Diferensial Parsial
Diferensial Parsial
L = r2
dL = 2 r
dr
r : variabel bebas
y = f(x)
y = 20x2 + 45x + 100
3/29/2009
dy = 40 x + 45
dx
V = r2h
3/29/2009
3/29/2009
V
2
= r
h
V = 2 rh
r
r = konstan
h = konstan
Kalkulus II ( Differensial Parsial )
Turunan Parsial
z = f ( x, y )
3/29/2009
Contoh :
z = x3 + y 3 2 x 2 y
z z
Tentukan
,
x x
Penyelesaian :
z
= 3 x 2 + 0 4 xy
x
z
= 0 + 3y2 2x2
y
3/29/2009
z
= 3 x 2 4 xy
x
z
= 3 y2 2x2
y
f ( x, y, z ) = xy + 2 yz + 3zx
f
= y + 3z
x
f
= x + 2z
y
f
= 2 y + 3x
z
3/29/2009
y dan z = konstan
x dan z = konstan
x dan y = konstan
z z
,
x y
z z
= 2
x x x
2
z
x
3/29/2009
z 2 z
=
y x yx
z
y
2 z
2z
=
xy yx
z 2 z
=
x y xy
z 2 z
= 2
y y y
Contoh :
z = 3 x + 4 xy 5 y
2
Penyelesaian :
z
= 6 x + 4 y,
x
z
= 4 x 10 y,
y
2 z z
= = 6,
2
x
x x
z
=4
y x
z
= 4,
x y
2 z z
= = 10
2
y
y y
2 z
2 z
=4
=
xy yx
3/29/2009
Diferensial Total
Diferensial dx dan dy dari fungsi y = f ( x)
mengandung satu variabel bebas x.
dy
Jika dx = x, dan dy = f ' ( x) maka dx =
dx
dx
Fungsi z = f(x, y), mengandung dua variabel bebas,
yaitu x dan y.
Jika dx = x dan dy = y dengan nilai x berubah ubah
sedangkan y tetap, maka z adalah hanya merupakan fungsi x
dari turunan parsial z terhadap x yaitu :
z
d x z = f x ( x, y ) = dx
x
3/29/2009
Diferensial Total
Apabila y yang berubah ubah sedangkan x tetap,
maka z hanya merupakan fungsi dari y dan turunan
parsial z terhadap y adalah :
z
d y z = f y ( x, y ) =
dy
y
Jadi diferensial total dari z adalah jumlah dari masingmasing diferensial tersebut yaitu :
z
z
dz =
dx +
dy
x
y
3/29/2009
10
Diferensial Total
Untuk fungsi w = w(x,y,z,,t) diferensial
totalnya adalah :
w
w
w
w
dy +
dz + L dt
dw =
dx +
x
y
z
t
3/29/2009
11
Contoh:
z = x y + x y + xy
3
2 2
Penyelesaian :
z
= 3 x 2 y + 2 xy 2 + y 3
x
z
= x 3 + 2 x 2 y + 3 xy 2
y
dz =
z
z
dx + dy = 3 x 2 y + 2 xy 2 + y 3 dx + x 3 + 2 x 2 y + 3xy 2 dy
y
x
12
L = pl = xy
dL =
L
L
dx +
dy = ydx + xdy
x
y
x = 35, dx = 0,02,
y = 25, dy = -0,03
L = 35 x 25 = 875
dL = 25(0,02) + 35(-0,03) = - 0,55
Luas pendekatannya adalah = L + dL = 874,45
3/29/2009
13
I = f (V , R )
I
I
V
1
= ,
= 2
V R
R
R
I
I
V
1
dI =
dV +
dR = dV 2 dR
V
R
R
R
dV = 1, dR = 0,5
1
250
1
125
(0,5) =
3/29/2009
14
Aturan Rantai
Bila :
z = f(x,y), sedangkan
x = x(t)
y = y(t)
z = f(x(t),y(t)), berarti z fungsi dari t
dz z dx z dy
=
+
dt x dt y dt
(Total derivatif z terhadap t )
3/29/2009
15
Aturan Rantai
Demikian juga w = f(x,y,z, . . .) sedangkan x,y,z . . . merupakan
fungsi dari t, maka w adalah fungsi dari t :
dw w dx w dy w dz
=
+
+
+L
dt x dt y dt y dt
Jika z = f(x,y) sedangkan x = g(r,s) dan y = h(r,s) maka z
merupakan fungsi dari r dan s :
dz z dx z dy
=
+
dr x dr y dr
3/29/2009
dan
dz z dx z dy
=
+
ds x ds y ds
16
Contoh :
z = x + 3 xy + 5 y
x = sin t , y = cos t
2
Penyelesaian :
z
= 2 x + 3 y,
x
dx
= cos t ,
dt
z
= 3x + 10 y
y
dy
= sin t
dt
dz z dx z dy
=
+
= (2 x + 3 y )cos t (3 x + 10 y )sin t
dt x dt y dt
3/29/2009
17
f ( x, y ) = 0
Fungsi Implisit
Untuk mendapatkan
dy
dx
f dx f dy
0=
+
x dx y dx
atau
f f dy
+
=0
x y dx
dy
= x
f
dx
y
3/29/2009
18
x + x y 10 y = 0
3
Contoh :
Tentukan dy
dx
Penyelesaian :
f
= 3x 2 + 2 xy
x
f
= x 2 40 y 3
y
f
2
3
x
+ 2 xy
dy
x
=
= 2
f
x 40 y 3
dx
y
3/29/2009
19
Fungsi Implisit
Bila z sebagai fungsi dari x dan y diberikan dalam
bentuk implisit :
F(x,y,z)=0
z
Untuk mendapatkan
x
Fungsi F diturunkan terhadap x dan menerapkan
Aturan Rantai
F F z
+
=0
x z x
F
z
= x
F
x
z
3/29/2009
F F z
=0
+
y z y
F
z
y
=
F
x
z
20
Contoh :
F ( x, y, z ) = x 2 + 3 xy 2 y 2 + 3xz + z 2 = 0
z
z
Carilah
dan
x
y
Penyelesaian :
z
F F z
+
= (2 x + 3 y + 3 z ) + (3 x + 2 z ) = 0
x
x z x
F F z
z
+
= (3 x 4 y ) + (3 x + 2 z ) = 0
(ii )
y z y
y
F
F
z
2 x + 3 y + 3z
z
3x 4 y
y
x
=
=
dan
=
=
F
F
x
3x + 2 z
y
3x + 2 z
z
z
(i )
3/29/2009
21
Jacobian
Bila f(x,y,u,v) dan g(x,y,u,v)
f
f , g u
Matrik Jacobian J
=
u, v g
u
f
v
g
v
f f
f , g u v
Determinan Jacobian J
=
u, v g g
u v
3/29/2009
22
Contoh :
x = r cos ,
y = r sin
x
x
= cos ,
= r sin
r
y
y
= sin ,
= r cos
r
x
x, y r
Matrik Jacobian J
=
r , y
r
x
= cos
y sin
x
x, y r
Determinan Jacobian J
=
r , y
r
3/29/2009
x
= cos
y
sin
r sin
r cos
r sin
=r
r cos
23
dx
dy
dz
(x x0 ) + ( y y0 ) + (z z0 ) = 0
dt
dt
dt
3/29/2009
24
Contoh :
x = t,
y = t2,
z = t3
di titik t = 1
Penyelesaian :
Persamaan garis singgung
dx
dy
dz
= 1,
= 2t = 2,
= 3t 2 = 3
Pada titk t = 1 atau (1, 1, 1)
dt
dt
dt
x x0 y y0 z z0 x 1 y 1 z 1
=
=
=
=
=
dx
dy
dz
1
2
3
dt
dt
dt
Persamaan bidang normal
dx
dy
dz
(x x0 ) + ( y y0 ) + (z z0 ) =
dt
dt
dt
(x 1) + 2( y 1) + 3(z 1) = x + 2 y + 3z 6 = 0
3/29/2009
25
x x0 y y0 z z0
=
=
F
F
F
x
y
z
3/29/2009
26
Contoh :
z = 3x 2 + 2 y 2 11, (2, 1, 3)
F ( x, y, z ) = 3x 2 + 2 y 2 z 11 = 0
Carilah persamaan bidang singgung dan garis normal
Penyelesaian :
F
F
F
= 6 x = 12,
= 4 y = 4,
= 1
x
y
z
Persamaan bidang F (x x ) + F ( y y ) + F ( z z ) = 0
0
0
0
x
y
z
singgung :
12(x 2 ) + 4( y 1) 1(z 3) = 12 x + 4 y z = 25
Persamaan
garis normal :
3/29/2009
x x0 y y0 z z0 x 2 y 1 z 3
=
=
=
=
=
F
F
F
12
4
1
x
y
z
Kalkulus II ( Differensial Parsial )
27
dz z
z
= cos + sin
ds x
y
Turunan Berarah untuk fungsi f(x,y)
di titik P(x,y,z) dengan arah (, , )
diberikan oleh :
dF F
F
F
=
cos +
cos +
cos
ds x
y
z
3/29/2009
28
dz z
z
= cos + sin = 2 x cos 12 y sin
y
ds x
Pada titik P ' (7,2) dengan arah = 45o
1
1
dz
= 2 7( 2 ) 12 2( 2 ) = 5 2
2
2
ds
3/29/2009
29
dz z
z
=
cos + sin
ds x
y
dz
adalah fungsi dari arah . Arah yang
ds
z
memberikan
maksimum dinamakan gradien dari f ( x, y )
x
3/29/2009
30
dz
z
z
= sin + cos = 0
ds
x
y
z
z
y
y
tan =
= arc tan
z
z
x
x
ds
3/29/2009
31
<0
=0
2 f
= 2
x
2 f
2
y
3/29/2009
2 f
xy
2 f
> 0 dan
>0
2
x
2 f
> 0 dan
<0
2
x
Kalkulus II ( Differensial Parsial )
Titik minimum
Titik maksimum
32
f ( x, y ) = x 2 + y 2 4 x + 6 y + 25
Carilah titik maksimum atau minimum
Contoh :
Penyelesaian :
f
= 2x 4 = 0
x
x = 2,
y=3
2 f
= 2,
2
x
f
= 2y 6 = 0
y
2 f
=0
xy
2 f
=2
2
y
2
f 2 f 2 f
= (2)(2) 0 = 4
= 2 2
x y xy
2 f
>0
> 0,
2
x
Jadi titik (2,3) merupakan titik minimum
2
3/29/2009
33
f f f
= (2 x)(1) 0 = 2 x = 2,
= 2 2
x y xy
Jadi titik (-1,-2) merupakan titik pelana (sadle point)
2
< 0,
Fungsi
x3
y2
f ( x, y ) = x +
+ 2y
3
2
mempunyai titik minimum
di (1,2) dan titik pelana
(sadle point) di (1,2)
3/29/2009
34
x3
y2
Contoh : f ( x, y ) =
x+
+ 2y
3
2
Carilah titik stasioner (maksimum atau minimum)
Penyelesaian : f = x 2 1 = 0
f
= y+2=0
y
y = 2, dan
x = 1,
x
x = 1,
2 f
= 2 x,
2
x
Pada titik (1,2)
f
= 2
x
2 f
=1
2
y
y = 2
2 f
=0
xy
f f
2
= (2 x)(1) 0 = 2 x = 2
y xy
2 f
> 0,
= 2x = 2 > 0
2
x
Jadi titik (1,-2) merupakan titik minimum
2
3/29/2009
35
Metode Lagrange
Untuk menentukan harga ekstrim dari fungsi :
f(x,y)
dengan syarat g(x,y,z)=0
F ( x, y , z ) = f ( x , y , z ) + g ( x, y , z )
f
g
f
g
+
= 0,
+
= 0,
x
x
y
y
= pengali Lagrange
3/29/2009
f
g
+
=0
z
z
36
Contoh :
f ( x, y , z ) = x 2 + y 2 + z 2
Tentukan minimum f(x,y) dengan syarat :
2 x-y + 2 z-16 = 0
Penyelesaian :
F ( x, y, z ) = x 2 + y 2 + z 2 + (2 x y + 2 z 16)
F
= 0, 2 x + 2 = 0, x =
x
1
F
= 0, 2 y = 0,
y=
2
y
F
= 0, 2 z + 2 = 0, z =
z
32
1
Substitusi : 2( ) + 2( ) 16 = 0, =
9
2
32
16
32
x= ,
y= ,
z=
9
9
9
2
f ( x, y, z ) minimum
3/29/2009
2304
32 16 32
+ + =
81
9 9 9
37