1 TAMADUN PRIBUMI MALAYSIA 1. Memahami budaya dan tamadun pribumi Malaysia. 2. Menjelaskan konsep pandang dunia masyarakat pribumi.

3. Menerangkan masyarakat pribumi dan sistem sosial Malaysia. RUJUKAN Arena ati. 1!"#. Pribumi Sabah (Kadazan/Dusun). $ayasan %abah& Kota Kinabalu. 'entan& R.K. 1!"!. The Semai: A nonviolent people of Mala a. Ne( $ork) *olt& Rinehart and inston +,ans& -.N.*. 1!2.. Amon! Primitive Peoples in "orneo& /ondon. *ose& 0. dan M1'ougall& . 1!!2. The Pa!an of "orneo. 3rank 0ass and 0ompany. /td. *ood salleh& Kamaruddin M. %aid dan A(ang *asmadi Mois 4eds5. 1!!3. Mere#a an! Terpin!!ir. Jabatan Antropologi dan %osiologi& Uni,ersiti Kebangsaan Malaysia. -ntan. 1!!1. Mala sia Kita$ Kuala /umpur. Jensen& +. 1!".. The %ban and Their &eli!ion. 678ord) 0larendon 9ress. Juli +do. 1!!:. Tradisi 'isan Mas ara#at Semai. Monogra8 No.12. 3akulti Kemasyarakatan dan Kemanusiaan& Uni,ersiti Kebangsaan Malaysia. illiams& ;.R. 1!2<. The Dusun: A north "orneo So(iet . Ne( $ork) *olt& Rinehart and inston %abihah 6sman. 1!#<. Pentadbiran Pribumi Sabah )**) +),-). UKM=$ayasan %abah. Pengenalan >udaya dan ;amadun 9ribumi Malaysia Konsep 9ribumi dan /atar >elakang %ejarah Konsep 9andang 'unia Masyarakat 9ribumi Masyarakat 9ribumi dalam %istem %osial Malaysia PENGENALAN Masyarakat 9eibumi adalah penghubung kepada sejarah dan tamadun a(al di tanah air kita. %ejarah negara Malaysia telah men1atitkan baha(a negara kita pernah diduduki oleh manusia ber?aman=?aman sejak ?aman 9aleolitik 4@aman >atu A(al5& diikuti dengan @aman Mesolitik 4@aman >atu ;engah5& @aman Neolitik 4@aman >atu >aru5 dan @aman /ogam 4@aman Aangsa=>esi5. %ebagai 1ontoh& %uku kaum orang asli Negrito dan %enoi merupakan keturunan orang Mesolitik. >ukti=bukti arkeologi telah menunjukkan baha(a beberapa ka(asan di negara kita telah didiami oleh manusia. 6leh itu& adalah (ajar bagi generasi muda untuk mengetahui tentang sejarah umum dan tamadun masyrakat pribumi supaya dapat membentuk satu perspekti8 yang luas tentang sejarah dan perkembangan kita sebagai satu masyarakat Malaysia yang terdiri daripada pelbagai budaya dan bangsa.

2 ;ujuan unit ini ialah untuk mendedahkan kepada anda tentang sejarah umum masyarakat pribumi& konsep pribumi& konsep pandang dunia mereka termasuk aspek=aspek lain seperti sistem ekonomi mereka& kesenian dan pembangunan masyarakat mereka dan masa depan mereka. 'engan mengkaji latar belakang sejarah dan budaya pribumi kita akan mengetahui tentang ke(ujudan kebudayaan masyrakat pribumi yang mapan dan kepelbagaian etnik dan budaya pribumi akan memperkayakan lagi (arisan sejarah dan budaya negara kita. Masyarakat 9ribumi=%iapakah MerekaB %ebelum menerangkan siapakah masyarakat pribumi ini& adalah (ajar bagi anda mengetahui terlebih dahulu apakah dimaksud dengan istilah pribumi. Umum. %e1ara umum& istilah pribumi merujuk kepada kumpulan etnik yang nati8 kepada (ilayah yang dituntut dan dipertahankan sepenuhnya oleh sesebuah negara. Kumpulan etnik ini telah (ujud sebelum negaranya dibentuk. %pesi8ik %e1ara spesi8ik& masyarakat pribumi adalah merujuk kepada penduduk asal negara Malaysia yang terdiri daripada orang Melayu dan 6rang Asli di %emenanjung dan pelbagai kumpulan etnik pribumi di %abah dan %ara(ak. Mengikut 9erlembagaan Malaysia& pribumi atau bumiputra di ertiakan sebagai anak (atan asal atau nai8 dan ini merujuk kepada orang Melayu& orang Asli dan pribumi %abah dan %ara(ak. 'i %abah& pribumi dimaksudkan sebagai (arga negara berketurunan pribumi seperti 6rang 'usunCKada?an& Murut& >ajau& %ulu& -ranun& Kedayan& Melayu >runei& /un 'ayeh %ungei dan kumpulan pribumi lain. 'i %ara(ak& pribumi adalah seorang (arganegara Malaysia yang tergolong dalam salah satu kumpulan etnik seperti -ban& >idayuh& Melayu Melanau& MurutC/un >a(ang& Kenyah& Kelabit& Kayan& >isaya& 9unan& 9enan& dan kumpulan ke1il lain. >erapa ramaikah penduduk pribumi MalaysiaB Jumlah penduduk Malaysia tahun 1!!< ialah 2!.2! juta dan penduduk pribumiCbumiputra berjumlah 11.!< juta seperti di tunjuk di Rajah 1. Rajah 1 Jumlah penduduk Malaysia Kumpulan 9ribumiC>umiputra 0ina -ndia /ain=lain Jumlah Jumlah (juta) 11.!< <.2! 1.<: :.2. 1!.3# 21." 2".3 "." 3.3 1::.: Pe atu!(" )

3 >ukan arga Negara 1.31 %umber) &an(an!an Mala sia Ketu.uh (&M/) : ),,0+1222

Seja ah #an Lata $ela%ang Pen#u#u% P &$um& 9ribumi %emenanjung 9ribumi %emenanjung terdiri daripada 6rang Melayu dan 6rang Asli. S&apa%ah ' ang A!l&( 6rang Asli terbahagi kepada tiga suku bangsa iaitu Negrito& %enoi dan Melayu AsliCMelayu. 6rang Asli menghuni di semua negeri %emenanjung ke1uali 9ulau 9inang dan 9erlis. Rajah 2 9ribumi %emenanjung Kumpulan Negrito %enoi Melayu= AsliC Melayu= 9roto %uku >angsa Kinsui& Kintak& /anoh& Jahai& Mendrig& >ateD ;emiar& %emai& %emoD >eri& 0heE ong& Jah *ut& Mahmeri ;emuan& %emelai& Jakun& 6rang KanaD& 6rang Kuala& 6rang %eletar dan 6rang /aut Ka(asan 9erak4utara5& Kedah& dan Kelantan >ahagian tengah negeri 9erak& 9ahang& %elangor& dan Negeri %embilan >ahagian selatan 9ahang& dan negeri Johor

S&apa%ah ' ang Mela)u( *uraian terperin1i tentang 6rang Melayu akan tidak diberi dalam unit ini kerana Unit 2 telah membin1angkan ;amadun Melayu dan latarbelakang sejarah 6rang Malayu. 6rang Melayu adalah penduduk terbesar %emenanjung dan ada juga yang menghuni di %ara(ak dan %abah. 6rang Melayu telah bermastautin di %emenanjung sejak 2&<:: %M. ;erdapat juga 6rang Melayu tinggal di %elatan ;hailan& 3ilipina dan di merata=rata tempat di Nusantara. 'ari segi bahasa pertuturan& 6rang Melayu menggunakan >ahasa Melayu iaitu kelompok >ahasa Austronesia. %ejarah 6rang Melayu sering dikaitkan dengan kumpulan 6rang Melayu AsliCMelayu 9roto. %ebelum kedatangan agama *indu dan >uddha& masyarakat 6rang Melayu mengamalkan sistem keper1ayaan primiti8 iaitu animisme dan dinamisme. Kedua=duanya memper1ayai baha(a setiap benda ada ji(a& roh atau semangat yang mempunyai per(atakan sendiri& yang dapat memba(a atau mendatangkan kesan baik atau buruk. 9enulisan se1ara jelas mengenai 6rang Melayu

. bermula pada abad ke 1< iaitu pada ?aman keagungan Kesultanan Melaka yang banyak merakamkan tentang undang=undang dan sistem pentadbiran seperti Undang=undang Melaka dan Undang=undang /aut Melaka. %truktur pentadbiran tradisional inilah menjadi landasan kepada pembentukan Negara >angsa dalam sejarah moden Malaysia. Apa%ah !&!tem p*l&t&% P &$um& Mela)u( %atu 1iri sistem politik pribumi Melayu yang kekal hingga kini ialah %istem >eraja. %istem ini kekal kerana (ujudnya hubungan -nstitusi Raja dengan sistem tradisi masyarakat Melayu yang berpegang kepada >ahasa Melayu& Agama -slam& Adat -stiadat& Melayu dan Raja=raja. Unsur=unsur ini kemudiannya menjadi sebahagian daripada 1iri= 1iri 9erlembagaan Malaysia. @aman Kerajan Melayu Melaka yang didirikan oleh 9arames(ara pada a(al kurun ke=1< menyaksikan kegemilangan dunia Melayu dari berbagai=bagai aspek. 0ontohnya& sistem sosio=politik %emenanjung ;anah Melayu ini juga telah diamalkan oleh Kesultanan >runei yang pada satu ketika dahulu pernah menakluk dan memerintah %abah dan %ara(ak. Kedua=dua negeri ini menjadi tanah jajahan Kesultanan >runei sehinggalah James >rooke menjajah %ara(ak sejak tahun 1#.1 hingga 1!.1 dan %abah dijajah %yarikat >erpiagam >orneo Utara >ritish sejak tahun 1##1 hingga 1!.1. SIAPAKA+ PRIBUMI SARA,AK( Lata $ela%ang #an Seja ah P &$um& Sa a-a% %e1ara umum& penduduk pribumi diklasi8ikasikan mengikut ka(asan petempatan seperti persisiran pantai& lembah sungai dan daerah pendalaman termasuklah di ka(asan tanah tinggi. Ka(asan=ka(asan yang paling padat dengan penduduk ialah dataran pantai dan di lurah=lurah di bahagian barat di Ku1hing dan di ka(asan antara %ungai Kayan dan Mukah. 9erkembangan kebudayaan penduduk pribumi %ara(ak menunjukkan baha(a masyarakat penduduknya terdiri daripada yang paling simple iaitu hidup berpindah= randah dan menjalankan kegiatan perburuan du hutan=belantara seperti orang 9enan hainggalah kepada masyaraka yang telah bertamadun& tinggal di persisiran pantai di lembah sungai seperti orang Melayu& Melanau dan -ban. %ebelum kedatangan orang >arat 4Rejim >rooke dan 9enjajah >ritish5 ke %ara(ak& penduduk pribumi mengenali diri mereka mengikut nama sungai tempat mereka tinggal seperti Fkami %krangF dan Fkami %aribasF. 3aktor=8aktor alam semulajadi banyak mempengaruhi 1orak petempatan dan kebudayaan pribumi %ara(ak dan oleh itu& penduduk pribumi tempatan tidak banyak perhubungan dengan orang luar dan mereka ini menjadi terpen1il kerana keadaan alam semulajadi seperti sungai yang panjang dengn jeram yang deras arusnya dan ka(asannya terlalu luas telah memisahkan penduduk pribumi darai satu tempat ke satu tempat yang lain. Justeru

< itu didapati tiap=tiap kelompok membentuk identiti kebudayaan masing=masing mengikut keadaan alam sekitarnya. %eperti masyarakat pribumi Melayu& penduduk pribumi %ara(ak menuturkan bahasa rumpun Austronesia. Asal=usul mereka boleh dikaitkan dengan gelombang penghijrahan dari tempat lain di benua Asia. Rajah 3 9ribumi %ara(ak Kel*mp*% Etn&% >idayuh -ban Melayu Kayan Kenyah Kelabit MurutC/un >a(ang 9unan 9enan Melanau Kedayan >isayah Ka-a!an Petempatan >ahagian Ku1hing %emua >ahagian 4terutamanya %eri Aman5 Ka(asan pantai terutamanya >ahagain Ku1hing& %eri Aman dan Miri >ahagian Miri >ahagian Miri >ahagian Miri& >intulu dan Kapit 4ka(asan tanah tinggi5 >ahagian /imbang di /embah ;erusan /embah Rejang dan >aram& >ahagian >intulu dan Kapit >ahagian >intulu& Kapit dan Miri /embangan Rejang& >ahagian %ibu dan >intulu >ahagian Miri dan /imbang >ahagian /imbang terutama di hilir /imbang

B&la Sa a-a% mula #&#&am& #an !&apa%ah )ang pe nah menjajah Sa a-a%( >erdasarkan penemuan arkeologi di Aua Niah dan gunung %ubis di %ara(ak. %ara(ak telah dihuni sejak .:&::: tahun yang lalu dan dikatakan penduduk %ara(ak telah berdagang dengan negeri 0ina lebih kurang 2:: tahun %M. Bu%t&.$u%t& jajahan %ua!a.%ua!a lua / 1. 'alam ?aman kegemilangan Kemaharajaan >udha %ri,ijaya pada abad ke #& >orneo merupakan tempat persinggahan yang paling disukai oleh ahli=ahli pelayar dari -ndia ke 0hina. -ni dapat dibuktikan dengan jumpaan sebuah lembaga >udha di barat daya %ara(ak yang dianggarkan bertarikh di antara abad ke # dan ke !. 'alam abad ke 1. beberapa tempat di %ara(ak terletak di ba(ah Kerajaan *indu Majapahit. ;inggalan sejarah seperti patung dan perhiasan yang berunsurkan kehinduan turut dijumpa. 9ada abad ke 1< dan 12 daerah=daerah seperti Kalaka& %aribas& %adong dan %amarahan terletak di ba(ah Kesultanan Johor4Melaka5.

2. 3.

2 .. %elepas kesultanan Johor& Kesultanan >runei menjajah %ara(ak. Kegemilangan Kesultanan >olkiah terserlah pada ?aman pemerintahan %ultan >olkiah pada abad ke 12. %etelah kemangkatannya& >runei beransur lemah (alaupun ada usaha memulihkan keadaan pada ?aman %ultan *assan pada abad ke 1". Kedatangan dan kegiatan orang=orang >arat terutamanya >elanda dan -nggeris di rantau >orneo pada abad ke 1# dan ke 1!. James >rooke berjaya mendapat jajahan %ara(ak daripada %ultan >runei setelah mengenepikan 9engiran Mahkota dan Raja Muda *ashim dari Ku1hing. Mulai tahun 1#.1 %ara(ak menjadi sebuah negeri diperintah oleh 'inasti >rooke sehingga 1!.1.

<.

Pe tem$ungan P &$um& Sa a-a% #engan agama la&n. %emasa pemerintahan Kesultanan >runei ramai penduduk pribumi di persisiran pantai dan kuala sungai seperti orang Melayu& Melanau dan Kedayan memeluk agama -slam. %emasa 'inasti >rooke& penyebaran agama Kristian telah digiatkan di daerah pendalaman di kalangan orang -ban& >idayuh& >isayah& Kenyah& Kayan& Kelabit dan dikalangan orang Melanau yang tinggal agak jauh dari pantai. 9enyebaran diteruskan se1ara intensi8 pada masa penjajahan >ritish41!.2=1!235. 3aktor ini menambahkan lagi kepelbagaian perbe?aan masyarakat pribumi %ara(ak. S&apa%ah Pen#u#u% P &$um& Sa$ah( %eperti pribumi di %ara(ak& pribumi %abah diper1ayai berasal dari tanah besar Asia. 'an bertutur dalam kelompok bahasa Austronesia. Rajah . 9ribumi %abah Kelompok +tnik 'usunCKada?an Murut /un 'ayeh >isaya >ajau Kedayan 6rang %ungei Melayu >runei -ranun %uluk Ka(asan 9etempatan 9enampang&;uaran& 9apar& ;amparuli& ;ambunan 9ensiangan& Keningau& Naba(ah Magalong&/ong 9asia Kuala 9enyu Kota >elud& %emporna& ;a(au& %andakan %ipitang& ;elok /abuan /amang& >ukit Aaram& Kinabatangan >onga(an& 9apar& >eau8ort Kota >elud& >ukit Aaram %emporna& ;a(au& %andakan

" Lata $ela%ang #an Seja ah P &$um& Sa$ah %eperi di %ara(ak& penduduk pribumi di %abah tertumpu di ka(a(an pesisiran pantai 4terutamanya pantai barat dan timur5& di muara dan lembah sungai dan di ka(asan perbukitan di daerah pedalaman. Kedudukan petempatan menentukan 1orak ekonomi dan kebudayaan yang mereka amalkan. ;ermasuk perhubungan yang disukarkan oleh ka(asan yang luas yang memisahkan satu kelompok dengan kelompok lain. 'engan demikian& tiap=tiap kelompok membentuk identiti masing=masing mengikut keadaan alam kelilingnya seperti mengikut nama sungai. %ejarah a(al penduduk pribumi %abah tidak begitu jelas. Adalah diper1ayai %abah telah dihuni manusia sejak ?aman batu lagi. ;erdapat peniggalan tamadun ?aman itu di 9ulau >urung dan /embah 9edas. 'iper1ayai penghijrah a(al ialah kumpulan Negrito yang kini terdapat di 9ulau >anggi. 'i sekitar abad ke " dikatakan penduduk pribumi %abah telah mengadakan hubungan dangang dengan 0ina. Bu%t&.$u%t& jajahan %ua!a.%ua!a lua / 9ada abad ke12& %abah terletak di ba(ah jajahan pemerintahan Kesultanan >runei sehingga pertengahan kedua abad ke 1!. 9engaruh Kesultanan >runei mula merosot pada abad ke1# dan sebahagian daripada jajahan itu& dari Kimanis ke %ungai %ibuku diserahkan kepada Kesultanan %ulu sebagai balasan membantu Kesultanan >runei menghapuskan pemberontakan di 9ulau 0hermin. %ultan >runei sebenarnya hanya menguasi daerah ke1il di pantai barat %abah. Manakala daerah=daerah ke1il lain dikuasai pembesar=pembesar >runei dan ketua=ketua bebas seperti di ;eluk Marudu dan ;unku. 9ada ?aman kedua=dua kesultanan itu& penduduk pribumi yang mendiami persisiran baik dipantai barat mahupun dipantai timur telah memeluk agama -slam. 9ada pertengahan kedua abad ke 1!& %yarikat >erpiagam >orneo Utara >ritish berjaya mendapatkan %abah daripada kedua=dua kesultanan itu dan sekaligus memerintah %abah sehingga tahun 1!.1. Pe tem$ungan P &$um& #engan agama la&n %eperti di %ara(ak& penyebaran agama Kristian di lakukan se1ara intensi8 dan ramai pribumi %abah yang masih pagan telah dikristiankan. 9enyebaran agama Kristian bertambah akti8 pada ?aman penjajahan >ritish di antara tahun 1!.2=1!23. Baga&mana%ah %ea#aan S*!&*.e%*n*m& P &$um& !e$elum Keha#& an Penjajah B &t&!h(

# Kebanyakkannya 6rang Melayu dahulu adalah petani dan pelaut. 9enemuan tinggalan arkeologi di Kuala %elinsing 9erak menunjukkan orang Melayu juga adalah ahli pertukangan dan pedagang melalui jalan laut. Mereka hidup dalam kampung tradisi= menanam padi& kelapa dan buah=buahan dan mengamalkan +konomi sara diri. 'alam Kesultanan Melaka& apabila Melaka menjadi bandar entreport orang Melayu telah me(ujudkan satu sistem ekonomi perdagangan yang teratur dengan terbentuknya sistem 1ukai& sistem pasar dan gudang. %istem sosial bersi8at F8eudalF iaitu RajaC%ultan menguasai sumber ekonomi 4tanah& tenaga buruh& modal pelaburan& perdagangan dan memungut 1ukai5. Mereka tergolong dalam kelas atasan dan menengah=menjadi pedagang& ahli pelayaran dan pengusaha lombong bijih timah. Monopoli ekonomi menjadi teras mengekalkan kuasa raja terhadap rakyat. Mereka menguasai jalan perdagangan di sungai=sungai dan menguasai perdagangan importCeksport. Antara tokoh=tokoh pembesar Melayu yang menjadi pengusahaCpedagang ialah /ong Jaa8ar dan Ngah -brahim di /arut 9erak& Raja Jumaat dan Raja Abdul %amad di %elangor. 'i negeri pantai timur orang Melayu juga bergiat dalam bidang pertanian dan perdagangan. Kaum (anitanya terkenal dengan kegiatan perdagangan. %osio=ekonomi orang Melayu berubah apabila >ritish menjajah ;anah Melayu mulai tahun1#".. >ritish memperkenalkan sistem ekonomi kapitalis dan memba(a masuk buruh asing ke ;anah Melayu dan seterusnya merubah struktur ekonomi pribumi. S*!&*.e%*n*m& P &$um& #& Sa a-a% !e$elum B &t&!h %ehingga abad ke 1! penduduk pribumi di %ara(ak mengamalkan sistem ekonomi tradisi= menangkap ikan& menanam padi humaCsa(ah& men1ari hasil hutan dan berburu. Ada golongan bangsa(an yang menjadi peniaga dan pendagang dan ada juga daripada mereka mempunyai kapal=kapal dagang. >agi rakyat biasa ada yang menjadi pengikut rombongan dagang pembesar=pembesar %ara(ak. Manakala pribumi yang tinggal di pendalaman mereka menjalankan kegiatan pindah dan menanam padi huma. 6rang -ban 'ikatakan berhijrah dari %ungai Kapuas& Kalimantan dan kemudiannya menetap di hulu >atang /upar& Rejang dan %aribas. Mereka tinggal di rumah panjang dan mengerjakan pertanian sa(ah dan huma. 'alam masyarakat -ban tidak terdapat institusi politik yang teguh melebihi peringkat kampung. %usunan politik daerah adalah berdasarkan ikatan keluarga& sanak saudara atau kaban. Ketua=ketua rumah panjag atau tuai rumah adalah seorang ketua yang dipertanggungja(abkan untuk menjaga anak buah dan keamanan. >agi daerah yang mudah dihubungi& orang -ban turut membayar 1ukat tahunan kepada pemerintahan kesultanan >runei misalnya sepasu padi bagi tiap=tiap keluarga.

6rang >idayuh Menjalankan kegiatan pertanian pindah dan menanam padi dan dan perlombongan antimoni. 6rang Melanau %eperti orang Melayu& orang Melanau tinggal di persisiran pantai dan di ka(asan antara lembongan Rejang ke Kuala %ungai >aram. $ang paling padat dari segi bilangan penduduk pribumi ini ialah di 6ya dan Mukah. Kerana Ka(asan persisiran kaya dengan hasil sagu dan kehidupan yang aman maka itu ia menjadi tempat kunjungan bagi pedagang=pedagang luar terutamanya dari >runei. 9erkembangan perdagangan antara orang Melanau dan >runei telah memba(a jalinan hubungan yang rapat dan ini telah mengakibatkan ramai orang Melanau di bahagian persisiran terpengaruh dengan kebudayaan Melayu dan memeluk agama -slam. Mereka tidak tinggal di rumah panjang seperti dulu seperti dilakukan oleh Melanau yang masih pagan. 6rang Melayu Mempunyai sistem masyarakat yang teratur dan kemas kerana hubungan mereka yang rapat dengan Kesultanan >runei. Kedudukan petempatan mereka di persisiran pantai menyebabkan mereka lebih terdedah kepada pengaruh luar dan penyebaran agama -slam yang di ba(a melalui perdagangan. Maka itu semua orang Melayu beragama -slam. Agama -slam menjadi unsur yang kuat menyatupadukan mereka. 9ada masa pemerintahan >runei& terdapat beberapa pembesar Melayu dilantik menjadi pentadbir& mentadbir %ara(ak bagi pihak >runei. 6leh sebab=sebab itu (ujudnya nama=nama ja(atan seperti 'atuk 9atinggi& 'atuk ;emenggong dan 'atuk >andar dalam masyarakat mereka. 9engalaman pentadbiran dan kepimpinan dalam masyarakat Melayu ini digunakan oleh Rejim >rooke apabila mereka memerintah %ara(ak selama 1:: tahun. >eberapa pembesar Melayu yang dilantik memegang ja(atan pentadbiran seperti Ketua=ketua Anak Negeri& 'atuk 9atinggi& 'atuk >andar& 'atuk ;emenggong& 'atuk *akim dan 'atuk 9ahla(an& di samping menganggotai Majlis ;ertinggi. >agi golongan rakyat biasa seperti pribumi lain& mereka mengerjakan pertanian sa(ah& menanam buah=buahan& membuat perahu dan berdagang. S*!&*.e%*n*m& P &$um& Sa$ah %eperti di %ara(ak& penduduk pribumi %abah mengamalkan sistem ekonomi tradisi. >agaimanapun terdapat juga di kalangan yang tinggal di persisiran menjadi pedagang dan pengikut rombongan dagang pembesar=pembesar >runei dan %ulu. Masyarakat ini adalah terdiri daripada orang >ajau& %uluk& -ranun& Melayu >runei dan Kedayan. 6rang >ajau

1: Mereka ini terkenal kerana kemahiran bertukang besi& menenun kain dan mema1u kuda. Mereka beragama -slam dan mempunyai sistem sosial dan politik yang teratur dan dipengaruhi oleh Kesultanan >runei dan %uluk. 'i bahagian persisiran pantai barat dan timur& penguasaan penjajah adalah terletak di tangan (akil Kesultanan %uluk dan >runei. akil=(akil inilah yang mentadbir dan menjadi ketua di sebuah daerah ke1il atau ka(asan perkampungan. 9endedahan dan pengalaman pentadbiran semasa pemerintahan >runei dan %uluk& membolehkan mereka menjalankan tugas=tugas pentadbiran peringkat tempatan pada masa %yarikat >erpiagam >orneo Utara memerintah. 'alam pentadbiran pribumi %abah& majoriti Ketua=ketua Anak Negerinya terdiri daripada golongan etnik Muslim. >egitu juga dari segi keanggotaan Majlis 9enasihat Ketua=ketua Anak Negeri 4%abihah 6sman& 1!#<& 9entadbiran 9ribumi %abah 1##1=1!.1& UKM= $ayasan %abah5. 6rang 'usunCKada?an ;ermasuk dalam golongan ini kumpulan=kumpulan ke1il seperti /otud& Rungus dan K(ijau. Menjalankan kegiatan pertanian seperti menanam padi sa(ah dan buah=buahan di samping berternak kerbau& ayam& itik dan khin?ir. Mereka merupakan kumpulan pribumi termaju dalam bidang pertanian dan penternakan. 6rang Murut dan /un 'ayeh Mereka tinggal di daerah pedalaman mengamalkan pertanian pindah menanam padi huma dan mengeluarkan hasil hutan. %e1ara umum& susunan politik masyarakat pribumi pedalaman ini adalah berdasarkan ikatan keluarga dan sanak saudara. Ketua=ketua kampung dikenali sebagai 6rang ;ua dikalangan mereka bertanggungja(ab terhadap anak buah untuk menjaga keamanan dan memberi perlindungan. %elain daripada ;ua Kampung& (ujud juga Majlis Kampung se1ara tidak rasmi. Majlis ini bertanggungja(ab memilih ;ua=tua Kampung dan memberi nasihat kepada mereka dalam semua perkara yang berkaitan dengan hal=eh(al kampung. 'i samping ini& satu lagi institusi yang ber(iba(a dan berpengaruh ialah golongan agama atau dikenali sebagai bobohi?an. >obohi?an pakar dalam upa1ara=upa1ara agama dan ahli dalam memandu anggota masyarakat berkelakuan dan bertindak mengikut lunas= lunas adat masyarakat. %e1ara umum& keadaan masyarakat pribumi Malaysia kini telah banyak berubah dan darjah perubahan ini berbe?a=be?a bergantung kepada kumpulan etnik dan petempatan desa atau bandar dan tahap pendidikan serta ekonomi yang mereka 1apai.

Apa%ah #&ma%!u#%an #engan Pan#ang Dun&a(

11 9andang 'unia atau 9andang %emesta atau orld Gie( merujuk kepada set keper1ayaan yang menjadi 8alsa8ah kehidupan sesebuah kelompok atau masyarakat manusia. ia men1irikan si8at=si8at kelompok dan 1ara kelompok tersebut bertindak. Masyarakat pribumi mempunyai 8alsa8ah kehidupan mereka sendiri sperti yang terungkap dalam sistem metos& adat=istiadat& sistem keper1ayaan& sistem kosmologi& pantang larang dan sebagainya. %emua ini men1irikan sikap dan (atak mereka serta mengatur 1ara mereka bertindak dan berhubung dengan alam dan manusia lain. Umumnya& masyarakat pribumi adalah animis& (alaupun terdapat sebahagian daripada mereka yang telah memeluk agama -slam dan juga Kristian. 0ontoh 1) 6rang Asli 4daripada suku kaum %emai5 9er1aya baha(a alam ini terbina daripada tujuh lapisan bumi dan tujuh lapisan langit. 9ada lapisan ini dihuni oleh makluk ghaib yang bersi8at baik dan jahat yang boleh membantu ataupun memusnahkan kehidupan manusia. ;uhan pen1ipta dikenali sebagai ;ak 9edn dan +nku ialah guruhChalilintar yang akan memanah sesiapa sahaja yang melanggar pantang larang yang ditetepkan oleh adat %emai. Aunig pula ialah makhluk ghaib yang digunakan membantu mereka dalam upa1ara perubatan. oleh bomohChalaakCpuyang untuk

Keloog adalah semangat manusia yang menghidupkan manusia dan menjadikan mereka bertenaga. 9antang larang dari segi 1ara berhubung dengan manusia dan alam mesti diamati dengan baik jika manusia itu ingin selamat dan berada dalam keadaan aman dan sejahtera selalu. -ni dilaksanakan dengan mengadakan berbagai upa1ara penyembahan untuk mendapat restu daripada makhluk ghaib jika mereka telah melakukan kesilapan demi mengelakkan penyakit ataupun ben1ana yang mungkin datang menimpa. 0ontoh 2) 6rang -ban >agi yang masih animist mereka dikatakan mengamalkan agama adat. 9er1aya baha(a alam ini dihuni oleh manusia dan berbagai=bagai jenis makhluk ghaib. 'alam metos mereka dikatakan alam ini dihuni oleh manusia& petara dan antu. 9etara ber8ungsi membantu manusia dan menga(asi kehidupan mereka supaya akur kepada norma=norma masyarakat. Antu ber8ungsi memba(a kematian dan penderitaan kepada manusia. 'alam keper1ayaan mereka alam ini telah di1ipta oleh Raja Aantallah melalui dua ekor burung 4Ara dan -rik5 yang di1iptanya. >urung ini yang dikatkan kemudiannya men1ipta langit dan bumi melalui satu bentuk bahan pejal yang diambil dari permukaan laut. %elain daripada

12 makhluk ini terdapat juga makhluk=makhluk ghaib lain yang dikenali sebagai %engalang >urung inilah yang telah mengajar mereka bertanam padi dan 9ulang Aana sebagai kuasa ghaib yang menguasai bumi. Masyarakat -ban juga per1aya kepada ke(ujudan semangat yang boleh bertemu dengan manusia melalui mimpi. 0ontoh 3) 6rang 'usun %abah Masih ramai lagi yang menganut 8ahaman animist atau mengamalkan agama adat. %eperti 6rang Asli dan 6rang -ban& 6rang 'usun menganggap krisis peribadi seperti kelahiran&sakit& mati& tuah=nasib& kejayaanCkegagalan memburu dan bertani harus diselesaikan melalui melaksanakan upa1ara=upa1ara ritual tertentu& supaya kuasa=kuasa ghaib yang baik dapat menghalangkan pengaruh=pengaruh kuasa ghaib yang jahat. >agi orang 'usun perbedaan antara makhluk ghaib dengan manusia adalah berpun1a daripada asal kejadian mereka yang berbeda. Mereka per1aya manusia adalah berasal daripada perkah(inan adik beradik Kudinkin dengan ;inaleg. 9erkah(inan ini direstu oleh pen1ipta sebab segala sogit 4ritual fine5 telah dijelaskan untuk menyejukkan keadaan panas akibat hubungan tersebut. ;etapi Kempetas dan %aneran 4juga adik beradik yang bersaudara dengan Kudinkin dan ;inaleg5 tidak membayar sogit ini. Kerana itu anak= anak yang mereka lahirkan menjadi jahat dan mengganggu kehidupan manusia. S&!tem N&la& P &$um& Umumnya& masyarakat pribumi adalah masyarakat simple& yang belum begitu banyak terdedah kepada perubahan. 6leh demikian& mereka masih kuat berepegang kepada nilai= nilai tradisi termasuk adat dan pantang larang yang mengutamakan keharmonian dan kesejahteraan sesama diri mereka dan juga menghormati dan memelihara alam sekitar mereka. Misalnya& masyarakat 6rang Asli sangat mengutamakan perkongsian bersama hasil tangkapan yang diperolehi daripada hutan. Jika gagal dilakukan dan telah dilihat oleh orang lain ia boleh menimbulkan punan. -ni adalah salah kerana perbuatan menyebabkan orang lain punan melanggar adat. 'emikian juga dengan bertingkahlaku derhaka kepada orang tua. Jika seseorang itu melakukannya& ia akan tulah dan mendedahkan dirinya kepada hukuman +nku. Alam sekitar (ajar dihormati dan ia dijelmakan melalui keper1ayaan pantang larang. ;radisi nilai yang sebegini memperkenalkan 6rang Asli sebagai masyarakat non=,iolen1e. Malah satu buku yang ditulis oleh seorang penulis bernama Robert Kno7 yang berjudul F;he %emai=A Non,iolent 9eople o8 MalaysiaF menggambarkan aspek ini. Masyarakat -ban di %ara(ak pula meletak nilai yang tinggi ke atas keberanian dan kejayaan indi,idu. Maka itu satu ketika dulu memburu kepala atau FheadhuntingF itu menjadi penting dalam masyarakat ini. Mereka juga mementingkan kesejahteraan kelompok mereka dan ini dimani8estasikan dalam tradisi hidup di rumah panjang dan

13 upa1ara=upa1ara berma1am jenis ga(ai yang mereka lakukan. 1 Jun telah ditetapkan sebagai *ari 9erayaan Aa(ai untuk masyarakat pribumi sabah dan %ara(ak dan telah dijadikan sebagai 1uti umum bagi kedua=dua negeri itu. %eperti masyarakat 6rang Asli dan -ban& masyarakat 6rang 'usunCKada?an masih berpegang kepada adat resam& undang=undang adat yang penuh dengan pantang larang yang dipusakai dari nenek moyang mereka. Mereka masih mengutamakan ajaran Kinorohigan hukuman %ogit hingga hari ini. 'ari segi keper1ayaan pula 6rang Kada?an mempunyai keper1ayaan asal mereka iaitu tahu dan yakin akan adanya syurga dan neraka di akhirat yang mesti dialami oleh seseorang. setiap orang akan menerima balasannya bergantung kepada amalan baik atau buruknya. >agi hukum adat orang Kada?an& mereka mempunyai tujuan untuk me(ujudkan ketenteraman dan harmonis setiap anggota masyarakat setempat. 'i sini peranan %ogit adalah penting untuk tujuan ini. sogit merupakan denda yang dikenakan ke atas seseorang atas sebab=sebab kesalahan yang agak ke1il ataupun ringan. Inte a%!& P &$um& #engan agama la&n0 9ada umumnya masyarakat pribumi di Malaysia masih kental dengan adat dan tradisi ini tidak bermakna mereka terpen1il daripada pengaruh=pengaruh agama dunia. Kemasukkan agama -slam dan Kristian ke dalam masyarakat ini telah menambahkan lagi kepelbagaian dalam adat dan budaya masyarakat tersebut. Kini kita dapati ada di kalangan masyarakat pribumi ini yang masih mengamalkan agama adat. Umumnya kemasukkan agama=agama ini telah mngubah sedikit sebanyak aspek amalan kehidupan tradisi yang biasa mereka amalkan. >agi yang telah memeluk agama -slam dan Kristian banyak yang telah meninggalkan aspek=aspek ritual yang biasa mereka lakukan. Malah nama mereka juga diubah atau di1antumkan dengan nama -slam atau Kristian. 9enerapan agama lain sedikit sebanyak telah mengubah pola identiti masyarakat pribumi.

Baga&mana%ah Ma!)a a%at P &$um& #alam S&!tem S*!&al Mala)!&a ( %istem ekonomi masyarakat pribumi Mengamalkan sistem ekonomi semulajadi 4natural e1onomy5. %istem ekonomi semualjadi ini dita8sirkan sebagai satu keadaan pada satu tahap pembentukan sosial di mana pengeluaran dilakukan untuk memenuhi keperluan pengeluar semata=mata dan bukan utk tujuan me(ujudkan atau membentuk nilai tukaran 4e71hange=,alue5.

1. Meramu Masih terdapat kumpulan=kumpulan yg mengamalkan kegiatan meramu 4hunting H gathering5 hasil hutan untuk memenuhi keperluan hidup mereka. 0ontoh di kalangan 6rang Asli == suku kaum >ateD& MendriD& Kintak dan /anoh. 'i %ara(ak pula didapati kumpulan 9enan yang berbuat demikian. >ilangan yang meneruskan tradisi meramu ini tidak begitu besar. 9ertanian 9indah ;erdapat juga di kalangan pribumi ini yang mengamalkan pertanian pindah. ;anaman yang utama mereka usahakan ialah padi& ubi& jagung dan sebagainya. ;anaman tersebut diusahakan semata=mata utk tujuan keperluan sendiri. Ada juga yang mengamalkan tanaman komersil. 9ertanian *uma 9ertanian huma diamalkan oleh 6rang Asli 4kaum %emai5. Ka(asan hutan dibuka dan biasanya melalui pimpinan ketua kampung 4batin5. Pem$ahag&an tuga! (#&1&!&*n *2 la$*u ) Kaum lelaki dan (anita terlibat sama dlm akti,iti membersihkan ka(asan huma. >iasanya kerja=kerja berat seperti menebang dan menenbas hutan dilakukan oleh kaum lelaki dan pihak (anita pula terlibat dengan kerja=kerja menanam dan merumput. >iasanya kerja dibuat se1ara gotong royong. 9er1aya padi mempunyai semangat 4ruai bak5. Jika semangat padi tdk dijaga& hasil panen akan berkurangan. 9adi akan diserang penyakit dan musuh seperti hai(an dan burung. %etelah padi masak dan dituai 4biasanya dilakukan oleh (anita5& upa1ara gemsang yg dipenuhi dengan tarian dan nyanyian akan dilakukan sebagai tanda kesyukuran. Menanam padi huma juga dibuat oleh penduduk pribumi %abah dan %ara(ak. 0ontohnya& orang -ban menanam padi huma adalah adat mereka 4adat kami bumai5. Kegiatan berhuma ini dipenuhi dgn ritual yg didasarkan kpd kultus=kesuburan 4 fertilit (ult5. Akti,iti ini dimulakan oleh seorang ketua yang dikenali sebagai ;uai >urung. >eliau bertanggungja(ab mengendalikan berbagai=bagai ga(ai bagi memastikan kegiatan huma mereka direstu oleh makhluk ghaib dan hasilnya menjadi.

1< %eperti 6rang Asli& di kalangan penduduk -ban& kaum lelaki dan (anita berganding bahu dalam mengerjakan akti,iti berhuma ini. 9antang larang dipegang teguh supaya semangat padi yang mereka tanam tidak terjejas. Apabila tamat musim menanam padi ianya biasa dimeriahkan dengan pesta menuai iaitu ga(ai sebagai tanda kegembiraan dan kesyukuran merelah beroleh hasil panen pada tahun tersebut. P *g am Pem$angunan #an Ke!ann)a Untuk memajukan masyarakat pribumi kerajaan telah menyediakan program=program pembangunan. Kini ramai (arga pribumi yang telah terlibat dgn penghasil tanaman komersil. Mereka menjadi pekebun ke1il mengeluarkan getah& kelapa sa(it& lada dan sebagainya. 'engan penglibatan mereka dengan pengeluaran tanaman komersil& mereka mula terangkum ke dalam sistem pasaran dunia. 9endapatan mereka sangat terikat kepada keadaan harga dipasaran dunia. 9eningkatan dalam pendapatan yang mereka perolehi telah membolehkan mereka memperbaiki mutu kehidupan mereka. 'alam pembangunan Malaysia& kemajuan penduduk pribumi tidak diabaikan. Melalui projek=projek pembangunan pertanian dan pembangunan tanah dan juga melalui berbagai=bagai bentuk subsidi yang disediakan. 'alam meningkatkan kualiti kehidupan mereka& kerajaan juga telah melaksanakan pembangunan sosial 4menyediakan kemudahan jalan=raya dan perhubungan& pendidikan& kesihatan dan kemudahan asas yang lain5. 9embangunan dilaksanakan ini telah memba(a berbagai bentuk perubahan sosial. Nila= nilai baru mula tersebar ke dalam kehidupan kumpulan (arga pribumi ini. Arus pemodenan yang melanda turut mengubah 8ikiran dan gaya hidup mereka. Umumnya& sebilangan besar (arga pribumi ini masih tertinggal jauh di beiakang berbanding (arga Malaysia yang lain. 9embangunan ini turut menimbulkan kesan=kesan yang negati8 kepada (arga pribumi. 9embinaan lebuh raya& empangan& pembukaan tanah pertanian& pembinaan lapangan terbang dan sebagainya telah menyebabkan (arga pribumi dipindahkan daripada ka(asan asal mereka. D& anta a %e!an.%e!an negat&2 pem$angunan &alah/ 1. 2. 3. Kehilangan sumber hidup seperti hilangnya tanah adatC tanah tradisi& sumber makanan dan uatan dan sebagainya. %ejarah dan identiti mereka yg tersirat bersama ka(asan yang diambil itu turut musnah. Nilai pempasan yangg diberikan kerapkali menjadi isu dan perbalahan antara mereka dan pemaju projek. %ehingga kini belum terdapat undang=undang

12 yang kuat yang memberikan perlindungan kepada tanah milik (araga pribumi ini. Ke!en&an #an Pem$angunan Ma!)a a%at alaupun masyarakat pribumi telah melalui proses perubahan yang agak pesat& usaha mereka memantapkan identiti mereka melalui penonjolan kesenian kaum terus diusahakan. 0ontohnya& masyarakat 6rang Asli berusaha menonjolkan kesenian tarian se(ang mereka yang di iringi oleh paluan mu?ik daripada buluh yg dihentakkan dan membuat ukiran=ukiran patung imejan makhluk ghaib yg mereka bayangkan& mengekalkan tradisi membuat buluh sumpitan& anyaman tikar daripada mengkuang dan juga membuat alatan seperti sikat daripada buluh dan juga alat=alatan lain. Masyarakat -ban juga terkenal dengan tarian ngajatnya serta tenunan kain pua=kumbu serta alat mu?ik engkromong. ukiran=ukiran yang dibuat sebagai hiasan biasanya berdasarkan kepada moti82 yang melambangkan identiti masyarakat mereka. %uku kaum Kayan di %ara(ak juga terkenal dgn alat mu?ik sapenya. 'i %abah& tarian suma?au terkenal dan dikait dengan masyarakat kada?an dan alat=alat mu?ik mereka seperti sompoton& turali& kulintangan tring& sarun& bungkau. >iasanya alat mu?ik seperti sompoton di mainkan oleh bobolian 4dukun5 se(aktu kampung sedang menghadapi ben1ana alam. -a merupakan upa1ara menghubungi tuhan mereka kinorohingan untuk memohon pertolongan. P &$um& #an Gl*$al&!a!& (ma!a #epan p &$um&) Arus globalisasi yang berlaku telah Emenge1ilkanE dunia dan ia juga telah diperkatakakan akan memba(a kita ke arah dunia tanpa sempadan 4borderless (orld5 . %e1ara perlahan= lahan komuniti manusia di heret ke dalam apa yang panggil sebagai komuniti Eperkampungan globalE 4global ,illage5 yang sering disebutkan. 'alam tahun 1!!3& 9ertubuhan >angsa=>angsa >ersatu 49>>5 telah mengistiharkan tahun tersebut sebagai ;ahun arga 9ribumi %edunia. Aolongon ini sering mendapat publisiti dan nasib mereka kerapkali diperjuangkan oleh badan bukan kerajaan 4NA65 dan media massa. 0ontohnya kes masyarakat 9enan di %ara(ak& telah menarik perhatian dunia yg kemudiannya telah menimbulkan tekanan kepada Kerajaan Malaysia. 9roses globalisasi telah juga mendedahkan masyarakat pribumi kepada berbagai=bagai pengaruh yang boleh memperbaiki imej mereka. -ndustri pelan1ongan di negara telah berusaha bersungguh=sungguh untuk mempromosikan budaya dan gaya hidup tempatan termasuk pribumi. Namun begitu terdapat juga pengaruh=pengaruh negati8 yang bukan

1" sahaja memusnahkan identiti (arga pribumi& malah mendedahkan mereka kepada kepentingan dan tujuan politik pribadi ataupun poltitik antarabangsa.