Anda di halaman 1dari 13

LEMBAR KERJA MAHASISWA DI LABORATORIUM (LKM)

MODUL I
PENGUKURAN DASAR DAN KETIDAKPASTIAN PADA PENGUKURAN

Nama : …………………………………
No. Stambuk : …………………………………
Tanggal Percobaan : …………………………………
Kelompok : ………………
Tanda tangan Mahasiswa :
………………………
Nama Asisten : …………………………………
Tanda tangan Asisten :
………………………
Penilaian Asisten : ………………………

Hasil Pengamatan
1. Penentuan NST dan Batas Ukur Alat Ukur
No Nama Alat Ukur Batas Ukur NST
1. Mistar
2. Jangka sorong
3. Jangka sorong digital
4. Mikrometer sekrup
5. Neraca digital
6. Neraca ohaus 3 lengan
7. Neraca ohaus 4 lengan
8. Termometer
9. Detektor (alat penunjuk pertambahan
panjang)
10. Stopwatch digital
11. Busur derajat

2. Pengukuran Tunggal
a. Balok
Massa =
Panjang =
Lebar =
Tinggi =

 Volume
V = p.l.t = …………………………………………… = ……………………….
 Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿ = …………..
V ………………………………………
b. Kelereng
Massa =
Diameter =
 Volume
D
r= = ………….
2
4 3
V= = ………………………………………………… = ……………….
3 πr
 Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿ = …………..
V ………………………………………

c. Pipa Paralon
Massa =
Diameter dalam =
Diameter luar =
Tinggi =
 Volume
- Diameter dalam
D
r= = ………….
2
VD = π r 2 t = ………………………………………. = …………..
- Diameter luar
D
r= = ………….
2
VL = π r 2 t = ………………………………………. = …………..

Vt = VL – VD = ……………………… - ………………………. = …………..


Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿
V t … … … … … … … … … … … … … … … = …………..

3. Pengukuran Tunggal Berulang


a. Balok
Massa =
Panjang =
No l (m) t (m)
1
2
3

 Volume
l 1+l 2 +l 3
l= = …………………………………. = ……………
n
t 1 +t 2+ t 3
t= = …………………………………. = ……………
n

V = p .l . t = ……………………………………………………. = ……………
 Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿ = …………..
V ………………………………………

b. Pipa Paralon
Massa =
Tinggi =
No Ddalam (m) D dalam Dluar (m) D luar
rdalam = (m) rluar = (m)
2 2
1
2
3

 Volume
- Diameter dalam
r 1 + r 2+ r 3
r= = …………………………………. = ……………
n
VD = π r 2 t = ………………………………………………. = ……………..
- Diameter luar
r 1 + r 2+ r 3
r= = …………………………………. = ……………
n
VL = π r 2 t = ………………………………………………. = ……………..

Vt = VL – VD = ……………………… - ………………………. = …………..


 Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿ = …………..
Vt ………………………………………

4. Pengukuran Berulang
a. Balok
Massa =

No p (m) l (m) t (m)


1
2
3
 Volume
p 1+ p2 + p3
p= = …………………………………. = ……………
n
l 1+l 2 +l 3
l= = …………………………………. = ……………
n
t 1 +t 2+ t 3
t= = …………………………………. = ……………
n

V = p .l . t = ……………………………………………………. = ……………

 Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿ = …………..
V ………………………………………

b. Kelereng
Massa =
D
No D (m) r= (m)
2
1
2
3

 Volume
r 1 + r 2+ r 3
r= = …………………………….. ………………… = ……………….
n
4 3
V= πr = …………………… …………………………… = ……………….
3

 Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿ = …………..
V ………………………………………

c. Pipa Paralon
Massa =

No t (m) Ddalam (m) Ddalam Dluar (m) Dluar


rdalam = (m) rluar = (m)
2 2
1
2
3

 Volume
t 1 +t 2+ t 3
t= = …………………………………. = ……………
n
- Diameter dalam
r 1 + r 2+ r 3
r= = …………………………………. = ……………
n
VD = π r 2 t = ………………………………………………. = ……………..
- Diameter luar
r 1 + r 2+ r 3
r= = …………………………………. = ……………
n
VL = π r 2 t = ………………………………………………. = ……………..

Vt = VL – VD = ……………………… - ………………………. = …………..


 Massa jenis
m …………….……………………….
ρ=¿ ¿ = …………..
Vt ………………………………………

PERTANYAAN-PERTANYAAN
1. Jelaskan perbedaan pengukuran tunggal, pengukuran tunggal berulang, dan pengukuran berulang
Jawab :
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

2. Mengapa pada balok dan pipa paralon dilakukan pengukuran tunggal berulang sedangkan kelereng tidak
dilakukan? Jelaskan alasanmu!
Jawab :
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

3. Mengapa harus dilakukan pengukuran berulang? Jelaskan alasanmu!


Jawab :
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
4. Tuliskan hasil pengukuran beserta ketidakpastian dalam satuan MKS pada pengukuran balok, kelereng
dan pipa paralon pada pengukuran tunggal
Jawab :
1
Δm = NST Neraca Ohaus= .........................
2

a. Balok
1
Δp = Δl = Δt = NST Jangka sorong = .............
2

p = p + Δp = ( ........... ± ........... )
l = l + Δl = ( ........... ± ........... )
t = t + Δt = ( ........... ± ........... )
m = m + Δm = ( ........... ± ........... )

b. Kelereng
1
Δr = NST Mikrometer sekrup = .................
2
D = ...........
r = r + Δr = ( ........... ± ........... )
m = m + Δm = ( ........... ± ........... )

c. Pipa Paralon
1
Δr = Δt = NST Jangka sorong = .............
2
Ddalam = ........................... Dluar = .....................................
rdalam = rdalam + Δr = ( ........... ± ........... )
rluar = rluar + Δr = ( ........... ± ........... )
t = t + Δt = ( ........... ± ........... )
m = m + Δm = ( ........... ± ........... )

5. Tuliskan hasil pengukuran volume balok beserta ketidakpastian berdasarkan hasil pengukuran tunggal
Jawab :
V =pxlxt
= ………………………………………………….
= …………………………..

∆V = |¿||∆ p|+| pt||∆ l|+| pl||∆ t |


= ……………………..
= …………………….
KTPm = ∆ V =
∆V … … … … … … … … ..
KTPr = x 100% = x 100% = ……………%
V … … … … … … … … ..
∆V … … … … … … … … ..
AB = 1 – log = 1 – log ( ) = 1 - ………… = ………… AB
V … … … … … … … … ..
Pelaporan : V ± ∆ V = ( .............. ± ............... )

6. Tuliskan hasil pengukuran volume pipa paralon beserta ketidakpastian berdasarkan hasil pengukuran
tunggal berulang
Jawab:
a. Standar deviasi jari-jari untuk diamater dalam
t = ……………..
No r (meter) r2 (meter2)
1
2
3

… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … ...
r =¿ =¿
……

VD = π r
2
t = …………………………………..
= ………………..


2 2
δr=¿ 1 n Σ r −( Σ r)
n n−1

=
1
… … .. √ [ … … .. x ( … … … … … … … ….. )2 ] −(… … … … … … … …..)2
… … … .−1

[ | |]
2 1
∆ V D =¿ |2 π r t| |δr| +|π r 22 2 2
2 2
| ∆t
3
=

=
KTPm = ∆V D =
∆V D … … … … … … … … ..
KTPr = x 100% = x 100% = ……………%
VD … … … … … … … … ..

∆V D … … … … … … … … ..
AB = 1 – log = 1 – log ( ) = 1 - ………… = ………… AB
VD … … … … … … … … ..

Pelaporan : V D ± ∆V D = ( .............. ± ............... )

b. Standar deviasi jari-jari untuk diamater luar


t = …………………….
No r (meter) r2 (meter2)
1
2
3

… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … ...
r =¿ =¿
……

VL = π r t
2
= …………………………………..
= ………………..


2 2
δr =¿ 1 n Σ r −( Σ r)
n n−1

=
1
… … .. √ [ … … .. x ( … … … … … … … ….. )2 ] −(… … … … … … … …..)2
… … … .−1

[ | |]
2 1
∆ V L =¿ |2 π r t| |δr| +|π r 22 2 2
2 2
| ∆t
3
=

KTPm = ∆V L =
∆V L … … … … … … … … ..
KTPr = x 100% = x 100% = ……………%
VL … … … … … … … … ..
∆V L … … … … … … … … ..
AB = 1 – log = 1 – log ( ) = 1 - ………… = ………… AB
VL … … … … … … … … ..

Pelaporan : V L ± ∆ V L = ( .............. ± ............... )

7. Tuliskan hasil pengukuran massa jenis kelereng beserta ketidakpastiannya berdasarkan hasil
pengukuran berulang
Jawab :
m = …………………. kg
No r (meter) r2 (meter2)
1
2
3

… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … ...
r =¿ =¿
……
4 3
V= π r = …………………………………..
3
= ………………..

m ……………
ρ=
V
= ……………
¿


2 2
δr =¿ 1 n Σ r −( Σ r)
n n−1

=
1
… … .. √ [ … … .. x ( … … … … … … … ….. )2 ] −(… … … … … … … …..)2
… … … .−1

[
∆ V =¿ |4 π r 2|2|δr|2 ] 2

[| | | | | | ]
2 2 2 2 1
1 2 m 2
∆ ρ=¿ ∆ m + 2 |∆ V |
V 3 V

=
=
KTPm =∆ρ =
∆ρ … … … … … … … … ..
KTPr = x 100% = x 100% = ……………%
ρ … … … … … … … … ..
∆ρ … … … … … … … … ..
AB = 1 – log = 1 – log ( ) = 1 - ………… = ………… AB
ρ … … … … … … … … ..
Pelaporan : ρ ± ∆ ρ = ( .............. ± ............... )

8. Jelaskan arti dari Ketidakpastian Relatif yang Anda peroleh


Jawab :
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

9. Jelaskan sumber-sumber kesalahan pada percobaan ini!


Jawab :
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Kesimpulan:
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................

Palu, ......................................2021

Mahasiswa

……………………………
Stambuk :

Kordinator Kelas Asisten

…………………………… ……………………………

Anda mungkin juga menyukai