nol Bujur dihitung
dari 0° sampai dengan 180° .
Greenwich/Inggris

Katulistiwa
LINTANG / BUJUR

KU

50º U

10º U 120º E

E Q

100ºE

KS
TITIK A : 10 U / 100 T TITIK B : 50 U / 120 T

Selisih Lintang :
(Δℓ) ialah perbedaan antara lintang tempat tolak dan lintang
tempat tiba.

Selisih bujur :
(Δb ) ialah selisih (perbedaan) antara bujur tempat tolak dan
bujur tempat tiba.

Untuk mendapatkan Δ II atau Δ bu sebagai berikut :


1. Jika lintang kedua tempat tersebut senama,
diambil selisihnya.
2. Jika lintang kedua tempat tersebut tidak senama,
diambil jumlahnya.
MENGHITUNG Δ LINTANG

CONTOH – 1.
Tempat tolak : 10º U
Tempat tiba : 50º U
Δ Lint : 50º U ( - ) 10º U = 40º U.

JIKA LINTANG TOLAK & LINTANG TIBA,SENAMA


( KEDUANYA LINT.UTARA/LINT.SELATAN,MAKA UTK
MENDAPATKAN Δ LINT.DIAMBIL SELISIH KEDUA LINT.TSB .
---- LINT.A/B (-) LINT.B/A =
LINT.TERBESAR DIKURANGI LINT.TERKECIL .
ADAPUN NILAI Δ LINT,TERGANTUNG ARAH GERAKAN HALUAN
KAPAL,APAKAH KE UTARA ATAU SELATAN.
(LIHAT CONTOH DIATAS).
LINTANG / BUJUR

KU

10º U 120º E

E Q
100ºE

50º S

KS
MENGHITUNG Δ LINTANG

CONTOH – 2.
Tempat tolak : 10º U
Tempat tiba : 50º S
Δ Lint. : 10º U ( + ) 50º S = 60º S.

JIKA LINTANG TOLAK & LINTANG TIBA,TIDAK SENAMA


( SALAH SATU POSISI DI LINT.UTARA & POSISI LAINNYA DI
LINT.SELATAN,MAKA UTK MENDAPATKAN Δ LINT.DIAMBIL
JUMLAH KEDUA LINT.TSB .
---- LINT.A ( + ) LINT.B =
ADAPUN NILAI Δ LINT,TERGANTUNG ARAH GERAKAN DARI
HALUAN KAPAL,APAKAH KE UTARA ATAU SELATAN.
(LIHAT CONTOH DIATAS).
LINTANG / BUJUR

KU

50º U

10º U

E 120º E Q

100ºE

KS
MENGHITUNG Δ BUJUR

CONTOH – 3.
Tempat tolak : 100º T
Tempat tiba : 120º T
Δ Bjr : 120º T ( - ) 100º T = 20º T.

JIKA BUJUR TOLAK & BUJUR TIBA,SENAMA


( KEDUANYA BUJUR TIMUR/BJR.BARAT,MAKA UTK
MENDAPATKAN Δ BJR.DIAMBIL SELISIH KEDUA BJR.TSB .
---- BUJUR.A/B (-) BUJUR.B/A =
BUJUR TERBESAR DIKURANGI BUJUR TERKECIL .
ADAPUN NILAI Δ BJR,TERGANTUNG ARAH HALUAN KAPAL,
APAKAH KE TIMUR ATAU BARAT.
(LIHAT CONTOH DIATAS).
TITIK A : 50 S / 120 T TITIK B : 10 U / 100 T

Selisih Lintang :
(Δℓ) ialah perbedaan antara lintang tempat tolak dan lintang
tempat tiba.

Selisih bujur :
(Δb ) ialah selisih (perbedaan) antara bujur tempat tolak dan
bujur tempat tiba.

Untuk mendapatkan Δ II atau Δ bu sebagai berikut :


1. Jika lintang kedua tempat tersebut senama,
diambil selisihnya.
2. Jika lintang kedua tempat tersebut tidak senama,
diambil jumlahnya.
LINTANG / BUJUR

KU

10º U

E 120º E Q

100ºE 50º S

KS
MENGHITUNG Δ BUJUR

CONTOH –4.
Tempat tolak : 120º T
Tempat tiba : 100º T
Δ Bjr : 120º T ( - ) 100º T = 20º B.

JIKA BUJUR TOLAK & BUJUR TIBA,SENAMA


( KEDUANYA BUJUR TIMUR/BJR.BARAT,MAKA UTK MENDAPATKAN
Δ BJR.DIAMBIL SELISIH KEDUA BJR.TSB .
---- BUJUR.A/B (-) BUJUR.B/A =
BUJUR TERBESAR DIKURANGI BUJUR TERKECIL .
ADAPUN NILAI Δ BJR,TERGANTUNG ARAH HALUAN KAPAL,
APAKAH KE TIMUR ATAU BARAT.
(LIHAT CONTOH DIATAS).
LINTANG / BUJUR

KU

180º T/B IDL


10º U

E Bjr 165ºE Q

Bjr 170º B

50º S

KS
MENGHITUNG Δ BUJUR

CONTOH – 5.
Tempat tolak : 170º B
Tempat tiba : 165º T
Δ Bjr : 360º - (170º + 165º ) = 360º - 335º =25º B

JIKA BUJUR TOLAK & BUJUR TIBA,TIDAK SENAMA


( BUJUR TOLAK BARAT & BUJUR TIBA TMR,ATAU SEBALIKNYA
,MAKA UTK MENDAPATKAN Δ BJR.
DIAMBIL JUMLAH KEDUA BUJUR TSB .
---- BUJUR.A (+) BUJUR.B = NILAINYA < 180º
JIKA NILAINYA > 180,MAKA Δ BJR TSB DI (-) DARI 360º
ADAPUN NILAI Δ BJR,TERGANTUNG ARAH HALUAN KAPAL,
APAKAH KE TIMUR ATAU BARAT.
(LIHAT CONTOH DIATAS).
LINTANG / BUJUR

KU

000º
10º U Greenwich

E Q
Bjr 25º B

Bjr 15º T

50º S

KS
MENGHITUNG Δ BUJUR

CONTOH – 6.
Tempat tolak : 15º T
Tempat tiba : 25º B
Δ Bjr : (15º + 25º ) = 40º B

JIKA BUJUR TOLAK & BUJUR TIBA,TIDAK SENAMA


( BUJUR TOLAK TIMUR & BUJUR TIBA BARAT, ATAU SEBALIKNYA
,MAKA UTK MENDAPATKAN Δ BJR.
DIAMBIL JUMLAH KEDUA BUJUR TSB .
---- BUJUR.A (+) BUJUR.B = NILAINYA < 180º
JIKA NILAINYA > 180,MAKA Δ BJR TSB DI (-) DARI 360º
ADAPUN NILAI Δ BJR,TERGANTUNG ARAH HALUAN KAPAL,
APAKAH KE TIMUR ATAU BARAT.
(LIHAT CONTOH DIATAS).
LINTANG / BUJUR

KU

0º Greenwich
Bjr 25º B

E Q
10º U

Bjr 15º T

50º S

KS
MENGHITUNG Δ BUJUR

CONTOH – 6.
Tempat tolak : 25º B
Tempat tiba : 15º T
Δ Bjr : (25º + 15º ) = 40º T

JIKA BUJUR TOLAK & BUJUR TIBA,TIDAK SENAMA


( BUJUR TOLAK BARAT & BUJUR TIBA TMR,ATAU SEBALIKNYA
,MAKA UTK MENDAPATKAN Δ BJR.
DIAMBIL JUMLAH KEDUA BUJUR TSB .
---- BUJUR.A (+) BUJUR.B = NILAINYA < 180º
JIKA NILAINYA > 180,MAKA Δ BJR TSB DI (-) DARI 360º
ADAPUN NILAI Δ BJR,TERGANTUNG ARAH HALUAN KAPAL,
APAKAH KE TIMUR ATAU BARAT.
(LIHAT CONTOH DIATAS).
LINTANG MENENGAH

Lintang menengah ( Lm ) : adalah Antara 2 tempat


ialah jajar yang letaknya tepat di tengah-tengah
diantara jajar-jajar yang melalui kedua tempat
tersebut.

Untuk menentukan Lm adalah sebagai berikut :


1. Jika kedua lintang senama maka diambil setengah
dari kedua jumlah lintang tersebut.
2. Jika kedua lintang tidak senama,maka diambil
setengah dari selisih dari kedua lintang,
dikurangkan dari lintang yang besar,atau
½ dari delta lintang tsb,dikurangi lintang terkecil.
MENGHITUNG LINTANG MENENGAH

CONTOH – 1.
Tempat tolak : 10º U
Tempat tiba : 50º U
Lintang (m) : 10º U + 50º U = 60º U = 30º U
2 2

JIKA LINTANG TOLAK & LINTANG TIBA,SENAMA


( KEDUANYA LINT.UTARA/LINT.SELATAN,MAKA UTK
MENDAPATKAN LINT.MENENGAH,DIJUMLAHKAN KEDUA LINT.TSB
DIBAGI DUA----- LINT.A (+) LINT.B = LINT.(M ).
2
NILAI LINT.(M).(UTARA/SELATAN) (LIHAT CONTOH DIATAS).
MENGHITUNG LINTANG MENENGAH

CONTOH – 2.

Tempat tolak : 10º U

Tempat tiba : 50º S

Lintang (m ) : 50º S (-) 10º U = 40º


= 20º S.
2 2

JIKA LINTANG TOLAK & LINTANG TIBA,TIDAK SENAMA


( BILA LINT.TOLAK.BERADA DI LINT.UTARA & LINT.TIBA DI SELATAN,
ATAU SEBALIKNYA,MAKA UTK MENDAPATKAN NILAI LINT.MENENGAH,
DIAMBIL SELISIH KEDUA LINT.TSB/2 (DIBAGI 2).
----- LINT.A/B (-) LINT.B/A = LINT.(M).
2.
ADAPUN NILAI UTARA/SELATAN,DIAMBIL DARI LINT.TERBESAR
DIANTARA KEDUA LINT.TOLAK/LIN.TIBA TSB (LHT CONTOH DIATAS).
PIPIHAN BUMI

Dari pengukuran derajat pada berbagai lintang


menunjukkan bahwa bumi tidak berbentuk bulat penuh,
tetapi pipih pada kutub-kutubnya.
Menurut Mr.Hayford pipihan bumi = 1/297 artinya sbb :

a a-b 1
a =
297
b
MENIT DERAJAH

Akibat dari pipihan bumi tersebut diatas maka


derajah berbentuk elips :
Satu menit derajah pada lintang yang tinggi adalah
lebih panjang dari pada lintang yang rendah .
a. 1 derajah pada katub = 1861 m.
b. 1 derajah pada katuliswa = 1843 m.
c. 1 derajah lintang 450 = 1852 m.
MIL LAUT

Satu mil laut ialah menengah dari panjangnya


satu menit derajah.

1843 m + 1861 m
Satu menit derajah : = 1852 m
2
40.000.000 m
Atau Keliling bumi : = 1851,851 m
360 X 60
= 1852 m
LINTANG GEOGRAFIS DAN LINTANG
GEOSENTRIS

Akibat yang lain dari pipihan bumi terjadinya


lintang geografis dan lintang geocentris

Lintang Geografis
Ialah sudut yang dibentuk antara normal tempat
penilik dengan bidang katulistiwa (< α).

Lintang Geocentris
Ialah sudut antara jari-jari bumi, dimana sipenilik
berada dengan bidang katulistiwa ( < β)
LINTANG GEOGRAFIS DAN LINTANG GEOSENTRIS

KU
T

Kl = Katulistiwa

β = lintang geografis
β
K I
α = lintang geocentris

T = Si penilik

KS
Lintang geografis = lintang geocentris,
Apabila si penilik di katulistiwa/di kutub.
Di dalam pelayaran dikenal 3 macam arah :
Arah Sejati ialah arah yang memakai patokan garis U–S yang
jatuh sama dengan arah derajah yang melalui suatu tempat.
Di peta laut arah sejati terdapat pada skala luar dari mawar
pedoman.
Arah Magnetis ialah arah yang memakai patokan garis yang
berimpit dengan arah magnit yang semata-mata hanya
mendapat pengaruh magnetis bumi.Di peta laut arah magnetis
ditunjukkan pada skala dalam dari mawar pedoman.

Arah Pedoman ialah arah yang memakai patokan garis U-S


yang ditunjukkan oleh pedoman di kapal. Pedoman di atas
kapal selain mendapat pengaruh magnetis bumi juga
mendapat pengaruh dari besi-besi kapal.
VARIASI

Variasi ialah sudut yang dibentuk antara Utara Sejati


(US) dan arah Utara Magnet (UM).

Variasi diberi sebutan Timur (positif) : bilamana arah


Utara magnetis (UM) menyimpang kearah Timur
/kekanan terhadap Utara sejati (US).

Variasi diberi sebutan Barat (negatip) : bilamana arah


utara magnetis (UM) menyimpang kearah Barat/ ke kiri
terhadap utara sejati (US).
VARIASI
US/UM
US US UM
UM

A B C

V = (-) V = ( NOL ) V = (+)

RUMUS SMP : ( VAR/DEV/SEMBIR ).

( S------ M = VARIASI).
( M----- P = DEVIASI ).
S----P = SEMBIR/COMPASS ERROR.
VARIASI
Kadang-kadang di suatu tempat kekuatan magnet bumi
setempat berubah secara periodik sehingga
mempengaruhi arah Utara Magnetis.Akibatnya sudut
variasi akan membesar atau mengecil sesuai dengan
perubahan arah Utara Magnetis.
Jika sudut variasi bertambah besar disebut Increasing dan
jika sudut variasi bertambah kecil disebut Decreasing.

Didalam peta laut kita dapati misalnya :


Variasi 15° W (1970) decreasing annually 10’ artinya
variasi di tempat tersebut pada tahun 1970 adalah 15° W
dan setiap tahun berkurang 10’.
VARIASI
Nilai variasi untuk suatu tempat dibumi dapat
diperoleh didalam :
1. Peta laut.
2. Peta variasi.

Besarnya variasi tergantung dari :


1. Tempatnya di bumi.
2. Tahun ( Waktu ).

Didalam peta laut kita dapati misalnya :


Variasi 15° W (1970) decreasing annually 10’ artinya
variasi di tempat tersebut pada tahun 1970 adalah 15° W
dan setiap tahun berkurang 10’.
Didalam peta variasi terlukis garis-garis yang ditarik
melalui tempat-tempat dengan variasi yang sama dan
senama sebagi berikut :

Isogone :
Garis dipeta yang ditarik melalui tempat-tempat yang
sama variasinya.

Agone :
Garis yang dipeta ditarik melalui tempat-tempat yang
variasinya = nol

Isologone :
Garis dipeta, yang ditarik melalui tempat-tempat
dengan perubahan variasi yang berbeda.
Contoh-I :
Dalam peta terlukis var 15°w (1970) decreasing
annually 10’ Ditanyakan variasi tahun 1976 ?
Jawab : Variasi 1970 = 15° W
(1976-1970)= 6 Thn. Decr = 6 x 10’ = 60’ = 1°
----------------------------------------------------- ( - )
Variasi 1976 = 14° w

Contoh-II :
Dalam peta terlukis var 15°w (1970) increasing
annually 10’ Ditanyakan variasi tahun 1976 ?
Jawab : Variasi 1970 = 15° W
(1976-1970)= 6 Thn. Incr = 6 x 10’ = 60’ = 1°
------------------------------------------------------- ( + ).
Variasi 1976 = 16° w
Contoh-I :
Dalam peta terlukis var 10° E (1970) decreasing
annually 10’ Ditanyakan variasi tahun 1982 ?
Jawab : Variasi 1970 = 10° E
(1982-1970)=12 Thn. Decr. = 12 x 10’ = 120’ = 20
---------------------------------------------------------- ( - )
Variasi 1982 = 80 E

Contoh-II :
Dalam peta terlukis var 15°E (1970) increasing
annually 10’ Ditanyakan variasi tahun 1982 ?
Jawab : Variasi 1970 = 10° E.
(1982-1970)=12 Thn. Incr = 12 x 10’ = 120’ = 02°
-------------------------------------------------------- (+).
Variasi 1982 = 120 E
PR -1 :
Dalam peta terlukis var 12° E (1980) decreasing
annually 15’ Ditanyakan variasi tahun 1998 ?
Jawab : Variasi 1980. = 12° E
(1998-1980)= 18 Thn.Decr.= 18 x 15’ = ....’ = ...0 ?
---------------------------------------------------------- ( - )
Variasi 1998 = ...0 E ?

PR-2 :
Dalam peta terlukis var 12°E (1980) increasing annually
20’ Ditanyakan variasi tahun 1998 ?
Jawab : Variasi 1980. = 12° E.
(1998-1980)= 18 Thn. Incr = 18x 20’ = ......’ = ....° ?
-------------------------------------------------------- (+).
Variasi 1998 = ....0 E ?
DEVIASI
Deviasi adalah sudut yang dibentuk antara utara magnet
(UM) dengan arah Utara pedoman (UP)

Deviasi diberi tanda positip (+) : apabila arah utara


pedoman (UP) menyimpang ke kanan terhadap arah
Utara magnetic ( UM).

Deviasi diberi tanda negatip (-) : apabila arah utara


pedoman (UP) menyimpang ke kiri terhadap arah Utara
magnetic ( UM).

Deviasi = 0° apabila diperoleh didalam daftar deviasi.


Besarnya nilai deviasi tergantung daripada haluan kapal.
DEVIASI

UM UP UP UM UP / UM

A B C

DEVIASI = ( + ) DEVIASI = ( - ) DEVIASI = ( 0° )


SALAH TUNJUK
Salah tunjuk ialah sudut yang dibentuk antara
Utara Sejati (US) dan Utara Pedoman (UP) atau
jumlah aljabar antara variasi dan deviasi.

Salah tunjuk diberi sebutan positip (+) : apabila arah


Utara pedoman (UP) menyimpang ke kanan terhadap
arah Utara sejati (US)

Salah tunjuk diberi sebutan negatip (-) : apabila arah


Utara pedoman (UP) menyimpang ke kiri terhadap
arah Utara sejati (US)

Salah tunjuk =0° ,apabila arah Utara pedoman (UP)


berimpit dengan arah Utara Sejati (US)
SALAH TUNJUK

US UP UP US US / UP

SP = ( + ) SP = ( - ) SP = ( 0° )

SALAH PEDOMAN / SEMBIR


ILMU PELAYARAN DATAR
HALUAN
Haluan ialah sudut yang dibentuk antara garis lunas kapal dan
arah utara selatan.

Berhubung ada 3 macam Utara, maka dikenal pula tiga macam


haluan :

Haluan Sejati (HS) : ialah sudut yang dibentuk oleh arah utara
sejati (US) dengan arah haluan kapal (HK).

Haluan Magnetis (HM) : ialah sudut yang dibentuk oleh arah


Utara Magnetis (UM) dengan arah haluan kapal (HK)

Haluan Pedoman (HP) : ialah sudut yang dibentuk oleh arah


Utara pedoman (UP) dengan arah haluan kapal (HK)
Sudut haluan selalu diukur dari arah Utara kekanan
searah dengan arah perputaran jarum jam.

HM = HP + DEVIASI

US HS = HM + VARIASI
UM HS = HP + VAR + DEV
UP
HS = HP + SALAH PED

HP HS = HP + SEMBIR
HM
HS

HK
RIMBAN
Disebabkan oleh arus atau angin pada lambung kapal,sehingga arah
gerakan kapal terhadap permukaan air tidak sama dengan haluan
yang dikemudikan.

Haluan yang dilayari (Hdil) ialah sudut yang dibentuk oleh arah Utara
dengan arah gerakan kapal terhadap permukaan air.

RIMBAN :
ialah sudut yang dibentuk oleh garis lunas kapal dan arah gerakan
kapal.

Rimban diberi tanda positip (+) : apabila kapal dihanyutkan ke kanan.


( Hdil > Hkmd)

Rimban diberi tanda negatip (-) : apabila kapal dihanyutkan ke kiri .


( Hdil < Hkmd)
RIMBAN

HKM
US HDL

Kc.1 = Kec Kapal.


Kc 1 R
Kc.2 = Kec Arus.

KR = Kec Kapal dgn Arus.

HKM = Haluan yg dikemudikan.


K
HDL = Haluan yg dilayari.
Kc 2
COG = Course Over Ground.
THIS TOPIC WAS CREATED
BY CAPT.PICAL PAULUS.
BP3IP JAKARTA : 2021.

Anda mungkin juga menyukai