Buku B. Madura Kelas VIII
Buku B. Madura Kelas VIII
SEKKAR ANOM 2
Ka’angghuy kellas VIII SMP/MTs
Pangangghit / Sè nyoson
Drs. Bambang Hartono Hamzah
Isya Sayunani, S.Pd
Abdul Gani, M.Pd
Zaini,S.Pd
Rusliy, M.Pd
H.M. Dradjid, BA
Sekkar Anom 2
Ka’angghuy Kellas VIII
Tim Penyusun:
Drs. Bambang Hartono Hamzah
Isya Sayunani, S.Pd
Abdul Gani, M.Pd.
Zaini,S.Pd
Rusliy, M.Pd
H.M. Dradjid, BA
ISBN 978-602-xxxx-xx-x
9 7 8 6 0 2 7 8 3 1 2 9 2
Pyatoran iii
SEMESTER 1
SEMESTER 2
Indikator
Bâburughân beccè’
1
Indikator
3.1.1 Mengidentifikasi struktur teks cerita pendek.
1. Lalampa’an
2
È ḍâlem carèta panḍâ’ bâḍâ strukturèpon. Kapprana struktur carèta panḍâ’
èngghi panèka tokoh, latar otabâ setting, sareng alur otabâ plot. Struktur carèta
panèka dhâddhi sèttong sareng ta’ bisa ècar-pencar.
Sè èmaksot tokoh èngghi panèka panglako sè abujut orèng, kèbân, otabâ
bhârâng sè ngalamè sèttong kadhâddhiyân è ḍâlem carèta. Nasib tokoh panèka
ètantowaghi sè ngangghit è ḍâlem carèta. Sè mèrengngngaghi otabâ maos
carèta pas terro onènga ahèrèpon nasib tokoh panèka
Parkara otabâ kadhâddhiyân sè sè èkalako tokoh è ḍâlem carèta bânnè
namong sakalèyan, bisa bisaos èsambhung sareng kadhâddhiyân laènna è ḍâlem
carèta. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè abhung-sambhung è ḍâlem carèta
èsambhât alur otabâ plot. Manabi kennengngan sareng bâktona kadhâddhiyân
è ḍâlem carèta èsambhât latar otabâ setting.
Pakon 1.1
3
kalabân sarat kapalana lanon sangghup ngangko’ salèrana tor artana ngangghuy
parao.
Kapalana lanon cè’ pèragghâ. Ka’aghunganna Daèng Masallè tantona
langkong bânnya’ tor langkong arghâ manabi èbhânḍhingngaghi sareng ponapa
sè ampon èrampas lanon. È bâkto ghâpanèka jhughân ponapa sè ampon
èrampas lanon èpatoron ḍâri paraona. Sa’amponna taḍâ’ polè sè èpatorona,
Daèng Masallè èyatorè ongghâ ka parao. Parkara artana bhâkal èkonèyana.
Nalèka Daèng Masallè maongghâ padhâna salajâ ka parao, ḍhâksakala
paraona lanon mèrèng para’ karemma. Kapalana lanon sareng lâ-bhâlâna paḍâ
berka’ ka pèngghirrâ parao sèttongnga. Namong parao sè mèrèng tor para’
karemma ghâpanèka ta’ aghuli. Sanaosa èparèngè ponapa’a bisaos, paraona
lanon ghâpanèka pagghun mèrèng para’ karemma. Ènghalè Daèng Masallè ghi’
buru maongghâ padhâna salajâ.
Sa’amponna sadhâjâ cara ampon èghuna’aghi ka’angguy masodhek
paraona ampon ta’ bisa, la-bhâlâna lanon sanget regget otabâ pagghel.
Sadhâjâna paḍâ toron ḍâri paraona pas lonca’ natta’ Daèng Masallè. Namong
Daèng Masallè ta’ ghinjek. Sadhâjâ lâ-bhâlâna lanon paḍâ cekka’ ta’ ngennèng
aghuli bân matoron tanangnga.
Ngabâssaghi sadhâjâ lâ-bhâlâna paḍâ cekka’ ta’ ngennèng aghuli, kapalana
lanon jhughân ta’ tarèma. Kapalana lanon jhughân natta’ Daèng Masallè.
Namong kapalana lanon jhughân paḍâ akadhiyâ lâ-bhâlâna. Kapalana lanon
jhughân cekka’ ta’ ngennèng aghuli bân matoron tanangnga.
Kapalana lanon sareng lâ-bhâlâna paḍâ nyo’on sapora ka Daèng Masallè tor
ajhânjhi ta’ bhâkal la-nyala polè ḍâ’ bârghâ Ghili Iyyang. Daèng Masallè sarèng
bârghâ Ghili Iyyang paḍâ nyapora. Polo Ghili Iyyang ahèrrèpon tarentem kantos
samangkèn.
(Asèllèpon wawancara Abdul Gani sareng Pa’ Bati è Ghili Iyyang, bâjâèpon Daèng Masallè).
Ca’-oca’ sè Malarat
4
È attas ampon èjhârbâ’âghi jhâ’ è ḍâlem carèta aghânḍhu’ struktur otabâ
bâgiyân-bâgiyân. Antara bâgiyân-bâgiyân sèttong ka sèttongnga ta’ kèngèng
èsa-pèsa.
Pakon 1.2
5
2. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng ḍuwâ’ carètana Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka .......................................................
3. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng tello’ carètana Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka ........................................................
4. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng empa’ carètana Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka .......................................................
5. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng lèma’ carètana Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka ........................................................
6. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng ennem carètana Lanon È Ghili
Iyyang è attas èngghi panèka ......................................................
7. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng pètto’ carètana Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka ........................................................
8. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng bâllu’ carètana Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka .......................................................
9. Latar sè bâḍâ è ḍâlem paragraf kapèng sanga’ carètana Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka .......................................................
10. Serrat nyamana latar sè èkasennengngè sampèyan kalabân carakan
Madhurâ sè bâḍâ è ḍâlem carètana Lanon È Ghili Iyyang è attas!
......................................................................................................
Pakon 1.3
6
5. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè sè èkalako tokoh sè bâḍâ è ḍâlem paragraf
kapèng lèma’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas èngghi panèka
.....................................................................................................
6. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè sè èkalako tokoh sè bâḍâ è ḍâlem paragraf
kapèng ennem è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas èngghi panèka
.....................................................................................................
7. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè sè èkalako tokoh sè bâḍâ è ḍâlem paragraf
kapèng pètto’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas èngghi panèka
.....................................................................................................
8. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè sè èkalako tokoh sè bâḍâ è ḍâlem paragraf
kapèng bâllu’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas èngghi panèka
.....................................................................................................
9. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè sè èkalako tokoh sè bâḍâ è ḍâlem paragraf
kapèng sanga’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas èngghi panèka
.....................................................................................................
10. Serrat kalabân carakan Madhurâ parkara otabâ kadhâddhiyân sè sè èkalako
tokoh sè bâḍâ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas sè ta’
èkasennengngè sampèyan .......................................................................
Pakon 1.4
7
8. Èssèna paraggraf paragraf kapèng bâllu’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang
è attas èngghi panèka .........................................................
9. Èssèna paraggraf paragraf kapèng sanga’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili
Iyyang è attas èngghi panèka .........................................................
10. Serrat ngangghuy carakan Madhurâ kajhubâ’ânna lalakonna lanon è ḍâlem
carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas! ....................................
11. Indikator
1.1.2 Menganalisis struktur teks cerita pendek.
2. Lalampa’an
8
Pakon 2.1
Pakon 2.2
È attas ampon èjhâbâ’âghi jhâ’ latar otabâ setting èngghi panèka kennengngan
sareng bâktona kadhâddhiyân è ḍâlem carèta. Opamana Polo Ghili Iyyang.
Pakon 2.3
9
2. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako Daèng Masallè è paraggraf kapèng
ḍuwâ’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
3. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako Daèng Masallè è paraggraf kapèng
tello’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
4. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako Daèng Masallè è paraggraf kapèng
empa’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
5. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako Daèng Masallè è paraggraf kapèng
ennem è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
6. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako Daèng Masallè è paraggraf kapèng
pètto’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
7. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako lanon è paraggraf kapèng ḍuwâ’ è
ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
8. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako lanon è paraggraf kapèng empa’ è
ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
9. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako lanon è paraggraf kapèng ennem è
ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
.................
10. Parkara otabâ kadhâddhiyân sè èkalako lanon è paraggraf kapèng pètto’ è
ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang èngghi panèka
..............................................................................................................
Pakon 2.4
10
3. Pokeddhâ paraggraf kapèng tello’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è
attas èngghi panèka ...................................................................
4. Pokeddhâ paraggraf kapèng empa’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è
attas èngghi panèka ...................................................................
5. Pokeddhâ paraggraf kapèng lèma’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è
attas èngghi panèka ...................................................................
6. Pokeddhâ paraggraf kapèng ennem è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è
attas èngghi panèka ...................................................................
7. Pokeddhâ paraggraf kapèng pètto’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è
attas èngghi panèka ...................................................................
8. Pokeddhâ paraggraf kapèng bâllu’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è
attas èngghi panèka ...................................................................
9. Pokeddhâ paraggraf kapèng sanga’ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è
attas èngghi panèka ...................................................................
10. Serrat ngangghuy carakan Madhurâ pokeddhâ paraggraf kapèng sèttong è
ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas! .................................................
Indikator
3.1.3 Menganalisis unsur kebahasaan cerita pendek
3. Lalampa’an
Carèta panḍâ’ panèka tamaso’ karya sastra. Sanaosa tamaso’ karya sastra,
ḍâlem ngangghit carèta panḍâ’ panèka ghi’ parlo onèng ḍâ’ gher-ogherrâ nyerrat
aksara rajâ sè biyasa èghuna’aghi ḍâlem ngangghit ghâncaran nonfiksi. Sabâb
gher-ogherrâ nyerrat aksara rajâ ḍâlem ngangghit carèta panḍâ’, panèka paḍâ
sareng nyerrat ghâncaran nonfiksi.
11
2. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ oca’ ḍâlem sèttong okara sè
abujut ḍhâbuna orèng sè èparèngè tanḍâ pettè’ ḍuwa’ (” ....”).
3. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ oca’ sè bâḍâ kaè’anna sareng
asmana Sè Kobâsa otabâ oca’ sè aghântè asmana Sè Kobâsa.
4. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ oca’ sè abujut gellar, jhâjhuluk,
sè arangkè’ sareng asmana orèngnga.
5. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ bhân-sabhân oca’ sè dhâddhi
asmana orèng.
6. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ nyamana bhângsa otabâ bhâsa.
7. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ nyamana taon, bulân, arè, otabâ
sèttong kadhâddiyân sejarah.
8. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ nyamana sèttong kennengngan
(georafi).
9. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ unsur nyamana pangkat,
pangghâbâyan, sè bâḍâ asmana orèngnga.
10. Aksara rajâ èghuna’aghi è awwâl horobbhâ unsur nyamana koran, majalla,
bhul-ombhullâ karangan, kajhâbhâna oca’ panyambhung.
Ca’-oca’ sè Malarat
Pakon 3.1
1. .......................................................................................................
2. .......................................................................................................
3. .......................................................................................................
4. .......................................................................................................
5. .......................................................................................................
6. .......................................................................................................
7. .......................................................................................................
8. .......................................................................................................
9. .......................................................................................................
12
10. ......................................................................................................
Pakon 3.2
1. .......................................................................................................
2. .......................................................................................................
3. .......................................................................................................
4. .......................................................................................................
5. .......................................................................................................
6. .......................................................................................................
7. .......................................................................................................
8. .......................................................................................................
9. .......................................................................................................
10. .......................................................................................................
Pakon 3.3
1. .......................................................................................................
2. .......................................................................................................
3. .......................................................................................................
4. .......................................................................................................
5. .......................................................................................................
6. .......................................................................................................
7. .......................................................................................................
8. .......................................................................................................
9. .......................................................................................................
13
10. .....................................................................................................
Pakon 3.4
1. .......................................................................................................
2. .......................................................................................................
3. .......................................................................................................
4. .......................................................................................................
5. .......................................................................................................
6. .......................................................................................................
7. .......................................................................................................
8. .......................................................................................................
9. .......................................................................................................
10. .......................................................................................................
Indikator
3.1.4 Menyimpulkan pesan moral cerita pendek.
4. Lalampa’an
14
ḍâ’ orèng sè maos otabâ mèrengngaghi carèta panḍâ’. Bâburughân panèka
langkong saè manabi èparèngngaghi lèbât carèta.
Pakon 4.1
Èyatorè maos polè carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas pas karèmbhâk sakanca’an
ka’angghuy nyarè bâburughân beccè’ sè akor sareng aghâma è ḍâlem carèta
Lanon È Ghili Iyyang è attas!
Opama. Ḍaèng Masallè nambhâi orèng sakè’ ghuḍḍhu.
15
9. Bâburughân beccè’ sè akor sareng parèntana aghâma sè bâḍâ è ḍâlem
paraggraf kapèng sanga’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas èngghi panèka
........................................................................................................
10. Serrat ngangghuy carakan Madhurâ sala sèttong parèntana aghâma sè bâḍâ
è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas!
........................................................................................................
Pakon 4.2
Èyatorè maos polè carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas pas karèmbhâk sakanca’an
ka’angghuy nyarè bâburughân beccè’ ka’angghuy ajhaui laranganna aghâma è
ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas!
16
6. Bâburughân beccè’ sè akor sareng parènta ka’anghuy ajhâui laranganna
aghâma sè bâḍâ è ḍâlem paraggraf kapèng ennem carèta Lanon È Ghili
Iyyang è attas èngghi panèka
...........................................................................................................
10. Serrat ngangghuy carakan Madhurâ sala sèttong parènta ka’anghuy ajhâui
laranganna aghâma sè bâḍâ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas!
........................................................................................................
Pakon 4.3
Èyatorè maos polè carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas pas karèmbhâk sakanca’an
ka’angghuy nyarè bâburughân beccè’ sè ayèssè parènta ka’angghuy
ajhalânnaghi ḍhâng-onḍhâng otabâ adhât è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang
è attas!
17
3. Bâburughân beccè’ sè ayèssè parènta ka’angghuy ajhalânnaghi ḍhâng-
onḍâng otabâ adhât sè bâḍâ è ḍâlem paraggraf kapèng tello’ carèta Lanon
È Ghili Iyyang è attas èngghi panèka
...........................................................................................................
10. Serrat ngangghuy carakan Madhurâ sala sèttong bâburughân beccè’ sè bâḍâ
è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas!
.........................................................................................................
18
Pakon 4.4
Èyatorè maos polè carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas pas karèmbhâk sakanca’an
ka’angghuy nyarè bâburughân beccè’ sè ayèssè parènta ka’angghuy ajhauwi
ponapa sè èlarang sareng ḍhâng-onḍâng otabâ adhât è ḍâlem carèta Lanon È
Ghili Iyyang è attas!
Opama. Jhâ’ arampas ka’aghunganna orèng laèn.
19
Indikator
4.1.1 Membaca indah cerita pendek.
5. Lalampa’an
Manabi orèng maos carèta panḍâ’ panèka bâḍâ sè èpakajâ bâḍâ jhughân
sè maos è ḍâlem atè. Manabi orèng maos carèta panḍâ’ namong è ḍâlem atè
biyasana ka’angguy onèng ponapa èssèna carètana. Bisa jhugan ghun coma
terro onènga pasèra tokoh, latar, otâbâ namong nokèla carèta bisaos.
Bhidhâ sarèng orèng sè maos carèta panḍâ’ èpakajhâ. Biyasana orèng
panèka koḍhu onèng alafallaghi kalabân èndhâ bhân-sabbhân oca’ sè bâḍâ è
ḍâlem carèta sè èmaos. Sapanèka jhughân intonasi nalèka maos okara sè bâḍâ
è ḍâlem carèta sè èmaos.
Ongrodhân lalampa’an orèng maos carèta panḍâ’ sè èndhâ akadhi è bâbâ
panèka.
1. Maos carèta panḍâ’ è ḍâlem atè sopajâ ngartè ka carètana.
2. Alafallaghi kalabân èndhâ bhân-sabbhân oca’ sè bâḍâ è ḍâlem carèta sè
èmaos.
3. Jâgâ intonasi nalèka maos okara sè bâḍâ è ḍâlem carèta.
Pakon 5.1
Pakon 5.2
Èyatorè maos kalabân intonasi sè lerres tor èndhâ bhân-sabbhân okara sè bâḍâ
è ḍâlem bhân-sabbhân paraggraf è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas!
Pakon 5.3
Èyatorè maos kalabân lafal sareng intonasi sè lerres tor èndhâ carèta Lanon È
Ghili Iyyang è attas è aḍâ’na kellas!
20
Pakon 5.4
Indikator
4.1.2 Merangkum isi cerita pendek.
6. Lalampa’an
Pakon 6.1
Èyatorè maos polè carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas pas karèmbhâk sakanca’an
ka’angghuy ponapa pokettèpon bhân-sabhân paraggrabbhâ.
21
1. Rangkuman paraggraf kapèng sèttong carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka ...................................................................................
2. Rangkuman paraggraf kapèng ḍuwa’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka ....................................................................................
3. Rangkuman paraggraf kapèng tello’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka ...................................................................................
4. Rangkuman paraggraf kapèng empa’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka ....................................................................................
5. Rangkuman paraggraf kapèng lèma’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka .....................................................................................
6. Rangkuman paraggraf kapèng ennem carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka ....................................................................................
7. Rangkuman paraggraf kapèng pètto’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka ....................................................................................
8. Rangkuman paraggraf kapèng bâllu’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka ....................................................................................
9. Rangkuman paraggraf kapèng sanga’ carèta Lanon È Ghili Iyyang è attas
èngghi panèka .....................................................................................
10. Serrat ngangghuy carakan Madhurâ sala sèttongNyathet sabhâghiyân
paraggraf sè bâḍâ è ḍâlem carèta Lanon È Ghili Iyyang! .............................
Pakon 6.2
Indikator
4.1.3 Menceritakan relevansi isi cerita pendek
dengan kehidupan sehari-hari.
7. Lalampa’an
22
Ngakorraghi Carèta Panḍâ’ sareng Kaoḍi’ân Rè-sa’arè
Pakon 7.1
....................................................................................................................
Pakon 7.2
....................................................................................................................
Pakon 7.3
....................................................................................................................
Pakon 7.4
....................................................................................................................
23
LATÈYAN I
24
7. Latar sè abujut bâktona sèttong kadhâddhiyân è ḍâlem carèta panḍâ’
èsambhât ....
a. Latar bâkto
b. Latar kennengngan.
c. Latar sè èkasennengngè
d. Latar sè èkabâjhi’i
8. Sosonan sèttong kadhâddhiyân sareng kadhâddhiyân laènna è ḍâlem carèta
panḍâ’ èsambhât ....
a. Tokoh otama.
b. Tokoh tambâ’ân
c. Latar bâkto
d. Latar kennengngan.
9. Tokoh sè èkasennengngè orèng sè maos carèta èsambhât ....
a. Tokoh otama.
b. Tokoh tambâ’ân.
c. Tokoh nyata.
d. Tokoh karangan
10. Carèta kaoḍi’na sèttong tokoh èsambhât ....
a. Novèl
b. Carèta panḍâ’
c. Carèta asambhung
d. Dhungngèng.
25
KOMPETENSI DASAR
INDIKATOR
Bâburughân Beccè’
Adu’a’ ḍhimèn sabellunna ngalakonè sèttong
kalakowan
Lakona lakonè, kennengnganna kennengngè
26
INDIKATOR
3.2.1 Menganalisis struktur teks lalongèt (parèbhâsan)
1. Lalampa’an
27
Bu’ Satun : Wâ’alaikum salam! Èyatorè lèngghi...Bâddhinna sampèyan,
Bhuk! Aḍu....ma’rajâ ombâ’, bhârât angèn èyanjul ka jâ-ḍâjâna?
Bu’ Sitti : Èngghi, Lè’! Ma’lum, taḍâ’ paḍi kèpa’ ècocco’ mano’! Kaulâ
samangkèn èghântong tèngghi èbhenḍem ḍâlem, èsebbhiḍhâ taḍâ’ monyèna,
èyobbhârâ taḍâ’ bâuna. Sajjhegghâ Ka’ Emmas adhingghâl omor, kabâḍâ’ân
kaulâ samangkèn kadhi panèka! Saporana, bisaos. Bhuru mèreng jhâ’ sampèyan
katamoyan. Parobâ Lè’?
Bu’ Satun : Èngghi Bhuk. Ampon ḍhâddhi tolès tanangnga saḍhâjâna orèng,
manossa namong ḍhârma.
Ḍu... ma’ cè’ mardulina, sampèyan Bhuk! Mèyarsa ḍâri pasèra jhâ’ Jebbhing
Satun kaloghâsân. Alhamdulillah, Bhuk! Kalerressân sè Kobâsa aparèng kacong.
Ḍhâddhi ampon aromasa towâ ongghu manabi ghâdhuwân kompoy!
Bu’ Sitti :”Mèreng neng pasar, jhâ’ sampèyan ampon ngaghungè bâjâ.
Ca’èpon cap-ocabhân rèng seppo konana, Lè’! Taḍâ’ kerbhuy berrâ’ ka tanḍu’!
Bu’ satun :” Lerres, Bhuk! Manabi ampon ghâḍhuwân kompoy, na’-poto
ampon ka’alèngan, bhâ’ lerressa, Bhuk!
Bu’ Sitti :” Èngghi, pajhât lerres. Kompoy kaulâ saḍhâjâ lalèma’. Namong
taḍâ sè èkapolonga. Ma’lum ana’ kaulâ sè wâ’-towâ’an, sajjhegghâ èyangkat
pongghâbâ neng Bank Jatim, ta’ èpangghi celleng polo’na. Jhâ’-sakejjhâ’ èyallè
ka kottha laèn.
Bu’ Satun : “Èngghi, Bhuk! Sampèyan maso’ pojhur. Bisa nganyè sabbhân
bulân ḍâri tra-pottrana. Kompoy lakè’ kasorang panèka moghâ bâḍâ paè’ ḍârâna,
kantos dhibâsa èparèngana lanjhâng omor. Ḍhâddhiyâ ana’ èbitong ghânep,
èbirjhi’ ghânjhil.
Bu’ sitti :” Amin, Lè’! Moghâ akor sareng pamojhina para seppo. Nyabis
tèngal, Lè’! Namong sakonè’ pamoghi ka na’ Satun moghâ ètarèma klabân èhlas.
Ampon nyara, Lè’! Pas terrosa! Assalamualaikum!
Bu’ Satun :” Amin, jhughâ, Bhuk! Aḍu......ma’ cè’ rèpodḍhâ.
Èngghi........, moghâ èparèngana bânnyâ’ ghântèna. Amin!
Ènggghi.......mator sakalangkong rabuna.Ta’bingkèng! Slamet! Wâ’alaikum
salam!
Neng ḍhâ-kanḍhâ è attas bâḍâ pan-saponapan okara sè èghâris è bâbâna. Okara
ghâpanèka nodhuwâghi okara sè aghânḍhu’ parsemmon otabâ kèyasan.
28
2. Taḍâ’ paḍi kèpa’ ècocco’ mano’, artèna : Orèng ta’ anḍi’ taḍâ’ nangghâ’/ ta’
èkennalè, tamaso’ ḍâ’ oca’ kèyasan.
3. Èghântong tèngghi, èbhenḍem ḍâlem = Èsebbhiḍhâ taḍâ’ monyèna =
Èyobbhârâ taḍâ’ bâuna, artèna ; Orèng sè cè’ apessa tor nèspa.Tamaso’ ḍâ’
parèbhâsan.
4. Sampèyan “katamoyan”, Oca’ katamoyan mènangka oca’ kèyasan jhâ’orèng
ghèllâ’ è compo’na bâḍâ sè alahirraghi.
5. Manossa namong dhârma, (panèka tamaso’ ḍâ’ kompolanna saloka), artèna
manossa namong ngadhâdhi (atarèka), sè nantowâghi Allah sè Kobâsa.
6. Taḍâ’ Kerbuy berrâ’ ka tanḍu’, artèna taḍâ’ orèng towâ berrâ’ nangghung
na’ poto, tamaso’ ḍâ’ parèbhâsan.
7. Ta’èpangghi celleng polo’na, artèna : pongghâbâ sè jhâ’-sakejjhâ’ èyallè
kennengngan kalakowanna. Panèka maso’ parèbhâsan.
8. Nganyè sabbhân bulân, (Bânnè parèbhâsan tapè kèyasan), artèna : narèma
kèrèman ḍâri tra-pottrana.
9. Paè’ ḍârâna, kèyasan, artèna sèhat salanjhângnga
10. Èbitong ghânep,èbirjhi’ ghânjhil, artèna : orèng sè èkaparlo orèng laèn.
Panèka parèbhâsan.
11. Nyabis tèngal, oca’ kèyasan, artèna : nanamoy ta’ lè-ollè.
Jhâjhârbâ’ân :
Ka’anghuy ngaonèngè struktur teks ḍâlem sèttong ghâncaran (karangan) saè
abujud ḍhâ-kanḍhâ, kodhu ngaonèngè ḍhimèn :
Okara sè mamolan mènangka pamokka’na karangan
Èssèna karangan, sareng
Panotobbhâ karangan
PARÈBHȂSAN
29
tor bângal aghuna’aghi, kaḍhâng korang lerres angghuyannèpon, èngghi
amarghâ ta’ onèng kama’nana sè lerres.
Parèbhâsan sarèng saloka panèka biyasaèpon abujut okara biyasa,
kaḍhâng jhughâ abujut okara ta’ samporna. Dhinèng èssè’èpon merras
aghânḍhu’ bâburughân, parjhughâ ètoro’ otabâ aghânḍhu’ larangan sè kodhu
èjhâuwi, artè’èpon ta’ patot èka’anḍi’.
Nyopprè ta’ kantosa èlang, koma lancang kaulâ mapolong parèbhâsan,
Saloka sareng ca’-oca’ sè parjhughâ èpèyara, èpadhâddhi sèttong buku, malar
moghâ ḍhâddhiyâ tegghudhân ḍâ’ pasèra sè abhutowâghi.
È antaraèpon mangkèn, saloka panèka nyataèpon bânnya’ sè ampon ta’
cocok èghuna’aghi è bâkto mangkèn, bânnya’ sè nodhuwâghi kabâḍâ’an è nalèka
jhâman feoḍâl dhâddhi tâ’ sorop ḍâ’ kabâḍâ’ân samangkèn. Èbhâsa panèka,
parèbhâsan sè kadhi panèka sareng kaulâ ghi’ teptep èmaso’aghi ka buku
panèka, maksottèpon namong sopajâ èkaonèngana bisaos.
(Ètokèl ḍâri : Parèbhâsan Bân Saloka angghiḍhânna : Oemar Sastroḍiwirjo, 1979 ; IV) èyakorraghi
sareng èjhâ’an 2011.
30
Katerranganna ca’-oca’ sè malarat
1. Bhâbhâsan = parèbhâsan
2. Ca’-oca’an = cap-ocabhân
3. Kaèndhâ’ân = nyennengngaghi mongghu panèngalan sareng
pamèrengngan
4. Patot = parlo, pantes
5. Èkaèmanè = èkaromatè
6. Kantos = sampè’
7. Èlang = mosna
8. Ghâtè = parduli, èjâp
9. Bâḍâ’ân = sabâgiyân
10. Marghâ =sabâb, polana
11. Ma’na = artè
12. Lerres (è.b) = bhenḍer (e,i)
13. Bujut = bhângon, ropa
14. Merras = èssèna metpet possa’, tèmet
15. Âghânḍhu’ = anḍi’
16. Bâburughân = nasèhat, pètodhu, atoran
17. Parjughâ = lebbi bhâghus
18. Larangan = cegghâ’ân, langlangan
19. Komalancang = cangkolang, cang-malancang
20. Mapolong = makompol
21. Pèyara = rabât, ajhum, perghi
22. Malar = anggher
23. Tegghuḍhân = panoḍhân, panonton
24. Bhuto = parlo
25. Cocok = teppâ’, salpâ’, benḍher
26. Nodhuwâghi = nerrangngaghi
27. Jhâman feodâl = jhâman jhâjhâ’ân
28. Sorop = teppa’,cocok
29. Èbhâsapanèka (è.b) = èbhâsabâriya (e.i)
30. Teptep = pagghun
31
Pakon 1.1
INDIKATOR
3.2.2 Mengidentifikasi unsur kebahasaan
dalam teks lalongèt (Parèbhâsan)
Asalla ghâmbhâr :
https://www.google.co.id
Tembi.net
1. Lalampa’an
32
Frase, klausa, Okara
Èjhâ’ân, ḍhâ-tanḍhâ bâca
Oca’ asal, oca’ èmbuwân oca’ camporan
Ḍâlem lalampa’an panèka namong èbâtessè neng èjhâ’ân sareng cem-
macemma/ kaḍhâddhiyânna oca’ bisaos.
Pakon 2.1
Pakon 2.2
33
INDIKATOR
3.2.3 Mengidentifikasi ragam bahasa /
parèbhâsan
3. Lalampa’an
Pakon 3.1
34
e. i = .................. mègghi’
e.e = .................. mègghi’
è.b = .................. mègghi’
Pakon 3.2
INDIKATOR
4. Lalampa’an
35
1. Alegori : èngghi panèka “ gaya bahasa” sè maḍâpa’ maksot ta’ kalabân
jhârna’. Opamaèpon parbhânḍhingan sè aropa ghâmbhârân sè ḍâ’-panḍâ’.
Akadhi:
Ḍâri kasambu’na, abâ’na akantha angghu’ ta’ èpècè’.
2. Anafora : èngghi panèka “gaya bahasa” sè oca’ otabâ okarana èsebbhut
èli-bâli.
Akadhi:
Kabhâgusan sareng kajhubâ’ân panèka èpangghi’i bânnè neng alas sè
seppè, bânnè neng tasè’ sè nyalam malolo.
3. Klimaks : èngghi panèka “gaya bahasa” sè nodhuwâghi kabâḍâ’ân sè
mamolanna jhâ-majjhâ, sè ahèrra sajân sara.
Akadhi:
Ḍâ’-aḍâ’na angènna ser-kalesserran, pas dhâddhi bhârât, ḍi-buḍina
dhâddhi kalangbusbus.
4. Antiklimaks : èngghi panèka “gaya bahasa” sè nodhuwâghi kabâḍâ’ân,
sè mamolanna sara sè ahèrra sajân majjhâ.
Akadhi:
Mamolanna ojhân ra’-bherreng, bit-abit rèsè’, ḍi-buḍina pas terrang.
5. Antitesa : (antithesis) èngghi panèka “gaya bahasa” sè nodhuwâghi pa-
ponapa sè agâmbhârrâghi kabâḍâ’ân sè alalabânan otabâ sabhâligghâ.
Akadhi :
Rajâ – kènè’
Mamolan – pongkasan
Towa – ngoḍâ
6. Apestrofa : èngghi panèka “gaya bahasa” sè èghuna’ghi ka’angghuy
panyapa ka orèng laèn.
Akadhi:
Cangkranèngrat IV èsambhât jhughâ Sèdhingkep.
7. Asosiasi : èngghi panèka “gaya bahasa” sè aḍhing- bhânḍhingngaghi pa-
ponapa sareng bhârâng laèn. Biyasana aghuna’aghi oca’ : sapertè,
mènangka, akantha, paḍâ so sareng laènna.
Akadhi :
Bâdhânna lanjhâng paḍâ so pangpang listrik.
Matana èndhâ marabhut bintang portèka.
8. Euphemisme : èngghi panèka macemma “gaya bahasa’ ka’angghuy
ma’alos.
Akadhi : Tang lèbun maskè ko’-rongko’ tapè majhembhâr ka pèkkèr.
9. Hiperbola : èngghi panèka “gaya bahasa” sè bât-talèbât lebbi.
36
Akadhi :
Sowârana maghunḍhek bhumè
10. Ironi : èngghi panèka “gaya bâhasa” sè nyacat/ nyalè kalabân alos.
Akadhi :
Ḍuh pacacana mara ghâluḍhuk.
11. Litotes : èngghi panèka “gaya bahasa” ka’angghuy mamajjhâ otabâ
ma’alos oca’.
Akaḍi :
Mon ngoca’a bhuḍhu, “kana’ jarèya coma korang pangalaman”.
Mon ngoca’na mèskèn = orèng ḍumè’.
12. Metafora : èngghi panèka “gaya bahasa”sè nganḍhiyaghi pa-ponapa
sareng sèttong hal amarghâ èyangghep bâḍâ sèpaddhâ bhârâng ka’ḍinto
sè paḍâ.
Akadhi :
Mon Sitti rowâ pajhât kembhângnga kampong.
Sholat rèya pangpangnga aghâma.
13. Metonimia : èngghi panèka “gaya bahasa” sè aghuna’aghi oca’ sè
ḍhâddhi ghântèna bhârâng sè èghâmbhârrâghi.
Akaḍi :
Sèngko’ senneng aroko’ Jarum bânnè Gudang Garam.
14. Paradoks : èngghi panèka “gaya bahasa” sè katonna alalabânan
sareng pamangghina kabânnya’anna orèng, tapè saèstona aghânḍhu’ pa-
ponapa sè lerres.
Akadhi :
Kamarḍika’an panèka saèstona ngèket mongghu bhângsa Indonesia
(maksoddhâ manabi ampon mardhika tanto èsoson atoran-atoran /ḍhâng-
onḍhâng sè ngator bhângsa ḍâlem anaghârâ).
15. Perifrase : èngghi panèka “gaya bahasa” sè ngobâ frase sè lanjhâng
èpadhâddhi frase sè panḍâ’.
Akadhi :
Ali asakola neng Kota Kembang (maksoddhâ Kottha Bandung).
16. Personifikasi : èngghi panèka “gaya bahasa” sè ngangghep bhârâng
matè thâ-kanthâ’a oḍi’.
Akadhi :
Angèn bây-kerbâyan nyapa sèngko’ neng ghir sèrèng Talang.
17. Pleonasme : èngghi panèka “gaya bahasa” sè sèpadḍhâ bi-talebbi tor
kalèro.
Akadhi :
37
Para Bapa’-bapa’,para èbhu-èbhu, sè bhâdhân kaulâ amoljâ’âghi.
18. Simbolik : èngghi panèka “gaya bahasa” sè aghânḍhu’ parlambhângnga
pat-sèpatta kèbân, bu- tombuwân otabâ râng-bhârâng laèn sè matè,
èbhânḍhingngaghi sareng sèfatta manossa.
Akadhi :
Pangakanna marabhut colo’ songay.
19. Sinedokhe : èngghi panèka “gaya bahasa” sè nyebbhut sèttong bâgiyân
kalabân maksod sadhâjâna otabâ sabhaligghâ.
Akadhi :
Indonèsia makala Malaysia è bâkto addhuwân tembhung.
20. Sinisme: èngghi panèka ‘gaya bahasa” sè aghânḍhu’ parsemmon sè
samar.
Akadhi :
Orèng ghunong na’nong bâto kalètthak (maksoddhâ: orèng dhisa).
21. Sarkasme: èngghi panèka ‘gaya bahasa” sè nyalè kantos nyakè’è atè.
Akadhi :
Dhâddhi orèng jhâ’ jâ-marajâ cèthak (maksoddhâ: jhâ’ ḍhâk-
magenḍhâk).
Neng ḍhâ-kanḍhâ (ḍialog) sè abhul-ombhul Nyapot orèng Rèmbi’, Bu’ Sitti sareng
Bu’ Satun sè bâktona aḍhâ-kanḍhâ bânnya’ nyebbhut ca’-oca’ sè tamaso’ ḍâ’ ka
kèyasan sareng parèbhâsan: akadhi Taḍâ’ kerbhuy berrâ’ ka tanḍu’ tamaso’ ḍâ’
parèbhâsan; nganyè sabbhân bulân (ngaollè gâji sabbhân bulân) ka’ḍinto
tamaso’ ḍâ’ ka kèyasan.
Pakon 4.1
Pakon 4.2
Pakon 4.3
38
Pakon 4.4
INDIKATOR
3.2.5 Mengidentifikasi makna lalongèt
(parèbhâsan) yang terdapat dalam teks
5. Lalampa’an
Oladhi polè kanḍhâna Bu’ Sitti sareng Bu’ Satun. Ḍuwâ’ orèng ghâpanèka pâḍâ
aḍhâ-kanḍhâ sambi ngocol ca’-oca’ kèyasan biyâsa sareng ca’-oca’ kèyasan sè
tamaso’ḍâ’ parèbhâsan.
Pakon 5.1
CARAKAN MADHURÂ
Neng kelas VII, pagajhârân VII, ampon èjhârbâ’aghi Carakan Madhurâ bhâb
Ghâjâng, pangangghuy sareng pasangan.
Neng kelas VIII panèka Carakan Madhurâ jhâjhârbâ’ânna èbâgi
sapanèka :
Semester ghânjhil :- Pa-cerrek sareng Nga-lellet.
Semester ghânep : - Aksara Rajâ.
Pasanganna aksara rajâ
Aksara sowâra
Pasanganna aksara sowâra
Pa-cerrek sareng Nga-lellet
39
Pa-cerrek bujudḍhâ akadhi : x menangka ghântèna re ( r petpet )
40
Katerrangan :
Neng conto no.3, pasanganna x , akadhi; > , tapè neng conto no.4, X ,
petpet)
Latèyan
Èyatorè salèn ka ḍâlèm èjhâ’ân Carakan Madhurâ!
A.
1. Regghâ 6. Lempo
2. Poret 7. Serret
3. Rettè 8. Lekkas
4. Remmok 9. Alek
5. Kolek 10. Alem
B.
1. Tanana aregghâ tor lembâ
2. Kodhu alem ma’ lè renna
3. Mon malem ampo ret-ngaret
4. Karèpè’na rennya tor lemma’
5. Mon lesso wâjib rembhâk
41
LATÈYAN II
a. pe - ze c. x - z
b. p/ - z/ d. p= - z=
42
b. Pongghâbâ sè ampo èlè-allè
c. Orèng kaya ta’ onèng asadâka
d. Pongghâbâ sè abit aenneng neng sèttong kottha.
10. Carakan Madhurâ ;
43
KOMPETENSI DASAR
Indikator
Bâburughân beccè’
o Orèng jhujhur salanjhângnga salamet
o Orèng ghumatè salanjhângnga bhâjjhrâ
44
Indikator
3.3.1 Mengidentifikasi struktur teks wawancara
1 Lalampa’an
Pakon 1.1
Wawancara
45
bhunten ta’saterrossa. Ḍhâng-kaḍhâng sakejjhâ’, ḍhâng-kaḍhâng abit
ghumantong ḍâ’ bâkto sè èsaḍiyâ’âghi sareng orèng sè aparèng pamangghi.
Biyâsaèpon orèng sè parèng pamangghi ampon saroju’ otabâ ajhânjhiyân bhâb
bâkto kaangghuy papangghiyân ka’ḍinto.
Orèng sè èwawancaraè èsebbhut kalabân “sumber”. Dhinèng orèng sè
awawancaraè èsebbhut kalabân pewawancara. Orèng sè èwawancaraè “sumber”
ngaghungè ha’ ka’angghuy èwawancaraè sè akor kalabân parkara sè èkaonèngè.
Dhinèng orèng sè awawancaraè (pewawancara) anḍi’ kawâjibhân ka’angghuy
apartèngka anḍhâp asor bâkto awawancaraè. Wawancara anḍi’ maksod sareng
tojjhuwân sopajâ ngaollè sèttong pangaonèngan sè èkaparlo, ka’angghuy
panalèktèghân, jhughân kabhâr/berta.
46
e. Wawancara kalabân sèttong papangghiyân(Wawancara konfrensi)
Wawancara sè èlampa’aghi kalabân bânnya’ orèng sè awawancaraè
(pewawancara)ḍâ’ka sèttong orèng sè èwawancaraè(sumber), otabâ
sabhâligghâ.
47
c. Ngatorraghi bhâsa sè sopan.
Aghuna’aghi onḍhâgghâ bhâsa.
Abhâḍhi Tèmpè
Neng Dhisa Bhâjjhrâ bâḍâ sèttong orèng sè abhâḍhi, tor adhâghâng tèmpè sè
cè’ majhuna, jhughân cè’ ghârussâ. Bâḍânatarèka abhâḍhi tèmpè kasebbhut
cokop nyamporna’aghi maghârsarè sakalènglèngnga. Sabâb, tèmpè kasebbhut
mènangkatateḍḍhân sè èkasennengngè orèng bânnya’,amarghâ Dhisa
Bhâjjhrâkabilâng dhisa sè jhâu ḍâri tasè’.Pramèla ghâpanèka orèng Dhisa Bhâjjrâ
langkong lomra ajhuko’ tèmpè.Mènangka pangaonèngan ka’angghuy kaulâ
sadhâjâ, Bari alampa’aghi wawancara. Panèka jhejjherrâ wawancara-naBari
sareng dhâghâng tèmpè.
48
Bari :“Assalamualaikum, w.w.”
Dhâghâng Tèmpè :“Waalaikum salam, w.w.”
Bari :“Kaulâ Bari, morèd kellas VIII SMP Tekka Hajhât.”
Dhâghâng Tèmpè :“Ooo…! Iyâ.”
Bari :“Nyo’ona sapora Bâpa’, kaulâ nyo’ona pètanya!”
Dhâghâng Tèmpè :“Iyâ, ta’ arapa. Mara apa sè tanya’aghiyâ ka sèngko’?”
Bari :“Aponapa sampèyan ma’ abhâḍhi tèmpè?”
Dhâghâng Tèmpè :“Sèngko’ kan aghâbây tèmpè, polana sèngko’ la marè ajhâr,
bân la tao carana aghâbây tèmpè. Bân polè neng è kampong sèngko’ rèya taḍâ’
sè aghâbây tèmpè polè salaèn sèngko’”
Bari :“Ponapa bisaos pakakas (bahan) sè èkabhuto ka’angghuy
abhâḍhi tèmpè?”
Dhâghâng Tèmpè:“Pakakassa iyâ arèya, aèng, kaḍhelli, bân raghi, kaju
kaanghuy ngella, bâjhân rajâ ka’angghuypangella’anna, ḍâunna gheḍḍhâng
mènangka bhundhu’na.”
Bari :“Aponapa sè èkabhundhu’ tèmpè ma’ aghuna’aghi ḍâun?
Ma’ ta’ palastik bisaos?”
Dhâghâng Tèmpè :“Kan èbhundhu’ ḍâri ḍâun, polana lebbi ro’om, katèmbhâng
èbhundhu’ aghuna’aghi palastik. Bân polè, ḍâun rèya tamaso’ rombu sè bisa
bucco’ (organik), sarta ta’ arosak ka pakarangan.”
Bari :“Saponapa abiddhâ abhâḍhi tèmpè ḍâri ngella, kantos
dhâddhi, tor bisa èḍhâ’âr?”
Dhâghâng Tèmpè :“Abiddhâ ra-kèra 4 arè.”
Bari :“Bhuh…! Abit jhughân Pa’, kantos 4 arè. Bhâ’ ponapa
ghunaèpon raghi panèka?”
Dhâghâng Tèmpè :“Raghi rèya aghuna ka’angghuy proses permentasisè bâḍâ è
tèmpè.”
Bari :“È ka’ḍimma Bâpa’ nangghâ’ kaḍhelli?”
Dhâghâng Tèmpè :“Sengko’ mellè kaḍhelli ka tatangghâ sè atanè kaḍhelli, iyâ
mon pareppa’na taḍâ’, mellè ka pasar.”
Bari :“Pasèra bisaos sè alako abhâḍhi tèmpèna sabbhân arè?”
Dhâghâng Tèmpè :“Mon sè alako ta’ teptep. Tapè sakabbhinna sè alako ḍâri
tatangghâ dhibi’ kabbhi.”
Bari :“Saponapa ra-kèra bhânḍhâna sè abhaḍhi tèmpè, kantos
bisa èjhuwâl?”
Dhâghâng Tèmpè :“Mon bhânḍhâ ḍâ’-aḍâ’na ra-kèra 500 èbu ropèya.”
Bari :“Kadhiponapa carana abhâḍhi tèmpè? Nyo’ona
jhâjhârbâ’ân!”
Dhâghâng Tèmpè :“Kaḍhellina èkella ra-kèra ḍuejjhâm, pas terros èbegghâ
samalem.
49
Ghu-lagghuna kaḍhellina èbâcco, kantos locot ḍâri kolè’ lowar otabâ kolè’
ghuwâna. Samarèna èbâcco la bhersè, pas èpakessap. Bilâ la kessap, pas
èburburi raghi sacokobbhâ. Saellana la marè ètaburi raghi, pas èbhundhu’.
Marèna èbhundhu’ pas èdhina sa’abiddhâ ḍuwarè ḍumalem. Ghu-lagghuna la
bisa èjhuwâl.”
Bari :“Biyâsaèpon Bâpa’ ajhuwâl tèmpè ḍâ’ ka’ḍimma bisaos?”
Dhâghâng Tèmpè :“Biyâsana èjhuwâl ka pasar. Iyâ sè nangghâ’ acem-macem.
Bâḍâ orèng sè ajhuwâl è rung-bârung è pasar, orèng sè aèddher ka pong-
kampong, bâḍâ kèya orèng sè ka’angghuy èḍhâ’ârâ dhibi’.”
Bari :“Ḍâri bhânḍhâ sè 500 èbu, ra-kèra ngaollè bhâthè
saponapa?”
Dhâghâng Tèmpè :“Iyâ mon bhâthè, ghumantong ḍâ’ ka rajhekkèna abâ’, bân
paparèngnga sè Kobâsa. Kaḍhâng ollè kapèssèyan 800 èbu, iyâ kaḍhâng ngaollè
kapèssèyan 700 èbu. Dhâddhi bhâthèna ra-kèra 200 ka 300 èbu ropèya.”
Bari :“Bhuh…! Bânnya’ jhughân bhâthèna Pa’!”
Dhâghâng Tèmpè :“Alhamdulillah…! Moghâ èparèngana bherkat bhâi.”
Bari :“Amin…! Mator sakalangkong Pa’,jhâjhârbâ’ânnèpon malar
moghâ rajâ’â pèghunana ḍâ’ka bhâdhân kaulâ”
Dhâghâng Tèmpè :“Iyâ. Amin…!”
Bari :“Assalamualaikum, w.w.”
Dhâghâng Tèmpè :“Wa’alaikum salam, w.w.”
50
Pakon 1.2
Pakon 1.3
Indikator
3.3.2 Mengidentifikasi unsurkebahasaan dalam teks
wawancara
2 Lalampa’an
51
(teks wawancara). Dhinèng gher-ogher sè bâḍâ neng bâca’an wawancara (teks
wawancara) èngghi panèka:
a. Onḍhâgghâ bhâsa
Manabi aḍhâ-kanḍhâ kalabân pasèra’ bisaos, kodhu ngarghâi ḍâ’ ka orèng sè
èkabhâreng aḍhâ-kanḍhâ, tor apartèngka kalabân tatèngkan anḍhâp asor.
Ka’angghuy nombuwâghi partèngkan anḍhâp asor, jhughân ngarghâi ḍâ’ ka
orèng sè èkabhâreng aḍhâ-kanḍhâ, salasèttongnga kalabân aghuna’aghi
onḍhâgghâ bhâsa. Dhinèng onḍhâgghâ bhâsa neng bhâsa madhurâ bâḍâ tello’
macem èngghi panèka:
Conto :
“Sapa kancana bâ’na sè akalambhi potè ghellâ’ rowa Cong?”
“Lè’! mayu noro’ sèngko’ ka pasar!”
“Arghâna kalambhi sakola’an satèya rang-larang kabbhi. Sabâb satèya la ḍâpa’
ka bâktona maso’an.”
Conto :
“Di, dhika è compo’na anḍi’ buwâna katès sè massa’?”
“Dhika bân bulâ ḍâgghi’ èsoro ka compo’na Salamet kol 4 asar!”
“Sanonto dhika bân bulâ pon kellas VIII SMP, maḍḍhâ ajhâr ghu-ongghu, ma’
ollè dhâddhi orèng sè ontong.”
Conto :
“È ka’dimma alamattèpon dhâlemma Nom Kadir?”
“Kaulâ èpakon nyambhut tèker sareng Ghung Osman, Nom!”
52
“Kaulâ sareng panjhennengngan parjughâna ajâgâ kabhersèyanna pakarangan.”
b. Macemma okara
Neng ḍâlem okara bâḍâbâgiyân sé palèng parlo èngghi panèka jhejjher sareng
carètana. Jhejjher neng bhâsa indonesia èsebbhut subjek, dhinèng carètana
neng bhâsa indonesia èsebbhut predikat. Aḍhâsar bâḍâna jhejjher sareng
carètana, okara èpantha dhâddhi tello’ macem èngghi panèka:
1. Okara samporna
Èngghi panèka okara sè jhejjher sareng carètaèpon paḍâ èsebbhut.
conto : P. Amin ngajhâr
P. Amin = jhejjher
ngajhâr = carètana
Aghung alongghu
Aghung = jhejjher
alonghhu = carétana
Hamid = jhejjher
mellè = carètana
kalambhi = lèsan
Salamaet = jhejjher
lân-jhâlânan = carètana
3. Okara réngkes
Èngghi panèka okara sè jhejjher otabâèpon carètanata’ èsebbhut, nangèng
jhejjher otabâna carètana sèta’ èsebbhutpanèka bisa èsarè neng okara
sabellunna otabâ samarèna.
conto :Salim (okara rèngkes)
53
Salim mancéng (okara sé ghenna’)
Salim = jhejjher
mancèng = carètana
Sarkawi = jhejjher
tèḍung = carètana
Katerrangan:
Conto è attas tamaso’ contona okara rèngkes, manabi èjhungaḍâ’i kalabân okara
pètanya. Dhâddhi, jhejjher otabâ carètana sè ta’ èsebbhut ḍâlem okara rèngkes,
bisa èghenna’è neng okara sè sabellunna.
1. Okara carèta
Èngghi panèka okara sè nyarèta’aghi parkara jhejjherrâ.
conto :
- Hasan rowa gântheng ongghu
- Dhâlemma Pa’ Salè cé’ bhâghussa
Katerrangan :
Hasan rowa = jhejjher
gântheng ongghu = carètana
dhâlemma Pa’ Salè = jhejjher
cé’ bhâghussa = carètana
2. Okara pasoro
Èngghi panèka okara sè aèssè pakonan otabâ sorowan.
conto :
- Sapowè kellassa ghâllu!
- Toju’, pas èḍingngaghi!
3. Okara patanya
Èngghi panèka okara sèèssèna patanya bhârâng sareng pan-ponapan ḍâ’ ka
orèng laèn.
54
conto :
- Saponapa arghâna sapèḍâ panèka?
- Pèssèna alè’na èlang è ḍimma, Lam?
4. Okara pamojhi
Èngghi paneka okara sèèssèna pojhiyân otabâ ngalem ḍâ’ ka sèttong-sèttong.
conto :
1. Okara nongghâl
Èngghi panèka okara sè kadhâddhiyân ḍâri sèttong maksot.
conto :
- Sapèna abuḍu’
- kalambhina anyar
2. Okara rampèt
Ènggghi panèka okara sè kadhâddhiyân ḍâri pan-saponapan okara nongghâl (
kalimat majemuk).
conto :
55
H. Abd. Kadir
dr. Eni
Bp. Camat
Conto :
Conto :
Èbhu : “Kaka’na olokkaghi, Sitti!”
Sitti : “Èngghi!”
Conto:
Rama aḍhâbu “Sèngko’ molèya ka Madhurâ arè Sennèn ḍâteng”
Pakon 2.1
56
Bilâ bâ’na sè mellèyaghiyâ kalambhina alè’na jârèya?
4) Bulâ bân Anom lagghuna èntara ka compo’na Aghung.
Okara è attas ghâpanèka obâ mabi bhâsa Tèngghi (bhâsa Èngghi-Bhunten)!
Pakon 2.2
Parèngè tanḍhâ pacal jâwâbhân sè akor sareng kabâḍâ’ânna, neng
kothak pèngghir kangan panèka!
Conto :
No. Okara Tamaso’ okara ….. Èngghi Bhunten
No
Okara Tamaso’ okara ….. Èngghi Bhunten
.
Èbhu aghuring karèpè’na
1. Samporna
gheḍḍhâng
2. Beḍḍhâ’ kembhângnga Nongghâl
3. Hamid ajhuwâl kaèn è pasar Nongghâl
57
Pakon 2.3
1) Dhinèng bârâghâddhâ abhâḍhi tèmpè èngghi panèka kaḍhelli raghi tor aèng
2) Sè èpanoro’ lomba Futsal Hasan Nasir Kadir tor Hartono
3) Ghung Wardi aḍhâbu Sapa orèng sè ngarghâi orèng laèn paḍâ sareng
ngarghâi abâ’ dhibi’na
4) Sapa sè ngaterraghi Èbhuna ka pasar
5) Sarkawi : Arapa bâ’na ma’ nangès Lè’
Halima : Kaulâ noro’a Bhuk Salama ta’ èkabhâreng
Indikator
4.3.1 Menyusun pedoman wawancara
3 Lalampa’an
a. Who (pasèra)
Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka orèng sè bâḍâ kaèdhânna sareng
kadhâddhiyân, otabâna sèttong parkara.
Conto : Pasèra sè alako?, Pasèra sè ngaghungè?, pasèra bisaos?, tor
samacemma.
b. What (ponapa)
58
Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka sèttong kadhâddhiyân (kalabân nyaḍiyâ’âghi
pan-saponapan parkara, sè bâḍâ kaèdhânna sareng kadhâddhiyân, jhughân
parkara kasebbhut).
Conto : Ponapa bârâghâddhâ?, ponapa ghunana?, adhâghâng ponapa?, tor
samacemma.
c. Why (kadhiponapa)
Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka pa-ponapa sè dhâddhi sabâbbhâ
kadhâddhiyân.
Conto : kadhiponapa ma’ pas bisa dhâddhi …?, kadhiponapa carana abhâḍhi…?,
kadhiponapa ma’ pas abhâḍhi …?, tor samacemma.
d. Where (È ka’ḍimma)
Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka kennengnganna sèttong kadhâddhiyân.
Conto : è ka’ḍimma kennengnganna …?, è ka’ḍimma dhâlemma …?, èjhuwâl è
ka’ḍimma …?, tor samacemma.
e. When (Bilâèpon)
Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka katerranganna bâkto, tangghâl, sareng
jhâm.
Conto : bilâ sè abhâḍhi…?, bilâ sè lastarè?, bilâ sè èjhuwâl?, tor samacemma.
f. How (kadhiponapa rontoddhâ kadhâddhiyân)
Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka katerrangan rontoddhâ, jhughân
kabâḍâ’ânna sèttong kadhâddhiyân.
Conto : kadhiponapa carana abhâḍhi?, kadhipona carana amassa’?, kadhiponapa
carana abhundhu’?, tor samacemma.
Ḍâri kompolanna pètanya, jhughân conto è attas, aropa’aghi sakadhârrâ conto.
Èyatorè aghuna’aghi pètanya sè akor kalabân sè èkabhuto.
Pakon 3.1
59
6) È bâkto nèmor bâktona rèng tanè bujâ abhâḍhi bujâ. Èyatorè ngatorraghi
pètanya How (kadhiponapa rontoddhâ kadhâddhiyân) bhâb abhâḍhi bujâ!
7) Abhâdhi bujâ ḍâri aèng tasè. Abit bâktona sè dhâddhiyâ bujâ. Kadhiponapa
pètanya When (Bilâèpon)sè akor kalabân kadhâddhiyân kasebbhut?
8) Tong-sèttongnga kennengngan è Polo Madhurâ sè abhâḍhi kerrès, èngghi
panèka Dhisa Aèng Tongtong Kabupatèn Songennep. Èyatorè aghâbây
pètanya Where (È ka’ḍimma) sè akor kalabân katerrangan kasebbhut!
9) Sadhâjâna Kabupaten è Madhurâ paḍâ bâḍâ kennengngan abhâḍhi bujâ.
Èyatorè aghâbây pètanya Why (kadhiponapa)sè akor kalabân katerrangan
kasebbhut!
10) Naghârâ Indonesia èsebbhut kalabân Naghârâ Hukum. Salasèttongnga sè
ngator ghâpanèka POLISI. Èyatorè aghâbây pètanya Who (pasèra) sè akor
kalabân katerrangan kasebbhut!
Indikator
4.3.2 Melakukan wawancara dengan narasumber
4 Lalampa’an
60
Pan-saponapan gher-ogher sè kodhu èlampa’aghi nalèkana wawancara èngghi
panèka:
1) Ngennallaghi abâ’.
Ngennallaghi abâ’, jhughân aparèng onèng asallèpon kantor, otabâna compo’.
2) Tojjhuwânnèpon wawancara.
Aparèng onèng ponapa tojjhuwânnèpon wawancara.
5) Abhâkta catheddhân.
Abhâkta buku, bhulpèn, jughân rekkaman (manabi parlo).
Pakon 4.1
61
Indikator
5 Lalampa’an
c. Bhâb parkara
Neng lalampa’an panèka aèssè jhâjhârbâ’ânbhâb ponapa sè parlo
èkaonèngè (Industri, jasa, dsb).
62
È bâbâ panèka conto ngatorraghi hasèllèpon awawancaraè (melaporkan hasil
wawancara)
63
Hasèllèpon wawancara
Bâkto arè Sennèn tangghâl 17 September 2015, kaulâ sakanca’an nyabis ḍâ’ ka
Bâpa’ Zaini, S. Pd neng Dhisa Bhâjjhrâ, mènangka orèng sè ghâḍhuwân usaha
tèmpè, ka’angghuy nyo’on pamangghi.
64
Bari : “Saponapa ra-kèra bhânḍhâna sè abhaḍhi tèmpè, kantos
bisa èjhuwâl?”
Dhâghâng Tèmpè : “Mon bhânḍhâ ḍâ’-aḍâ’na ra-kèra 500 èbu ropèya.”
Bari : “Kadhiponapa carana abhâḍhi tèmpè? Nyo’ona
jhâjhârbâ’ân!”
Dhâghâng Tèmpè : “Kaḍhellina èkella ra-kèra ḍuejjhâm, pas terros èbegghâ
samalem. Ghu-lagghuna kaḍhellina èbâcco, kantos locot
ḍâri kolè’ lowar otabâ kolè’ ghuwâna. Samarèna èbâcco la
bhersè, pas èpakessap. Bilâ la kessap, pas èburburi raghi
sacokobbhâ. Saellana la marè ètaburi raghi, pas èbhundhu’.
Marèna èbhundhu’ pas èdhina sa’abiddhâ ḍuwarè ḍumalem.
Ghu-lagghuna la bisa èjhuwâl.”
Bari : “Biyâsaèpon Bâpa’ ajhuwâl tèmpè ḍâ’ ka’ḍimma bisaos?”
Dhâghâng Tèmpè : “Biyâsana èjhuwâl ka pasar. Iyâ sè nangghâ’ acem-macem.
Bâḍâ orèng sè ajhuwâl è rung-bârung è pasar, orèng sè
aèddher ka pong-kampong, bâḍâ kèya orèng sè
ka’angghuyèḍhâ’ârâ dhibi’.”
Bari : “Ḍâri bhânḍhâ sè 500 èbu, ra-kèra ngaollè bhâthè
saponapa?”
Dhâghâng Tèmpè : “Iyâ mon bhâthè, ghumantong ḍâ’ ka rajhekkèna abâ’, bân
paparèngnga sè Kobâsa. Kaḍhâng ollè kapèssèyan 800 èbu,
iyâ kaḍhâng ngaollè kapèssèyan 700 èbu. Dhâddhi
bhâthèna ra-kèra 200 ka 300 èbu ropèya.”
Bari : “Bhuh…! Bânnya’ jhughân bhâthèna Pa’!”
Dhâghâng Tèmpè : “Alhamdulillah…! Moghâ èparèngana bherkat bhâi.”
Bari : “Amin…! Mator sakalangkong Pa’,jhâjhârbâ’ânnèpon malar
moghâ rajâ’â pèghunana ḍâ’ka bhâdhân kaulâ”
Dhâghâng Tèmpè : “Iyâ. Amin…!”
Bari : “Assalamualaikum, w.w.”
Dhâghâng Tèmpè : “Wa’alaikum salam, w.w.”
VI. Panotop
Pokeddhân
Zaini, S. Pd, mènangka orèng sè abhâḍhi, jhughân adhâghâng tèmpè. Mabâḍâ
tarèka ka’angghuy mamajhu parhasèlanna maghârsarè Dhisa Bhâjjhrâ. Kalabân
bâḍâna pabrik tèmpè panèka, maghârsarè ta’ malarat ngaollè jhuko’ sanaossa
jhâu ḍâri tasè’, jhughân maghâmpang parhasèlan lèbât ḍâri alako abhâḍhi
tèmpè.
65
Arebbhân
Parjughâna ngèrèng kaulâ sadhâjâ mabâḍâ’â tarèka sè bisa nombuwâghi
parhasèlan maghârsarè.
Pakon 5.1
66
!} = perper/kerret asowara (.....re)
67
Oca’ kowasa [kows èrèngkes dhâddhi kWs kwasa
Pakon Carakan
1. Noro’pramuka ....................................................................................
2. mcp-[torn\ .........................................................
3. sLebB/drit}=g[lh ........................................................
4. [k]o[pohn[abgikkkh .....................................
5. kLmB|jrÅ ……………...............................................................
68
Latèyan 3
69
c. 1-3-6
d. 2-4-5
5. Ponapa sè èmaksot kalabân Awawancaraè kalabân apangara sabellunna
(Wawancara terstruktur/terpimpin) èngghi panèka ….
a. Wawancara sè èlampaaghi, bâkto sareng engghunnèpon ta’ ètantowaghi,
jhughân èghenna’è kalabân sosonan pètanya
b. Wawancara sè èlampaaghi, orèng sareng asmana ampon ètantowaghi,
jhughân èghenna’è kalabân sosonan pètanya
c. Wawancara sè èlampaaghi, bâkto sareng engghunnèpon ampon
ètantowaghi, jhughân èghenna’è kalabân sosonan pètanya
d. Wawancara sè èlampaaghi, kalabân bânnya’ orèng
6. Ponapa tojjhuwânnèpon aḍhâ-kanḍhâ sareng orèng laèn kodhu aghunaghi
onḍhâgghâ bhâsa?
a. Sopajâ ollè pangalem
b. Sopajâ ngaollè pojhiyân
c. Kaangghuy ngormat, tor ngarghâi orèng sè èkabhâreng aḍhâ-kanḍhâ
d. Ka’agghuy nombuwâghi rassa akor, salpa’, ḍâlem aḍhâ-kanḍhâ
7. Aḍhâ-kanḍhâ sareng orèng sè omerrèpon lebbhi seppo kodhu aghunaaghi
onḍhâgghâ bhâsa …
a. Bhâsa tèngghi/èngghi bhunten
b. Bhâsa tengnga’an/ engghi enten
c. Bhâsa anḍhâp/enjâ’ iyâ
d. Bhâsa alos
8. Okara è bâbâ panèka manabi èpasangè tanḍhâ bâca èngghi panèka …
Nom kadhir ajhârbâ’âghi jhâ’ saongghuna kèbân sè bisa èkakorbân èngghi
panèka onta sapè jhughân embi’
a. Nom kadhir ajhârbâ’âghi. jhâ’ saongghuna kèbân sè bisa èkakorbân
èngghi panèka; onta , sapè, jhughân embi’.
b. Nom kadhir ajhârbâ’âghi, jhâ’ saongghuna kèbân sè bisa èkakorbân
èngghi panèka: onta , sapè, jhughân embi’.
c. Nom kadhir ajhârbâ’âghi: jhâ’ saongghuna kèbân sè bisa èkakorbân
èngghi panèka, onta , sapè, jhughân embi’.
d. Nom kadhir ajhârbâ’âghi, jhâ’ saongghuna, kèbân sè bisa èkakorbân,
èngghi panèka, onta , sapè, jhughân embi’.
9. Hatijâ orèngnga pajhât pènter, tapè abâ’na cè’ sombongnga.
Okara è attas jârèya tamaso’ okara …
a. Okara rampèt
b. Okara nongghâl
70
c. Okara patanya
d. Okara ta’ samporna
10. Pètanya è kapra èghuna’aghi neng lalampa’anwawancara èngghi panèka …
a. Pètanya sè malarat èjâwâb
b. Pètanya sè bânnya’
c. Pètanya alos
d. Pètanya sè aghânḍhu’ 5W, 1H
11. 5W+1H aropa’aghi rèngkessanna bhâsa sè asallèpon ḍâri bhâsa Inggris. È
bâbâ panèka sè aropa’aghi tojjhuwânna pètanya Who (pasèra) èngghi
panèka …
a. Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka orèng sè bâḍâ kaèdhânna sareng
kadhâddhiyân, otabâ sèttong parkara.
b. Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka orèng sè taḍâ’ kaèdhânna sareng
kadhâddhiyân, otabâ sèttong parkara.
c. Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka orèng sè bâḍâ kaèdhân bhâlâ sareng
orèng sè atanya.
d. Pètanya panèka ètojjhuwâghi ḍâ’ ka orèng sè taḍâ’ kaèdhânna bhâlâ
sareng kadhâddhiyân, otabâ orèng sè atanya.
12. Tojjhuwânna ngennallaghi abâ’, ngatorranghi tojjhuwânna wawancara,
jhughân nyambhât asmana orèng sè èwawancaraè kalabân ghenna’ èngghi
panèka …
a. Sopajâ èkaonèngè asalla
b. Sopajâ lalampa’anawawancaraèna ajhâlân kalabân saè
c. Sopajâ èkaonèngè orèng bânnya’
d. Sopajâ èalem sarèng orèng bânnya’
13. Sabâgiyân gher-ogher sè èlampa’aghi nalèkana awawancaraè èngghi
panèka …
a. Aparèng pètanya sè malarat èjâwâb, arekkam pamangghina orèng
ka’angghuy èpaḍâpa’ ka orèng laèn
b. Aparèng onèng jhâ’ abâ’na soghi, sareng katoronanna pangrajâ
c. Akalambhi sè anyar bân sè bhâghus, ngatorraghi kapènterranna abâ’na
d. Ngennallaghi abâ, ngatorraghi tojjuwânna awawancaraè
14. Ngatorraghi hasèllèpon awawancaraè anḍi’ tojjhuwân èngghi panèka …
a. Sopajâ èkaparcajâ sareng orèng sè makon.
b. Mènangka kasamporanaanna lalampa’anawawancaraè, jhughân
ka’agghuy ngaollè pangalem ḍâri orèng laèn
c. Sopajâ èkaonèngè jhâ’ abâ’na ampon bisa alampaaghi
lalampa’anawawancaraè
71
d. Mènangka bhuktè jhâ’ saongghuna orèng sè awawancaraè
(pewawancara) ampon lastarè ngalakonè sèttong lalampa’anwawancara.
15. Salasèttongnga bâgiyân sè bâḍâ neng bhâb ngatorraghi hasèllèpon
awawancaraè èngghi panèka Ngatorraghi pa-ponapa sè dhâddhi sabâb
bâḍâna lalampa’an (latar belakang). Sè èjhârbâ’aghi neng bhâb kasebbhut
èngghi panèka …
a. Neng lalampa’an panèka aèssè pokeddhân aponapa sabâbbhâ ma’ parlo
èlampa’aghi wawancara.
b. Neng lalampa’an panèka aèssè jhâjhârbâ’ân aponapa sabâbbhâ ma’ parlo
èlampa’aghi wawancara.
c. Neng lalampa’an panèka aèssè ghâmbhârân aponapa ma’ wawancara.
Neng lalampa’an panèka aèssè laranganwawancara.
72
KOMPETENSI DASAR
4.4 Menulis berbagai jenis surat, iklan, dan reklame sesuai dengan
kaidah dan konteks.
Indikator
Bâburughân beccè’
Jhâ’ ca’-kecca’, jhâ’ lè-panyalè,
tako’ kasanḍhângan ana’ dhibi’
73
Indikator
3.4.1 Mengidentifikasi berbagai jenis iklan.
1. Lalampa’an
74
Talèktèghi to-contona iklan èbâbâ panèka :
(2) Compo 10x21 lastr Renov 6Kt 3Km, 1300 W, PAM, strtgs,
aman, Jl.Jokotolè No.45,Hub: Amir 08179385893,
08193200969.
(3) Blazer DOHC New LT’01 Bhiru Met, ngennyer, tarabât, Km.53
Rb Komplit 127,5Jt Nego Hub:08152376112
Conto è yattas metthèk ḍâri Harian Kompos tangghâl 26 Februari 2011, manabi
è talèktèghi ḍâri tojjhuwân iklan panèka bâḍâ bhidhâna èyantara katello’ conto
iklan kasebbhut. Bhidhâna moḍḍhâ akadhi :
Ca’-oca’ sè malarat
Kasokan = senneng
Maghâr sarè = ra’yat / bârghâ
Jasa = jasa
Èrèngkes = di singkat (bhs. Indonesia)
Bhârâghât = bhânḍhâ
Karakter = horop
Pokeddhân = kesimpulan (bhs. Indonesia)
75
Pakon 1.1
Conto 2
Nyârè panjâgâ toko binè’, omor 25-35 taon, parabân, raddhin, è
Pondok Indah Mall 2,Lls SMA/SMK.Lmrn:Jl.Psr Pagi I/44 Psr Lama Jkt
Conto 3
Jwl Kijang Super ’90 New Armada, Bhiru ngoḍâ, ngonyak, rat-
sorat anyar, plat M, 45 jt Nego hub.
(024)70104222/08156675757
Pakon 2.2
Èyatorè nyarè iklan bhâris è sorat kabhâr sètamaso’ ḍâ’ iklan jhuwâl
belli sareng iklan nyarè panglako bânnya’na 3 macem, jhilid ka buku
tolèssa!
Indikator 3.4.2
Mengidentifikasi contoh teks iklan bhâris
2. Lalampa’an
Teks ḍâlem iklan bhâris ca’-oca ’na è rèngkes (singkat=BIN), jhângkep tor
bânnya’ aghuna’aghi tanḍâ sambhung koma (,). Conto :
76
Bhâghus è rèngkes bgs
Ghuru è rèngkes gr
Jhâlân è rèngkes jln
Motor è rèngkes mtr
Syarat è rèngkes syrt
Bsl
Manabi maos iklan bhâris sopajâ ceppet ngartè ḍâ’ ca’-oca’ rèngkessen koḍhu
pasegghut latèyan maos iklan bhâris neng sorat kabhâr.
NO PÈTANYA JÂWÂBÂN
1. Ponapa merk sapèḍâ motorra Honda
Imam ?
2. Taon saponapa sapèḍâ motorra 2000
Imam ?
3. Saponapa arghâna ? 6 ,5 juta
4. Kadhiponapa kabâḍâ’ânna Messinna ghi’ bhâghus,
sapèḍâ motorra Imam? bhâdhân towa,
77
5. Ḍâ’ ka’ḍimma manabi terro Dhisa Panglèghur 40
ngoladhi sapèḍâ motorra Imam Mekkassan
?
Jâwâbhân ḍâri pètanya è attas bisa è soson dhâddhi iklan bhâris, akadhi :
Pakon 2.1
Pakon 2.2
Ca’-oca’ rèngkes panèka obâ ḍâ’ oca’ lanjhângnga !
1. Mdhr 6. Lls
2. Admin 7. Pbrk
3. Syrt 8. Pglm
4. LT 9. Jrs
5. Jjr 10. Ktrk
Pakon 2.3
Èyatorè ca’-oca’ panèka birjhi’ noro’ cap-keccabbhâ, akor sareng
atoran sè lerres, akadhi conto :
Saè : sa-è
Talè : ta-lè
Manḍi : man-ḍi
Ètolès : è-to-lès
Takèbâ : ta-kè-bâ
Nyambhit : nyam-bhit
Èpakalowar : è-pa-ka-lo-war
78
Nyopprè : nyop-prè
Santrè : san-trè
1. Ta’al = .....
2. Sèyang = .....
3. Panjhennengngan = .....
4. Sambhârângan = .....
5. Èkapèyarsa = .....
6. Kasakè’an = .....
7. Ètolèssaghi = .....
8. Mèllèyaghi = .....
9. Tabhâlâccar = .....
10. Gheḍḍhângnga = .....
Indikator 3.4.3
Mengidentifikasi struktur teks iklan bhâris.
3. Lalampa’an
Manabi è maos :
Iklan bhâris panèka aghânḍhu’ struktur teks. Struktur teks iklan bhâris jhuwâl
belli,sè kodhu bâḍâ otabâ kodhu èjhârbâ’âghi ḍâlem iklan èngghi panèka :
79
3. Kennengan /alamat (BIN)
4. Arghâ bhârâng
Manabi struktur iklan bhâris nyarè kalakowân, sè kodhu jhârbâ’âghi ḍâlem iklan
èngghi panèka :
Pakon 3.1
Ponapa oca’ papaḍânna è bâbâ panèka :
1. Èyatorè = 6. Bâkto =
2. Akarep = 7. Narèma =
3. Aghânḍhu’ = 8. Oca’ =
4. Syarat = 9. Aghuna’aghi =
5. Bhuto = 10. Lulusan =
Pakon 3.2
Ponapa oca’ lalabânna è bâbâ panèka :
1. Nyarè = 6. Bâḍâ =
2. Maos = 7. Jhuwâl =
3. Ḍâlem = 8. Nyabâ’ =
4. Masang = 9. Ceppet =
5. Segghut = 10. Ghâmpang =
Pakon 3.3
Èyatorè jâwâb pètanya è bâbâ panèka arembhâk sareng ghâlimpo’na
bâng-sèbâng!
1. Sebbuttaghi struktur teks iklan jhuwâl belli ?
2. Sebbuttaghi struktur teks iklan lowongan kalakowân ?
80
3. Iklan è bâbâ panèka tamaso’ ḍâ’ iklan ponapa :
Indikator 3.4.4
Mengidentifikasi unsur kebahasaan dalam iklan
4. Lalampa’an
- Akhmad = Akh.
- Abdul = Abd.
b) Rèngkesan jhuluk (gelar), pangkat (jabatan) tor sapa’an.
Conto:
- DR. = Doktor
- Kep. = Kepala
- prof. = Profesor
- Kol = Kolonel
- Trt = Tarètan
- R. = Radhin
- RA = Radhin Arja
81
- RP = Radhin Panjhi
- RB = Radhin Baghus
- K. = Kèyaè
- alm = almarhum
- Cm = sèntimèter
- Kg = kilogram
- Kt = katè
- Pk = pèkol
- Lb = lembâr
- Mg = mègghi’
- Rp = ropèya
82
Pakon 4.1
Pakon 4.2
Pakon 4.3
Indikator
3.4.5 Menjelaskan kaidah penyampaian fakta
dan opini tentang benda yang diiklankan.
5. Lalampa’an
83
opini (pamanggi). Fakta èngghi panèka katerrangan sèlerres bâḍâ bhuktèna
akadhi ,bhârâng, data aropa angka-angka sè tanto,sareng katerangan laènna.
Dhining opini (pamanggi) èngghi panèka katerrangan otabâ pamangghina orèng
laèn ghi’ ta’ tanto kalerressanna. Amarghâ opini panèka ghi’ aropa panèmmo
otabâ pamangghi ḍâri orèng sè ngaonèngè otabâ aropa asèl pangghâliyân
sèttong orèng.
Samangkèn, kadhi ponapa carana nyarè fakta sareng opini (pamanggi) ḍâlem
iklan bhâris è attas? Sakadhâr maèmot, fakta panèka katerrangan sèlerres sè
aropa bâḍâna bârâng, data aropa angka-angka sè tanto, sareng katerrangan
laènna. Dhâddhi fakta ḍâlem iklan bhâris è attas èngghi panèka :
Dhâddhi bhidhâna fakta sareng opini ḍâlem iklan bhâris èngghi panèka : fakta
ḍâlem iklan bhâris biyasaèpon aghuna’aghi oca’ bilângan sareng oca’ bhârâng.
Dhining opini (pamanggi) ḍâlem iklan bhâris aghuna’aghi oca’ sèpat.
84
Pakon 5.1
Pakon 5.2
Pakon 5.3
Indikator
3.4.6 Menjelaskan kaidah persuasi dalam
penulisan iklan baris
6. Lalampa’an
Ḍâlem iklan bhâris, sampèyan ampon bisa nyarè sè ka’ḍimma sè tamaso’ fakta,
jhughâ sè ka’ḍimma sè tamaso’ opini. Samangkèn karè mabânnya’ alako latèyan-
85
latèyan ka’angghuy malancar tor maḍâlem pangaonènganna sampèyan.
Nangèng parlo jhughâ èkaonèngè jhâ’ bâḍâna fakta sareng opini neng iklan
bhâris panèka aghânḍhu’ tojjhuwân ka’angghuy ngajha’ ngobangè tor aparèng
onèng ḍâ’ maghâr sarè bâḍâna bârâng otabâ jasa sè èpatabârrâghi. Èka’ḍinto
jhughâ ghunana opini (pamanggi) ḍâlem iklan bhâris sopajâ maghârsarè
tapèncot ḍâ’ bhârâng otabâ ponapa sè èjhuwâl.
Arghâ moḍâ
Bâḍâna tabâtes
Engghunna strategis
Dhuliyân bâḍâ diskon plus-plus
Bhibâs bânjir
Sadhâjâ merk bâḍâ
Raddhin otabâ gântheng manabi ka robâ
Ghi’ ta’ akabin
Kabâḍâ’ân ngonyak
Bsl
Opini ḍâlem iklan bhâris èbâḍhi oca’ sè cè’saèna ka’angghuy matapèncot sè maos
namong ta’ kèngèng anḍi’ maksod co-ngoco maghâr sarè sè maos/ sè
ngobângenna bârâng / jasa. Maksoddhâ bârângnga lakar bâḍâ (fakta),
kabâḍâ’ânna bârâng jhughâ pajhârna’ (opini).
Manabi ca’-oca’ sè aghânḍhu’ makna ( ngajhâk) ḍâ’ sè maos iklan ka’angghuy
ngagem bhârâng otabâ jasa sè èpatabâr, contona akaḍhi :
Pakon 6.1
86
2. Èḍâlem ngajâk sopajâ maghâr sarè tapèncot ḍâ’ bhârâng /jasa sè èpatabâr
kodhu serrat ca’-oca’ sè cè’ saèna nangèng ta’ co-ngoco. Ponapa
maksoddhâ?
3. Ngèrèng abhâḍi conto ca’-oca’ sè aghânḍhu’ makna persuasif!
4. Èyatorè nyarè ca’-oca’ sè aghânḍhu’ opini ka’angghuy iklan bhâris !
5. Kadhiponapa carana sopajâ bisa ngartè ḍâlem maos iklan bhâris ?
Pakon 6.2
Pakon 6.3
87
Aghuna’aghi oca’ lantaran.
Pakon 6.3
Indikator
4.4.1 Menulis bentuk iklan baris
7. Lalampa’an
88
1. Tantowâghi jenis iklan sè èbâḍhiya / sè èserradhâ, ponapa aropa iklan
lowongan, ponapa aropa iklan jhuwâl belli.
2. Manabi iklan lowongan, tantowâghi kalakowân sè èkabhuto. Manabi iklan
jhuwâl belli sè èpèlè, tantowâghi jhughâ bhârâng otabâ jasa sè èpatabâraghi.
3. Serrat unsur-unsur sè koḍhu bâḍâ ḍâlem iklan, ghumantong ḍâ’ jenis
iklanna.
4. Serrat unsur-unsur kasebbhut ngangghuy bhâsa/okara sè jhângkep tor
rèngkes.
2. Singkat / rèngkes.
Syarat rèngkes ḍâlem nyerrat iklan bhâris sopajâ sakonè’ majâr bhârâghât ḍâ’
sorat kabhâr.
3. Jhângkep.
Maksod ḍâri jhângkep panèka informasi sè èkaparlo sareng sè maos iklan bhâris
ampon jhângkep/ jhârna’.
Pakon 7.1
Pakon 7.2
Pakon 7.3
89
2. Iyâ ongghu, ca’na sèngko’ satèya rèya kodhu nyèmpen ka’angghuy
apalessèr ka Bhâli.
3. Mon la marè ngakan, sèngko’ èntara ka bengkona Sitti mellèya po’lot bân
ghârisân.
4. Bhu’...! ḍimma sandâlla èppa’ ca’na.
5. Embhuk sakè’ tabu’, polana ngakan karèpèk so cèngèna, sèngko’ kèya.
Pakon 7.4
90
Indikator
4.4.2 Menanggapi hasil pekerjaan teman.
8. Lalampa’an
Oca’ sè malarat :
Nyangghemmè : menanggapi (Bahasa Indonesia)
Jhângkep : lengkap (Bahasa Indonesia)
Bhârâghât : biaya (Bahasa Indonesia)
Singkat : rèngkes
Pakon 8.1
Pakon 8.2
91
Neng carakan Maḍhurâ ta’ sadhâjâ horop otabâ aksara ghâjâng bâḍâ aksara
rajâna. Sapanèka jhughân mamolan nolès ta’ kodhu aghuna’aghi aksara rajâ.
Sè bâḍâ aksara rajâna carakan Madhurâ, èngghi panèka :
NA
!
KA
@
TA
#
SA
$
PA
%
NYA
^
GA
&
BA
*
92
Nawari
!wri
Parman
%/mn\
Ghâlis
&lis\
Bândâbâsa
*nFbs
Pakon 8.3
1. ........
[!o[!o= [so $tun\
93
2.
#im k %suruan\ ........
3.
*=kln Kbup[tnN .......
4.
@/[so [so [#o[no
........
st[rtn\
5. %nFianFisn ........
94
LATÈYAN 4
95
8. Opini èngghi panèka aropa :
a. Karangan sè èserrat
b. Pamangghina orèng sè ta’ tanto kalerressanna.
c. Carètana orèng ka orèng
d. Careta pamokka’.
9. Oca’ “ hub. Pa’ Aji (021) 7460914” tamaso’ ḍâ’ :
a. Iklan
b. Persuasif
c. Fakta
d. Opini
10.
Èjwl rm LT /B 150/145,engghun assrè, srtfkt hk mlk, KT 3/KM
2,1300W, PAM, 250 jt (nego), akarep hub. Yunus 082237840005
96
c. Eppa songkan bâjhâ, kaulâ jhughân.
d. Eppa’ anglo bhâjhâ, kaula kèya.
a. Nawâri atanè
b. Nawâri alako
c. Satari atanè
d. Satari alako
97
c. Fakta sareng opini
d. Opini sareng persuasif
4. Iklan bhâris panèka matabâr :
a. Bârâng sareng jasa
b. Bârâng, jasa jhughâ nyarè kalakowan
c. Bârâng malolo
d. Jasa malolo
5. Unsur-unsur iklan bhâris jhuwâl belli èngghi panèka :
a. Bâḍâ bârâng sareng arghâ bârângnga
b. Kabâḍâ’ân bârâng
c. Kennengan otabâ alamat
d. Jâbâwân a,b,c, lerres
98
d. Saloka bânnya’na namong sakonè’
99
b. Tojjhuwânna wawancara
c. Ghunana wawancara
d. Parlona wawancara
17. Mènangka bhuktè jhâ’ ampon lastarè alampaaghi wawancara, parlo
èghenna’è sareng …
a. Bhuktè foto
b. Labhet orèng sè èwawancaraè (sumber)
c. Rekkaman sowarana orèng sè èwawancaraè (sumber)
d. Ngatorraghi hasèllèpon awawancaraè ( laporan hasil wawancara)
18. È bâbâ panèka tamaso’ pètanya sè aghânḍhu’ 5W+1H bâgiyân …
Salamet : “Bâdhâlân ka’ḍimma okèran panèka Nom?”
Mon Bâkir :”jârèya bâdhâlân Dhisa Karḍhuluk”
a. What (ponapa)
b. Who (pasèra)
c. Where (È ka’ḍimma)
d. When (Bilâèpon)
19. Nantowâghi bhâb parkara sè bhâḍhi è tanyaaghi (tema ), nyaḍiyââghi
pètanya, jhughân nantowâghi pasèra sè bhâkal aparèng pamanggi. Panèka
tamaso’ lalampa’an sè èlampa’aghi …
a. Sabellunna wawancara
b. Nalèkana wawancara
c. Saamponna wawancara
d. Bâkto mèrengngaghi orèng sè èwawancaraè (sumber)
20. Neng Dhisa Aèng Tongtong Kacamadhân Bâluto Kabhupatèn Songennep,
tong-sèttongnga kennengngan sè abhâḍhi kerrès, neng Polo Madhurâ.
Aḍhâsar katerrangngan è attas panèka, kadhiponapa cara ka’agghuy ngaonèngè
carana abhâḍhi kerrès?
a. Rabu ḍâ’ Dhisa Aèng Tongtong
b. Rabu ḍâ’ Dhisa Aèng Tongtong, kalabân alampa’aghi wawancara kalabân
orèng sè abhâḍhi kerrès.
c. Nèngghu kabhâr lèbât Internet
d. Atanya ka kanca sè ampon onèng nèngghu
21. Iklan sè sakonè’ bhârisse tor ca’-oca’na èrèngkes nangèng jhângkep,
èsambhât :
a. Iklan kolom
b. Iklan bhâris
c. Iklan kaloargâ
100
d. Iklan narasi
22. Èḍâlem nyerrat iklan bhâris bhâsana kodhu :
a. Komunikatif
b. Rèngkes
c. Jhângkep
d. Jâwâbân a,b,c, lerres
23. Iklan bhâris ca’-oca’na aghânḍhu’ :
a. Fakta
b. Opini
c. Fakta sareng opini
d. Opini sareng persuasive
24. Iklan bhâris panèka matabâr :
a. Bârâng sareng jasa
b. Bârâng, jasa jhughâ nyarè kalakowan
c. Bârâng malolo
d. Jasa malolo
25. Unsur-unsur iklan bhâris jhuwâl belli èngghi panèka :
a. Bâḍâ bârâng sareng arghâ bârângnga
b. Kabâḍâ’ân bârâng
c. Kennengan otabâ alamat
d. Jâbâwân a,b,c, lerres
101
14. Aponapa ḍâlem wawancara ma’ kodhu aghuna’aghi onḍhâgghâ bhâsa?
Jhârbâ’âghi!
102
KOMPETENSI DASAR
4.4 Menulis berbagai jenis surat, iklan, dan reklame sesuai dengan
kaidah dan konteks.
Indikator
Bâburughân Beccè’
Ḍâ’ sadhâjâ morèt ngèrèng patarongghu ajhâr tor aḍu’a
ka’angghuy ngaollè èlmo kantos bisa aghuna ka abâ’na dhibi’
sareng mongghu ḍâ’ orèng seppona tor naghârâna.
Èyatorè pateppa’ tèngka-lakona, amoljâ’âghi orèng seppo
ḍuwâ’na, ngarghâi tarètanna, tor anḍhâp asor ḍâ’ ca-kancana
103
Indikator
1. Lalampa’an
104
Sorat rasmè otabâ sorat dines èserrat sareng sèttong ghâlimpo’ aropa kompolan,
instansi pamarènta, perusahaan, tor èn-laènna. Sorat panèka jughân
ètojjhuwâghi ḍâ’ sèttong ghâlimpo’ otabâ sèttong orèng (individu).
2) sorat pangantar
Sorat pangantar aèssè katerrangan bhâb bhârâng otabâ laènna sè èkèrèm lèbât
orèng laèn otabâ lèbât jasa pos. Sorat pangantar kasebbhut èkèrèm asareng
bhârâng sè èmaksot.
3) sorat parnyo’onan
Sorat parnyo’onan aèssè parnyo’onan sèttong instansi ḍâ’ instansi laènna.
Parnyo’onan ollè aropa bhântowan, otabâ parnyo’onan laènna.
4) sorat katerrangan
Èssèna sorat katerrangan ajhârbâ’âghi bhâb kabâḍâ’ân orèng laèn. Sorat
katerrangan biyasana èghuna’agi ka’angghuy kaparlowan ḍines akadhiyâ alamar
kalakowan, adaftar sakola’an anyar, tor samacemma. Sorat katerrangan sè
èpakalowar instansi pamarènta’an èsebbhut sorat rasmè otabâ sorat ḍines.
5) sorat jhânjhi
Sorat jhânjhi è ḍâlem bhâsa Indonèsia èkoca’aghi “surat perjanjian”. Sorat
jhânjhi panèka ajhârbâ’aghi bhâb jhânjhi sèttong orèng ḍâ’ orèng laènna sè
èsaksè’è sareng pangowasa (pejabat), akadhiyâ kalèbun, camat, bâdhâna,
notaris, tor pangowasa laènnna sè èkaparcajâ.
6) sorat kobâsa
Sorat kobâsa â ḍâlem bhâsa Indonesia èkoca’aghi “surat kuasa”. Sorat panèka
ka’angghuy aparèng kakobâsa’an ḍâ’ sèttong orèng ḍâlem abâkkèlè abâ’na otabâ
orèng sè aparèng kobâsa. Sorat kobâsa ollè èghuna’aghi monḍhut obâng gâji,
obâng pensiunan, otabâ alabheddhi sorat sè cè’ èkaparlona. Sorat kobâsa ollè
105
èghuna’aghi manabi orèng sè èbâkkèlè ghu-ongghu ta’ bisa rabu dhibi’ ḍâ’
kennengan sè èmaksot.
Èrèngkes saparlona dâri SaBariyanto (1999)
Pakon 1.1
Maos patètè tor talèktèghi ghu-ongghu ghâncaran è attas, tor jâwâb pètanya è
bâbâ panèka lèbât angghuta ghâlimpo’ ḍuwâ’ sampè’ tello’. Angghuta ghâlimpo’
kodhu saroju’ tor jhung-rojhung !
106
7) Jhârbâ’âghi ponapa sè èmaksot sorat jhânjhi?
...........................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
8) Jhârbâ’âghi ponapa sè èmaksot sorat kobâsa?
....................................................................................................................
....................................................................................................................
..................................................................................................
Pakon 1.2
Indikator
3.4.2 Mengidentifikasi struktur teks surat pribadi
2. Lalampa’an
107
contona sorat pribadi è bâbâ panèka. Maos patètè tor talèktèghi bâgiyân-
bâgiyânnèpon.
Irwan
Angghidhân Rusliy KM
Ca’-oca’ sè malarat
108
3) pangghâliyân : rassa
4) pajungngèpon : pangaopannèpon
5) pangaobhân : kennengngan
6) komet : males, abit
7) nandhughâghi : maḍâpa’
8) mabhunga : maghumbhirâ, komènak
9) èngon : bâlânjhâ oḍi’, opa
10) lalampa’an : kalakowan
b. Tojjhuwân sorat
Tojjhuwân sorat nanḍhâ’âghi pasèra sè ètojjhu. È ḍâlem tojjhuwân, sè nyerrat
ollè nyebbhut asmana sè ètojjhu, otabâ aropa sapa’an, akadhiyâ contona â attas:
Ka’atora ḍâ’ Rama tor Èbhu è Songenep.
c. Salam pamokka’
Salam panèka aropa’aghi tor-ator pamokka’. Kèngèng aghuna’aghi salam:
Assalamualaikum w.w., salam kerrong, tor samacemma. Conto sorat è atas
èbukka’ kalabân salam Assalamualaikum w.w.
109
Kadhiponapa kabhârrèpon Rama tor Èbhu è ka’ḍinto? Malar moghâ Rama
tor Èbhu pagghun, èghânjhâr bârâs, salamet, lanjhâng omor, tor saè
pangghâliyân, akadhi pottra sè bâḍâ è kottha Malang. Alhamdulillah,
abdina jhughân ḍâlem kabâḍâ’ân saè, sèhat ḍâlem pajungngèpon Allah
SWT. Malar moghâ sè Kobâsa pagghuna aparèng pangaobhân ḍâ’ Rama
sareng Èbhu è ka’ḍinto, tor pangaobhân ḍâ’ abdhina sè bâḍâ è kottha
Malang. Amin yâ robbâl alamin.
e. Èssèna Sorat.
Neng èss`ena sorat panèka aèssè parkara sè poket èkabhârraghi, akadhi
conto neng alinea sè kapèng ḍuwâ’ kantos lastarè, akadhi :
g. Salam panotop
Salam panotop panèka biyasa aghuna’aghi okara
“Wassalamu’alaikum wr,wb”.
h. Sè ngèrèm sorat
Sèngèrèm sorat panèka aèssè orèng sè pajhât semma’ sareng
“Tojjhuwân Sorat”. Èka’ḍinto katolès :
Salam kerrong
Irwan
110
Pakon 2.1
Indikator
3.4.3 Mengidentifikasi unsur kebahasaan
ddalam surat pribadi.
3. Lalampa’an.
“Unsur kebahasaan” ḍâlem sorat pribadi èngghi panèka akaè’ sareng ḍâ’ pasèra
sorat ghâpanèka ètojjhuwâghi. Manabi ampon terrang sè ètojjhu orèng sè patot
èhormat, maka bhâsa sè èghuna’aghi kodhu onḍhâgghân bhâsa èngghi bhunten
(è-b).
Neng lalampa’an 2, sorat pribadi sè èbhâḍhi conto èngghi panèka soratta ana’
ḍâ’ orèng seppona.
Dhâddhi ca’-ca’na sè èghuna’aghi kodhu aghuna’aghi Onḍhâggha bhâsa.
ONḌHÂGGHÂ BHÂSA
Bhâsa tengnga’an sareng bhâsa tèngghi è ḍâlem bhâsa Madhurâ ta’ saponapa
bânnya’èpon, sabâb ta’ sadhâjâ oca’ bâḍâ bhâsa alossèpon. Mèlana è ḍâlen
111
mattrappaghi sorot sandherrâ bhâsa kodhu onèng ka ogherrèpon, èngghi panèka
pasèra sè patot èhormadhi sarng ka’angghuy bhâsa abâ’na dhibi’.
Bhâsa engghi enten sokkla sareng bhâsa camporan. Enjâ’ iyâ sokkla ḍâri pasèra
ḍâ’ pa sèra.
112
2. Bhâsa engghi enten (bhâsa tengnga’an)
o Bhâsa engghi - enten aropa’aghionḍhâgghâ bhâsa langkong tèngghi ḍâri
bhâsa anḍhâp (enjâ’-iyâ).
o Bhâsa engghi-enten èghuna’aghi orèng sè aromasa abâ’na langkong tèngghi
ḍâri orèng sè èyangghep langkong mabâ è ḍâlem bâtes-bâtes sè ampon tantom
sareng mèlè orèng sè èkasareng acaca.
o Biyasaèpon sè aghuna’aghi bhâsa engghi-enten panèka :
Lora ḍâ’ kabilâna/ dhunorra è ko-bengkona.
Orèng towa ḍâ’ mato / ponakan.
Orèng soghi tanè ḍâ’ panglakona è sabâ.
Jhârâghân parao ḍâ’ ka panglakona.
Kalèbun ḍâ’ mong-pamongnga.
Lakè ḍâ’ binèna.
Sè towa’an ḍâ’ sè ngoḍâ’ân è ḍâlem sabhâlâ’ân.
113
4. Bhâsa camporan.
Bhâsa camporan èngghi panèka bhâsa sè è bâkto mattrappaghi apor-campor
antarana bhâsa enjâ’-iyâ ècampor sareng bhâsa engghi-enten, bhâsa engghi-
enten ècampor sareng bhâsa èngghi bhunten.
Bhâsa engghi-enten èghuna’aghi sareng bhḍsa alos.
Karebbhâ, ngarghâi orèng laèn lebbi tèngghi ḍâri kapprana.
Opamana :
Mon dhika asarèna, ghâruwa jhângsèra.
Mon dhika ghubhârâ, bulâ olokkaghi, ma’ areng-bhâreng pabâlina.
Mon bârinto, dhika aḍhâ’âr ka aḍâ’ bhâi.
114
Pakon 3.1
Pakon 3.2
Indikator
3.4.4 Menjelaskan kaidah penulisan surat pribadi
4. Lalampa’an
Neng lalampa’an 3 sakonè’ ampon èjhârbâ’âghi tata cara nolès sorat pribadi.
Nyopprè jhârna’na kaida nolès sorat pribadi, akadhi :
a. Tojjhuwân ḍâ’ orèng sè patot èhormat, wâjib aghuna’aghi bhâsa sè anḍhâp
asor, bhâsa sè ta’ marenḍâ’â orèng laèn.
b. Èssèna sorat ta’ mabi lanjhâng, cokop rèngkes tor bisa sè narèma ngartè sè
èmaksod.
c. Kabâḍâ’ânna sorat kodhu bhersè, ressèk, taḍâ’ rèt-corètanna, dhâlubângnga
sè saè.
d. Tolèsan (manabi ètolès tanang) kodhu terrang tor jhârna’, kantos sè narèma
sorat ta’ malarat sè maca’a.
Pakon 4.1
Indikator
3.4.5 Mengidentifikasi struktur teks sorat resmi
115
5. Lalampa’an
Pakon 5.1
Èyatorè serrat ponapa’an saos èssèna striktur sorat resmè !
Pakon 5.2
Pakon 5.3
Pakob 5.4
116
Indikator
6. Lalampa’an
Neng unsur kebahasaan ḍâlem sèttong karangan otabâ sorat, sakonè’ ampon
èjhârbâ’âghi neng bâb sè tapongkor. Namong nyopprè cetthana/ jhârbâna/
terrangnga, èyatorè maos polè jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Neng lalampa’an panèka namong èbâtessè neng oca’ asal sareng oca’
èmbuwân bisaos.
Oca’ asal, èngghi panèka oca’ sè ghi’ ta’ èbu-èmbuwi, ghi’ ta’ èrangkep sareng
ghi’ta’ ècampor. Akadhi conto :
Oca’ asal =
korsè
Oca’ obâ’ân =
korsèna, sè-korsè, korsè males.
Korsèna =
oca’ asalla =korsè = kèngèng panotèng na = korsèna.
Sè-korsè =
oca’ asalla = korsè = èrangkep aḍâ’ pagghun sowara = sè-
korsè
Korsè males = oca’ asalla = korsè sareng oca’ males = ècampor dhâddhi korsè
males (aghânḍhu’ sèttong artè).
Ter-ater = è, a, ta, ma, ka, pa, komè, kamè, pè, pan, pam, pang.
Ter-ater sowara = ang, am, an, any.
Sessellan = ar, al, om/um, èn/in
Panotèng = è, a, an, na, ana, aghi.
Macemma rangkebbhân, akadhi :
Rangkep buto = moghâ-moghâ
Rangkep aḍâ’ pagghun sowara = lalakè’, bâbâllu’.
Rangkep aḍâ’ salèn sowara = bâbinè’, tatello’
Rangkep buḍi pagghun sowara = sè-korsè, jâ-mèjâ.
Rangkep buḍi salèn sowara = car-kalacèr, jâr-gânjir.
117
Macemma oca’ camporan, akadhi :
Pakon 6.1
YAYASAN
PELESTARIAN DAN PENGEMBANGAN BAHASA DAN SASTRA MADURA
“ PAKEM MADDU ”
AKTE NOTARIS NO. 29 TGL. 21 JUNI 2000
SEKRETARIAT : JL. KH. AMIN JAKFAR III/20 TELP. (0324) 323071
PAMEKASAN – MADURA 89315
118
Pakon 6.2
Èyatorè sarè ca’-oca’ asal sareng ca’-oca’ èmbuwân sè bâḍâ neng sorat
rasmè è attas!
Indikator
3.4.7 Menjelaskan kaidah penulisan surat resmi
7. Lalampa’an
Mètorot Maryo, 1994 :49-51 bujud rasmè dines pamarènta, akadhi: Offiial style.
Dhinèng maghut ghunana, (mètorot Bratayuda, 1995: 6-7) maksod sareng
tojjhuwânna sorat bisa èpantha :
119
Pakon 7.1
Pakon 7.2
Indikator
4.4.1 menulis surat prinadi
8. Lalampa’an
Surat pribadi èngghi panèka sorat sè ètojjhuwâghi ḍâ’ sasamana kalabân maksod
maḍâpa’ pa-ponapa sè dhâddhi pangaterrona orèng sè asoradhân.
Makspd sareng tojjhuwân ghella’ bisa aropa pangaonèngan, parnyata’an,
patanya, parnyo’onan, maḍâpa’ pamangghi sè akor, otabâ maḍâpa’ pamangghi
sè bhidhâ (sanggahan) sareng salaènna (Bratawijya, 1995 : 5).
Neng sorat pribadi sè cè’ parlona èèmodhièngghi panèka parkara bhâsa sè
èghuna’aghi kodhu akor sareng adhât parnata sè lumbra èghuna’aghi.
Tegghessa, sorat primadi panèka ta’ kèngèng mapas, kantos andhâgghiyaghi
orèng sè narèma sorat ghâpanâeka ta’ saè pangghâliyân, otabâ tombu pèkkèran
sè korang renna.
120
Èbâbâ panèka contona cem-macemma sorat pribadi :
Saifurrahiem
Margoasri VIII/80 27 Ramadhan, 1436 H
Sragen Ka’atora
ḍâ’ sè moljâ Rama sareng Èbhu
è
Dhâlem
Assalamu’alaikum wr,wb.
Asareng sadhâjâ kahormadhân, abdhi pottra ngatorè pamèyarsa
ḍâ’ Rama sareng Èbhu jhâ’ abdhina sabhârunḍhut kaghânjhâr
bârâs tor salamet. Malar moghâ Rama sareng Èbhu è ka’ḍinto
sapanèka’a jhughâ. Amin.
InsaAllah tellasan saḍumalem kâ’ḍinto pottra sabhârunḍhut
bhâḍhi palèman ḍâ’ Madhurâ, nekkanè ḍhâbuwèpon Rama sareng
Èbhu.
Abdhi pottra abhâkta motor dhibi’, nyopprè ḍâlem parjhâlânan
bisa tandhuk ḍâ’ Madhurâ kalabân lancar. Kacong sè kaḍuwâ
(Wawan sareng Malik) bâjâ ajunan cè’ kabhuruna sè apangghiyâ
sareng ajunan, amarghâ abâk abit sè ta’ apangghi, katon cè’
kerrongnga ḍâ’ ajunan.
Kèrana saka’ḍinto pamator pongkasan abdhi pottra. Korang
langkongngèpon abdhi pottra nyo’on sapora.
Wassalamu’alaikum wr, wb.
Sembhâ sojud abdhi pottra
Saifurrahiem
Sabhârunḍhut
Pakon 8.1
Pakon 8.2
121
sè parlo èyollè’è (dinilai)
Nyama tata
No struktur èssèna èjhâ’ân sè
Klompo’. bhâsana
sorat sorat aghuna’aghi
sorat
1
2
Katerrangan :
Ollèyan (penilaian) monḍhut cer-ancer :
A = bhâghus
B = cokop
C = korang
Indikator
4.4.2 Menulis surat resmi
9. Lalampa’an
122
Èyatorè talèktèghi conto sorat rasmè è bâbâ panèka!Rt 02/ Rw 03 Kampong
Ghurem
1 Agustus 2015
Kennengngan : è kantor Rt
Katowa Rt02/Rw03
Iriyanto, SH
Pakon 9.1
123
Pakon 9.2
Indikator
4.4.3 Mengomentari hasil pekerjaan teman
10. Lalampa’an
Neng pakon 8.2 sareng Pakon 9.2 karembh!k sakanca’an. Sadhâjâ hasèlla
atorraghi ḍâ’ Bapa’ / Èbhu ghuru sampèyan. Hal ponapa’an saos sè dhâddhi
kamoskèlan (kesulitan )?
Na Sa Pa Ka Ta Ghâ/Gâ Bhâ/Bâ Ca
124
Katerrangan :
125
a. Rusman = ru$Mn\ ( ta’ kèngèng ) tapè kodhu ètolès
rusMn\
orèng)
Pakon 11.1
126
LATÈYAN 5
127
a. Sorat “antar” organisasi
b. Sorat satarètanan.
c. Sorat sabhâlâ’ân.
d. Sorat sakanca’an.
9. Sorat rasmè kodhu aghânḍhu’ ....
a. Bujuddhâ sorat block style
b. Bujuddhâ sorat indented style
c. Kop sorat
d. Paḍâ lerres.
10. Sorat rasmè maghut ghunana, akadhi ....
a. Sorat kapotosan
b. Sorat parènta
c. Sorat ngomèr
d. Paḍâ lerres.
128
KOMPETENSI DASAR
INDIKATOR
Bâburughân Beccè’
Tatakrama, anḍhâp asor, tata parnata mènangka
tèngka beccè’ sè kodhu èlampa’aghi mongghu morèd
/ana’ ḍâ’ orèng towa, ghuru, sareng sakanca’an /
orèng laèn
129
INDIKATOR
3.5.1 Tembang macapat Maskumambang
1. Lalampa’an
È bâkto kellas VII bâb tembhâng macapat Madhurâ ampon èjhârbâ’âghi, mèla
samangkèn ngèrèng èmodhi polè bhâb tembhâng macapat Madhurâ.
Tembhâng macapat Madhurâ mènangka sala sèttong kalongèdhân bhuḍhâjâ
Madhurâ sè èpertè, èpèyara sareng paraseppo orèng Madhura. Sè sapanèka
alantaran tembhâng macapat Madhurâ bânnya’ aghânḍhu’ bâburughân beccè’
otabâ carèta sè aèssè tolaḍhâ.
Manabi kabâḍâ’ân sè sapanèka èlantor ta’ è’èjâbhi sareng orèng Madhurâ,
ponapa polè ta’ èyajhârrâghi ḍâ’ na’ poto partanḍhâ tembhâng macapat Madhurâ
bhâkal èlang mosna.
Kalongèdhân sè ampon para’ èlanga aropa tembhâng macapat sè jhughân
èsebbut mamaca, panèka ghi’ jhâman ḍhimèn aropa pamaosan bâburughân
beccè’ otabâ carèta sè aèssè tolaḍhâ sè èmaos kalabân ètembhângngaghi.
Bhân-sabbhân tembhâng, akadhi maskumambang, sènom, dhurma, artatè,
salangèt, kasmaran, sareng èn-laènèpon paḍâ bâḍâ laghuna bâng-sèbâng. Bâkto
tembhâng èmaos, bâḍâ sè ètoro’è solèng, bân sabâgiyân polè ètoro’è Ghenḍhing
tabbhuwân. Sè sapanèka ka’angghuy bisa abhânto orèng sè mamaca.
Tembhâng macapat sè bâḍâ è Madhurâ macemma bâḍâ sanga’ èngghi panèka :
1. Artatè
2. Maskumambang
130
3. Sènom
4. Kasmaran
5. Salangèt (Kènanthè)
6. Pangkor
7. Dhurma
8. Mèjhil
9. Pucung
Bâḍâ polè tembhâng tamaso’ tembhâng tengnga’an èngghi panèka:
a. Jurudemong
b. Wirangrong
c. Balabak
d. Ghâmbu
e. Maghâttro
f. Tembhâng Liwung sareng Pattrayuda maso’ tembhâng Salisir.
Dhinèng tembhâng sè èsambhât Giriso tamaso’ ḍâ’ tembhâng rajâ.
Anangèng tembhâng tengnga’an, tembhâng Salisir sareng tembhâng rajâ
ghâpanèka è Madhurâ rangrang èghuna’aghi, cokop tembhâng macapat sè
sasanga’.
Akor sareng jhâjhârbâ’ân neng kellas VII jhâ’ tembhâng macapat sè ngangghit
paraWaliyullah èngghi panèka ;
(a) Sunan Kalijaga ngangghit tembhâng Artatè (Dandanggulo),
(b) Sunan Muria ngangghit tembhâng Sènom,
(c) Sunan Bonang ngangghit tembhâng Dhurma,
(d) Sunan Giri ngangghit tembhâng Kasmaran tor Pucung, jhughân
(e) Sunan Kudus ngangghit tembhâng slangèt, Pangkor,Mèjhil tor
Maskumambang.
131
Samangkèn ngèrèng talèktèghi sala sèttong tembhâng macapat
Maskumambang, laghuna èyangghit sareng Sunan Kudus, dhinèng syair ampon
èyakorraghi ḍâ’ bhâsa Madhurâ. Manabi ampon aghuna’aghi bhâsa Madhura ta’
mabi panegghes.
MASKUMAMBANG
Sl. Pt. M 1 = 6
4 4 4 12 1 2 3 1 1 5 5 4.
Som- pek a- tè ras- sa ber-râ’ sè mèk- kèr- rè,
1 2. 2 3. 2. 1.
Tè- bhâ- na pok- pa- ra,
5 4. 3 2 3 3 2 1.
Kang- ghuy jhâ- jhâk ko- wat a- tè,
1 2 3 4. 3 2 4 3.
Sè- A- ghung man- dhâr bel- lâ- sâ.
1 2 3 4 5 6 7
È maos : do re mi fa sol la si
1 2 3 4 5 6 7
È maos : jhi ro lu pat mo nem pi
132
Èyatorè talèktèghi artèna ca’-oca’ è bâbâ panèka :
1. Kalongèdhân = kapènterran
2. èjhârbâ’âghi = èterrangngaghi
3. èpertè = èpèyara, èrabât.
4. èpèyara = èrabât.
5. bâburughân beccè’ = pngajhârân beccè’.
6. tolaḍhâ = conto sè patot ètèro, tontonan.
7. èlantor = èrot-torot, èyocol.
8. ta’ è èjâbhi = ta’ èpèkkèrè, ta’ èparduli.
9. panegghes = tokang tegghes
10. kalampan = kalako
Pakon 1
Pakon 2
133
INDIKATOR
3.5.2 Kaidah tembang macapat Maskumambang :
Paddhâ, guru bilângan, guru laghu, paddhâ anḍhegghân
2. Lalampa’an
134
b. Ghuru bilângan ḍâlem tembhâng.
sè èmaksot ghuru bilângan neng tembhâng èngghi panèka bânnya’na keccap
bhân-sabbhân ghâttra / bhiri. Bânnya’èpon keccap panèka kodhu pagghun, ta’
kèngèng langkong otabâ korang. Tong-sèttongnga tembhâng ta’ paḍâ.
d. Paddhâ anḍhegghân.
Sè èmaksot paddhâ anḍhegghân èngghi panèka bânnya’na bhiri sè ampon tanto
neng tembhâng.
Mèla orèng bhâḍhi ngangghit tembhâng kodhu èmot ḍâ’ sarat-sarat sè èkaparlo
akadhi ;
a. Ghuru laghu sareng ghuru bilângan,
b. Pegghâ’na ghâttra.
c. Bânnya’na Paddhâ / bhâris ḍâlem sèttong paddhâ andhegghân.
d. Bâtekkèpon tembhâng èngghi cocok sareng èssèna carèta,
e. Ca’-oca’ sè èghuna’aghi ampon pèlèyan.
135
INDIKATOR
3.5.3 Watak tembang macapat Maskumambang
3. Lalampa’an
Nyamana
No Artèna Bâtegghâ
Tembhâng
Palèng parjughâ èbhâḍhi
pamokka’na carèta. È
nga-tengnga’anna,
otabâ è pongkasanna
1 Artatè lemmes, mamanès. carèta èngghi saè
jughân. Èghuna’aghi
ajhârbâ’âghi
bâburughân, èngghi
sanget saè.
sanget akor
ètembhângngaghi bâkto
kabâḍâ’ân rè-sarèyan
2 Maskumambang bhâng-kembhângan otabâ pèkkèran ghi ta’
mangghi sèghegghâ
otabâ bâkto alolongan
ta’ mangghi sè ètojjhu.
ka’angguy bâburughân
bân kabhâtènan sè
3 Senom popossa ḍâunna assem
aghânḍhu’ bânnya’
parsemmon
136
Angghuyâ
kagândrungan/ bur-
4 Kasmaran kasemsem, ktrèsna’an
lèburân katarèsna’an.
Kasossaan prèatèn
ka’angghuy
5 Kènanthè / Salangèt kanca kanthè ”bâburughân”,
“karokonan”
Angghuyâ
6 Mèjhil Kalowar kagândrungan/ bur-
lèburân, alolongan.
akor bâkto ngaḍhebbhi
7 Pangkor Bunto’
parpadhun perrang
Angguyyâ èbâktona
8 Durma Macan anakso, seḍḍhi,
dhâddhina perrang
kalowa’ - bâk-abâk Biyasana èghuna’aghi è
9 Pucung
rarèngennan bhâk-tebbhâghân.
MASKUMAMBANG
Pakon 3.2
137
INDIKATOR
3.5.4 Isi tembang macapat Maskumambang
4. Lalampa’an
Maskumambang
Syair panèka mènangka pessenna orèng towa ḍâ’ ana’ potona, lantaran
èkakobâtèrè ana’ potona nyalèndhâ ḍâri tatakkrama beccè’, ta’ akor sareng
adhâd parnata ponapa polè ta’ akor sareng aghâmana. Mèla sapanèka syair
tembhâng Maskumambang è attas aèssè bâburughân beccè’.
Bhân –sambbhân tembhâng amanca bârna èssèna, bâḍâ aèssè bâburughân
beccè’, bâḍâ sè aèssè carèta para nabbhi (ka’aghâma’an), bâḍâ sè aèssè
pangaonèngan bhâb kaoḍi’ân rè-sa’arè sareng salaènna.
Èyatorè talèktèghi syair Maskumambang è attas kalabân cara è bâbâ panèka ;
Syair no. 1 aghânḍhu’ artè : masènga’ ḍâ’ ka ana’ bâkto oḍi’ rè-sa’arè klabân
tarongghu atè
Syair no. 2 aghânḍhu’ artè : aparèng onèng ḍâ’ ka ana’ jhâ’ tèngka jhujhur
mènangka tengka moljâ
Syair no. 3 aghânḍhu’ artè : manabi ampon atatèngka jhujhur ḍâ’ bhâdhân ta’
berrâ’ otabâ ta’ anḍi’ sangghâ roghi.
Syair no. 4 aghânḍhu’ artè : la-mala ḍhâmmang artèna salaèn ta’ anḍi’ sangghâ
roghi neng rè-sa’arèna, apolong sakanca’an otabâ sareng orèng laèn èkalèburi,
ta’ èkacalè otabâ ta’ kantos èrasanè jhubâ’na.
138
Manabi ampon èpangghi artèna bhân-sabbhân bhiri, ampon ghâmpang jhughâ
ka’angghuy ngaonèngè artè èssèna tembhâng ghâpanèka.
Pakon 4.1
A.
1. Aḍu ana’ kènga’ana ongghu atè,
2. Jhujhur rèya moljâ,
3. Ḍâ’ bhâdhân ta’ amberrâ’i,
4. La-mala ḍhâmmang kèbâna.
B.
1. Tabhâligghâ rèng sè tao ghâbây lècèk,
2. Najjhân sakalèyan,
3. Ḍâ’ bhâdhân masthè ngrèpotè,
4. Rèpot tako’ katemmowa.
C.
1. Saongghuna la kennèng èmasthèyaghin,
2. Najjhân bârâmma’a,
3. Lècèk rèya ella masthè,
4. Paghi’ lekkas kataowan.
D.
1. Dhing bâriyâ bâ’na bhâkal nyanḍhâng rogi,
2. Ajhi abâ’ èlang,
3. Taḍâ’ orèng angarghâi,
4. Sabâb nyaman rèng lècèghân.
E.
1. Najjhân bâ’na acaca’a bhârâng ajhi,
2. Bhenḍer sarta nyata,
3. Ghi’ teptep ta’ parcajâi,
4. Nyama jhubâ’ paghun cekka’.
139
Pakon 4.2
Pakon 4.3
INDIKATOR
3.5.5 Pesan moral tembang macapat Maskumambang
5. Lalampa’an
Pakon 5.1
Maskumambang
Pakon 5.2
140
sakanca’an, otabâ narèma pakon ḍâri orèng seppona, otabâ bâkto
nolongè tatangghâ sè manghi karèpodhân)
Pakon 5.3
Nyama :
Kelas :
Pakon 5.4
Maskumambang
141
Saongghuna la kennèng èmasthèyaghin,
Najjhân bârâmma’a,
Lècèk rèya ella masthè,
Paghi’ lekkas kataowan.
INDIKATOR
4.5.1 Teknik memparafrase / mengubah tembang macapat
Maskumambang menjadi ghâncaran
6. Lalampa’an
Kadhiponapa carana ngobâ syair tembhâng ḍâ’ ghâncaran ? Èḍâlen èlmo bhâsa
ngobâ syair tembhâng otabâ puisi ḍâ’ ghâncaran (prosa= ind) èsebbhut
memparafrasekan=Ind. Maksottèpon èngghi panèka syair tembhâng sè
asallèpon kodhu atoro’ ḍâ’ atoran carana nyerrat syair tembhâng, akadhi kodhu
atoro’ bâḍâna ghuru sowara, ghuru laghu, paddhâ anḍheghghân sareng
salaènna, manabi èyobâ ḍâ’ ghâncaran ta’ mabi polè atoro’ ḍâ’ atoran
ghâpanèka. Mala samangkèn atoro’ ḍâ’ atoran bâḍâna ghâncaran kalabân ta’
ngobâ ḍâ’ makna/ artè sè èghânḍhu’ è ḍâlem syair tembhâng ghâpanèka.
142
Kadhiponapa carana ngobâ syair tembhâng ḍâ’ ka ghâncaran ? Bâḍâ pan-
saponapan cara otabâ onḍhâghân sè kodhu èlampa’aghi èyantarana èngghi
panèka :
1. Maos kalabân jhârna’ syair tembhâng sè bhâkal èyobâ ḍâ’ ghâncaran, kantos
sampèyan lerres-lerres ngartè ḍâ’ maksottèpon èssèna syair tembhâng
ghâpanèka.
3. Cathet manabi bâḍâ ca’-oca’ otabâ okara sè sangajâ èpaèlanga. Biyasana ca’-
oca’ otabâ okara sè bhâkal èpaèlanga ghâpanèka èghântèya sareng oca’ otabâ
okara sè langkong majjhâ otabâ oca’ / okara sè langkong ghâmpang èkangartè,
namong ta’ ngobâ artè ḍâri artè asalla.
Conto :
Panyeḍḍhâ’ I
Maos pajhejjher tor jhârna’ kantos sampèyan ngartè ḍâ’ maksot sareng artèna
syair tembhâng ghâpanèka. Manabi bâḍâ oca’ otabâ okara sè ta’ èkangartè
èyatorè cathet ka’angghuy è sarè ponapa artèna otabâ maksottèpon. Akor
sareng cara sè ampon bâḍâ neng syair tembhâng è attas ampon bisa èyobâ ḍâ’
ghâncaran.
Dhâddhina akadhi ;
143
Sadhâjâna ka’angghuy ngaonèngè ponapa sè èkaparlo, èkabhuto
sadhâjâ maghârsarèna /ra’yattèpon.
Pakon 6.1
Maskumambang
144
Pakon 6.2
Èyatorè tembhâng Maskumambang è bâbâ panèka salèn ḍâ’ èjhâ’ân Carakan
Madhurâ!
Maskumambang
Pakon 6.3
Èyatorè tembhâng è bâbâ salèn ḍâ’ èjhâ’ân Latèn Madhurâ, aguna’aghi èjhâ’ân
sè lerres !
msÑ| mmB=
[ao[r=[towduwh ,
a=ge/ [m[lokbe/kfn\ .
(H.M.D)
145
INDIKATOR
4.5.2 Teknik melagukan tembang macapat Maskumambang
7. Lalampa’an
Neng è kellas VII bhâb cara alaghuwâghi tembhâng ampon èjhârbâ’âghi. Jhughâ
è attas ampon èjhârbâ’âghi jhâ’ tembhâng macapat ka’angghuy bisa
alaghuwâghi kalabân cara maos notasi otabâ nèrowè ḍâ’ ka orèng sè ampon
pènter nembhâng. Notasi tembhâng bâḍâ sè èsambhât (cara) Sari swara, bâḍâ
polè cara Kepatihan. Dhinèng tembhâng macapat ampon kappra aghuna’aghi
notasi kepatihan.
Pakon 7.1
MASKUMAMBANG
Sl. Pt. M 1 = 6
4 4 4 12 1 2 3 1 1 5 5 4.
Som- pek a- tè ras-sa ber-râ’ sè mèk- kèr- rè,
1 2. 2 3. 2. 1.
Tè- bhâ- na pok- pa- ra,
5 4. 3 2 3 3 2 1.
Kang-ghuy jhâ- jhâk ko- wat a- tè,
1 2 3 4. 3 2 4 3.
Sè- A- ghung man- dhâr bel- lâs- sâ.
146
PUCUNG Sl. Pt. Sanga’ 1 = 5
4 2 3 4 2 2 2 3 1 1 5 4
Ba- pa’ Pu- cung ro- pa- na a- mèn ḍhâ ghu- nong,
2 2 2 3 2 1
Ta- ḍâ’ sè lè- bur- â,
5 4 3 2 2 3 2 1
Ma- la kab- bhi pa- ḍâ bâ- jhi’,
1 2 3 4 3 3 2 1 2 3 4 3
Dhing- kang ghun-an è los- el- los nges-preng- nges- san.
147
LATÈYAN 6
148
8. Notasi sè kappra èghuna’aghi ḍâlem tembhâng èngghi panèka ....
a. Norasi sari swara
b. Notasi kepatihan
c. Notasi sari swara bâm notasi kepatihan paḍâ èghuna’aghi
d. Aghuna’aghi notasi balo’.
9. Sowara otabâ laras sè bâḍâ è tabbhuwân ghenḍhing èngghi panèka ....
a. Laras salèndro
b. Laras pèlok
c. Laeas salèndro bân laras pèlok
d. Laras Bhem
149
c. 11 keccap
d. 12 keccap
150
KOMPETENSI DASAR
Indikator
Bâburughân Beccè’
Ka sè towa’an kodhu ngormat /
ngabhâktè
Ka sè ngoḍâ’ân kodhu nèser / ngarghâi
151
INDIKATOR
1. Lalampa’an
Macemma aksara rajâ neng Caraka Madhurâ bâḍâ 8 macem èngghi panèka
! $ % @ # ^ & *
! $ % @ ° ^ & *
…. …. …. …. …. …. …. ….
Na Sa Pa Ka Ta Nya gâ/bhâ bâ/bhâ
Catheddhân :
Hal panèka moḍḍhâ manabi ampon èparèngè conto nolès nyamana orèng sè
152
èkabidhi sareng aksara rajâna Nya ( ^ ) otabâ aksara rajâna Ca ( …C.) . Oladhi
B. Ghunana / angghuyânna
Catheddhân :
Aksara rajâ Carakan Madhurâ ta’ kèngèng èpadhâddhi sasèghek (aksara sè
èpatè’è), dhâddhi samanè horop / aksara rajâ panèka dhâddhi panyèghek
(aksara sè matè’è)
Nyamana tembhâng ta’ mabi aghuna’aghi aksara rajâ
x (pa-cerrek) kèngèng èpadhâddhi horop rajâ, akadhi % ,
tor pasanganna ²
153
Aksara rajâ
Aksara sowara
Aksara Rèka’an
2. Bâḍâna Aksara rajâ neng Carakan Madhurâ coma bâḍâ :
! $ % @ # ^ & *
Pasanganna :
….. …. …. …. …. …. …. ....
! $ ² @ ° & * C
…. …. …. …. …. …. …. ....
Na Sa Pa Ka Ta gâ/bhâ bâ/bhâ ca
anḍi’
Akadhi conto :
- Nyobanger = [^obze/
- Cèttra = [ct°`
154
Aksara sowara : A E I O U
a è i o u
Imbran = Imµ`n\
Osman = OsMn\
Umar = Um/
Ha dza fa za gha
- Pasanganna :
155
- Aksara rajâna : & % @
Ghâ Fa Ha
Katerrangan :
- Ta’ kèngèng nolès ḍuwâ’ horop rèka’an sè asoson (atompang tènḍi)
- Manabi bâḍâ horop matè aksara rèka’an dhinèng è bâbâna horop matè
ghâpanèka bâḍâ horop sè èrèka, horop matè aksara rèka’an ghâpanèka kodhu
aghuna’aghi papatèn (pangkon).
Emodhi :
Daftar = dpT+/
156
POKEDDHÂN (kesimpulan, Ind)
Ismail = IsMIl\
Ponidi = [%onifi
Hanafi = @+ np+ i
Ronali = [ro!li
Mudâni = muf!i
157
Mudâli = mufli (taḍâ’ aksara rajâna)
158
Pakon 1.1
Èyatorè maos teks carakan Madhurâ sè aghânḍhu’ aksara rajâ klabân tema
“profil tokoh”, lajhu jâwâb pètanya è bâbâ panèka!
159
Pakon 1.2
Èyatorè jawâb neng teks è attas macem sareng bhângon aksara rajâ ponapa’an
bisaos sè èghuna’aghi?
INDIKATOR
3.6.2 Mengidentifikasi (macam bân bhângonna pasanganna
aksara rajâ) dalam kalimat
2. Lalampa’an
Pakon 2.1
Èyatorè teks è attas sè aghânḍhu’ tema “profil tokoh” maos polè, lajhu
sarè macem sareng bhângonna pasanganna aksara rajâ sè katolès!
Pakon 2.2
INDIKATOR
3.6.3 Menjelaskan kaidah penulisan (macem bân bhângonna
aksara rajâ) dalam kalimat
3. Lalampa’an
160
Kaidâ/atoran nolès aksara rajâna Carakan Madhurâ :
1. Macemma namong bâḍâ 8 macem, dhinèng bhângonna, akadhi :
a. Ghâjângnga : .... .... .... ....
Na Sa Pa Ka
b. Pasanganna :
.... .... .... ....
Na Sa Pa Ka
Ta Gâ/ghâ bâ/bhâ ca
- ^lbu = Nyalabu
161
- [ct = cèttra
- [co[k¯`o = cokkro
Poken 3.1
Poken 3.2
A. 1. Nasira 5. Tarmidi
2. Satima 6. Nyabulu
3. Pomidi 7. Ghappora
4. Kurdi 8. Bhâlighâ
162
INDIKATOR
3.6.4 Menjelaskan kaidah penulisan (macem bân bhângonna
pasanganna aksara rajâ) dalam kalimat
4. Lalampa’an
2. Bhângonna akadhi ;
(Nya)
Pakon 4.1
Pakon 4.2
Pakon 4.3
163
2. Kalèbun Nyowatès 8. Ghâbâyân Jugjâ
3. Dhin Rana 9. Mas Yunus
4. Bhuk Damiri 10. Bhuk Mai
5. Mak Wongso 11. Dhin Ngabèi
6. Ghus Lèngghâ
INDIKATOR
4.6.1 Membaca kalimat beraksara “Carakan Madhurâ” yang
memuat “aksara rajâ”
5. Lalampa’an
164
Pakon 5.1
1. ?[%]o[p+[s/oAbF|l±|k/u .
2. ? s[lrn[aabb/rgi [ademM*u .
3. ?demM*u m[sohbbmek¯sn\ ,
4. ?mek¯snBdn_mfur .
5. ? ph[%]o[p+[s/om=[knH[l=gi[aml= .
[lomfur .
n_ mekKsn\ ,
9.
INDIKATOR
4.6.3 Menulis kalimat beraksara “carakan Madhurâ” yang
memuat “aksara rajâ”
6. Lalampa’an
165
Pakon 6.1
166
UJI KOMPETENSI SEMESTER II
167
d. 6 macem
8. Pasanganna aksara rajâna Carakan Madhurâ bâḍâ ....
a. 12 macem
b. 10 macem
c. 8 macem
d. 6 macem
9. Sè taḍâ’ ghâjângnga neng aksara rajâna Carakan Madhurâ èngghi panèka
....
a.
b.
c.
d.
10. Sè taḍâ’ pasanganna neng aksara rajâna carakan Madhurâ, èngghi
panèka...
a.
b.
c.
d.
11. Èyatorè sarè jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka sè lerres!
a. Sadhâjâ aksara rajâ neng Carakan Madhurâ kèngèng èpadhâddhi
sasèghek
b. Aksara rajâna Carakan Madhurâ bâḍâ 10
c. Aksara rajâna Ca ( ) bâḍâ neng ghâjângnga
d. Aksara rajana Nya ( ) taḍâ’ pasanganna
168
14. Okara :
? [%]o[p+[s/o [dok/°ok+jiJAbF|l±|ku/ .
169
20. Aksara carakan sè nodhuwaghi nyamana orèng,kodhu..
a. Aghuna’aghi aksara rajâ sadhâja
b. Aghuna’aghi aksara rajâ cokop sakaleyan bisaos
c. Aghuna’aghi aksara rajâ kalâbân tartèp orodhanna
d. Sè lerres B sareng C
21. Secara umum jenis surat bâḍâ..
a. 2 macem
b. 4 macem
c. 6 macem
d. 8 macem
170
Soal-soal è bâbâ panèka jâwâb pajhârna’!
171
DAFTAR PUSTAKA
Aminuddin. 1987. Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Malang: FPBS IKIP Malang.
Lembaga Seni Budaya “La Asrè” 2005, kumpulan lagu-lagu Madura, Pamekasan
Molen. S.Van Der, 1948, Ondar, jilid 1 – 2, Betawi, J.B. Wolters Groningen.
Pradopo, R.D. 1990. Pengkajian Puisi Analisis Strata Norma dan Analisis
Struktural dan Semiotik. Yogyakarta: Gajahmada University Press.
172
Rosida, Lilik, 2007, Gai’ Bintang. Sumenep: Dinas Pariwisata dan Kebudayaan
Kabupaten Sumenep.
Sitomurang, B.P. 1983. Puisi Teori Apresiasi Bentuk dan Struktur. EndeFlores:
Soedjito, Prof, Drs, 2002, Modul IND-A 08 Semantik Bahasa Indonesia. Jakarta:
Departemen Pendidikan Nasional, Direktorat Jenderal Pendidikan Dasar
dan Menengah, Direktorat Sekolah Lanjutan Tingkat Pertama.
Tim Pakem Maddhu. 2012. Pakem Maddhu (edisi 32). Surabaya : CV Karunia
Warsidi, Edi. 2009. Pengetahuan tentang Puisi. Bandung: Sarana Ilmu Pustaka.
Wirjoasmoro, 1952, Prama Sastra Madura, bhâb Oca’ sareng Okara, Kementrian
Pendidikan Pengajaran dan Kebudayaan RI.
173
Yayasan Pakem Maddu, 2008. Kamus Bahasa Madura-Madura-Indonesia,
Surabaya, Karunia.
174