Anda di halaman 1dari 13

DIFERENSIAL (TURUNAN)

Kuosien Diferensi
∆ y f ( x+ ∆ x )−f ( x)
=
∆x ∆x
Bentuk Δy/Δx ini disebut hasil bagi perbedaan atau kuosien diferensi (difference quotient)
Proses penurunan fungsi disebut diferensiasi, adalah penentuan limit suatu kuosien diferensi
Hasil proses diferensiasi dinamakan turunan atau derivatif

Contoh Soal:
(1) Tentukan kuosien diferensi dari y=f ( x )=3 x2 −x

y=3 x 2−x

y +∆ y =3(x +∆ x)2 −( x +∆ x )

y +∆ y =3 { x 2+ 2 x ( ∆ x )+ ( ∆ x )2 }−x−∆ x

∆ y =3 x2 +6 x ( ∆ x )+3 ( ∆ x )2−x −∆ x−3 x 2+ x


∆y
=6 x+ 3 ∆ x−1
∆x
∆y
lim ( )= lim (6 x+ 3 ∆ x−1)=6 x+ 3 ( 0 )−1=6 x−1
∆ x→ 0 ∆ x ∆ x →0

(2) Tentukan kuosien diferensi dari y=f ( x )=x 2−3 x

y=x 2−3 x

y +∆ y =(x +∆ x )2−3( x +∆ x )

y +∆ y =x 2+2 x ( ∆ x ) + ( ∆ x )2−3 x−3 ∆ x

∆ y =x 2+2 x ( ∆ x ) + ( ∆ x )2−3 x−3 ∆ x−x2 +3 x


∆y
=2 x+ ∆ x−3
∆x
∆y
lim ( )= lim (2 x + ∆ x −3)=2 x + ( 0 )−3=2 x−3
∆ x→ 0 ∆ x ∆ x →0
(3) Tentukan kuosien diferensi dari y=f ( x )=2 x 2−2 x

y=2 x 2−2 x

y +∆ y =2( x+ ∆ x)2−2( x+ ∆ x)

y +∆ y =2 { x2 +2 x ( ∆ x ) + ( ∆ x )2 }−2 x−2 ∆ x
2 2 2
∆ y =2 x +4 x ( ∆ x ) +2 ( ∆ x ) −2 x−2 ∆ x −2 x +2 x
∆y
=4 x+2 ∆ x−2
∆x
∆y
lim ( )= lim (4 x +2 ∆ x−2)=4 x+ 2 ( 0 )−2=4 x−2
∆ x→ 0 ∆ x ∆ x →0

(4) Tentukan kuosien diferensi dari y=f ( x )=3 x2 −2 x

y=3 x 2−2 x

y +∆ y =3( x +∆ x)2 −2(x+ ∆ x)

y +∆ y =3 { x 2+ 2 x ( ∆ x )+ ( ∆ x )2 }−2 x−2 ∆ x

∆ y =3 x2 +6 x ( ∆ x )+3 ( ∆ x )2−2 x−2 ∆ x−3 x 2 +2 x


∆y
=6 x+ 3 ∆ x−2
∆x
∆y
lim ( )= lim (6 x+ 3 ∆ x−2)=6 x+ 3 ( 0 )−2=6 x−2
∆ x→ 0 ∆ x ∆ x →0

(5) Tentukan kuosien diferensi dari y=f ( x )=x 2−x

y=x 2−x

y +∆ y =(x +∆ x )2−(x + ∆ x )

y +∆ y =x 2+2 x ( ∆ x ) + ( ∆ x )2−x −∆ x

∆ y =x 2+2 x ( ∆ x ) + ( ∆ x )2−x −∆ x−x 2+ x


∆y
=2 x+ ∆ x−1
∆x
∆y
lim ( )= lim (2 x + ∆ x −1)=2 x + ( 0 ) −1=2 x−1
∆ x→ 0 ∆ x ∆ x →0

(6) Tentukan kuosien diferensi dari y=f ( x )=2 x 2−x

y=2 x 2−x

y +∆ y =2( x+ ∆ x)2−( x +∆ x)
2 2
y +∆ y =2{ x +2 x ( ∆ x ) + ( ∆ x ) }−x−∆ x
2 2 2
∆ y =2 x +4 x ( ∆ x ) +2 ( ∆ x ) −x−∆ x−2 x + x
∆y
=4 x+2 ∆ x−1
∆x
∆y
lim ( )= lim (4 x +2 ∆ x−1)=4 x+ 2 ( 0 )−1=4 x−1
∆ x→ 0 ∆ x ∆ x →0

Penotasian
Cara penotasian turunan suatu fungsi dapat dilakukan dengan beberapa macam:
∆y dy df ( x)
lim ( )≡ y ' ≡ f ' ( x)≡ y x ≡ f x (x )≡ ≡
∆ x→ 0 ∆x dx dx

Diferensial Fungsi Polinomial


1. Diferensiasi Konstanta
dy
Jika y=k, dimana k adalah konstanta, maka =0
dx

2. Diferensiasi Fungsi Pangkat


dy
Jika y=x n, dimana n adalah konstanta, maka =n x n−1
dx

3. Diferensiasi Perkalian Konstanta Dengan Fungsi


Jika y=kv, dimana v=h(x ),
dy dv
→ =k
dx dx

4. Diferensiasi Penjumlahan (Pengurangan) Fungsi


Jika y=u ± v, dimana u=g ( x) dan v=h(x )
dy du dv
Maka = ±
dx dx dx

Contoh Soal:
du
(1) y=4 x 4 +3 x →u=4 x 4 → =16 x 3
dx
dv
→ v=3 x → =3
dx
dy du dv
= + =16 x 3 +3
dx dx dx
dy
(2) y=x 5 → =5 x5−1=5 x 4
dx
dy
(3) y=2 x 5 → =2(5 x¿ ¿ 4)=10 x 4 ¿
dx
du
(4) y=3 x 3 + x 2 → u=3 x 3 → =9 x 2
dx
dv
→ v=x 2 → =2 x
dx
dy du dv
= + =9 x 2 +2 x
dx dx dx
dy
(5) y=x 7 → =7 x7 −1 =7 x6
dx
du
(6) y=5 x 3 +2 x 2 → u=5 x 3 → =15 x 2
dx
dv
→ v=2 x 2 → =4 x
dx
dy du dv
= + =15 x 2+ 4 x
dx dx dx

Diferensial Hasil Kali dan Hasil Bagi Fungsi


5. Diferensiasi Perkalian Fungsi
Jika y=uv, dimana u=g ( x ) dan v=h(x )
dy dv du
Maka → =u +v
dx dx dx

6. Diferensiasi Pembagian Fungsi


u
Jika y= , dimana u=g ( x ) dan v=h(x )
v
du dv
−uv
Maka → dy = dx dx
dx v 2

7. Diferensiasi Fungsi Berpangkat


dy du
Jika y=u n, dimana u=g ( x) dan n adalah konstanta, maka =n un−1 ∙( )
dx dx

Contoh Soal:
(1) y=(2 x2 )(3 x3 )
dy dv du
=u +v =( 2 x 2) ( 9 x 2 ) + ( 4 x ) ( 3 x 3 )
dx dx dx
dy
=18 x 4+ 12 x 4
dx
dy
=30 x 4
dx

2 x2
(2) y=
3 x3
du dv
v−u 3 2 2
dy dx dx ( 4 x ) ( 3 x )−(2 x )(9 x )
= =
dx v2 ¿¿
12 x 4 −18 x 4 −6 x 4 −2
= =
9 x6 9 x6 3 x2
du
(3) y=(2 x¿¿ 2+7)2 ¿ → misal : u=2 x 2 +7 → =4 x
dx
dy du
=n un−1 ∙ =2 ( 2 x 2 +7 ) ( 4 x )=16 x 3+56 x
dx dx

(4) y=(3 x 3)(2 x 4 )


dy dv du
=u +v =( 3 x 3 )( 8 x3 ) + ( 9 x2 ) ( 2 x 4 )=24 x6 +18 x 6=42 x 6
dx dx dx

5 x2
(5) y=
2 x3
du dv
v−u 3 2 2
dy dx dx ( 10 x ) ( 2 x )−(5 x )(6 x )
= =
dx v2 ¿¿

20 x 4 −30 x 4 −10 x 4 −5
= = 2
4 x6 4 x6 2x
du
(6) y=(2 x¿¿ 3+2)2 ¿ → misal : u=2 x 3 +2 → =6 x 2
dx
dy du
=n un−1 ∙ =2 ( 2 x 3 +2 ) ( 6 x 2 )=24 x 5 +24 x 2
dx dx

Diferensial Fungsi Balikan


8. Diferensiasi Fungsi Balikan
Jika y=f (x ) dan x=g( y) adalah fungsi-fungsi yang salik berkebalikan (inverse functions),
maka:
dy 1
=
dx dx /dy

Contoh Soal:
(1) x=2 y +0,2 y 5
dx dy 1 1
=2+ y 4 → = =
dy dx dx / dy 2+ y 4
(2) x=3 y +0,4 y 5
dx dy 1 1
=3+2 y 4 → = =
dy dx dx /dy 3+2 y 4

(3) x=6 y +0,3 y 3


dx dy 1 1
=6+0,9 y 2 → = =
dy dx dx /dy 6+ 0,9 y 2

(4) x=4 y +0,6 y 2


dx dy 1 1
=4 +1,2 y → = =
dy dx dx /dy 4+1,2 y

(5) x=3 y +0,4 y 4


dx dy 1 1
=3+1,6 y 3 → = =
dy dx dx / dy 3+1,6 y 3

(6) x=2 y +0,2 y 3


dx dy 1 1
=2+0,6 y 2 → = =
dy dx dx /dy 2+0,6 y 2

Diferensiasi Fungsi Implisit


dy
Metode diferensiasi fungsi implisit adalah memperlakukan sebagai x dan dikalikan dengan .
dx

Contoh Soal:
(1) x 5+ 3 x y 4 −5 y 6−1=0
d ¿ d
( x ¿ 5+3 x y 3−5 y 6−1)= (0) ¿
dy dy
dy dy
5 x 4 +3 y 3 +9 x y 2 −30 y 5 =0
dx dx
dy
( 9 x y 2−30 y 5 )=−5 x 4 −3 y 3
dx
dy −5 x 4−3 y 3
=
dx 9 x y 2−30 y 5

(2) 2 x 4 +2 x y 5−3 y 6 +3=0


d d
( 2 x 4 +2 x y 5 −3 y 6+ 3)= (0)
dy dy
dy dy
8 x 3+ 2 y 5 +10 x y 4 −18 y 5 =0
dx dx
dy
( 10 x y 4−18 y 5 )=−8 x 3−2 y 5
dx

dy −8 x 3−2 y 5
=
dx 10 x y 4−18 y 5

(3) 3 x 3+ 4 x y 5+2 y 4 −2=0


d d
( 3 x 3 +4 x y 5 +2 y 4−2)= (0)
dy dy
dy dy
9 x 2+ 4 y 5 +20 x y 4 +8 y 3 =0
dx dx
dy
( 20 x y 4 +8 y 3 )=−9 x 2−4 y 5
dx

dy −9 x 2−4 y 5
=
dx 20 x y 4 +8 y 3

(4) x 7 + x y 4 + 6 y 3−1=0
d 7 d
( x + x y 4 +6 y 3−1)= (0)
dy dy
dy dy
7 x6+ y4+ 4 x y3 +18 y 2 =0
dx dx
dy
( 4 x y 3 +18 y 2 )=−7 x 6− y 4
dx

dy −7 x 6− y 4
=
dx 4 x y 3 +18 y 2

(5) 5 x 2+3 x y 3− y 5 +5=0


d d
(5 x 2 +3 x y 3− y 5 +5)= (0)
dy dy
dy dy
10 x+ 3 y 3 + 9 x y 2 −5 y 4 =0
dx dx
dy
( 9 x y 2−5 y 4 ) =−10 x −3 y3
dx

dy −10 x−3 y 3
=
dx 9 x y 2−5 y 4

(6) 4 x 4 +6 x y 2−7 y 3 −8=0


d d
( 4 x 4 +6 x y 2−7 y 3−8)= (0)
dy dy
dy dy
16 x 3+ 6 y 2+12 xy −21 y 2 =0
dx dx
dy
( 12 xy−21 y 2 )=−16 x 3−6 y 2
dx

dy −16 x 3−6 y 2
=
dx 12 xy −21 y 2

Aturan Rantai dan Persamaan Parameter


Jika y=f (u) sedangkan u=g ( x), dengan bentuk lain y=f { g ( x ) }, maka:
dy dy du
= ∙
dx du dx

' n−1
y=(ax +b)n → y =n ( ax +b ) ( ax+ b)'

Contoh Soal:
(1) y=(5 x 4 +2)2 → misal : u=5 x 4 + 2 → y=u 2
du dy
=20 x 3, =2 u
dx du
dy dy du
= ∙ =2u ( 20 x 3 )=2 ( 5 x 4 +2 ) ( 20 x 3 )=200 x 7+ 80 x3
dx du dx

(2) y=(3 x+ 5) 4

y=4 ( 3 x+ 5 )3 (3)
3
y=12 ( 3 x+5 )
3
(3) y= → misal : u=3+5 x
( 3+5 x)3
du
y=3 u−3 =5
dx
dy dy du
= ∙ =−9 u−4 ∙ 5
dx du dx
dy
=−45 (3+5 x)− 4
dx
−45
y= −4
( 3+5 x)

(4) y=(8 x+ 1)7

y=7 ( 8 x +1 )6 (8)
6
y=56 ( 8 x +1 )

(5) y=(2 x6 + 4)2 → misal : u=2 x 6 + 4 → y=u 2


du dy
=12 x5 , =2 u
dx du
dy dy du
= ∙ =2u ( 12 x 5 )=2 ( 2 x6 + 4 ) ( 12 x 5 )=48 x 11 +96 x 5
dx du dx
7
(6) y= → misal : u=1+ 2 x
( 1+ 2 x )4
du
y=7 u−4 =2
dx
dy dy du
= ∙ =−28 u−5 ∙2
dx du dx
dy
=−56(1+2 x)−5
dx
−56
y= −5
( 1+ 2 x )

Diferensial Trigonometri
1. y=sinu → y ' =cos u ∙ u '
2. y=cos u → y ' =−sin u ∙ u'

3. y=tan u → y ' =−sec 2 u ∙ u '

4. y=cosec u → y ' =−cosec 2 u ∙ cotan u ∙u '

5. y=sec u → y ' =sec u ∙ tan u ∙u '

6. y=cotanu → y ' =−cosec 2 u ∙u '


' 1
7. y=ln u → y = ∙ u '
u
' 1
8. y=arc sin u → y = ∙ u'
√1−u2
' −1
9. y=arc cos u → y = ∙ u'
√1−u2
' 1
10. y=arc tan u → y = ∙u '
1+ u2
' −1
11. y=arc cotanu → y = ∙u '
1+ u2
' 1
12. y=arc sec u → y = ∙u '
u √ u 2−1
' −1
13. y=arc cosec u → y = ∙u '
u √ u 2−1
14. y=e x → y '=e x

15. y=eu → y '=eu ∙u '

Contoh Soal:
(1) y=¿¿

y ' =2 ¿

y ' =−4 x ∙ sin ( x 2+ 2 ) ∙ cos (x 2+2)

(2) y=sin (3 x + 4)2

Misal : u=(3 x +4)2


du
=2(3 x +4)(3)
dx
du
=18 x+ 24
dx
y=sinu
dy
=cos u
du
dy dy du
= ∙ =cos ( 3 x+ 4 )2 ∙(18 x+ 24)
dx du dx
dy
=( 18 x +24 ) cos ( 3 x + 4 )2
dx
4 cos 2 x
(3) y= → misal : u=4 cos 2 x → u' =−8 sin2 x
sin x

y ' =¿ ¿ v=sin x → v' =cos x

y ' =¿ ¿
2
(4) y=e x +7 x +10

Misal : u=x2 +7 x +10


du
=2 x+7
dx

y=eu
dy
=e u
du
dy dy du u
= ∙ =e ∙(2 x+ 7)
dx du dx
dy dy du 2

= ∙ =(2 x+ 7)e x +7 x+10


dx du dx
du
(5) y=ln (5 x−2)3 → misal : u=5 x −2 → =5
dx
dy 1
y=3 ln u =3 ∙
du u
dy dy du 1
= ∙ =3 ∙ ∙5
dx du dx (5 x−2)
15
y'=
5 x −2
(6) y=sec (3 x+5)2
dy
=2∙ sec ⁡(3 x+5)∙ sec (3 x +5)∙ tan( 3 x +5)∙ 3
dx
dy
=6 tan (3 x +5)sec ⁡( 3 x +5)2
dx
dy 6 sin(3 x+5)
=
dx cos(3 x +5)3

Anda mungkin juga menyukai