dibangun dari beberapa kata yang mengandung arti tertentu bukan arti kata perkata namun
mengandung arti tertentu. Bedanya, babasan dan paribasa adalah kalau babasan, ucapan baku
yang tersusun biasanya gabungan hanya dua kata saja, misal : gede hulu ( besar kepala,
artinya : sombong, bukan : kepalanya ukurannya besar) panjang leungeun (panjang tangan
artinya suka mencuri, bukan : tangannya panjang ukurannya) heurin ku letah (sempit lidah
artinya berat mengucapkannya) dll Sedangkan "paribasa" adalah berupa rangkaian kata baku
yang membentuk sebuah kalimat/ ucapan yang biasanya merupakan perlambang lakon
kehidupan. Misal : Adat kakurung ku iga, Mihape hayam ka heulang, kokoro manggih mulud
puasa manggih lebaran, cikaracak ninggang batu laun-laun jadi legok, cul dogdog tinggal
igel, dll. Baik babasan maupun paribasa merupakan bahasa pakeman (sudah baku) yang
merupakan satu kesatuan, yang artinya akan berubah bila diubah baik susunan maupun
pengucapannya. Bilamana ditambah atau dikurangi atau diganti dengan bahasa sunda halus/
sunda lemes, sifat dan artinya jadi berubah dan akan terdengar aneh pula. Misal : babasan
"gede hulu" bila di ucapkan/ditulis dengan bahasa sunda halus/lemes jadi "ageung mastaka",
ini akan terdengar aneh dan artinya tentu jadi berubah. Begitu pula bila di gabung dengan
tambahan misal : ngagedean huluna, akan merubah artinya. Berikut ini sebagian "Babasa
Jeung Paribasa Sunda" yang umum dipakai dalam percakapan di kehidupan sehari-hari Orang
Sunda : Atah anjang = langka silih anjangan Adigung adiguna = takabur, sombong Ambek
nyedek tanaga midek = napsu gede tapi tanaga euweuh Anjing ngagogogan kalong =
mikahayang nu lain-lain Adat kakurung ku iga = lampah goreng hese leungitna Alak paul =
jauh pisan Aki-aki tujuh mulud = geus kolot pisan Ayem tengtrem = tenang taya kasieun Asa
teu beungeutan = awahing / bakat ku era Anu borok dirorojok, nu titeuleum disimbeuhan =
mupuas ka nu keur cilaka Amis budi = hade paroman Aya jurig tumpak kuda = aya milik nu
teu disangka-sangka Aya jalan komo meuntas = aya kahayang, tambah aya nu ngajak Awewe
dulang tinande = awewe nurutkeun kumaha salaki Amis daging = babari katerap panyakit
Abong letah teu tulangan = sagala dicaritakeun sanajan pakinyarieun batur Ari umur
tunggang gunung, angen-angen pecah sawed = ari umur geus kolot tapi ari kahayang siga
budak ngora Agul ku payung butut = agul ku turunan Aya pikir kadua leutik = aya kahayang
Asa ditonjok congcot = ngarasa bungah pisan Adean ku kuda beureum = ginding ku pakean
meunang nginjeum Birit aseupan = teu daek cicing Biwir nyiru rombengeun = resep
nyaritakeun rusiah atawa kasalahan batur Bengkung ngariung, bongkok ngaronyok =
sauyunan, ngariung babarengan Beurat birit = hese dititah Bali geusan ngajadi = lemah cai
kalahiran Balungbang timur = nuduhkeun hate beresih Bobo sapanon carang sapakan = aya
kakurangan Bilatung ninggang dage = bungah pisan Batok bulu eusi madu = ninggang lain
pitempateunana Badak cihea = degig Bonteng ngalawan kadu = nu hengker ngalawan nu
bedas Babalik pikir = insap Balik pepeh = nu gering teu daek cicing Balik ka temen = asal
banyol jadi pasea Buntut kasiran = medit Bodo alewoh = bodo tapi daek tatanya Bodo kawas
kebo = bodo kacida Beja mah beje = beja ulah waka dipercaya Bancang pakewuh =
pikasusaheun Budak keur meujeuhna bilatung dulang = keur meujeuhna beuki dahar Bulu
kapaut = kabawa ku batur Balabar kawat = beja nu sumebar Beak dengkak = sagala ikhtiar
geus diusahakeun tapi can aya hasil Batan kapok kalah gawok = batan eureun kalah maceuh
Buruk-buruk papan jati = hade goreng dulur sorangan Cueut ka hareup = tereh maot
Deukeut-deukeut anak taleus = deukeut tapi taya nu nyahoeun Disakompet daunkeun =
disamarutkeun Dibejer beaskeun = dijentrekeun, dieceskeun dogdog pangrewong = acara
panambah Dibabuklalaykeun = dibabuk ngenca ngatuhu Dagang oncom rancatan emas = teu
saimbang Dihin pinasti anyar pinanggih = papasten geus ditangtukeun ku Gusti Alloh Dug
hulu pet nyawa = usaha satekah polah Elmu ajug = bisa mapatahan batur, ari sorangan teu
bisa ngamalkeun Gantung denge = masih dedengeeun Ginding kekempis = ginding tapi
sakuna kosong Gede gunung pananggeuhan = boga andelan pedah boga dulur beunghar Garo
mengmengan = taya kasabaran Galegeh gado = sagala dicaritakeun Garo singsat = pagawean
awewe dina aya ka teu panuju Gurat batu = pageuh kana janji atawa mawa karep sorangan
Goong saba karia = nonjolkeun maneh sangkan kapake ku dunungan Goong nabeuh maneh =
ngagulkeun diri sorangan Getas harupateun = gancang napsu Gindi pikir belang bayah =
goreng hate Hampang birit = daekan kana gawe Hambur congcot murah bacot = goreng carek
tapi berehan Heuras genggerong = omonganana sugal Hade gogog hade tagog = jalma sopan
Hutang salaput hulu = hutangna ka ditu ka dieu Hurung nangtung siang leumpang = nu
beunghar pangabogana dipake Hejo tihang = sok pundah-pindah pagawean Harigu manukeun
= dadana nyohcor ka hareup Haripeut ku teuteureuyan = gancang kapincut ku pangbibita
Harewos bojong = ngaharewos tapi kadenge ku batur Handap lanyap = omonganna lemes
tapi ngahina Halodo sataun lantis ku hujan sapoe = kahadean mangtaun-taun leungit ku
kagorengan sakali Heureut pakeun = kurang kaboga Hampang leungeun = gancang tunggal-
teunggeul Iwak nangtang sujen = ngadeukeutkeun pibahayaeun Inggis batan maut hinis =
paur pisan Jalma atah warah = teu narima didikan sacukupna Jati kasilih ku junti = pribumi
kaelehkeun ku semah Jauh-jauh panjang gagang = jauh-jauh teu beubeunangan Kawas anjing
tutung buntut = teu daek cicing Kawas anjing kadempet lincar = gogorowokan menta tulung
Kawas bueuk meunang mabuk = ngeluk taya tangan pangawasa atawa jempe teu nyarita
Kurung batok = tara indit-inditan jauh Kawas beusi atah beuleum = beungeutna beureum
awahing ambek Kokolot begog = budak pipilueun ngomong kana urusan kolot Kawas nu
dipupul bayu = leuleus taya tangan pangawasa Kumaha geletuk batuna, kecebur caina =
kumaha behna Kejot borosot = gancang nyokot kaputusan teu dipikir heula Kabawa ku
sakaba-kaba = kabawa ku nu teu puguh Kahieuman bangkong = jiga beunghar pedah
katitipan barang batur Katempuhan buntut maung = batur nu boga dosana, urang nu
katempuhanna Kawas cai dina daun taleus = taya tapakna Kawas jogjog mondok = teu daek
repeh Kelek jalan = deukeut, tapi jalanna taya nu leumpang Kawas jeles kasaatan = teu daek
cicing Kawas gaang katincak = jempe Kawas hayam panyambungan = lumbang-limbung teu
puguh cabak Kawas kuda leupas ti gedogan = ngarasa bebas Kaciwit kulit kabawa daging =
anak nu boga dosana, kolot kababawa Kandel kulit beungeut = euweuh kaera Kujang dua
pangadekna = pagawean nu maksudna dua cabak Kokoro manggih mulud = makmak-
mekmek Kawas kedok bakal = goreng patut pisan Kaliung kasiput = loba baraya beunghar
Kawas kapuk kaibunan = leuleus taya tangan pangawasa Kalapa bijil ti cungap = rusiah
dicaritakeun ku sorangan Kawas kacang ninggang kajang = nyaritana capetang tur gancang
Kawas nyoso malarat rosa = sangsara pisan Kulak canggeum = milik nu geus dtangtukeun ku
Gusti Alloh Kembang buruan = budak nu keur resep ulin Kawas leungeun palid = uyup-ayap
teu daek cicing Kawas lauk asup kana bubu = hese rek kaluar Kawas merak = beuki kana
cengek Kawas cucurut kaibuan = goreng patut pisan, kulimis Ka cai jadi saleuwi, ka darat
jadi salogak = sauyunan Leuleus awak = daekan Leuleus jeujeur liat tali = gede tinimbangan
Laer gado = tara daek repeh; resepna barangpenta ; kabitaan Leutik-leutik ngagalitik =
awakna leutik tapi gede kawani Landung kandungan laer aisan = gede tinimbangan Lalaki
langit, lalanang jagat = gagah perkasa Lauk buruk milu mijah = marok-marokkeun maneh
Lesang kuras = teu bisa nyekel duit Leumpeuh yuni = teu kuat nenjo nu cilaka Lodong
kosong ngelentrung = jalma loba omong, pangartina kosong/ saeutik Loba luang jeung
daluang = loba pangaweruhna Leutik ringkang gede bugang = manusa awakna leutik jiwana
gede Legok tapak genteng kadek = loba pangalaman Meungpeun carang ku ayakan = api-api
teu nyaho padahal nyaho Murag bulu bitis = teu betah cicing di imah Mindingan beungeut ku
saweuy = ngarusiahkeun hiji perkara padahal batur geus nyahoeun Miyuni kembang = loba
nu mikaresep Miyuni tai = loba nu mikangewa Miyuni kohkol = nasibna diteunggeulan wae
batur Monyet dibere sesengked = nu rek jahat dibere parabot Mipit teu amit, ngala teu menta
= cocorokot kana barang batur Monyet ngagugulung kalapa = boga elmu teu nyaho
maksudna Mopo memeh nanggung = ngarasa hoream memeh digawe Maut nyere ka congona
= sangsara ka kolotnakeun Malengpeng pakel ku munding = migawe nu moal hasil Nu asih
dipulang sangit = kahadean dibales ku kagorengan Nete taraje nincak hambalan = tartib
mapay ti handap Nyeri beuheung sosonggeteun = ngalieukan nu rek datang tapi teu jol bae
Ngajul bentang ku asiwung = pagawean nu moal kahontal hasilna Ngabuntut bangkong = teu
puguh tuluyna Nyolong bade = bangun bageur tapi jahat Nyeungeut damar di suhunan =
barangbere hayang kapuji Nyaah dulang = ka budak ngurus daharna wungkul,
pendidikannana teu dipirosea Ngeplek jawer = taya wawanen Ngadaun ngora = jadi rame
Nyoo gado = ngunghak Nyalindung ka gelung = nu teu boga, kawin ka awewe beunghar
Ngadu geulis = paalus-alus Ngarep-ngarep kalangkang heulang = ngarep-ngarep rejeki bari
teu usaha Neundeun piheuleut = ngajak goreng Ninggang kana kekecrek = nya goreng rupa,
nya goreng lampah Ngalungkeun kuya ka leuwi = nitah balik ka lemburna Ngawur kasintu
nyieuhkeun hayam = ari ka batur bageur, ari ka dulur medit Ngaboretekeun liang tai di pasar
= nembongkeun wiwirang sorangan Ngadeupaan lincar = api-api ngaliwat hayang diaku ;
ngareup-ngareup pamere Nyiduh ka langit = sahandapeun mapatahan ka saluhureun
Ngeupeul ngahuapan maneh = ngaluskeun hiji perkara pikeun kauntungan pribadi Nangkeup
mawa eunyeuh = ditulungan ahirna nyilakakeun ka nu nulungan Ngadek sacekna nilas
saplasna = nyarita sajalantrahna Nyieun pucuk ti girang = miheulaan nyieun pipaseaeun
Ngageuingkeun macan turu = ngahudang piambekeun batur Nulak cangkeng dina kelek =
ngarasa luhur diri Oray nyampeurkeun paneunggeul = nyamperkeun pibahayaeun Paanteur-
anteur julang = silih anteurkeun Panjang leungeun = daek puak-paok Panjang lengkah = jauh
panyabaanana ; loba pangalamanana Pindah pileumpangan = robah adat Paeh teu hos, hirup
teu neut = gering ngalanglayung Pacikrak ngalawan merak = jalma hina ngalawan nu mulya
Piit ngeundeuk-ngeundeuk pasir = jalma lemah ngalawan nu kuat Pupulur memeh mantun =
menta buruhan memeh digawe Puraga tamba kadenda = digawe tamba lumayan Pagiri-giri
calik, pagirang-girang tampian = pakia-kia teu daek sauyunan Rea ketan rea keton = taya
kakurang Silih jenggut jeung nu dugul = silih tulungan jeung nu teu boga Saciduh metu
saucap nyata = sakti, ucapannana tara nyalahan Sisit kadal = goreng milik Sibanyo laleur =
ngan saliwat geus beak deui Saur manuk = ngajawab bareng Sieun meubeut meulit = sieun
kabawa Teu gedag bulu salambar = taya kasieun Titip diri sangsang badan = mihapekeun
maneh Teu beunang dikoet ku nu keked = medit pisan Ti kikirik nepi ka jadi anjing = ti
bubudak nepi ka sawawa Ti ngongkoak nepi ka ngungkueuk = ti ngora nepi ka kolot Teng
manuk teng, anak merak kukuncungan = kalakuan kolot nurun ka anakna Tuturut munding =
sagala rupa nurutkeun batur Wawuh munding = wawuh ngan saliwat Itulah beberapa babasan
dan paribasa sunda beserta artinya. Bila ada kesalahan penulisan dikoreksi ya, karena beda
penulisan, akan berbeda arti.
Sumber: http://www.bandungtimur.net/2017/07/kumpulan-babasan-dan-paribasa-sunda-
beserta-artinya.html
Artikel ini berasal dari bandungtimur.net. Terima kasih telah mencantumkan sumber artikel
ini
Peribahasa Sunda Huruf A :
Adigung adiguna :
(Boga rasa leuwih ti batur : Sombong)
Adu regeng :
(Sataker tanaga ; sedikit tenaga atau kurang tenaga).
Ajak jawa :
(Ngajak bari ukur tamba lain ngajak sernyana dapon ngeunaheun batur ; mengajak atau
menawarkan sesuatu dengan tidak sepenuh hati atau tidak ikhlas).
Ajrihing gawe :
(Ulah ngalampahkeun gawe goreng bisi ahirna kabendon ; pemalas atau orang yang tidak
mau bekerja).
Aku-aku angga :
(Ngaku banda sorangan padahal nu diakuna banda batur : Mengaku barang milik sendiri
padahal barang milik orang lain).
Alak-alak cumantaka :
(Jelma pangkat handap hayang nyaruaan pangkat luhur ; menginginkan pujian karena merasa
paling unggul).
Alang-alang kumapalang :
(Pagawean kudu dianggeuskeun ulah dikagok-kagok ; suatu pekerjaan itu harus diselesaikan
tepat pada waktunya jangan ditunda-tunda).
Alak paul :
(Jauh kacida ; Jauh sekali).
Adigung adiguna :
(Boga rasa leuwih ti batur : Sombong)
Adu regeng :
(Sataker tanaga ; sedikit tenaga atau kurang tenaga).
Ajak jawa :
(Ngajak bari ukur tamba lain ngajak sernyana dapon ngeunaheun batur ; mengajak atau
menawarkan sesuatu dengan tidak sepenuh hati atau tidak ikhlas).
Ajrihing gawe :
(Ulah ngalampahkeun gawe goreng bisi ahirna kabendon ; pemalas atau orang yang tidak
mau bekerja).
Aki-aki tujuh mulud :
(Geus kolot kacida ; Laki-laki tua renta).
Aku-aku angga :
(Ngaku banda sorangan padahal nu diakuna banda batur : Mengaku barang milik sendiri
padahal barang milik orang lain).
Alak-alak cumantaka :
(Jelma pangkat handap hayang nyaruaan pangkat luhur ; menginginkan pujian karena merasa
paling unggul).
Alang-alang kumapalang :
(Pagawean kudu dianggeuskeun ulah dikagok-kagok ; suatu pekerjaan itu harus diselesaikan
tepat pada waktunya jangan ditunda-tunda).
Alak paul :
(Jauh kacida ; Jauh sekali).
Bahe carek :
(Gampang nyarekan ka batur, babari pisan ngaluarkeun omongan nu goreng;).
Bahula ka nu kawasa :
(Tara nurut parentah, mungpang kana parentah;).
Balabar kawat :
(Saembara; sayembara).
Bala harti :
(Salah harti/beda kamandang; salah pengertian).
Bancang kakewuh :
(Picilakaeun, pikasusaheun;)
Banting tulang :
(Digawe popohan; susah payah).
Baek dengkak :
(Baek akal, geus euweuh akal deui, paeh poso, teter; sudah bekerja keras namun tidak
mendapatkan apa-apa).
Bear budi :
(Marahmay budi, someah; ramah tamah, sopan).
Bengkok tikoro :
(Teu kabagean kadaharan istimewa lantaran kabeakeun manten atawa teu datang; tidak dapat
hidangan istimewa karena tidak datang dalam acara pernikahan).
Beurat birit :
(Ngedul; malas).
Bisa kabula-kabale :
(Bisa campur rukun jeung unggal jelema atawa jeung unggal golongan; bisa menyesuaikan
diri di lingkungan atau masyarakat).
Bodo alweoh :
(Bodo tapi daek tetlepek atawa tatanya; orang bodoh tapi enggan untuk bertanya).
Bodo katololoyoh :
(Teu daek nurut kana nasehat batur, tara daek tatanya; orang bodoh yang tidak menuruti
nasihat orang lain).
Bogoh nogencang :
(Bogoh sosoranganana, teu dilayanan; cinta betepuk sebelah tangan).
Budi anteng :
(Teu gugup, kalem ; Tidak gugup atau santai kalem).
Bujang jenglengan :
(Jajaka tulen serta tegep; pria yang belum menikah dan usianya sudah tua).
Bulu taneuh :
(Patani, tukang tani; petani).
Buntut kasiran :
(Koret, medit, kumed; pelit).
Ceuli lentaheun :
Sok sadenge-dengena, najan lain dengekeuneun; mendengarkan sesuatu yang tidak pantas
untuk di dengarkan.
Cul dogdog tinggal igel : cul pegawean nu geus puguh hasilna, migawe deui nu can karuhan;
mengerjakan pekerjaan yang tidak berpenghasilan dan meninggalkan pekerjaan yang sudah
pasti ada hasilnya.
Dibeureum-dihideung :
Pasrah dikukumaha oge mangga; pasrah mau diapakan juga terserah.
Dibeuweung diutahkeun :
Dipikir heula; dipikirkan lagi matang-matang.
Deduga peryoga :
Kudu bisa ngira-ngira hade gorengna.