Paleontologi RAHARDJO (UGM) PDF
Paleontologi RAHARDJO (UGM) PDF
Pengampu
Ir. Wartono Rahardjo,
Moh.Indra Novian, ST.
Februari 2009
PALEONTOLOGI
PALEONTOLOGI adalah ilmu yang membahas tentang fosil
FOSIL : Sisa atau jejak yang merupakan bukti adanya
kehidupan di masa lalu yang terekam dan terawetkan
dalam batuan oleh proses alam
Penggalian
Fosil berasal dari
kata fodere = menggali
Fosil diperoleh dengan Penggalian
cara menggali
b. Mold :
Awetan berupa cetakan
c. Cast :
Awetan berupa cetakan
dari cetakan
Holosen
TERTIARY PALEO-
GENE
65
CRETACEOUS
JURASSIC
TRIASSIC
245
PERMIAN
CARBONIFEROUS
DEVONIAN
SILURIAN
ORDOVICIAN
CAMBRIAN
570 Ma
PRE CAMBRIAN
4600 Ma
WR / 2009 / PALEONTOLOGI / PEMBEKALAN PESERTA IESO 2009
KENOZOIK, MASALALU YANG TERDEKAT
0
MASA KINI HOLOSEN
0,011
MASA LALU PLEISTOSEN
2,0
PLIOSEN
5,0
MIOSEN
24
OLIGOSEN
38
EOSEN
45
PALEOSEN
65
MESOZOIK
WR / 2009 / PALEONTOLOGI / PEMBEKALAN PESERTA IESO 2009
PENGAWETAN FOSIL
FOSIL : Sisa atau jejak yang merupakan bukti adanya ke-
hidupan di masa lalu yang terekam dan terawetkan
dalam batuan oleh proses alam
TEREKAM : dapat diamati
dengan mengguna-
kan mata telanjang
ataupun mengguna-
kan alat pembesar
(mikroskop)
TERAWETKAN : belum
banyak mengalami Kenampakan fosil yang sama
di bawah mikroskop
perubahan bentuk
dari bentuk aslinya,
serta tidak menjadi
rusak & hancur oleh
Kondisi fosil dalam batuan di alam
penimbunan
WR / 2009 / PALEONTOLOGI / PEMBEKALAN PESERTA IESO 2009
BATUAN PENGANDUNG FOSIL
Koloni
Koral
FOSIL TRILOBIT :
FOSIL CRINOID
TIDAK MOLUSKA : PADA YANG
ADA ORIENTASI BA-
TIDAK
JELAS,ADA ORIENTASI
TIDAK
TULEMPUNG YANG
ADA PROSES
PUCANGAN DI JELAS,
BAGIAN YANG
TRANSPORTASI
SANGIRAN, PATAH
FOSIL= TAKMASIH
TETAP DI BERADA
TER-
DI DEKATSEMULA
TEMPAT
ORIENTASI BATANGNYA
: HIDUP:
(FOSILBIOCOENOSIS
FOSIL BIOCOENOSIS)
Megafosil
Makrofosil : MAKROPALEONTOLOGI
Mikrofosil
Nannofosil
:
: }MIKROPALEONTOLOGI
1. Megafossil
Ukuran organisme utuh sangat besar
Vertebrate fossil
L O G I
Hominid fossil
O N T O
2. Macrofossil
L E
A cukup besar, )
UkuranP J I B
WA
organisme tak memerlukan mikroskop
(
Invertebrate fossil
Petrified wood
3. Microfossil
N T O L O G I
P A
Ukuran organismeL E O
kecil, memerlukan mikroskopGI
O
) L O
WEAO
(L
Fragmen invertebrate JNIB
fossil
T
Foraminifera, Radiolaria, Diatomae
4. Nannofossil PA
I R O
K organisme amat T I F )
MUkuran
(SEM, TEM) (EL
E K
kecil, memerlukan mikroskop yang kuat
Coccolithophore (coccolith)
k an
ah ar
. B bes
r at a up
Rekonstruksi kerangka utuh Triceratop r t eb Frangmen
c uk tengkorak Homo erectus
v e sih
an ma
n g n
o lo pu
i l g ny a
s
Fo men
r a g
f
t u k
U n g
p is. njan
s ko tela
k ro ta
m a ma
a t a an
Fragmen fosil terumbu koral br n g Fosil bivalvia (internal cast)
e
rt p d e
e
i nv uku
g an ya c
lo n nn
g o aa
l
si riks
o
F me
pe
is.
k op p
r os ko
m ik ros
g a m ik
a l n
& k a
Foraminifera dan algae pada batuan
t a r l u
Foraminifera kecil pada batuan
bra ipe
r t e aCoccolith
d
Sayatan batuan yang mengandung
v e ny dilihat dengan menggunakan
fosil Foraminifera in n Scanning Electron Microscope (SEM)
n
a k sa a
g
n eri
lo
o em
l g
o si u k p
F nt
U
1 cm 1 mikron
Data 2
Data 4
Data 3
Pleistosen Tengah (> 0,5 juta tahun yang lalu)
WR / 2009 / PALEONTOLOGI / PEMBEKALAN PESERTA IESO 2009
TERUMBU KARANG MIOSEN
Data 2
Data 1
TERUMBU KARANG
Cetakan Rangka pada Endapan batu- Hasil rekonstruksi dari Museum Ilmu
kapur (chalk) dari Bavaria , Jerman Pengetahuan Alam, Berlin
Jura (150 juta tahun lalu)
WR / 2009 / PALEONTOLOGI / PEMBEKALAN PESERTA IESO 2009
STUDI PENYEBARAN FOSIL SECARA
STRATIGRAFIS
• Batuan sedimen mempunyai sifat berlapis karena terjadinya tidak
sekaligus, melainkan tahap demi tahap. Setiap tahap meng-
hasilkan satu perlapisan A B C D E
D E
T7
C D E
T6 B C D
T5 B C
T4 A B C
T3 A B
T2 A
A
SEBARAN
T1 STRATIGRAFIS
• Perlapisan yang terbentuk dahulu akan berada di bawah perlapis-
an yang terbentuk kemudian: HUKUM SUPERPOSISI
• Dengan mempelajari/mengidentifikasi isi fosil dari setiap lapisan
yang berurutan dapat diketahui perkembangan organisme
sepanjang waktu : EVOLUSI ORGANIK
WR / 2009 / PALEONTOLOGI / PEMBEKALAN PESERTA IESO 2009
SEBARAN FOSIL SECARA STRATIGRAFIS
A. Eosen tengah
UMUR BATUAN
A. Eosen tengah
B. Oligosen akhir