Anda di halaman 1dari 17

KONGRUEN

MODULO
DEFINISI DAN CONTOH
Definisi: Pandang 𝑎, 𝑏 ∈ ℤ dan 𝑛 ∈ ℕ. Didefinisikan 𝑎 ≡ 𝑏 𝑚𝑜𝑑 𝑛 , dibaca 𝑎 kongruen modulo 𝑛,
sebagai berikut:
𝑎 ≡ 𝑏 𝑚𝑜𝑑 𝑛 ⇔ 𝑛|(𝑎 − 𝑏)
atau 𝑎 − 𝑏 = 𝑛𝑘 atau 𝑎 = 𝑏 + 𝑛𝑘 untuk suatu bilangan bulat 𝑘.

Contoh: pilih 𝑛 = 2, 𝑏 = 2
Jawab
Periksa apakah 3 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 2 ?
2 ∤ 3 − 2 , sehingga 3 ≢ 2 𝑚𝑜𝑑 2 .
Periksa apakah 4 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 2 ?
2| 4 − 2 , sehingga 4 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 2 .
Periksa apakah 5 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 2 ?
2 ∤ 5 − 2 , sehingga 5 ≢ 2 𝑚𝑜𝑑 2 .
Periksa apakah 6 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 2 ?
2| 6 − 2 , sehingga 6 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 2
KELAS EKIVALEN MODULO 2
Dapat ditunjukkan bahwa 𝑎 ≡ 𝑏 𝑚𝑜𝑑 𝑛 merupakan relasi ekivalen

Bukti:
a) Refleksif: 𝑎 ≡ 𝑎 𝑚𝑜𝑑 𝑛 , sebab 𝑛| 𝑎 − 𝑎 .
b) Simetrik: Jika 𝑎 ≡ 𝑏 𝑚𝑜𝑑 𝑛 , maka 𝑛| 𝑎 − 𝑏 . Tetapi jika 𝑛| 𝑎 − 𝑏 , maka 𝑛| 𝑏 − 𝑎 ,
sehingga 𝑏 ≡ 𝑎 𝑚𝑜𝑑 𝑛 . Jadi jika 𝑎 ≡ 𝑏 𝑚𝑜𝑑 𝑛 , maka 𝑏 ≡ 𝑎 𝑚𝑜𝑑 𝑛 .
c) Transitif: Jika 𝑎 ≡ 𝑏 𝑚𝑜𝑑 𝑛 dan Jika 𝑏 ≡ 𝑐 𝑚𝑜𝑑 𝑛 , maka berlaku 𝑎 ≡ 𝑐 𝑚𝑜𝑑 𝑛 .
Karena 𝑎 ≡ 𝑏 𝑚𝑜𝑑 𝑛 dan 𝑏 ≡ 𝑐 𝑚𝑜𝑑 𝑛 , maka 𝑎 = 𝑏 + 𝑛𝑘 dan 𝑏 = 𝑐 + 𝑛𝑡 untuk
suatu bilangan bulat 𝑘 dan 𝑡. Selanjutnya didapat 𝑎 = 𝑐 + 𝑛𝑡 + 𝑛𝑘 = 𝑐 + 𝑛 𝑡 + 𝑘 .
Karena 𝑡 + 𝑘 bilangan bulat, maka 𝑎 ≡ 𝑐 𝑚𝑜𝑑(𝑛)
KELAS EKIVALEN MODULO 2
Selanjutnya terbentuk kelas-kelas ekivalen. Kelas ekivalen dari 𝑎 ∈ ℤ modulo 𝑛 dinotasikan
sebagai berikut: 𝑎ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 𝑎 𝑚𝑜𝑑 𝑛 , atau 𝑎 = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 𝑎 𝑚𝑜𝑑 𝑛

Berikut kelas-kelas ekivalen untuk modulo 𝑛 = 2


Kelas ekivalen dari 0 modulo 2: 0ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 0 𝑚𝑜𝑑 2 = {±0, ±2, ±4, ±6, ±8, … }
Kelas ekivalen dari 1 modulo 2: 1ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 1 𝑚𝑜𝑑 2 = {±1, ±3, ±5, ±7, ±9, . . }
Kelas ekivalen dari 2 modulo 2: 2ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 2 = {±0, ±2, ±4, ±6, ±8, … }
Kelas ekivalen dari 3 modulo 2: 3ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 3 𝑚𝑜𝑑 2 = {±1, ±3, ±5, ±7, ±9, . . }
Perhatikan bahwa 2ത = 0ത dan 3ത = 1ത
Dengan cara yang sama didapat: 0ത = 2ത = 4ത = 6ത = ⋯ = 2𝑘 dan 1ത = 3ത = 5ത = 7ത = ⋯ = 2𝑘 + 1
HIMPUNAN KELAS KONGRUEN

❑ Kelas kongruen modulo 2, hanya terdapat dua buah, yakni 0ത dan 1.


❑ Kelas-kelas kongruen modulo 2 dikumpulkan dalam ℤ2 , dalam hal ini ℤ2 = 0ത , 1ത yang


selanjutnya disebut himpunan dari kelas kongruen modulo 𝟐.
KELAS EKIVALEN MODULO 3
Berikut kelas-kelas ekivalen untuk modulo 𝑛 = 3
Kelas ekivalen dari 0 modulo 3: 0ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 0 𝑚𝑜𝑑 3 = {0, ±3, ±6, ±9, … , ±3𝑘}
Kelas ekivalen dari 1 modulo 3: 1ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 1 𝑚𝑜𝑑 3 = {±1, ±4, ±7, ±10, . . }
Kelas ekivalen dari 2 modulo 3: 2ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 2 𝑚𝑜𝑑 3 = {±2, ±5, ±8, ±11, … }
Kelas ekivalen dari 3 modulo 3: 3ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 3 𝑚𝑜𝑑 3 = {0, ±3, ±6, ±9, ±12, . . }
Kelas ekivalen dari 4 modulo 3: 4ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 4 𝑚𝑜𝑑 3 = {±1, ±4, ±7, ±10, . . }
Kelas ekivalen dari 5 modulo 3: 5ത = 𝑥 ∈ ℤ 𝑥 ≡ 3 𝑚𝑜𝑑 3 = {±2, ±5, ±8, ±11, … }

Perhatikan bahwa 3ത = 0ത dan 4ത = 1ത dan 5ത = 2ത ,… Dengan cara yang sama didapat:


0ത = 3ത = 6ത = 9ത = ⋯ = 3𝑘 dan
1ത = 4ത = 7ത = 10 = ⋯
2ത = 5ത = 8ത = 11 = ⋯
KELAS EKIVALEN MODULO 3

Selanjutnya himpunan dari kelas kongruen modulo 3 dinotasikan dengan ℤ3 , di mana


ℤ3 = 0ത , 1ത , 2ത

Dengan cara yang sama diperoleh:

ത 1,
ℤ4 = 0, ത 3ത yang disebut sebagai himpunan kelas kongruen modulo 4
ത 2,

ℤ𝑛 = 0ത , 1ത , 2ത , … , 𝑛 − 1, 𝑛ത yang disebut sebagai himpunan kelas kongruen modulo 𝑛.


DEFINISI OPERASI

ത 𝑏ത ∈ ℤ𝑛 definisikan operasi penjumlahan pada ℤ𝑛 sebagai berikut:


Untuk 𝑎,
ത 𝑏ത = 𝑎 + 𝑏
𝑎⨁

Contoh pada ℤ5 :
ത 4ത = 3 + 4 = 7ത = 2ത
3⨁

−29⨁7ത = −29 + 7 = −22 = 3ത

8ത ⨁12 = 8 + 12 = 20 = 0ത
TABEL CAYLEY: OPERASI BINER PADA ℤ2
a. Operasi Penjumlahan pada ℤ2

⨁ ഥ
𝟎 ഥ
𝟏

0ത 0ത 1ത

1ത 1ത 0ത

b. Operasi Perkalian pada ℤ2

⨀ ഥ
𝟎 ഥ
𝟏

0ത 0ത 0ത

1ത 0ത 1ത
HUKUM ASOSIATIF OPERASI BINER PADA ℤ2
Memeriksa berlakunya hukum asosiatif pada ℤ2 , dapat digunakan tabel berikut


𝒂 ഥ
𝒃 𝒄ത ഥ⨁(𝒃⨁ത
𝒂 ഥ 𝒄) ഥ ⨁𝒃
𝒂 ഥ ⨁ത𝒄 ഥ
𝒂 ഥ
𝒃 𝒄ത ഥ 𝒄)
ഥ⨀(𝒃⨀ത
𝒂 (ഥ ഥ 𝒄
𝒂⨀𝒃)⨀ത
0ത 0ത 0ത 0ത + 0ത = 0ത 0ത + 0ത = 0ത 0ത 0ത 0ത 0ത 0ത
0ത 0ത 1ത 0ത + 1ത = 1ത 0ത + 1ത = 1ത 0ത 0ത 1ത 0ത 0ത
0ത 1ത 0ത 0ത + 1ത = 1ത 1ത + 0ത = 1ത 0ത 1ത 0ത 0ത 0ത
0ത 1ത 1ത 0ത + 0ത = 0ത 1ത + 1ത = 0ത 0ത 1ത 1ത 0ത 0ത
1ത 0ത 0ത 1ത + 0ത = 1ത 1ത + 0ത = 1ത 1ത 0ത 0ത 0ത 0ത
1ത 0ത 1ത 1ത + 1ത = 0ത 1ത + 1ത = 0ത 1ത 0ത 1ത 0ത 0ത
1ത 1ത 0ത 1ത + 1ത = 0ത 0ത + 0ത = 0ത 1ത 1ത 0ത 0ത 0ത
1ത 1ത 1ത 1ത + 0ത = 1ത 0ത + 1ത = 1ത 1ത 1ത 1ത 1ത 1ത
ELEMEN IDENTITAS DAN INVERS DI ℤ2

ഥ ഥ ➢ elemen identitas atas penjumlahan adalah 0ത


⨁ 𝟎 𝟏
➢ Invers dari 0ത relative atas penjumlahan adalah 0ത
0ത 0ത 1ത
➢ Invers dari 1ത relative atas penjumlahan adalah 1ത
1ത 1ത 0ത
➢ Berlaku hukum komutatif

❖ elemen identitas atas perkalian adalah 1ത


⨀ ഥ
𝟎 ഥ
𝟏
❖ Invers dari 0ത relative atas perkalian tidak ada atau
0ത 0ത 0ത
0ത tidak mempunyai invers atas perkalian.
1ത 0ത 1ത ❖ Invers dari 1ത relative atas perkalian adalah 1ത
❖ Berlaku hukum komutatif
TABEL CAYLEY: OPERASI PADA ℤ3
c. Operasi Penjumlahan pada ℤ3
⨁ 0ത 1ത 2ത

0ത 0ത 1ത 2ത

1ത 1ത 2ത 0ത

2ത 2ത 0ത 1ത
d. Operasi Perkalian pada ℤ3
⨀ ഥ
𝟎 ഥ
𝟏 ഥ
𝟐

𝟎 ഥ
𝟎 ഥ
𝟎 ഥ
𝟎

𝟏 ഥ
𝟎 ഥ
𝟏 ഥ
𝟐

𝟐 ഥ
𝟎 ഥ
𝟐 ഥ
𝟏
ELEMEN IDENTITAS DAN INVERS DI ℤ3
➢ elemen identitas atas penjumlahan adalah 0ത
⨁ 0ത 1ത 2ത
➢ Invers dari 0ത relative atas penjumlahan adalah 0ത
0ത 0ത 1ത 2ത
➢ Invers dari 1ത relative atas penjumlahan adalah 2ത
1ത 1ത 2ത 0ത
➢ Invers dari 2ത relative atas penjumlahan adalah 1ത 2ത 2ത 0ത 1ത
➢ Berlaku hukum komutatif

❖ elemen identitas atas perkalian adalah 1ത


⨀ 0ത 1ത 2ത
❖ Invers dari 0ത relative atas perkalian tidak ada atau 0ത 0ത 0ത 0ത 0ത
tidak mempunyai invers atas perkalian. 1ത 0ത 1ത 2ത
❖ Invers dari 1ത relative atas perkalian adalah1ത 2ത 0ത 2ത 1ത
❖ Invers dari 2ത relative atas perkalian adalah2ത
❖ Berlaku hukum komutatif
TABEL CAYLEY: OPERASI PADA ℤ4
e. Operasi Penjumlahan pada ℤ4
⨁ 0ത 1ത 2ത 3ത
0ത 0ത 1ത 2ത 3ത
1ത 1ത 2ത 3ത 0ത
2ത 2ത 3ത 0ത 1ത
3ത 3ത 0ത 1ത 2ത

f. Operasi Perkalian pada ℤ4

⨀ 0ത 1ത 2ത 3ത
0ത 0ത 0ത 0ത 0ത
1ത 0ത 1ത 2ത 3ത
2ത 0ത 2ത 0ത 2ത
3ത 0ത 3ത 2ത 1ത
ELEMEN IDENTITAS DAN INVERS DI ℤ4

➢ elemen identitas atas penjumlahan adalah 0ത ⨁ 0ത 1ത 2ത 3ത


➢ Invers dari 0ത relative atas penjumlahan adalah 0ത
0ത 0ത 1ത 2ത 3ത
➢ Invers dari 1ത relative atas penjumlahan adalah 3ത
➢ Invers dari 2ത relative atas penjumlahan adalah 2ത 1ത 1ത 2ത 3ത 0ത
➢ Invers dari 3ത relative atas penjumlahan adalah 1ത 2ത 2ത 3ത 0ത 1ത
➢ Berlaku hukum komutatif 3ത 3ത 0ത 1ത 2ത

❖ elemen identitas atas perkalian adalah 1ത ⨀ 0ത 1ത 2ത 3ത


❖ Invers dari 0ത relative atas perkalian tidak ada 0ത 0ത 0ത 0ത 0ത
atau 0ത tidak mempunyai invers atas perkalian.
❖ Invers dari 1ത relative atas perkalian adalah 1ത 1ത 0ത 1ത 2ത 3ത
❖ Invers dari 2ത relative atas perkalian adalah 3ത 2ത 0ത 2ത 0ത 2ത
❖ Invers dari 3ത relative atas perkalian adalah 3ത 3ത 0ത 3ത 2ത 1ത
❖ Berlaku hukum komutatif
TUGAS
Buatlah tabel hasil penjumlahan dan perkalian pada ℤ5 , ℤ6 , ℤ7
Bagaimana hasil penjumlahan dan perkalian pada ℤ𝑛 ?

Tunjukkan bahwa: ℤ2 , ⨁ grup, ℤ3 , ⨁ grup, ℤ4 , ⨁ grup, ℤ𝑛 , ⨁ grup

Periksa apakah ℤ2 , ⨀ grup, ℤ3 , ⨀ grup, ℤ4 , ⨀ grup


Periksa apakah ℤ2 − {0},
ത ⨀ grup, ℤ3 − 0ത , ⨀ grup, ℤ4 − {0},
ത ⨀ grup
Terima kasih

Anda mungkin juga menyukai