E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Cadangan Melokalisasikan Agihan Zakat Di Institusi Pengajian Tinggi: Kajian Di

Politeknik Kota Kinabalu, Sabah
Dicky Wiwittan Toto Ngadiman1
Hairunnizam Wahid2
Mohd Ali Mohd Nor3
Abstrak
Isu keberkesanan pengagihan zakat masih menjadi agenda utama perbincangan
dalam kalangan institusi zakat mahupun pembayar zakat. Antara cadangan yang
dikemukakan adalah melalui kaedah desentralisasi kuasa pengagihan dan
pentadbiran zakat di lokaliti tertentu. Ini berdasarkan beberapa hujah keberkesanan
kaedah ini seperti meningkatkan tahap kecekapan dan keefisienan agihan zakat serta
meningkatkan tahap kepercayaan masyarakat terhadap amil zakat yang akhirnya
memungkinkan peningkatan jumlah kutipan zakat di negeri berkenaan setiap tahun.
Senario semasa di Sabah menunjukkan Pusat Zakat Sabah (PZS) telah merencanakan
kaedah ini di Universiti Teknologi Mara (UiTM) cawangan Sabah di mana satu
perlapan daripada pungutan zakatnya akan diserahkan semula kepada UiTM Sabah
untuk diagihkan sendiri oleh pentadbir zakat kepada pelajarnya yang diketegorikan
sebagai asnaf. Kaedah ini dikenali sebagai melokalisasi urus tadbir zakat. Kajian
menunjukkan kaedah ini telah berjaya meningkatkan tahap kecekapan dan
keberkesanan agihan zakat di UiTM tersebut. Namun begitu, kajian ini mendapati
kaedah ini masih belum dilaksanakan di institusi pengajian Politeknik yang juga
dianggap sebagai institusi pengajian tinggi. Justeru, kajian ini bertujuan mengkaji
tahap penerimaan dan persepsi warga Politeknik Kota Kinabalu terhadap cadangan
melaksanakan konsep lokalisasi agihan zakat di Politeknik tersebut. Sampel kajian ini
adalah warga tenaga kerja termasuk pembayar zakat yang terdiri daripada
kakitangan akademik dan sokongan di Politeknik Kota Kinabalu. Kajian ini
menggunakan instrumen soal selidik dan menganalisis data menggunakan kaedah
deskriptif dan nilai min skor. Hasil kajian mendapati majoriti responden di Politeknik
tersebut menyambut baik dan bersetuju cadangan perlaksanaan kaedah tersebut di
mana kuasa agihan zakat dinyahkan kepada pentadbir zakat yang dilantik oleh pihak
bendahari di Politeknik tersebut. Hasil kajian juga mendapati majoriti responden
tetap memilih institusi masjid sebagai institusi mentadbir urus zakat yang hampir
dengan warga Politeknik dan memudahkan proses pengagihan zakat. Beberapa
implikasi dasar serta cadangan turut dibincangkan dalam kajian ini

Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi & Pengurusan, UKM.e-mail: dicky@polikk.edu.my
Pensyarah Kanan di FEP, UKM; email; hairun@ukm.edu.my
3
Pensyarah Kanan di FEP, UKM; email; ali@ukm.edu.my
2

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Kata kunci: Lokalisasi, urus tadbir zakat, masjid, Politeknik Sabah

1.0

Pengenalan

Perintah untuk mengeluarkan zakat adalah rukun Islam yang ketiga daripada lima rukun Islam.
Perintah mengeluarkan zakat adalah datang daripada Allah SWT, sepertimana firman Allah SWT
yang bermaksud: Dan dirikanlah kamu akan sembahyang serta keluarkanlah zakat dan taatlah
kamu kepada Rasul supaya kamu beroleh rahmat. (an-Nur: 56). Pada zaman pemerintahan
Khalifah Abu Bakar R.A, baginda akan memerangi orang-orang yang enggan memgeluarkan zakat
kerana harta yang dikurniakan kepada orang-orang yang kaya juga terdapat hak orang
miskin. Berkaitan dengan agihan zakat pula, ianya telah dijelaskan dalam surah At-Taubah ayat
60:
"Sesungguhnya sedekah-sedekah (zakat) itu, hanyalah untuk orang-orang fakir,
orang-orang miskin, amil-amil yang mengurusnya, dan orang-orang muallaf yang
dijinakkan hatinya, dan untuk hamba-hambanya yang hendak memerdekakan dirinya,
dan orang-orang yang berhutang, dan untuk (dibelanjakan pada) jalan Allah, dan
orang-orang musafir (yang keputusan) dalam perjalanan (ketetapan hukum yang
demikian itu ialah) sebagai satu ketetapan (yang datangnya) dari Allah. Dan
(ingatlah) Allah Maha Mengetahui lagi Maha Bijaksana" [QS al-Taubah (9) : 60]
Pengurusan zakat perlulah diuruskan secara cekap supaya dapat menjaga kebajikan sosial dan
memberi manfaat kepada gorongan miskin (Nor Aini, 2006). Salah satu golongan asnaf yang layak
menerima bantuan zakat dan perlu diberi perhatian adalah asnaf dalam kalangan pelajar institut
pengajian tinggi (IPT) agar mereka tidak keciciran dalam pendidikan. Menurut Roslan (2001),
keperluan pendidikan adalah mustahak untuk meluaskan potensi pelajar hingga peringkat tinggi
dan optimum bagi menjadikan mereka insan yang berjasa dan memberi sumbangan terhadap
masyarakat dan negara. Melalui pendidikan, kesempitan taraf sosial dan ekonomi akan berubah
menjadi lebih baik dari sebelumnya (Gibbiseon & Murthy, 2003). Untuk memudahkan urusan
agihan zakat di institusi pengajian tinggi, terdapat inisiatif daripada pusat zakat negeri untuk
melaksanakan konsep lokalisasi pengurusan zakat. Sebagai contoh Lembaga Zakat Selangor
(LZS) telah menurunkan kuasanya kepada Penolong Amil yang dilantik di institut pengajian tinggi
awam (IPTA) terpilih untuk menguruskan 50 peratus daripada jumlah keseluruhan kutipan zakat
di institusi tersebut.
Justeru konsep lokalisasi dikatakan agak sesuai dipraktikkan bertujuan untuk memudahkan
pengagihan zakat kepada asnaf dalam sesuatu lokaliti tertentu. Kajian yang dilakukan oleh
Hairunnizam (2012) di Semenanjung Malaysia mendapati bahawa majoriti amil tempatan
bersetuju terhadap konsep lokalisasi dalam perlaksanaan zakat. Hairunnizam (2012) juga
mencadangkan supaya kajian mengenai lokalisasi zakat diperluaskan ke Sabah dan Sarawak.
Menurut Ahmad Hidayat (2014), penghayatan masyarakat di Sabah terhadap zakat harta masih
2

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

kurang. Di Sabah, Pusat Zakat Sabah PZS-MUIS telah mengadakan MoU antara UiTM Sabah di
mana UiTM ini dibenarkan menguruskan satu per lapan daripada jumlah kutipan zakatnya. Seperti
di UiTM Sabah, Politeknik Sabah juga seharusnya diberi peluang untuk menguruskan zakatnya
sendiri. Justeru itu, kajian ini dilakukan untuk melihat persepsi dan kesediaan Staf Politeknik Kota
Kinabalu Sabah terhadap cadangan lokalisasi pengurusan zakat di institusi tersebut. Adakah staf
Politeknik Sabah bersetuju dengan lokalisasi?
Menurut Hairunnizam (2012) majoriti amil dan asnaf di Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur
memilih masjid sebagai pusat untuk melaksanakan lokalisasi. Kajian ini disokong oleh Najihah
Ismail (2015) mendapati dua faktor pemilihan masjid di Bandar Baru Bangi sebagai pusat urus
tadbir zakat ialah kerana masjid merupakan tempat aktiviti umat Islam dan mudah akses.
Walaupun begitu, keadaan pengimarahan masjid di Sabah tidak seperti di Semenanjung Malaysia.
Kajian oleh Saini (2011) di Masjid Kampung Tebobon Sabah mendapati penyertaan golongan
muda terhadap aktiviti anjuran masjid masih lemah. Begitu juga tinjauan ke atas kehadiran pelajar
dan staf ke Masjid Politeknik Sabah dilihat masih lemah walaupun pelbagai aktiviti dilaksanakan.
Dalam situasi sebegini, adakah masjid Politeknik Sabah juga akan dipilih sebagai pusat
perlaksanaan lokalisasi zakat?

2.0

Kajian Lepas

Institusi pengajian tinggi kini mengorak langkah untuk melaksanakan konsep lokalisasi dengan
pembukaan kaunter zakat dibeberapa IPT tempatan. Sehingga 2016, pihak Lembaga Zakat
Selangor telah menjalankan kerjasama dengan 11 Institut Pengajian Tinggi, antaranya ialah
Universiti Teknologi Mara (UiTM), Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM), Infrastructure
University Kuala Lumpur (IUKL), Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM), Universiti
Putra Malaysia (UPM), Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS), Universiti Tenaga
Nasional (Uniten), Universiti Multimedia (MMU), Universiti Tun Abdul Razak (Unitar),
Universiti Selangor (Unisel) dan Management and Science University (MSU). Di Sabah pula,
Pusat Zakat Sabah (PZS) menjalinkan kerjasama dengan UiTM Sabah.
Kajian Muhamad Rahimi (2014) mendapati dengan penubuhan wakil zakat di institusi pengajian
tinggi dapat membantu ummah dalam kecemerlangan ilmu. Ini disokong oleh Muhammad Shukri
(2014) yang menyatakan bahawa pendidikan merupakan satu instrumen penting untuk mengubah
masyarakat. Antara punca keciciran pelajar dalam pendidikan ialah status sosio ekonomi termasuk
taraf pekerjaan ibu bapa. (Azman Ab Rahman, 2014). Kajian oleh Katty Hsiao Jia Wong et al.
(2011) mendapati sebaliknya iaitu pencapaian dalam pendidikan mempengaruhi tahap kemiskinan
di kalangan belia.
Penemuan oleh kajian Muhammad Rizal (2015) mendapati terdapat sebilangan asnaf di IPT
bekerja sambilan pada masa lapang untuk menampung perbelanjaan. Hakikatnya amaun yang
diterima oleh asnaf agak kecil (Muhammad Syukri, 2006). Justeru, Muhamad Rahimi (2014)
3

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

dalam kajiannya mencadangkan supaya jumlah bantuan yang disalurkan kepada asnaf berpadanan
dengan kos pendidikan para asnaf agar mereka boleh memberi tumpuan sepenuhnya kepada
pelajaran.
Muhammad Rizal (2015) dalam kajiannya mencadangkan satu model agihan zakat di IPT (Rajah
1) berteraskan konsep one stop center. Ianya berfungsi sebagai meeting point, pusat
maklumat, pusat perkhidmatan pelajar dan pusat rekreasi. Walaubagaimanapun, kajian tersebut
menyatakan dana 43.75 peratus sedia ada tidak mencukupi.

Rajah 1: Model cadangan Agihan Zakat Unit Zakat di IPT

Sumber: Mohd Rizal (2015)

Peranan Unit zakat di IPT perlu dikembangkan bukan sahaja menguruskan agihan dan kutipan,
tetapi pelajar asnaf perlu dipantau agar perkembangan pendidikan mereka terjaga. Menurut
Muhammad Syukri (2000) institusi zakat perlu menjalinkan ikatan rapat dengan penerima bantuan.
Justeru, Muhammad Rizal (2015) juga mencadangkan satu model seperti Rajah 2 di mana Unit
Zakat IPT bergerak secara bersama dengan Lembaga Zakat Selangor untuk memastikan
kecemerlangan asnaf dalam pendidikan.

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Rajah 2: Model cadangan perlaksanaan agihan zakat di IPT secara bersama LZS

Sumber: Mohd Rizal (2015)

Kecemerlangan akademik juga ada hubungkait dengan amalan agama. Antara faktor penting yang
mempengaruhi tahap pencapaian akademik seseorang pelajar ialah faktor sosio ekonomi, tahap
pendidikan ibu bapa, pendapatan keluarga, motivasi diri, gaya pengajaran guru dan juga gaya
pembelajaran pelajar itu sendiri. Walau bagaimanapun, amalan kerohanian juga turut dilihat
sebagai faktor penting yang mempengaruhi pencapaian akademik pelajar Islam (Salasiah Hanin,
2012).
Aktiviti keagamaan tidak dapat dipisahkan dengan masjid. Kajian oleh Shukri Ahmad (2013) di
Universiti Utara Malaysia mendapati penghayatan tentang solat masih lemah, manakala tahap
pengimarahan masjid masih rendah. Institusi masjid perlu diperkukuhkan kerana kajian
Hairunnizam (2012) mendapati amil tempatan memilih masjid sebagai pusat urus tadbir zakat
sekiranya konsep lokalisasi dilaksanakan di kawasan mereka.

3.0

Metodologi Kajian

Kajian ini dijalankan ke atas staf Muslim Politeknik Kota Kinabalu dan staf Pusat Zakat Sabah
dengan menganalisa persepsi mereka terhadap cadangan untuk mewujudkan lokalisasi di peringkat
Politeknik Kota Kinabalu. Borang soal selidik telah diedarkan kepada 250 staf muslim PKK.
Seramai 93 staf telah menjawab soalan kaji selidik. Jumlah ini sudah mencukupi menurut Noraini
Idris (2013) yang menyatakan bahawa 20 peratus persampelan sudah mewakili populasi sasaran
kajian. Ukuran skala Likert 5 mata digunakan untuk mengukur angkubah-angkubah dalam kajian
ini. Data yang lengkap kemudian dianalisisa dengan menggunakan analisis deskriptif dan skor
min.

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

4.0

Hasil Kajian

Analisis Demografi Responden: Responden yang paling ramai menjawab borang soal selidik
adalah staf yang berumur di antara 25 hingga 35 tahun, mempunyai ijazah, sudah berkahwin,
berkhidmat melebihi 5 tahun dan berpendapatan melebihi RM4,000 sebulan. Golongan pensyarah
merupakan paling ramai menjawab borang soal selidik. Hanya 12.9 peratus responden datangnya
daripada aliran agama. Kajian mendapati bahawa seramai 60 orang telah membuat potongan gaji
untuk zakat pendapatan. Ini merupakan satu langkah yang baik untuk meningkatkan lagi kutipan
zakat di PZS.
Jadual 1: Latar Belakang Responden Staf Politeknik Kota Kinabalu, Sabah
Item
Kekerapan
Peratusan
1. Umur:
25 35 tahun
50
53.8
36 45 tahun
37
39.8
46 55 tahun
5
5.4
56 60 tahun
1
1.1
2. Taraf Perkahwinan:
Bujang
20
21.5
Berkahwin
72
77.4
Duda/Janda
1
1.1
3. Tahap Pendidikan Tertinggi:
Sekolah Menengah
4
4.3
Diploma
8
8.6
Ijazah
51
54.8
Sarjana
28
30.1
Phd
2
2.2
4. Jawatan di Politeknik:
Bahagian Pengurusan
10
10.8
Pensyarah
71
76.3
Staf Sokongan
12
12.9
5. Aliran Pendidikan:
Agama
12
12.9
Sekular
81
87.1
6. Membuat potongan gaji untuk zakat pendapatan:
Ya
60
64.5
Tidak
33
35.5

Persepsi Staf Politeknik Kota Kinabalu Terhadap Cadangan Melaksanakan Konsep

Lokalisasi: Pembolehubah berbentuk konstruk dalam kajian ini dibahagikan kepada tiga iaitu
sosial, ekonomi dan politik yang merupakan kelebihan melaksanakan konsep lokalisasi
(Hairunnizam et.al, 2012). Kajian ini menggunakan skala likert nilai 1 hingga 5 bermula kepada
6

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

persepsi sangat tidak setuju bernilai 1 dan sangat setuju bernilai 5. Merujuk kepada Jadual 1,
terdapat 10 soalan konstruk untuk pembolehubah sosial. Item satu memperolehi min yang tertinggi
iaitu 4.12. Majoriti responden bersetuju sekiranya lokalisasi zakat diwujudkan, amil PKK yang
dilantik daripada kalangan staf PKK sendiri lebih mengenali pelajarnya berbanding amil dari PZS.
Jadual 2: Kelebihan lokalisasi dalam aspek sosial
Skala
Bil.
Item
1
2
3
4
5
1 Amil PKK lebih mengenali pelajar asnaf di
2
24
26
41
PKK berbanding amil negeri.
(2.2)
(25.8) (28) (44.1)
2 Amil PKK mempunyai hubungan rapat dengan
1
3
24
31
34
pelajar-pelajar asnaf berbanding amil negeri
(1.1) (3.2) (25.8) (33.3) (36.6)
3 Amil PKK lebih dipercayai berbanding amil
2
8
40
24
19
negeri
(2.2) (8.6) (43) (25.8) (20.4)
4 Amil PKK pastikan pelajar asnaf tidak malu dan
1
2
28
31
31
kekok jika memohon zakat melalui kaunter
(1.1) (2.2) (30.1) (33.3) (33.3)
zakat PKK
5 Amil PKK mudah dihubungi dan akan
1
29
29
34
menjimatkan masa permohonan zakat
(1.1) (31.2) (31.2) (36.6)
6 Amil PKK akan memantau pelajar asnaf lebih
1
30
27
35
kerap berbanding amil negeri
(1.1) (32.3) (29) (37.6)
7 Amil PKK lebih mengenali pelajar miskin di
2
23
31
37
PKK yang berpotensi layak menerima zakat
(2.2) (24.7) (33.3) (39.8)
8 Amil PKK lebih memahami masalah yang
3
21
32
37
dihadapai pelajar asnaf berbanding amil negeri
(3.2) (22.6) (34.4) (39.8)
9 Amil PKK mudah menggalakkan pelajar asnaf
2
25
30
36
turut serta dalam sebarang aktiviti
(2.2) (26.9) (32.3) (38.7)
10 Amil PKK akan bertindak lebih cepat
1
27
28
37
menyelesaikan masalah pelajar asnaf
(1.1) (29) (30.1) (39.8)
berbanding amil negeri
Nota: berasaskan skala seperti berikut: 1 Sangat tidak setuju; 2 Tidak setuju; 3 Sederhana; 4
Setuju; 5 Sangat setuju
Nilai min keseluruhan konstruk ini ialah 4.01
(

) nilai peratus daripada jumlah responden

] nilai ralat piawai bagi min

Min
4.12
[.98]
4.01
[.096]
3.54
[.102]
3.96
[.094]
4.03
[.088]
4.03
[0.90]
4.11
[.088]
4.11
[.090]
4.08
[.089]
4.09
[.089]

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Kajian ini mendapati nilai min untuk konstruk untuk pemboleh ubah sosial secara puratanya adalah
4.01. Nilai purata ini secara keseluruhannya menunjukkan majoriti responden bersetuju dengan
cadangan lokalisasi berdasarkan kelebihannya dalam aspek sosial.
Jadual 3: Kelebihan lokalisasi dalam aspek ekonomi
Skala
Bil.
Item
1
2
3
4
5
1 Amil PKK akan mengagihkan zakat lebih cekap
2
35
28
28
dan efisien
(2.2) (37.6) (30.1) (30.1)
2 Amil PKK lebih mudah bekerjasama dengan
1
24
33
35
pelajar asnaf dan menggalakkan aktiviti
(1.1) (25.8) (35.5) (37.6)
3 Kos permohonan menjadi lebih murah seperti
1
22
28
42
kos pengangkutan dan masa
(1.1) (23.7) (30.1) (45.2)
4 Amil PKK lebih kenal potensi ekonomi yang
1
24
34
34
bersesuaian dengan minat dan bakat pelajar
(1.1) (25.8) (36.6) (36.6)
asnaf
5 Amil PKK akan mengagihkan zakat dengan
1
31
29
32
cepat berbanding amil negeri
(1.1) (33.3) (31.2) (34.4)
Nota: berasaskan skala seperti berikut: 1 Sangat tidak setuju; 2 Tidak setuju; 3 Sederhana; 4
Setuju; 5 Sangat setuju

Min
3.88
[.090]
4.1
[.085]
4.19
[.087]
4.09
[.085]
3.99
[.088]

Nilai min keseluruhan konstruk ini ialah 4.05

(

) nilai peratus daripada jumlah responden

] nilai ralat piawai bagi min

Merujuk kepada Jadual 3, purata min untuk soalan konstruk pembolehubah ekonomi adalah 4.05.
Ini menunjukkan majoriti responden masih bersetuju ke atas lokalisasi berdasarkan kebaikannya
daripada aspek ekonomi. Nilai min yang tertinggi adalah daripada aspek penjimatan kos iaitu kos
pengangkutan dan masa akan menjadi murah kerana pelajar asnaf tidak lagi perlu berurusan di
pejabat PZS.

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Jadual 4: Kelebihan lokalisasi daripada aspek politik

Skala
Bil.
Item
1
2
3
4
5
1 Amil PKK lebih disukai jika berurusan dengan
27
31
35
pelajar asnaf kerana PKK adalah di kalangan
(29) (33.3) (37.6)
pensyarah PKK
2 Amil PKK akan menjalankan pengagihan zakat
32
29
32
dengan telus dan jujur
(34.4) (31.2) (34.4)
3 Amil PKK akan mengurangkan proses birokrasi
1
29
28
35
permohonan zakat
(1.1) (31.2) (30.1) (37.6)
3 Amil PKK tidak pilih kasih terhadap pelajar asnaf
1
35
28
29
berdasarkan kecenderungan
(1.1) (37.6) (30.1) (31.2)
5 Amil PKK akan meningkatkan imej institusi zakat
4
26
28
35
dan menarik lebih ramai orang membayar zakat.
(4.3) (28) (30.1) (37.6)
Nota: Berasaskan skala seperti berikut: 1 Sangat tidak setuju; 2 Tidak setuju; 3 Sederhana; 4 Setuju; 5
Sangat setuju

Min
4.09
[.085]
4.00
[.086]
4.04
[.089]
3.91
[.089]
4.01
[.095]

Nilai min keseluruhan konstruk ini ialah 4.01

(

) nilai peratus daripada jumlah responden

] nilai ralat piawai bagi min

Akhirnya, apabila dilihat dari aspek politik seperti dalam Jadual 4 majoriti responden masih lagi
bersetuju keatas cadangan lokalisasi diwujudkan. Ini dibuktikan dengan purata min yang
diperolehi adalah 4.01. Item yang menyumbangkan min tertinggi adalah item 1 iaitu 4.09 di mana
pelajar lebih suka berurusan dengan amil PKK yang dilantik kerana amil tersebut daripada
kalangan pensyarah PKK sendiri.
Jika diperhatikan min keseluruhan bagi pembolehubah sosial, ekonomi dan politik seperti yang
ditunjukkan dalam Jadual 2, Jadual 3 dan Jadual 4, masing-masing adalah 4.01, 4.05 dan 4.01.
secara keseluruhannya keseluruhan staf Politeknik Sabah bersetuju perlaksanaan lokalisasi di
institusi tersebut. Ini adalah kerana min keseluruhan adalah melebihi 4 iaitu melebihi tahap setuju.
Sekiranya responden ditanya secara langsung tentang cadangan perlaksanaan lokalisasi, 65.6
peratus bersetuju dan selebihnya 34.4 peratus sangat bersetuju seperti yang ditunjukkan dalam
Jadual 4. Tiada seorang pun responden menyatakan tidak setuju tentang cadangan lokalisasi dan
ini bermaksud bahawa semua responden berkeinginan supaya konsep lokalisasi ini dilaksanakan.

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Jadual 5: Persetujuan cadangan perlaksanaan lokalisasi

_______________________________________________________
Kekerapan Peratusan
________________________________________________________
Setuju
61
65.6
Sangat setuju
32
34.4
________________________________________________________
Jumlah
93
100.0
Kajian ini juga mengambil tinjauan daripada responden sekiranya konsep lokalisasi ini
dilaksanakan di manakah lokasi paling sesuai untuk menempatkan pejabat Pusat Agihan Zakat
PKK. Didapati bahawa Pusat Islam atau Masjid telah dipilih oleh responden sebagai tempat yang
paling sesuai. Jadual 5 menunjukkan hasil tinjauan ke atas tempat yang sesuai untuk pusat urusan
zakat di Politeknik Sabah.
Jadual 6: Tempat yang sesuai untuk pusat urusan zakat di PKK
Item
Pusat Islam PKK
Pejabat Hal Ehwal Pelajar
Pejabat Asrama
Pejabat Pentadbiran

Kekerapan
65
22
1
5

Peratusan
69.8
23.7
1.1
5.4

Hasil yang diperolehi dalam Jadual 6 pula menunjukkan responden yang terdiri daripada staf
Politeknik memilih masjid sebagai pusat yang sesuai untuk melaksanakan konsep lokalisasi. 10
Soalan yang dirangka sebagai pembolehubah merupakan peranan dan kelebihan masjid terhadap
lokalisasi. Data dianalisa menggunakan min skor untuk melihat tahap kepuasan responden.

Jadual 7: Nilai Min Skor Cadangan Melokalisasikan Pusat Pengurusan Zakat di Masjid
Skala
Bil.
1
2

Item

1
1
Masjid adalah Pusat Islam atau tempat umat Islam
(1.1) (1.1)
melakukan ibadat dan aktiviti keagamaan.
Masjid adalah tempat kegiatan ilmu dan dakwah, oleh
itu ia menjadikan mudah untuk menyebarkan
maklumat berkenaan zakat.
10

Min

2
(2.2)

18
71
4.69
(19.4) (76.3) [.070]

7
(7.5)

16
93
4.68
(17.2) (75.3) [.063]

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

3

Sekiranya pengurusan zakat di masjid, ianya secara

tidak langsung akan menggalakkan masyarakat
setempat menunaikan solat secara berjemaah.

3
11
14
65
4.52
(3.2) (11.8) (15.1) (69.9) [.086]

1
10
20
62
4.54
Di masjid, pihak pengurusan zakat lebih mudah
(1.1)
(10.8)
(21.5)
(66.7)
[.076]
bekerjasama dengan masyarakat setempat.
5 Proses pembayaran dan agihan menjadi lebih cepat
1
8
20
64
4.58
jika dijalankan di masjid kerana tidak perlu ke pusat
(1.1) (8.6) (21.5) (68.8) [.072]
zakat.
6 Aktiviti kutipan dan pengagihan zakat di masjid
1
9
22
61
4.54
kepada asnaf akan membantu pusat zakat dari segi
(1.1) (9.7) (23.7) (65.6) [.074]
kutipan dan agihan.
7 Masyarakat setempat akan dapat melihat sendiri
kemana kutipan zakat diagihkan sekiranya di lakukan
2
10
21
60
4.49
di masjid, ianya akan meningkatkan keyakinan
(2.2) (10.8) (22.6) (64.5) [.080]
kepada institusi zakat.
8 Imej institusi zakat akan meningkat dan akan menarik
3
9
21
60
4.48
lebih ramai masyarakat membayar zakat jika proses
(3.2) (9.7) (22.6) (64.5) [.083]
pembayaran zakat dilakukan di masjid
9 Di masjid, pihak pengurusan zakat lebih mudah
3
13
23
54
4.38
(3.2) (14) (24.7) (58.1) [.088]
dihubungi untuk sebarang urusan berkaitan zakat
10 Pengurusan zakat akan lebih cekap dan efisien
1
4
16
21
51
4.26
(1.1) (4.3) (17.2) (22.6) (54.8) [.100]
sekiranya dijalankan di masjid.
Nota: Berasaskan skala seperti berikut: 1 Sangat tidak setuju; 2 Tidak setuju; 3 Sederhana; 4 Setuju; 5
Sangat setuju

Nilai min keseluruhan konstruk ini ialah 4.52

(

) nilai peratus daripada jumlah responden

] nilai ralat piawai bagi min

Berdasarkan kepada Jadual 7 min paling rendah adalah 4.26 dan yang tertinggi adalah 4.69,
manakala untuk min keseluruhan bagi soalan konstruk masjid sebagai cadangan lokalisasi ialah
4.52. Ini menunjukkan majoriti responden bersetuju menerima masjid sebagai pusat lokalisasi
berdasarkan kepada peranan dan kebaikan masjid disebabkan min keseluruhan melebihi 4 iaitu
setuju. Min yang tertinggi disumbangkan oleh item 1 dan dikuti oleh item 2 yang mempunyai
kaitan yang kuat iaitu masjid merupakan sebagai pusat aktiviti keagamaan bukan sahaja untuk
melakukan solat berjemaah lima waktu tetapi juga berperanan untuk aktiviti agama yang lain
termasuk dakwah dan penyebaran risalah berkaitan zakat.

11

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

5.0

Perbincangan dan Implikasi Dasar

Kajian ini telah membuktikan bahawa majoriti responden menyambut baik cadangan untuk
melaksanakan lokalisasi di IPT Politeknik Kota Kinabalu. Ini adalah kerana mereka dapat melihat
sendiri bagaimana wang zakat mereka diuruskan dan diagihkan di samping ianya dapat memberi
banyak manfaat kepada pelajar asnaf di institusi tersebut.
Melalui sistem penasihat akademik yang diperkenalkan di Politeknik ianya dapat mengesan lagi
asnaf dengan lebih kemas. Sebagai contoh apabila pelajar ponteng kelas atau tidak mendaftarkan
diri, penasihat akademik akan menghubungi pelajar tersebut untuk mengetahui sebab pelajar
berbuat demikian. Sekiranya kerana masalah kewangan, siasatan segera boleh dibuat dan sekiranya
benar, pelajar tersebut layak untuk menerima bantuan zakat. Ini dapat mempercepatkan urusan
agihan zakat dan mengurangkan karenah birokrasi kerana pelajar tidak perlu pergi ke pusat zakat
semata-mata untuk mengambil borang kemudian kembali semula ke institusi untuk mendapatkan
pengesahan status pelajar, kemudian hantar semula ke pusat untuk menunggu panggilan temuduga
sekiranya dirasakan layak untuk menerima zakat.
Masyarakat mula menerima masjid sebagai pusat untuk pelbagai urusan hal ehwal agama. Oleh
yang demikian institusi perlu diperkasakan dengan langkah pertama dengan memakmurkan masjid
dengan solat berjemaah lima waktu. Hasil pemerhatian penyelidik mendapati bahawa kedatangan
pelajar dan kakitangan Politeknik Kota Kinabalu ke masjidnya masih di tahap yang rendah. Hanya
segelintir sahaja yang memakmurkan masjid. Begitu juga sebahagian masjid-masjid di Sabah,
yang hanya diimarahkan apabila ada program-program keagamaan tertentu.
Kajian oleh Ahmad Hidayat (2014) mendapati bahawa kesedaran tentang umat Islam terhadap
membayar zakat di Sabah masih lemah. Bukan sahaja berkaitan zakat malah kefahaman tentang
kepentingan kefarduan solat dan amalan agama yang lain masih lemah. Untuk mengatasi masalah
ini, peranan masjid harus dipertingkatkan dengan membentuk jemaah dakwah daripada masjid.
Kajian oleh Ahmat Hidayat (2014) mendapati masih ramai lagi masyarakat di pedalaman sabah
iaitu di Kota Belud belum menunaikan kewajipan tersebut. Lokalisasi dilihat sebagai usaha untuk
memudahkan urusan pembayaran zakat di kawasan tersebut dan juga di pedalaman yang lain.
Keberadaan wakil amil di sesuatu tempat bukan sahaja membantu kutipan dan mengenali asnaf
malah boleh menjalankan peranan untuk menyebarkan agama.
Isu kutipan yang belum diagihkan secara sempurna atau lambat diagihkan merupakan isu yang
sering ditimbulkan. Oleh kerana lokasi geografi dan jaringan kemudahan jalan raya yang tidak
baik, amat sukar bagi kakitangan PZS untuk membuat lawatan ke kawasan-kawasan terpencil bagi
menjejaki asnaf. Dengan mengaplikasi konsep lokalisasi, wakil amil yang dilantik boleh
memudahkan pencarian asnaf. Walaubagaimanapun kajian ini mencadangkan beberapa langkah
di mana institusi pengajian tinggi boleh membantu pusat zakat dalam mencari asnaf. (1) Butiran
pelajar terutama di bahagian kewangan dan maklumat keluarga perlu dilengkapkan oleh setiap
pelajar baru. (2) Senarai pelajar yang berada dalam keluarga miskin atau asnaf diserahkan kepada
12

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

pusat zakat. (3) Senarai berikut akan dikelompokkan mengikut kawasan supaya mudah untuk
lawatan dan siasatan sekiranya perlu. (4) PZS dan IPT boleh menjalinkan kerjasama dua hala untuk
mengadakan CSR bagi menjejaki asnaf di kawasan-kawasan terpencil.

6.0

Kesimpulan

Berdasarkan kepada isu kutipan, agihan dan kesedaran mengenai zakat, ditambah pula dengan
keadaan geografi dan jaringan perhubungan yang sukar di Sabah, kaedah lokalisasi dilihat sebagai
satu bentuk penyelesaian dan dapat membantu PSZ dalam urus tadbir zakat. Semua orang Islam
harus saling bekerjasama dalam usaha memartabatkan institusi zakat di Malaysia. Kajian
mengenai perlaksanaan lokalisasi tidak hanya tertumpu kepada institusi pengajian yang
mempunyai pelajar yang ramai tetapi perlu diperluaskan ke institusi-institusi pendidikan bermula
dari peringkat sekolah, IPT swasta, maktab-maktab perguruan dan institusi-institusi latihan,
kawasan-kawasan kampung dan penempatan seperti Felda dan sebagainya. Kajian seperti ini
sangat bermanfaat untuk melihat kesuaian perlaksanaan lokalisasi di sesuatu kawasan. Sekiranya
perlaksanaan dibuat tanpa mengambil pandangan masyarakat setempat boleh mengundang rasa
ketidakpuashatian di kalangan mereka.

Rujukan
Abdul Aziz Muhammad, (1993), Zakat and Rural Development inMalaysia. Kuala Lumpur: Berita
Publishing
Adibah Abdul Wahab dan Joni Tamkin Borhan, 2014. Impak Zakat dalam Membangunkan
Sosioekonomi di Malaysia: Penilaian Teori dan Praktis, Seminar Pengurusan Zakat di
Institusi Pengajian Tinggi: Pengalaman dan Hala Tuju, Universiti Teknologi Mara.
Ahmad Hidayat Buang & Saidatul Badrul Mohd Said (2014). Pentadbiran Zakat dan Kesedaran
Masyarakat Islam Membayar Zakat di Daerah Kota Belud Sabah. Sains Humanika 2, 125
134
Abdul Latif, M.D. 1998. Zakat management and administration in Malaysia. Kertas kerja
dibentangkan di Seminar of zakat and Taxation di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia.
Alderman H. 2002. Do local officials know something we dont? Decentralization of targeted
transfers in Albania. Journal of Public Economics 83 (2002) 375404
Crook R .and J. Manor (2000). Democratic Decentralization (OECD Working Paper Series No.11).
Washington The World Bank

13

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Dziauddin Syarif. 2003. Sistem Pungutan dan Agihan Zakat Fitrah. Kajian di Baitul Mal Negeri
Sembilan, Disertasi Sarjana Syariah, Universiti Malaya.
Hankla, C .R (2008)." Wheni s FiscalD ecentralizatioGno odf or Governance? " Publius: The
Journal of Federalism 1:- 19
Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad, dan Radiah Abdul Kader (2009) Pengagihan Zakat Oleh
Institusi Zakat di Malaysia: Megapa Masyarakat Islam Tidak Berpuas Hati?, Jurnal
Syariah, Jil. 17, Bil. 1, ms 97
Hairunnizam Wahid., Sanep Ahmad & Radiah Abdul Kader (2010). Pengagihan zakat oleh
institusi zakat kepada lapan asnaf: Kajian di Malaysia. Jurnal Pengurusan JAWHAR 4(1):
141-170.
Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad & Radiah Abdul Kader. (2012). Melokalisasikan Urus
Tadbir Pengagihan Zakat: Peranan Institusi Masjid di Malaysia.
Accounting and Governance 3: 7183

Asian Journal of

Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad & Radiah Abdul Kader. (2012). Penerimaan Amil dan Asnaf
Terhadap Penyetempatan Pengagihan Zakat di Malaysia. Jurnal Ekonomi Malaysia.
46(1)(2012):39-51
Hussain, M., & Hairi, M. (2009). Keberkesanan sistem agihan zakat: Suatu pandangan awal.
Katty Hsiao Jia Wong, Ti Ching Yan & Janice Lay Hui Nga (2011) Kemiskinan Dan
Pendidikan: Kesan Dan Cabaran Di Kalangan Belia Malaysia Malaysian Journal Of Youth
Studies (Volume 5, Pages 55 To 76)
Khaf, Monzer (1995). Zakat: Unsolved Issues in contemporary Fiqh. Sadeq et. al (eds.)
Development and Finance in Islam. Kuala Lumpur: Zafar Press Pte. Ltd.
Khaf, Monzer( 1999).The Performance of The Institution of Zakat in Theory and Practice
(Working paper,International Conference on lslamic Economics Towards The 21st
Century Kuala Lumpur April 26-30 1999
Kline R.B (2011). Principles and practice of structural equation modeling. 3rd edition. New York:
The Guilford Press.
Mokhtar, Shaik Ali Mohammad (2003). Peranan Masjid dalam Islam.(Terj.) Kuala Lumpur:
14

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Yayasan Dakwah Islamiah Malaysia

Muhamad, A. 2008. Perception of academicians toward zakat administration particularly zakat
distribution: The case of Kelantan. IIUM. Tidak diterbitkan.
Muhamad Rahimi Osman dan Ghafarullahhuddin Din, 2014. Pengurusan Zakat di Institusi
Pengajian Tinggi, Seminar Pengurusan Zakat di Institusi Pengajian Tinggi: Pengalaman
dan Hala Tuju, Universiti Teknologi Mara
Muhammad Rizal Jalil, Hairunnizam Wahid & Sanep Ahmad. (2015). Lokalisasi Unit Zakat
Institusi Pengajian Tinggi Sebagai Model One Stop Center Agihan Zakat Pendidikan.
Prosiding Seminar Fiqh Semasa (SeFis) 81-93 2015
Muhammad Sykuri Salleh et.al, 2000. Pengurusan Kemiskinan dalam Muhammad Sykuri Salleh
et.al Pengurusan Pembangunan Islam: Prosiding Seminar, Pulau Pinang, Pejabat Mufti
Kerajaan Negeri Pulau Pinang. h.1.
Muhammad Syukri Salleh (2006). Lokalisasi Pengagihan Zakat: satu Cadangan Teoritis. dalam
Hailani & Abdul Ghafar (penyt). Zakat: Pensyariatan, Perekonomian & Perundangan.
Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia
Nor Aini Idris. 2006. Isu dan Masalah Kemiskinan di Malaysia, dalam Ishak Yusoff et.al
(penyunting), Ekonomi Malaysia ke Arah Pascaindustri, Bangi, Penerbit Univerisiti
Kebangsaan Malaysia, h.150
Noraini Idris, 2013. Penyelidikan Dalam Pendidikan. McGraw-Hill Education (Malaysia) Sdn.
Bhd.h.116
Paimuzi Yahya. 1996. Pengagihan Zakat Di Malaysia, Disertasi Sarjana Pengajian Islam,
Universiti Malaya.
Rondinelli D.A and Cheema, G.S (1983). Implementing decentralization policies: An
Introduction. in Cheema G.S and Rondinelli D.A. (edt.) Decentralization and
development:Policy implementation in developing countries. California: SAGE
Publication Inc.
Saini Ag. Damit Abd Hakim Mohad Ros Aiza Mohd Mokhtar (2011).Modal lnsan: Peranan
15

E-PROSIDING SEMINAR KEBANGSAAN EMAS DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA

Masjid Kampung Tobobon, Kota Kinabalu Sabah.

Salasiah Hanin Hamjah Ermy Azziaty Rozali Rosmawati Mohamad Rasit Zainab Ismail (2012).
Perkaitan Amalan Spiritual Dengan Pencapaian Akademik Pelajar Issn : 1985-5826 Ajtlhe
Vol. 4, No.2, July 2012, 51-60
Sanep Ahmad, Hairunnizam Wahid & Adnan Mohamad. (2006). Penswastaan Institusi Zakat dan
Kesannya Terhadap Pembayaran Secara Formal di Malaysia. International Journal of
Management Studies 13 (2), 175-196.
Shah A and Thompson T (2004). Implementing Decentralized Local Governance: A Treacherous
Road with Potholes, Detours and Road Closures. World Bank Policy Research Working
Paper 3353, June 2004
Qardawi Y. (1999) Fiqh Az-Zakat: A Comparative study. London Dar Al Taqwa Ltd
Zakaryya Mohamed Abdel-Hady. (2010). The Masjid, Yesterday and Today

16