Anda di halaman 1dari 15

TATAP MUKA-05

TURUNAN FUNGSI ALJABAR.

Sebuah fungsi dikatakan dapat diturunkan di titik x=x 0 jika


disana ada turunan. Sebuah fungsi dikatakan dapat diturunkan
pada selang tertentu jika fungsi tersebut dapat didifferensialkan
pada setiap titik pada selang tersebut.
Rumus-Rumus Turunan.
Pada rumus berikut ini u , v dan w adalah fungsi x yang dapat

diturunkan.
dy
1. y=c → dx =0

dy
2. y=x → dx =1

dy du dv dw
3. y= (u+ v +w … … ) → dx = dx + dx + dx

dy du
4. y=c . u → dx =c dx

dy dv du
5. y=u . v → dx =u dx + v dx

dy dw dv du
6. y=u v w → dx =uv dx +uw dx + vw dx

u dy 1 du
7. y= c → dx = c dx , c ≠ 0

c dy du
8. y= u → dx =c dx

du dv
−u v
9. y= u → dy = dx dx ; v≠0
v dx v
2

n dy n−1
10. y=x → =n x
dx

1
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

Penulisan turunan dapat berbeda-beda oleh berbagai penulis


d
seperti : y=u . v turunan terhadap x ditulis
dx

y=u . v turunan terhadap x ditulis y ' dan yang lain


dy
y=u . v turunan terhadap x ditulis
dx

y=f ( x )turunan terhadap x ditulis f ' ( x )

y=f ( x )turunan terhadap x ditulis D x y

Beberapa contoh soal :


d ' dy
1. y=5 x +4 → dx ( 5 x+ 4 ) =5  y =5 dx =5

d
2. y=ax+b → dx ( ax +b ) =a

d
3. y=8 x 2−1 → dx ( 8 x −1 )=2. 8 . x=16 x
2

d 3
4. y=x 3−2 x → ( x −2 x )=3 x 3−1−2=3 x 2−2
dx
3 2 dy 2
5. y=(2 x−1)( x 2 +2 x)  2 x +3 x −2 x=¿ dx =6 x +6 x−2

du
misal : u=(2 x−1) → =2
dx
dv
v=( x + 2 x ) →
2
dan dx
=2 x+2

dy dv du
Jadi : dx
=u +v
dx dx

dy
=( 2 x−1 )( 2 x+2 )+ ( x +2 x ) 2
2
dx
2 2
¿ 4 x + 4 x−2 x−2+2 x +4 x

¿ 6 x 2+ 6 x−2

3 dy ( 5 x ) ( 0 )−3(5)
6. y= 5 x → dx
=
( 5 x )2

2
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

−15 −3
¿ 2
= 2
25 x 5 x
5
7. y=( x2 +3 x +4 ) =¿
Untuk menyelesaikan soal seperti ini, kita adakan pemisalan
du
sbb; u=x2 +3 x +4 → =2 x+3
dx
dy
Soal dapat ditulis menjadi : y=u 5 → =5 u4
du
dy 2 4
=5(x +3 x+ 4)
du

( )( )
4
dy dy du
=5 ( x +3 x +4 ) ( 2 x+3 )
2
Jadi: ¿
dx du dx
4
¿ 5(2 x+ 3) ( x 2 +3 x+ 4 )

dy
8. y=x 3−3 x +1 → dx =( x −3 x+ 1 )=3 x −3
3 2

9. y= √ x 2 +3 x
Soal ini juga harus kita ubah bentuknya menjadi :
y=( x +3 x )
2 1/ 2
lalu kita misalkan : u=x2 +3 x
du
sehingga kita dapat : dx =2 x+3

Lalu soal berubah menjadi : y=u 1/ 2


−1
dy 1 −1 /2 1 2
= u = ( x +3 x ) 2 ………….. akhirnya :
du 2 2
−1
dy dy du 1 2
= = (x +3 x) 2
( 2 x+3 )
dx du dx 2
2 x+3
¿
2√ x + 3 x
2

du dv
−u v
10. 13 x dy dx dx
y= 2 → =
5 x +2 dx v 2

du
u=13 x → =13
dx

3
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

dv
v=5 x2 +2 → =10 x sehingga kita dapat :
dx

dy ( 5 x +2 ) ( 13 )−13 x (10 x)
2
= 2
dx ( 5 x 2 +2 )
13 ( 5 x +2 )−13 x (10 x )
2
¿ 2
( 5 x 2+ 2 )
2 2 2
65 x +26−130 x −65 x
¿ 2
= 2
( 5 x 2 +2 ) ( 5 x2 +2 )

Aturan Rantai.
Pada soal no.7 dan 9 diatas telah kita coba melakukan aturan
rantai untuk menentukan turunan suatu fungsi ini, karena itu
langsung saja kita buat contoh soal, sbb;
1
1. y= ( 2 x 5−7 )3 ……. misalkan u=2 x −7
5

du 4
Lalu turunannya : dx =10 x …….. dan

1
soalnya menjadi y=
u3
atau y=u−3 sehingga

dy −4
=−3 u =−3 ( 2 x −7 )
−4 5
du

dy du dy
Akhirnya : =
dx dx du
=¿ 10 x 4 [−3(2 x5 −7)−4 ]

4
dy −30 x
=
dx (2 x 5 −7)4

2. y= √ x 3−3 x +1
3 du 2
Misalkan : u=x −3 x +1 →
dx
=3 x −3

y= √u=u
1 /2
Soalnya menjadi :

4
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

dy 1 −1 /2 1 1
= u =
du 2 2 ( √ x −3 x+ 1 )
3

2
dy dy du 1 3 x −3
Sehingga dx = du . dx = (3 x ¿¿ 2−3)= ¿
2 √ x −3 x+1 2 √ x −3 x +1
3 3

13 x dy
3. y= 2 −−−→ dx =… … ?
5 x +2
du
Misalkan : u=13 x=¿>
dx
=13.

2 dv
v=5 x +2=¿> =10 x
dx
du dv
dy v −u 2
Jadi : =¿ dx dx (5 x +2)13−13 x (10 x )
dx 2
= 2
v ( 5 x 2+2 )

65 x 2 +26−130 x2 −65 x 2+26


= 25 x 4 +20 x +4
=
25 x2 +20 x +4

15 dy
4. y= (2−9 x ) =¿>
dx
=…

du
mis . u=2−9 x−→ =−9
dx
15 dy 14
y=u −→ =15 u
du

dy dy du 14
= =15 u (−9 )=−135 ¿
dx du dx

( )
4
x2 −1 dy
5. y=
x+ 4
=¿> =…
dx

( ) ( )
2 2 3
x −1 4 dy 3 x −1
misal : u= −→ y=u =¿ > =4 u =4
x+ 4 du x+ 4
2
du ( x+ 4 )( 2 x ) −( x −1) 2 x 2+ 8 x −x2 +1 x 2+ 8 x +1
= = = 2
dx ( x+ 4 )2 x 2 +8 x +16 x +8 x +16

( )
3
dy dy du x 2−1 x 2 +8 x+ 1
= =4
dx du dx x +4 2
x +8 x+16

Demikian kuliah kita hari ini.

5
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

Sampai jumpa pada materi kuliah berikutnya dan


TETAP SEMANGAT.

PR-TUGAS-5a.
2
5 x +2 x−6 dy
1. y= =¿> =¿
3 x−1 dx
1 dy
2. y= 2
=¿> =¿
dx
4 x −3 x +9
1 dy
3. y= 2 x +2 x=¿=¿ dx =¿

dy
4. y=( x +2 ) ( x +1 )=¿> dx =¿
2 3

5. y=¿
Jawaban dikirimkan ke : jpdamanik16@gmail.com

Turunan Fungsi Eksponen/Pangkat.


A. Rumus-Rumus :
x dy x
1. y=a −→ dx =a ln a

x dy x x x
2. y=e −→ dx =e ln e=e .1=e

g (x) dy '
3. y=a −→ dx =g ( x ) . ln a

g( x) dy ' g ( x) ' g (x)


4. y=e −→ dx =g ( x ) . e ln e=¿ g ( x ) . e ¿

B. Sifat-sifat Pangkat.
1. a p x aq =a p +q
ap
2. q
=a p−q
a

6
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

q
3. ( a p ) =a p . q
4. a p x b p= ( a .b ) p
−p 1
5. a = p
a

C. Persamaan Exponen
1. Jika a f (x)=1 <==> f ( x )=0
2. Jika a f (x)=a p≤¿> f ( x )= p
3. Jika a f (x)=ag (x)≤¿>f ( x )=g( x )
4. Jika a f (x)=b f (x) ≤¿>a=b

Contoh : 1. Tentukan x jika 4 3 x +6=1


Jawab : 4 3 x +6=40 →3 x +6=0
3 x=−6 → x=−2

2. Hitung x jika 22 x +4=8


Jawab : 2
2 x +4 3
=2 → 2 x +4=3
2 x=−1=¿> x=−1/2

3. Hitung x jika 6 2 x−4=36 2 x−3


Jawab : 6
2 x−4
=6
2(2 x−3)

Jadi 2 x−4=2 ( 2 x −3 )=4 x−6


2 x−4 x =−6+ 4=−2=¿> x =1

5. Tentukan x jika, 32 x+10=52 x +10


Jawab : 2 x+10=0=¿>2 x=−10 jadi : x=−5

Tentukan dy/dx, jika :


x dy x
1. y=2 =¿> dx =2 ln2

7
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

dy x
2. y=e x =¿>¿ dx =e

3. y=3 x −2 x+1
2

2 du
misalkan : u=x −2 x +1−→ =2 x−2
dx
u dy u x −2 x+1 2

y=3 −→ =3 ln 3=3 . ln3


du
dy dy du
=( 3 x −2 x+1 ) . ln 3(2 x−2)
2

=
dx du dx
3 x −2 x+1 2
dy
4. y=e =¿> =¿
dx
2 du
Missal : u=3 x −2 x +1=¿> dx =6 x−2

u dy u 3 x −2 x +1 2

y=e =¿>
du
=e =e sehingga :

dy du dy 3 x −2 x +1 2

= =e (6 x −2)
dx dx du

4x dy 4x
5. y=e −→ dx =4 e

tan x dy tan x 2
6. y=e −→ dx =e . se c x

Turunan Fungsi Logaritma.


A. Logaritma Briggs.
dy 1 a
Fungsi Utama : 1. y=¿ log x 
a = log e
dx x
'
( ) dy g ( x ) a
2. y=¿ a
log g x −→ = . log e
dx g ( x )

Dimana : e = 2,718282818 …………………bil. EULER


Contoh :
Tentukan turunan dari fungsi berikut ini ;

a. y=¿ 2 log x ------ dx = x


dy
(1) 2
log e

8
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

b. y=¿ 2
log ( 2 x 3−x 2+ x −7 )

3 2 du
Missal : u=2 x −x + x−7=¿> dx =6 x−2 x +1

dy 1 1
y=¿ 2 log u=¿> = 2
log e = 2
log e
du u ( 2 x −x + x−7 )
3 2

dy dy du 1
Jadi : dx = du dx =( 6 x−2 x+ 1 ) ( 6 x−2 x +1 ) 2 log e

dy ( 6 x−2 x +1 )
= 2
log e
dx ( 2 x 3−x 2 + x−7 )

dy
c. y= 2 x¿+1 log ( x−2) ¿=¿ du =¿

du 1
Jawab: Misal : u=log ( x−2 )−−→ = log e
dx x −2
dv 1
v=log (2 x +1)−−→ = log e
dx 2 x +1
p log b
Sifat logaritma : a log b = p log a

log ( x−2)
Sehingga : y=¿ 2x+1
log ( x−2)=
log (2 x +1)

1 1
log e . log ( 2 x +1 )−log ( x−2 ) log e
dy x−2 2 x−1
=
dx {log ( 2 x+ 1 ) }
2

log e log ( x−2)


. log ( 2 x +1 )− log e
dy x−2 2 x−1
=
dx 2
{ log ( 2 x+ 1 ) }
B. Logaritma Natural.
Bentuk : e log x =e ln x=ln . x

Atau : e log g ( x )=e ln g ( x ) =ln g( x)

dy 1
Jika : y=ln x → =
dx x

dy g ' (x)
y=ln g (x) → =
dx g ( x)

dy 1
Rumus lain : y=log a . x → =
dx x log a

9
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

dy g'(x)
y=log a . g( x)→ =
dx g (x)log a

Sifat-sifat logaritma sebagai penunjang :


1. a log 1 = 0
2. a log a = 1
3. a log 1/a = −1
4. a log a . b = b.
5. a log b . c = a log b + a log c
1
6. a log b = b log a

c d d/c d
7. a log b =a log b = c a log b

Contoh soal :
dy 1
1. y=ln x → =
dx x

2. y=ln ( x −3 x +1 )
2

du
u=x2 −3 x +1 → =2 x−3
dx
'
dy g ( x ) 2 x−3
= = 2
dx g ( x ) x −3 x+ 1

Catatan : ln 1=0

ln xy=ln x+ ln y
x
ln =ln x−ln y
y
r
ln x =r ln x

Sekian dan Terima kasih

10
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

PR/TUGAS-5b
Berikut ini beberapa soal untuk latihan meningkatkan
kemampuan anda.
SALAM SEHAT dan TETAP SEMANGAT
Jawaban saudara dikirim ke jpdamani16@gmail.com
Tentukan turunan dari fungsi-fungsi berikut ini :

11
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

Untuk menentukan turunan fungsi berikut gunakan dalil rantai :

TURUNAN FUNGSI IMPLISIT.


Bentuk umum persamaan fungsi implisit ialah : f ( x , y )=0
Contoh :
dy
1. Tentukan dx jika : y−4 x +2 xy −5=0

Jawab :
Kita ubah bentuknya menjadi bentuk explisit :
y=4 x−2 xy +5 atau 2 xy+ y=4 x+5
( 2 x+1 ) y=4 x +5

( 4 x+5 )
Sehingga y=
2 x +1
u
Lalu kita gunakan aturan turunan y= v dan akhirnya kita

dy −6
dapat : dx = 2
(2 x +1)

dy y+ 3
2. Tentukan dx jika : x=
4−2 y
2

12
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

Jawab : Gunakan aturan penurunan, maka ;


du
u= y+ 3−→ =1
dy
dv
v=4−2 y−→ =−4 y
dy
dx ( y+ 3 )(−4 y )−(4−2 y 2 ) −2 y 2−12 y−4
=¿ =
dy 2
(4−2 y ) ¿¿

dy
=¿ ¿
dx

dy
3. Tentukan dx di x = 1, jika : y−4 x +2 x 2 y 2=−3

Jawab :
dy −4 dx+ 4 x y 2 dx +4 x 2 y dy=0
Ruas kiri dan kanan dibagi dengan dx sehingga ;
dy dy
−4 +4 x y 2+ 4 x 2 y =0
dx dx

( 1+ 4 x 2 y ) dy =4−4 x y 2
dx

dy 4−4 x y 2
=
dx 1+ 4 x2 y
2 2
Untuk x =1, maka ; y−4 (1)+2(1) y =−3
1 1
y= dan y =−1
2
titiknya : (1 , 2 ) dan (1 ,−1)

dy 4−4 x y 2
Untuk (1 ,−1)  =
dx 1+ 4 x2 y
=0

1 dy
Untuk (1 , 2 )  dx =1

dy
4. Tentukan dx jika x 2+ y 2=16

Jawab :

13
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

x 2+ y 2=16

2 x dx +2 y dy=0

Persamaan ini kita bagi dengan dx , kita dapatkan ;


dy dy −2 x −x
2 x+2 y
dx
=¿ 0⟶ dx
=¿
2y
=
y

dy
5. Cari dx jika , x 2+ 2 xy −5 y 2 =1

Jawab ; 2 2
x + 2 xy −5 y =1

2 x dx +2 y dx+2 x dy−10 y dy=0

dy dy
2 x+2 y +2 x −10 y =0
dx dx

dy
( 2 x−10 y ) =−2 x−2 y
dx

dy −2 x−2 y −x− y
= =
dx 2 x−10 y x−5 y

Demikian kuliah kita hati ini, Sampai jumpa minggu depan.


TETAP SEMANGAT.

TUGAS/PR-5c.

14
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020
TATAP MUKA-05

dy
1. Tentukan dx jika ( y−1)2=x 2−x

dy
2. Cari dx jika x 2+ y 2−5 x+ 8 y +2 x y 2 =19

dy
3. Cari dx jika 2 xy+ 3 x −2 y =1

dy
4. Cari dx jika t 3−t 2 y−10 y 4=0

dy
5. Cari dx jika y 3−xy 2 +cos xy =2

Kirimkan jawaban anda ke jpdamanik16@gmail.com

Selamat Mengerjakan Tugas, semoga berhasil baik.

15
By Ir J Pansius Damanik, M.Si - 2020

Anda mungkin juga menyukai