MAKALAH BAHASA JAWA

TEMBUNG RINENGGA
Guru Pembimbing :
Ari Mustafa, S.Pd.I / M. Ahsan Nasih, S.Pd.I

KELAS 8 I
Karacik Dening :

Novita Fatimatuz Zahro

Nurul Hafizah
Suci Rahma Yunita
Susmita Kurniawati
KEMENTERIAN AGAMA

MADRASAH TSANAWIYAH NEGERI

(MTsN) TUNGGANGRI
Jl. Raya Tanjung Kecamatan Kalidawir Kabupaten Tulungagung
Kode Pos 66281

PAMBUKO
Kanthi ngaturaken kunjuk syukur dhumateng ngarsanipun
gusti Allah ingkang moho agung, kita saget rampungaken tugas
saking bapak. Mugi-mugi makalah

basa rinengga puniko wonten

guna pahedahipun tumprap rancangging soho kemajengan piwucal

basa jawi ing kalangan MTs Negri tunggangri.
Tulungagung, Maret
2014

PENGARTOSAN BASA RINENGGA

Tumrap

para

sutresna

budhaya

luhur,

menawi

badhe

ngendikan, langkng-langkung badhe hangayahi dados panatacara

utawi pambiwara, prayogi tansah ambudidaya murih saged amiluta
makatsih dhumateng sagunging para tamu utawi para pamiyarsa,
prayogi migatosaken bab pamilihing basa amrih mujudaken salah
satunggaling

sarana

ingkang

kenging

kangge

mbudidaya

kacepengipun wicara wirasa.

Ukara endah werdinipun ukara ingkang sae saha andudut
manah, ukara ingkang endah punika saged karacik kanthi angengeti
kasusastraan, mapanipun saged wonten ing sekar, ukara gancaran
tuwin saksanes-sanesipun.
Kangge anjagi murih mboten anjuwarehi, penganggenipun
ukara endah punika kedah angengeti dugiprayogi, sampun ngantos
kaduk, mindhak amboseni dhateng para miyarsa utawi para rawuh,
kedah empan papan.
Dene mapanipun ukara endah punika saged wonten ing
perangan purwaka, isi utawi purnaning wicara utawi saged ginelar
ingkang arupi sekar, tembang, lelagon, sulukan saha gancaran.
Tuladha Basa Rinegga :
Tuladha ingkang arupi ukara gancaran
Tuladha Basa Rinengga kang ngemu pituduh
Tuladha Basa Rinegga ingkang rinacik ing parikan
Tuladha Basa Rinengga kangge ing wangsalan
Tuladha Basa rinengga
Paribasan Bebasan lan Saloka 1
Paribasan Bebasan lan Saloka 2
Paribasan Bebasan lan Saloka 3
Kang dadi ancas (tujuan) digunakake basa rinengga yaiku kanggo
nambahi kaendahaning ukara(pepaes).
Tuladha: a. Wayang iku minangka budaya kang adi luhung.

b. Supaya Koperasi Sekolah maju, para pengurus kudu

nggunakake akal budi

Jenis-Jenis Tembung Rinengga yaiku :

TEMBUNG GARBA
Tembung garba yaiku tembung loro utawa luwih sing digandheng
dadi siji sarana nyuda cacahe wanda. Tembung garba diarani uga
tembung sandi.
Tuladha :
1. Sarwendah sarwa + endah
2. Narendra nara + indra
3. Prameswari parama + iswari
Thuladha:
(01. aglis
(02. anng

(sk tembng : age + glis

(sk tembng : n + ing

(03. aranki (sk tembng : aran + ki

(04. dadywh (sk tembng : dadi + wuh
(05. dhmnyar (sk tembng : dhmn + anyar
(06. dupars (sk tembng : dupi + rs
(07. jalwstri (sk tembng : jalu + stri
(08. kady

(sk tembng : kadi + ky

(09. kajwarng (sk tembng : kajuwr + ing

(10. kalokng (sk tembng : kalok + ing
(11. kapyars (sk tembng : kapirng + arsa
(12. kalyan (sk tembng : kalih + lan
(13. lagyantuk (sk tembng : lagi + antuk
(14. 1agyanng (sk tembng : lagi + nng
(15. 1bdhng (sk tembng : lebdh + ing
(16. lumakng (sk tembng : lumaku + ing
(17. lumbng (sk tembng : lumbu + ing
(18. maharj (sk tembng : mh + rj
(19. maharsi (sk tembng : mh + arsi
(20. mahamru (sk tembng : mh + mru
(21. malebng (sk tembng : malebu + ing
(22. mungging (sk tembng : munggh + ing
(23. murbng (sk tembng : mrba + ing
(24. murwng (sk tembng : murw + ing
(25. narendr (sk tembng : nr + indr

(26. narpati (sk tembng : nr + dipati

(27. narpndah (sk tembng : nr + ndah
(28. natng (sk tembng : nt + ing
(29. nujwari (sk tembng : nuju + an
(30. praptng (sk tembng : prapt + ing
(31. prawirng (sk tembng : prawir + ing
(32. prawirotm (sk tembng : prawir + utm
(33. priyagng (sk tembng : priy + agung
(34. priyangg (sk tembng : priy + angg
(35. ratwagung (sk tembng : ratu + agung
(36. ratwelok (sk tembng : ratu + lok
(37. sarotm (sk tembng : saru + utm
(38. sedyars (sk tembng : sedy + ars
(39. sinm

(sk tembng : isih + enm

(40. sirku (sk tembng : sir + iku

(41. sitinggl (sk tembng : siti + inggl
(42. sugyart (sk tembng : sugih + art
(43. sumbangsh(sk tembng : sumbang + asih
(44. surendr (sk tembng : sur + indr
(45. surng (sk tembng : sur + ing
(46. surendr (sk tembng : sut + indr
(47. taksyalit (sk tembng : taksih + alit
(48. tankocap (sk tembng : tanp + ucap
(49. tumengng (sk tembng : tumeng + ing
TEMBUNG SAROJA
Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha utawa meh padha
tegese dianggo bebarenga. Tuladha:
a. Wayang iku minangka budaya kang adi luhung.
b. Supaya Koperasi Sekolah maju, para pengurus kudu nggunakake
akal budi. Tuladha tembung saroja liyane: iguh pretike,l lila legawa,
jejel riyel, gemi setiti, bagas waras, mubeng minger, tata karma,
babak bundhas., edi peni, gilir gumanti, gandhes luwes, ewuh
pakewuh, grapyak semanak ,madhep manteb
Tuladha :

1. Sajake warga desa padha katon ayem tentrem lan sayuk

rukun mbangun desa.
Ayem = tentrem
Sayuk = rukun
2. Susilowati olehe mlaku gandheng renteng karo kancane
Tuladha:
1 Adi luhung

27 Donga puji

52 Kukuh bakuh

2 Ajur mumur

28 Edi peni

53 Labuh labet

3 Amrik minging

29 Gagah prakosa

54 Lagak lageyan

4 Andhap asor

30 Galap gangsul

55 Lagak lagu

5 Angkat junjung

31 Gandhes luwes

56 Lalu lunges

6 Arum wangi

32 Gendhon rukon

57 Lega lila

7 Asih tresna

33 Gilir gumanti

58 Lir pendah

8 Babak belur

34 Girang gumuyu

59 Malang

9 Babak bundhas

35 Godha rencana

10 Bagas waras

36 Guyub rukun

60 Mobah mosik

11 Bala koswa

37 Iguh pratikel

61 Mudha dama

12 Baya pakewuh

38 Jalma

62 Mudha pinging

13 Bayu bajra

manungsa

megung

63 Mudha

14 Bibit kawit

39 Japa mantra

punggung

15 Bojana

40 Jebat kasturi

64 Mudha taruna

41 Jejel riyel

65 Mukti wibawa

16 Budi pakarti

42 Jungkir walik

66 Mula buka

17 Campur adhuk

43 Kadang

67 Mulang muruk

andrawina

18 Campur bawur

kadeyan

68 Murub mubyar

19 Candhak cekel

44 Kadhang kala

69 Nistha papa

20 Colong jupuk

45 Kajen karingan

70 Njarah rayah

21 Dana driyah

46 Kasep lalu

71 Nyampar

22 Dana weweh

47 Kepalu

23 Dhawuh
pangandika
24 Dhawuh
timbalan
25 Dhedhep
tidhem
26 Dhodhok seleh

nyandhung

kepenthung

72 Owah gingsir

48 Kepalu ketutu

73 Papa cintraka

49 Kesampar

74 Pasang rakit

kesandhung

75 Puji pandonga

50 Kocap kacarita

76 Rahayu slamet

51 Kongas

77 Rame gumuruh

ngambar

78 Rebut dhucung

79 Reka daya
80 Remuk rempu

97 Tandang
tanduk

81 Sabar drana

98 Tanem tuwuh

82 Sambat sebut

99 Tapa brata

83 Sapa aruh

100

84 Sato kewan
85 Sayuk rukun
86 Sembah sujud
87 Sembah
sungkem
88 Setya tuhu
89 Sisik melik
90 Sisip sembir
91 Solah bawa
92 Solah tingkah
93 Sotya retna
94 Suka rena
95 Tambal sulam
96 Tandang
grayang

Tata

karma
101

Tata
Tata
Tedheng

aling-aling
104

Teguh

santosa
105

Tepa

palupi
106

109

Tingkah

laku
110

Ubeng

111

Undha

112

Utang

selang
113

Wadya

bala
114

Watak

wantu
115

Welas

asih
Tepa

tuladha
107

tanduk

usuk

trapsila
103

Tindak

inger

rakit
102

108

Terang

trawaca

116

Wiring

isin
117

Wor suh

118

Wulang

wuruk

119
120

TEMBUNG ENTAR
121

122

Tembung entar ing bahasa Indonesia diarani kata

bermakna kiasan (konotasi). Tembung entar (tembung silihan)

iku tembung sing wis oncat saka tegese sing baku utawa
tembung sing ora kena ditegesi mung sawantahe.
123
124
125

Tuladha :
1. Yen kowe melu wong aja pisan-pisan dawa tangane
Dawa tangane sing dikarepake gelem nyolong

2. Yen wong tuwamu repot ya aja digegem tangane.

126

Digegem tangane sing dikarepake ora gelem tandang

gawe
127

Kanthi tuladha iku bisa disimpulake yen tembung entar

iku tembung sing tegese ora sabenere.

128
129

Thuladha :

130

Tembung Entar

1 Bocah kuwi pancen ora duwe kanca. Mrana-mrene mesthi

dhewe,

amarga

dheweke

menawa

omongan

kerep

ngumukake kasugihane wong tuwane. Iku kang njalari kancakancane ora seneng dolan bareng dheweke. Tembung entar
kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: gedhe endhase
2 Menawa

omong-omongan

karo

kanca-kancane

dheweke

mesthi mencla-mencle. Esuk iku dheweke janji marang kancakancane menawa dina Setu arep padha dijajakake, nanging
ora sida diundur dina Minggu. Dina Minggu, ana-ana wae
alasane kang njalari ora sida maneh. Nganti dheweke lali
marang janjine. Iku ndadekake kanca-kancane rumangsa gela
lan ora seneng marang dheweke. Tembung entar kang
nggambarake carita ing dhuwur yaiku: lunyu ilate
3 Saben ana pitakonan, Supri mesthi bisa mangsuli, ora mung
pitakonan babagan wulangan Basa Jawa, nanging kabeh
wulangan, dheweke bisa. Supri kuwi klebu bocah kang:
jembar kawruhe

4 Suwe-suwe gunung muntab lan nesu. Awake ndrodhog dadi

lindhu. Saka cangkeme metu latu kang panas. Kaanan mau
njalari ratune macan lan kewan liyane wedi banjur mudhun
menyang desa golek slamet. Saperangan wong padha salang
tunjang lunga ngungsi. Tembung entar kang cocog karo
kaanane gunung manut carita kasebut yaiku: panas atine
5 Saiki Budi mung manggon bareng adhine, amarga wis setaun
iki bapak lan ibune seda. Saben dina kanggo nyukupi
kabutuhan urip dheweke lan adhine, Budi nyambut gawe saka
esuk tekan bengi, saka gawean siji pindhah gawean liyane,
nganti kadhang kala lali mangan lan ngombe. Iku kabeh
supaya

adhine

bisa

tetep

nerusake

sekolahe

lan

bisa

kacukupan uripe. Tembung entar kang nggambarake carita

ing dhuwur yaiku: adus kringet
6 Ing pekarangan buri daleme Pak Broto, ana wit pelem, saben
peleme awoh, ora let suwe entek gari godhonge. Awoh siji
loro entek, awoh akeh uga entek. Manut Bu Kartiyem, tanggae
Pak Broto, kerep ana bocah-bocah cilik kang padha ngopeki
peleme Pak Broto, nalika Pak Broto meneri pas ora ana ing
dalem. Jebul miturut Pak Broto, bocah-bocah kuwi ora padha
nembung.Tembung

entar

kang

nggambarake

carita

ing

dhuwur yaiku: dawa tangane

7 Dheweke pancen ora duwe isin, wis dikandhani bola-bali karo
bapak ibu guru menawa saben upacara bendera kudu
nganggo topi, nanging dheweke ora. Ora mung sepisan
nanging prasasat saben ana upacara bendera. Menawa
dirasa-rasakke bocah iku pancen sengaja, bok menawa
supaya dadi kondhang jenenge amarga mesthi ditimbali maju
ing

tengah-tengahing

lapangan

kang

kanggo

upacara

bendera. Pancen ora duwe isin tenan. Ora wigah-wigih,

sekolah banjur paring ukuman kanggo bocah kang nerak
pranatan. Tembung entar kang nggambarake carita ing
dhuwur yaiku: rai gedheg
8 Babagan panganan, Adam senengane mangan nganggo
lawuh kang enak-enak kepara tempe lan tahu iku klebu
pangan kang ora enak miturut dheweke. Saben arep mangan

dheweke nyuwun nganggo lawuh iwak. Tembung entar kang

nggambarake carita ing dhuwur yaiku: mogel ilate
9 Pawarta menawa dheweke ora munggah kelas wis sumebar
tekan tangga teparone. Ana sing rumangsa mesakake marang
dheweke nanging uga akeh sing padha nyokurke, Memper
wae dheweke ora munggah, lha ora tau sinau, senengane
dolan, lan malah karo wong tuwane wani!.Tembung entar
kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: kembang lambe
10 Sinaoso panjenengan nipun dipun awonaken tiang sanes
piyambakipun mboten nate duka, mboten nate nggresula.
Piyambakipun tansah sabar lan narimah. Kepara malah
ndongakaken ingkang sae dhumateng tiang ingkang sampun
nyariosake

awon dhumateng panjenenganipun. Tembung

entar kang nggambarake carita ing dhuwur yaiku: sabar

ususe
11 Lare menika tansah wantun kaliyan tiang sepuh. Kamangka
rikala rumiyin lare menika tansah mbangun miturut kaliyan
tiang sepuh. Tembung entar kang nggambarake carita ing
dhuwur yaiku: ora ndalan
131
132

TEMBUNG
PARIKAN

133
134

Kang diarani parikan Yaiku unn-unn mawa

paugeran
kaddan

telung
saka

rong

warna
ukara

purwakanthi

kang

yaiku
dhapukak

:
nganggo

guru

swara

saben saukara kadedan saka rong gatra ukara kapisan mung

minangka purwaka; dn isi utawa wos dumunung ing ukara
kapindho.
135

Tuladha: Tawon madu, ngisep sekar. (Ukuran kapisan, 2

gatra). Calon Guru, kudu sabar (ukuran Kapindho, 2 gatra).

Gunane

purwaka

(ukuran

kapisan)

mung

dianggo

narik

kawigaten wong kang nedya sikandhani utawa dipituturi,

Perlun, supaya ing sadurung ukara kang isi utawa wos
dikandhakak, wong sing nedya dikandhani wis ketarik atin,

satemah banjur nggatekak, bisa ngerti temenan marang

maksud ukuran kang isi ngese (ukara kapindho).
136
137

Thuladha :

138

1. Sepet sepet, Sawone mentah

- Diempet empet, selak ra betah

2. wedang bubuk, gula jawa.
- Yen kepethuk, ati lega
3. Wajik klethik, gula abang
- Aja suthik, yen tumandhang
4. Kembang jagung, dipethik Cina
- barang wis kadhung, dikapakna
5. Godhong kecipir, mrambat kawat
- Najan gak mampir, nanging liwat
6. Manuk kutut, manggunge ngganter
- yen ra nurut, bisa keblinger
7. Manuk emprit, menclok godhong tebu
- Dadi murid, sing sregep sinau
8. Yen kembang kembange lamtara, dudu kembang
wora wari
- Mumpung sira isih mudha, sing taberi ngati ati
9. Esuk nyuling sore nyuling, sulinge arek Yogyakarta
- Esuk eling sore eling, sing dieling ora rumangsa
10. Awan awan aja keluyuran, ana pak mantri numpak
sekuter
- kapan kapan aku keturutan, duwe kanca sinaune pinter

11. Yen kembang kembange kacang, dudu kembange

puspa nyidra
- Sih cilik dikudang kudang, bareng gedhe gawe rekasa.
12. Esuk nembang sore nembang, tembange
asmaradana
- esuk ngadhang sore ngadhang, sing diadhang ra teka teka
139
140

Tuladha parikan

141

Parikan (4 wanda + 4 wanda) x 2

142

a. Pitik blorok, manak siji. Jare kapok, malah ndadi

143

b. Wajik klithik, gula Jawa. Luwih becik, sing prasaja.

144

c. Nyangking ember, kiwa tengen. Lungguh jejer, tamba

kangen.
145

d. Plesir sore, dina ahad. Naksir kowe, kakehan ragat.

146

e. Plesir sore, dina minggu. Naksir kowe ora kewetu.

147

Tuladha parikan kang liyane :

Abang-abang gendera landa, Ana sing ijo kok milih putih,

Bujang maneh ora ngluyura, sing wes duwe book ora tau
mulih

Ana brambang sasen llima, Berjuang labuh Negara

Awan-awan aja kluyuran, Ana pak mantra numpak sekuter,

Kapan-kapan aku keturutan, Duwe kanca sinaune pinter

Wedang bubuk gula jawa, yen kepethuk ati lega

Sepet-sepet sawone mentah, Diempet-empet selek ora betah

Bisa ngendhang ora bisa nyuling, Bisa nyawang ora wani

nyanding

Bibi Surip tuku klobot, Pethuk Encik tawa roti, Uwong Urip
pancen abot, mula becik ngati-ati

Wajik klethik, gula abang, Aja suthik, yen tumandang

Godhong kecippir mrambat kawat, Najan gak mampir nanging

lewat

Jambu apa jeruk, Aku melu apa entuk

Jemek-jemek gula jawa, aja ngenyek karo kanca

Kembang jagung dipethik cina, Barang wes kadung dikapakna

Manuk emprit menclok godhong tebu, Dadi murid sing sregep

sinau

Kutha Kendal Kali wungu, Ajar kenal karo aku

Manuk kutut manggunge ngganter, Yen ra nurut bias

keblinger

Esok nyulingsore nyuling, Sulinge arek Surabaya, Esok eling

sore eling, sing dieling ora rumangsa

Esok nembang sore nembang, tembange asmaradana, esok

ngadhang sore ngadhang, sing diadhang ra teka-teka

Nembang mlathi, warna peningganda wangi, Watak putri kudu

setiti angati-ati

Korek gambar klenthing, kula ndherek wonten wingking

Wedang jeruk tanpa gula, Aja sok umuk tanpa guna

Wajik klethik gula jawa, Luwih bejik sing prasaja

Tawon madu ngisep sekar, Dadi guru kudu sabar

Semarang kaline banjir, Aja sumelang ora dipikir

Manuk emprit, nucuk pari, Dadi murid, sing taberi.

Manuk tuhu, mencok pager, Yen sinau, dadi pinter.

Gudheg manggar, bumbune mrica ketumbar. Lamun sabar,

bisa lejar sarta bingar.

Kembang kencur, tinandur tepining sumur. Sapa jujur, bakal

luhur klawan makmur

Esuk nakir sore nakir, sing ditakir godhong plasa. Esuk mikir
sore mikir, sing dipikir mung golek bandha.

Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula,

Piwelingku mring pra mudha, aja wedi ing rekasa.

Yen kembang kembang cempaka, dudu kembang arum dalu,

Mumpung sira isih mudha, den asregep ngudi ngelmu

148
149

Wedang bubuk, tanpa gula, Ja sok ngantuk, gelis tuwa

150

PANGERTEN PURWAKANTI
151

152 Purwakanthi utawa aliterasi iku unen-unen utawa ukara kang runtut
basa utawa sastrane. Purwakanthi kang runtut basane jenenge purwakanthi basa, dene
yen ing sastra sinebutpurwakanthi sastra. Purwakanthi bisa awujud ukara lumrah,
bisa uga ngamot paribasan, saloka, utawa tembang. Purwakanthi bisa digolongake
dadi telu, yakuwi: Purwakanthi guru swara, Purwakanthi guru sastra lan Purwakanthi
Lumaksita.
153 Purwakanthi memper tegese karo sajak utawa rima. Sabenere, jinis lan
jenenging purwakanthi uga ora akeh, yaiku: purwakanthi guru swara, manawa kang
runtut swarane (lumrahe swara aksara menga/vokal); purwakanthi guru sastra,
manawa kang runtut aksarane; purwakanthi guru basa lan purwakanthi lumaksita.
Utawa isih akeh istilah liya kanggo tetenger araning purwakanthi:
154 Purwakanthi iku sukukata utawa wanda kang swarane padha utawa
meh padha, kang dumunung ing gatra utawa lariking tembang utawa puisi liyane. Ing
basa Indonesia swara kang padha utawa meh padha disebut sajak, persamaan bunyi
utawa rima. Wanda kang swarane padha iku ing basa Indonesia disebut sajak penuh,
dene kang swarane meh padha diarani sajak paruh. Ing pantun, parikan, singir, lan
lagu dolanan sajak kang dumunung ing pungkasing larik nduweni kalungguhan kang
wigati, awit pungkasaning gatra iku mungkasi kesatuan wirama. Ananging ana
tembang, swara kang padha utawa meh padha ing pungkasing larik-larik iku ora
dienggo, awit saben lagu iku wis ana aturane mungguh vokal-vokal kang dumunung
ing akiring gatra.
155 Ing tembang macapat ana aturan bab pira cacahing gatra saben
sapadane, pira cacahing wanda ing gatraning tembang mau, Ian vokal apa bae sing
dumunung ana pungkasaning gatra. Ing tembang macapat ana aturan bab guru
wilangan Ian guru lagu utawa dhong-dhing. Swara ing pungkasing gatra ana aturane,
mula purwakanthi iku gegayutan karo swara ing sajroning gatra. Swara ing sajroning
gatra iku sing padha utawa utawa meh padha ora mung loro, tarkadhang sok
dumunung ing sadawaning larik, mula ing kasusastran Indonesia disebut deret utawa
runtun. Deret utawa runtun mau ana sing arupa konsonan, ana sing arupa vokal, mula
banjur diarani runtun vokal utawa purwakanthi swara, sing tembung mancane
asonansi; lan runtun konsonan utawa purwakanthi sastra, basa mancane aliterasi.
156
PURWAKANTHI GURU SWARA
1. Ana catur mungkur, ana bapang nyimpang.
2. Gliyak-gliyak tumindak, alon-alon waton kelakon. Aja banter-

banter mundhak keblinger.

3. Watake putri kudu gemi, nastiti, lan ngati-ati.
4. Yen gelem obah bakal mamah.
5. Anak polah bapa kepradhah (paribasan)
6. Apik kemripik nancang kirik (paribasan).
7. Ati bengkong oleh oncong (paribasan)
8. Bacin-bacin iwak, ala ala sanak (paribasan).
9. Bandhol ngrompol (paribasan).
10. Buntel kadut ora nginang ora udut (paribasan).
11. Calak cangkol, kendhali bol, cemethi tai (paribasan).
12. Ciri wanci lelai ginawa mati (paribasan).
13. Gajah ngidak rapah (paribasan).
14. Gemblung jinurung, edan kuwarisan (Paribasan).
15. Keplok ora tombok.
16. Kumenthus ora pecus (paribasan).
17. Mengkak mengkok ora wurung ngumbah popok.
(paribasan).
18. Opor bebek mentas awake dhewek.
19. Londho londho walang sangit nggendhong kebo
(paribasan).
20. Sadawa dawane lurung isih dawa gurung (paribasan).
21. Tuna satak bathi sanak (paribasan).
22. Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati.
23. Wastra bedhah kayu pokah (paribasan).
24. Anut grubyug ora ngerti ing rembug (paribasan).
25. Wong busuk ketekuk, wong pinter keblinger.(paribasan).
26. gumarenggeng anggereng anggeng gumrunggung
(Wedhatama)
PURWAKANTHI GURU SASTRA
1. Para mudha kudu nduweni watak tata titi tatag tutug lan
tanggon.
2. Dhasare wong jejodhoan yaiku bobot, bibit, bebed.
3. Sing sapa salah bakale seleh.
4. Durung acundhuk acandhak (paribasan).
5. Garang nanging garing (paribasan).

6. Sanajan ora keris yen keras (paribasan).

7. Sluman slumun slamet.
8. Yen tan mikani rasa, yekti sepi asepa lir sepah samun
(Wedhatama).
9. Saya elok alangka longkanganipun, si wasis waskitha
ngalah, ngalingi marang si pingging (Wedhatama).
10. Kadi ta guwa kang sirung, sinerang ing maruta,
(Wedhatama).
157
PURWAKANTHI LUMAKSITA
1. Lela lela linali saya kadriya, driyasmara marang risang kadi
Ratih, Ratih ratu ratuning wong Cakrakembang, kembang
wijayakusuma asih mring kula.
2. Bung bung pait bung pait kuwihe maha, maha-maha lintrik
cah cilik digondhol kirik, kirik-kirik belang nyang pawon
kesiram wedang, wedang wedang bubuk kemriyuk gulane
remuk.
3. Carang wreksa, wreksa wilis tanpa patra. Nora gampang
wong urip neng alam donya. (wangsalan).
4. Witing klapa, klapa mudha saupama. Salugune mung mardi
reh raharja. (wangsalan).
5. Bayem arda, ardane ngrasuk busana. Mari anteng besuse
saya ketara (wangsalan).
6. Begja-begjane kang lali, isih begja kang eling lawan
waspada (Kalatidha).
158

1.

Kolik priya, priyagung anjani putra.

( priya,priyagung )
2.
159
160
161
162
163
164
165

Witing klapa, kalapa kangmaksih mudha. ( klapa,kalapa )

166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177