Anda di halaman 1dari 26

www.alangalangkumitir.wordpress.

com
oleh : Mas Kumitir 1

SULUK TIYANG SHALAT

SULUK PANGADEG SHALAT

Amba anedha pawarta, kalaku matur ing Tuan, bab shalat napa, alenggah
angsale saking punapa, pangadeg ngasalat, atanapi ingkang rukuhe,
asale saking punapi.
Terjemahan :
Saya mohon berita, sehingga saya berkata pada Tuan, perihal shalat, duduk asalnya apa,
berdiri dalam shalat dan juga ruku, itu asalnya dari apa.

Sujud angsale punapi, nabda Tuan jarwanana, kalawan malih lungguh,


angsal saking punapa, kawula dereng wikan, kang Ulama alon muwus,
ujare kang pun ulama.
Terjemahan :
Sujud asalnya apa, mohon Tuan Jabarkan, dan lagi duduk, asal dari apa, hamba belum
tahu, sang Ulama berkata pelan bahwa menurut para ulama.

Pangadeg angsale saking api, dudu api keneng pejah, dudu api panas
mangke, apeteng yen winicara, dudu api kinarya, kang tau kena dipun
wurung, ingkang dalan kena ewah.
Terjemahan :
Berdiri asalnya api, bukan api yang bisa mati, bukan apai yang panas, gelap jika
dikisahkan, bukan api yang dibuat, yang tidak bisa dimatikan dan tak bisa berubah.

Dudu api kang kena wetisi, dudu api keneng owah, dudu api ingkang
setan, iku Nini den waspada, ong api iku cahya, roh ilapi tegesipun, kadya
katur sarya nembah.
Terjemahan :
Bukan api yang bisa didinginkan, bukan api yang bisa berubah, bukan api yang setan,
itulah Nini waspadalah, dalam api itu ada cahaya (atau) roh idhafi maksudnya (Dewi
Murtasiyah) berucap lalu menyembah.

Ingkang rukuk kadi pundit, angsale saking punapa, dipun prapta sajatine,
gyata Ulama angandika dhuh Raden larening wang, manira iki angrungu,
ujare kang pun ngulama.
Terjemahan :

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 2

Kemudian rukuk bagaimana, asalnya dari apa, sempurnakan kesejatiannya, segera


Ulama berkata, dhuh Raden anakku, saya mendengar perkataan para ulama.

Arukuk angsale angina, dudu angina kenging pegat, dudu angin


ngrubuhken kayon, dudu angina kang prahara, tan kagyat sanilika, dudu
angin kenging teduh, sejatine iku napas.
Terjemahan :
Rukuk asanya angin, bukan angin yang bisa berhenti, bukan angin yang merobohkan
kekayuan, bukan angin prahara, tidak kaget seketika, bukan angin yang bisa dihentikan,
sejatinya itu nafas.

Iya ingkang araning angina, puji kang tan kena pegat, iya napas sejatine,
angenget pamujenira, siyang dalu tan pegat, iku angina ngaran tobat,
datan kesela sanalika.
Terjemahan :
Yang dimaksud angin, puji tak pernah hentii, yaitu nafas sejati, mengingat pujiannya,
siang malam tanpa henti, itulah angin yang disebut total yang tak tersela seketika.

Iku tetalining urip, kang muji tan kena pegat, mubeng sadina wengine,
datan kandheg sanalika, yekti rusak kang jagad, andene kang asujud, asal
saking banyu ika.
Terjemahan :
Itulah tali pengikat hidup, yang memuji tanpa putus, berputar siang malam, tak berhenti
seketika, akan rusak dunia (jika berhenti), sedangkan sujud asalnya air.

Dudu banyu ingkang mili, dudu banyu kena asat, banyu urip sejatine,
anguripi ing sajagad, dudu urip keneng pejah, iya banyu tegesipun, urip
langgeng ten kena wah.
Terjemahan :
Bukan air yang mengalir, bukan air yang bisa kering, air hidup sejati, yang menhidupi di
dunia, bukan hidup yang bisa mati, yaitu maksudnya, air keabadian yang tak bisa
berubah.

Sang Dyah Ayu matur malih, ingkang alinggih punika, sarta punapa
angsale, Amba anyuwun wuninga, Sata Ulama lenggah, iya Nini ingkang
lungguh, angsale bumi punika.
Terjemahan :
Sang Dyah Ayu berkata lagi, duduk itu, dari apa berasal,saya mohon diberitahu, Sang
Ulama sambil duduk, hai Nini, duduk berasal dari bumi.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 3

Dudu bumi keneng gigrig, dudu bumi keneng gempal, yayah ing jisim
tegese, bumi suci langgeng ika, lan paran karsanira, wonten malih
aturingsun, Rama Ulama wejanga.
Terjemahan :
Bukan bumi yang bisa bergetar, bukan bumi yang bisa gempa, (akan tetapi) artinya
adalah jasad, itulah bumi suci yang abadi, nah sekarang apa kehendakmu, ada lagi
pertanyaan hamba, mohon Ayah Ulama ajarkan.

Ingkang ngadeg angsal api, nanging ngadhepken napa, angsaling angin


rukuke, kenging ngadhepaken napa, sujud angsaling toya, angsal bumi
kang alungguh, angadhepaken punapa.
Terjemahan :
Berdiri berasal dari api, tetapi menghadap kepada apa, rukuk berasal dari angin, bisa
menghadap kepada apa, rukuk berasal dari angin, bisa menghadap kepada apa, sujud
berasal dari air dan duduk yang berasal dari bumi, semua menghadap kepada apa.

Seh Ngarip ngandika ris, ingkang ngadhep punika, urip kang


ingadhepaken, urip kang tan kena pejah, rupane kadi retna, gumilang
umancur, jumenenging kekarone.
Terjemahan :
Seh Ngarip berkata pelan, yang berdiri itu, kehidupan yang dihadapnya, hidup yang tak
akan terkena mati, bentuknya seperti ratna, memancarkan cahaya gilang gemilang,
berdiri pada keduanya.

Arukuk angsaling angin,angadhepaken sirullah, lir pendhah lintang


wernane, cahyane gumilang gilang, malihipun punika, asujud angsale
banyu, angadhepaken punapa.
Terjemahan :
Rukuk berasal dari angin, menghadap sirullah, bagaikan bintang warnanya, cahayanya
gilang gemilang, lastas sujud yang berasal dari air, menghadap apa.

Kekasihira Hyang Widhi, kang nama Rasulullah, iku kang den adhepake,
kang cahya kadi gurnita, gumebyar kadi kilat, angsale bumi alungguh,
angadhepaken punapa.
Terjemahan :
(Yakni menghadapkan) kekasih Allah yang bernama Rasullah, itu yang dihadapnya,
cahayanya ramai sekali bagaikan gurita, gemebyar bagaikan kilat, duduk yang berasal
dari bumi menghadap apa.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 4

Rupane luwih dumeling, kang ngadhepaken iya, tanpa sama ing wernane,
cahyane aluwih padhang, Sang Dyah Ayu anembah, inggih kawula
asuwun, Amba Tuan jarwanana.
Terjemahan :
Bentuknya lebih nyata, yang dihadapnya ialah, tidak sama warnanya, cahayanya lebih
terang, Sang Dyah Ayu menyembah, (hai, Tuan) saya mohon dijelaskan.

Wangsul adhepipun nalih, ingkang angsaling punapa, pan saking api


angsale, kang den aturaken napa, mring Allah ta’ala, punapa malih kang
rukuk, Amba paduka wejanga.
Terjemahan :
Kembali ke masalah penghadapan tadi,yang berasal dari apa, yang berasal dari api, apa
yang diucapkan dari Allah ta’ala, dan juga saat rukuk, saya mohon diberitahu.

Apa den aturken singgih, ukarane katarimoa, wong punika sembayang,


mila kula matur ing Tuan, saking tambek kawula, atanapi ingkang sujud,
punapa aturena.
Terjemahan :
Apa yang akan kau katakan, kalimatnya terimalah, manusia hendaknya melakukan
sembahyang, mengapa saya berkata pada Tuan, karena keinginan saya, karena saat
sujud apa yang dikatakan.

Miwah wau kang alinggih, punapa ing Tuan, maring Gusti Allah mangke,
kadi pundi karsa Tuan, angling sata Ulama, angsale pangadegipun, kang
katur ing Pangeran.
Terjemahan :
Kemudian saat duduk, bagaimana Tuan, (yang dikatakan) kepada Tuhan Allah),
bagaimana kehendak Tuan, berkata Ulama, waktu berdiri yang diucapkan pada Tuhan.

Maningkem punika Nini, katur paring ing Allah, angsal angin ing rukuk,
kang katur Hyang Suksma, ingkang rukuk punika, iya ngrasa hayu-hayu,
kang katur Hyang Mahamulya.
Terjemahan :
Adalah maningkem itu Nini, itulah yang dikatakan pada Allah, rukuk yang berasal dari
angin, yang diucapkan pada Tuhan, ya hayyu – ya hayyu demikian yang diucapkan, pada
Tuhan Yang Mahamulia.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 5

Sang Dyah Ayu matur malih, kang angsal angin punika, punapa dadose
mangke, angsal banyu dadi apa, angsal bumi puniku, lah punapa
dadosipun, sata Ulama ngandika.
Terjemahan :
Sang Dyah Ayu berkata lagi, yang berasal dari angin, menjadi apa nant,i asal dari air
menjadi apa, asal dari bumi menjadi apa, Sang Ulama berkata.

Apadene kang rumiyin, angsal api dadi rupa, angsal angin ping kalihe,
angin iku dadi napas, kaping tigane ika, sujud angsal saking banyu, iya
bayu dadi nyawa.
Terjemahan :
Adapun yang pertama, asal api menjadi wajah, asal angin yang kedua, menjadi nafas,
yeng ketiga sujud yang berasal dari air, ia menjadi nyawa.

Kang alinggih saking bumi, iya bumi dadi badan, Si Murtasiyah ature, soal
cara mahatuwa, lah Tuan wejanga sawirayat sedayanipun, kawula aywa
wikana.
Terjemahan :
Duduk yang berasal dari bumi, ya menjadi badan, Si Murtasiyah katanya, tentang
ngelmu tua, nah, Tuan ajarilah saya riwayat semuanya, agar saya menjadi tahu.

Kang Rama asru denya ling, angsal api dadi nyawa, sumrambahi
sakabehe, dadi wulu kulitira, dadi dagingira, saking api angsalipun, sisi
manira miyarsa.
Terjemahan :
Sang Ayah segera katanya, asal api jadi nyawa, dan meliputi semuanya, menjadi bulu
dan kulitmu, menjadi dagingmu, (itulah yang) berasal dari api, Nini hendaklah kau
ketahui.

Kawula umatur malih, otot angsale punapa, balung punapa angsale, uteg
angsale punapa, utawi kang paningal, atanapi kang pangrungu, swara
angsale punapa.
Terjemahan :
Saya bertanya lagi, otot asalnya dari apa, tulang asalnya dari apa, otak asalnya dari
apa, demikian juga mata, juga pendengaran, suara asalnya dari apa.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 6

Sata Ulama nauri, angsal bumi dadi tingal, dene kang dadi swarane,
angsal saking api ika, dene ikang pamiyarsa, angsal saking bumi iku, lan
malihipun punika.
Terjemahan :
Sang Ulama menjawab, asal bumi dari mata, sedangkan yang menjadi suara, berasal
dari api, sedangkan pendengaran asal dari bumi, dan selanjutnya.

Sungsum angsal saking bumi asli, angsal saking banyu ika, dadi otot iku
reke, apa dene kang sapindah, iku dadinira, angsal saking bumi iku, iya iku
dadi manah.
Terjemahan :
Sumsum berasal dari bumi asli, asal dari air menjadi otot, adapun yang pertama, itu
jadinya, asal dari bumi itu, yaitu menjadi hati.

Apa dene kang rumiyin, iya banyu nama Allah, kang dadi rupa tegese,
dene banyu sujudullah, iku kang dadi swara, banyu madi kang winuwus,
punika dadi cahya.
Terjemahan :
Adapun yang pertama, yaitu air nama Allah, menjadi rupa artinya, sedangkan air
sujudullah itu yang menjadi suara, air wadi yang dikatakan itu menjadi cahaya.

Banyu iku Nini, iku kang dadi paningal, lan banyu wadi tegese, ingkang
dadi pamyarsa, lawan mani temoya, iku dadi utegipun, sang Juwita matur
nembah.
Terjemahan :
Air itu Nini, itu yang menjadi mata, air wadi artinya, yang menjadi telinga (pamyarsa)
dan air mani menjadi otak, Sang Juwita berkata sambil menyembah.

Sapa sinten kang ningali, wonten sajroning tingal, lawan pangucape


mangke, kang angucap jroning lesan, miyarsa jroning karsa, ya Pangeran
guruningsun, nuwun Tuan jarwanana.
Terjemahan :
Siapa yang melihat, apa yang ada dalam pikiran (tingal), dan pengucapan nanti, yang
berucap dalam lesan, melihat dalam karsa, ya Tuan guru saya, mohon Tuan jelaskan.

Ingkang Rama lon ature, kang bumi sajroning manah, sirullah iku tegese,
rupane kaya kumala, kang mirsa jroning karsa, datullah wastanireku,
warnane kaya gurnita.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 7

Terjemahan :
Sang Ayah pelan katanya, bumi yang dalam hati, sirullah itu artinya, bentuknya seperti
intan, yang melihat dalam karsa, dzatullah itu namanya, bentuknya sangat terang bagai
gurnita.

Kang ngucap sajroning ati, ingaran datullah, kaya ningkem warnane, iku
kinarya werene, maring kang murbeng jagad, aja kandheg ing pandulu, ing
rupa asale samnya.
Terjemahan :
Yang mengucap dalam hati, disebut dzatullah, seperti maningkem bentuknya, itu sebagai
sebab, oleh yang menguasai alam, jangan berhenti pada terkaan, pada bentuk asalnya
semua.

Dyah Ayu takon malih, linggih kang saking api punika, api ing pundi asale,
angin pundi angsalira, banyu pundi pinangka, saking purwa purwanipun,
kawula dipun wulanga.
Terjemahan :
Dyah Ayu bertanya lagi, duduk yang berasal dari api itu, api darimana berasal, angin
dari mana awalnya, air dari mana asalnya, dari apa asal muasalnya, ajarilah saya.

Atanapi ingkang bumi, angsale saking punapa, kawan prakawis kathahe,


saking pundi angsalira, ingkang kawan prakara, Sata Ulama amuwus,
nenggih kang kawan prakara.
Terjemahan :
Akan halnya dengan bumi, asalnya dari apa, perkara yang empat hal jumlahnya itu, dari
mana asalnya (masalah empat hal : api, angin, air, bumi), Sang Ulama berkata, bahwa
perkara yang empat itu.

Anapun angsaling api, saking aksara Be ika, lan saking aksara Tha,
linaling bumi punika, saking Alip angsalnya, anenggih angsaling banyu,
angsal saking aksara Kap.
Terjemahan :
Adapun asalnya api, dari huruf Ba, (angin) asalnya huruf Tha, dan bumi, berasal dari
Alip, air asalnya dari Kap.

Sang Dyah Ayu anungkemi, ngrangkul padane kang Rama, adhuh Gusti
Ramaningsun, kawula angsal nugraha, Sang Tapa angandika uwis
putriningsun, pamulangingsun mring sira.
Terjemahan :

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 8

Sang Dyah Ayu memeluk dan merangkul lutut Sang Ayah, aduh Tua Ayahanda, saya
merasa mendapat anugrah, Sang Tapa berkata cukuplah putriku, pengajaranku padamu.

Ywa sira kakeyan ngelmi, amung sasemune uga, Sang Ayu alon ature,
kawula suwun werana wonten atur kawula, kados pundi patrepipun,
angladosi wong priya.
Terjemahan :
Agar engkau tidak kebanyakan ilmu, hanya secukupnya saja, (pengantar pupuh
berikutnya) Sang Ayu pelan katanya, saya mohon diberitahu, ada permasalahan saya,
bagaimana caranya melayani seorang pria.

SULUK TIYANG TILAR SHALAT

Kaya paran tumekoa, tingale marang Hyang Widhi, tingal pangkon sarta
angas, aguguyu wong ngabekti, satengah amadani, wus sasat maido
rasul, kapire wus tetala, kaya tingkah wong Yahudi, pesthi langgeng dadi
dasaring naraka.
Terjemahan :
Kepad tujuan datangilah, arah konsentrasi kepada Tuhan, perhatian ditujukan ke
hariban dengan rasa ngeri, menertawakan orang yang berbakti, setengah menyamai
(mengolok-olok), bahkan menghina rasul, kafirnya sudah jelas, seperti prilaku orang
Yahudi, kelak pasti kekal menjadi dasarnya neraka.

Kathah wong kaliru tampa, dening ujar kang ngawingit, tekadipun


kaluputan, miyarsa panemu jati, sisip dadya nampani, pan dadi saya
delurung, ujar kasamaran, tinggal salat iku wajib, paninggale yaiku utama.
Terjemahan :
Banyak orang salah paham, oleh perkara yang rahasia, tekadnya jadi salah, mendengar
pendapat sejati, salah paham dalam menerima, malah menjadi semakin tersesat, akan
perkataan yang samar, meninggalkan shalat itu wajib, meninggalkannya itu lebih utama,
meninggalnya itu lebih utama.

Ujar iku kasamaran, saweneh den gawe batin, nyatane atinggal salat, tan
idhep iku wajib, parentahing Hyang Widi, dateng Nabi satus ewu, pat likur
samnya, kinen salat anetepi, pan sadaya tan ana atinggal salat.
Terjemahan :
Itulah perkataan yang samar, ada yang dibuat batini, nyatanya meninggalkan shalat,
tidak tahu bahwa itu wajib, (padahal) perintah Tuhan, kepada Nabi yang seratus dua
puluh empat ribu, disuruh menegakkan shalat, semua tak ada yang meninggalkannya.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 9

Nabi Musa cinarita, parentahipun Hyang Widhi, seket wektu prelonira,


sadina lawan sawengi, umate anetepi, ika mukmin kang hakiki, iya iku
mukmin ingkang utama.
Terjemahan :
Tersebutlah Nabi Musa a.s. diperintahkan Tuhan agar mendekatkan (diri pada) Tuhan,
lima puluh waktu fardhu, dalam sehari semalam, umatnya mengikuti, perintah Tuhan
tersebut, tak ada yang mengeluh, itulah mukmin yang sesungguhnya, yaitu mukmin yang
utama.

Atinggal salat sampurna, kadi pun leh ngawruhi, apan wajib tinggal salat,
wajibe lah kadi pundi, osiking lair batin, miwah sembah pujenipun, aja
angrasa bisa, anging Allah kang darbeni.
Terjemahan :
Meninggalkan shalat sempurna, bagaimanakah cara memahami, bahwa wajib
meninggalkan shalat, wajibnya itu bagaimana, gerak lahir ataupun batin, dan sembah
puji, jangan merasa bisa, hanya Allah yang memiliki.

Aja ngrasa duwe sembah, aja ngrasa duwe puji, miwah barang tingkah
polah, angrasa anduweni, miwah tingaling ati, wajibing duwe Hyang
Agung, miwah lan wujud kita, puniku hukume napi, tanpa polah, polahe
Allah kang Murba.
Terjemahan :
Jangan merasa punya sembah, jangan merasa punya puji, dan segala gerak tindakan,
jangan merasa memiliki, dan arah perhatian hati, wajib milik TuhanYyang Maha Agung,
bahkan seluruh diri kita, itu adalah nafi, manusia tanpa memiliki gerak, tetapi Allah
yang mengatur.

Kang jenenging kawula, duk sirna tan ana keri, apan dadi wujudira,
kangeten dening Hyang Widhi, ingkang ngawujud iki, anenggih
prelambangipun, lir lintang karahinan, kasorotan Sang Hyang Rawi, lintang
ilang kasorotan ing raditya.
Terjemahan :
Yang namanya hamba, ketika hilang musnah tanpa ketinggalan, bahkan yang menjadi
diri kita, digatikan oleh wujud Tuhan, yang mewujud ini perlambangnya adalah,
bagaikan bintang kesiangan, tersinari oleh matahari, bintang hilang tersinari oleh
matahari.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 10

Wong tumeka ing ngasalat, ngangkat qasdu datan runtik, yen iya iku
kawruhana, ing tinggal sajroning ati, kelawan ati ening, ati ening tegesipun,
arep ta parengna, qasdu takrun lawan takyin, yen rapale alip iku lah tetiga.
Terjemahan :
Orang yang datang melakukan shalat, mengangkat qasdu tanpa ragu, jika itu
diketahuinya, dam perhatian di hati, dan dengan hati bening, hati bening artinya
membersamakan qasdu, takrun dan takyin (dan) lafal alif ketiganya itu.

Hurup sekawan punika, nenggih kang kariyin Alip, Alip hakekate niyat,
Lam awal kelawan akhir, tibane pareksami, umanggihe niyatipun, Allah
asmaning Dat, kang sinembah kang pinuji, rapal Akbar sampurna niyat
sedaya.
Terjemahan :
Huruf yang empat itu, pertama adalah Alif, Alif hakikatnya niyat, Lam awal dan Lam
akhir, jatuhnya bersamaan, bertemu dengan niyat, Allah nama zat, yang di sembah dan
dipuj,, pada lafal Akbar sempurnalah segala niyat.

Jatining niyat utama, arep leburing kekalih, tan ana Gusti kawula, yen
meksih kawula Gusti, iku dereng utami, dereng tilar salatipun, tegese
satunggal-satunggal kaleka maksih kekalih, ora ilang anane roroning
tunggal.
Terjemahan :
Sesungguhnya niat yang utama, adalah akan leburnya yang dua hal, tak ada lagi Gusti
Kawula, jika masih kawula Gusti, itu belum utama, belum tinggal shalatnya, maksudnya
masih (terpisah) satu-satu, ternyata masih dua, tidak hilang adanya roroning atunggal.

Jatenipun tingalira, pareng akasih ing Hyang Widhi, kawula pan ora bisa,
yen ora kelawan sih, wisane angabekti, angugrahaning Hyang Agung,
kang tumiba kawula kang dadi lantaran puji, dadi pareng sembah puji lan
nugraha.
Terjemahan :
Sesungguhnya perhatianmu, bersama kasih Tuhan, (karena) hamba tidak sanggup, kalau
tidak karena anugrah, bisanya berbakti anugrah Tuhan yang dijatuhkan pada hamba,
yang menjadi perantara puji, jadi kehendak sembah puji dan anugrah.

Kawula enggoning nyata, kahananipun Hyang Widhi, pangaken wujud


tingal, kang dadi tibaning asih, kang sembah kang amuji, tan liyan
kawulanipun, pan tajalining sipat, miwah Datipun Hyang Widhi, pan kawula
puniki kinarya buat.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 11

Terjemahan :
Hamba adalah wujud nyata, dari keadaan Tuhan, mengheningkan wujud konsentrasi,
yang menjadi tempat jatuhnya anugrah, yang menyembah dan memuji, tak lain adalah
hambanya, yaitu tajali sifat Dzat Tuhan, hamba itu hanya dijadikan sarana.

Endi kang aran kawula, kang dadi tanda sayekti, iya ingkang cari iya, liron
sih mring Hyang Widhi, mapan tan wonten malih, kang asung marga kang
luhur, poma dipun narima, ing siyang kalawan lastri, malah nyasar dadi
kawula kawarna.
Terjemahan :
Mana yang disebut hamba, yang menjadi tanda sejati, yaitu yang dicari, sebagai kekasih
Tuhan, bahwa dan adalagi, yeng memberi jalan luhur, maka terimalah, baik siang dan
malam, (agar) tidak tersesat sebagai hamba.

Yen manteping panarima, ing siyang kalawan lastri yeku ingkang tinarima,
kumawula maring Gusti, yen sampun tumeka ing sih, kang sinedya apan
tiba, kapriye puji sembah, tinggal dereng pratitis, pangrasane waliyullah
kang tumeka.
Terjemahan :
Dan mantapnya penerimaan, pada siang dan malam, yaitu yang diterima, menghamba
kepada Tuhan, jika sudah sampai kepada mahabbah (sih), apa yang dikehendaki pasti
tercapai, bagaimana puji dan sembah, pada konsentrasi belum tepat, perasaannya
waliyullah yang datang.

Dadine wong sumektan, kang ngrasa dadi kekasih, panembahe duna


dungkap, adhepe pas shalat napi, lupute kapir sidik, ingkang saya kupur
agung, lah poma den prayitna, iku kabeh anglampahi, salah tanda
pangelmune, tanda dadi bahya.
Terjemahan :
Jadinya orang siap sedia, yang merasa menjadi kekasih Tuhan, (padahal)
penyembahannya salah kira, menghadapny ketika shalat nafi, salahnya kafir sidik, yang
justru kafir besar, maka waspadailah, itu semua menjalani, salah tanda ilmunya, tanda
menjadi berbahaya.

Tegese sidik puniku, angrasa murbeng ing widhi, atawa amisahena,


ngelmu iku luwih rungsid iku ugi, tan kejaba tan kejero, cerak tanpa
gepokan, adohe tan ana mung neng, iku dipun waspada mring alamika.
Terjemahan :

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 12

Yang dimaksud dengan sidik, merasa dapat mengatur Tuhan, atau memisahkannya, ilmu
itu lebih “berbahaya”, berbahayanya itu juga, tidak hanya luar dalam, dekat tidak
bersentuhan, jauhnya tak ada hanya diam, itu waspadailah di alammu.

Rapalipun ladah rukalama jalma, mangke iki tegesipun nora pisah nora
kumpul lawan Gusti, nanging nora kari, ing barang polahipun, ewuh iku ing
tampa, sisipen salah tampi, perlambange lir kumandang lan suwara.
Terjemahan :
Lafalnya adalah ladah rukalama jalma, artinya tidak berpisah tidak berkumpul dengan
Tuhan, tapi tidak ketinggalan dalam tindakannya, jika sulit diterima maksudnya, tapi
jangan sampai salah terima, perlambangnya bagaikan kumandang dengan suara.

Kadi guruh lawan toya, kadi kukus lawas geni, lir dhalang lawan wayang,
kadya papan lawan tulis, den samnya ngawruhi, tegese sudama iku,
malah madarma reka, tingalira ing Hyang Widhi, den prayitna sampun
kaliru ing tampa.
Terjemahan :
Bagaikan guruh dengan air, bagaikan asap dan api, sperti Ki Dalang dengan wayang,
ibarat papan dengan tulisan, pahamilah, maksudnya dermawan itu, malah berderma
padanya, memperhatikan Tuhan dan waspada jangan sampai salah paham.

Tan tumeka tingalira, kumawula ing Hyang Widi, wong ing kalawan
panembah, sarta kalawan pamuji, ing siyang kalawan lastri, supaya lamun
kadulu, lamun tan muji lan nembah, elinga maring Hyang Widhi, kita darbe
cipta ala.
Terjemahan :
Tidak akan sampai perhatiannya, menghambakan diri pada Tuhan, tetapi dengan
persembahan dan pujian itu, pada siang dan malam hari, agar sungguh-sungguh
mencari, jika tidak memuji dan menyembah, ingatlah Tuhan, yang memiliki kita semua.

Namaning sembah sedaya, lilima ingkang rumiyin, ingaran sembah


Jumungah, kalahir kawetu lathi, kathah ingkang teka, sembah Jumungah
aranipun, marang kabeh rapale, iya iku lampahan sembah Jumunggah.
Terjemahan :
Jenis sembah semuanya, lima jumlahnya, pertama sembahyang jamaah namanya, adalah
apa yang keluar dari lidah, banyak yang datang, itulah sembahyang jamaah namanya,
apa yang telah diucapkan, itulah laku sembahyang berjamaah.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 13

Ping kalihe sembah wustha, iku tingal jroning ati, sampun angloro tingal,
sapatemon ing Hyang Widhi, kalamun aningali, kados pundi patrapipun,
upama tan nemua, nora warna nora rupi, kaya paran sapatemon ing
Hyang Suksma.
Terjemahan :
Kedua sembah wusta, itu di dalam hati, jangan mendua perhatian, bersatu dengan
Tuhan, jika melihat bagaimana caranya,jika tidak menemukan (karena Tuhan itu), tanpa
rupa tanpa warna, seperti tujuan bertemu dengan Tuhan.

SULUK SHALAT

Kepriye wong tinggal shalat, ngaku becik anglakoni, temen sir ya angas,
amemada ing wong mukmin, bari angisin-isini, pan sasat nggeguyu rasul,
dadi ratuning durga, kaya kapir wong Yahudi, mesthi lebur gempur ing
naraka.
Terjemahan :
Bagaimanakah orang yang meninggalkan shalat, mengaku menjalakan dengan baik,
sungguh sangat mengerikan, menyamai-nyamai orang mukmin, bahkan memalukan,
(orang seperti itu) bagaikan menertawakan Rasul, kelak merekan akan menjadi pimpinan
keburukan, sperti orang kafir Yahudi, dan (di akherat) pasti akan hancur lebur di neraka.

Lulure wong tinggal shalat, kadi pundi yen ngawruhi, wajibe wong tinggal
salat, wajibe ya kadi pundi, atinggal lahir batin, tan ana liya kaetung,
miwah panggawe kita, mapan nora anduweni, anging Allah polahe ya
ingkang shalat.
Terjemahan :
Sesungguhnya orang yang meninggalkan shalat, bagaimanakah jika (ingin) mengetahui,
wajib meninggalkan shalat, wajibnya itu bagaimana, meninggalkan lahir (atau) batin,
tak ada hal lain yang diperhitungkan, juga perbuatan kita, bahwa kita tidak memiliki,
tetapi hanya Allah yang mengusai seluruh gerak shalat.

Ingkang jenenge kawula, sru sirna tan ana keri, datan ana ananira,
gegentine marang Hyang Widhi, mangan jenenge napi, kawula ing
lalisipun, lir lintang karainan, kasorotang ing Hyang Rawi, lintang ilang ing
raditya.
Terjemahan :
Yang namanya hamba, segera sirna tak ketinggalan, sesungguhnya ADAnya hamda
adalah tidak ada, digantikan oleh ADA-Nya, hamba sesungguhnya adalah nafi, hamba

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 14

dalam kelaiannya ibarat bintang kesiangan, terkena sorot matahari, bintang hilang tidak
tanpak.

Wong tumeka salat tunggal, qasdu takrun lawan takyin, iya iku kang
sampurna, kawruhana ingkang budi, lawan atining ati, ya puniki tegesipun,
arep amarengine, qasdu takrun lawan takyin, aparengna lafal Allahu
Akbar.
Terjemahan :
Orang yang hendak melakukan shalat tunggal, (hendaknya mengamalkan) qasdu takrun
dan takyin, itulah yang sempurna, pahamilah budi, hati nurani, maksudnya memahamkan
qasdu takrun dan takyin, dan menghayati lafal Allahu Akabar.

----------------------
Teks terputus di sini. Secara matan isi teks belum selesai, akan tetapi langsung berganti
tembang dan lain pula yang dipaparkan.

Aksara Ha aparengna, aksara Alip kang kaki, niyat iku Lam kang awal,
Lam akhir niyat singgih, Hu tibaning niyati, parengna niyatipun, ya Allah
jeneng Dat, tibane ingkang sayekti, Allahu Akbar sampurnaning niyatira.
Terjemahan :
Perhatikan abjad Ha, dan makna abjad Alif yang hak, niyat itu Lam awal, Lam akhir
demikian juga, Hu jatuhnya niyat, pahamilah niyat itu, kepada Allah satu-satunya zat,
itulah niyat yang lurus, Allahu Akbar adalah lafal niat yang sempurna.

Jenenging niyat tan ana, pengleburan kang kekalih, tan ana Gusti kawula,
yen isih kawula gusti, mangan turu utami, kadi pundi slametipun, ron dadi
satunggan, satunggal dadi kekalih, ora ilang kawula lawan Pangeran.
Terjemahan :
Niyat adalah tak ada, penyatuan yang dua, tidak ada Gusti Kawula, jika masih kawula
Gusti (ketika shalat), lebih baik makan tidur saja, bagaimana agar selamat, dua menjadi
satu, satu menjadi dua, tidak hilang kawula Gusti.

Kawruh iya kawula, parengna sihing Hyang Widhi,lamun tunggal kang


kawula, tan ana ingkang ngarani, ingkang anebut Gusti, tan liya
kawulanipun, dadi nyata Pangeran, ingkang nembah kang muji, pan
kawula kinarya aling-alingan.
Terjemahan :
Pengetahuan seorang hamba, pikirkanlah kasih sayang Tuhan, jika manunggal dengan
hamba, tidak ada yang menyebut Tuhan, kecuali adalah hamba-Nya, jadi sesungguhnya
adalah, Tuhan sendirilah yang menyembah dan memuji, hamba hanya dijadikan sarana.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 15

Kawula anggome nyata, kahananira Hyang Widhi, pan angaken wujud


tunggal, kekalihira Hyang Widhi, amung jenenging jalmi, kekalihira Hyang
Agung, amung jeneng manungsa, kang dadi tibaning sang sih, mora ana
liyane ingkang manungsa.
Terjemahan :
Hamba adalah tempat wujud nyata, dari keadaan Tuhan yang sesungguhnya, jika
dikatakan wujud tunggal, yang kedua adalah Tuha., yang namanya manusia, adalah
kekasih Tuhan, yang namanya manusia, adalah menjadi tempat anugrah, tidak ada yang
lain selain manusia.

Endi kang aran manungsa, ingkang terus lahir batin, kang narima ing
Hyang Suksma, tan darbe polah kekalih, amung marang Hyang Widhi,
kang paring marga luhur, apan tan ana liyan, Pangeran ingkang ngasihi,
den anarima sih nugrahaning Hyang Suksma.
Terjemahan :
Siapakah yang disebut manusia, yang terus lahir batin, (yang dalam dirinya) ada Tuhan,
tidak memiliki gerak mendua, hanya kepada Tuhan, yang memberikan jalan yang luhur,
dan tidak ada lain, hanya Tuhan yang memberi anugrah, maka segala apa yang di
anugrahkan Tuhan hendaknya diterima.

Utawa jenenging shalat, lelima kathahe nenggih, dhihin Shalat Jumungah,


kang kawetu saking lathi, pakumpulaning jalmi, Shalat Jumumgah ranipun,
samya den estokna, kang kelahir saking lathi, iya iku lakune Shalat
Jumungah.
Terjemahan :
Shalat itu ada lima jenis, pertama shala jamaah, adalah apa yang keluar dari lidah,
tempat berkumpulnya orang-orang, itulah yang disebut shalat jamaah, laksanakan
dengan baik, apa yang telah diucapkan, itulah laku shalat berjamaah.

Kang sira den ucapna, asih lahir lawan batim, ja katungkul wus manuta,
Kanjeng Nabi kang sinelir, kekasihing Hyang Widhi, punika analika wau,
yogya angawruhana, bangsa lahir lawan batin, iya ik kang aran Shalta
Jumungah.
Terjemahan :
Apa yang engkau ucapkan, selaras antara lahir dan batin, yang terlena oleh karena
mengikuti saja, Nabi yang dikasihi, yang dicintai Tuhan, hal yang demikian itu,
pahamilah apayang lahir dan yang batin, itulah yang dimaksud shalat jamaah.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 16

Ping kalihe Salat Wusta, dadi papadhang kang ati, tegese kang nora
pegat, samaning alamiing ati, sapatemon Hyang Widhi, kaya parena
patrepipun, lamun atetemu, nora kontha nora wani, tegesipun jaba jero
awasira.
Terjemahan :
Yang kedua adalah shalat wusta, menjadi penerang hati, adalah tidak putus, sama
dengan lama hati, bertemu dengan Tuhan, sebagai tujuan hidupnya, hendak bertemu
dengan-Nya, zat yang tanpa rupa tanpa warna, maka luar dalam waspadamu.

Ping kalihe Shalat Wusta, jenenge kawula Gusti, pan kawula nora ana,
kawula jenenge napi, apa nora ndarbeni, purba wasesa puniku, pan
kagenten Hyang Suksma, weruha marang Hyang widhi, polah tingkah iku
purbaning Pangeran.
Terjemahan :
Yang kedua shalat wusta, namanya hamba dan Tuhan, bahwa hamba sesungguhnya tidak
ada, hamba itu bersifat nafi, dia tidak memiliki, purba wasesa semua adalah hak Tuhan,
Tuhan dan segala gerak laku adalah kehendak Tuhan.

Shalat kang kaping tiga, aja ningali kekalih, eroh jasad winicara, jasad
eroh kadi pundi, papan dadi gegenti, nggone nyata kendhang agung, jati-
jatining tunggal.
Terjemahan :
Shalat yang ketiga (yaitu shalat haji), jangan lagi melihat hamba dan Tuhan secara
dualis, ruh yang berbicara, fungsi jasad digantikan oleh ruh, tempat kenyataan “kendang
agung”, kesatuan yang sebenar-benarnya.

Iya iku durerasan, panemu kang angawruhi, luput bener kawiwara, lupute
pan kadi pundi, luput kang dereng yekti, abener kang sampun weruh,
yogya den gurokna, punika jenenging ngelmi, Shalat Haji poma sami
kawruhana.
Terjemahan :
Hal itu bukanlah bahan pembicaraan, (hanya) pendapat yang mengetahui, tentang salah
benar oleh Sang Pujangga, mana hal yang salah, salah bagi yang belum mengalami,
benar bagi yang sudah mengetahui, maka carilah guru (yang mumpuni), itulah yang
namanya ilmu, yakni pahamilah makna shalat haji.

Waler sengker kang satengah, yen lamun arebut ngilmi, tan ana gelem
kasirnan, datan reja mupakati, mila pating barekin, labete rebutan kawruh,

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 17

yeku sami wasisnya, tan mikir luputing diri, kaluputan ngelmune pan dadi
sasar.
Terjemahan :
Sebagian adalahhal yang dilarang, jika hendak memperebutkan ilmu, tak ada yang mau
kehilangan, tidak juga mau bermufakat, maka ramai tidak karuan, padahal maksudnya
mencari ilmu, tapi sama-sama merasa pandai, tidak mau berfikir kemungkinan kesalahan
diri, padahal jika salah maka jadilah tersesat.

Dadine wong kang rayah, angresa wasis pribadi, tanpa ngrasa yen
kapurba, dalil Qur’an ili muni, arepa mengawruhi, pan akeh jenenging
ngelmu, dadi wong punika, weruha ngelmu sejati, darbe raga aja angrasa
yen bisa.
Terjemahan :
Jadinya orang-orang saling berebut, merasa paling pandai, tidak merasa, dalil Qur’an
itu berbunyi (bahwa) jika hendak mengetahui, menunutut ilmu yang banyak, manusia
harus memahami ilmu sejati, punya badan jangan merasa kalau bisa.

Shalat Daim ping sekawan, nora mengeng saking ati, uwis eningali,
marang Maha Hyang Kang Luhur, jenengipun malrifat, tan ana Gusti
kekalih, kang kasebut ing ati Allah Kang Tunggal.
Terjemahan :
Keempat adalah shalat daim, tak pernah putus dalam hati, sudah melihat terhadap
Tuhan Yang Mahaluhur, itulah makrifat, tak adalagi Tuhan dan hamba, yang disebut
dalam hati, hanyalah Allah Yang Tunggal.

Aja angeloro Pangeran, ing awal tumekeng akhir, awake pun durung ana,
jenenge akhir kang keri, akhir jisime isi, awek jeneng rohipun, pan dadi
kanyatan, manipaksa (“) sejati, iya iku tegese tunggal tinunggal.
Terjemahan :
Jangan mendua Tuhan, dari awal hingga akhir, zat-Nya memang belum ada, namanya
akhir yang ketinggalan, yang akhir jasadnya, kemudian diberi ruh, yang menjadi
kenyataan, keterpaksaan sejati, itulah artinya satu yang menyatu.

Tegese kang kaping lima, kanugrahan kanugrahan kang sayekti, Shalat


Ismu Ngalim ika, jenenging roh lawan jisim, yogya dipun kawruhi, tegese
kang Maha Agung, asma Allah tan pegat, aningali kang dumadi, jagat iku
yekti langgeng aneng suksma.
Terjemahan :

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 18

Yang kelima artinya adalah, anugrah yang sejati, namanya shalat ismu alam, adanya roh
dan jasad, sebaiknya pahamilah, maksudnya Yang Maha Agung, sebutlah asma Tuhan
tak pernah henti, melihat Tuhan dunia akan abadidalam suksma.

Tan pegat ing tingaliran, dadine bumi lan langit, iya iku kanugrahan, kang
dadi ayat sayekti, kang kajenging ngelmi, tan ana loro tetelu, jenenging
kanyatan wajah, tuwah ingkang suci, iya eroh tegese kang aran wajah.
Terjemahan :
Tanpa henti perhatianmu, (memikirkan) terjadinya bumi dan langit, itulah anugrah
kehendak Allah, merupakan ayat atau tanda yang sejati, yang dikehendaki ilmu, tidak
dua atau tiga, itulah kenyataan wajah (doa tawajuh), mantra yang suci, yang dimaksud
wajah adalah ruh.

Utawi tegese pan, kathahe ingkang prakawis, ingkang dhingin pana ing
Dat, kapindha sipat, kaping tiga winardi, wong kang pan apngalipun,
tegesee pan ing Dat tan anane nenggih, ora ana anging Allah wujud baka.
Terjemahan :
Ada hal yang perlu diketahui, tentang tiga hal, pertama adalah zat, kedua sifat, dan
winardi, yaitu orang yang tahu ag’alnya, maksudnya zat adalah, tidak ada zat lain
kecuali zat Allah yang kekal abadi.

Anapun ana sipat, akabutana urip, langaliman lakuta, tan ana kuwasa
singgih, tan ana angawruhi, anging Allah ingkang agung, kang amurba
amasesa, tan ana ingkang madani, ora urip anging Allah Wujud hayat.
Terjemahan :
Ada pun yang disebut sifat, adalah disebut hidup, menguasai alam malakut, tak ada yang
berkuasa, tak ada yang memberinya ilmu, hanya Allah Yang Agung, yang amurba
amasesa, tak ada yang menyamai, tidak hidup kecuali Allah wujud hidup.

Tegese pan apngal, anane duwe pangreti, anging Allah ingkang karya,
kawula tan anduweni, salira polah jisim, tan ana iya kaetung, miwah
panggawe kita, tan rumangsa anduweni, apngalira ora ana kang kuwasa.
Terjemahan :
Ada pun yang disebut af’al, adanya punya pengertian, hanya Allah yang berkarya,
hamba tidak memiliki, baik jiwa maupun raga, tidak ada yang terhitung, termasuk
perbuatan kita, bukan kita yang memiliki, ketahuilah bahwa hambasama sekali tak
memiliki kuasa.

Sing sapa weruh ing awak, iku weruh marang Gusti, tegese wruhing salira,
tan ana wujude singgih, mapan kawula napi, datan ana wujudipun,

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 19

tandane wruhing Allah, kawruhana kang sayekti, ora ana anging Allah
kang mulya.
Terjemahan :
Barang siapa tahu akan dirinya, akan tahu siapa Tuhan-nya, maksudnya barang siapa
bisa memahami sesungguhnya dirinya itu tidak ada, bahwa dirinya itu nafi, tak berwujud
apa pun, pertanda ia tahu akan Allah, ketahuilah yang sesungguhnya, tak ada lain
kecuali Allah Yang Mahamulia.

Angendika Rasulullah, pangawruh ingkang sayekti, sing sapa nembah ing


asma, ora weruh asma singgih, punika dadi kapir, yen tan weruh
tegesipun, wong munapik, wong ngaku tan wruhing asma.
Terjemahan :
Berkata Rasulullah, ilmu pengetahuan yang sejati, adalah barang siap yang menyembah
asma (Tuhan), tetapi tidak tahu siapa asma (Tuhan) itu, sungguh dia itu kafir, kalau
tidak tahu artinya, orang munafik, orang yang mengaku tidak tahu akan asma (Tuhan-
nya).

Wong weruh asma lan makna, sirik yen ora ngawruhi, wong kang weruh
marang makna. Kelawan hak angawruhi, yen ta wus weruh iki, yaiku
mukmin satuhu, lan tinggal ingkang makna, hak ingkang dipun kawruhi, iya
iku kang aran mukmin makrifat.
Terjemahan :
Orang (harus tahu akan) asma dan maknanya, syirik jika tidak mengetahuinya, orang
yang tahu akan makna, dengan pengetahuan yang benar, kalaulah sudah tahu, itulah
mukmin yang sebenarnya, dan tinggal makna, kebenaran yang diketahui, itulah yang
disebut mukmin makrifat.

Angendika wong hakikat, alabtu thalabul rahmi, ingsun ngulati roh iku,
kaya ngulati Hyang Widhi, lan tegesipun ngulati, roh kelawan ingkang
agung, lah para kabeta roh, nora beda ngelmu jati, iya eroh lan Pangeran
antaranya.
Terjemahan :
Berkata ahli hakikat, saya mengenali (melihat) ruhku, seperti mengenali Tuhan, dan
maksudnya mengenali ruh yang Agung adalah (dengan) mendekatinya ruh, tidak beda
dengan ilmu sejati, ialah antara ruh dan Tuhan.

Ngendika Seh Mahmud ika, adoh mesih ing Hyang Widhi, kaya pisaha
kapir, saking suwarga kang luhur, lapal watarkus shalat, tinggal ashalat
sayekti, luwih luhur tinggal shalat banjur ngojah.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 20

Terjemahan :
Berkata Syekh Mahmud, jauhnya tempat Tuhan bersemayam itu, seperti jauhnya orang
kafir, dari surga yang luhur, (karena mereka) meninggalkan shalat sejati, lebih luhur
tinggal shalat lalu ngobrol.

Tegese atinggal shalat, salat lahir lawan batin, tan ngresa memuji nembah,
eling kang sawiji-wiji, apan nora ndarbeni, panguwasa polahipun, anging
nikmating tingal, tang angrasa nembah muji, polah tingkahe Allah kang
shalat.
Terjemahan :
Meninggalkan shalat itu maksudnya, shalat lahir dan batin, tak merasa memuji
menyembah, ingat pada satu-satunya, tidak merasa memiliki, tak berkuasa atas
tindakannya, hanya anugrah Allah, tak merasa menyebah memuji, seluruh tindakan
shalat adalah tindakan Allah.

Sampurnane shalat iku, nora ningali kekalih, nora ningali Pangeran,


kawula nora kaeksi, ilang kawula Gusti, tan ana dulu dinulu, ananging
idhepira, kang anembah kang amuji, pan kagenten sih nugrahaning
Pangeran.
Terjemahan :
Sempurnanya shalat itu, tidak melihat dua, tidak melihat Tuhan, hamba tidak
diperlihatkan, hilang kawula Gusti, tak ada kuasa menguasai, tetapi maksudmu, yang
menyembah dan memuji itu, telah diganti oleh anugrah Allah.

Angandika wong utama, shalat iku malih-malih, kang ngendi tegese nyata,
kang aran nyata kang endi, tegese nyata iki wau kang nyata satuhu, nyata
ing dalem akal, ingkang nyata ingkang ngendi, alak iku roh satuhu
kawruhana.
Terjemahan :
Berkata orang yang utama, shalat itu berubah-ubah, mana yang dimaksud nyata, yang
disebut nyata yang mana, artinya nyata ini yang benar-benar nyata dalam akal, yang
nyata yang mana, akal itu adalah roh sejati maka pahamilah.

Anapon shalat pasa, lawan jakat munggah Haji, pinedhakken brahala,


mapan jeneng shalat wajib, wektu metu iki, wektuning shalat kawektu, iku
dadi brahala, apan isih amemuji, pan tinampi kasembahe dadi brahala.
Terjemahan :
Adapun shalat puasa, dan zakat serta naik haji, meruntuhkan berhala, adapun shalat
wajib, (adalah tergantung pada) waktu, waktu shalat yang ditentukan, itu menjadi
berhala jika masih memuji, tidak diterima panembahnya (jika masih) jadi berhala.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 21

Pundi tegese asalat, wong kang weruh ing Hyang Widhi, kelawan ati kang
padhang, kawruhana kang sayekti, aja kaliru tampi, jatining ening puniku,
pundi eningkang tunggal, kang ingaran ati ening, iya iku cahyaning e-Dat
kang nyata.
Terjemahan :
Bagaimanakah maksud shalat, orang yang mengetahui Tuhan, dengan hati yang terang,
pahamilah yang sebaik-baiknya, jangan sampai salah terima, sesungguhnya hening itu,
adalah hening pada Yang Tunggal, yang disebut hati hening, yaitu cahaya zat yang
nyata.

Angandika Abu Bakar, kinasihan ing Hyang Widhi, ingkang antuk


rahmatullah, tegese shalat sejati, tarkulu syai’in, ing tinggal sawiji iku, kang
liyan saing Allah, tan ana sawiji-wiji, anging tunggal Allah kang murba
misesa.
Terjemahan :
Berkata Abu Bakar, orang yang dikasihi Allah, yang mendapat rahmatullah, bahwa yang
dimaksud shalat sejati (adala) meninggalkan segala sesuatu (dan memusatkan pada) satu
hal, bukan pada yang lain selain Allah, tak ada sesuatu pun melainkan hanya Allah Yang
Esa, yang amurba amasesa.

Tegese anane shalat, sekawan kathahe nenggih, kalima sampurnanira,


dhingin wulu tanpa warih, kapindho niyat singgih, ikrar kaping tiganipun,
kaping sekawan makrifat, tan kelawan netra jati, ping limane nora kelawan
makrifat.
Terjemahan :
Yang dimaksud shalat, empat jumlahnya, dan kelima kesempurnaannya, pertama wudhu
tanpa air, kedua niyat, ketiga ikrar, keempat makrifat tanpa netra jati, dan kelima tanpa
makrifat.

Kang sira awas makrifat, yaiku yekti Hyang Widhi, kang muji pinuji dawak,
memuji pujining Widi, tan ana liyan sejati, anging Allah ingkang Agung,
ilang jeneng manungsa, tan ana makhluk sejati, anging Allah ya jenenge
ingkang shalat.
Terjemahan :
Ingatlah dikau waspada makrifat, yaitu Tuhan yang sesungguhnya, yang memuji dan
dipuji sendiri, memuji pujian-Nya, tak ada yang lain sejati, hanya Allah yang Agung,
hilanglah esensi manusia, tak ada makhluk yang sejati, hanya diri Allah-lah yang
melakukan shalat.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 22

SULUK PRATINGKAHING SHALAT

Angandika Nabi kang sinelir, angrasani jenenge wong salat, arep weruh
Pangerane, kelawan ora weruh, siya-siya dennya nglampahi, pertingkahe
wong shalat, den weruh sadennya nglampahi, pertingkahe wong shalat,
den weruh satuhu, weruhe kadi punapa, yen weruha sameleke dadi kapir,
pan ora werna rupa.
Terjemahan :
Berkata Nabi yang terkasih, membecarakan orang yang shalat, hendak mengetahui
Tuhannya, (jika) tidak mengetahui maka sia-sialah salat yang dilakukannya, tingkang
laku orang shalat, (ingin) mengetahui sesungguhnya, mengetahui seperti apa, jika
mengetahui seperti mata melihat maka jadilah ia kafir, (karena Tuhan itu) tanpa warna
tanpa rupa.

Lamun ora weruh ing Hyang Widhi, yekti wuta benjang neng akherat, arep
weruh ing semangke, yogya sami nggegurua, ing pagawruh kang sejati,
pratingkahe wong shalat, ya weruh satuhu, jenenge asalat tunggal, tunggal
wujud kawula kelawan Gusti, kang dadi kenyatan.
Terjemahan :
Jika tidak mengetahui Tuhan, sesungguhnya akan buta besok di akherat, hendak
mengetahui nantinya, maka carilah seorang guru, tentang kawruh sejati, tingkah laku
orang shalat, harus tahu benar, perihal shalat tunggal, tunggal wujud hamba dan dan
Tuhan, yang menjadi kenyataan.

Weruhipun kawula Gusti, jeneng niyat kang tigang perkara, qasdu takrun
lan takyine, weruhe bedanipun, niyat iku sawiji-wiji, qasdu ingkang
panedya, ingkang niyat iku, dudu bangsa lan suara, ingkang ngadeg sujud
rukuk kang rekangat, tan kena kaleru, takyine kang kaping tiga, nyatakken
wektu Subuh lan Maghrib, klawan Ngisake pisan.
Terjemahan :
Mengetahui hamba dan Tuhan, niat tiga hal, qasdu takrun dan takyin, ketahuilah
perbedaannya niat yang tiga itu satu-persatu, qasdu adalah permohonan, niat itu bukan
jenis dan ucapannya, berdiri rukuk dan sujud itu juga bukan niat.

Ping kalih takrun kang gumanti, lungguhira bakdane rakangat, papat lawan
tetigane, ing Ngasar lan Subuh, dipun awas sawiji-wiji, jenenge kang

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 23

rekangat, tan kena kaleru, takyine kang kaping tiga, nyatakken wektu
Subuh lan Maghrib, klawan Ngisake pisan.
Terjemahan :
Yang kedua, takrun yang menggantikan, dudukmu stelah rekaat, yang keempat atau
ketiga, dalam waktu Ngasar atau Subuh, pahamilah satu-persatu, menghitung rekaat
tidak boleh keliru, takyin yang ketiga, menyatakan padaSshalat Subuh, Magrib dan Isya.

Yen nganggoa qasdu takyin, tan sampurna shalate wong ika, yen ora
nganggo kepriye, pan batal salatipun, niyat iku jenenge wajib, tan kena
tinggal, iya ingkang tetelu, yen lamun meksih nganggoa, qasdu takrun
kelawan takyin puniki, shalate tan sampurna.
Terjemahan :
Jika (tidak) memakai qasdu takyin, maka salatnya orang itu tidak sempurna, jika tidak
memakai bagaimana, apakah batal shalatnya, niat itu adalah yang wajib, yang tak boleh
ditinggal, sedangkan ketiganya, qasdu takrun dan takyin itu, jika tak dipakai shalatnya
tidak sempurna (tetapi tidak batal).

Waler sengker pocapan puniki, kang satengah nora duwe duga, dene
ayuh bebasane, nggeguyu peksa weruh, pangucape, pegel kena ati, tan
kena den kalahena, padune wong bingung, kudu ngajak kakerengan, kang
saweneh ngaku yen bisa tapsir, katungkul ngudi sastra.
Terjemahan :
Nasehat ini adalah nasehat yang terlarang, yang sebagaian jangan sampai kurang
pertimbangan, peribahasanya menertawakan memaksa (orang yang) hendak tahu,
perkataannya menyakitkan hati, tak bisa dikalahkan, justru (sebenarnya) itu orang yang
bingung, ingin mengajak pertengkaran, dan menyombongkan kalau bisa ilmu tafsir,
(tapi) terlalu mementingkan nilai susastranya.

Atakona ingkang padha mukmin, jeneng kawruh sejatine shalat, den


weruh pisah kumpule, pundi kang mukmin tuhu, iya iku ingkang ngawruhi,
sejatine wong shalat, pisah kumpulipun, dudu shalate kawula, sejatine
kanugrahaning Hyang Widhi, kang tiba mring kawula.
Terjemahan :
Bertanya pada orang mukmin, tentang pengertian shalat, ketahuilah berpisah dan
berkumlpulnya, siapakah orang mukmin sebenarnya, yaitu orang yeng mengetahui,
kesejatian shalat, dan berpisah bersatunya (hanba dan Tuhan), shalat itu bukanlah
shalat hamba, melainkan anugrah Tuhan yang melimpah pada hamba.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 24

Ingkang tinggal shalat mapan wajib, wus sampurna ingkang tinggal shalat,
yogya apa pangawruhe, lamun tan kaya iku, siya-siya dennya nglampahi,
angel jeneng shalat, manawa kaleru, dwn dalih atinggal pisan, bebayane
aninggal shalat sejati, pan wajib linakonan.
Terjemahan :
Yang meninggalkan shalatyang wajib, dan yang sudah sempurna “meninggalkan
shalat”, seperti apa perbuatannya, jika tidak tahu sia-sia olehnya menjalani, sulit
memahami shalat, jangan sampai keliru, dikiranya sudah bersatu (padahal belum),
bahayanya meninggalkan shalat sejati, yang wajib dilakukan.

Lamun tinggal shalat apan kapir, nora kena mayite dinusan, wong mati
bangka hukume, kelawan malihipun, nora tinggal lan bukti, ingkang tinggal
shalat, iku janjinipun, lawan malih nora apsah, anembeleh angrusak
kalimah kalih, iya wong atinggal shalat.
Terjemahan :
Jika meninggalkan shalat adalah kafir, tak boleh mayatnya dimandikan, itu adalah orang
yang mati tidak sempurna, tidak berhak meninggalkan bukti, itulah orang yang
meninggalkan shalat, itulah janjinya, dan lagi tidak absah menyembelih (karena) telah
mrusak kalimah dua (syahadat), itulah orang yang meninggalkan shalat.

SULUK NIAT

Enget-enget anggite kang nulis, perdhu iku sajroning niyat, lafat Allahu
anggite, lafal Hu tibanipun, lafal Akbar nyatane singgih yekti, lafal ingkang
tetiga, anyipta sajrone werdaya, perdu iku tibane dipun uning, den
waspada tingalira.
Terjemahan :
Ingat-ingatlah karya penulis, tentang hal yang wajib dalam niat, lafal Allahu itu
tempatnya,lafal Hu jatuhnya, lafal Akbar kenyataan sejati, lafal yang tiga itu ciptalah
dalam hati, itulah wajib yang harus diingat, dan waspadailah konsentrasimu.

Yogya sami angawruhana kaki, anedyaa tingal jrone shalat, sirnane shalat
westane, sekawan kathahipun, kawrughana sawiji-wiji, dhingin iku
munajat, kalih ikramipun, jangkep ingkang kaping tiga, iku arane ingkang
tubadil, lan mikraj kaping sekawan.
Terjemahan :
Segeralah kau ketahui Nak, konsentrasi dalan shalat yaitu, dinamakan lenyapnya shalat,
jumlahnya ada empat hal ketahuilah satu-persatu, pertama munajat, kedua disebut
ihram, ketiga tubadil dan kempat mikraj.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 25

Tegesira kang munajat iku, wewacane wau ingkang shalat, sajrone salat
mangke, ywa ngrasa aturipun, sapocapan kelawan Gusti, sebarang den
apalna, cipta jroning kalbu, Pangeran ingkang miyarsa, tingalna adhepe
marang Hyang Widhi, dene takbirira.
Terjemahan :
Artinya munajat adalah, seluruh bacaan dalam shalat, dalam shalat, jangan merasa itu
ucapanmu (karena engkau) satu ucapan dengan Tuhan, semuanya hafalkanlah, hening
ciptakan dalam kalbu, Tuhan yang mendengar, konsentrasilah (bahwa) Tuhan ada di
depanmu, (ketika) engkau takbir.

Nulya lajeng maca wajah, ngadhepaken Pangerane, ingkang asih


aduduhe, ngabekti mring Hyang Agung, wajah puniku sunat sayekti,
Fatihah ika perdhu, Bismillahipun iku, namane Hyang kang Mahamurah
aneng donya, ingkang asih tembe akhir, teka ari kiyamat.
Terjemahan :
Kemudian bacalah wajah (doa iftitah), untuk menghadapkan diri dengan Tuhan Yang
Maha Pengasih, (dan yang memberi) petunjuk, (dan pernyataan) pengabdian kepada
Tuhan, wajah itu hanya sunah, Surat Al Fatihah yang wajib, lalu bacalah Bismillah
(menyebut), nama Tuhan yang Maha Pemurah dan pengasih, di dunia dan sampai akhir
kelak, di Hari Kiamat.

Ikram iku jenenge lumiring, kalimputan dhateng sipat jamal, tan kena
mengeng tingale, bisa jamal puniku, iya iku sipate Gusti, maknane iku
indah, Adi Maha Luhur, datan ana kang memadha, ingkang asih
ngasihaken sajroning ati, ngasihi mring kawula.
Terjemahan :
Ihram itu adalah terliputi kepada sifat jamal, tak boleh berubah konsentrasinya, jamal
itu adalah sifat Tuhan, yang maknanya indah, adi dan Mahaluhur, tak ada yang
menyamai, Maha Pengasih dan mengasihidalam hati, setiap manusia.

Tegesira kang aran tubadil, angareksa barang tingkahira, kenyataan


sakabehe, sampun kena luput iku, angrasani Hyang Agung, lir damar lan
surya kaki, dadi karone tunggal, tan dadi roh iku sembah kang utama,
apan mikraj iku tegese kaki, tan rumangsa tingkahnya.
Terjemahan :
Artinya tubadil, menyadari segala tingkahnya, (dan) kenyataan semuanya, jangan
sampai salah, membecarakan Tuhan Yang Maha Agung, bagaikan lampu dan cahaya,

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir 26

Nak, keduanya satu, tidak menjadi ruh itu sembah utama, lalu mikraj artinya, Nak, tidak
merasa terhadap segala tingkahnya.

Lawan mikraj tegese puniki, napinira tan nora kuwasa, apan pangucape
mangke, kwasa jeneng suwung, saosike saking Hyang Agung, kabeh
saking Pangeran, obah osikipun, kawula pan nora karya, saosike upama lir
sarah keli, manut kanthine toyan.
Terjemahan :
Mikraj itu artinya, kekosongandirimu tidak berkuasa, segala ucapanya adalah kuasa
(tetapi) kosong, seluruh geraknya dari Allah, semua dari Allah, gerak tindakannya,
karena hamba tak bisa membuat gerak dan tindakan itu hanya bagaikan sampah yang
hanyut, ikut perjalanan air.

..................................
Nuwun
Alang Alang Kumitir.

www.alangalangkumitir.wordpress.com
oleh : Mas Kumitir

Anda mungkin juga menyukai