VT VR VR
VT
VS VS
Gbr.1.3.1.a. Gbr.1.3.1.b
Kondisi Seimbang Kondisi Gangguan pada Phasa T
Menurut teori komponen simetris, fasor -fasor pada jaringan tiga fasa yang
tidak seimbang dapat diuraikan menjadi 3 fasor yang seimbang, yaitu :
Terdiri dari 3 fasa masing-masing fasor mempunyai besaran yang sama dan
setiap fasa
diberi notasi 1 :
a1, b1 dan c1.
Beda sudut
antar fasor
adalah 120°
Mempunyai
urutan fasa yang sama dengan fasor aslinya, yaitu berlawanan dengan
arah jarum jam.
c b2
a2
b c2
c c1
a a1
b1
b
1.3.1.3. Komponen
Urutan Nol
Sifat –sifat :
Terdiri dari 3 fasa masing-masing fasor mempunyai besaran yang sama dan
c0 b0 a0
Notasi a adalah gradian vektor untuk pergeseran sudut fasor 120° ditulis :
a = 1∠120°.
Dalam operasi aritmatik 2 besaran vektor v yang sama dan mempunyai
pergeseran fasa ö ° adalah :
v = 1∠φ °
v = 1∠0° v x v = 1∠0° x 1∠ ö °
a -a2
120°
-1 = -a ³ 1 = a³
240°
a2 -a
a
j sin 120°
cos 120° 1
120°
1.3.2.2. Operator j
Va2
Vc 1 Va1
120°
V c 0 V b 0 Va0
120°
120° 120°
Vb2 120°
120°
Vb1
Vc2
Urutan Positif Urutan Negatif Urutan Nol
VA
Va2
VC
Vc0
Vb0
Va1
VB
Vc1
Vc2
Vb1
Vb2
Karena Va2 = V2
Vb2 = a V2
Vc2 = a² V2 (5)
Vao= Vbo = Vco = Vo ....................................................(6)
VB = Vo + a² V1 + a V2 x a²
VC = Vo + a V1 + a² V2 xa
Maka,
VA = Vo + V1 + V2
a²VB = a² Vo + aV1 + V2
a VC = aVo + a ² V1 + V2
___________________________________ +
D i t u l i s d a l a m b e n t u k m a t r i k
Vo
VA 1 1 1 (10)
VB = 1 a² a V1
²
VC 1aa V2
[ Vp] = [ A ] [ Vs ]
[ Vs] = [ A-1 ] [ Vp ]
Ic 1
Arus urutan NegatifIa2 Arus Urutan NOL
Ib2
120° 120°
Berbagi dan menyebarkan ilmu pengetahuan serta nilai-nilai perusahaan 22
120° Ia1 120° 120°
120°Gambar 1 .3.3.2.a. Diagram Phasor Arus
Ic0 Ib0 Ia0
Ib1 Ic2
PT PLN (Persero)
PUSAT PENDIDIKAN DAN PELATIHAN
Karena Ia2 = I2
Ib2 = a I2
Ic2 = a² I2 (15)
Iao= Ibo = Ico = Io ...................................................................(16)
karena (1 + a + a ² ) = 0, maka
(IA+IB + IC) = 3Iao = 3 Io
Io = 1/3 In atau In = 3 Io
IA = Io + I1 + I2
IB = Io + a² I1 + a I2 x a²
IC = Io + a I1 + a² I2 xa
Maka,
IA = Io + I1 + I2
a²IB = a² Io + aI1 + I2
a IC = aIo + a ² I1 + I2
_____________________________________ +
IA+ a² IB + aIC = (1 + a + a²) 3Io + (1 + a + a²) I1 + 3 I2
IA+ a² IB + aIC = 3 I2
IA 11 1 Io
I1
IB = 1 a² a
IC 1 a a² I2
[Ip] = [ A ] [Is ]
1.3.3.3.1. Generator
I1
V1 = E - I1. Z1
E
Z1 V1
I2
Z2
E2 = 0
V2 = I2. Z2
1.3.3.4. Transformator
Sistem urutan nol trafo tergantung kepada vektor group trafo, seperti gambar
berikut :
Zo
1. Yn - Yn No_
Zo
Zo
1. Yn – Y0
3. Yn - No
No__________
4. Y0 -
No
Zo
4. -
No
Zo
6. Y - Y
No
Zo
Zp Zs
o Zto o
9. Yn – Y0 -
No
Zp Zs
o
Zto o
7. Y0 – Y0 - No
Zp Zs
o o
Zto
7. Yn - -
No
Zo
11. Y – Y
No
jenis core type
Z1 Z2 Zo
N1 N2 No
PT PLN (Persero)
PUSAT PENDIDIKAN DAN PELATIHAN
Z1 Z2 Zo
Urutan
Xc1/2
Positif /2
Xc1
Urutan Negatif
Xc2/2 /2
Xc2 Urutan
Xco/2 Nol /2
Xco
N1 N2 No
1.3.3.5.3. Beban
Semua beban diabaikan, kecuali motor yang besar (diatas 50HP) dianggap
sebagaimesin singkron.
JARINGAN
EKIVALEN
Fasa-a E URUTAN V1
Fasa-b POSITIF
Fasa-c
JARINGAN
Zf Zf
EKIVALEN
Zf V2
URUTAN
NEGATIFIc Ib Ia
Va
Vb
Vc
JARINGAN
EKIVALEN VQ
URUTAN NOL
I1
URUTAN V
E POSITIF (Z1) Vo = V2 = 0
Io = I2 = 0
URUTAN
E
V2 I1 =
NEGATIF (Z2)
Z1 + Zf
Io
URUTAN Z
NOL(Zo) Vo f
Maka :
Ia = I1 Va = V1
Ib = a2 I1 Vb = a2 V1 V1 = E - I1. Zf
Ic = a I1 Vc = a V1
Ia
Fasa-a Ib
Fasa-b Ic
Fasa-c
Zf Zf
Vc Vb
Rumus umum :
Va= Vo + V1 + V2 Ia = Io + I1 + I2
Vb = Vo + a² V1 + a V2 Ib = Io + a² I1 + a I2
Vc = Vo + a V1 + a ² V2 Ic = Io + a I1 + a² I2
0 = Io + I1 + I2 I1 = - I2 -------(2b)
I1
URUTAN Zf
POSITIF (Z1)
E V1
I2
V2
Zf
URUTAN
NEGATIF (Z2)
Vb = Vo + a² V1 + a V2
Vc = Vo + a V1 + a ² V2
Vo + a ² V1 + a V2 = Vo + a V1 + a ² V2
Vb = Ib . 2Zf + Vc
E
I1 =
Z 1 + Z 2 + 2Zf (2d)
Va= Vo + Fasa-a
V1 + V2 IIa
a = Io + I1 + I2
Ib
Fasa-b
Vb = Vo + a² V1
Fasa-c + a V2 Ic Ib = Io + a² I1 + a I2
Vc = Vo + a V1 + a² V2 Ic = Io + Ic ²
a I1 + aIbI2
Vc Vb
If
Pada kondisi awal di titik gangguan :
Ia = 0, Vb = Vc = 0
maka, Vo + a ² V1 + a V2 = Vo + a V1 + a ² V2
a ² V1 - a V1 = -a V2 + a ² V2
(a² - a ) V1 = (a²- a) V2 V1 = V2
0 = Vo + a² V1 + a V2
- Vo = (a² + a) V1 Vo = V1 V1 = V2 = Vo
I1
URUTAN
E V1 POSITIF (Z1)
V2
Io
U R U TA N V o NOL(Zo)
E.
Zo . Z2
V1 = V2 = Vo =
Z1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
E .( Zo + Z2 )
I1 =
Z1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
- E .( Zo )
I2 =
Z1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
- E .( Z2 )
Io =
Z1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
Ic
Fasa-c
Ib
Fasa-b
Ia
Fasa-a Vb Vc
Rumus baku : Ic
Zf Va
I1 = 1/3 ( Ia + a Ib + a²Ic )
I2 = 1/3 ( Ia + a² Ib + aIc )
Io = 1/3 ( Ia + Ib + Ic )
I1
Io = I1 = I2 URUTAN
E POSITIF (Z1)
V1
I2
Va = Ia . Zf
URUTAN
Vo +V1 + V2 = Zf. ( Io + I1 V2
NEGATIF + I2 ) Vo +V1 + V2
3Zf
(Z2)
= 3. Zf. I1
Io
URUTAN
E
NOL(Zo) Vo
I1 =Io =
ZO + Z1 + Z2 + 3. Zf
3.E
In =Ia =
ZO + Z1 + Z2 + 3. Zf
Ia P Q
Fasa-a
Fasa-b Ib Va-Va’
sumber Fasa-c Ic Vb-Vb’
Vc-Vc’
Va Vb Vc Va’ Vb’ Vc’
Ia = Io + I1 + I2
Ib = Io + a² I1 + a I2 Ic = Io
+ a I1 + a² I2
0 = Io + I1 + I2
Io = - (I1 + I2 )
URUTAN
POSITIF ( Z1 )