Integral Lipat Dua
Integral Lipat Dua
[MA1124]
KALKULUS II
Integral Lipat Dua
Misalkan z = f(x,y) terdefinisi pada R merupakan suatu persegi
panjang tertutup, yaitu : R = {(x, y) : a ≤ x ≤ b, c ≤ y ≤ d}
z
1. Bentuk partisi [a,b] dan [c,d]
Z=f(x,y) menjadi n bagian.
2. Pilih ( x k , y k ) pada setiap sub interval
pada [xi, xi-1] dan [yi, yi-1]
3. Bentuk njumlah n
Riemann.
a
c d y ∑ ∑ f (xk , yk )∆Ak
i = 1 i =1
4. Jika n ∞ (|P| 0) diperoleh limit
∆xk R
∆yk jumlah Riemann.
n n
b
(x k , yk ) lim ∑ ∑ f (xk , yk )∆Ak
x n→∞
i = 1 i =1
Jika limit ada, maka z = f(x,y)
terintegralkan Riemann pada R,
ditulis n n
∫∫ f ( x, y)dA = lim
P →0
∑ f ( x , y )∆A
k =1
k k k
R
atau n
A(y)
A(y)
c d
x
a y a b
b
b
A(y ) = ∫ f (x, y ) dx
a
x
Maka
d b
∫∫ f (x, y ) dA = ∫ ∫ f (x, y ) dx dy
R c a
A(x)
A(x)
c d
y
a y c d
d
b
A(x ) = ∫ f (x, y ) dy
c
x
Maka
b d
∫∫ f (x, y ) dA = ∫ ∫ f (x, y ) dx dy
R a c
∫∫ (x )
+ 2y 2 dA = + 2y 2 dy dx
2 2
R 0 0
6
2 2 3 4
y = ∫ x y + y dx
0
3 0
4 6
128
R = ∫ 4x 2 + dx
0
3
4 3 128 6
6 x = x + x = 288 + 256 = 544
3 3 0
∫ ∫ (x )
4 6
∫∫ (x )
+ 2y 2 dA = + 2y 2 dx dy
2 2
R 0 0
1 3
4 6
= ∫ x + 2 xy 2 dy
0
3 0
0
4
= 72 x + 4 x 3 = 288 + 256 = 544
0
∫∫ sin(x + y ) dA = ∫ ∫ sin(x + y ) dy dx
0 0
R
π /2 π /2
y = ∫ − cos(x + y ) dx
0 0
π/2
π
6
R
= ∫ − cos + y + cos(y ) dx
0 2 π / 2
π /2 π
π/2 x = sin y 0 − sin + y
2 0
π π
= sin − sin(π ) + sin = 2
2 2
2/11/2010 [MA 1124] 11
KALKULUS II
Latihan
1. Hitung
1 1 1 2
y
∫∫
x +y
∫ ∫ xy e
2 2
a. dy dx c. dy dx
0 0 0 0
x +1
2
2 1
b. ∫ ∫ ( xy )2
dy dx
0 −1
2. ∫∫ f (x, y ) dx
R
dy untuk fungsi
1. ∫∫ k f (x, y ) dA = k ∫∫ f (x, y ) dA
R R
3. Jika R = R1 + R2 , maka
∫∫ f (x, y ) dA ≤ ∫∫ g(x, y ) dA
R R
∫∫ f ( x, y)dA = ∫ ∫ f ( x, y) dy dx
D a p( x)
a x
b
y
D={(x,y)|r(y)≤x≤s(y), c≤y≤d}
∫∫ (2y e ) dA = ∫ ∫ (2y e ) dx dy
1 y
1 x x
x
R R 0 0
1
y2
= ∫ 2y e x
dy
0
0
( )
1 x 1
= ∫ 2y e y2
− 1 dy
0
= e ( y2
−y 2
) 1
0
= e −1−1 = e −2
∫∫ (2y e ) dA = ∫ ∫ (2y e ) dy dx
1 1
x
y x
x = y2 R 0 x
1 1
1
= ∫ exy2 dx
R 0
x
1
= ∫ e x − xe x dy
0
y 1 x
(
= e x − xe x + e x ) 1
= 2e − e − (1 + 1) = e − 2
∫ ∫e
y2
2. dy dx
0 x
2
Jawab:
Daerah integrasinya R = {(x,y)| 0 ≤x≤ 4, x/2 ≤ y ≤ 2}
Diubah urutan pengintegralannya, yaitu:
y
R = {(x,y)| 0 ≤x≤ 2y, 0 ≤ y ≤ 2}
yx=2y
= x/2 Sehingga
4 2 2 2y
∫ ∫e
2 y2
∫ ∫e dy dx =
2
y
dx dy
x R 0 x 0 0
2
2
2y
4 x = ∫ e x 0 dy
y2
y 0
2
= ∫ 2y e y dy
2
0 2
y2
=e = e4 − 1
2/11/2010 [MA 1124] 0 20
KALKULUS II
Latihan
3 3y 1 2 1 1
y −y2
1. ∫ ∫xe
y3
dx dy 3. ∫∫ x +1
2
dy dx 5. ∫∫ e
0 x
dy dx
1 −y 0 0
π sin x π π 4 1
2 2 2
∫ ∫e
x3
2. ∫ ∫
0 0
y cos x dy dx 4. ∫ ∫ sin(x + y) dx dy 6.
0 y
dx dy
0 0
2 4− x 2 π cos x
∫ ∫ (x + y ) dy dx
2
7.
0 0
8. ∫
0
∫ y sin x dy dx
0
x 2 + y2
Hitung ∫∫ e
D
dA , D={(x,y)|x2+y2≤4}
θ θ=0
x (sumbu kutub)
∫∫ f (x, y ) dA = ?
D
Pandang satu partisi persegi
θ=β
β
∆Ak panjang kutub ∆ ∆Ak
r=b rk Luas juring lingkaran dengan
∆θ rk-1
∆Ak D sudut pusat θ adalah ½θr2
θ=α
α
r=a ∆Ak = ½ rk2 ∆ θ- ½ rk-12 ∆θ
= ½ (rk2 - rk-12) ∆θ
= ½ (rk + rk-1) (rk - rk-1)∆θ
Sumbu Kutub
= r ∆r ∆θ
Jika |P| 0, maka dA = r dr dθ (|P| panjang diagonal ∆Ak)
Sehingga
Contoh:
1. Hitung ∫∫ e
x 2 + y2
dA , D={(x,y)|x2+y2≤4}
D
= ∫ e dθ
2
0
0
2π
1 4 1
= e − ∫ dθ
2 2 0
2/11/2010
(
= π e4 − 1
[MA 1124]
) 25
KALKULUS II
Contoh
2. ∫∫ y dA
D
dengan D adalah persegipanjang kutub
di kuadran I di dalam lingkaran x2+y2=4
di luar x2+y2=1
D = {(r,θ)| 1 ≤ r ≤ 2, 0 ≤ θ ≤ π/2}
Sehingga y
π /2 2
∫∫ r dA
D
D
= ∫ ∫ r sin θ r dr dθ
0 1
r θ
π /2 1 3 2
r sin θ dθ
= ∫
1 2 x
3 1
0
π /2
= (8 − 1) ∫ sin θ dθ
1
3
( )
0
7 π /2 7
= − cos θ 0 =
3 3
2/11/2010 [MA 1124] 26
KALKULUS II
Latihan
1 1− x 2
1. Hitung ∫ ∫
0 0
4 − x 2 − y 2 dy dx
1 1− y 2
∫ ∫ +
2 2
2. Hitung sin( x y ) dx dy
0 0
θ=β
β θ=ψ2(r)
r=φ2(θ) r=b
D D
θ=α
α θ=ψ1(r)
r=φ1(θ) r=a
1 2 x y2 = 2x – x2 x2 + y2 – 2x = 0
(x – 1)2 + y2 = 1
ini merupakan lingkaran pusat (1,0), jari-jari 1
Untuk batas r dihitung mulai
x=1 r cos θ = 1 r = sec θ
hingga r = 2 cos θ
Untuk batas θ (dari gambar) θ =0 θ= π/4
Sehingga koordinat polarnya adalah
D={(r, θ)| sec θ ≤ r ≤ 2 cos θ ,0 ≤ θ ≤ π/4}
2/11/2010 [MA 1124] 30
KALKULUS II
Tuliskan daerah integrasi dalam
koordinat polar
2 Terlihat bahwa D adalah lingkaran dengan
pusat di (0,1) dan berjari-jari 1
1 Jadi, x2 + (y – 1)2 = 1
x2 + y2 – 2y + 1 = 1
1 x2 + y2 = 2y
r2 = 2r sin θ
r2 – 2r sin θ =0
r (r – 2 sin θ )=0
r = 0 atau r = 2 sin θ
Untuk batas θ (dari gambar) θ =0 θ= π
Sehingga,
x2 + y2 – 2x = 0
y2 = 2x – x2
(x – 1)2 + y2 = 1
ini merupakan lingkaran dengan pusat (1,0), jari-jari 1
y Koordinat polarnya adalah
θ=π/4
D={(r, θ)| sec θ ≤ r ≤ 2 cos θ ,0 ≤ θ ≤ π/4}
D
1 2 x
2/11/2010 [MA 1124] 33
KALKULUS II
Contoh (Lanjutan)
Sehingga,
2 2x − x2 π / 4 2 cos θ
1 1
∫ ∫
1 0 x2 + y2
dy dx = ∫ ∫ r
. r dr dθ
0 sec θ
(r ) dθ
π /4 π /4
∫ (2 cos θ − sec θ ) dθ
2 cos θ
=
= ∫
0
sec θ
0
π π π
= 2 sin − ln sec + tan − (2 sin(0) − ln sec(0) + tan(0) )
4 4 4
1
= 2.
2
(
2 − ln 2 + 1 + ln(1) = 2 − ln 2 + 1
)