saqarTvelos
damfuZnebeli kreba
sxdomis oqmebi
VI
eZRvneba saqarTvelos d e mo k r at i uli r e s p ubli k i s
d amfuZnebel i kre bi s 100 w li s Tav s
saqarTvelos demokratiuli respublikis
dokumentebi
7 tomad
tomi VI
Tbilisi 2019
UDC(uak)328(479.22)+94(479.22)
s-323
meore sxdoma 7
mesame sxdoma 67
meoTxe sxdoma 97
mexuTe sxdoma 119
meeqvse sxdoma 141
meSvide sxdoma 159
merve sxdoma 175
mecxre sxdoma 195
meaTe sagangebo sxdoma 211
meTerTmete sxdoma 231
meTormete sxdoma 241
mecamete sxdoma 255
meToTxmete sxdoma 269
meTuTxmete sxdoma 309
meTeqvsmete sxdoma 317
meCvidmete sxdoma 343
meTvramete sxdoma 359
mecxramete sxdoma 387
meoce sxdoma 403
ocdameerTe sxdoma 427
ocdameore sxdoma 449
ocdameoTxe sxdoma 479
ocdamexuTe sxdoma 507
ocdameeqvse sxdoma 529
ocdameSvide sxdoma 533
ocdamerve sxdoma 559
ocdamecxre sxdoma 567
ocdameaTe sxdoma 593
pirTa saZiebeli 607
adgilTa saZiebeli 655
VI tomis saZieblebisTvis gamoyenebuli wyaroebi 663
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meore sxdoma
(2)
Sinaarsi:
dRiuri wesrigi:
7
3. dekreti – saqalaqTaSoriso telefonis qselis mosawyobad
9.786.000 man. gadadebisa da amave saWiroebisaTvis 291.251 man. da 40 k.
Rirebuli masalis micemis Sesaxeb. momxsenebelia i. gomarTeli.
4. dekreti – fostis gadazidvis xarjebis dasafaravad 4.034.304
man. da 92 kap. gadadebisa. momxsenebelia i. gomarTeli.
5. dekreti – gzaTa uwyebis mosamsaxureTaTvis dRiuri sargos
normebis Secvlisa. momxsenebelia gr. veSapeli.
6. dekreti – gazeT „saqarTvelos respublikis“ savaldebulo gan
cxadebisaTvis dawesebul fasis gadidebisa. momxsenebelia v. cabaZe.
7. dekreti – miwad-moqmedebis ministris gankargulebaSi sameur
neo iaraRisa da masalis SesaZenad 1.140.000 man. gadadebisa. momxsene
belia v. cabaZe.
8. dekreti – saqarTvelos erovnuli samxatvro galereis daarse
bisa. momxsenebelia imnaiSvili.
9. dekreti – baTomis qarTul gimnaziisaTvis erTdroul dax
marebad 260.000 man. gadadebisa. momxsenebelia n. imnaiSvili.
10. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon proeqtisa – Sinagan-saqme
Ta saministros kancelariis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkice
bisa. momxsenebelia i. salayaia.
11. dekreti – tfilisis fosta-telegrafis olqis sammarTvelos
gauqmebisa da saqarTvelos respublikis fosta-telegrafis da tele
fonis sammarTvelos daarsebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. veSapeli.
12. dekreti – migdebul bavSvTa TavSesafaris daarsebisa da Sta
tis damtkicebisa. momxsenebelia i. gomarTeli.
13. dekreti – saqonlis Wiris sawinaaRmdego Sratis dammzadebel
sadgurisaTvis sof. tabaxmelaSi meliqiSvilis mamulis SesaZenad 1.
060. 000 man. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia n. imnaiSvili.
14. dekreti – saxalxo skolis maswavlebelTa xuTwleulebiT dasak
mayofileblad 4.193.333 man. gadadebisa. momxsenebelia n. imnaiSvili.
15. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa sasjelTa wes
debis da sasjelTa debulebis jarimis gadidebis Sesaxeb. momxsenebe
lia k. niniZe.
16. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – momrigebel sa
samarTlos dawesebulebaTa qvemdebareobis Sesaxeb. momxsenebelia k.
niniZe.
17. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa Sromis saminis
tros Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. momxsenebe
lia v. cabaZe.
18. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa saxazino rki
nis gzis WiaTuris Stoze gansakuTrebuli tarifis mospobis Sesaxeb.
momxsenebelia i. eligulaSvili.
19. dekreti – evropaSi komerciuli saagentoebis dasaarseblad
da ekonomiuri misiis gasagzavnad 20.000.000 m. gadadebisa. momxsenebe
lia i. eligulaSvili.
8
20. dekreti – pirvel-dawyebiTi skolebis maswavlebelTaTvis
moklevadian kursebis daarsebisa da saamisod 240.000 man. gadadebisa.
momxsenebelia n. imnaiSvili.
21. dekreti – svaneTis samkurnalos dawesebulebaTa Statisa
da xarjT-aRricxvis damtkicebisa. momxsenebelia v. cabaZe da m. to
roSeliZisa.
22. SekiTxva damfuZnebel krebis wevris gr. veSapelisa mTavro
bisadmi tyis kanonis Seusruleblobis Sesaxeb.
damateba:
9
sabolood davsva sakiTxi baTomis da misi olqis kvlav saqarTvelos
respublikis sazRvrebSi dabrunebisa. es olqi winaaRmdeg istoriisa,
winaaRmdeg kulturisa, eTnografiisa da samarTlianobisa, Zalado
biT Camoglijes saqarTvelos, dRes igi upatronoT aris mitovebuli
da am upatronobis gamo ganicdis saSinel gaWirvebas; da es gaWirveba
aRibeWdeba mTeli saqarTvelos sxeulze da safrTxes uqadis mas da
mis suverenobas; Tu baTomi da misi olqi ar dagvibrunda, saqarTve
los gauWirdeba cxovreba, gauWirdeba Tavisi suverenobis SerCena;
da am patara erma auarebeli energia, moraluri Zala unda daxarjos,
rom Tavi daaxwios am ubedurebasa da gansacdels, romelic mas kars
mosdgomia.
dRes saqarTveloSi ar aris arc erTi cotaT Tu bevraT Segnebuli
moqalaqe, romelic ar grZnobdes, rom eris sxeuls mohkveTes saukeTe
so nawili, ar grZnobdes, rom am sxeulis normalur ganviTarebis
aucilebeli piroba aris – misi gamTeleba, baTomis dabruneba. Cven ba
Toms moviTxovT ara imitom, rom dRes Cven saerTo ferxulSi CavebiT
(mogexsenebaT dRes yvelas Cveulebad gadaeqca daepatronos imas, rac
glaxad devs), aramed Cven gvaqvs moraluri, istoriuli da bunebrivi
ufleba, rom baTomi da misi olqi ukan moviTxovoT, davibrunoT; da
vinc am sakiTxSi davas gagviwevs da xels SegviSlis, is iqneba Cveni
mowinaaRmdege, Cveni mteri. (taSi).
es iqneba manamdis, sanam Tqven, damfuZnebel krebis wevrno, da
Tqven mier arCeuli mTavroba ar daadgeba swor gzas da ar miiRebs
energiul zomebs. Cven moviTxovT baToms imitom, rom jer kidev
Soreul warsulSi baTomi iyo cixe, winacixe da imave dros aq iyo
gaCaRebuli ekonomiuri da kulturuli cxovreba; Cvenma winaprebma
gauZles im uamrav mterT da urdoebs, romelnic lamoben saqarTve
los mospobasa da istoriis asparezidan ufskrulSi gadasrolas.
osmaleTma gaimarjva am mxareSi, magram am gamarjvebam es osmaleTi
imave dros daamarcxa. marTalia, zogjer osmaleTma SesZlo gadae
laxa aWaris qedi. magram es qedi iyo yovelTvis saSiSari misTvis,
vinaidan aq, am qedis ZirSi yovelTvis samare gaeTxara mis politi
kas. dRes, moqalaqeno, baTomis mxareSi SegiZliaT ixiloT mravali
naSTi, romelic aaSkaravebs Cveni warsuli kulturis sidiades da
mravalferovnebas. ai, es naSTebi Cven gveubnebian, rom am kuTxeSi
iyo danTebuli kera Cveni politikuri da kulturuli cxovrebisa.
da ai, am naSTebsa da kulturaSi dResac metyvelebs Cveni ufleba
da masSi aris Cveni Zala. es iyo Zvelad, magram axlo warsulSiac
gvqonda Cven SemTxveva ufro cxadaT naTelgveyo yvelasaTvis Cveni
ufleba am mxareze. Cven udidesi msxverpli gavswireT am uflebis
gamsamtkiceblad. qarTvelma xalxma gaiRo es udidesi msxverpli da
gaiRo igi dauzareblad, uyoymanod. Tqven iciT kargad, moqalaqeno,
rogor aris SeRebili Coloqis wyali qarTvelis sisxliT. aq erT
gvarad daiRvara sisxli kaxelebisa, qarTlisa, guria-samegrelosi,
10
imerTa, leCxumisa da svaneTisa, erTi sityviT saqarTvelos yoveli
kuTxisa. da am sisxliT daubrunda es kuTxe saqarTvelos. Tqven isic
kargad iciT, rom dRevandelma umagaliTo saerTaSoriso omma ubed
ureba da sruli ganadgureba daatexa Tavs aWaras, Cven TanamoZmeebs.
da pirvelad es saSineleba, es ubedureba igrZno saqarTvelom, pir
velad saqarTvelos gulma igrZno es saSineli motyueba da gaSiSv
leba moZmeTa da pirveli iyo qarTveli eris xeli. da saqarTvelom
uTxra swored pirveli damaimedebeli da gamamxnevebeli sityva Ta
vis moZmeT.
Tqven isic kargad iciT, rom TviT qalaqi baTomi aris aSenebuli qa
rTveli xalxis unariTa da SromiT. iq, baTomSi, aris CaTesili da Can
ergili Cveni xalxis Sroma, didi energia da unari Cveni inteligenci
is TviTmoqmedebisa da dauzogveli muSaobisa. Tqven iciT agreTve,
rom pirvelad saqarTvelos demokratiam iq aidga fexi, pirvelad ba
TomSi daRvara sisxli qarTvelma muSam. Tu baTomi aris gakeTebuli
da gamSvenierebuli saqarTvelos ruseTis farglebSi yofnis dros da
igi aris pirveli qalaqi evropiuli mniSvnelobisa amier-kavkasiaSi,
es aris Sedegi qarTveli xalxis muyaiTobisa da sibejiTisa. baTomis
mxare baTomTan erTad warmoadgens mozrdil kulturul centrs ami
er-kavkasiaSi. igi asazrdovebda saqarTvelos da saqarTvelo asazr
dovebda mas. aq iyo SeduReba saqarTvelos unarianobisa da moqmedebi
sa. magram, rodesac dadga revoluciis Jami da Cven yvelas gvegona,
rom revoliucia mogvcemda imas, rac gvianderZa etnografiam, Cven
gvegona, rom es kuTxe sabolood Cveni iqneboda da Cven gavxdebodiT
baton-patroni am mxarisa. magram saSinelma movlenam gaabaTila Cve
ni imedebi da CamogvaSora baTomis olqi. es iyo brest-litovis xe
lSekruleba, romlis ZaliTac baTomis, yarsis da artaanis olqebi ga
dadioda osmaleTis xelSi. osmaleTi gaTamamda. man daiWira baTomis
olqi, Cven davkargeT baTomi. magram osmaleTi damarcxda. sabWoTa
ruseTma isargebla am SemTxveviT da Tavis Tavi ganTavisuflebulad
icno brestis xelSekrulobisagan. xelSekruleba ukugdebul iqna.
raRa udga win, rom baTomi da misi olqi dabruneboda ukan mis namd
vil Wirisufals? TviT mokavSireebma ganacxades, rom isini uaryofen
brest-litovis xelSekrulebas. maSasadame baTomi da misi olqi unda
dabruneboda mis namdvil patrons. magram mokavSireTa saxelmwifoeb
ma es ar inebes da saqarTvelos mtkice survilis winaaRmdeg baTomis
olqi dastoves Cvens gareSe.
sxva qveynidan rom ar moviyvanoT magaliTebi amis dasamtkiceblaT,
sakmarisia gavixsenoT amier-kavkasia. aq Cven bevri magaliTi gvaqvs,
romelnic amtkiceben, rom mokavSireebma uarhyves brest-litovskis
xelSekruleba. Tqven iciT, rom yarsis olqi brest-litovskis xe
lSekrulebiT gadadioda osmaleTis xelSi, magram ukanasknelis dam
arcxebis Semdeg mas okupacia uyo inglisis jarma. brest-litovskis
xelSekrulobis gabaTilebis Semdeg inglisis jarma miatova es olqi,
11
TviT gadavida baTomSi, olqi ki gadasca somxeTis gankargulebaSi.
eseve ar moxda baTomis Sesaxeb. amas hqonda Tavisi mizezi; es mizezi
aris is, rom baTomi yvelasTvis saWiroa da swored ubedurebac da
bednierebac baTomisa isaa, rom is yvelasaTvis saWiroa. baTomi aris
erTad-erTi gza, romelic aerTebs evropasa da azias, romliTac azia
ukavSirdeba evropas. brest-litovskis xelSekrulebis gabaTilebis
Semdegac igi dastoves upatronod. Seiqmna iseTi mdgomareoba, rom
am olqs ara hyavs dRes patroni da im niadagze aRmocenda mTeli rigi
avantiuristebisa, romelTaganac yvela acxadebs Tavis Tavs patro
nad am olqisa. me daviwyeb ubralo magaliTebiT, kerZo pirebidan;
Tqven iciT, rom aris axalcixidan gaqceuli devnili begi, romelsac
ar unda Seurigdes imas, rom mas CamoarTves ramdenime aTasi deseti
na, romelsac ar surda es miwebi daerigebiaT Tavis samSoblos glex
ebisTvis da amisTvis gaiqca – es aris servet-beg qoblianski. esec ki
pretenziebs atarebs baTomis olqze da ambobs, rom baTomis olqidan
sxva olqebTan erTd unda Seiqmnas damoukidebeli samxreT-aRmosav
leTis damoukidebeli aWaristanis saxelmwifo, romlis meTaurad
viqnebi meo. es, moqalaqeno, gvagonebs im Zvel aznauriSvilobas, ro
melnic miwebis dayorRvnis dros yovelTvis jguf-jgufad dasde
vden miwis mzomelT da yovel naWer miwis Sesaxeb acxadebden preten
ziebs, miTvisebas Cemulobden, ai aseTi kuriozul movlenebTan gvaqvs
saqme. magram es did saSiSroebas ar warmoadgens. amas aqvs mniSvnelo
ba imdenaT, ramdenaTac is warmoadgens damaxasiaTebel movlenas sxva
garemoebaTa Soris. amasTan unda daurToT is, rom ruseTis Zveli
reJimis moxeleni scdiloben baTomis mxareSi Seitanon arev-dareva.
maT ara aqvT araviTari kavSiri adgilobriv mcxovreblebTan, magram
scdiloben gamoiyenon es arev-dareva da Seqmnan samxreT-aRmosavle
Tis aWaristanis saxelmwifo. amaT emateba osmaleTis aficroba da
iqidanve gadmoxvewili avantiuristebi, romelTac Tavis samSoblo
Si saxrCobela eliT. es Semosuli xalxi qmnis anarqias da xels uwyobs
arev-darevas. arc es aris didi saSiSroeba, ufro seriozuli mizeze
bi rom ar gveRobebodes win.
baTomis sakiTxSi Cveni mezoblebi ver iqcevian mezoblurad. mo
qalaqeno, dRemdis Tqven ar gagigoniaT maTgan gulaxdili gancxadeba
baTomis Sesaxeb. daviwyeb somxeTiT, jer somxur presis Sesaxeb minda
mogaxsenoT. igi iCens erTgvar loialobas. is acxadebs, rom baTomi
ekuTvnis saqarTvelos, magram igi moiTxovs erTgvar garantias. igi
ambobs, somxeTsac aqvs ekonomiuri interesebi baTomSi da moiTxovs
am ekonomiur interesebis uzrunvelyofis garantias. es aris presis
azri. am azrze me ar SevCerdebodi, vinaidan igi aris mxolod presis
azri, sxva kerZo cnobebi rom ar mqondes xelT. es cnobebi ki sul sxva
suraTs gviSlis win. me Zlier moxaruli viqnebodi es kerZo cnobebi
rom ar gamarTldes, magram dRes am cnobebis mixedviT me maqvs ufleba
aq sajaroT ganvacxado, rom presis azrs iziarebs TviT araratis re
12
spublikis mTavrobac. me mets vityvi, is ufro Sors midis. Cven dain
teresebuli varT baTumis sakiTxi ise iqnes gadawyvetili, rom Cvenc
gveqnes saSualeba ekonomiuri aRorZinebisa da gaZlierebisao. da
moiTxoven rkinis gzis gayvanas baTomisaken. rasakvirvelia, es kargi
survilia. miT umetes, yvelas surs sxvisi gziT isargeblos da sxvis
miwa-wyalze rkinis gza gaiyvanos. magram es iseTi survilia, romelic
arafriT aris dasabuTebuli, romelsac araviTari loRika ara aqvs.
miT umetes, rom Cven gvaqvs dadebuli gansakuTrebuli satranzito
xelSekruleba, sadac aSkarad aris aRniSnuli, rom is saqoneli, ro
melsac ki miiRebs somxeTi saqarTvelos rkinis gzebiT, ganTavisufle
buli iqneba satranzito gadasaxadisgan. me mgonia es ise garkveviTa
da aSkarad aris aRniSnuli xelSekrulebaSi, rom somxeTisaTvis ar
iyo saWiro gansakuTrebul garantiebis micemaze Camoegdo laparaki.
aseTia pretenziebi somxeTis respublikisa, pretenziebi, romelSiac
araa araviTari loRika, araviTari damajerebeli sabuTi.
meore Cveni mezobeli am mxriv gacilebiT Sors wavida, is Semdegs
laparakobs. me Tavs nebas mivcem wavikiTxo zogierTi adgilebi inter
viudan, romelic gaukeTes aderbeijanis gareSe saqmeTa ministrs b-n
xan-xoels. unda ganvacxado, rom Cemi piradi damokidebuleba inter
viusTan aseTi iyo. rodesac pirvelad daibeWda gazeTebSi interviu
b-n veqilovTan, me vfiqrobdi: veqilovi axalgazrda diplomatia, man
ver moaxerxa yvelafris damalva da yvelaferi aSkarad sTqva. megona
amis Semdeg mas daibarebden baqoSi da iq dastovebden, magram sul sxva
moxda. rac sTqva axalgazrda diplomatma veqilovma, igi ufro mkaf
iod daadastura ministrma xan-xoelma. saerTod am or diplomatTa
Soris is gansxvavebaa, rom ukanaskneli ufro gamocdili iuristia,
vinem pirveli. (kiTxulobs intervius).
am interviuSi aris moTxovna imisa, rom aseTi sakiTxis dayeneba
mogvcems saSualebas, konfederacias miuaxlovdeT. erTi sityviT am
interviuSi aris laparaki Zmobasa da erTobaze. es aris saxelmwifoe
brivi demokratiuli lozungi; magram iqve aris sxva mxriT Semovla,
zurgidan maxvilis dakvra. es aris politika arademokratiuli, da
aseTi mokavSire ar aris mokavSire – es ar aris mezobloba. me xelTa
maqvs xelSekruleba, sadac aris naTqvami aSkarad, pirdapir, rom ori
respublika – aderbeijani da saqarTvelo, ori SeerTebuli Zala, ro
gorc fizikurad ise moralurad – erTad gamodian da icaven yovelgan
da yovelTvis Tavis suverenul uflebebs. Tu moxda raime uTanxmoeba,
es unda gadawydes an arbitraJiT, an morigebiT. aseT pirobebSi ader
beijanis amgvar gamosvlas adgili ar unda hqonoda.
SeiZleba es iyos fantazia xan-xoelisa, rom mas aqvs seriozuli
garantia seriozuli pirebisa. me maqvs sabuTi vifiqro pir-iqiT,
rom seriozuli pirebi daafiqreben da ar aTqmevineben xan-xoels
imas, rac ar unda eTqva. amnairad erTa solidarobis ideia Cven me
zoblebSi ar aris jerovanad ganmtkicebuli da xSirad undaT gaake
13
Ton Tavisi saqmeebi kulisebSi – mfarvelobis SemweobiT. moigoneT
Tu gnebavT ajanyeba axalcixis da artaanis olqSi da is omi, rome
lic daatexa Tavs saqarTvelos somxeTis respublikam. am gziT midian
amier-kavkasiis respublikebi saSinelebisaken, romelic SeiZleba ga
Tavdes iseTi arev-dareviT, rogoric dRes gamefebula zangezursa
da yarabaxSi, sadac gamarTulia neitraluri zonebi da swarmoebs
SeuCerebeli sisxlis Rvra. aseT momentSi aseTi gamosvlebi, pre
tenziebis gacxadeba baTomze: saqoneli maqvs da momeciT garantia
baTomiT visargeblovo, iseTi argumenti da loRikaa, romelsac ar
hqonia amdenxans adgili saerTaSoriso uflebaSi. marTalia zogan
hqonda, magram hqonda mxolod imperialistur saxelmwifoebs Soris,
magram aderbeijans da saqarTvelos am gziT siaruli ar SeuZliaT.
germaniasac ki ar uTqvams evropisaTvis, Savi qva Semomaqvs holan
diis navTsadguridan, amitom ufleba maqvs pretenziebi ganvacxado
holandiis navT-sadgurebzeo. Cven demokratiul respublikas ar
miucia sabuTi romelime respublikisaTvis, rom mas efiqra, TiTqos
misi interesebi Selaxuli iqneboda saqarTvelos mier. mezoblebis
interesebis dacvis gareSe ar SeiZleba moewyos cxovreba amier-kavk.
respublikaTa. miuxedavad amisa, aderbeijani acxadebs dausabuTeb
el pretenziebs baTomis olqze. dipolomatiuri warmomadgeneli
gavgzavneT, TiTqos SeTanxmebac aris momxdari Cven Soris, aderbei
jani sityviT gaiZaxis SevTanxmdiTo, magram me ar SemiZlia, samwux
arod, virwmuno am gancxadebis gulwrfeloba, radganac Cven viciT,
rom aderbeijani auarebel fuls xarjavs baTomis olqSi da hsurs
iq arev-dareva Seitanos. es xmebi me kidev ar mjera da minda vikiTxo:
sad aris aderbeijanis mTavroba, romlis diplomatiuri warmomad
geneli da misi gareSe-saqmeTa ministri mokavSireTa respublikis,
saqarTvelos Sesaxeb aseT moxsenebas akeTebs da araviTar ganmarte
bas ar iZleva, ar ayenebs, ar uaryofs aseT xmebs? me ar SemiZlia vTq
va, rom iqidan Cven araviTari safrTxe ar mogvelis.
magram arsebobda meore mxare am sakiTxisa. es aris Sinauri mxare
da damokidebulia imaze, Tu ramdenad yoCaRad moviqceviT Cven: Tu
mTavroba da mmarTveli wreebi saqarTvelos interesebs darajad ed
gomian, aseT gamosvlebs adgili ar eqneba. Tu ki marTla aseT seri
ozul garantiebs moiTxovs Cveni mokavSire da Cven araviTar zomebs
ar vRebulobT, es aris danaSauli mTavrobisa da man unda miiRos igi
Tavis Tavze. ramdenimed es danaSauli Cvenc mogvxvdeba, Cvenc wili
gvidevs masSi, magram upirvelesad yovlisa da umTavresad igi unda
gaiazros mTavrobam. am mxriv mas SeuZlia Cveni saqme gamoasworos. man
Tvalyuri unda adevnos im diplomatiur gzas, romelsac gviCvenebs
xan-xoeli.
aderbeijanisTana mokavSireebs Cvenma mTavrobam jerovani pasuxi
unda gasces. aderbeijanis dRevandel gancxadebas ar unda mieces
didi mniSvneloba.
14
sakiTxavia: vin aTamamebs mas? vin aris misi amaRelvebeli baTomis
sakiTxSi? upirvelesad yovlisa mokavSireni. mokavSireTa Semosvlas
amierkavkasiasa da saqarTveloSi dasCemda erTi cudi Cveuleba. am
Cveulebisagan isini advilad ver ganTavisufldebian. es Cveuleba
Zvel romaul andaziT daxasiaTdeba: divide et impera (daanawile da
ibatoneo). am niadagze Sesdga mokavSireTa politika amier-kavkasi
aSi. anarqias es dids Sehqmnis CvenSi. roca ingliselebi Semovidnen,
maT ganacxades, rom isini Sinaur saqmeebSi ar Caerevian, magram arc
erTi sakiTxi ar yofila, rom isini ar Careuliyvnen. da me gekiTxebiT,
Tqvenc moigoneT, xelTa gaqvT aseTi dapireba da gana isini ar erevian
Cvens Sinaur saqmeebSi? is, rac xdeba amier-kavkasiaSi, aris nayofi im
politikisa, mokavSireni rom awarmoeben, Tu TviT mokavSireebis ara,
yovel SemTxvevaSi kerZo generlebis moqmedebisa baTomis olqSi.
baTomis olqSi CvenTan SedarebiT zRapruli siZvirea, miuxedavad
imisa, rom iq bevri saqonelia. es xdeba imitom, rom iq aris inglisi,
kari Riaa, iq ar aris socialisturi mTavroba, romelmac vinmes raime
unda mostacos, rogorc es zogierT imperialistebs hgonia. baTom
Si auarebeli xalxi did gaWirvebas ganicdis. spekuliacia ayvanilia
umaRles wertilamde. vis miuZRvis amaSi danaSauli? me ar vityvi, rom
spekuliacias misdevdnen baTomis general-gubernatorebi, magram faq
tia, rom iq spekuliacia saSinels saxes Rebulobs. b-n kuk-koliss am
spekuliaciaSi SeiZleba danaSauli ar miuZRodes, magram ras sCadis
igi? miiRo ra man baTomis olqi, viTom Seecada am mxareSi marTva-gam
geoba moewyo? mouyara Tavi Zvel moxeleebs, romelnic revoliuciis
mier uaryofilni da gandevnilni iyvnen da maTi saSualebiT ganizraxa
olqis marTva. Cven viciT, rom netar-xsenebuli nikolozis moxeleeb
ma Ziri gamouTxares ruseTs da kidevac daamxes igi. aseve uqnes maT
denikins, romelic didi ruseTis aRdgenis ideiT iyo Sepyrobili da
uqnes imitom, rom es moxeleni mxolod da mxolod Zarcva-glejis in
stiqtiT arian SeboWvilni da ai am xalxis saSualebiT hsurda kuk-ko
liss wesiereba da normaluri cxovreba aRedgina am mxareSi. miaRwia
ki mizans? Tu iseTma sagrZnobelma aparatma, rogoric iyo TviTmpy
robelobis dros, ver SesZlo maTi saSualebiT wesieri cxovrebis
ganmtkiceba, miT umetes amas ver SesZleben b-ni general-guberna
torebi. dRes baTomis olqSi Tavdasxmebia, Zarcva-glejaa. am dros
ki b-ni kuk-kolisi baTomSi eweva intrigebs imaT winaaRmdeg, visac
seriozulad gaTvaliswinebuli aqvs mokavSireTa interesebi. me ma
qvs cnobebi, rom danarCeni mokavSireni apireben dascalon baTomi da
gadavidnen foTis navTsadgurSi. rac xdeba baTomSi cxad hyofs, rom
mokavSireebs ar SeuZlianT marTva-gamgeoba am olqisa da is unda gad
mogveces Cven. amas gvavalebs is mdgomareoba, romelic baTomis olqSi
saSinel zians gvayenebs. aRvniSnav erT garemoebasac: damoukideblo
ba, ianvris 12 rom icnes, ra Seicvala mas Semdeg? faqtiurad cnobili
varT. es erTgvari safuZveli unda yofiliyo imisa, rom Cveni fulis
15
kursi sazRvar-gared TandaTan gazrdiliyo. magram kursi TandaTan
ecema, saqoneli ar Semodis CvenSi da Tu Semodis, iseT saSinel fasad
hyidian, rom ar SeuZlia Cvenma xalxma SeiZinos. es ki gagrZeldeba
manamdis, sanam baTomi aseT mdgomareobaSi iqneba. es moispoba maSin,
roca baTomi dahkargavs mis dRevandel marTva-gamgeobas da gadava im
bunebriv mmarTvelobis xelSi, romelsac saqarTvelo warmoadgens.
Tebervlis 24 mokavSireTa umaRlesma sabWom baTomi gamoacxada
porto-frankod. magram iqvea dawerili, rom es exeba mxolod qalaq
baToms, exeba ekonomiur mxares, raica Seexeba qalaqs, iq iqneba calke
saxelmwifo xalxTa ligis zedamxedvelobis qveS.
es igivea, rac inglisis generlebma aq Caidines, aq rom Camovid
nen da Seqmnes axali saxelmwifoebi. me vambob, rom baTomSi samoTxis
kanonebic rom dawesdes, calke saxelmwifos ver Seqmnian, vinaidan
es iqneba mTeli sxeulidan bunebrivi nawilis xelovnurad mowyveta.
me mgonia amas b. ministrebic dagvidastureben, auarebeli qaRaldi
aris dawerili, rom baTomi ukan dagvbruneboda, magram miuxedavad
amisa, sakiTxi gadaiWra ise, rogorc ar unda yofiliyo gadaWrili. am
pirobebSi mokavSireni Cven ndobas, Cven simpatias ver daimsaxureben.
rasakvirvelia, SeiZleba maTTvis es ndoba Zvirfasi ar iyos, magram me
mxedvelobaSi maqvs mxolod Cemi Tavi, saqarTvelo. am gvarad sakiTx
is gadawyveta aris sakiTxis Tavidan moSoreba da maT mouxdebaT gaim
eoron is ryeviTi politika, romelsac ruseTis mimarT awarmoebdnen:
xan moiyvanen jars, xan ukan waiyvanen da gaCndeba is saqanela, rome
lic maT ruseTSi moawyes; isini ruseTis frontze iyvnen bolSevike
bis winaaRmdeg, sanam denikini zRvis pirs ar moadga, maSin ki Casxdnen
gemSi da wavidnen.
exla ra vqnaT? ra unda vsTqvaT? ra unda movsTxovoT mTavrobas?
roca Zvelad osmaleTs waarTves baTomi, mas arc ki ugvrZvnia amis sim
wvave, ar ugvrZvnia rogori SesaniSnavi nawili CamoarTves; baTomi
mis xelSi iyo ubralo sofeli, romlis mSvenier navTsadgurSi idga
mxolod erTi-ori patara navi; roca saqarTvelos daubrunda, igi
mSvenieri qalaqi Seiqna, evropieli kulturiT. isic unda aRiniSnos,
rom ruseTis mTavroba mainca da mainc did pretenziebs ver ganacxa
debs, ver ityvis, rom mas aq didi rame daexarjos; arc erTi maTi gro
Si ar daxarjula; isini mxolod mZarcvelis TvaliT uyurebdnen ba
Toms da Tu rame gakeTda am qalaqSi, es mxolod isev baTomis mSvenieri
bunebisa da qarTveli eris dauSreteli energiis wyalobiT. exla b. b.
ministrebo, mTavrobis warmomadgenelno, ras fiqrobT baTomis Sesax
eb? me Tqven ar gisayvedurebT, rom notebi ar giweriaT; me vici notebi
bevri daiwera da gaigzavna kidec, magram ra sargebloba moitana am
notebma? saqme amiT ar gakeTebula, dRes xalxi moiTxovs, ara marto
damfuZnebeli kreba, aramed mTeli xalxi, vinaidan baTomis sakiTxi,
baTomis saqme masisa da xalxis saqmea. xalxi gapatiebT, batonebo, cud
miliciasa da cud administracias, gapatiebT sxva Sinaur naklsac,
16
magram ar gapatiebT imas, rom mas Tqven dRemdis baTomi ver daubru
neT; rac dRe gadis, mdgomareoba baTomis rTuldeba. Tqveni danaSau
li isaa, rodesac gamocxadda ingliselebi stoeben baTomso, rodesac
TqvenTan movidnen da giTxres ingliselebi midian, baTomi Tqven unda
dagekavaT; marTalia ar yofila iseTi momenti, rom inglisis patara
nawili mainc ar darCeniloyo baTomSi, raTa SerCenodaT sabuTi eTq
vaT wavediT da kidec arc wavsulvarTo, magram xsenebul momentSi
SeiZleboda meti energiis gamoCena; Cven maSin unda SevsuliyaviT ba
TomSi. Tqvenc TiTqos saTanado zomebi miiReT: jari gagzavneT, sazR
varze miiyvaneT, magram ukan daabruneT. es garemoeba autanel mdgo
mareobaSi ayenebs saqarTvelos; jer erTi, didi xarji gavswieT am
eqspediciisaTvis. meore is rom, jari misuli sazRvarze, Tvalcrem
liani ukan dabrunda; me mgonia, aseTi eqspedicia kidev rom ganmeor
des, Cven jari aRar gveyoleba. Cveni organizacia ki swored am jarSi
ixateba, misi daSla aris Cveni saxelmwifos daSla. amitom mTavroba
mas meti sifxizliT da yuradRebiT unda moepyras. me ar moviTxov
Tqvengan ingliss omi gamoucxadoT. me Zalian kargad vicnob Cemi sam
Soblos Zalas, vici isic, rom samxreTidan mas mosdgomia urdoebi,
CrdiloeTidan mas emuqreba mrisxane mteri da sxv., magram vici isic,
rom Cven vcxovrobT iseT xanaSi, rodesac rac Seni ar aris, rac xelSi
ar gaqvs, is dakargulia; da vai maSin, Tu baTomi daikarga im mizeziT,
rom igi droze ar davikaveT da dRes Cven xelSi ar aris; ras etyviT
maSin xalxs? me geubnebiT: xalxi ar gapatiebT baTomis dakargvas. da
Tu Tqven ar miiReT yovelgvari, energiuli, SesaZlebeli zomebi, Tu
gadaWriT ar ganacxadeT, rom baTomi dauyovnebliv unda daubrundes
Tavis deda-samSoblos, Tqven, batonebo, baToms dakargavT; xolo Tu
baTomi dakargeT Tqven aqedan unda waxvideT (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis gareSe-saqmeTa ministrs.
gareSe saqmeTa ministri e. gegeWkori. moqalaqeno! sruliad kanon
ieri da bunebrivia is aRelveba da interesi, romelsac Cveni sazoga
doeba, presa da misi xalxi iCens baTumis sakiTxis irgvliv. gadame
tebuli ar iqneba, Tu Cven vityviT, rom es sakiTxi Cveni respublikis
yofna ar yofnis sakiTxia. ase esmoda da ase esmis mTavrobas am kiTxvis
mniSvneloba da amitomac gansakuTrebulis yuradRebiT ekideboda da
ekideba mas. Tu mTavar safuZvels, mTeli Cveni muSaobisa warmoadgens
saqarTvelos demokratiuli saxelmwifos ganmtkiceba da ayvaveba,
Tavis Tavad cxadia mTavrobas ar SeeZlo da ar SeuZlia mTeli Tavis
energiiT da Zal RoniT daayenos is, rac Seadgens aucilebel piro
bas Cveni arsebobisa da momavlisa. saqarTvelo ubaTumod da baTumi
usaqarTvelod es mware dacinva da gamasxaravebaa saxelmwifoebrivi
ideis da erTa TviTgamorkvevis principisa. vinc moisurvebs am sityve
bis magar frazebad monaTvlas, mas movTxovoT angariSi gauwios sinam
dviles da realur faqtebs. ra gviCvena sinamdvilem. ori wlis wineT
Zlierma gareSe Zalam moglija baTumi da misi olqi, es organuli naw
17
ili saqarTvelosi Tavis deda samSoblos da orive nawilma da mTelma
erTnairis simwvaviT igrZno damRupveli Sedegebi ulmobeli vivisek
ciisa, moklebuli sasunTqav organos, saqarTvelos sxeuli dauZlur
da, daavaTmyofda; baTumi ki es brwyinvale da sicocxliT savse qalaqi
dasWkna, daavadda da sofels daemgzavsa, ramodenime Tve osmalTa ok
upaciisa sakmarisia Seiqna, rom baToms dabruneboda is saxe, romelic
mas hqonda warsulSi, rodesac is mowyvetili saqarTvelos osmale
Tis provincias warmoadgenda.
bevrs imaTgans, visac aSkarad ver gauTvaliswinebia, Tu raSi iyo
mizezi baTumis avadmyofobisa, egonaT, rom es aixsneboda baTumis ma
Sindel baton-patronTa uvargisobiT, maTi uniWobiT am Zvirfas kuT
xis administraciulad da moqalaqeobrivad mowyobis saqmeSi.
osmalTa okupacia antantis okupaciam Sescvala. qalaqis da ol
qis saTaveSi moeqca inglisis samxedro sardloba, magram Tqven yvelam
iciT, moqalaqeno, da es ukve aravisTvis sadao ar aris, rom mdgo
mareoba kidev ufro mwvavdeba; saSineli sasursaTo krizisi, zRapru
lad cxovrebis gaZvireba, aRvir waxsnili spekuliantTa vakxanalia,
administratiuli aparatis sruli dacema, ai ra axasiaTebs baTomis
da misi olqis dRevandel viTarebas.
mere rad moxda es?
rad moxda is, rom baTumi Seiqna bazad, sadac Tavs iyris Cetni
kebis da sxva anarqiul elementebis saxiT, SeiaraRebuli brboebi
saqarTvelos da mTel amier-kavkasias walekas uqadis? gana SesaZle
belia vifiqroT, rom msoflios dRevandel mbrZanebels ar Seswevs
Zala da niWi gauZRves da Tavi gaarTos iseT pawawina kuTxes, ro
goric baTomis olqia? aseTi kiTxvis dasmac SeuZlebelia. mxolod
saWiroa xazi gausvaT da aRvniSnoT, rom didi britaneTic ver SesZ
lebs SeuZlebels. isic unda daemorCilos bunebis kanonebs. da rode
sac winaaRmdeg istoriul, etnografiuli da ekonomiuri kanonebisa,
man moisurva nawilis mTelisagan Camoglejis dadastureba, bunebam
Tavisi moiTxova da Cven vxedavT, rom aseTma ganzraxvam migviyvana im
katastrofamde, rolis winaSe dgas ara marto baTumis mxare, saqarT
velo da amier-kavkasia, aramed TviT inglisis politika mcire azi
aSi. moqalaqeno! me mogaxseneT ukve, Tu ra mniSvnelobas vaZlevdiT
baTumis sakiTxs saerTo muSaobaSi. amitomac, rogorc ki fexi Semod
ga antantam CvenSi, maT warudgineT nota, romelSiac moviTxovdiT
Tanaxmad samarTlianobisa aRedginaT status quo ante osmaleTTan omisa,
swored baTumis niadagze. saqarTvelo ar daemorCila brestis xe
lSekrulebas; man miuxedavaT im saSineli safrTxisa, romelic moe
loda mTel xalxs da uqadida mas fizikur ganadgurebas, xelSi xmali
aiRo da SeebrZola baTumSi Semosuls gareSe Zalas. moklebuli dax
marebas, mitovebuli yvelasagan qarTveli eri iaraRiT xelSi icavda
Tavis qveyanis alayafis karebs – baTums da ara erTi da ori saukeTe
so misi Svilebi msxverplad Seewira am TiTqmis uimedo, magram amave
18
dros wminda brZolas. qarTveli xalxi am brZolaSi faqtiurad gamo
dioda, rogorc mokavSire antantisa da es ukanaskneli valdebulia
gaaqarwylos usamarTloba brestis xelSekrulebisa. amas moiTxovs
samarTlianoba da TviT Rirseba mokavSire saxelmwifoebisa. Cven
kargad viciT, moqalaqeno, damf. krebis wevrno, ra fasi aqvs Cven
droSi samarTlianobis da sxva am gvar maRal principebs. viciT, rom
yvela wydeba mSrali angariSebis mixedviT. es aris erTad erTi re
aluri safuZveli, romelzedac Sendeba adamianTa da saxelmwifoTa
urTierToba da swored es gvaZlevs uflebas, aSkarad vsTqvaT saja
rod, rom xSirad gagebuli interesebi antantisa da gansakuTrebiT
inglisisa moiTxovda da moiTxovs dResac am garTulebul pirobeb
Si, baTumis da sxva saWir-boroto sakiTxebis dauyonebliv gadaWras
ise, rom gaZlierdes da ganmtkicdes Cveni saxelmwifoebrivi apara
ti da samxedro organizacia. aSkaraa bevr mniSvnelovan momentebSi
Cvens Soris bunebrivia azrTa da interesTa sxva da sxvaoba, SesaZloa
Sexla-Semoxla, amas hqonda adgili axlo warsulSi, albad eqneba
momavalSi, magram amave dros miudgomeli analizi saerTaSoriso
politikuri koniuqturis da perspeqtivebi iZlevian uryev sabuTs
vaRiaroT, rom saqarTvelos damoukideblobis cnoba, misi realur
faqtorad gaxdoma amas moiTxovda da moiTxovs sasicocxlo inter
esebi mokavSireebisa. – 12 ianvris istoriulma aqtma TiTqos mogvca
Cven saSualeba gvefiqrna, rom mokavSireTa koalicia daadga am gzas,
rom man savsebiT igrZno da SeiTvisa siswore aseT Sexedulebisa, ma
gram am SemTxvevaSi gadaidga mxolod erTi nabiji. mas Tan unda moy
oloda mTeli rigi sxva nabijisa da Tavdapirvelad baTumis sakiTxis
swori da samarTliani gadaWra, magram aq Cven vxedavT sul winaaRm
degs. – moqalaqeno, swored am niadagze iyo dayenebuli mTavrobis
muSaoba saerTod da kerZod baTumis Sesaxeb. ase vmuSaobdiT aq. ase
Tive direqtivebi hqonda Cvens delegacias evropaSi. darwmunebiT
SemiZlia mogaxsenoT, rom mTavrobas ar gauSvia arc erTi SemTxveva
gaeSuqebina baTomis sakiTxi antatis yvela avtoritetul warmomad
genelTa winaSe. da amis mowmeni arian bevri gavleniani wevrebi TviT
damf. krebisa da sxva da sxva politik. jgufisa. am mxriv saqarTvelos
mTavrobam Seasrula Tavisi vali mokavSireTa winaSe, man misca maT
sruli informacia, man daayena sakiTxi swor da samarTlian niadagze,
man miiRo yvela zomebi aecilebina uneblieTi Secdoma da Tu am kiTx
vis gadaWras ar mieca sasurveli mimarTuleba, Tu es gamoiwvevs sam
wuxaro garTulebas, Tavis Tavad cxadia brali saqarTvelos mTavro
bas ar daedeba. aqve unda aRvniSnoT Cveni azri saganze, Cven SevZeliT
migvewvdina uSuamavloT TviT pirvel xarisxovan saxelmwifo moR
vaweTaTvis evropaSi, magram SesaZloa saq. mTavrobam ver Seasrula
Tavis movaleoba mezobelTa mimarT. egeb aq ver gamoiCina man sruli
loialoba da cdilobda am saqmis mogvarebas mezobelTa zurgs ukan?
Tqven iciT, aseT braldebebsac hqonda samwuxarod adgili.
19
gadaWriT SemiZlia ganvacxado, rom saq. mTavrobas arasodes ar
daumalavs Tavisi azri da miswrafebani baTumis Sesaxeb. TviT Cveni
parlamentis tribunidan, ara erTxel gagvicxadebia is, rasac dRes
mxolod vimeorebT. yvelgan da yovelTvis Cven vaRiarebdiT da dResac
vaRiarebT, rom Tumc baTumi da misi olqi Seadgens ganuyrel nawils
saqarTveloisa, magram Cven kargaT gvesmis, Tu ra mniSvneloba aqvs
baTumis ports amier-kavkasiisaTvis. qarTveli eri arasodes ar moi
survebs borotad isargeblos baTumiT, Caketos amier-kavkasiis sxva
respublikebi, ar misces maT gasavali gza da xeli SeuSalos am mxare
Si sawarmovo Zalebis da aReb-micemobis ganviTarebas. gana aseTi ram
Sedis Cven angariSSi? gana vinmesaTvis saeWvoa, rom Tu mTeli Cveni
politika mimarTuli iyo da aris konferenciisaken, amis damamtkice
beli sabuTebi ki mTeli Cveni muSaobaa, rom Cven sxva gzas ver davadge
biT? dee, nu erwmunebian Cven sityvebs. davsvaT sakiTxi praqtikulad,
gana romelime Cvens mezobels SeuZlia isargeblos baTomiT, Tu ki
is ar gaivlis da gaatarebs saqonels saqarTvelos teritoriaze?
maS raSia saqme? rad dagvWirda gareSe Zalebis am saqmeSi garantia
da Careva? gana Cven Soris ar aris dadebuli xelSekruloba, romlis
ZaliT yvela sadavo sakiTxebi morigeobiT da arbitraJis saSualebiT
unda gadawydes? Cven viciT, moqalaqeno, sxva qveynebis istoriidan,
TviT Cveni mware gamocdilebiT, Tu ra damRupvel Sedegebs iZleva
mcire erebisTvis aseTi politika. somxeTis xalxma didi msxverpli
gaiRo aseT politikis meoxebiT da saqarTvelos mTavroba Tavis mxriv
miiRebs zomebs baTomis portiT sargeblobis sakiTxi am niadagze dam
Tavrdes. aderbeijanis sag.-saqmeTa ministris mier gamoqveynebuli
ukanaskneli cnoba amis imedebs iZleva.
neba moboZeT, moqalaqeni, SevaCero Tqveni yuradReba baTomSi
momxdar ambebze am bolo xanebSi. Tebervlis SuaSi Cven miviReT cno
bebi, rom ingliselebi apireben baTomis da misi olqis evakuacias.
ramodenime dRis Semdeg amis maCvenebeli niSnebic davinaxeT; gaigza
vna baTomidan sagrZnobi nawili maTi jarebisa da daitvirTa gemze
batareac; samxedro saministrom miiRo baTomis inglisel sardlobis
winadadeba SeeZina misgan jorebi.
mTavrobam gadaswyvita daekavebia baTomis olqi, rogorc ki in
gliselebi evakuacias moaxdenden. magram 29 Tebervals uordropisa
gan miviReT cnoba, rom ingliselebi kidev rCebian baTomSi da Tqvens
jarebs ufleba ar misceT baTomis sazRvrebs gadascildneno. aseTi
cnoba miviReT 29 Tebervals. 1 marts miviReT cnoba, rom umaRles
ma sabWom gadaswyvita droebiT gagrZeldes baTomis okupacia, TviT
olqis Sesaxeb am cnobaSi erTi sityvac ar aris naTqvami.
mTavrobas gadawyvetili hqonda Sesuliyo baTomis olqSi da Ses
aferisi gankarguleba da brZaneba gaeca. magram britaneTis umaRles
ma komisarma aseT nabijis gadadgmaSi causus delli-c ki dainaxa. am SemTx
vevaSi cxadia, saqarTvelos mTavrobas, romlis politikasac Seadgens
20
am saqmis mSvidobianad damTavreba, ar SeeZlo angariSi ar gaewia am
garemoebisaTvis, vinaidan es iqneboda urCobis gaweva.
amitom man gasca brZaneba, jarebis win waweva SeeCerebiaT. unda
mogaxsenoT, rom aseTi brZaneba miuvida jarebs im mimarTulebiT, sa
dac gvqonda pirdapiri satelefono kavSiri, miiRes Tu ara, brZane
ba Seasrules. es iyo natanebis mimarTuleba. xolo, rac Seexeba ar
danujis da ... mimarTulebas, Cven jarebs aseTi brZaneba miuvidaT
maSin, roca maT faqtiurad es adgilebi daiWires, iq isini maSin ukve
imyofeboden da saqarTvelos droSa am baTomis olqSi frialebda
(taSi). (dadiani: esec SemTxveviT movlenaa!) yovelives gageba unda,
moqalaqe dadiano! yovel SemTxvevaSi, me unda vaRiaro, rom b. mdivans
daaviwyda es garemoeba, romelsac didi mniSvneloba aqvs imaTTvis,
vinc am sakiTxs sWris ara jgufuri, an partiuli TvalsazrisiT, ar
amed saxelmwifoebrivi TvalsazrisiT. ase unda daafasoT es garemoe
ba, rom baTomis olqSi Cven gviWiravs iseTi strategiuli adgilebi,
romelnic mTel olqSi pirvelad iTvleba da saqarTvelo da misi Sei
araRebuli Zala baTomis olqSi warmoadgens realur faqts, da amis
Semdeg zedmetia imis Tqma, TiTqos baTomis olqSi ar SevsuliyaviT.
me Tavidanve mogaxseneT, rom Tqven unda gauwioT angariSi im
pirobebs, romelic gars axvevia baTomis sakiTxs. cudi aris is poli
tikosi, romelic mTavrobis moqmedebidan gamoacalkevebs erT rome
lime sakiTxs da imisda mixedviT unda daafasos mTavrobis moqmedebis
mTavari xazi. Cven aseT politikoss verafers ver daujerebT.
me Tamamad SemiZlia ganvacxado, rom mTavrobam miiRo yovelgvari
zomebi, rom gadadgmulia nabiji da igi ganagrZobs kvlav ase siaruls,
rom miaRwios im mizans, romelsac Cven visaxavT. magram, cxadia, am
SemTxvevaSi Cven gavuwevT angariSs im pirobebs, romlebSiac vmoq
medebT. da Tu batoni oratorebi, romelnic aq laparakobdnen, gvTx
oven mxolod amas, maSin Cvensa da maT Soris uTanxmoeba ar unda iyos.
me gTxovT, yovelive Cven mier gadadgmuli nabijebi daafasoT imisda
mixedviT, Tu ra pirobebSi gvixdeba am nabijis gadadgma. 2 marts, mo
qalaqeno, kidev maSin, roca Cveni jari idga... Cven miviReT Semdegi
gancxadeba gen. kuk-kolisis, romelsac aq nebas mivscem Cem Tavs Tqven
wagikiTxoT:
1. baTomis olqSi natanebis, axalcixis da artaanis mxriT aSkarad
swarmoebs Seteva saqarTvelos jarisa.
2. am Jamamdis ori ukanaskneli punqtis samxedro Zalebma gada
laxes arsebuli sazRvari. artaniis razmma ukve gadaayena SavSeTSi
adgilobrivi administracia da mis adgilze Tavisi daniSna. amas gar
da sami qarTveli jaris kaci Sevida qal. ardanuWSi. natanebis razmi
mzveravebs uSvebs sazRvarze.
3. vinaidan me maqvs miRebuli kategoriuli brZaneba mTavarsar
dlis general ser jorj milnisagan, rom araviTar samxedro Zalas
ar mieces sazRvris gadalaxvis saSualeba, da saqarTvelos jari ki
21
nebadaurTvelad gadmovida britaneTis gamgeblobis qveS myof ter
itoriaze, gTxovT moiTxovoT dauyonebliv gayvana saqarTvelos
jaris yvela nawilebis, romelnic am Jamad baTomis olqis farglebSi
imyofebian.
4. Tu araviTari amgvari brZaneba ar iqna gacemuli, amisaTvis saWi
ro dros ganmavlobaSi, me vitoveb uflebas miviRo iseTi zomebi, ro
gorsac saWirod vcnob, rom saSualeba meqnes mTavarsardlis gankar
guleba sisruleSi moviyvano.
me Zalian madlobeli viqnebi Tu pasuxi gamomegzavneba maior dan
is saSualebiT.
miiReT da sxv. kuk-kolisi“.
miuxedavad aseTi kategoriuli moTxovnilebisa, moqalaqeno,
saqarTvelos mTavrobam kategoriuli uari ganacxada jarebis ukan
dabrunebis Sesaxeb da unda vsTqva, rom bevri molaparakebis Semdeg
Cven erTnair SeTanxmebas mivaRwieT. Cveni jari darCa baTomis olqSi,
is iq warmoadgens mokavSire Zalas da rogorc aseTi, imyofeba bri
taneTis umaRlesi sardlobis qveS. aseTia, moqalaqeno, is SeTanxmeba,
romelic Cven Soris aris dadebuli 2 marts. es SeTanxmeba ormxrivi
dokumentia: erTis mxriv es gvavalebs Cven davemorCiloT brZanebas
saerTaSoriso sardlobisas da amave dros Cven gvaqvs ufleba movsTx
ovoT imaT, vinc am SeTanxmebas xeli moawera, rom man gamoiCinos iseTi
loialoba, rogorc Seefereba mokavSires. samwuxarod, moqalaqeno,
unda vaRiaroT, rom Cven sul sawinaaRmdego faqtsa vxedavT da presa
Siac iyo is cnoba, romelic amas adasturebs. am loialobas Cven iq ver
vxedavT. magram Cven viciT, moqalaqeno, da es sasixarulod SemiZlian
ganvacxado, rom baTomis mcxovrebTa cxra meaTedi aRtacebiT miegeba
saqarTvelos jars (mxurvale taSi).
aqve unda gangicxadoT, moqalaqeno, rom araviTar gaugebrobas
da incidents Cvens jarsa da .... mTavrobas Soris adgili ara hqonia
(taSi).
aseTia suliskveTeba da nebisyofa aWarisa da mTeli baTomis olq
is mcxovrebTa da Tavdapirvelad amas unda gauwios angariSi saqarT
velos mTavrobam.
Cven xelTa gvaqvs amis damamtkicebeli sabuTi da nebas mivscem
Cems Tavs gamovaqveyno is telegrama, romelic mTavrobam dRes miiRo,
asli am telegramisa gaegzavna yvela misiebsa da Sefebs. (kiTxulobs
depeSebs).
aseTia, moqalaqeno, sinamdvile, aseTia aWaris xalxis suliskveTe
ba. Cven xelTa gvaqvs SarSandeli mejlisis dadgenileba. Cven xelT
gvaqvs, miuxedavad mravalgvari intrigebisa, baTomis arCevnebSi saqa
rTvelos brwyinvale gamarjveba. iqauri mmarTvelebi iq verafers
ver gaxdebian da bolos da bolos samarTlianoba moiTxovs aRdge
nil iqnes da baTomi da misi olqi Tavis deda-samSoblo saqarTvelos
daubrundes. me minda, moqalaqeno, aq Tqveni yuradReba SevaCero im
22
cnobebze, romelnic Cven mogvivida ucxo saxelmwifoTa misiebisgan
umaRlesi sabWos dadgenilebis Sesaxeb.
gvaqvs 4 cnoba:
I. britaneTis umaRlesi komisaris, sadac is laparakobs baTomis
droebiT okupaciaze.
II. Cveni diplomatiuri warmomadgenelis stambolSi, rcxilaZis, 5
marts miRebuli, sadac is laparakobs droebiT okupaciaze da baTomis
bedis gadawyveta unda moxdes osmalebTan erTad.
III. 9 marts gabasi, sadac is ityobineba, rom baTomi cxaddeba, ro
gorc porto-franko.
IV. 16 marts safrangeTis misiis mier, sadac es cnoba laparakobs
damoukidebel saxelmwifoze TviT baTomisa da patara zonisa.
yvela am cnobebze erTi ram SeiZleba iTqvas: st non e vere, e ben trovato.
mTeli is muSaoba, romelic baTomis da mis olqSi swarmoebs, es aris
cda, niadagi da safuZveli miscen im patara saxelmwifos, romelzedac
safrangeTis misiis cnoba laparakobs da romelsac sxva da sxva agen
tebi damoukidebel aWaristans eZaxian.
swored amnair mdgomareobaze ityvian: Senc waxdi, mec wamaxdine,
qriste aRsdga gixarodeso.
veraviTari Zala da milionebi aseT kuriozul protests xorcs
ver Seasxams. gana ar ician, rom sakmarisia saqarTvelom daketos Tavis
sazRvrebi, aWaristanis saxelmwifodan mxolod usiamovno maxsovroba
darCeba. SesaZloa amas Tan mohyves saqarTvelo da mTeli amier-kavka
sia da vin icis rogor daSavdebian isinic, vinc bedavs es boroti saqme
inglisis saxeliT akeTos. mere ra dros xdeba, moqalaqeno, yovelive
es? CrdiloeTis safrTxe karzea momdgari, Savi Rrublebi mogrovil
ia horizontze da Cven ki did Zalas da energias amaSi vxarjavT. es
didi istoriuli danaSaulia saerTo saqmis winaSe da guldamSvideb
iT SemiZlia ganvacxado Tqvens winaSe, rom saqarTvelos mTavrobas
yovelive amaSi yvelaze naklebi brali edeba. saqarTvelos mTavroba
ver Seurigdeba Seqmnil mdgomareobas, is Tamamad ganagrZobs Tavis
muSaobas, is miiRebs yovel Rones daubrundes Tavisi organiuli naw
ili Tavis sxeuls, aRadginos mTlianoba cocxali organizmisa, raTa
normaluri funqciebi daiwyos Cveni saxelmwifos yvela organoebma.
Seecdeba gadalaxos yvela dabrkolebebi, axsovs ra, rom am SemTxveva
Si igi akeTebs mTeli amier-kavkasiis saqmes da emsaxureba kacobriobis
umaRles idealebs. (taSi).
Tavmjdomareobs aleqsandre lomTaTiZe, romelic acxadebs, rom
baTomis sakiTxis gamo gamarTul saxalxo mitingis Tavmjdomarisagan
man miiRo mitingis Semdegi dadgenileba:
„muSaTa da moqalaqeTa mravalricxovani mitingi, Tavmoyrili
baTomis olqSi Seqmnili mdgomareobis gamosarkvevad, erTxmad aRi
arebs, rom 1918 w. 1 aprils osmaleTis jarma aiRo q. baTomi saqarT
velos mxedrobasTan brZolis Semdeg da mis xelT igdo baTomis olqi,
23
romelic sabWoTa mTavrobam brestis zavis Tanaxmad osmaleTis impe
rias gadasca.
saqarTvelos xalxi mas Semdeg, rac osmaleTi msoflio omSi dam
arcxda, mudam-dRe eloda baTomis olqis SemoerTebas, romelic et
nografiulad, kulturulad da istoriulad uxsovar droidan saqa
rTvelos ganuyofel nawils warmoadgenda.
baTomis olqis mcxovreblebma Tavis arCeul warmomadgenelTa
piriT, romelTac Seqmnes mejlisi, sayovelTaod aRiares, rom samah
madiano saqarTvelos Seuryeveli survilia deda-saqarTvelosTan
avtonomiur safuZvelze gaerTianeba.
q. baTomis mcxovreblebma saqalaqo arCevnebSi 29 Tebervals
1920 w. Tumc is swarmoebda qarTvelTaTvis metad ara xelsayrel
pirobebSi, mkafiod da gadaWriT gamoTqves Tavisi azri, rom baTomi
saqarTveloa, is aseTi iyo Zveli reJimis drosac, da moiTxoves
baTomis saqarTvelos respublikisaTvis gadacema.
miuxedavad xalxis neba-survilisa, romelic eyrdnoba revoli
uciisa da Tavisuflebis did princips – erTa TviTgamorkvevis ufle
bas – baTomis saokupacio mTavroba ganagrZobs Zvel gzas – qarTvel
Ta devnas da maTi interesebis udierad fexqveS gaTelvas da am mizniT
is wineT eyrdnoboda gen. denikinis momxreebs, am Jamad ki panTur
qistebisa da anarqistul-bolSevikuri elementebis bloks.
q. baTumisagan karikaturuli saxelmwifos Seqmna moaswavebs sa
qarTvelos demokratiis interesebis fexqveS gaTelvas da respubli
kis ekonomiur-politikuri ganviTarebisaTvis karebis daxSobas. es
baTomis olqis mcxovrebTa spekuliantTa xelSi gadacema iqneba, rom
lebic exla iq daTareSoben da amier-kavkasiis demokratias yvlefen.
baTomi usaqarTvelod mkvdaria, damoukidebeli saqarTvelos
arseboba ubaTumod yovlad SeuZlebelia.
iRebs ra yvela amas mxedvelobaSi, mitingi kategoriulad moiT
xovs damfuZnebeli krebisagan da mTavrobisagan gabedul nabijebs
baTomisa da olqis SemosaerTeblad, xolo did saxelmwifoTa warmo
madgenelTagan daCqarebiT saqarTvelos interesebis dakmayofilebas.
mxolod am gziT SesaZlebelia megobruli urTierTobis damyare
ba saqarTvelosi did mokavSire saxelmwifoebTan“.
damfuZnebeli kreba taSiT egebeba am dadgenilebas.
amis Semdeg mdivani kiTxulobs baTomidan gamogzavnil samusli
mano saqarTvelos mejlisis Tavmjdomaris mamed-beg abaSiZis Semdeg
depeSas:
„saqarTvelos damfuZnebeli krebis Tavmjdomares.
gasuli wlis 31 agvistos mTeli baTomis olqis musliman qar
TvelTa warmomadgenelTa yrilobam, romelic Seikriba qalaq ba
TomSi inglisis adgilobriv sardlobis nebarTviT, RvTis da qvey
nis winaSe aRiara, rom qalaqi baTomi da baTomis olqi ganuyreli da
ganuyofeli nawilia saqarTvelosi da moiTxova, rom xelovnurad
24
saqarTvelosagan mowyvetili olqi avtonomiurad gaerTianebul
iqnas deda-samSoblo saqarTvelosTan. yrilobam airCia mejlisis wev
rni, romelTac daavala ezrunaT yrilobis xsenebul dadgenilebis
sisruleSi misayvanad. es gadawyvetileba baTomis olqis musliman
qarTvelebisa, romlebic 95 proc. Seadgenen olqis mcxovreblebisas,
mejlisma acnoba specialuri delegaciis saSualebiT rogorc saqa
rTvelos mTavrobas da didi britaneTis umaRles komisars kavkasia
Si mister uordrops, ise sxva saxelmwifoTa warmomadgenlebsac. amis
Semdegac baTomis olqis qarTvel muslimanebs ara erTjel da orjel
gamouTqvamT Tavisi nebisyofa olqisa da qalaq baTomis saqarTve
losTan avtonomiurad gaerTianebis Sesaxeb.
miuxedavad olqis mcxovrebTa aseTi neba-survilisa, mokavSire
Ta umaRles sabWos gadauwyvetia, rom qalaq baTomisagan mciredi
zoniTurT gamoiWras „patara saxelmwifo“. umaRlesi sabWos es gad
awyvetileba, romelic ewinaaRmdegeba xalxis neba-survils, sasikvdi
lo laxvars scems rogorc Cvens olqs, ise deda-samSoblos saqarTve
los, romlis ganuyofeli nawilia qalaqi baTomi da misi olqi.
baTomis olqis qarTvel muslimanTa mejlisis da samuslimano
saqarTvelos ganmanTavisuflebel komitetis saxeliT vacxadeb ra
umaRles protests mokavSireTa umaRles sabWos zemoxsenebul gad
awyvetilebis gamo, vTxov Cven Zmebs – qristian qarTvelebs, saqarTve
los damfuZnebel krebas da mTavrobas ar dagvtovon aseT ubedur md
gomareobaSi, rac Tavs dagvatexa qarTvel muslimanebs umaRles sabWos
dadgenilebam; mogvxedon da dagvexmaron am ubedurebis Tavidan asac
ileblad; miiRon yovelgvari RonisZieba, raTa baTomi da baTomis olqi
avtonomiurad gaerTiandes deda-samSoblo saqarTvelosTan.
Cven ki, qarTveli muslimanebi mTel qarTvel erTan TiTo-orola
Cveni mtrebis mier mosyidul pirTa gamoklebiT, ficsa vdebT RvTisa
da qveynis winaSe, rom ukanasknel sisxlis wveTamde davicavT umaRles
sabWos mier fexqveS gaTelil Cven uflebebs.
baTomi da baTomis olqi, rac unda gaxdes, ra didi msxverplis
gaRebac ar unda dagvWirdes amisaTvis, avtonomiurad unda SeuerT
des deda-samSoblo saqarTvelos. uamisod warmoudgenelia saqarTve
los damoukidebloba. uamisod SeuZlebelia Cveni xalxis normaluri
ganviTareba.
baTomis olqis musliman qarTvelTa mejlisis da samuslimano
saqarTvelos ganmanTavisuflebel komitetis Tavmjdomare mamed-beg
abaSiZe“.
(damfuZnebeli kreba am depeSas taSiT egebeba).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-n Cxenkels.
akaki Cxenkeli. moqalaqeno! es aris Cven movismineT depeSa baTu
midan mosuli samuslimano saqarTvelos saxeliT, movismineT misi sa
lami, erTguleba deda-saqarTvelosadmi da Cven aRtacebiT vegegebiT
am gancxadebas. masze win Cven movismineT gancxadeba Cveni Tavmjdom
25
aris piriT gadmocemuli Cven win mozRvavebul xalxis, saqarTvelos
demokratiis, qarTveli eris; es mozRvavebuli xalxi marto aq, Cven
win ki ar aris, igi aris yvela Cven daba qalaqebSi, provinciebSi. ras
moaswavebs es, moqalaqeno? imas, rom erTxel kidev iTqva, rom saqris
tiano da samahmadiano saqarTvelo aris ori Zma erTi meorisagan
ganuyreli da verc gayris maT raime Zala. swored, gamovdivar ra, am
or gancxadebidan, me ver vilaparakeb im Sewuxebuli kiloTi, romli
Tac ilaparaka SekiTxvis avtorma.
me vityodi, batonebo, barjgi dasmulia iq, sadac wydeba saqarT
velos daunawileblobis, mTlianobis sakiTxi, iq sadac wydeba misi
damoukideblobis da Tavisuflebis sakiTxi, es aris axalcixe-xulos
xazi, artaan-ardanuWis xazi. me vityvi mxolod, rom saqarTvelos
mTlianoba, saqarTvelos dideba iwyeba ardanuWSi. amas Cven Zveli
istoriac mogviTxrobs. meores mxriv Cven gvaqvs erTi mniSvnelovani
data – 29 Tebervali. es aris baTumi, romelic RaRadebs Cven awmyoze
da momavalze; romelmac sayovelTao arCevnebSi Tavisi xma deda saqa
rTvelos misca. – baTomi, amaze me ukve mogaxseneT Tavis droze, aris
dasabami Cveni ganmaTavisuflebeli moZraoba, Cveni demokratiuli
respublikis Zlevamosilebisa, Cveni politikuri simwifisa; baTomi
aris saTave, romelmac demokratia gaxada sruli suverenuli, ara
marto Tavis samSobloSi, romelmac igive demokratia gaxada agreTve
mesveurad did ruseTis revoliuciisa.
ai am or adgilas Tqmuli sityva ukve saqmed iqca. me ar SemiZlia aq
ar Sevexo im auwerel sibneles, romelic SesaZloa mogvagonebdes erT
sardlis mier alpebis gadalaxvas, da romelic sZlia Cvenma mamacma
jarma, roca man susxian zamTarSi gadaiara gayinuli maRali qedebi
da daikava ardanuWi da xulo. me am gzas vicnob, mivlia iq zafxulSi,
vicnob am qedebsac. es iyo ivlisSi. me vici da maxsovs dRevandlamde
is daRliloba, is simware, romelic me ganvicade maSin, e. i. zafxul
Si. da es qedebi gadalaxa Cvenma jarma zamTarSi mTeli Tavisi bargiT,
iaraRiT, (Zlieri taSi yvela skamebze). amitom me unda mogaxsenoT, mo
qalaqeno, rom Cvena gvaqvs namdvili jansaRi saxelmwifo. da es iqidan
sCans, pirvel yovlisa, rom mas hyavs aseTi Segnebuli mamaci da maRali
movaleobis grZnobiT gamsWvaluli jari.
aq iyo naTqvami, gareSe-saqmeTa ministris mier im saSinelebaze,
romelic SesaZlebelia, mogvelis Cven CrdiloeTiT. me ara vfiqrob
mainc da mainc, rom aucilebelia sisxlis Rvra moxdes bolSevikebTan,
me ara var momxre sisxlis Rvrisa, miT umetes me ara var momxre omisa
saqarTvelosa da ruseTs Soris, miuxedavad imisa Tu romeli partia
aris iq gabatonebuli. magram me var momxre qveynis dacvisa, me var
momxre saqarTvelos damoukideblobis dacvisa da roca viTvalis
wineb im gmirobas, romelic gamoiCina Cvenma jarma, me vambob, saqarT
velos SeuZlia damSvidebuli iyos: misi norCi, magram suliT Zlieri
jari Tavis movaleobas pirnaTlad Seasrulebs, is mas daicavs. (taSi).
26
mogexsenebaT, rom saqarTvelo warmoadgens geometriul samkuT
xeds, romlis centraluri kuTxe midis samxreT dasavleTiT, Tu Cven
magraT gvaqvs mibjenili Cveni zurgi am kuTxeze, raica warmoadgens
bunebriv simagreebs, maRal qedebs, Cveni xelebi Tavisufalia sruli
ad da SesZlebs gaumklavdes CrdiloeTidan mosul mters. da amitom,
rac unda gakeTebuliyo baTomis mimarT, is gakeTebulia – baTomis
olqi saqarTvelos xelSia, me es mrwams da es marto rwmena ki ar aris,
es ukve realobaa, faqtia.
magram, erTi saSineleba mainc moxda, Cven ukve oficialurad gad
mogvces aq, rom baTomis sakiTxi gadaWriliao.
me vici omis damTavrebis Semdeg, roca sazavo molaparakeba iyo
parizSi da versalSi, iq iyo SemoRebuli erTi axali meTodi, wesi, ro
melic gamoixateboda imaSi, rom ar moismenden damarcxebul saxelm
wifoTa warmomadgenlebs da ise daadgenden ganaCens. Tqven iciT, rom
ar moismines warmomadgenlebi arc germaniis, arc avstriis, ungreTis,
bulgareTis da arc osmaleTisa da ise gamoitanes gadawyvetileba maT
Sesaxeb. es meTodi SemoiRes parizSi da versalSi, magram igi ar icis
istoriam da saerTaSoriso uflebam yovel SemTxvevaSi, ase moepyren
mokavSireni mtrebs. ibadeba kiTxva, gana Cven mtrebi viyaviT? gana Cven
zurgs ukan, Cvenda daukiTxavad unda gadaewyvitaT es CvenTvis sasi
cocxlo sakiTxi?
is, sakiTxi, romelzedac damokidebulia Cveni arseboba, Cve
ni yofna-ar yofna? rasakvirvelia, amis pasuxs me ver miviReb, misi
avtorebi aq ar arian. magram Cven xom mtrebi ar viyaviT! Cven viyaviT
mokavSireebi. is sisxli, romelic Cveni Zmebis mier daiRvara am omSi,
aRemateba, proporciulad Tu SevadarebT, ruseTSi mcxovrebTa sxva
erovnebaTa mier daqceul sisxls. vin viyaviT Cven, an ra viyaviT? gana
mokavSireebma ar icoden? gana maTi warmomadgenelni ar iyvnen yvela
frontebze, gana isini ar gamosTqvamden Cvens winaSe petrogradSi
Tavis gancvifrebas da aRtacebas imis Sesaxeb, Tu ra roli iTamaSa
qarTulma mxedrobam rogorc oficrobam, ise jariskacobam? gana maT
ar icoden, vimeoreb, es? da miuxedavaT amisa Cvenze igive wesi, igive
meTodi, romelic ar icis istoriam da saerTaSoriso uflebam, ga
naxorcieles Cvenma mokavSireebma! me vambob xazgasmiT – Cvenma mokav
Sireebma. Cveni jari rom sdgas ardanujSi da xuloSi aris mokavSire.
Cven Cveni Tavi migvaCnia mokavSired. me vfiqrob, Cven ar gvxvdeboda
es, ar unda gaevrcelebiaT Cvenze es meTodi. me vfiqrob, mokavSireebs
ar unda daeSvaT erT wuTsac Cvens mimarT brest-litovskis zavi. es
ki sworeT brest-litovskis ganmeorebaa, roca Cven amogvTxares mar
jvena Tvali – baTomi Cvenma istoriulma mterma osmaleTma da mxdal
ma balSevikebma. balSevizmi, rogorc socialisturi moZraoba ki ar
iyo saSiSi, amas Cven gauwevdiT angariSs. magram balSevizmi, romelic
iCens simxdales, mtris winaSe, iCoqebs vilhelmis winaSe, Ralatobs
samSoblos, uaryofs saxelmwifos – am balSevizms Cven ver Seurig
27
debiT. es iyo maSin. da dRes ki Cveni mokavSireebi, romlebTan erTaT
Cven vibrZodiT da sisxls vRvridiT, ai es mokavSireebi xelidan gva
clian imave baToms.
ra moxda? osmaleTs baTums ar daubruneben, ra Tqma unda. aris
demagogiuri qadageba sxva da sxva jgufebisa, romlebic marTlac
avrceleben xmebs, baTumi osmaleTs daubrundebao, rom osmaleTi aris
xvalindeli patroni baTumisao. es aris siyalbe. namdvilaT ki osma
leTi omSi damarcxda da Cven ar gvgonia, rom damarcxebul saxelmwi
fos iqiT umateben teritorias, Cven viciT, rom piriqiT aseT SemTx
vevaSi maT CamoWrian.
Cven viciT stereotipuli muxli versalis sazao xelSekrulebisa,
romlis ZaliT germaniam, avstriam da bulgareTma ukve uari sTqves
brest-litovskis zavze da aqedan gamomdinare uflebebze da ukve
moaweres xeli am xelSekrulebas, exla jeri midga osmaleTze, manac
unda moaweros xeli am muxls. maSasadame aq ixsneba sakiTxi osmale
Tisa, igi arafer SuaSia, maS vis misces mokavSireebma baTomi? gana
is ganuyrel nawils ar Seadgenda saqarTvelosas? gana odesme yofi
la es sadao, rac Cven ruseTis farglebSi vimyofebodiT? rad unda
CamogveWras is, rac Cven sxeulze mizrdili iyo omis dawyebamde, ra
davaSaveT, rad unda davisajoT?
Cveulebriv wesi aseTi unda yofiliyo: aRdgenil unda iqnes pir
vel-yofili mdgomareoba e. i. Cven viyaviT mokavSire, erTad davRva
reT sisxli, erTad gavimarjveT, maSasadame Cveni teritoria xelux
lebeli unda darCes. es imdenad samarTliani da loRikuri debulebaa,
romlis winaaRmdeg galaSqreba da raime dadgenilebis gamotana
CvenTvis yovel SemTxvevaSi pirdapir miuwdomeli da gaugebaria, mi
uxedavad imisa, rom Cven varT Segnebulni, Cven amas ver gavigebT veras
gziT da arc gvinda aseTi ram gavigoT.
Cven baTomTan erTad aRvsdgebiT, an masTan erTad davecemiT. iq
swydeba Cveni damoukidebloba, Cveni Tavisufleba. Cven es saqme ase
gvesmis.
gana mokavSireebma ar unda gauwion angariSi meore garemoebas,
udides garemoebas, rom ruseTis yvela xalxTa Soris – es iyo er
Tad-erTi saqarTvelos xalxi, qarTveli eri, romelmac sxvebis daux
mareblad da piriqiT miuxedavad auarebel gareSe dabrkolebaTa, Se
hqmna iseTi saxelmwifo, romelsac Cven Tamamad SegviZlia vuwodoT
evropiuli saxelmwifo, demokratiuli saxelmwifo. Tqven ityviT,
raT ainteresebs evropas, Tu rogori saxelmwifo daaarsa saqarTve
lom, maTTvis sulerTia. marTlac es ar iqneboda maTTvis saintereso,
Tu sakiTxi ise sdgas, rogorc es mokavSireebs esmiT dRes. namdvilad
ki dRes evropaSi sdgas erTi sadavo sakiTxi: romelma principma unda
gaimarjvos, iman, romelsac warmoadgens bolSevizmi, Tu iman, rome
lic arsebobs evropis demokratiul saxelmwifoebSi da wamovayeneT
Cven? romelma unda gaimarjvos, demokratiam, Tu monarqiam? revoli
28
uciam, Tu kontr-revoliuciam mTeli misi SedegebiT? saxelmwifom,
Tu anarqiam? gana es sakiTxi evropas ar ainteresebs? garwmunebT,
rom Cvenze ufro metad ainteresebs, evropa TviT sdgas xifaTis wi
naSe. Cven ki es xifaTi Tavidan acilebuli gvaqvs, Cven SevqmeniT ase
Ti weswyobileba, igi ukve gafoladda da Signidan mas araviTari
safrTxe ar moelis, es aris Cveni brZolis Sedegi, daskvna. iq ki, evro
paSi, sadac warmoiSva am omis gamo sxva da sxva Zalebi, klasobrivma
momentma miiRo erTob mwvave saxe, sadac erTis mxriv gabatonebuli
da meores mxriv damonavebuli klasebi upirvelesad dapirispirebu
li arian, socialuri sakiTxebi mTelis Tavis simwvaviT sdgas, aqedan
TviT demokratiuli wyobileba did xifaTis win sdgas, im xifaTis
win, romelmac STanTqa ruseTis didi revoliuciis monapovarni, TviT
saxelmwifoc. ra Tqma unda, es sakiTxi axla iq aris mwvave da mas evro
pa angariSs uwevs.
me vici Tu ra mniSvneloba aqvs saqarTvelos, romelic sxvebis
dauxmareblad, winaaRmdeg mravalisagan mraval dabrkolebaTa, da
aarsa is, ris gamtkicebasac iq evropaSi lamoben. me vfiqrob, rom am
jvaredin gzas aziasa da evropis Soris, amier-kavkasias, aqedan saqa
rTvelos, romelic xidia, udidesi mniSvneloba aqvs evropisaTvis,
aqvs misTvis didi mniSvneloba, daingreva Tu damkvidrdeba aq nam
dvili demokratiuli saxelmwifo. am garemoebas ar SeiZleba angariSi
ar gauwion evropaSi, vinaidan, vimeoreb, aq aris jvaredini gza, sadac
upirdapirdeba erTmaneTs evropisa da aziis saxelmwifoebrivoba, an
kidev evropiuli demokratia da rusuli anarqia, dakavSirebuli os
maleTis panislamizmTan.
ismeba meore sakiTxi: gana Cven mezoblebisTvis naklebi mniSvnelo
ba hqonda yvela amas?
gana vinme warmoidgens, rom iarsebebs azerbaijanis da somxebis
respublikebi, Tu ar iarsebebs saqarTvelos respublika? gana sad iyo
revoliuciis samWedlo, romelmac gamosWeda demokratiuli saxel
mwifo? gana es tfilisi ar aris?! Tqven gaxsovT, rom es iyo dro,
roca baqo bolSevikebis xelSi iyo, magram saqarTvelo ki arsebobda.
Tu saqarTvelos respublika ar iarsebebs, me gadaWriT vambob, rom
ver iarsebebs aderbeijanis da somxeTis respublikebi. am wertili
dan unda gamodiodnen Cveni mezoblebi, magram amas, samwuxarod, ver
vxedavT. Cven kidev ar gvaqvs imedi dakarguli, rom isini Seigneben
Tavis interesebs. saxelmwifos daarsebis dros aqvs mniSvneloba ara
simpatias da antipatias, aramed – sasicocxlo interesebs. gana ader
beijanis da somxeTis interesi ar aris, rom saqarTvelo arsebobdes?
gana maT ar ician, rom Cveni damoukidebloba mWidroT aris dakav
Sirebuli baTomis sakiTxTan?
aderbeijani ambobs, baTomi aris kari Cemi navTisTviso. keTili da
patiosani. es aris sakiTxis realurad dasma. azias ase realurad msje
loba ar Cvevia. magram me vsvam sakiTxs, roca aderbeijani ambobs, rom
29
baTomi aris Cemi kario, rad aviwydeba mas, rom evropisaTvis gasavali
kari baqoa?! CvenTvis aqvs baToms mniSvneloba pirvel yovlisa, ro
gorc evropaSi gasaval kars, magram rad iviwyebs aderbeijani, rom
igive baTomi evropisaTvis aziaSi gasavali karia, maSasadme, baqos
gziT? somxeTs Tavis mxriT aviwydeba, rom baTomidan gza tfilisi,
aleqsandropol-julfiT TavrizSi anu sparseTSi gadis, ai sad aris
Zafebis naskvi, e. i. centraluri punqti, sadac unda gadaiWras samive
respublikis yofna ar yofnis kiTxva, aris tfilisi, xolo tfilisi
ubaTumod warmoudgenelia. am rigad baTomSi gareSe ZalTa, msoflio
imperialistTa gabatoneba niSnavs maT gabatonebas tfilisze, baqoze
da aleqsandropolze. ai, ra aviwydebaT Cven mezoblebs.
me reali politikis momxre var, aderbeijans, rom qondes intere
si baTomi Cven wagverTvas, es rom iyos misi sasicocxlo interesi,
kidev mesmis. iyo dro, rodesac aderbeijani fiqrobda osmaleTTan
didi imperiis Seqmnas, es iyo trapezundis xana. is iyo erTgvari gata
ceba, SeiZleba gasagebicaa. dRes ki roca osmaleTi Camovida scenidan,
sasacilo iqneba is politikosi, romelic ityvis, rom igi Zveli saxiT
isev scenaze gamovao, me vkiTxulob ras icavs aderbeijani? gadaWriT
unda vaRiaro, rom yvelafers icavs, igi am SemTxvevaSi Tavis damou
kideblobis garda.
rac Seexeba somxeTs, is ufro met loialobas iCens. man sTqva Tav
is pressaSi, baTomi saqarTvelosi unda iqneso, Tan dasZina – Cvenc in
teresi gvaqvso. ra Tqma unda, interesi aqvT aderbeijans da somxeTs,
magram es aris Cveni SeTanxmebis sakiTxi.
saqarTvelo TviT aris dainteresebuli, rom baTumi Ria iyos misi
mezoblebisaTvis. me vambob, Cven, rom erTi garvanqa naxSiri da Savi
qva ar gvqondes, marto es gza sakmarisia, rom saqarTvelom iarse
bos ekonomiurad. Cven yelamde dainteresebuli varT, rom am gziT
isargeblon Cvenma mezoblebma, Cven gvinda Suamavloba gavswioT ev
ropasa da azias Soris. es ician TviT mokavSireebma da es ician Cvenma
mezoblebma.
me gamovsTqvam erT survils, rom somxis presis loialobas aq
eTanxmebodes maTi delegaciis moqmedeba parizSi; es aris Tavi da Tavi
– sityva erTia, saqme meore; Cven yuradRebas vaqcevT saqmes.
aq aRniSna SemkiTxvelma da sagareo-saqmeTa ministrmac, rom
baTomis olqSi raRac aranormaluri ambebi xdeba. es, Cvenc avRniS
neT winad. Cven movismineT baTomis Sesaxeb, rom iq ar arsebobs saxel
mwifoebrioba, ar aris administracia, ar aris marTlmsajuleba, ar
aris TviTmmarTveloba – aris mxolod gamefebuli anarqia – e. i. iq
aris iseTi mdgomareoba, romelsac Cven ver vxedavdiT Zveli reJi
mis drosac ki. SesaZlebelia ruseTSi kanoni ar vargoda, magram ar
SeiZleba iTqvas, rom kanons sruliad Zala ar hqonoda; aris raime
kanoni baTomSi da olqSi, an kidev misi asruleba? ara, is upatronod
aris mitovebuli.
30
asjer miTqvams, batonebo, „pogromi“ baTomSi 12 ianvars – es Cven
gvawiTlebs, Tumca danaSauli Cven ar migviZRvis; unda gamosTqvaT
imedi, gawiTldebian, unda gawiTlden isini, visac am saqmeSi danaSau
li miuZRvis.
gana cota gaWirveba ganicada aWaram am mokle warsulSi, rom
kidev axali gaWivreba Tavze ar daatydes? am omis dros, roca ruseT
ma mTeli aWara moRalateT gamoacxada, gana am mxares cota ubedureba
daatyda Tavze? aq adgili hqonda iseT epozodebs, romelTa Sesaxeb
me saxelmwifo dumaSi vlaparakobdi, da romelic tanSi Jruantels
gvrida msmenelT. mTeli soflebis darbeva, gadabugva, mcxovrebTa
massiuri Jleta, gadarekva mtris banakSi da bevri sxva sazizRari
movlenani sruliad Cveulebrivi iyvnen. didi alagi am sazizRroba
Si eWira mandilosnebis gaupatiurebas, romelsac sCadioden Zveli
reJimis samxedro Zalebi. iyo mag. aseTi SemTxveva: erTi moxuci mama
grZel skamze daakres, xolo misi sul axalgazrda mzeTunaxavi qaliS
vili mis Tval win gaaupatiures. mama, ra Tqma unda Wkuaze SeiSala,
qalma Tavi daixrCo. rogorc mogexsenebaT, qalebi xSirad gamxecebul
„kazakebis“ devnisagan mTaSi garboden da mSier mwyurvalni iqve iyine
bodnen. erT aseT nairaT gaqceul qals, romelsac sicivisagan da Sim
Silisagan Tavdacvis unari dakargvoda, SimSilisagan gamwarebulma
misma sakuTarma ZaRlma mkerdi amoRadra.
ai, batonebo, ra unaxavs aWaras. Cven viciT, ra safrTxes win idga
saqarTvelo, ra xifaTi moeloda mas, roca misi Svilni gaafTrebulaT
ibrZodnen aq da ruseTSi maTi RviZli Zmebis – aWarlebis saxsnelaT.
maT amisaTvis moRalateobasac ki swamebda Zveli mTavroba, bevrma
didi devnac ki ganicada.
ai, aseTi gaWivreba unaxavs aWaras, magram ras vxedavT dRes imav
aWaraSi da TviT baTomSi, sadac okupacia aris gamocxadebuli? xalxi
damSeulia, titveli, uuflebo, Zveli reJimis msunagi moxeleni dase
via mas, romelnic aTasgvar Zalmomreobas axdens masze. arasodes rusis
„Cinovnikebs“ ar dasdgomiaT iseTi dRe, rogorc axla aqvT maT olqSi
da qalaqSi: scarcven, arbeven, sdevnian, sjian sruliad ganukiTxavad
xalxs. iq ar arsebobs araviTari samarTali, arc ubralo adamianuri
morali moxeleTaTvis. da es maSin, roca aq demokratiuli wyobileba
aris gabatonebuli, sadac wesiereba, adamianis da moqalaqis ufleba
da Tavisufleba uzrunvelyofilia. gana gagonila, rom saqarTvelos
erT nawilSi xalxi stkbebodes politikur da moqalaqeobriv Tavisu
flebiT, xolo meore nawilSi, baTomsa da mis olqSi moklebuli iyos
yvela amas? visi bralia es? vin dausia aWaras es gamxecebuli rusis
moxeleni, vin aris pasuxismgebeli? ra Tqma unda is, vinc dRes iq ba
tonobs, vis xelSiac aris saokupacio Zala-ufleba. Tqven iciT baTomi
dRes erTi veeba sawyobia manufaqturisa, sanovagisa, romelic eyofa
mTels kavkasias, xolo iq da olqSi cxovreba autanelia yovel mxriv.
yvela es simdidre spekuliantebis xelSia, romelnic namdvil mevax
31
SeT da wurbelad moevlinen mcxovrebT. pirdapir gaugonari siZvirea
iq, samjer, oTxjer meti, vinem aq tfilisSi. vin aris amis pasuxismgebe
li? igive saokupacio Zala, Tavis-Tavad cxadia.
Tqven iciT, moqalaqeno, SarSan agvistos aWara-qobuleTis mejlis
ma mTeli olqis warmomadgenlobam, sajarod moiTxova deda-saqarT
velosTan gaerTianeba da Sesaferi deklaracia gadasca mokavSireTa
misiebs, TviT parizis konferencias gaugzavna igi, gadasca Cvens mTav
robas. maSasadame, mcxovrebTa nebisyofa Tanaxmad TviT-gamorkvevis
principisa, yvelasaTvis aSkara iyo. miaqcia Tu ara amas yuradReba sa
okupacio mmarTvelobam? ara. piriqiT, misi agentebi rusis moxeleni
daZrwian provinciaSi, rom xalxi daaSinon, moatyuon da am gziT aamx
edron is Cvens, misi Zmebis winaaRmdeg.
isini damarcxden baTomSi, arCevnebSi, rogorc iciT, didi umrav
lesoba, absoliuturi umravlesoba, qarTvelebma gaiyvanes sabWos
xmosnebad da es maSin, roca iq saqarTvelos Zala, misi mTavroba ar
moqmedebda, roca TavaSvebulad muSaobden misi mtrebi: denikinele
bi, bolSevikebi da vin icis kidev vin, roca adgilobrivi demokratia
autanel siZviris gamo jer isev naxevrad iq ar cxovrobs da gadmox
vewilia aqeT, Cvens teritoriaze. sabWo arCeulia 29 Tebervlidan,
magram ar iwveven dRemde. ratom, ra mizeziT?! imitom, rom is aris
mtkice momxre baTomis da olqis saqarTvelosTan SemoerTebisa.
axla epirebian aRweris moxdenas baTumSi, sadac auarebeli
ltolvilebia ruseTidan, trapezunidan, – ara qarTvelni. undaT isin
ic Seitanon siaSi im ganzraxviT, rom aCvenos qveyanas TiTqo qarTvele
bi umciresobas Seadgenen baTomSi! gana es samarTalia? gana qarTvele
bi mudam ar iyvnen umravlesobaSi baTomis sabWoSi kidev im droidan,
roca iq pirvelad SemoiRes TviTmmarTveloba, e. i. me-80 wlebidan?
visa surT auxvion Tvali? vis unda daumtkicon, TiTqo baTomi saqar
Tvelos qalaqi araa, es icoda carizmma, ar icis mxolod did britane
Tis generlobam!
amasac rom ar sjerdebian! qalaqis sabWos ar iwveven, xolo pro
vinciisTvis fiqroben parlamentis mowvevas, „aWaristanis“ parla
mentis. rogor iwveven mas? aris Tu ara sayovelTao arCevnebi; ara,
ra Tqma unda. soflis yrilobebze, an kidev sruliad daukiTxavad
soflisa, acxadeben ama Tu im pirs, maTi yma da erTguls amorCeulad!
ase sCadioden osmaloni, roca iq „plebiscits“ axdenden. sasircxoa,
damamcirebeli mokavSireTa prestiJisaTvis aseTi saSvalebani. jer
erTi sanam saokupacio mmarTveloba ganukiTxavi baton-patronia
mTeli olqis, misgan mowveuli „parlamenti“ mxolod saTamaSo bur
Ti iqneba mis xelSi; meorec, ratom ar iwveven mejliss, Tu marTla
xalxis survili unda gaigon? gana ar ician, rom mejlisi Sesdga
kidev maSin, roca olqSi erTi qarTveli jaris-kaci ar WaWanebda?
gana ar ician, rom baTomis olqidan Camocileba niSnavs sxeulisagan
Tavis mocilebas? gana maTgan mogonili „damoukidebeli aWaristani“
32
Seurigdeba baTumis CamoWras, mis saerTaSoriso kontrolis qveS
dayenebas?
Tqven iciT, moqalaqeno, rom baTumis olqSi irazmebian Cetnike
bi, isini Semodian lazistanidan da dids safrTxes umzadeben respub
likas. vin razmavs am Cetnikebs, vin awarmoebs olqSi osmaleTis na
cionalistebis politikas, vin hqmnis autanel anarqias? me vkiTxulob
amas da miugeb sruliad gadaWriT: pasuxismgebeli isini arian, visac
mindobili aqvs olqis movla. Cven ar SegviZlia moviTminoT areuloba
olqSi, ar SegviZlia xelmeoreT CavagdoT baTomi saSiSar mdgomareo
baSi, romelsac eltvian erzerumis faSebi da rusis bolSevikebi.
me vsvam erT kardinalur kiTxvas: vin atarebs londonis politi
kas – tfilisSi myofi umaRlesi komisari, Tu baTomSi myofi samxedro
Zala? saWiroa miviRoT gadaWrili pasuxi am kiTxvaze. Cven ki vityviT
sajaroT: is, rac xdeba baTomSi da olqSi, ewinaaRmdegeba inglisis
interesebs. maSin, rodesac Cven vdgevarT CrdiloeTis xifaTis win,
roca bolSevikebi da pan-islamistebi lamoben mTeli amier-kavkasi
is walekvas, aziasa da evropis mTavar gza da xidis Caketvas, baTomis
samxedro Zalis politika pirdapir Zirs uTxris Cven damoukideblo
bas da Tavisuflebas. Cven ar SegviZlia mtkiced davicvaT Cveni saz
Rvrebi CrdiloeTiT, metismetad gagviWirdeba es, roca zurgs ukan
baTomSi da olqSi Cveni Zmebi aseT Seviwroebas ganicdian, roca iq
mzaddeba anarqia bolSevikebis da Cetnikebis gaerTianebuli Zalebi
sa. nu Tu cxadi araa CvenTvis, rom es politika ar aris da ar unda iyos
londonis politika?! es iqneboda uaryofa TviT inglisis saarsebo
interesebisa.
Cven gvwams, rom inglisi da misi mokavSireni mxars uWeren Cvens
damoukideblobas, maT icvnes igi kidec, maSasadame, is, rac amas ewi
naaRmdegeba, rac asustebs Cveni Tavdacvis Zalas, aris imave dros
saxifaTo ara marto CvenTvis, aramed yvela imaTTvis, visac surs am
ier-kavkasia darCes xeluxlebeli, ar iqnes am gziT gadasrolili
anarqiis talRebi ruseTidan aziaSi.
amitom Cven ver gaviziarebT SemkiTxvelis azrs, TiTqo mokav
Sireebis, gansakuTrebiT didi britaneTis sagareo politikas swored
gamoxatavdes baTomis saokupacio Zala. Cven vfiqrobT da gvjera sul
winaaRmdegi. moqalaqeno, dipolomatia kargi saqme aris, politikac
kargi saqmea, magram yvelas eWivreba xerxemali. Ziri da safuZveli
unda hqondes mas mtkice.
da Semdeg, moqalaqeno, aqve unda vTqva, rom Cveni obieqturi mdgo
mareobac iseTia, rom baTomi Cveni unda iyves, yofila warsulSi da
iqneba momavalSi. da TviT mokavSireTa, da gansakuTrebiT inglisis
interesebi moiTxovs, rom baTomi Cvens xelSi iyves.
me SemiZlia kidev erTi davZino, moqalaqeno. im gadawyvetile
baSi, romelic me ar vfiqrob iqnes saboloo, is aris droebiTi, yo
vel SemTxvevaSi Cven gavxdiT mas droebiTad, – iq aris naTqvami, rom
33
baTomi iqneba xalxTa ligis kontrolis qveSo. Cven, moqalaqeno, aq
vizeimeT damoukideblobis cnoba 14 ianvars, maSin aq mTavrobis Tav
mjdomarem saqveynod ganacxada, rom Cven SevdivarT xalxTa ligaSi,
rogorc sworuflebiani wevri, magram ara kantrolis qveS, vinaidan
Cven sakantrolo araferi gvaqvs. Cven SegviZlia dResac es gavim
eoroT baTomis Sesaxeb. mas sakantrolo araferi aqvs. Cven amisaTvis
ar gvibrZolia, es ar iyo Cveni mizani. es mizani iyo sruli Tavisu
fleba Cveni saxelmwifosi, Cveni mizani iyo saqarTvelos gaerTiane
ba. Cveni mizani iyo baTomiT sargebloba ise, rogorc es CvenTvis saW
iro iyo – evropasTan dasaaxloveblad. maSasadame, Cveni mizani iyo
baTomi yofiliyo kari aziasa da evropas Soris. es iyo mizani da vem
saxurebodiT mas.
me vityvi, rom Cven ar dagviviwynia Zveli anderZi, romelic am
bobs: saqarTvelom ar unda dakargos ardanuW-artaanis xazi, Tu ar
unda Tavis mTlianobis dakargva. Cven gvaxsovs meore anderZi, rome
lic daiwera baTomSi. es aris is, rom Cven Cvens momavals ukavSirebT
demokratias, ukavSirebT progress, winsvlas. am or anderZSi savse
biT gamoxatulia da gadajaWvuli Cveni warsuli, awmyo da momavali.
amis damadasturebelia mozRvavebuli xalxi garedan da mravali de
peSebi Cveni moZme mahmadianebisagan baTomidan. Cven sruli imedi gva
qvs damfuZnebeli kreba da mTavroba TavianT movaleobas Rirseulad
Seasruleben da es imitom, rom Cven winaprebis Rirseuli Svilni varT
(xangrZlivi taSi).
Tavmjdomare. Semosulia b-bo Semdegi winadadeba s.-d. biuro
sagan: „akaki Cxenkelis sityvis Semdeg sxdoma Seswydes da sxdomis
gagrZeleba dainiSnos saRamos 7 saaTze“. vin aris winaaRmdegi am wina
dadebisa? aravin. miRebulia. sxdomis gagrZeleba daniSnulia saRa
mos 7 saaTze. exla krebas vxurav.
sxdoma ixureba naSuadRevis 3 s. da 40 w.
saRamos sxdoma
34
guli da Cveni erovnebisa da kulturis Zveli daraji gori. cbierma
imperializmma tlanqad da uceremoniod daiWira Cveni saxlis karebi,
Cagviketa is fanjara, romlis saSualebiT Cven viyurebodiT evropaSi
sinaTlisa da civilizaciisaken. mTeli saqarTvelos demokratia erT
sulovnad gamoexmaura da gaiziara qarTlis tragedia. es aris sruli
garantia imisa, rom Cvens ers TviT stiqia verafers daaklebs, rom Cven
TviT stiqionis Jinsac gaumklavdebiT! aseve erTsulovani unda iqnes
saqarTvelos demokratia baTomis sakiTxSic. Cven gvwams, is miiRebs
yovel zomas, gadalaxavs yovelgvar dabrkolebas, raTa baTomis da
misi olqis sakiTxi gadawydes ise, rogorc amas moiTxovs saqarTvelos
demokratiisa da baTomis mcxovrebTa sasicocxlo interesebi. yove
li mosazrebiT, yoveli TvalsazrisiT erovnulis, ekonomiuris, kul
turulis da strategiulis baTomi ekuTvnis saqarTvelos, vinaidan
igi aris TviT saqarTvelo. Tu baTomi aris ukanaskneli punqti baqos
navTis milisa, is aris pirveli punqti im ekonomiuri, kulturuli da
politikuri milisa, romelic saqarTvelos evropasTan aerTebs. Tu
baTomi aris saWiro amierkavkasiis erebisaTvis, igi aucilebelia da
yovelTvis iqneba aseTi saqarTvelosTvis. Tavisufali baTomi gareSe
Tavisufali saqarTvelosi – yovelTvis iqneba umagaliTo erovnuli
damcireba da sruli ekonomiuri dabeCaveba qarTveli erisa, Cveni re
spublikisa. grZnobs ra yovelive amas socialist-revoliucionerTa
fraqcia mTeli Tavisi arsebiT mxars dauWers yovel im zomebs, rome
lic xels Seuwyobs baTomisa da misi olqis deda sxeulTan – saqarTve
losTan SemoerTebas. unda mogaxsenoT agreTve, rom Cven ar SegviZlia
gaviziaroT is politika, romelsac mTavroba awarmoebs dRemde ba
Tumis sakiTxSi, Cven ver vikisrebT pasuxismgeblobas im mdgomareo
bisaTvis, romelic Seqmnilia yvela sazRvrebze. batonebo, am mokle
xanSi damfuZnebelma krebam daamtkica sagare-saqmeTa saministros
Statebi. gaRebul iqna ara erTi milioni sagareo saqmeebis mosagvare
blad. sagareo-saqmeTa ministri Cven gvarwmunebda, rom saqme kargad
aris, yvelaferi kargad midis. Cven yovelive es davijereT da sagareo
saqmeebis Sesaxeb Cven krintic ar dagviZravs. magram dRes, rodesac
wydeba samuslimano saqarTvelos bedi, ar SegviZlia ar aRvniSnoT,
rom mTeli is politika, romelsac awarmoebda sagareo-saqmeTa samin
istro, sruliad unayofo da uvargisi gamodga. ra aklda mTavrobas
baTumis sakiTxis mosagvareblad? gana mTavrobas aklda TanagrZnoba
erisa am sakiTxSi? ra Tqma unda, ara. Cveni eri mudam mzaT iyo udidesi
msxverpli gaeRo baTumis dabrunebisaTvis. iqneba Tanxa aklda? arc
es aris marTali, vinaidan damfuZnebelma krebam gaiRo aramc Tu min
imumi, aramed maqsimumi, aTjer meti vidre saWiro iyo. an iqneba Cvens
jarsa da gvardias ar surdes brZola baTumisaTvis? magram amis Tqma
xom udidesi cilis-wameba iqneboda?!
maS, rogor moxda, rom baTomis sakiTxSi aseTi saSineli damarcxe
ba ganvicadeT? rogor moxda, rom yarsi, romelic iseTsave pirobebSi
35
iyo, somxeTis xelSi gadavida, xolo baTomi ki Tavisufal portad ga
mocxadda?! batonebo! Cveni sagareo politika iyo politika alal-be
disa, politika bednier SemTxvevisa. masSi ar yofila raime garkveu
li xazi. TviT Cveni respublikis aRiareba de facto moxda winaaRmdeg
Cveni mmarTveli wreebis molodinisa. amaSi Tqven darwmundebiT, Tu
gaixsenebT mTavrobis Tavmjdomaris ukanasknel moxsenebas. aseTive
istoria ewvia baTomis sakiTxsac. baToms hyavs mravali pretendenti,
baTomi gadaiqca im asparezad, sadac Tavs iyrian yovelgvari avanti
uristuli jgufebi da awarmoeben agitacias Cveni respublikis wi
naaRmdeg. aseT pirobebSi Cveni moZraoba baTomis dasacavad iqneba
mimarTuli eoipso osmaleTis, denikinelebis, bolSevikebis da antan
tis winaaRmdeg. upirvelesi sakiTxi, romelic unda davsvaT, Tu Cven
vgrZnobT pasuxismgeblobas, aris Semdegi: vin aris Cveni mokavSire?!
mwuxarebiT unda avRniSno, rom am mxriv Cveni mdgomareoba traRiku
li, unugeSoa. rogorc am erTi wlis winad brZolis velze davrCiT
martoni, ise exlac Cven ara gvyavs arc erTi mokavSire. ai, Sedegi Cve
ni brZnuli sagareo politikisa!..
inglisis politika cnobilia. is iyo yovelTvis intrigebis, is iyo
cbierebis, erebis erTi-meoreze wasisianebis politika. magram ubed
ureba imaSia, rom am albionis cbier politikas Cvenma mTavrobam ver
daupirdapira axali politika demokratiisa, politika gabeduli da
pirdapiri, amier-kavkasiis erTa SeTanxmeba da solidaruli gamosv
la. pirveli saxelmwifo, romelmac TiTqos Zmuri xeli gamogviwoda
iyo azerbeijani, romelTanac xelSekruleba damfuZnebelma krebam
daadastura. da Cven mas salami uZRveniT. magram es mokavSire aramc
Tu ar aris Cveni momxre, is Cvens winaaRmdegi aris. Tqven iciT, ad
erbeijanis mTavrobis oficiozSi gazeT „azerbeijanSi“ gamoTqmuli
azri baTomis Sesaxeb. iq gatarebuli iyo is azri, romelic Zirianad
ewinaaRmdegeba Cvens interesebs. gazeTi icavs im pozicias, rom
baTomi unda darCes neitralur qalaqad. soc.-demokratiulma pres
am gamosTqva imedi, rom es ar iqneboda aderbeijanis mTavrobis azri,
magram menSevikebis prognozi, rogorc yovelTvis, uniadago da usa
fuZvlo gamodga. Cven viciT, rom xan-xoelma sityva-sityviT gaimeora,
rac ewera gazeT „azerbeijanSi»“da daumata, rom mas aqvs erTnairi
garantiebi imisi, rom baTomis sakiTxi gadawydeba ise, rom moxdeba
misi neitralizaciao. Cven vxedavT, rom mas marTlac hqonia aseTi ga
rantiebi da rwmunebani gavleniani wreebisa.
aq iTqva is azri, TiTqos somxeTis politika ar ganirCeodes ad
erbeijanis politikisagan. es marTali ar aris. somxebi amboben, rom
baTomi da misi olqi unda darCes saqarTvelos xelSi, xolo unda uz
runvelyofil iqnas Cveni sasicocxlo ekonomiuri interesebio. da me
mgonia, rom es formula misaRebia; is savsebiT sdgas Cveni suvereno
bis aRiarebis niadagze. miuxedavad amisa Tu dRes somxeTi CvenTan ar
aris, es albad Cveni mTavrobis bralia.
36
baTomis sakiTxSi Cvens winaaRmdeg ibrZvian denikinelebi da bol
Sevikebi. maTTvis sul erTia, vis xelSi iqneba baTomi, maTi survil
ia mxolod, rom baTomi da misi olqi saqarTvelos CamoSordes. ori
mopirdapire mxare gaerTiandnen erTi miznisTvis. maTi mizani am Sem
TxvevaSi erTia, magram Cveni mTavrobis damokidebuleba maTdami sul
sxva da sxvaa. Cveni mTavroba meore weliwadia cdilobs raime kontraq
ti daiWiros denikinTan. damfuZnebelma krebam sami milioni maneTi
gadasdo delegaciis gasagzavnad denikinTan. mTavrobas swamda, rom
denikini gaimarjvebda da is iqneboda baton-patroni ruseTSi, rom is
icnobda Cvens damoukideblobas, magram istoriis Carxi motrialda
da Tqven iciT, rom denikini ganadgurebulia da qud-moglejili gar
bis. miuxedavad amisa Cveni mTavroba dResac awarmoebs molaparakebas
denikinTan, iRebs mis delegatebs. es maSin, rodesac arc ki icis kacma
arian eseni marTla delegatebi, Tu ubralo „beJencebi“. sul sxvanai
ri aris damokidebuleba bolSevikebTan. bolSevikebi SeiZleba Tqven
gZuldeT WiriviT, magram unda gvaxsovdes, rom bolSevikuri ruseTi
aris saxelmwifo da amitom valdebuli xarT ase Tu ise garkveuli
damokidebuleba gqondesT masTan, ase Tu ise kontaqti daiWiroT mas
Tan. Cveni mTavroba arc ki cdila raime SeTanxmeba kavSiri daeWira
bolSevikur ruseTTan, maSin, rodesac, TviT antanta cdilobs mo
laparakeba awarmovos bolSevikebTan (xmauroba). me ar vici, yovel
SemTxvevaSi, Tu osmaleTis reaqcionerebma gamonaxes bolSevikebTan
saerTo ena, nu Tu Cvenma socialisturma da demokratiulma mTavrobam
veraferi gaawyo?! (adgilidan: suli suls icnobs!) maS, rogor moxda,
rom Tqven saerTo salaparako ena gamonaxeT antantis saxelmwifosTan,
aqac albaT suli suls icnobs?! aseTi gamourkveveli da orWofuli
aris mTavrobis politika sxva sazRvrebzedac, aseTive mdgomareoba
aris daRestanSi, soWaSi... marTalia aq Cven saqme gvaqvs „mwvane jar
Ta“-n, magram me minda vicode: aqvs Tu ara mTavrobas garantia imisa,
rom es mwvane jari ar gawiTldeba, ra Tqma unda ara sircxvilisagan,
da maSin rogor fiqrobs mTavroba, ufro advili Tu ufro Zneli iqne
ba bolSevikebTan saerTo enis gamonaxva? erTi sityviT Cveni mdgo
mareoba metad seriozulia. saWiroa garkveuli politika, gabeduli
nabijebi, raTa axali pretendentebi ar gauCndes baToms da mis olqs.
baTomis sakiTxSi mTavrobam dauSva didi Secdomebi, magram qarTveli
eri am Secdomebs gamoasworebs. Cvenma mTavrobam baTomi dahkarga, ma
gram Cven gvwams, qarTveli eri mas isev daibrunebs!
geronti qiqoZe. batonebo! iseTi sakiTxi, rogoricaa baTomis
sakiTxi, ar swydeba parlamentis tribunaze. ar vityvi, rom es
sakiTxi usaTuod sisxliT unda gadawydes, magram es ekuTvnis sakiTx
ebis iseT kategorias, romelnic iaraRiT wydeba. ara Tu parlamen
tis tribunaze, es sakiTxi ver gadawyda TviT parizis konferenci
aze. aseT sakiTxebis gadaWraSi naTlad gamoCnda sisuste parizis
konferenciisa, rogorc amas winaswarmetyvelobden socialistebi.
37
saerTaSoriso konferenciam ver gadaswyvita verc fiumes, verc ze
mo-sileziis da ungreTis, verc osmaleTis da ruseTis da verc sxva
mravali sakiTxebi, romelic wamoyenebuli iyo mis mier. arsebiTad
es sakiTxebi gadadebul iqna ise, rogorc baTomis problema da es
asec unda momxdariyo, vinaidan yovlad SeuZlebelia, rom Tu 4 kacma
gadaswyvita msoflio problemebi, gansakuTrebiT dRes, saerTaSo
riso revoliuciis dros, roca omma gamoiwvia stiqionuri Zale
bi, romelnic erTi-meores ejaxebian, baTomis olqSi Tavi iCina in
teresTa mZafrma winaaRmdegobam. me ar SevaCereb Tqven yuradRebas
imaze, rom baTomi CvenTvis saWiroa. baTomi aucileblad saWiroa
CvenTvis strategiulad, radganac is bunebrivi sazRvaria, Colo
qi ar aris iseTi sazRvari. baTomi saWiroa ekonomiurad, rogorc
kari da porti dasavleTisaken wasasvleli. saWiroa imperializmis
aTvisac, rogorc yeli, romelic saSualebas aZlevs gavlena iqonios
kavkasiaze da Semdeg daiWiros is gza, romelic midis Savi zRvidan
kaspiis zRvamde – Sua aziaSi. aq, rogorc yovelTvis, gadamwyveti
mniSvneloba aqvs ara intrigebs, aramed im ZiriTad interesebs, ten
denciebs, romelic mraval politikur sakiTxebs sazRvravs. baTomi
saWiroa evropis imperialistebisaTvis, radganac iqidan maT Seu
ZliaT gaitanon TavisTvis saWiro nedli masala da Semoitanon Tav
isi nawarmoebi. meores mxriv baTomi maTTvis saWiroa, rogorc samx
edro baza, gansakuTrebiT dRes, rodesac bolSevizmi did safrTxes
warmoadgens dasavleT evropisaTvis; saWiroa, rom es baza, barieri
maT xelSi iyos. aqedan cxadia, rom antantasa da saqarTvelos Soris
interesTa ZiriTadi winaaRmdegoba arsebobs.
magram amas garda aris kidev meore mniSvnelovani momenti: qar
Tveli xalxi saxelmwifos sul sxva safuZvelze aSenebs, vidre dasav
leT evropis demokratiam aaSena. amiT aixsneba is undobloba, ro
melsac isini iCenen saqarTvelos demokratiisadmi. es undobloba
aixsneba ara imiTi, rom Cven uniWoni viyoT saxelmwifos Senebis saqmeSi.
piriqiT, isini darwmunebulni arian, rom Cven gvaqvs niWi saxelmwifos
Senebisa da revoliucionur Semoqmedebisa. es mZafri winaaRmdegoba
romelic gamodis ideur winaswar mosazrebidan, gadadis politikur
SemoqmedebaSi. es undobloba, romelzedac me vlaparakob, batonebo,
maT gamoiCines ara marto am sakiTxSi, Cveni damoukideblobis cnobis
sakiTxSiac. miuxedavad Cveni energiuli moTxovnisa, maT daagvianes
Cveni damoukideblobis cnoba. dasavleT evropis saxelmwifoebma mxo
lod mas Semdeg gvicnes, roca bolSevikebma aiRes rostovi. amiT me
minda vsTqva, rom ruseTis revoliuciam mogvca erovnuli Tavisufle
ba da misi aRiareba. (gvazava: omma mogvca es!) SeiZleba omTanac iyo
dakavSirebuli.
me darwmunebuli var, rom sazogado msvleloba revoliuciisa
TandaTanobiT loRikur msvlelobaSi da ganviTarebaSi dagviax
lovebs imas, rac Cven droebiT davkargeT. magram meore mxriT, ev
38
ropis mxriT aris erTgvari ueWveli undobloba saqarTvelos saxel
mwifoebriv Semoqmedebisadmi da Cvenc, me mgonia, gvaqvs erTgvari
sabuTi undoblad movepyraT maT, romelnic xelmZRvaneloben da
meTauroben sazavo konferencias. msoflio revoliuciis SiSi asaz
rdoebs maT undoblobas da es SiSi iwvevs maTSi reaqciis gaZliere
bas. ra xdeba saerTaSoriso asparezze antantis karnaxiT. antantis
STagonebiT bulgariis teritoria daiWira ruminiis jarebma da
moxda gadatrialeba. antantas, yovel SemTxvevaSi, xelis SewyobiT
moxda ungreTSi gadatrialeba da iq dRes batonobs TeTri ter
ori, romelic ruseTis komunistebis terorze ufro saSinelia. un
greTSi awarmoeben exla nadirobas ara marto komunistebze, aramed
social-demokratebze da iseT adamianebze, romelTac araviTari
kavSiri ara aqvT revoliuciasTan. awarmoeben nadirobas xalxze:
qalebze, bavSvebze da bolos midian iqamde, rom rogorc saSualo
saukuneebSi, swvaven wignebs, biblioTekebs. me mgonia, rom is kon
tr-revoliucionuri SeTqmuleba, romelmac Tavi iCina germaniaSi
da romlis mimarT jerjerobiT neitralur pozicias iWers antan
ta, SeiZleba damTavrdes iseTive samwuxaro tragediiT, rogorc
damTavrda hungreTis revoliucia. me darwmunebuli var, rom an
tantas mokavSireebs rom gaemarjvaT ruseTSi, Cven davkargavdiT
damoukideblobasac da samoqalaqo uflebebsac, romelic mogvca
ruseTis revoliuciam. (gvazava: omma mogvca da ara revoliuciam!)
me piradad ara maqvs is SiSi ruseTis revoliuciisa da sazogadod
revoliuciisa, romelic damfuZnebel krebis wevrma gvazavam sTqva.
me vici magaliTebi imisa, rom ruseTis revoliucionurma mTavrobam
icno damoukidebloba patara saxelmwifoebisa – estoneTis, latvi
is, litvis, poloneTisa da sxvebis. me mgonia, rom imedis warkveTa
ar aris arc politikurad sasurveli. Tu Tqven gindaT awarmovoT
molaparakeba imperialistur saxelmwifoebTan, romelTac mxolod
undobloba gamoiCines Cvendami da romelTac daiWires umTavre
si ekonomiuri da strategiuli punqtebi da erovnul interesebis
TvalsazrisiT Semcdari viqnebiT Tu imav urTierTobas da damok
idebulebas daviWerT rogorc dRemde gviWiravs evropis imperi
alisturi saxelmwifoebisadmi. (gvazava: evropam gvicno defaqto!)
gvicno mis Semdeg, rodesac ruseTis bolSevikebma gadmolaxes doni,
maT gvicnes ruseTis revoliuciis SiSiT. me vambob, rom loialoba
gamoviCineT imperialistebisadmi da isini ki beci da gaufrTxilebe
li nabijebiT ubiZgeben qarTvel xalxs Tavis mowinaaRmdegeTa banaks.
(gvazava: Tqven gamodixarT rogorc bolSeviki?!) me gamovdivar ro
gorc saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevri da iseTive ufleba
maqvs saqarTvelos saxeliT laparakisa, rogorc Tqven. me ase mesmis,
Tqven sxvanairad. Cven gamoviCineT didi loialoba dasavleT evro
pis saxelmwifoebisadmi da yovel wvrilman sakiTxebSiac maT uwev
diT angariSs, isini ki gaufrTxilebel nabijebiT Tavis interesebis
39
winaaRmdeg ubiZgeben qarTvel xalxs da mgonia, rom aqedan Sesaferi
daskvna unda gamoviyvanoT.
Tavmjdomare. sityva gareSe-saqmeTa ministrs ekuTvnis.
evg. gegeWkori gareSe-saqmeTa ministri. moqalaqeno! unda mogaxse
noT, rom sazogadoT yovelnair opozicias pativs vcem, vinaidan Cveni
Rrma rwmeniT cxovrebaSi da miT umetes politikur sferoSi, opozi
cia aucilebel movlenas warmoadgens da masTan, movlenas progresi
uls, vinaidan is mowodebuli aris uCvenos momqmed jgufs, mmarTvel
aparats im Secdomebze, romelTac nebiT Tu uneblieT es mmarTveli
aparati Caidens, da Tavis Tavad cxadia, rom Secdomebi, miT umetes
dRevandel Cven politikur viTarebaSi bunebrivi da aucilebelia.
mdgomareoba metad rTulia da didi Tavxedoba iqneboda, Tu ro
melime Cvengani gabedavda imis Tqmas, rom is ucodvelia. magram am
ave dros opozicias erTi aucilebeli moTxovnileba unda warudg
inoT – es obieqtivoba _ miudgomloba. Tu is am moTxovnilebas ver
asrulebs, maSin is, TavisTavad cxadia, pirnaTlad ver emsaxureba Ta
vis daniSnulebas.
b. Sengelaiam daiwuna Cveni politika. man sTqva, rom Cven poli
tikaSi ar gvqonda sistema, aRebuli swori xazi da ai, aman ra Sedege
bi mogvitanao. Tavdapirvelad unda vTqva, rom es Zalian axirebuli
dafaseba aris politikisa, vinaidan politika dafasdeba ara im gar
Tulebis mixedviT, romelic gvaqvs ama Tu im momentSi, aramed mixed
viT imisa, Tu riT aris gamowveuli es garTuleba da ramdenaT am gar
TulebaSi miuZRvis wili mmarTvel wres, mmarTvel partias. Tqven ver
SeqmeniT solidaroba amier-kavkasiis erebis Soriso, gvisayvedurebs
damfuZnebeli krebis pativcemuli wevri b. Sengelaia, magram mas daavi
wyda, rom swored am mxriv iyo mimarTuli Cveni politika. TviT b. Sen
gelaiam aRiara, – rom is xelSekruleba, romelic iyo dadebuli Cvens
Soris, me vlaparakob adebeijanis da saqarTvelos Soris dadebul xe
lSekrulebis Sesaxeb, sagulisxmo aqtia, – rom misma fraqciam es aRniS
na da miesalma mas. maSasadame, Cven mivaRwieT imas, rom xelSekruleba
davdeviT mezobel respublikasTan da Tu es xelSekruleba ama Tu im
mizezis gamo ar tardeba cxovrebaSi da amas ar atarebs ara saqarTve
los mTavroba, aramed misi kontr-agenti; neba miboZeT, damfuZnebel
krebis wevro pativcemulo b. Sengelaia, mogaxsenoT, rom amaSi brali
saqarTvelos mTavrobas ar miuZRvis. da Tu SeTanxmebas mivaRwevT, gana
es Cveni politikis Sedegi ar aris? gana es did Rirebulebas ar war
moadgens? Tqven ityviT, rom es faratina qaRaldia, es cxovrebaSi ar
gatardeba. me Tqven gekiTxebiT: Tu Cveni kontr-agentebi ar asruleben
am xelSekrulebas, Tqven saqarTvelos mTavrobas unda dasdoT brali?
aseTi meTodi kritikisa aris, Cemis azri, Sedegi im fsiqologiuri
gacndisa, romelSiac, me nebas mivcem Cem Tavs ase vsTqva, imyofeba eser
ebis fraqcia. me Tvalyurs vadevneb maT presas, iq xSirad vkiTxulobT,
rom saqarTvelos mTavroba uilajo, ususuri da uniadagoa da kidev
40
vin icis ufro uares sweren saqarTvelos mTavrobaze. magram rode
sac imave dros, im tribunaze gamodian da winaaRmdegs laparakoben,
rom ara marto saqarTveloSi, aramed rac ki xdeba mTel samyaroSi
yvela amis mizezi gaxlavT saqarTvelos mTavroba, warmoidgineT, mo
qalaqeno, rom Tu baTomis olqi ise ar gadawyda, rogorc yarsisa, am
SemTxvevaSiac brali yofila saqarTvelos mTavrobisa. (gr. veSapeli:
cota brali ki miuZRvis!) imperialistebis sastik mters b. Sengelaias
daaviwyda is, rom am SemTxvevaSi swored imperialisturi tendencia
gamoaSkaravda, rodesac gadasWra am or kuTxes bedi. daaviwyda is, rom
erTi interesi hqondaT imperialistebs yarsSi da meore, rogorc aq
ilaparaka meore Cemze win molaparake oratorma, interesi hqondaT
baTomSi, romelic Seadgens misTvis kars. da marTlac Tu patara saqa
rTvelos mTavroba, misi patara Zal-RoniT ver SeebrZola am bumber
az stiqias da Zalas, Tu amaSi brals sdebs saqarTvelos mTavrobas,
maSin, b. leo Sengelaia, didi warmodgenisa saqarTvelos mTavrobaze
ara vyofilvar da arca var. magram b. leo Sengelaias, romelic Cven
politikas gviwunebs da ver bedavs veraviTars SorsmWvretelobas
Cvens politikaSi, SevamCnie didi gulubryviloba. warmoidgineT, rom
man dainaxa didi sxva da sxvaoba somxeTsa da aderbeijanis politikis
Soris baTomis sakiTSi. (Sengelaia: pressa?) ai, batono Sengelaia, Tu
TqvenTvis realur Rirebulebas warmoadgens is, rac iwereba presa
Si, Tqven cdebiT. marTali sTqva pativcemulma akaki Cxenkelma, mxo
loT maSin davafasebT Cven somxeTis presis pozicias da maSin iqneba
es pozicia gulwrfeli, rodesac imas, rasac daswers „aSxataori“,
an „araCi“ amas somxeTis mTavroba gaatarebs cxovrebaSio... da amiT
ixelmZRvanelebs somxeTis mTavrobis delegacia parizSi. me ki unda
ganvacxado Tqvens winaSe, rom me rogorc sagareo politikis pasuxis
mgebeli, aseTs imeds ver gamovsTqvam da amisTana ndobas maT presas ver
gamoucxadeb. mxolod amiT me, rasakvirvelia, ver vixelmZRvaneleb da
rodesac Tqven iqnebiT sagareo ministri, Tqven maSin SegiZlianT amiT
ixelmZRvaneloT (xmauroba).
ras gvikarnaxebs batoni Sengelaia samoqmedod? Cven unda aRvniS
noT, rom mTeli misi kritika iyo uaryofiTi kritika. me mgonia, rom
aseT dros, aseT momentSi yovlad SeuZlebelia aseTi iaraRiT ga
mosvla am tribunaze, vinaidan Tqven agreTve unda aRniSnoT, Tu ra
dadebiTi mxares unda davdgeT Cven. erTad-erTi, rac man gviTxra, es
bolSevikebTan molaparakebaa. me vici, moqalaqeno, rom batoni leo
Sengelaia, garda imisa, rom damfuZnebeli krebis wevria, is cnobili
publicistia da es mas Semdegs avalebs: man unda icodes, rom Cven ram
denime nota gaugzavneT bolSevikebs da aSkarad gamovsTqviT survi
li bolSevikebTan sazavo molaparakebisa. Cven mimarTvaSi sabWoTa
ruseTisadmi b-n Sengelaias SeeZlo naTlad daenaxa, rom swored Cven
viyaviT mosurneni da gvindoda suliT da guliT, rom bolSevikebTan
molaparakeba dagvewyo da saerTo ena gamogvenaxa.
41
erTad-erTi moTxovna – es aris Cveni damoukideblobis cnoba da
Cvens Sinaur saqmeebSi ar Careva. am niadagze Cven mzada varT molapa
rakeba vawarmovoT, magram bolSevikebs amis survili ar gamouTqvamT
da mTeli maTi momarTva, rogorc xedavT, warmoadgens lanZRva-ginebis
polemikas. es ar Seefereba arc Cvens da arc ruseTis xalxis inter
esebs. b-nma Sengelaiam daamTavra imiT, rom saqarTvelos mTavrobam
dakarga baTomi da qarTveli xalxi mas daibrunebso. me unda mogaxse
noT, rom es ukanaskneli fraza arafers ar niSnavs, rom es saqmis vi
Tarebas ar Seefereba. unda mogaxsenoT, rom baTomi jer aravis ar
daukargavs da baToms saqarTvelo arc dakargavs (taSi). da Tu es ar
gwamT, batono Sengelaiav, Tqven daTvur samsaxurs uwevT im saxelm
wifos da im ers, romelsac Tqven ekuTvniT. me aq ganvacxade, rom Cven
baTomis olqSi dRes warmovadgenT realur faqtors. me aq ganvacxa
de, rom mTeli baTomis olqi moiTxovs saqarTvelosTan SeerTebas. ba
tonebo, gana es niSnavs baTomis dakargvas?
marTalia, Cven, dids pativs vcemT da didis ndobiT vepyrobiT
umaRles sabWos, magram yovel SemTxvevaSi, rogorc me dRes aqa vsTqvi,
mxolod erTs aqvs am sakiTxSi gadamwyveti mniSvneloba CvenTvis, Tu
rogori da ra damokidebuleba aris baTomis mkvidrTa saqarTve
losadmi. baTomis qalaqis arCevnebi, mejlisi, yvela is damanugeSebe
li cnobebi, romelic iqidan mogvdis, ai yvela es gadaswyvets baTomis
beds da me iWvic ar Semdis imaSi, rom gadaswyvets saqarTvelos sa
sargeblod. marTalia, baTomi davkargeT droebiT ori wlis winad,
rodesac saqarTvelo ibrZoda da ara erTi ori saukeTeso Svili Ses
wira am gabedul brZolaSi, magram icis b. Sengelaiam, rom am Savbnel
dros iyo erTi partia, romelic uSlida qarTvel xalxs brZolaSi da
rodesac mobilizacia iyo gamocxadebuli, swored Tqveni partia mo
bilizaciis winaaRmdeg wavida da amiT xeli SeuSala baTomis SenarCu
nebas (Sengelaia: tyuilia!).
me aras dros Tavs ar mivcem uflebas da am tribunas ise ar da
vamcireb, rom vsTqva tyuili. swored maSin, rodesac me samxedro min
istrad gaxldiT, – me moviyvan magaliTs: – quTaisSi momixda wasvla
swored mobilizaciis gamo da Tqven amxanagTan ivane gobeCiasTan, ro
melic samwuxarod aq ara brZandeba, amis Sesaxeb Setakebac ki momixda
(Sengelaia: maSin mobilizacia ar iyo gamocxadebuli, msjelobis pro
cesSi iyo!) swored msjelobisaTvis mTeli sami Tve dagvWirda, vidre
mobilizaciis proeqts miiRebda egreT-wodebuli „kraevoi centri“,
maSin winaaRmdegi iyven Tqveni amxanagebi da unda mogaxsenoT, rom Tu
baTomis droebiT dakargvas vinmem xeli Seuwyo, es aris swored is
partia, romlis warmomadgeneli b. Sengelaia brZandeba.
Tavmjdomare. sityva b. gvazavas ekuTvnis.
giorgi gvazava. (n.-d.) batonebo, saqarTvelom dakarga baTomio,
naTqvami iyo aq. (Segelaia: mTavrobam dakarga!). es sruliad Semcdari
azria. baTomi dakarguli ar aris, baTomi ar daukargavs arc mTavro
42
bas, arc saqarTvelos. am sakiTxis garSemo aris mRelvareba da mgonia,
rom ara gvaqvs sabuTi, rom didi mRelvareba iyos imitom rom sakiTxi
Seexeba baToms, romelic aris TvalsaCino nawili saqarTvelosi, mas
Tan organiulad dakavSirebuli da ganuyreli. bevrs hgonia, rom
baTomi da baTomis olqi saqarTvelos CamosWres. da, rasakvirvelia,
es iwvevs tkivilebs da mwuxarebas. amiT es movlena, es movaleoba
sasixarulo movlena aris, magram is gataceba, romelic dRes gamoiCi
na xalxma, me mgonia, CvenTvis xelsayreli ar aris.
batonebo, Cven win sdgas sakiTxi baTomisa, sakiTxi sazogadoe
brivi, sakiTxi erovnuli, Tumca baTomi erTi kuTxea saqarTvelosi,
magram baTomis sakiTxi aris sakiTxi mTeli saqarTvelosi, rogorc
Tavisufal saxelmwifosi, da amasTanave mTeli evropisa, jer sCans,
es sakiTxi mTlianaT Camoyalibebuli ar aris. Tqven kargaT iciT,
rom msoflio omi daiwyo sul sxva stimuliT, magram is damTavrda
revoliuciiT, mere daiwyo revoliucia. magram is idea, romelic mi
uZRoda omsa da revoliucias, ganze darCa da bolos Camoyalibda
erovnuli idea. Tqven isic mogexsenebaT, rom yvela erma aafriala
wiTeli droSa da yoveli eri yviroda: „proletarebo yvela qveyni
sa SeerTdiTo“. magram exla yvela es proletarebi icaven TavianT
saxelmwifoebs. es imas niSnavs, rom aris istoria da istoriuli pro
cesi midis im gziT, romelic ar ascdeba saqarTvelosac. miuxedavad
imisa, rom zogierTi Cveni partiuli mimarTulebani, SeiZleba zogi
erTi moRvawenic winaaRmdegni iyvnen saqarTvelos Tavisuflebisa,
magram droeba gamoicvala, da gamoicvala azrebi da Sexedulebani am
sakiTxis Sesaxeb. evropis bevri eri exla Tavisufali saxelmwifoebi
arian da is principi, romelzedac amyarebs saerTaSoriso uflebebi,
eWvi ar aris, aqac damyardeba da uzrunvelyofili iqneba aq, saqarT
veloSi. ra moxda iseTi baTomis Sesaxeb, ramac unda gamoiwvios gan
sakuTrebuli mdgomareoba. me aseT Secdomas da amgvar rames ar vxe
dav. marTalia, ukanaskneli cnobebiT viciT, rom baTomi umaRlesma
sabWom gamoacxada porto-frankoT da mokavSireebis mfarvelobis
qveS unda iyos, magram aseTi dadgenileba sruliad ar niSnavs, rom
baTomi unda CamoerTvas saqarTvelos, Cven kargad viciT, ra aris
porto-franko. es mudmivi arasodes ar yofila. es aris droebiTi
movlena. amas sxvaTa Soris, iwereba b-ni gr. rcxilaZe; aseTive iyo
cnoba gazeTebisa. maSasadame, es movlena droebiTia, amitom baTomis
sakiTxi arsad gadawyvetili ar aris da unda gadawydes, rogorc
amas moiTxovs samarTlianoba da msoflio interesi. da Tu baTomi
porto-frankod gamocxaddeba, maSin es sakiTxi gadaecema erTa li
gas. ra aris erTa liga? sazogadoT es aris ukanaskneli daskvna im
mimarTulebisa, romelic miiRo msoflio ambebma am bolo dros. – es
aris idea TviTgamorkvevisa da im ideam, rom unda iqnes daarsebuli
xalxTa liga da is unda awesrigebdes erTa Soris damokidebulebas,
– miiRo am bolo dros uflebrivi xasiaTi. maSasadame umTavresi dan
43
iSnuleba erTa ligisa aris samarTali da mSvidobianoba. Tu es asea,
eWvi ar aris, rom baTomi da baTomis olqi da mTeli samuslimano
saqarTvelo unda iyos saqarTvelosTan. Tqven iciT ra aris samarTa
li? samuslimano saqarTvelo iyo qarTvelebisa. es iyo pirveli kul
turis sxivi saqarTvelosi. mxolod meCvidmete saukuneSi osmaleTma
daipyro es mxare, mxolod meCvidmete saukuneSi gawyda es kavSiri,
da is CamoSorda danarCen saqarTvelos. Seiqmna iseTi saerTaSoriso
mdgomareoba, rom saqarTvelo welSi unda gazneqiliyo. Semdeg saqa
rTvelo SeuerTda ruseTs da dasdo masTan cnobili xelSekruleba
da piroba. Cven viciT, rom iq aris muxli, meoTxe muxli, sadac moy
vanilia rom ruseTi valdebulia saqarTvelosTvis daebrunebina
yvela is nawili, romelic saqarTvelom dakarga: es iyo samuslimano
saqarTvelo. aseTi xelSekruleba iyo dadebuli ruseTTan. Semdeg
ruseTma daipyro baTomis olqi, mere SeTanxmebis ZaliT es qveynebi
unda gaerTianebuli yofiliyo saqarTvelosTan, magram ruseTi Tav
is movaleobas ase ar uyurebda. me minda mivaqcio Tqveni yuradReba
im garemoebas, rom rac ruseTma daipyro es qveynebi, yovelive uf
lebrivi garantia gauqmebuli aris, magaliTad osmaleTis preten
ziebi. saqarTvelo arsebobda, rogorc Tavisufali, damoukidebeli
saxelmwifo, rogorc subieqti uflebisa, mas iseTi xelSekruleba
hqonda ruseTTan, rom misi ufleba ar unda yofiliyo waSlili; amas
iziarebs mTeli evropa, am azrs imeorebs yvela evropis mecnieri.
araviTari gansakuTrebuli cnoba am mxriv ar unda. is iyo saxel
mwifo sazogadod, darCa saxelmwifod da Tu es xelSekruleba hqon
da dadebuli ruseTTan da Tu es xelSekruleba daarRvia ruseTma, es
imas ar niSnavs, rom saqarTvelom dahkarga Tavisi uflebebi.
Tu uflebriv TvalsazrisiT SevxedavT am sakiTxs, – memkvidres am
mxareTa warmoadgens saqarTvelo. eWvi ar aris, rom baTomi da baTomis
olqi saqarTvelos ekuTvnis. amas moiTxovs ubralo samarTali,
ubralo uflebrivi Segneba, me ar minda gavarTulo sakiTxi, Tu ro
gor swydeba evropasa da aziaSi sakiTxi Tavisufal garebisa. es Tqvenc
Zalian kargad iciT, magram mogaxsenebT erTs magaliTs. aviRoT saber
ZneTi, man daiWira smirna, frakia. me gekiTxebiT ra uflebiT? (veSape
li: jariT! jariT!) ara! jarzed ar aris yvelaferi damokidebuli. ra
sakvirvelia, jars didi mniSvneloba aqvs; – jari, maSin aris saWiro,
rodesac Tqven brZolis velzed gadixarT, da zarbaznebs isvriT.
magram aq me uflebriv sakiTxzed mogaxsenebT. uflebrivi sakiTxebi
jer kabineTebSi swydeba, ase rom didi mniSvneloba aqvs am uflebriv
sakiTxs. ra ufleba hqonda saberZneTs, rom smirna daiWira. is ufleba,
rom oTxi, Tu xuTi saukune iyo saberZneTis nawili. magram gana baTomi
da baTomis olqi mudam ar iyo saqarTvelosTan mraval saukuneebis
ganmavlobaSi? Tu ki saberZneTs SeuZlian gadalaxos da aziaSi dai
Wiros es Tu is kuTxe, Tavis Tavid cxadia, rom saqarTvelos ekuTvnis
is, rac mas ekuTvnoda yovelTvis da mas aqvs ufleba daiWiros is, rac
44
ganuyrelia masTan teritorialurad, erovnulad da yovel mxriv.
Tqven SegiZlianT sTqvaT, es SeiZleba omis droso. Cven viciT sxva mag
aliTi. aviRoT poloneTi, romelic daWrili iyo mraval saxelmwifo
Tagan sam nawilad; exla igi SeduRda erT saxelmwifoT – did polo
neTad. Tu es SesaZlebeli aris, Tu es misaRebi aris evropis mowinave
xalxTaTvis, nu Tu kacobrioba Sescvlis am princips saqarTveloSi,
es yovel SemTxvevaSi warmoudgenelia da me mogaxsenebT, rom baTomis
sakiTxi sruliad gadawyvetili ar aris da Tu gadawyda, gadaswydeba
Cvens sasargeblod. amaSi me darwmunebuli var.
garda amisa, xalxTa ligam unda daamyaros rogorc mogaxseneT,
mSvidobianoba, es aris umTavresi moTxovnileba. mSvidobianoba, ra
sakvirvelia dakavSirebulia samarTalTan da iq, sadac samarTali ar
arsebobs, mSvidobianobac SeuZlebelia. ar SeiZleba CvenSi mSvidobi
anoba iyos, Tu baTomi marTlac gancalkevebuli iqneba da amiT mdgo
mareoba garTulebuli iqneba. saqarTvelo aris demokratiuli saxel
mwifo, saqarTveloSi yoveli pirovneba TviTon aris Tavisi mefe,
amsrulebeli Tavisi brZanebisa; TviTeuli adamiani ki Tavisufali
da Segnebulia. rodesac axdenen operacias da cocxal organos Camos
Wrian nawils, Tavis Tavad cxadia, maSin adamiani swuxs, mRelvarebas
ganicdis. maSin yovlad SeuZlebelia Cven davicvaT wonas-woroba da
raime nabijebi ar gadavdgaT. erTa liga, rasakvirvelia, am garemoebas
Caukvirdeba, daicavs moTxovnilebas samarTlisas da interess mSvi
dobianobisas, romelnic ganuyrelni arian. Tu saqarTveloSi mSvido
bianoba ar aris, is ar aris mTel kavkasiaSi da, rasakvirvelia, mcire
aziaSic, ar iqneba es mSvidobianoba. am nairad pirdapiri daniSnule
ba xalxTa ligisa aris, – ar daarRvios saqarTveloSi es mSvidobiano
ba. da me darwmunebuli var, es sakiTxi ise gadawydeba, rogorc amas
moiTxovs Cveni erovnuli, sasicocxlo interesebi. amitom me mgonia,
rom Cven ar gvqonia sakmao sabuTi, rom raime sayveduri gveTqva ingli
sis, an da sxvis winaaRmdeg. me amis sabuTs ver vxedav.
baTomis olqi didi xania sxvas uWiravs, mas Semdeg, rac daiwera
brestis xelSekruleba, rac osmaleTma baTumi daiWira, es mdgomareo
ba grZeldeba. marTalia, es xalxisTvis miuRebelia, Cven amas omi ga
moucxadeT, da es ki swored imis niSania, rom ubaTumod Cven ar Segvi
Zlia cxovreba; Cven imediT uyurebdiT momavals da Tu aqamde nabiji
ar gadavdgiT, es imitom, rom (ramdenad me es vici da ramdenadac daax
lovebuli var mTavrobasTan) pativs vcemdiT ingliss da darwmunebu
li viyaviT, rom isini gadaswyvetdnen baTomis sakiTxs saqarTvelos
sasargeblod. Cven, rogorc mogaxseneT, gvqonda pativiscema inglisi
sa, romlis jarebis xelSi iyo baTomi; dRes mdgomareoba ar Secvli
la, dRes inglisis jarebs iq emateba safrangeTis da italiis jarebi;
Cveni pativiscema didia safrangeTisa da italiisadmi da darwmunebu
li varT, roca isini gaecnobian mdgomareobas, baTomis sakiTxs gadas
wyveten Cvens sasargeblod.
45
marTalia, Tu italiam daiWira fiume da samxreT tiroli, Tav
is Tavad cxadia, es italia ver ityvis, rom saqarTvelos baTomi ar
unda ekuTvnodeso, maSin, roca baTomi saqarTvelos nawilia da mxo
lod droebiT iyo mas mowyvetili. amas aSkarad RaRadebs da swyvets
warsulis istoria: baTomi geografiulad ganuyofeli nawili iyo
saqarTvelosi. da ueWvelia, es sakiTxi saqarTvelos sasargeblod
gadawydeba da Tu gadawyda Cveni survilebis winaaRmdeg, – maSin unda
gavilaSqroT, magram me mrwams, rom es momenti ar dadgeba.
Cemis rwmeniT Cven safrTxe mogvelis ara dasavleTidan, rogorc
es axlaxan sTqva Cvenma mTavrobis Tavmjdomarem, vinaidan, rac unda
iyos impelistebTan laparaki mainc SeiZleba, maSasadame, SeiZleba
saqmis daWera da molaparakebis warmoebac. Cven safrTxe ufro Crdi
loeTidan gvelis, radganac balSevikebTan laparakic ar SeiZleba da
rodesac adamianTan laparaki ar SeiZleba, maSin saqmis mogvarebac
SeuZlebelia.
aq Sengelaiam aRniSna CrdiloeTis safrTxe da sTqva, rom daiw
yeT laparaki CrdiloeTTanao. me vekiTxebi b. Sengelaias: vin uSlis
CrdiloeTs CvenTan laparaks? – aravin. Cvens mTavrobas hqonda miwer-
mowera notebiT ruseTis bolSevikur mTavrobasTan da vinc ki icis
kiTxva, vinc Savs arCevs TeTrisagan, is dainaxavda, rom bolSevikebTan
laparaki ar SeiZleba. isini ar scnoben Cvens damoukidebulebas, ar
scnoben imitom, rom rusuli bolSevizmi – es rusuli imperializmia,
imitom, rom bolSevizmi lamobs aRadginos ruseTi Zvel sazRvrebSi,
maT surT gadalaxon Cveni sazRvrebi da Tu gadalaxes, saxrCobelasac
mogvimzadeben. ai Cven aqedan mogvelis safrTxe da amitom mTeli Cveni
Zal-Rone, mTeli Cveni militaruli energia aqeTken unda mivmarToT.
SeiZleba inglis-safrangeT-italiam daiWiron droebiT baTomis
olqi, magram maT stambolic xom daiWires. da gana es imas niSnavs,
rom stamboli maT sabolood darCebaT? baTomi iseTi gzaa, rom didi
sakiTxia, – ra ufro xelsayrelia saqarTvelos saxelmwifos gan
mtkicebisaTvis – ucxo jarebis baTomidan wasvla, Tu iq darCena?
bolSevikebs ar undaT Cveni damoukidebloba. xom waikiTxeT b. Ci
Cerinis nota? is xom saqarTvelos, rogorc ruseTis erT gubernias
ise uyurebs? amaSi xom darwmunebuli xarT. Cven imedi gvqonda, rom
isini, rogorc socialistebi, miaqcevednen yuradRebas TviTmpyrob
elobis mier warTmeul uflebebs, magram ara, maT daiviwyes yovelg
vari uflebrivi normebi. isini ise gviyureben, rogorc damonebul
xalxs. da ai, es xalxi modis Cvensken. da Tu saqarTvelos xalxi Seg
nebulia, Tu moqalaqes esmis Tavisi interesebi – es aris saqarTvelos
saxelmwifoebrivoba, romelic daicavs Cvens ers, xalxs, uCvenebs mas
ganviTarebis gzas. da Tu es Seigno Cvenma xalxma, – es didi Rirebule
ba iqneba.
saqarTvelom dRes gansakuTrebuli yuradReba unda miaqcios da
daiWiros kavkasionis fermopilebi da daicvas Cveni qveyana hunebis,
46
mongolebis Semosevisagan, romlebic exla Cvens qveyanas walekvas uqa
dian. ai saidan gvelis safrTxe. me zedmeti laparakiT ar mogawyenT
Tavs, Cven dakmayofilebuli varT mTavrobis gancxadebiT – ukve vdge
varT aWaraSi, molaparakebas vawarmoebT da amis garTuleba sruliad
saWiro ar aris. exlaa istoriuli momenti, roca ikvanZeba warsuli
da momavali, Tu Cveni xelidan gauSviT sadave, maSin daiRupeba mTeli
eri. es momenti Cven unda SevinaxoT da Tu SevinaxeT maSin Cven davi
naxavT, rom safrTxe aris CrdiloeTidan da ara dasavleTidan.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. veSapels.
gr. veSapeli. (nacionalisti) batonebo, SekiTxva umetes Sem
TxvevaSi niSnavs imas, rom es Tu is fraqcia damfuZnebeli krebis, par
lamentis Secdomebs naxulobs mTavrobis moqmedebis ama Tu im dargSi,
an pataras, an dids, iseT dids, rom moiTxovs xolme, Tu ra sakvirve
lia, ZalTa ganwyobileba amas xels uwyobs, mTavrobis gadadgomas.
dRevandel SekiTxvas yovel SemTxvevaSi im fraqciisaTvis, romel
ic iyo avtori am SekiTxvisa, ar miscemia xasiaTi mxolod kritikuli,
mas qonda meore mniSvneloba is, rom saerTod damfuZnebelma krebam
gamoTqva azri baTomis sakiTxis Sesaxeb da gansakuTrebiT mTavrobam.
magram cxadia faqti SekiTxvis Setanisa mowmobs imas, rom avtori,
rasakvirvelia, ar aris kmayofili mTavrobis baTomis sakiTxSi. Ta
vis Tavad cxadia rom am Secdomebs aRnusxva unda hqondes, rogorc
ganacxada sagareo-saqmeTa ministrma, xasiaTi ara absoliuturi, ar
amed SedarebiT, da kerZoT dRevandel mdgomareobasTan Sefardebu
li. am mxriv Secdomebi iyo daSvebuli ori gziT: erTi – diploma
tiuri da meore, Tu gnebavT, – samxedro. rac Seexeba diplomatiur
saqmes sagareo-saqmeTa saministros, centrs ver davabralebT imas,
rom rodesac saWiro iyo, an SesaZlebeli iyo mas nabiji ar gadaudgams
baTomis sakiTxSi. am mxriv samwuxarod ver vityviT amas Cveni diplo
matiis evropaSi warmomadgenlebze, e. i. Cven evropis delegaciaze,
romlis Sesaxeb TiTqmis ramdenime Tve aris araferi ismis da erTgvari
kiTxva warmoiTqmeba saerTod muSaobaze da kerZod mizanSewoniloba
ze am Cveni delegaciis muSaobisa evropaSi, jer parizSi da Semdeg,
rogorc es saWiro iyo, londonSi. usaTuod didi aranormaluri mov
lena aris, rom Cven mxolod frangebis, italielebis da ingliselebis
telegramebidan viciT da mxolod konstantinopolis saelCo gamoex
maura mas, viciT baTomis sakiTxis mdgomareoba umaRles sabWoSi. rac
Seexeba Cven delegacias evropaSi, me ar vici ratom ver mouxerxebia
Tavisi cnoba, Tavisi azri am sakiTxis moewodebia saqarTvelosaTvis,
amiT gaeadvilebia ministrisaTvis Tu ara, yovel SemTxvevaSi dam
fuZnebeli krebisaTvis, qveynisTvis am baTomis sakiTxis gamorkveva da
kerZod gamorkveva imisi, ra gaakeTa delegaciam am sakiTxis garSemo
evropaSi. Cven viciT rom, rodesac baTomis sakiTxi pirvelad wydebo
da, es iyo brest-litovskSi, iq Cvenma dipolomatiam daaSava is, rom
roca eZaxdnen monawileobis misaRebaT konferenciaze is ar wavida.
47
exlac baTomis porto-frankod gamocxadeba iseve Cvendasaubedurod
wydeba, rom Cven delegacias ara aqvs saSvaleba miiRon monawileo
ba. da me ar vici ramdenad mizan-Sewonili iyo moqmedeba Cveni dele
gatebisa sazRvar-gareT, rom maT ar gadadges gabeduli nabiji, rom
qarTveli xalxis interesebi daecvaT, roca brestis Semdeg meored
wydeba baTomis sakiTxi.
rac Seexeba ara diplomatiur saqmianobas, samxedro saqmianobas,
es ukve aRar Seexeba gareSe-saqmeTa saministros, magram es ar Seexe
ba marto samxedro saministros, aramed mTavrobasac – aqac usaTuod
aris Secdomebi, vimeoreb unda warmoebdes es pirobebis mixedviT.
batonma ministrma Tavis sityvaSi ganacxada, rom 15 Tebervals mTav
robam icoda, rom ingliselebi apirebden baTomis daclas. Semdeg moi
yvana cnobebi, 20 Tebervals Cveni mTavrobisagan gaica brZaneba, rom
saqarTvelos jars daekavebia baTomis olqi, mxolod 22 Tebervals
mosula pirveli protesti inglisis warmomadgenelisagan da is gag
rZelda pirvel martamdis, rodesac ultimatumis xasiaTi miiRo iqa
ur warmomadgenlis mxriv. ai, am 3 ricxvis Sesaxeb: pirveli is, rom 15
Tebervals iyo aseTi mdgomareoba; rom Tu es ar sCanda mTlad, me vici
rogorc sagareo komisiis wevrma, me SemiZlia vsTqva, rom TiTqmis in
gliselebi exveweboden Cven mTavrobas, rom Cven wavalT da Tqven mzaT
iyaviT, e. i. Cven wavalT da baTomi darCeba imas vinc aq Sevao. me mgonia
aseTi iyo Cveni mdgomareoba, is mdgomareoba, romelic iyo 5 (ar ismis)
me vambob Cveni mTavroba, rom mzad yofiliyo, Cveni samxedro orga
nizacia rom yofiliyo mowyobili, rogorc es saWiro iyo, maSin jer
erTi, 20 TebervlisaTvis mocda ar dasWirdeboda, Cven mTavrobas,
rom brZaneba gaeca mxolod xuT dRis Semdeg im cnobis miRebisa. (ma
Sin arCevnebi iyo da xels SeuSliden) – Semdeg me veTanxmebi mTavro
bas da gareSe-saqmeTa saministros meTaurT da Tqvenc, batono gior
gi gvazava, rom baTomis sakiTxi gadawydes ara loialurad inglisis
mimarT, e. i. Cemi kritika am SemTxvevaSi ar aris aSenebuli ara dRes
saqarTveloSi evropis momqmed Zalebis, romlis warmomadgeneli an
tanta aris, ara am Zalebis winaaRmdeg, aramed am ZalebTan SeTanxmebiT
muSaobaze da nabijze vlaparakob me. da amaSi vpoulob Secdomebs. is
antraqti, romelic iyo baTmSi ingliselebis droebiT wasvlis dros,
es ar iyo gamoyenebuli ise rogorc SeiZleboda gamoyenebuliyo da
sakvirvelia inglisi amisTvis, (ar ismis) ar gamoacxadebda. Semdeg
aviRoT meore momenti, ufro mwvave; me mgonia, rom raRac ara nor
maluri da saerTod saziano movlenis brali unda iyves, rom Cvenma
jarma, rasakvirvelia, mTavrobis brZanebiT da saerTod pirobebis an
gariSiT, e. i. am SemTxvevaSi ingliselebis politikis angariSi, rom
Cvenma jarma daikava strategiuli punqtebi baTomis olqisa, mxolod
axalcixidan – xulomde da ardagan – arTvinamde da ver daikava na
taneb – qobuleTi – cixis-Ziri. SeiZleba aq mizezi iyos imaSi, rom Cve
ni samxedro aparati ar aris gaerTianebuli da yoveli samxedro naw
48
ili ise ver anxorcielebs centridan mosul instruqciebs, rogorc
Seefereba samxedro nawilebis jars. sanam inglisis protesti movi
doda, sanam inglisi ganacxadebda, rom is ar midis, sanam Cveni jari
iyo xuloSi, rom is agreTve yofiliyo qobuleTSi, amaze inglisi oms
ar gamogvicxadebda, mxolod Cven mogvemateboda mesame strategiuli
poziciebi qobuleT-cixis-Ziramde. mxolod amis Semdeg Cven SegveZlo
gveTqva, rom mTavari strategiuli punqtebi Cven xelT aris, dRes ki
uqobuleToT Zneli aris imis Tqma, rom Cven SegviZlia uzrunvel-yo
filad CavTvaloT Cveni Tavi, rodesac Cven marto xuloSi varT. (xma
s.-d. skamebidan: kargi strategi yofilxarT!) didi strategi ar unda
iyves kaci imisTvis, rom gaebedos kiTxva imis Sesaxeb, ratom SesZlo
jarSi miuxedavad saSineli dabrkolebisa, TiTqmis zRapruli gadasv
la axal-cixidan-xulomde, ardaganidan – arTvinamde da ratom ufro
advil pirobebSi moaxdina dagvianeba imis gamoyenebisa, rac unda ga
moyenebuli yofiliyo sxva frontze – natanebis frontze. me vambob,
rom aq aris mizezi imisa, rom Cveni samxedro aparati ar aris mTliani.
me mets ar vlaparakob imisTvis, rom angariSs uwev mdgomareobas.
mxolod imis Semdeg, rodesac mTeli samxedro Zala iqmneba ise aSen
ebuli, rom igi moiqces ise, rogorc moiqca mesame brigada, romelmac
saxelovani furceli Caswera saqarTvelos istoriaSi, mxolod amis
Semdeg Tqven SegiZliaT sTqvaT, rom Tqveni strategia kargi aris.
amis Semdeg, batonebo, movida inglisis protesti, daiwyo in
glisis warmomadgenlebis saSualebiT mTavrobasTan molaparake
ba SeTanxmebaze. es moxda. inglisma, miuxedavaT imisa, rom (ar ismis)
iyo naxsenebi, rasakvirvelia omi ar gamogvicxada imisTvis, rom Cveni
jarebi iyvnen xulo-arTvinSi Sesuli. rasakvirvelia, inglisis war
momadgenelma moindoma Tavisi interesebisaTvis imis gamoyeneba da
amis Semdeg iyo Cveni mTavrobis da inglisis SeTanxmeba. aseTia SeTanx
meba: mokavSireTa Zala, rac yavs baTomis olqSi, uzrunvelyofs Cven
jars, rogorc strategiulad, ise sursaTis gamokvebis mxriv. meores
mxriv inglisi uzrunvelyofs imas, rom aris kontaqti sardlobaSi im
Zalebis iq yofnis dros. moxda es imitom, rom saerTod inglisis da
saqarTvelos Soris ar aris sxvadasxvaoba, radganac baTomis olqSi
myofi qarTveli eris jari, romelic emsaxureba saqarTvelos respub
likas, es jari obieqturad emsaxureba antantis interesebs.
ase moxda sxva frontebzedac. Tavis Tavad cxadia, rom sanam aris
parlamentarizmi ingliss, antantis da saqarTvelos Soris, baTumi
ar warmoadgens iseT rames, rom inglisma saqarTvelo gadaimteros
da Tavis mowinaaRmdege Zalad Caricxos. im mdgomareobaSi, romelic
aziaSi aris, sadac inglisis proteqtoratis qveS myofi yvela kolo
niebi ajanyebis alSi arian gaxveulni, im mdgomareobaSi, rodesac in
gliss uxdeba axali mobilizaciebis moxdena, rom stamboli daikavos
oTxmoci aTasi jariskaciT, rac did xarjebs iwvevs, miumatebT amas
kidev bolSevikebis frontis mdgomareobas CrdiloeT kavkasiaSi, ro
49
melic uaxlovdeba inglisis interesebs sparseTSi da indoeTSi, mi
umateT amas kidev ara normaluri movlenebi evropaSi da aziaSi da
damerwmunebiT, rom sanam aris erTianoba interesebisa SeTanxmeba Cve
ni politikisa inglisis da antantas politikasTan, baTumis sakiTxi
arasodes ar gaxdeba „kazus-bele“.
aseT momentSi, aseT saqmeSi yovel dRes ki ara yovel saaTs aqvs
mniSvneloba. me minda visargeblo am SemTxveviT da mogaxsenoT, rom
nacionalisturi partia, romlis warmomadgenelic me gaxlavarT,
aucileblad sTvlis rom gancxadebul iyos aq, rom is fraza avtonomi
is Sesaxeb, romelic gamoacxada mTavrobis Tavmjdomarem da romelic
meordeba yovel dadgenilebaSi da depeSaSi baTumidgan, Cven migvaCnia
aucilebel politikur faqtad, e. i. rodesac saqarTvelo moaxdens ba
Tumis sakiTxis likvidacias normaluri gziT da Tu normaluri gzebi
sabolood moispoba, Tumca me es ara mgonia moxdes, maSin SesaZlebe
lia baTumis sakiTxi ara normaluri gziT gadaiWras e. i. stiqiurad
gadaiWras, rogorc es moxda italiaSi danuncios meTaurobiT, sul
erTia rogorc unda gadaiWras, rodesac baTumis sakiTxi gadaswydeba,
Cven damfuZnebel krebas eqneba saSualeba sTqvas gadamwyveti sityva
baTumis olqis Sesaxeb. Tavis Tavad cxadia, rom is avtonomia, romel
ic sTqva mTavrobis Tavmjdomarem da romlis Sesaxeb laparakobs sa
mahmadiano saqarTvelo, es avtonomia unda ganxorcieldes ueWvelad
(mTavrobis Tavmjdomare: ueWvelad!) maSin is aWaristani, romlis
Sesaxeb muSaobs ara inglisis mTavroba, aramed inglisis warmomad
genlis dainteresebuli SemTxveviTi agentebi da amierkavkasiis zo
gierT respublikebis warmomadgenlebi, ar vityvi marto azerbeijan
is, maSin es aWaristani ukve faqtiurad ganxorcielebuli iqneba. is
aWara, romlis Sesaxebac laparakobda ara marto parlamenti, aramed
pirveli erovnuli yrilobac da misi erovnuli sabWo, es samahmadia
no saqarTvelos gana ar aris ajaristani? mxolod me mgonia es saxe
li ajaristani exla gamoigones imisTvis rom mas qarTuli saxeli ar
hqondes. es xelovnuri saxelia, mas sxva saxels eZaxden da eZaxian dRe
sac, es saxeli aris gurjistani e. i. samahmadiano saqarTvelo, romlis
sazRvrebi ufro farToa da romelSiac Sedis olTisis olqi da la
zistani. rodesac es gurjistani gaxdeba udides funqciaT Cveni poli
tikisa aziaSi, maSin baTumi iqneba CvenTvis karebi da xidi ara marto
evropasTan damakavSirebeli, aramed aziasTan da im samas milion sa
mahmadiano qveynebTan, romelnic iyvnen istoriuli mezoblebi da ro
melnic kidev darCebian mezoblebad imisda miuxedavad, Tu visi jare
bi iqnebian stambolSi, Tu sxvagan, kargad mowyobil saqarTvelosTan
konstitucionurad Segnebul samaxmadiano saqarTvelo sabolood
uzrunvelhyofs yvela gamahmadianebul saqarTvelos istoriul kuTx
ebis dabrunebas da uzrunvelyofs Cven normalur urTierTobas sa
mahmadiano saqarTveloSi. dasasrul mogaxsenebT, rom is Secdomebi,
romelic me aRvniSne, SeiZleba evropaSi sakmao iyos, rom moxdes mTav
50
robis reorganizacia, an gadadgoma, rasakvirvelia evropis parla
mentSi sxvanairi ZalTa ganwyobileba arsebobs da sxvanairi adaTi ar
sebobs. CvenSi aseTi Secdomebi ar aris miCneuli mTavrobis krizisis
mizezad. CvenSi aris adaTi, rom ar SeiZleba mTavrobis, an saminis
tros politika davardes mxolos imiT, rom man Caidina Secdomebi. aq
politika fasdeba mxolod saerTo xaziT, romelsac atarebs da icavs
ama Tu im saministros meTauri, an mTavroba. Tavis-Tavad cxadia, rom
xazi da mimarTuleba yvela Cveni ministrebisa da Cveni mTavrobisa ba
Tumisaken aris mimarTuli, magram ar iqneba zedmeti ara krizisisaT
vis, aramed gakveTilisTvis, rom gancxadeba xazis da mimarTulebis
Sesaxeb, gancxadeba, rom Cven vakeTebT imas, rac saWiroao, ara kmara.
evropaSi sakmarisia erTi saaTis Secdoma, rom mTavroba, an uwyebis
esa Tu is meTauri gadadges. (adgilidan: Tu parlamenti scnobs Sec
domas) CvenSi, rasakvirvelia, aris Secdomebi, magram amasTanave aris
saWiro sxva nairi ZalTa ganwyobileba. rogorc mogexsenebaT aris
saWiro, rom erTi partia ar iyos mTavrobac, damfuZnebeli krebac,
respublikac da yvelaferic (saerTo sicili). yovel SemTxvevaSi, me
aucileblad mimaCnia Tqveni yuradReba mivaqcio imas, rom usaTuod
erTgvari axali politikuri fsiqologiis damaxasiaTebelia is si
tyvebi, romelic warmosTqves b-n leo Sengelaiam da geronti qiqoZem.
am sityvebis Semdeg unda iTqvas gansakuTrebiT nacionalistebis mier,
arc baton Sengelaias da arc TviT baton qiqoZes ar SeuZliaT daumt
kicon damfuZnebel krebas da erovnulad moazrovne inteligencias
saqarTveloSi, rom mTeli is davidaraba, omianoba da anarqia, rome
lic aris dRes evropaSi da aziaSi, iyos mxolod socialuri insti
tutebis, socialuri ideebis dajaxebis Sedegi.
yovelTvis istoria amtkicebda da exlac amtkicebs imas, rom es
socialisturi saxelebi: bolSevikebi, komunistebi, spartakelebi,
aris Seqmnili imisTvis, rom gangeb, an uneblied damalon istoriuli
erovnuli interesi (gvazava: marTalia!) cxadia, aravis ar SeuZlian
sTqvas, rom dRes bolos da bolos bolSevizmi ar aris wminda ve
likorosuli movlena. dRes ar acxadebs Tavs aramc Tu velikorosiis,
aramed didi ruseTis „rosiis“ aRmdgenel Zalad. me mgonia qarTveli
xalxi mxolod waagebs, Tu is angariSs gauwevs bolSevizms, rogorc
msoflio movlenas, rogorc axal ideebs. bolSevizmi aris CvenTvis
mxolod ruseTi da sxva araferi. am mxriv me SemiZlian vsTqva, rom yove
li evropiuli Zala saqarTvelos respublikisaTvis aris samegobro
da sakavSiro, SedarebiT ruseTTan imitom, rom Tqven iciT, ra iqneba
maSin, Tu bolSevikebma an CvenTan SeTanxmebiT, an CvenTan SeuTanxmeb
lad mainc Seasrules Tavisi wadili da gadmoabijes kavkasiis qeds.
batonebo, Tqven iciT, rom saqarTvelos respublikam ganicada,
Tu gnebavT, okupacia germaniis da inglisis jarebis mier. okupacia
germaniis jarebis mier gamowveuli osmaleTTan omiT, marTalia is
windawin iyo miRebuli, misaRebi da gasagebi iyo Cveni xalxisaTvis,
51
magram TviT inglisis moulodnelma, daupatiJebelma, Tu gnebavT,
strategiulma okupaciam Cven dagvimtkica, rom am evropas, romelic
modis CvenTan, romelic mogvevlina Cven germaniis saxiT, xolo meored
inglisis saxiT, am evropas ar mouspia Cveni saxelmwifo, Cveni respub
lika, Cveni mTavroba...
imas ki veravin ver ityvis, rom bolSevikebi, Tundac erTi eSelo
ni, rom gadmovides, gadauaros saqarTvelos, amas iseve gadaitans Cve
ni respublika, rogorc Cven gadavitaneT evropis jaris okupacia. Ta
visTavad cxadia, rom Tu bolSevikur ruseTs unda CvenTan morigeba,
rogorc Tavis sworTan, romelic gzas miscems gasaCereblad, rasak
virvelia, is unda laparakobdes sxva enazed, ise, rogorc elaparake
ba sxva danarCen ruseTidan gamoyofil saxelmwifoebs, – estoneTs, an
finlandias. is faqti, rom jer arc erT saxelmwifosTan ar ulaparak
niaT ise, rogorc CvenTan, imas mowmobs, rom aq bolSevikebis inter
esebi sxva aris. da es interesebi moiTxovs iseT gamosvlebs, romlebic
mouxerxebeli aris TviTon b. CiCerinisaTvis. da ai moviTxov, rom am
ruseTis sabWoTa mTavrobis winaaRmdeg gamoyenebuli unda iqnes yove
li Zala. Tavis-Tavad cxadia, pirvel rigSi unda iqnes evropis pozi
cia. sazogadoebis, erovnulad, Tavisuflad moazrovne inteligenci
is azri, unda gamoyenebuli iqnes yovelive Zala.
amiTi samsaxuri Cven evropam gagviwia germaniis saxiT da SeiZleba
aseTive samsaxuri gagviwios evropam inglisis saxiT, radganac saqa
rTvelos da inglisis interesebi aziaSi, ruseTTan Sexebis dros er
Tiani aris. batonebo, dRes damfuZnebelma krebam moismina ara erTi
SekiTxva. erTi iyo legaluri, parlamentaruli s.-f. fraqciisa, meo
re SekiTxva: ki iyo, ar vityvi ara legaluri, quCidan Semotanili, ar
vici visi piriT, an visi iniciativiT aq ukve mogaxsenaT b. gvazavam, Tu
rogori xasiaTi miiRo quCam da vis interesebze gaisma iq laparaki,
(xmebi: federalistebi iyvnen?...) iq gaismoda sxva da sxva lozungebi.
(geleiSvili: ra lozungebi?) ra da magaliTad Zirs inglisi, romelic
dRes niSnavs mxolod erTs: – gaumarjos bolSevikur ruseTso (xmau
roba. niniZe: iqneba Tqven iyaviT?) ukacravad, Cven quCaSi ar davxetia
lobT. (mxurvale taSi n.-d. skamebzed. sicili. Tavmjdomaris zari)
Cven momxre varT parlamentarul saSualebiT kanonmdeblobisa da
ara quCuri saSualebiT. es Tqveni meTodi aris, magram meSinian, rom
winaaRmdeg ar wavides es meTodi da zed fexi ar waitexoT. (dadiani:
arc magaTi meTodia nu geSiniaT, xmebi s.-d. fraqciidan: es dadianis
meTodia). ai, batonebo, me vambob, rom dRes iseTi momenti dadga, rom
SeiZleba damfuZnebeli krebisaTvis momwifdes ara SekiTxva, Tu ra md
gomareoba aris baTomSi, aramed imaze, Tu ra mdgomareoba aris Crdi
loeTSi, ruseTis sazRvrebzed. Tqven iciT, moqalaqeno, rom Seqmnil
ia iseTi mdgomareoba, rom bolSevikuri ruseTi, velikorosebi Cven
karebTan arian mosuli Zveli ruseTis generlebis meTaurobiT, da ara
axla, ara Tqven socialisturi ruseTis. socialisturi strategia ar
52
gamodga, ra vqnaT. (sicili) mosulni arian ekaterinodarSi da modian
kavkasiaSi. aseT dros ar SeiZleba gadayola im sakiTxze, romelmac
SeiZleba sruliad Tvali auxvios xalxs da sul sxva mxrisaken miapy
ras yuradReba. (niniZe: es Tqveni aRmoCena ar aris, batono?). Tu Cemi
aRmoCena ar aris, me ar mesmis maS raT xarjavT fuls, Tundac „borba
zed“. me vambob im gazeTzed, romelic dRes emsaxureba aseT „nastroe
niebs“ b-n mdivnis saxiT, romelic amave dros aris damfuZnebeli krebis
sagareo komisiis Tavmjdomare, didis xnis wineT iyo Semotanili es
SekiTxva, magram dRes mas Sexvda ar vici ratom, meore SekiTxva soc.-d.
mxridan: marTalica xarT, saSiSi aris!). batonebo, Tu quCa Tqven ar
gaSinebT, darajebi moxseniT quCaSi. (sicili yvela skamebze. taSi mar
jvniv. Tavmjdomaris zari). da ai, batonebo, dRes iseTi mdgomareoba
dadga, rom sakiTxavi sul sxva gvaqvs, es aris Cveni damokidebuleba
ruseTTan. aseT mdgomareobaSi damfuZnebeli krebis yoveli wevri
valdebuli aris ganacxados, rom qarTveli xalxis mTavari yuradReba
unda iyos miqceuli CrdiloeTisaken. mTavari yuradReba unda mieqces
Cven damokidebulebas bolSevikur ruseTTan.
me ara var am SemTxvevebSi, pesimisti, me mwams, rom is saxelovani
jari, romelic Seqmna qarTvelma xalxma, Tavisi patara patriotizmi
sa Tu egoizmis karnaxiT, rom dRvandel pirobebSi germaniis saxelo
vani korpusebi ar akeTeben imas, rac gakeTebuli iyo ai, magaliTad
erT kviraSi, rodesac man gadalaxa swrafaT iseTi qedebi, rogorc
iyo artaanis qedebi da gadavida artanujsa da xuloSi. ai, aseTi jari
me mgonia sawindari aris imis, rom Tu is bolSevikebis jars daxvda, is
aCvenebs mas, rom samoqalaqo omi, gasacarcvavad, carcva-glejisTvis
omi damSeuli xalxis gasaZRomad da WamisaTvis omi da omi erovnuli,
eris uflebis dacvisTvis sxva da sxva arian da Tu bolSevikebis taq
tikaSi gamodga ruseTSi, me mgonia rom balSevikuri ruseTis jare
bi da naxaven da darwmundebian, rom samoqalaqo omiT gabruebuli da
gamarjvebuli jari yovelTvis damarcxdeba erovnul omSi, Tundac
maT winaaRmdeg iyvnen iseT patara saxelmwifos jarebi, rogoric aris
saqarTvelo.
vinc uyurebs ara formalurad, mTavari sakiTxi es aris da sanam ase
iqneba, sanam Cven darwmunebuli viqnebiT, Cven jarSi, erovnul sakiTx
is momwifebaSi manamde aseTi sakiTxi, rogorc aris baTumis sakiTxi,
iqneba CvenTvis mTavari sakiTxi. Cveni jari sdgas xulosa da artanu
jSi. Tavis-Tavad cxadia, rom es sakiTxi SesaZlebelia, Tu ara morige
biT, iseve iaraRiT gadawydes, iseve rogorc ara erTxel gadawyvetila
evropaSi, Tundac versalis zavis Semdeg. rodesac ers Tavis erovnuli
interesebi ver daukmayofilebia legalurad da mounaxavs sxva gza, ra
sakvirvelia ara oficialuri, aramed erovnuli. da viciT, rom yovel
SemTxvevaSi bolos gaumarjvia. me vabob im gzazed, romelmac danunci
os wyalobiT misca italias fiume da romelic faqtiurad aris dRes
italiis xelSi da romlis Sesaxeb dRes didi davidaraba aRar aris. ba
53
Tumis sakiTxi yovlad SeuZlebelia Cvenma mTavrobam gadaswyvitos ara
legalurad inglisis mimarT, es aris aqsioma. me veTanxmebi mTavrobas
mxolod inglisTan SeTanxmebazed. es aris Cveni sagareo interesebi.
Tumca iyo erTgvari dagvianeba, magram iyo yvelafris gamoyeneba da
rac SeiZleba loialobis gamoCena. es dRes CvenTvis saWiroa. (xma soc.-
fed. mxriv: mouwoneT, mouwoneT yvelaferi!)
Tu ar meTanxmebiT, – gamobrZandiT da ilaparakeT.
Tavmjdomare. sityva mdivans ekuTvnis.
simon mdivani. (soc.-fed.) moqalaqeno, Cven dRevandel dRes is mniS
vneloba unda mivaniWoT, rom sakiTxi, romelsac ixilavs damfuZnebe
li kreba ainteresebs ara marto mas da mTavrobas, aramed mTel ers, da
xalxs. farTo masa mas gamoexmaura ise, rogorc es mosalodneli iyo,
ar SeiZleba ase ybad-aRebiT iqnes am tribunidan aRiarebuli, rogorc
amas gr. veSapeli sCadis. es quCa aris Zala, romelsac mTeli saqarTve
lo emyareba. (veSapeli: amisTvis arCevnebi aris!) arCevnebma misca saqa
rTvelos damfuZnebeli kreba da Tu aqvs raime Secdoma quCam iqidan
unda uCvenos es damfuZnebel krebas (gvazava: quCam? danarCeni ar is
mis) rasakvirvelia quCam! quCa – mniSvnelobiT sityva „xalxis“ ar aris
naTqvami da roca Tqveni konstitucia daiwereba... (k. niniZe: magaTi
konstitucia arasodes ar daiwereba!) quCas me vxmarob im azriT, rom
mTeli saqarTvelo Rebulobs am sakiTxis gadawyvetaSi monawileobas
(xmauroba) (veSapeli: marto qalaqSi ki ar aris quCebi!) prezidiumi
mogaxsenebT depeSebs, romelic mosuli aris mTel saqarTvelos kuTx
eebidan. marTalia baTomi dRevandel mdgomareobis gamo, dakarguli
ar aris, aq es aravis uTqvams, magram baTomi, rom ar daikargos xalxma
Tavisi dadgenileba warmoudgina uzenaes organos.
swored baTomis dakargvis SiSma aiZula xalxi mosuliyo sasax
lesTan da Tavisi dRevandeli gadawyvetileba waredgina damfuZneb
el krebisaTvis, ai swored es dadgenileba Cven gvavalebs, rom yove
live nabiji gadavdgiT im movlenis winaaRmdeg, romelic gvaSorebs
baToms, an ar gvaZlevs saSualebas, rom baTomis sakiTxi Cven sasarge
blod gadavwyvitoT. ai, am mxriv am gamosvlas aqvs didi mniSvneloba.
me ar mgonia, rom es gamoZaxili iyves is, rac brZana batonma ministrma,
aq aravin iZaxoda xelaRebulad, rom `Zirs mTavroba~, aramed iq iZax
den, rom Zirs is mTavroba, romelic dakargavs baToms. es Zaxili iyo
Tqmuli aqedanac. da agreTve TviT mTavrobis wevrebisagan, romelmac
mimarTa xalxs sityviT. maSasadame es ar aris Seuracyofa mTavrobisa
da rasakvirvelia arc is aris, rom is piri, romelic aseT gancxadebas
akeTebs, raime kapitals iZendes. batonebo, Cven yvelani erTSi Tanax
mani varT, rom Cven baTomis sakiTxi SegvaerTebs, rodesac is mkvidr
niadagze sdgas; magram dagvaSorebs, rodesac es sakiTxi Sedgeba cud
meryev niadagze. umTavresad Cven SekiTxvaSi iyo aRniSnuli erTi ram,
baTomis dabrunebis dros nu gauSvebT. rac dro gava meti energia Zala
dagvWirdeba, pasuxad gviTxres, rom baToms ar davkargavTo. kargi da
54
patiosani, oRond moments nu davkargavT, momenti baTomis dakargvis
nu daikargeba. aq gviTxres, rom batonma ministrma savsebiT ar gaacno
is masala, romelic maT xelT aqvs da SeiZleba erTgvari STabeWdile
ba moaxdina sazogadoebaze, rom aq araviTari miwer-mowera ar uwar
moebiaT, saTanado nabiji ar yofila gadadgmuli. me piriqiT vadas
tureb, rogorc saTanado komisiis Tavmjdomare, rom cota energia
aris daxarjuli dRidan saqarTvelos damoukideblobisa baTomis
sakiTxis gamosarkvevaT, magram me vlaparakob, rom miuxedavad amisa
iyo momenti, rodesac SeiZleboda Cveni Sesvla baTomSi. Cven saqme gva
qvs mokavSireebTan sruli ori weliwadi da am xnis ganmavlobaSi gva
qvs magaliTebi da es gveubneba, rom rac met gambedaobas gamoiCen, rac
met nabijs gadadgam Seni uflebis, Seni teritoriis respublikis su
verenobis dasacavad, ufro metis pativiscemiT mogepyrobian, ufro
meti Sedegebi aqvs Sen muSaobas. (kir. niniZe: Subli rom gaitexo!) Sub
lTan Tvalebi imitom gvaqvs, rom davinaxoT da ar gavitexoT.
Cven gvaqvs aseTi magaliTebi, SarSan denikinis delegaciisa aq.
es delegacia iyo warmodgenili ara ruseTis generlis mier, aramed
TviT inglisis generlis mier, romelmac ultimatumi warudgina
mTavrobas, Tu dResve ar daemorCilebiT denikins, ar aRiarebT imas
ise, rogorc umaRles warmomadgenels ruseTis imperiisa, icodeT,
rom denikins Tqven winaaRmdeg aqvs „tankebi“, „drednutebi“, yumbare
bi da saqarTvelos mTlad gaanadgurebs. piriqiT, Tu Tqven aRiarebT
mas, ueWvelad denikini Tqven moganiWebT avtonomias. denikinis mier
gamogzavnili elCma, inglisis generalma isic giTxraT, rom am saqmeSi
monawileobas iReben mokavSireni, da Tu ar damorCildebiT denikins,
icodeT, rom saqme mokavSireebTan geqnebaT, viciT is pasuxi, romelic
miiRo am generalma mTavrobis Tavmjdomarisagan da mTavrobisagan;
da es pasuxi gadaWrili, kategoriuli, mkveTri iyo: Cvenma warmomad
genlebma upasuxes, Cven damoukidebeli respublika gvaqvs, araviTar
avtonomias ar vRebulobT, da araviTar Zalas ar SeuSindebiT. Cven
demokratias ara surs es visme dauTmos da am gzas is arc ascildeba,
Tqven Tu gnebavsT aRWurveT denikini tankebiT, Cven garda imisa, rom
sul yvela mzaT varT davixocoT, mivmarTavT inglisis im sazogadoe
briv azrs, romelisac Tqven marTvelebs eSiniaT. momenti iyo swored
iseTi, rogorc dRes. kuk-kolisi laparakobs, Tu baTomSi gamoxvalT
Cven winaaRmdeg, gadalaxavT sazRvrebs, Cven SegebrZolebiT, es iqneba
Seuracyofa inglisis droSisa da Tu es CaidineT, icodeT, rom saqme
geqnebaT CvenTan da samxedro moqmedebiT gipasuxebTo (ev. gegeWkori:
ra analogia aris! gvazava: aq sul sxva aris, aq Tavdasxma aris. xmau
roba). ai ra analogia aris da saqme ra aris, saqme is gaxlavT, rom aq
meTodi erTi da igivea. Tqven gelaparakebaT generali, romelic ba
TomSi zis da romelic sruliad ver ganagebs baToms, baTomis olqs.
Tqven Tu gadalaxeT sazRvrebi, romelsac icavs oriode daqiravebu
li moxele yofil ruseTis, da oficeri, Tu SeedaveT am Zalas, es iqne
55
ba Seuracyofa. me vamtkiceb, rom aq erTi da igiveoba aris. inglisis
warmomadgeneli miCveulia yovelTvis am eniT laparaks, ise rogorc
afrikelebTan. rodesac Cven amas aRvniSnavT, Tqven iZaxiT batonebo,
rom Cven vebrZviT inglisis mTavrobas. rodesac me vlaparakob, rom
baTomi gadaiqca, saerTaSoriso spekuliaciis bazrad, amiT me imas ar
vlaparakob, rom araviTari kavSiri evropasTan ar gvinda. es Semc
dari azria. es ar unda iTqvas aqedan da Tu vlaparakobT, rom gen
erlebi mokavSireTa warmomadgenlebi ar iWeren Tavs ise, rogorc
moiTxovs maTi mdgomareoba, es gana simarTles ar Seesabameba. gana
cota generlebi Secvales am ori wlis ganmavlobaSi amier-kavkasi
aSi. es isev xdeba, rogorc xdeboda winad TviTmpyrobel ruseTSi,
rodesac imed dakarguli ruseTis TviTmpyrobeli ministrad xan
erTs daniSnavda, xan meores.
Cven ar vlaparakobT inglisis demokratiaze, mTavrobaze. Cven
vaRiarebT aSkarad, rom aq generlebi ver gamoxataven inglisis namd
vil interesebs. nu Tu me SemiZlia araferi vTqva im generlis Sesaxeb,
romelic inglisis warmomadgeneli aris baTomSi, romelic sdevnis
yovelive qarTuls? Tqven iciT istoria baTomis gimnaziisa. im dros,
rodesac baTomis gimnazia man gaavso denikinis ltolvilebis bavSve
biT, am dros 200 qarTveli bavSvi daiareba quCaSi. k. koliss ver
uSovnia maTTvis iseTi bina, rom imaT saSualeba mieceT swavla-ganaT
leba miiRon. da rodesac amis winaaRmdeg galaSqrebas vawarmoebT,
gana es imas niSnavs, rom Cven vilaSqrebT evropis winaaRmdeg? rode
sac vlaparakob, me mxedvelobaSi maqvs is, rom erTgvari riski aris
saWiro (niniZe: banqos TamaSi xom ar aris, b. simon?) gana riski ar iyo
Cveni damoukideblobis gamocxadeba? magram qarTveli xalxi ar Se
Cerebula imis winaSe, rom gamoecxadebia es damoukidebloba. aseTive
riski iqneboda is, rom gadavsuliyaviT baTomSi. rasakvirvelia, Cven
garantia ar gvaqvs, rom ingliselebis flotilia ar dauSens zarba
znebs baToms da ar daangrevs qarTvel xalxis mier aSenebul qalaqs,
magram me gekiTxebiT Tqven, gana dRes gakeTdeba rame, ris Sesaxeb SeiZ
lebodes winaswar sisworiT gamoangariSeba? magram Tqven amis win ar
CerdebiT. baTomi ki saqarTvelosTvis usaWiroesi sagani aris. (taSi
s.-fed. skam.) maSasadme amisTvis patara riski ar unda gavwioT? ai,
gansxvaveba Tqvensa da Cvens Soris es aris. (p. sayvareliZe: es avanti
urizmi aris!) Tqven avantiurizms imas dauZaxebT, rom nabiji gadaid
gas baTomis dabrunebisaTvis. magram is raRa iqneba, rom Tqveni neli
nabijis wyalobiT avantiuristTa ricxvi baTomSi mravldeba? (e. ge
geWkori: tyuilia! xmauroba). batono Cemo, dRemdis aderbeijani ise
gulaxdiT ar moqceula baTomis sakiTxSi, rogorc dRes, ise ar moq
medebden mTeli rigi bolSevikebisa, romelnic dRes iq ase gulaxdiT
moqmedeben. es raRa aris? gana avantiuristTa ricxvis gamravleba ar
aris? me gekiTxebiT Tqven, mokavSireTa warmomadgenels raT Seuyvar
da bolSevikebi? rodesac iseT ambavs vamxelT mTel qveyanas kuk-ko
56
lisis moqmedebis Sesaxeb, romelic pirdapir xels afarebs aseT mov
lenebs, me gekiTxebiT Tqven, es aris inglisis winaaRmdeg galaSqreba
da omis gamocxadeba? baton gvazavas hgonia, rom yovelive pativisce
miT da kadnierebiT moxdeba. ar ekadreba ingliss, an safrangeTs, rom
poloneTi, romelic samjer gaWrilia da SeerTebuli, kvlav ar gaW
ras. am niadagze Tu davdeqiT Cven da vifiqreT, rom Cven arafers ar
gvakadreben, rasakvirvelia, araferi ar gakeTdeba. rodesac amier-ka
vkasiaSi modioda antantis warmomadgeneli, isini fiqrobden imas,
rom saqarTvelos respublika moespoT, magram swored riski gavwieT
da didi winaaRmdegoba gauwieT maT. politika, rasac baTomSi myofi
inglisis warmomadgenloba atarebs, aris gagrZeleba im politikisa,
romelsac isini dRemdis awarmoebden.
kuk-kolisi acxadebs, rom me mivdivar baTomidan, Tqven Semodi
To. mTeli rigi xarjebisa iyo gaweuli. am dros TemTa palataSi
loid-jorji acxadebs, rom erTs jaris kacs ar davtoveb ruseTSi!
(niniZe: isini riskiT ar dadian!) riskiT ar dadian, magram roca am
boben, rom Cven mivdivarT baTomidan, maSin Tqven unda dageWiraT
igi. inglisis politika iseTia, rogorc franguli anbani iwereba,
ramodenime aso da erT asod ikiTxeba. batonebo! SecdiT erTxel, es
unda aRiaroT da Cven moviTxovT, rom es Secdoma momavalSi ar unda
gaimeoroT, Cven davkargavT baToms. (gvazava: bolSevikebs ra uyoT...
aRar ismis Semdegi sityvebi). bolSevikebis Sesaxeb Cven gadaWrili
azris varT, es Tqvenc kargad iciT! rac Seexeb saqarTvelos inter
esebis dacvas, amaSi Cven badali ara gvaqvs. erovnul sakiTxis Sesaxeb
Tu ki vinme aris nawamebi saqarTveloSi, es aris socialist-federal
istebis partia. ase rom, es metad susti niadagia TqvenTvis, Cven yov
el Rones vxmarobdiT saqarTvelos Tavisuflebis ganmtkicebisa da
gamagrebisaTis. (xma – eg trabaxia!) Cven ara varT Cveuli trabaxobas.
trabaxi Tqveni Tvisebaa, kavkasionis qedic ki Turme Tqveni aSenebu
lia, rogorc aRniSna es veSapelma Tavis klasikur replikaSi (veS
apeli: federalizmi?) rac Seexeba federalizms me mgonia, rom Tqven
Zalian moxaruli iqnebiT, rom ingliss, an safrangeTs federatiulad
SeukavSirdeT, rom bolSevikebisagan Tavi davifaroT! (maWavariani:
es ar iqneba federacia!) rasakvirvelia vinc icnobs saqarTvelos da
moukideblobas, masTan yovelgvar kavSiris daWera SeiZleba. saqarT
velos suverenobas uflebis dacvis niadagze SegviZlia SeukavSir
deT... (l. naTaZe: areuli gaqvT!). me araferi ar maqvs areuli, Cven
sul am gzaze videqiT. Tqven ki Tavidanve marTla areuli gaqvT gza.
wined erT gzas adeqiT. mere aTjer gamocvaleT pozicia, exla sul
sxva gzazed adgixarT da vin icis momavalSi ra gzas daadgebiT. Sem
deg amisa, me minda oriode sityviT Sevexo Cven mezoblebs. (veSapeli:
– somxebi ar dagaviwydeT!) arasodes, me yovel SemTxvevaSi, somxebze
imedi sruliad ar damikargavs da... da (xatisovi?) da ar damikargavs
Tund im xatisovzedac, romelic dRes somxeTis respublikis warmo
57
madgenelia, radgan TviT mdgomareoba aiZulebs xatisovs amis Segne
bas da moabrunebs im mrude gzidan, romelzedac sdgas. rom Cven So
ris mezobluri ganwyobileba damyardes, ara marto is aris saWiro,
rasac b. Cxenkeli ambobs, rom saqarTvelos arseboba imaTTvis aris
saWiro, aramed is, rom saqarTveloc dainteresebulia orive respub
likis arsebobaSi. respublikaTa arseboba, aucilebloba da saWiroe
ba yvelaze kargaT saqarTvelos respublikas aqvs Segnebuli. magram
Cven mainc ver movaxerxebT am or respublikasTan erTgvari damok
idebulebis damyarebas, imitom, rom im damokidebulebas maTTvis ar
aqvs imdeni Rirebuleba, ramdenic saqarTvelosTvis aqvs, (xma: – axali
ambavia!) da swored, roca aseTi mezoblebi gyavT miT ufro aris saW
iro maT SeekraT erTgvar pirobiT. saWiro aris Cvenma mezoblebma
gadaWriT gviTxran: ras warmoadgens maTTvis damoukidebloba? aris
igi droebiTi movlena, autanel pirobidan Tavis dasaRwevi? Tu es
asea, maSin, rasakvirvelia, aTasi piroba, rom daidvas Cvens da maT
Soris, araviTari fasi ar eqneba. magram Tu somxeTis da aderbeijan
is respublikebma es ver Seignes, amaSi, cxadia, mTavrobas brals ver
davdebT. erTSi ki mTavroba ueWvelad damnaSavea. Cven viciT, rom
damoukideblobis mniSvnelobis Segneba ar aris ise mtkiced Caner
gili or respublikaTa mTavrobaSi, rogorc es aris saqarTvelos
respublikaSi. da roca ase dgas sakiTxi, Cven maT Zalian frTxilad
unda movepyraT. nu Tu SeuZlian suverenobis dacva im respublikas,
romlis gareSe-saqmeTa ministri acxadebs, rom baTomis sakiTxis gad
awyvetaSi unda gaerios mesame piri da man unda uzrunvelyos.
baTomis sakiTxi, dasZens ministri, aris agreTve ekonomiuri da sa
tranzito sakiTxi. dResac daamtkiceT Tqven satranzito xelSekrule
ba, romlis mixedviT saqoneli Tavisuflad SeiZleba iqmnes Semozidu
li da gaziduli aderbeijanSi. magram amave dros isini laparakoben,
rom Tu Cven vinme Tavmdebi ar gveyola, saqarTvelosTan kavSirs ver
daviWerTo. es aris saSineleba da sanam am saSinelebas isini ar uary
ofen, minam SeuZlebelia normalur mezoblur urTierTobis dam
yareba. Cven gvinda, rom mTavrobam gamosTqves amis Sesaxeb azri da es
sakiTxi nu iqneba momavlis sakiTxi. es aris sakiTxi dReis, xvalis, erTi
kviris da ara Soreul momavlis. aq aris saWiro gulwrfeloba da ara
is, rom aq zepir gancxadebebiT SevTanxmdeT da amave dros ki miliono
biT fuli igzavnebodes baTomis olqSi parlamentis Sesakrebad. amiT
ver gadawydeba sakiTxi sabolood. amiT ver davamyarebT sasurvel
keTilmezoblur urTierTobas. Cven gvinda, rom mTavrobam miiRos
erTgvari zomebi am sakiTxis naTlad gamorkvevisTvis. sakmao ar aris
marto qaRaldze dawera. aderbeijanis warmomadgeneli baTomSi iseT
TavaSvebul agitacias eweva Cveni respublikis winaaRmdeg, rom TviT
konsuli efendievi aRelda da ganacxada, rom mas aseT pirobebSi iq
aRar SeuZlian darCena. is muSaoba, romelsac aderbeijanis mTavroba
awarmoebs, sazizRar xasiaTs iRebs da aseT pirobebSi yovlad SeuZle
58
beli xdeba solidarul urTierTobis ganmtkiceba. Cvenma mTavrobam
axlo momavalSi unda gamoarkvios es garemoeba da aukrZalos iseTi
moqmedeba, romelic arRvevs xelSekrulebas da xels uSlis im Sekav
Sirebas, romelic aucilebelia orive respublikisaTvis, gansakuTre
biT dRes, rodesac didi safrTxe gvadgia kars.
Cveni SekiTxvis garCeva dagvianda, magram es imiT iyo gamowveu
li, rom britaneTis mTavrobis mier gamogzavnili ultimatumi ga
mourkvevel mdgomareobas qmnida. miuxedavad amisa, Cveni jari olqSi
mainc darCa. Cvenma jarma gadalaxa yovelgvari dabrkoleba, gadaiara
didi simaRle, SeiWra olqSi da aWaristani daikava. Cven vambobT, rom
es SeuZlian mxolod Tav-ganwirul, gmirul jars. am ori wlis ganmav
lobaSi baTomis olqi RvTis anabarad iyo mitovebuli. es didi Sec
doma iyo. dRes ki am nakls vasworebT – xulo da artaani daviWireT.
magram Tu baTomi ar daviWireT, dagvekargeba samudamod. marTalia,
Cven jars mniSvnelovani strategiuli adgilebi uWiravs, magram
mainc safrTxes unda velodeT.
cotaodeni xnis Semdeg mTeli baTomis olqi, ueWvelia, aivseba im
auarebel brboebiT, romlebic emzadebian SemTxvevisTvis. magram, Tu
amas davikavebT, Cven ueWvelaT unda davikaoT baTomic, radganac is
baTomis olqis zurgi aris. Cven jars, romelic axalcixis da artaanis
mxriv idga, sakvebi adgilad ar hqonda baTomi da am jars dResac das
Wirdeba am olqSi yofna. ai am pirobebis ganxorcielebisaTvis saWiro
iyo miReba dauyovnebliv zomebisa. rom es moxdes, batonebo, sakmarisi
ar aris, rom marto Stabi viyolioT baTomSi. isic ar vici baTomSi
mogvcemen Tu ara nebas, rom viyolioT Stabi, magram Cven mTeli Cveni
Zala da energia unda davxarjoT, rom Cven movipovoT ufleba baTomSi
jaris yolisa, ai es aris umTavresi, rasac mTavrobam unda miaqcios
yuradReba da unda miiRos dauyonebliv zomebi amis Sesasruleblad.
da moxdeba es maSin, rodesac mTeli baTomis olqi iqneba Cvens xel
Si. rac Seexeba imas, rom iq iqneba gamocxadebuli porto-franko da
iqneba sami razmi italiis, inglisis da safrangeTisa, amaze vityviT
mxolod, rom Cven kargad viciT ra emarTeba im bavSvs, romelsac Svidi
Zma hyavs. da sworeT baTomsac es daemarTeba. me Tqven gekiTxebiT exla,
rom daviWiroT baTomi da xvalve moviTxovoT, rom iq iyos Cveni jari,
magram marTva-gamgeoba... (xmauroba) Cvens jars ziani ar miuyenebia. ra
ziani eqneba mokavSireebs Cveni jaris iq yofniT? (replikebi ar ismis.
xmauroba). me ar vambob, rom Tqven ar gaqvT moTxovnileba, me mxolod
vambob, rom es unda dauyonebliv ganxorcieldes. ai, aq aris Cvens
Soris gansxvaveba da amiT me minda davasrulo Cemi SekiTxva da maqvs
pativi socialist-federalistTa fraqciis saxeliT warmogidginoT
Semdegi rezoliucia (kiTxulobs):
„damfuZnebelma krebam moismina soc.-federalistTa fraqciis
SekiTxva da mTavrobis ganmarteba am SekiTxvis gamo da miiRo ra mxedv
elobaSi, rom mTavrobas dRemdis ar gadaudgams energiuli da gabedu
59
li nabiji respublikis sasicocxlo interesebis dasacavad, daadgina:
daevalos mTavrobas, dauyonebliv miiRos yoveli Rone baTomisa da
baTomis olqis daWeris da maTi saqarTvelosTan SemoerTebis uzrun
velsayofad da gadadis morig saqmeebze“.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. giorgaZes.
gr. giorgaZe. (s. d.) moqalaqeno! SekiTxvis avtorma wamoayena erTi
centraluri sakiTxi, romlis garSemo man umTavresi Tavisi mosaz
rebani gamosTqva. es aris sakiTxi: Tu rogori unda iyos politika
sagareo saqmeTa sferoSi, da man, rogorc Tavmjdomarem sagareo saqme
Ta komisiisa, Tavisi azri gamosTqva da, unda mogaxsenoT, rom sagareo
saqmeTa komisiis Tavmjdomares ar aqvs gaTvaliswinebuli yvela is
Sedegebi, romlebic mohyveba ama Tu im nabijs sagareo politikaSi da
winadadebas aZlevs mTavrobas, rom man imoqmedos yovelnair riskiT,
da amgvarad, daadges avantiuris gzas. aseTi politika miuRebelia
CvenTvis. Cven bednieri varT, rom mTavroba am politikas ar iziarebs.
darwmunebuli varT, rom is aseT did sakiTxSi ivlis nacadi gziT da
ise moiqceva, rogorc es Tanamedrove pirobebs Seefereba. batonebo,
raSia saqme? Cvens jars unda daekavebina baTomi, ambobs SemkiTxveli,
miuxedavad imisa iyo Tu ara gancxadeba, rom es iqneboda is riski, ro
melic mTavrobas unda gaewia.
rodesac Tqven cud pursa sWamT – es riski aris, rogorc mdivanma
mogaxsenaT. rasakvirvelia, es marTalia, magram es piradi riski aris.
xolo, rodesac riski exeba mTel ers, Cvens saxelmwifo arsebobas da
Cvens damokidebulebas mokavSireebTan, ai am SemTxvevaSi mxolod
grZnobiT gatacebul adamians SeuZlian sTqvas, rom Cven unda gada
vdgaT nabiji da ar unda gauwioT angariSi araviTar pirobebs. me
vfiqrob, rom am gzas daadgeba mxolod is, vinc sdgas pasuxismgeblo
bis gareSe. (S. nucubiZe: mdivans es ar uTqvams!).
me movismine, batonebo, SekiTxvis avtori da man mkafiod ganacxa
da es aq. puris magaliTi gaxsovT? baton mdivans SeuZlia sWamos Savi
puri da riski gaswios, magram qarTvel ers ar SegiZliaT miawodoT is
eTi sagani, romelic SeiZleba ver moinelos. amgvarad sakiTxis dayene
ba aris mxolod avantiuristuli politikis warmoeba. radgan riski,
romelic ar uwevs angariSs araviTar Seqmnil pirobebs, aris namdvi
li avantiura, Cven am politikas uarvyofT, rogorc mudam uarvyof
diT. miuxedavad imisa, rom Cvens jars Seqmnili pirobebis mixedviT
ar SeeZlo daeWira im xanebSi baTomi da misi midamoebi, mainc SesaZle
beli gaxda, rom mas daeWira baTomSi momavali ori didi gza saqarT
velos sasicocxlo interesebis dasacavad. amgvarad faqtiurad Cveni
realuri Zala olqSi Sevida, amas moiTxovda TviT mokavSireebis in
teresebi, radgan Cveni jaris Sesvlam olqSi lagami asdo banditebs,
avantiuristebs da iq moTareSe bolSevikebs. batonma mdivanma pirvel
Tavis sityvaSi mogaxsenaT, rom natanebis frontidan jari Tvalcrem
liani dabrundao. diaR, jarma miiRo brZaneba da man is yovlad uyoy
60
manod Seasrula. is Tvalcremliani dabrunda, is grZnobam ver gaita
ca; jars sjera, rom saqarTvelos saTaveSi mdgomi marto grZnobebiT
ki ar xelmZRvaneloben, aramed upirvelesad gonebiT da gonebis na
karnaxevi iyo, rom natanebis fronti Segvesustebia imisaTvis, rom
CrdiloeTis fronti bolSevikebisagan Tavdasacavad gagveZlierebia.
da es asec moxda. jari yovelTvis mzad iqneba, rodesac ki saqarTve
los mteri moevlineba. SeebrZoleba is mters da laxvars Cascems. is
grZnoba jarisa, romelzedac mdivanma ilaparaka, imis Tavmdebia, rom
Cvens momxdur mters ise daxvdeba, rogorc es saWiro aris. (s. dadiani:
ai, swored amisTana Zala ar unda SeacdinoT!) mec amas mogaxsenebT:
yoveli avantiura Secdomaa, xalxis daRupvaa. Tqven amas gvirCevT,
Cven ki uars vyofT. Tu mdgomareoba Seicvala, gadawyvetilebac unda
Seicvalos, taqtika SeiZleba 24 saaTSi ocdaoTxjerve Seicvalos,
cocxali saqme aseTia da cxovrebac amas moiTxovs, Cven vurCevT mTav
robas, rom is iseTive windaxedulad, iseTive angariSis gaweviT Se
qmnil mdgomareobisa moiqces, rogorc iqceoda aqamde da yoveli
sakiTxi mas unda gadaeWra ise, rom ar gaeTvaliswinebia yoveli Seqm
nili garemoeba. ai, aseTi didi garemoeba, aseTi didi faqtori aris is
saSineleba, romelic Cven mogvelis CrdiloeTidan.
batonebo, dRevandel gamosvlas xalxisas krebebze da mitingebze
unda mieces is mniSvneloba, rom dRes idga sakiTxi ara marto baTomis
Sesaxeb, rogorc sakiTxi iyo aq dayenebuli, aramed mTeli saqarTvelos
damoukideblobisa. damoukidebel saqarTvelos arseboba ubaTomod
ar SeiZleba. xalxi grZnobda amas da ar SeuZlian es grZnoba damalos,
is ambobs ubaTomod saqarTvelos ar SeuZlian arseboba (xmebi: marTa
lia, marTalia!) da ai swored xalxis da damfuZnebeli krebis mTliani
gamosvla mimarTulia, rogorc CrdiloeTidan momavalTa winaaRmdeg,
ise im pirTa winaaRmdeg, romelnic baTomSi muSaoben da iq Cvens Ta
namoZmeebs Soris SuRls sTesaven. amitom dRevandeli lozungi iyo:
baTomi da damoukidebeli saqarTvelo, baTomi damoukidebel saqa
rTveloSi, SeerTeba ori ganuyreli Zmisa. da Tu vinmem sxva lozungi
wamoisrola, is iqneboda romelime upasuxismgeblo piri, romelmac
sityvis uflebiT isargebla. Cveni xma ki unda miswvdes mTeli evropis
saxelmwifoebs da maT demokratias, rom Cven gvaqvs damoukidebloba
da mas unda hqondes yvela is atributebi da Tvisebebi, romelic aqvs
saxelmwifos saerTod.
moqalaqeno, ramdenime wuTiT unda SevaCero Tqveni yuradReba
erT sakiTxze. Cveni Zmebi, qarTveli mahmadianebi, baTomis olqis da
qalaqis mcxovrebni ara erTxel ganicdiden Wrilobebs. iyo dro,
roca ganicdiden Wrilobebs. iyo dro, roca ganicdiden zneobriv
Wrilobas, es maSin, roca maT ruseTis TviTmpyrobeloba eubneboda:
Tqven qarTvelebi ara xarT, Tqven Turqebi xarTo. dResac aWarlebs
Soris daZrwian bneli pirebi, romlebsac surT falsifikacia uyon
maT nebisyofas, avrceleben aTasgvar Worebs, mouwodeben maT osma
61
leTisken, zogni ki balSevikebisaken. samwuxarod am tribunidan iTq
va iseTi ram, romelic erTgvari Wrilobaa Cveni Zmebisadmi da me min
da es Wriloba movbano. aq ganacxades, rom im politikis wyalobiT,
romelsac saqarTvelos mmarTveli wreebi awarmoebda, is dRes gari
yulia, mas mokavSire ara yavso da amiT viTomda isini, Cveni moZmeni,
unugeSo mdgomareobaSi arian. Cven vacxadebT sajaroT, saqveynoT,
rom saqarTvelos hyavs mokavSireebi, eseni arian: dasavleT evropis
mokavSireebi da maTi demokratia. SeiZleba Cven marTlac izola
ciaSi viyoT, magram es aris mxolod balSevikebTan. Cven im saer
To enas ver gagiziarebT, romelic gamonaxes osmaleTis imperial
istebma da balSevikebma, es ena Cven eserebisaTvis dagvilocnia. aq
bevri iTqva imis Sesaxeb, rom Cven baTomi davkargeT, is ara gvaqvs,
magram es ar aris marTali. baTomis olqis mcxovrebni, Cveni RviZ
li Zmebi, CvenTan arian. yovelive intrigas ajoba naTesavobis erTo
bis grZnobam da Cven ganuyreli varT. Tu es faqtori ar arsebobs,
sadac ar unda Seiyvano jari, veras gaxdeba, magram, rodesac aseTi
erovnuli midrekileba mtkiceT, Seuryevlad arsebobs, maSin baTomi
ar dagvikargavs da verc davkargavT. ai, me dRes xelTa maqvs dRe
vandeli nomeri baTomis qarTul gazeT „samuslimano saqarTvelo“,
romelSiac auarebeli peticiebia moTavsebuli saqarTvelos mTav
robisadmi. me Tavs ar SegawyenT yvelas wakiTxviT, es arc saWiroa, me
wavikiTxav mxolod or adgils. ai erTi: (kiTxulobs): „arTvinis war
momadgenelTa yriloba sTxovs saqarTvelos mTavrobas ixsnas isini
ubedurebisagan da yoveli Rone iRonos samahmadiano saqarTvelos
avtonomiur safuZvelze saqarTvelosaTvis SesaerTeblad». amasve
Txoulobs borCxis mcxovrebni. (kiTxulobs). ai, es aris Cveni udide
si gamarjveba, es aris sabuTi mimarTuli yvela maT winaaRmdeg, vinc
Cvens winaaRmdeg adgilobriv mcxovrebTa Soris moqmedoben. da rom
baTomis olqSi amgvarad moqmedoben mokavSireTa interesebis wi
naaRmdeg, Cven es kargaT viciT balSevikebis da osmaleTis imperi
alistebis dadgenilebidan; amitom saWiroa zomebis miReba, raTa
xalxis es utyuari survili evropis winaSe sxvanairad ar gaasaRon.
ai am Cven Zmebs, romelnic mogviwodeben, rom zomebi miviRoT maT
SesaerTeblaT saqarTvelos damfuZnebeli kreba miawvdis Tavis xmas
amis Sesaxeb, rom baTomi da misi olqi unda iyos saqarTvelos nawili,
avtonomiur safuZvelze (taSi). damfuZnebeli kreba salams uZRvnis
im jars, romelmac gadalaxa zRapruli dabrkolebani, stiqionuri
pirobebi, romelic mas win eRobeboda da Sevida baTomis olqSi, dai
Wira iq adgilebi da keTilsindisierad asrulebs Tavis movaleobas.
damfuZnebeli kreba da mTeli eri salams uZRvnis im TanamoZmeebs,
romlebic iltvian Tavis RviZl dedasTan – saqarTvelosTan, sadac
SeiZleba maTi normaluri ganviTareba.
da dRes mTel mowinave kacobriobas unda miswvdes Zaxili qarT
veli erisa, rom baTomi da misi olqi darCes saqarTvelos fargleb
62
Si avtonomiur safuZvelze, rom is ganviTardes iq, sadac SesaZlebe
lia, rom es ZarRvi saqarTvelos sxeulisa ar SeiZleba moWril iqnes,
rom am ZarRvis moWriT sisxlisagan daicleba mTeli sxeuli. ai, es xma
unda gaismas aqedan mTeli qveynis winaSe. Cven gvjera, rom Cveni me
zoblebic iziareben im debulebas, baTomi da misi olqi ar iqnes avan
tiuristebis xelSi, rom baTomi unda darCes saqarTvelos fargleb
Si, amas moiTxovs evropis interesic. Cven gvwams rom es xma miswvdeba
evropas da baTomis sakiTxi sasurvelad gadawydeba. ai am imediT Cven
mivmarTavT qarTvel ers da getyviT: saidanac ar unda mogvevlinos
safrTxe, – dasavleTidan Tu CrdiloeTidan, amas win aRudgeba lozu
ngi: „saqarTvelo unda darCes damoukidebeli“. da ai, am dros qarT
veli eri ar dauSvebs Zirs Tavis droSas da mis dasacavaT ibrZolebs
ukanasknel sisxlis wveTamde. (taSi).
(oratori kiTxulobs s.-d. fraqciis mier wardgenil rezoliu
cias):
„moismina ra soc.-fed. fraqciis SekiTxva da gareSe-saqmeTa minis
tris moxseneba mokavSireTa mier qalaq baTomis porto-frankoT ga
mocxadebisa da baTomis irgvliv damokidebuli zonis dawesebis Tao
baze, damfuZnebeli kreba saqveynod acxadebs:
saqarTvelo misi geografiuli mdebareobis gamo – Savi zRvis pi
rad, evropasa da azias Sua – uxsovar droidan Seqmnili evropisaTvis
im karad, romliTac azias unda mohfenoda evropiuli kulturisa da
civilizaciis Suqi.
saqarTveloc pirnaTlad asrulebda am istoriul misias da mraval
saukuneTa ganmavlobaSi Tavis saukeTeso SvilTa sisxliT icavda Tavi
suflebasa da evropiul kulturas aziuri barbarosobisagan.
Tavis arsebobisaTvis brZoliT saqarTvelo imave dros aCerebda
aziidan evropisaken mimaval urdoebs, riTac is evropas Tavdacvasa
da Tavisufali kulturuli aRorZinebis saqmes uadvilebda.
mZime iyo is mdgomareoba da saqarTvelos ara erTi da ori bar
barosuli Semoseva ganucdia; ara erTxel aoxrebula misi daba-qa
laqebi da xalxis wmidaTa-wmida ara erTxel SebRalula.
miuxedavad amisa, saqarTvelom mraval saukuneTa ganmavlobaSi
SesZlo Tavisi kulturuli saxis SenarCuneba.
magram meTxuTmete saukuneSi saqarTvelos Tavs damtydarma
ubedurebam gastexa igi welSi: Turqebis mier bizantiis dapyrobam
gaaZliera azia da osmaleTma meCvidmete saukuneSi ukve SesZlo
saqarTvelos saxelmwifoebrivi sxeulis dasaxiCreba: mohglija saqa
rTvelos misi saukeTeso nawili samxreT-dasavleTidan – axalcixe da
artaan-baTomi, es gza da xidi saqarTvelosi evropasTan urTierTo
bisaTvis.
raki dasavleTiT saqarTvelo moswyda evropas, am ukanasknelT
an kavSiris gasabamaT meTvramete saukunis gasuls is Tavisi nebiT
SeukavSirda ruseTs, romelmac mas mfarveloba aRuTqva. magram
63
ruseTis TviTmpyrobelobam cbieri RalatiT upasuxa saqarTvelos
kTilSobil megobrobas da sruliad mouspo damoukidebloba da Ta
visufleba.
amgvarad danawilebuli, is imeds mainc ar hkargavda da, miuxeda
vad politikuri monobisa, as Cvidmeti wlis ganmavlobaSi SeinarCu
na erovnuli kultura da politikuri TviTcnobiereba, xolo roca
dairRva Zveli ruseTi, saqarTvelo mtkiced Seudga saxelmwifoebriv
aRmSeneblobas. sabWoTa ruseTma brest-litovskSi gahyida saqarTve
los xalxis suverenuli uflebani – baTom-artaan-olTisi osmaleTs
gadasca. qarTveli xalxi erTsulovnad amxedrda am istoriuli TviT
nebobis winaaRmdeg da baTomis karebTan saukeTeso SvilTa sisxli
daRvara. marTalia, bolSevikuri anarqiiT dauZlurebulma saqarTve
lom maSin dahkarga baTomi, magram es iyo mxolod uxeSi Zalmomreobis
aqti. sulierad baTomi mainc deda-saqarTvelosTan iyo, erTi wuTiTac
ar gauwyvetia masTan kavSiri. miuxedavad osmaleTis aseuli wlebis
batonobisa, miuxedavad okupaciisa – jer osmaleTis, xolo SemdegSi
mokavSireTa jarebis mier – da osmaleTis Cetnikebis TavaSvebuli Ta
reSisa, baTomis mxares xeli ar auRia deda-saqarTveloze. jer Sar
San agvistoSi medgrad gaisma mravaltanjuli aWaris xma, romelic
saqarTvelosTan dabrunebas iTxovda. aseTive xma gaisma Tebervlis
arCevnebis dros qalaq baTomSi: baTomis mcxovreblebma saqveynod ga
nacxades saqalaqo arCevnebSi, rom baTomi saqarTvelos ganuyofeli
nawilia. ramdenad erTsulovani unda yofiliyo baTomis mcxovreb
Ta neba-survili, rom es ukanaskneli Tavisuflad gamoTqmuliyo ok
upaciis dros, maSin, roca baTomis qarTveli mcxovreblebi daqsaqsu
li iyvnen.
baTomis olqis mcxovrebTa survili ar aris SemTxveviTi movlena.
baTomis olqi SekavSirebulia danarCen saqarTvelosTan aTas wlo
vani kulturiTa da Zmuri erTobiT, miuxedavad istoriuli bedis
ukuRmarTobisa, baTomis olqSi qarTveloba dResac mcxovreblebis 95
procents Seadgens. am xalxisTvis autanelia is reJimi, romelic dRes
iq batonobs da romelsac araferi aqvs saerTo mkvidr mcxovreblebis
zne-Cveulebasa da yofa-cxovrebasTan. amiT aixsneba is garemoeba, rom
baTomis olqSi dRemdis saSineli anarqiaa gabatonebuli: Zarcva-gle
jasa da kacis kvlas Zlieri fesvebi gaedga am mxareSi – da, rac sruli
ad uCveulo da ucxo iyo saqarTvelosaTvis, baTomSi ara erTsa da ors
darbevas hqonda adgili am ukanaskneli ori wlis ganmavlobaSi.
garda amisa baTomis mxare, mowyvetili deda-saqarTvelos ekono
miurad, saSinel sasursaTo kriziss ganicdis, rac kidev ufro aorke
cebs mcxovrebTa autanel mdgomareobas.
saqarTvelos da mis organul nawils – baToms, miuxedavad zemoaR
niSnuli usamarTlobisa da gaWirvebisa, erTxelac ar daukargavT
wonasworoba, radganac mokavSireTagan moelodnen gamosarClebasa
da saarsebo interesebis pativiscemas.
64
saqarTvelos xalxis es kanonieri molodini jer ver ganxorcielda.
magram aris meore garemoeba, romelic yuradsaRebia mokavSire
TaTvis: rogorc Zvelad ebrZoda saqarTvelo aRmosavleTis bar
barosebs, ise dRes ibrZvis is bolSevikuri anarqiis winaaRmdeg, im
anarqiisa, romelic osmaleTis faSebs uwvdis xels da am gziT hpir
deba gabednierebas aziis xalxebs. da damfuZnebeli kreba hfiqrobs,
rom kavkasiaSi mSvidobianobis dasacavad saWiroa saqarTvelos ar
hqondes warTmeuli saSualeba Tavisi damoukideblobis da saxelmwi
foebrivobis dacvisa. xolo ubaTomod mas ar SeuZlia. saqarTvelos
unda SerCes misi bunebrivi nawili baTomi, rom am gziT SesZlos ev
ropasTan kulturuli urTierTobis daWera. damfuZnebeli kreba ver
dahfaravs, rom is muSaoba, romelic dRes baTomis olqSi swarmoebs,
fexqveS sTelavs ra saqarTvelos uflebaT, imave dros Zirs uTxris
evropis interesebs da xels uwyobs amier-kavkasiaSi aRmosavleTis
barbarosobis damkvidrebas.
damfuZnebeli kreba miesalmeba deda-saqarTvelos saxeliT mis
ganuyrelsa da avtonomiur nawils samuslimano saqarTvelos, uTv
lis vaSas baTomis olqSi mdgom SeiaraRebul Zalebs da mTel jarsa
da saxalxo gvardias da adgens: 1. miendos mTavrobas mtkice nabiji ga
dasdgas mokavSireTa mimarT, raTa baTomi da misi olqi saqarTvelos
daubrundes. 2. daevalos prezidiums mimarTos mokavSireTa parla
mentebs, raTa maT mxari dauWiron qarTveli eris sasicocxlo inter
esebis ganxorcielebas – baTomis olqis saqarTvelosTvis dabrunebis
sakiTxSi“.
Tavmjdomare. amgvarad warmodgenilia ori rezoliucia. kenWs
uyri maT. vin aris momxre pirveli rezoliuciisa? vin aris meores
momxre? miRebulia s.-d. fraqciis rezoliucia. (taSi). gTxovT mois
minoT Semdgomi sxdomis wesrigi. (mdivani kiTxulobs). sxdoma dax
urulia.
sxdoma ixureba 11 1/2 saaTze.
65
damfuZnebeli kreba
sesia meore
mesame sxdoma
(3)
Sinaarsi:
67
dRiuri wesrigi:
68
20. dekreti – svaneTis samkurnalo dawesebulebaTa Statisa da
xarjT-aRricxvis damtkicebisa.
21. pirveli (zogadi) ganxilva kanon proeqtisa – respublikis
fosta-telegrafis da telefonis adgilobriv dawesebulebaTa Sta
tisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
22. dekreti – gareSe-saqmeTa ministris gankargulebaSi 5.000.000
m. gadadebisa sagangebo xarjebis dasafaravad.
23. dekreti – fosta-telegrafis nixris gadidebis Sesaxeb.
Tavmjdomare. Semosuli gaxlavT winadadeba soc.-dem. fraqciis
mier, pirvel sakiTxad daisvas me-22 sakiTxi, meored – me-18, mesamed
– me-23, meoTxed – me-21-e, me-3-e sakiTxi gadatanil iqnas me-13-eT. dan
arCeni sakiTxebi wavlen ucvlelad. vin aris winaaRmdegi am Seswore
bisa? winaaRmdegi aravin aris. dRiuri wesrigi miRebuli gaxlavT.
pirvel sakiTxs mogaxsenebT damf. krebis wevri salayaia.
69
ba ar iyo ganmtkicebuli, meore ki is, rom ar viyaviT cnobili evropis
mier da es didi dabrkoleba iyo. dRes mdgomareoba ufro mtkicea da
evropam ase Tu ise gvicno da amitom dRevandel pirobebSi aseTi misi
is gagzavna metad mizan-Sewonili aris. finansTa saministros uwyeba
moiTxovs am misiis gagzavnas. misiis xarjisaTvis daaxlovebiT saWiro
iqneba 15 milioni. misiis gagzavnasTan erTad evropis did saxelmwi
foebSi aucilebelia daarsdes sakomercio agenturebic. rom agen
turebs didi mniSvneloba aqvs, Tqven esec kargad mogexsenebaT. dRes
umTavresi savaluto saqoneli aris mTavrobis xelSi. mTavrobam es
saqoneli unda gaitanos da samagiero saqoneli Semoitanos. metad
Seferxdeba saqme im pirobebSi Tu ar gvecodineba evropis bazars ra
saqoneli esWiroeba, ra fasebia iq. yovelive amis gageba aris saWiro.
aseTi saagentoebi jer-jerobiT daarsdeba umTavres saxelmwifoebSi:
safrangeTSi, germaniaSi, inglisSi da skandinaviaSi, Semdeg da Semdeg
saWiro iqneba gafarToveba am saagentoebisa. am saagentoebis mowyo
bas sWirdeba daaxlovebiT 5 mil. maneTi, ase rom sul saWiroa dekret
Si aRniSnuli 20 mil. maneTi. Tu exla miviRebT mxedvelobaSi fulis
kursis dacemas da im garemoebas, rom am misiis gagzavnas da saagen
tos mowyobas metad didi mniSvneloba aqvs CvenTvis, me mgonia es Tanxa
didi ar aris. kontrolioris azri iseTia, rom unda iqnas dakmayo
filebuli es moTxovnileba. dekreti Semovida finansTa uwyebisagan.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityvis
msurveli aravin aris. vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvaze ga
dasvlisa? winaaRmdegi aravinaa. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze.
gomarTeli. (kiTxulobs muxlobrivad).
Tavmjdomare. winadadeba gaxlavT Semosuli am dekretis sabo
loo teqsti exlave iqnas wakiTxuli. winaaRmdeg xom aravin aris ami
sa? aravin.
Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b-on gamarTels.
70
Semosavali imatebs, SesaZlebeli iqneba es nixric iyos Secvlili.
amitom es nixri gaxlavT droebiTi. unda gadiddes nixri amgvarad
(kiTxulobs).
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityvas vin inebebs? si
tyvis msurveli aravin aris. vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxil
vaze gadasvlisa? winaaRmdegi aravin aris. gadavdivarT muxlobriv
ganxilvaze. (gomarTeli kiTxulobs muxlobriv).
Tavmjdomare. ganzraxulia me-4 muxlSi Semdegi Sesworeba: „um
ciresi 2 maneTi“ Seicvalos: „umciresi 3 maneTi“. Sesworebis Sesaxeb
sityvas xom aravin inebebs? vin aris winaaRmdegi am Sesworebisa? mux
li miRebulia.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-n salayaias.
71
xnis ganmavlobaSi TiTqmis mxolod fosta-telegrafis uwyeba dar
Ca iseTi, romelsac arc Stati aqvs SemuSavebuli da mosamsaxureTac
yvela sxva dargze naklebi jamagirebi aqvT. es uwyeba raRac ukanono
Svilia respublikisa. amas wined me SemTxveva mqonda meTqva, rom am uw
yebaSi yvelaferi rigze ar aris-meTqi da ai dRes me vecdebi gadavSa
lo Tqvens winaSe mTeli viTareba.
saxelmwifo uflebis mecnierni da mkvlevarni ukanaskneli droi
sa, romelnic angariSs uweven saxelmwifos formebis evoliucias, aR
niSnaven ra xalxosnuri tendenciis gaZlierebas, amboben: saukeTeso
kriteriumi imisa, Tu ra tipis saxelmwifosTan gaqvT saqme, aris is
wesi, romlis mixedviT xdeba konstituciis ganxilva da nawilobriv an
mTlianad Secvla misi. me vityodi agredve, rom saxelmwifos isic ax
asiaTebs, Tu rogori uflebebi aqvT saxelmwifos da sazogado orga
nizaciaTa mosamsaxureTa profesionalurs kavSirebs. demokratiuli
respublika uaRresad imiT daxasiaTdeba, rom araviTari gansxvaveba
ar unda iyos muSaTa organizaciebs Soris, yovel SemTxvevaSi, rac
SeiZleba meti uflebebi mosamsaxureTa profesiuls organizaciebs, –
ai es aris moTxovnileba xalxosnuri marTva-gamgeobisa.
uflebebi mosamsaxureTa miRebis, daTxovnis, dasjis saqmeSi Care
visa; ufleba mosamsaxurisa, icodes risTvis sjian, an iTxoven mas;
ufleba gaficvebisa; ufleba ultimatumisa da sxv. es aris saadminis
tracio sakiTxi mxolod, es unda Seadgendes agreTve kavSiris kompe
tencias.
sadac es uflebebi ar aris, iq aris biurokratiuli wes-wyobileba
da ara demokratiuli respublika. samwuxarod, Sinagan-saqmeTa samin
istroSi, romelsac eqvemdebareba es uwyeba, da TviT uwyebis adminis
tracia, sdganan namdvils biurokratiul niadagze.
rasakvirvelia, me ar meucxoeba, ar mikvirs, rodesac gabatonebu
li partia, soc.-demokratebi, misi mTavroba da misi administracia,
romelic gamtarebelia saministros gezisa, iq moqmedebs viwro par
tiuli interesebis mixedviT. es marto CvenSi ar aris ase. amas winad
mogaxseneT da axlac vimeoreb, rom amerikaSi sul ukanasknel dromde
sruliad aSkarad acxadebda esa Tu is gamarjvebuli partia: me gavi
marjve, saxelmwifo samsaxuri da mTeli adgilebi Cemi nadavlia da
gauyof kidec imaT, vinc me gamarjveba momaniWao da anawileben adg
ilebs TavianTi partiis wevrTa Soris. ase xdeba CvenSiac. magram yve
lafers aqvs sazRvari. gadaWarbebuli araferi varga da aseTi gad
aWarbebiT Tqven zians moutanT respublikas.
amas winad olqis ufrosma da misma administraciam daiTxova mo
samsaxure. f-tel. mosamsaxureTa profesionalurma kavSirma miiCnia
es usamarTlod da kavSiris gamgeoba mivida ministrTan saTxovnelad,
magram ministris amxanagma b. WiWinaZem maT arc ki mousmina da TiTon
ministri b. ramiSvili ki kidec daemuqra: respublikis sazRvrebs gad
agacilebTo.
72
am molaparakebis dros olqis ufrosma mgelaZem TiTon ministr
Tan ganacxada: me ver Seurigdebi iseTs xalxs uwyebaSi, romelnic mTav
robis gezs ar iziarebeno, – „Инаго мыслящихъ я на службѣ не допущу“-o.
amaze b. ministrma SeniSvnac misca mgelaZes: ara, es ar SeiZleba; ai
Cems saministroSi me yuradRebas ar vaqcev vin ra mrwamsisa ariso. mi
uxedavad aseTi SeniSvnisa, b. ministro, Tqveni administratori isev
ise ganagrZobs am „inago misliaSCebis“ devnas. mas ise warmoudgenia
marTladac, rom es respublika misi partiis nadavlia da uyofs igi
am ulufas Tavisianebs. ai is yovlad Seuwynarebeli gezi, romelsac
anxorcielebs f.-t. administracia. amis dasamtkiceblad, rom uwyeba
Si administracia sdevnis yvela ara social-demokrats, wagikiTxavT
adgilebs im proklamaciisas, romelic gamouSva social-demokrati
uli partiis saarCevno biurom.
rasakvirvelia, yvelas aqvs ufleba saarCevno agitaciisa, magram ai
aseTi proklamacia kanoniTac aRkrZalulia da zneobrivad miuRebeli.
ai rogor amkoben TavianT ideur mowinaaRmdegeebs: „fosta-te
legrafis demokratia sabednierod sakmaod Segnebulia da... is ar
ayveba zneobrivad da politikurad gaTaxsirebuls vaJbatonebs“...
„Zirs zneobadacemuli WeliZe-berZeniSvilebi! Zirs saqarTvelos da
moukideblobis da Tavisuflebis mtrebi, romelnic denikinis mosvlas
niadags umzadeben! gaumarjos saqarTvelos damoukideblobis da Tav
isuflebisTvis mebrZolebs!“
me ar vici, vin aris es WeliZe. igi mgoni swored is WeliZea, ro
melic mrCevlad hyavda erTs dros olqis ufross da kavSiri ki amas
ebrZoda. magram, rac Seexeba berZeniSvils, igi socialist-federal
istia da rac ar unda iTqvas, mas imas ki veravin damwamebs, rom igi
Cveni respublikis mteri iyos da denikinis mosvlas xels uwyobdes.
aseTi sazizRari ciliswameba xSirad gvsmenia, magram cotaTi mainc
patiosanma soc.-demokratma ukve xeli aiRo am demagogiaze.
olqis ufrosi ver egueba mowinaaRmdege partiis moxeles da ebrZ
vis maT. olqis ufrosi uyviris da didi incidenti uxdeba profesion.
kavSiris gamgeobis wevrTan dumbaZesTan, romelic masTan mivida ka
vSiris saqmeebis gamo. igi mas uyviris da brazobs, roca araviTari
sababi amisTvis dumbaZes ar miucia. amis Sesaxeb kavSiris gamgeobas
msjeloba aqvs erTs sxdomaze 1918 wlis noemberis 17-s #23 da sxva
Ta Soris social-demokrati meburiSvili ambobs: „me viyavi kerZo
mayurebeli dumbaZis da olqis ufrosis Soris laparakisa. dumbaZe,
rogorc exla, maSinac ase damSvidebulad laparakobda“... roca mar
to davrCiTo, ambobs es social-demokrati, „me mivmarTe mgelaZes da
vkiTxe, Tu risTvis epyroba am rigad dumbaZes, man mipasuxa: risTvis
sxvebs ar vepyrobi ase, dumbaZes arsebiTad ver Sevewyveo“. meburiS
vili exeba yvela im dapirebebs, romelic aRuTqva mgelaZem gamgeobas
mosvlisTanave da ambobs, rom ukanasknel dros misi yofaqceva ar ama
rTlebs im dapirebebs“.
73
cxadia, b. mgelaZe ver Seewyo „arsebiTad“ dumbaZes imitom, rom
igi socialist-federalistia.
es tendencia devnis sCans agreTve im egzamenebis daniSvnaSi, ro
melic mgelaZem moigona da ministrs miaRebina. es egzamenebi ganzrax
uli iyo im mizniT, rom saSualeba miscemodaT gaegdoT maTTvis ara
sasurveli elementebi. egzamenebi dauniSnes eqvsi wlobiT namsaxurs
moxeleebs da aseqvsi kacidan TiTqmis 95 sul socialist-federal
istebi iyvnen. me araferi maqvs sawinaaRmdego egzamenebisa. TiTqmis
yvelgan evropaSi savaldebuloc aris egzamenebi ama Tu im Tanamde
bobisaTvis da asec unda iyos. piriqiT, Cven es saWirod migvaCnia gan
sakuTrebiT CvenSi, rom moispos naTlimamoba da partiuloba. magram
Tu igi gamowveulia ara saqmis interesiT, aramed pirovnebaTa inter
esiT, maSin SeiZleba bevri usamarTloba moxdes; ase rom egzamenebi
gaukeToT, maSin xom bevri Tqvengani ver darCeboda Tavis adgilas
dablidan moyolebuli TviT ministrebamde.
da ra mogvitana am egzamenebma? araferi, damarcxda b. mgelaZe,
radganac verc erTi moxele ver daiTxoves, yvela gamosadegi aRmoCn
da. xolo respublikam xarjebi naxa: sami dRe muSaobdnen teqnikosebi,
gaabes nambebi, dasdges aparatebi da sx.
saerTod ase Sinaurulad keTdeba saqme am uwyebaSi, im mizniT, rom
administraciam daimsaxuros pativiscema moxeleebisa, Tavisianebs
gansakuTrebuli ndobiT epyrobian da maTi saSualebiT, ebrZvian ra
profesionalurs kavSirs, TiTon erevian mis saqmeebSi. adinistracia
cdilobs kavSiris prestiJi dasces da cdilobs daanaxos moxeleebs,
rom misi ekonomiuri interesebis dacva kavSirs ar SeuZlia. Tu raime
sesxi iqneba, upirvelesad soc.-dem. koleqtivis wevrebs aZleven. aTi
aTasi maneTi gadasces erTs moxeles babiloZes dasarigeblad da ar
aviTari kvitancia, xelwerili ar mouTxoviaT. marTalia, SeiZleba
mas, rogorc social-demokrats cnobdnen, magram es xom partiuli
Tanxa ar iyo, es respublikis Tanxebia da ase Sinaurulad saqmis war
moeba ar SeiZleba.
b. mgelaZe ise farTod sargeblobs gadayenebis, gadayvanis, dasjis
uflebebiT, rom Zvels drosac, biurokratiul reJimsac ar epatiebo
da. Tu ar moswons vinme, igi xsnis erTi adgilidan, gadayavs sxvagan da
xSirad ise Sorsac gadisvris, rogorc soxumia da ar uwevs angariSs
aris es saWiro saqmisaTvis, an egeb sxva moxelis gadayvana ufro mosa
xerxebelia.
incidentebi dResac bevri mosdis b. mgelaZes. iyo aseTi SemTxve
va: es SemTxveva ukve iyo presaSiac, rogorc nimuSi imisa, Tu rogor
sdevnis mgelaZe soc.-federalist moxeleT. b. mgelaZem cirkuliar
iT aukrZala kavSirs ufaso depeSebis gagzavna da miReba. erTxel
moriged saaparatoSi iyo moxele berZeniSvili, romelic aqtiuri
damcvelia profesionaluri kavSiris uflebebisa da amitomac gan
sakuTrebebiT idevneba administraciis mier. saaparatoSi Semoitana
74
ufasod gadasacemad depeSa yazbegisTvis, mleTi, gudauTi da sxvebi
saTvis kavSiris centraluri gamgeobis wevrma kaSiam. Sinaarsi aseTi
iyo: „SematyobineT, ramdeni gamogigzavno mosamsaxureTaTvis puris
fqvili“. xels awerda kaSia. berZeniSvili, pasuxisgebis Tavidan asac
ileblad, daekiTxa centr. gamg. misi xom ar iyo es depeSa. gamoirkva,
rom es iyo b. mgelaZis gankargulebiT. kaSiam meore baraTic Semoi
tana aseTive, maSin berZeniSvilma uTxra, amisTana SemTxvevebSi olqis
ufrosis warwera unda iyoso da gadasca moxeles gasagzavnad.
xuTi wuTic ar gasula, saaparatoSi Semovida olqis ufrosi, da
tuqsa berZeniSvili: „Это вы совѣтовались относительно моих записокъ съ
центральнымъ правленiемъ?“ – me mxolod vkiTxe maTgan xom ar iyo bara
Ti. gTxovT nu miyviriT, wynarad melaparakeT! upasuxebs moxele. amis
Semdeg berZeniSvili xan fostaSi gadaiyvanes, xan sasaxleSi, xan kidev
sad – uTuod imisTvis, rom mas mobezreboda da TiTon wasuliyo sam
saxuridan.
imisi sabuTi, rom administracia sxvadasxvanairad epyroba mox
eleebs, gaxlavT quTaisis raionis kavSirisagan gamogzavnili moxsen
eba centralurs gamgeobaSi. b. mgelaZes SemouRia oTx sistemiani sas
jeli erT da imave danaSaulze. magaliTad depeSis damaxinjebisaTvis
isjeba xalxi amnairad: „WiaTuris f.-t. kantoris mexuTe xarisxis mo
xele CubiniZe Camoyenebuli iqna fostalionad. quTaisis f.-t. konto
ris 4 xarisxis moxele qali vera fxakaZis asuli baramaZisa Camoyenebu
li iqna 6 xarisxze, imave kontoris 5 xarisxis moxele mariam toRoniZe
– 6 xarisxze“. moxele CubiniZe da vera baramiZisa, Turme sruliad
udanaSauloni aRmoCndnen da gamoZiebis Semdeg isev aRamaRles.
me winaaRmdegi ara var danaSaulisaTvis moxele daisajos, magram
yovlad Seuwynarebelia erT da imaveze sxva da sxva gvarad dasajoT,
radganac aq administracias eZleva saSualeba sxva partiis xalxi sas
tikad dasajos. (k. niniZe adgilidan – eseni soc.-federalistebi ari
an?) ar vici b. deputato, me aq es ar mainteresebs, – me mainteresebs es
Tqveni sistema, es TviTneboba.
amnair danaSaulze arsebobs Turme sxvanairi sasjelic: `quTaisis
iuristi didimamiSvilis moxele qals da sx. SeniSvna misces da xel
werili CamoarTves, rom Tu kidev Secdebian, samsaxuridan daiTxoven.
Semdeg, mix. ap. bakuraZe amisTvisve soxumSi gadaiyvanes da meoTxe
gvari sasjeli – SeniSvna da depeSis fasis gadaxda. warmoidgineT,
batonebo, ra nerviuli mdgomareoba unda iyos, rodesac moxelem ar
icis, rogor daisjeba igi, rogor inebebs misi „ufrosi“ mis dasjas!
Zvels biurokratizms da saerTod biurokratiuls wesebs um
Tavresad is axasiaTebs, rom moxele miCneulia raRac pirad mosamsa
xured da mis ufross, ierarqiT maRla mdgoms moxeles ufleba aqvs
sruliad angariSi ar gauwios moxelis pirovnebas da sTelos misi
Tavmoyvareoba. es wesebic umwvervalesobamde hqonia ayvanili olqis
ufross.
75
jer kidev 1918 wels, olqis ufrosad movlinebis umalve, b. mge
laZe sastik batonad movlinebia mosamsaxureebs. miss aseT udiers da
damamcirebels mopyrobas iqamde auRelvebia mosamsaxureebi, rom es
sagani gamxdara kavSiris centr. gamgeobis gansaxilvel saqmed, amas
mowmobs centr. gamgeobis oqmi #19.
am sxdomaze isev social.-demokrati meburiSvili, centr. gamge
obis wevri ambobs: „cxadia, rom olqis ufrosi aWarbebs Tavis ufle
bebs, is fexis gadadgmaze iCens sisastikes“... da moiTxovs raime gamo
savlis gamoZebnas. es gamosavali gamosZebna maSin centr. gamgeobis
Tavmjdomarem da dRes ukve olqis ufrosis TanaSemwe Salikianma. igi
ambobs: „me ara erTxel mqonia olqis ufrosTan laparaki imis Sesaxeb,
rom misi mopyroba mosamsaxuresadmi ar aris dasaSvebi“. igi momxreao,
ambobs Salikiani „sastiki mopyrobisa“, „magram me rasakvirvelia, ver
gaviziarebdi mis aseTs Sexedulebaso“ da iZleva windadebas mimarTos
gamgeobam olqis ufross daxuruli weriliT da gaafrTxilos igi. b.
Salikians aqve mohyavs mravali magaliTi aseTi miuRebeli mopyrobisa.
marTlac misweres b. mgelaZes aseTi werili da moiTxovden amas
Seecvala Tavisi mopyroba. olqis ufrosma gamgeobas mosTxova sabuTe
bi da maSin gamgeobam mas dausaxela kidec is SemTxvevebi, romelic aR
niSnulia oqmSi nomer ocSi. „omaniZe imdenad Seuracyofili iyo, rom
uari ganacxada moxsenebis gakeTebaze da saqmeebi miuyara saqmis mwar
moebels; laliaSvili ramdenjerme tiriliT Semovida gamgeobaSi da
iTxovda daxmarebas, rom rogorme sammarTvelodan gadaeyvanaT: davi
TaSvili, romelic karidorSi bavSviviT stiroda da TavSi xelebs ice
mda, meore dRes Txovna Semoitana da iTxovda telegrafSi gadayvanas;
iakovlevisa, romelic cxare cremliT tiroda da undoda Txovnis Se
motana, magram ver bedavda; SaniZe Zlivs davamSvideT gamgeobaSi; avad
myofobisaTvis olqis darajis daTxovna; depeSa mleTis moxeleTadmi,
sadac winadadeba eZlevaT nagavi swmindon“ da sxva da sx. ai, ase CamouT
vales b. olqis ufross Tavisi saqcieli, magram mas aseTi sisastike da
„disciplinis“ damyareba aqamdisac ar Seuwyvetia. aseve moqcevia igi
axlaxan devdarians, abramiSvils da sx. diaR, me vici, rom samsaxur
Si unda iyos disciplina, unda iyos erTgvari subordinacia, margam
es disciplina unda iyos damyarebuli ara yazarmuls wesebze, aramed
unda iyos Tavisufali, Segnebuli, saqmis siyvarulze aSenebuli. (xmebi
soc.-demok. adgilebidan: raSi gamoixata udieri mopyroba?) hkiTxeT
Tqvens amxanags Salikians da is agixsniT, radgan igi TiTon Seuwynare
blad sTvlida amas, sanam igi kavSiris gamgeobaSi iyo da ebrZoda amas.
Semdeg, biurokratiulia is wesi, rodesac administracias aqvs
ganusazRvreli ufleba mosamsaxureTa erTi adgilidan meoreze ga
dasrola. soxumis olqSi mTeli es ori-sami weliwadi ar yofila revi
zia, aiwewa Turme saqme da soxumidan Seatyobines, rom saWiroa reviz
iao. b. mgelaZe wavida, iq aRmoaCina ramdenime borot-moqmedeba, mgoni
fulebis gaflangva da sxva uwesoeba da zogi sxvaTa Soris gadaayena
76
samsaxuridan, zogi CamoaqveiTa, zogs warCineba misca. am gadayvanis
uflebiT xSirad borotad sargeblobs b. mgelaZe; man mgoni wnoris
wyalze gaamwesa Cveni universitetis studenti qalebi, Tumca man ico
da, rom es udrida maTs daTxovnas, vinaidan isini iq ver wavidodnen.
da ai, rodesac kavSiri moiTxovs, dagvekiTxeT Cvenc, egeb sxvagan
gadasvla SeuZlia meore moxeles umtkinvelodo, es Cven ar migvaCnia
anti saxelmwifoebrivi moTxovnad; aseTi ufleba unda hqondes kav
Sirs, romelic icnobs Tavisi wevris mdgomareobas. (xmauroba).
batono deputatebo, ai Tqven RelavT, magram tramvais konduqto
ri brZandebiT da gekiTxebiT: gana tramvaiSi kavSiris daukiTxavad
SeiZleba, an vismes daTxovna, an miReba? amis uflebas Tqven aravis
aZlevT iq da raRa daaSava fosta-telegrafma?
es ufleba aqvs agreTve rkinis gzis muSa-mosamsaxureTa kavSirs.
maS raSia saqme? uTuod saqme is aris, rom sxvagan is „inako misliaSCe
bi“ ki ar arian umravlesobaSi, aramed Tqvenive amxanagebi da maTs ver
gaubedavT aseT moqcevas.
saerTo tendencia mTavrobisa aseTia, rom rac SeiZleba SezRud
on profesionaluri kavSirebi, magram amas muSebs veRar ubedaven da
mosamsaxureTa organizaciebs ki b. mgelaZeebi qeds axrevineben.
b. mgelaZem aRadgina Zveli reJimi, rodesac, „koleqtiuri“ mimarT
vas biurokratia „bunts“, ajanyebas uwodebda. iyo SemTxveva, rom ka
vSiris gamgeobam TxovniT mimarTa olqis ufross ukanonod dasjili
moxelis Sesaxeb 1919 wels, ivlisis 28 #16079. administraciam ki ase
Ti rezoliucia daawera: „gibrunebT ra am Txovnebs, gacnobebT, rom
yovelive TiToeul Txovna mTxovnelebis mxriv aucilebliv mimarTu
li unda iyos olqis ufrosis saxelze... winaaRmdeg SemTxvevaSi Txov
na uyuradRebod iqneba datovebulio“. ase rom gamodis, usafuZvlod
b. mgelaZisagan dasjilma moxelem TxovniT masve unda mimarTos. gana
SeiZleba aseTi mopyroba demokratiul respublikaSi?! ai magaliTad
erTi amonaweri moxelis Txovnidan... „Tu Cems aqedan gadayvanas aqvs
partiuli mniSvneloba, gulaxdilad aRviareb da mravlaTac ician,
rom me arc erTs partias ar vekuTvni, upartioTa siaSiac ar vweri
var, me aravisi wyena ar minda“. da sx. ai, batonebo, sadamde mihyavT
moqalaqe; ase amravleben akaki akakieviCis tipis moxeleebs, demokra
tiuls respublikaSi ki unda Segnebuli, pirdapiri, Tavisi Tavmoyva
reobis da rwmenis pativis mcemeli moqalaqe.
axla minda Tqveni yuradReba mivaqcio kidev im garemoebas, rom
TiTon administracia arRvevs ministris brZanebas. rodesac saerTo
wesebs arRvevs social-demokrati, es mas Cauvlis da amave saqciel
isTvis sxvebs samsaxuridan iTxoven.
iyo brZaneba ministrisa, rom kavSiris gamgeobas CamorTmeoda
ufleba kavSiris saWiroebisTvis ufaso depeSebis gzavna saraiono
kavSirebSi. me es usamarTlobad mimaCnia, kavSirs unda hqondes amis
ufleba. amis ufleba aqvs rkinis gzis kavSirs. b. ministris instruqci
77
iT kavSirs Tu unda depeSa gagzavnos, yovelTvis ministrisagan unda
aiRos nebarTva. ase rom erTgvari cenzuraa daniSnuli profesion
alur kavSirze. aseTi sistema me Seuwynareblad mimaCnia. (l. naTaZe
adgilidan – aki sistema ara aqvTo!) diaR, b. naTaZe, es sistemaa, ma
gram yovlad Seuwynarebeli da Seuracxmyofeli demokratiuli re
spublikisa.
ase Tu ise, arsebobs ministris gankarguleba. erTs mSveniers dRes
moxele bermans, karetins, vasaZes daswames aseTi ufaso depeSis gag
zavna da... samsaxuridan daiTxoves, magram iZulebuli Seiqnen isev
ukan daebrunebiaT. iciT ratom, imitom rom kavSirma daiWira so
cial-demokrati mefareiSvili, romelmac foTis saraiono komitets
moswera, rom ar gamoegzavnaT delegati raionis warmomadgenelTa
yrilobaze. foTSi raionis komiteti social-demokratebis xelSia.
daiWires mefareiSvili da radganac is veRar gaagdes samsaxuridan,
is pirvelnic ukan miiRes. (xmebi – Tqven naxeT es?) batonebo, me amer
ikac ar minaxavs, magram vici, iq ra xdeba da Tqven Tqvens cxvirs iqiT
verafers xedavT.
axla, batonebo, imis magaliTi, Tu TiTon olqis ufrosi rogor
arRvevs ministris gankargulebas da rogor ufaso depeSebs gza
vnis sruliad kerZo saqmeze. aris imisi magaliTic, rodesac olqis
ufrosi Tavisi piradi saqmis gamo ramodenime saaTobiT laparakobs
pirdapiri mavTuliT da am dros aCerebs mTels rigs sadgurebs, ma
gram radganac ar minda imis Tqma, ra saqmeze laparakobda b. mgelaZe,
amas aRar davasaxeleb. akeTis f.-t. ganyofilebis gamges miqaZes uTx
ovnia olqis ufrosisaTvis Tavis sofelSi gadayvana. b. mgelaZe da
pirebia, magram vinme mRvdels SaraSiZes uCivlia, rom miqaZes Cemi
vali hmarTebso da sanam ar gadaixdis, ar gadaiyvanoTo. igi nacnobi
yofila b. mgelaZisa da mgelaZe ufaso depeSas swers: „winadadebas ga
ZlevT dauyovnebliv moiSoroT valebi da mere dagniSnavT samiqaoSi
ganyofilebis ufrosad, jer ki iTvlebiT gamgeT“. agreTve igi swers
meore depeSas miqaZes, asli mRvdels SaraSiZes da komisars: „ufaso
telegramiT macnobeT, moiSora Tu ara kerZo valebi fos.-tel. gamgem
miqaZem da xom araferi damabrkolebeli mizezebia mis sxva adgilze
gadayvanaze“. miqaZe upasuxebs, rom mas aravisi vali ara marTebs da
mRvdeli naSuamavlo gasamrjelos medavebao. mRvdeli depeSiT kidev
atyobinebs b. mgelaZes, miqaZem ar damakmayofilao.
komisari ki imdenad Segnebuli gamodga, rom swers: „SaraSiZesa
da miqaZes Soris aRmocenebuli uTanxmoeba srulebiT kerZo xasiaT
isaa da mis samsaxurs ar Seexeba, im intrigaSi miqaZis danaSaulobas
ar vxedav da Tu rame valebi aqvT, es sasamarTlos saqmea. am saqmeSi
ar iqneba Tqveni Careva samarTliani Cemi SexedulobiT. gadayvanaze
damabrkolebeli mizezi araviTari ar ariso“. (b. noe ramiSvili – es
wvrilmanebia!) diaR, batono ministro, es wvrilmanebia, magram amaSi
moCans mTeli Tqveni sistema, rogorc erTs wveTs wyalSi mTeli samya
78
ro, ai amaebs ebrZvis, amisTvis ibrZvis profesionaluri kavSiri da
is jgufi moxeleebisa, romelTac Tqven swamebT TiTqos isini Zirs uT
xridnen respublikas.
radgan cota dro damrCa Tavs davanebeb sxva magaliTebs, SeiZle
ba kidev rodesme visargeblo isini da axla ki ukanasknels momentze
gadaval. ai batonebo, imitom, rom ase eqceviT moxeleebs, ase aRiz
ianebT maT, ase manqanebad aqcevT maT da maTSi ar afasebT adamians da
moqalaqis pirovnebas, isinic aRar mogiTmenen, rodesac maTs saWiroe
bas ver daakmayofilebT, gaificebian da gansacdelSi Caagdeben res
publikas.
arc Cven, damfuZnebeli krebis wevrni, arc ministri ar aris kompe
tenturi im specialurs da texnikurs sakiTxSi, rogorcaa f.-tel. da
amitom meti saSualeba unda hqondeT muSa-mosamsaxureebs Taosnobisa,
warmoebis win wawevisa. maSin isini Tavis suls da guls Casdeben masSi,
es saqmes gaaumjobesebs, Semosavalic gadiddeba da aRar dagWirde
baT mudam tarifebis gadideba deficitis dasafaravad da jamagire
bisTvis. (xmebi – e. i. imaT unda gadaeces warmoeba?!) ara batonebo,
ase Sors jer-jerobiT ar mivdivarT. is, rasac me mogaxsenebT, aris
ukanaskneli da axali mimdinareoba saxelmwifos xalxosnurs niadag
ze dasayeneblad da rac xdeba CvenSi, es ki Zveli biurokratizmia.
(b. geleiSvili – nu imeorebT, rogor ara grcxveniaT?) Tqve dalocvi
lo, Tqven qmnis ara grcxveniaT da me Tqmis unda mrcxvenodes?!
batonebo, rodesac dRevandeli TanaSemwe olqis ufrosisa iyo
centr. gamgeobis Tavmjdomare, igi im jgufTan erTad da im pirebTan,
romelnic Tqven respublikis mtrebad migaCniaT, TavgamodebiT ica
vda prof. kavSiris uflebebs da ebrZoda b. mgelaZes. b. Salikiani
1918 wlis enkenisTvis 20-s swers olqis ufross: „17 am Tves gamgeo
bam Tavis sxdomaze iqonia msjeloba imis Sesaxeb, rom am ukanasknels
dros mosamsaxureebis miReba da daTxovna zogierT SemTxvevaSi xde
ba gamgeobis daukiTxavad da daadgina gacnoboT Tqven, rom mosamsa
xureTa miReba unda xdebodes gamgeobis rekomendaciiT, daTxovna ki
misive dasturiT“.
gaficvis sakiTxic idga gamgeobis winaSe da iq b. Salikiani,
davlianiZe, meburiSvili da sx. soc.-demokr. momxreni iyvnen ultima
tumi waredginaT mTavrobisaTvis, gaficuliyvnen. „mec im azrisa var,
rom daTmoba SeuZlebeliao“ ambobs b. Salikiani da ai am dros swored
isini, visac Tqven ebrZviT ai ras ambobdnen; dumbaZe socialist-fed
eralisti ambobda: „gaficva sapasuxismgeblo saqmea. Cven unda vecad
oT davwuroT jer yvela saSualebebio“ da winadadebas iZleva del
egaciam dawvrilebiT gaacnos mTavrobas mdgomareoba, es aRniSnulia
gamgeobis oqmSi 14.
da yovelive amas, rodesac soc.-demokrati Salikiani da sx. am
bobdnen, es ar iyo antisaxelmwifoebrivi da Tu amas ityvian soc.-fe
deralistebi es respublikis Ziris gamoTxraa? sad aris aq loRika?
79
aseTi moTxovnileba maSin Salikians ar miaCnda administraciis
saqmeebSi Carevad, igi ambobs: „Zveli saolqo komiteti asrulebda
wminda administratiuls funqciebs... exlandeli kavSiri sdgas wmin
da profesionalurs niadagze, romelmac dahyara administratiuli
iaraRi da gamodis uflebriv-ekonomiur da kulturul mdgomareobis
damcvelado“, es aRniSnulia oqmSi #9.
ase msjelobda Salikiani, roca is kavS. gamg. Tavmjdomare iyo, igi
ibrZoda da icavda prof. kavSiris interesebs, magram igi moxerxebulad
gadaagdes administraciaSi da axla TiTon ebrZvis soc.-demokratiuli
koleqtivis SemweobiT kavSirs da surT dascen misi prestiJi. gaficva
xom moRalateobad eTvleba kavSirs da im „inago misliaSCebs“, magram es
gaficva, romelic gamocxadda 17 am Tves da Tu moTxovnilebebi ar daak
mayofila mTavrobam, isev daiwyeba aprilis 1-s, es gaficva moawyes TviT
soc.-dem. koleqtivebma da administraciam, rom aCvenon mosamsaxureebs,
rom kavSiris gareSec SeuZliaT maTi interesebis dacva.
ai, aqa maqvs depeSa xelmowerili olqis ufrosis TanaSemwis Salik
ianisa da tfilisis raionis gamgeobis, romelic soc.-demokratebis
xelSia, Tavmjdomaris gaCeCilaZis mier. isini atyobineben mosamsax
ureebs provinciaSi cirkuliarulad, rom erTi kviris ganmavloba
Si dakmayofilebuli iqnebiTo. agredve gamoakres kavSiris gareSe
mowodebebi, rom moemzadon gaficvisTvis. ra ambavia es? ratom erevi
an profes. kavSiris saqmeSi? imitom, rom TavianTi prestiJi aamaRlon
da moxeleni gadibiron.
ram miiyvana mosamsaxureni aqamde, rom administracia cdilobs
iniciativa TiTon aiRos da Seanelos ukmayofileba? es xdeba imi
tom, rom Statebi dRevandlamde ver SeimuSava administraciam; jam
agirebi mcirea da is 60 procenti momateba yvelam miiRo garda fos
ta-telegrafisa. gvetyvian: saSualeba ara gvqondao. es saSualeba arc
sxva uwyebebSi iyo, magram droze miiReT zomebi da moiZebna, f.-tel. ki
ukanono Svilad migaCniaT.
Tavmjdomare. batono oratoro, Tqven oTxi wuTi dagrCaT.
dadiani. amnairad Tqven ara Tu gaficvis uflebas ar aZlevT mo
samsaxureTa kavSirebs, gaz. „erTobaSi“, romlis uaxlobelesi Ta
namSromelia b. niniZe, amas winad ewera, rom mosamsaxureebs ara aqvT
ufleba mTavrobas moTxovnileba warudginon, aramed unda TxovniT,
peticiiT mimarTono. es saxelmwifoebrivi TvalsazrisiT mavnebelia
da klasobrivi TvalsazrisiT miuRebelio. (k. niniZe: batono, ara var
„erTobis“ TanamSromeli!) maS Tqven ar iziarebT gaz. „erTobis“ am
Sexedulebas? esec kargia. b-ni Salikiani da sx. social-demokratebi
winad ar iziarebdnen am azrs „erTobisas“. (k. niniZe: es zRaprebia!) b.
niniZe, aris iseTi zRaprebi, romelnic sasargebloa iseTi politiku
ri balRebisaTvis, rogorc Tqvena xarT.
Tavmjdomare. batono oratoro, (dadiani ganagrZobs). ukacravad,
b. oratoro, me vlaparakob da gTxovT momisminoT. unda mogaxsenoT,
80
rom aq msjeloba aris fosta-telegrafis Statebze da ara niniZeze,
arc Salikianze da depeSepze. gTxovT sagans dauaxlovdeT.
s. dadiani. me Salikianze imitom mogaxsenebT, rom sainteresoa,
rogor icvlis kaci azrebs imisda mixedviT, Tu sada zis, romel skamze.
erTi dokumentic, batonebo! administracia rom Tavis pirda
pirs daniSnulebas emsaxurebodes ukeTesi iqneba saqmisaTvis da aseTi
rameebic ar moxdeba. ai. me maqvs „fosta-telegrafis xma“ #2, sadac
aRniSnulia is SemTxveva, rom Turme mTeli vagoni qurdulad daut
virTavT Cveni mavTulebiT da sxva satexniko masalebiT da SemTxveviT
moxeles dauWeria ukve sazRvramde mitanili. meti yuradReba rom yo
filiyo, es ar moxdeboda da yovel SemTxvevaSi damnaSave mainc iqnebo
da aRmoCenili.
agredve erTi didi sawyobi CaubarebiaT erTi kacisTvis sruliad
auwerlad da mTeli weliwadis ganmavlobaSiac ar auweriaT, ase rom,
ar aris araviTari garantia, garda kacis usazRvro patiosnebisa, rom
iqidan yvelafers ar gazidaven.
jer-jerobiT amiT gavaTaveb Cems sityvas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan-saqmeTa ministrs n. ramiS
vils.
noe ramiSvili (Sin.-saqm. ministri). moqalaqeno, damfuZnebeli
krebis wevrno! is garemoeba, rom federalistTa partiis warmomad
geneli arsebiTad ar Seexo am uwyebis moRvaweobas, naTlad amtkicebs
imas, rom amis Sesaxeb am partias saTqmeli araferi aqvs. amiT aixsneba
is garemoeba, rom am partiis oficialuri warmomadgeneli mxolod
wvrilman rameebs Seexo. me saWirod mimaCnia wvrilmani ganze gada
vdva, amis Sesaxeb Cemi moxele mogaxsenebT da es sakiTxi aviyvano im
simaRleze, romelic aucileblad saWiroa am didi krebis Rirsebis
dasacavad. yvela, vinc ar aris partiuli JiniT Sepyrobili, erT rame
Si aucileblad dameTanxmeba: am uwyebam gaakeTa is saxelmwifoebrivi
saqme, romlisTvisac mowodebuli iyo.
ra mdgomareobaSi miviReT es uwyeba Cven da ra mdgomareobaSi im
yofeba is am Jamad?
Tqven albaT gaxsovT, rom revoliuciis Semdeg arev-dareva gan
sakuTrebiT fosta-telegrafis uwyebas daetyo. es moxda imitom, rom
am uwyebis saTaveSi gansakuTrebuli politikuri mizniT Zveli TviT
mpyrobelobis mier Cayenebuli iyo iseTi administracia, romelic
mTeli Tavisi moqmedebiT qmniden iseT atmosferas, rodesac namdvili
saqmis gakeTeba yovlad SeuZlebeli xdeboda. swored am arev-darevis
mosaspobad, roca revoliucia daiwyo, gagzavnil iqmna gansakuTre
buli uflebiT aRWurvili piri. aseTi piri iyo komisari. Tqven kar
gad mogexsenebaT, moqalaqeno, rom revoliuciis pirvel xanebSi yvela
dargebSi Seiqmna adgilobrivi komitetebi, romelnic TviT Caudgen
saqmes saTaveSi da aseT pirobebSi fostis uwyebaSi Seiqmna aseTi md
gomareoba: erTis mxriT mTavroba, Tundac nominaluri uflebiT,
81
meores mxriT adgilobrivi komitetebi da mesame mxriT gansakuTre
buli uflebiT aRWurvili komisari da me vambob, am pirobebSi – yve
lasaTvis cxadi unda iyos, roca arsebobs sami uflebis matarebeli,
me vambob aseT pirobebSi Zneli iyo normaluri muSaobis warmoeba. da
ai, mxolod TandaTanobiT Cven mogveca saSualeba im arev-darevisaT
vis, romelic iq iyo gamefebuli, roca gansakuTrebiT moxda bolSe
vikTa gadatrialeba ruseTSi, roca jer amierkavkasiis respublika
gamocxadda da Semdeg saqarTvelo moswyda ruseTs, am arev-darevi
saTvis bolo mogveRo da dagvemyarebina iseTi wesi, romelic Seef
ereboda revoliucionur demokratias. da swored rom am uwyebaSi
– Tavdapirvelad mravalni iyvnen iseTi pirni, romelnic am warmoe
bis interesebs aferxebden da xels uSliden mis saqmianobas nebsiT
Tu uneblieT. da me Tqven mogiyvanT saamisod mraval faqtebs. samsax
urSi miRebul iqmna xuTasamde axali mosamsaxure. da es moxda maSin,
roca faqtiurad samuSao Semcirda, gansakuTebiT mas Semdeg, rac Cven
movwydiT ruseTs.
me ar Seudgebi imis Sefasebas Tu riT iyo gamowveuli es, magram
miRebuli iyo dadgenileba, rom mosamsaxureni gadayvanil da Sej
gufebul iqnan TavianT soflebisa da qalaqebis dawesebulebaSi, ris
gamo bevr adgilas samjer meti iyo mosamsaxure, vidre amas moiT
xovda saqmis interesebi, zogan ki saWiro kontingentis naxevaric ar
moipoveboda.
pirvel xanebSi, roca politikur partiebs didi gavlena hqon
daT marTva-gamgeobis saqmeebze, bevri iyo SemTxvevebi, roca mTvar
obis gankarguleba, depeSiT gadacemuli, Tu romelime partiisaTvis
ar iyo xelsayreli an imaTTvis raime mniSvneloba hqonda partiuli
TvalsazrisiT, pirvelad xSirad am partiebs ecnobodaT xolme. da
amiT sargeblobden maSin partiebi. magaliTad daSnakelebi, bolSe
vikebi, musavatelebi da sxv. amgvari magaliTebi bevria, romelic mow
moben imas, rom saqme marTlac areul-dareuli iyo. faqtiurad mas
Semdeg, rac gamocxadda saqarTvelos damoukidebloba, Cven SeudeqiT
am saqmis mogvarebas da me mokled mogaxsenebT Tu am xnis ganmavlobaSi
ra gakeTebula, romelzedac aq ar laparakobda da verc Semdeg ilapa
rakebs deputati dadiani da verc sxva romelime warmomadgeneli
soc.-federalistTa partiisa. ai, batonebo! pirvel-yovlisa saWiro
iyo Statis Semcireba. amas gvikarnaxebda ori garemoeba: jer erTi, ma
Sin iyo zedmeti xalxi uwyebaSi da meorec, vinaidan Cven CamovcildiT
ruseTs, saqmianoba metad Semcirda da amitom saWiro iyo Statis Sem
cireba. amave dros aucilebeli Seiqna iseT mosamsaxureTa gandevna,
romelnic ar idgen Cveni damoukideblobis niadagze, piriqiT ebrZo
den Cven damoukideblobas. aq aris laparaki mxolod iseT pirebze,
romelnic ibrZoden Cveni respublikis winaaRmdeg da es marTlac Ses
rulebul iqna da am xnis ganmavlobaSi gandevnil da daTxovnil iqna
994 moxele. mas Semdeg, rac Seiqna Cveni respublika, miuxedavad imisa,
82
rom Cven texnikuri ZalebiT Zlier Raribni viyaviT, Cven saWirod CavT
valeT, rom gaerovneba ueWvelad unda momxdariyo uwyebaSi, Tundac
TandaTanobiT. da es Sesrulda. am ukanasknel xanebSi Cven movaxdineT
telef. nacionalizacia, Tumca jer kidev emCneva, rom saWiroa bevri
dro, rom es saqme keTilad iqmnes damTavrebuli. Semdeg me unda mogax
senoT, rom mosamsaxureni Zlier uswor-masworod iyvnen ganawile
bulni sxva da sxva dawesebulebaTa Soris. iyo iseTi dawesebuleba, sa
dac bevrad meti mosamsaxureni iyvnen, vinem es saWiro iyo da piriqiT,
zogan, gansakuTrebiT Statis Semcirebis Semdeg, roca mas zed daer
To gaerovnebac, iyo iseTi SemTxvevebi, roca zogierT dawesebuleba
Si Zlier mcire mosamsaxureni iTvlebodnen. saWiro iyo gadajgufeba,
axal pirobebTan da axal StatTan SefardebiT. dRes es saqme mogva
rebulia da am Jamad igi savsebiT damTavrebulia. Semdeg Tqven mogex
senebaT, moqalaqeno, es uwyeba – telefonisa da telegrafis uwyeba
metis-metad saTuTsa da naz aparats warmoadgens. is yovel weliwad
Si moiTxovs msubuq SekeTebas da 3-4 w. ganmavlobaSi ki aucilebelia
misi radikaluri SekeTeba, winaaRmdeg SemTxvevaSi is muSaobas ver
ganagrZobs. mas Semdeg, rac Cven xeli movkideT am saqmes, respublika
Si erT da imave dros sammarTvelo Seudga qselis radikalurad Se
keTebas da daamTavra is erTi wlis ganmavlobaSi da dRes is wesierad
muSaobs, Tu mxedvelobaSi ar miviRebT im garemoebas, rom zogierTi
texnikuri masalis mixedviT Cven ganvicdidiT did naklebobas. Sem
deg, Tanaxmad saqarTvelos parlamentis dadgenilebisa Cven Seude
qiT telefonis da f.-telegrafis qselis gadidebas da gafarToebas.
am mxriT saWirod mimaCnia ganvacxado Semdegi: Cveni damoukideblo
bis gamocxadebisas saqarTveloSi arsebobda 99 fosta-telegrafis
dawesebuleba, 2 saqalaqTaSoriso telefonis punqtebi da arc erTi
sasoflo telefoni. tfilisis telefonis qselze iricxeboda 1800
abonenti; saqalaqTaSoriso telefonis da telegrafis nambTa saer
To sigrZe adioda 6500 versamde. dRes arsebobs 153 fosta-telegr.
dawesebuleba, 19 saqalaqTaSoriso telefonis punqtebi, 200-ze meti
saerobo telefoni, 25-mde centrali saerobo telefonis sadgure
bi, tfilisis telefonis qselze aris 2300-dis abonenti, quTaisSi da
gorSi ewyoba qalaqis saxazino telefonis qselebi; telegrafis da
telefonis nambTa saerTo sigrZe adis 10 aTas versamde. amnairad da
moukideblobis gamocxadebis dRidgan gaxsnila 54 axali f.-t. dawe
sebuleba, 17 saqalaqTaSoriso punqti, 23 sasoflo (saerobo) centra
luri sadguri, 200 saerobo da 500 saqalaqo telefoni da gaiba 3500
versamde axali nambi.
Semdeg me saWirod mimaCnia aq ganvacxado, rom sammarTvelosTan
arsebuli patara saxelosno dRes gadakeTebulia centralur saxe
losnoT, romelic miznad isaxavs momavalSi yvela saWiro sagnebis
axlad momzadebas. Semdeg im arev-darevis dros, romelic Seiqna gan
sakuTrebiT mas Semdeg, rac amier-kavkasia da saqarTvelo moswydnen
83
ruseTs, Tqven kargad iciT, rom saerTod wesieri gadazidva fostisa
da depeSisa, Tu savsebiT ar moispo, sagrZnoblad mainc Semcirda da
am mxriv me saWirod mimaCnia mogaxsenoT ra mdgomareobaSia dRes es
saqme. yovelgvari korespondenciis saSualo dRiuri gacvla-gamocv
la 1919 w. ianvarSi udrida 27,288 cals, sul mTeli wlis ganmavloba
Si gacvlila 17,578,488 cali, xolo saSualoT dReSi gacvlila 48,133.
xolo TiTo sulze – 7-8 cali. da es im dros, roca 1913 wels, rodesac
yovel mxriv normaluri mdgomareoba iyo, roca ekonomiuri cxovreba
mowesrigebuli iyo da roca arsebobda, sxvaTa Soris, gacvla-gamoc
vla ara amier-kavkasiis farglebSi, rogorc dRes, aramed ruseTTanac
da sazRvar-gareTac, maSin gacvla-gamocvla aRwevda Semdeg jams:
mTels amier-kavkasiaSi gacvla mTel wels 31,443,062. saSualo dReSi
86,142, xolo sulze 4–5 cali. Tu miviRebT mxedvelobaSi, rom Cveni
respublika kulturulad ufro maRla sdgas da Tu ar daiviwyebT
imas, rom gacvla-gamocvla arsebobs mxolod baTumsa da baqos So
ris, am mxriT savsebiT unda darwmundeT imaSi, rom gacilebiT ukeTes
pirobebSi vimyofebiT dRes, vinem viyaviT omis gamocxadebamde.
ai, batonebo, is, rac me am mxriv TqvenTvis unda momexsenebina. me
ar mikvirs mas Semdeg, rac me gavecani soc.-federalistebis partiis
gamosvlebs am did dawesebulebaSi, ar mikvirs, rom am umTavres sa
ganze arafers amboben, aramed gamodian wvrilmanebze, romelzedac
ufro vrclad Cemi moxele mogaxsenebT, laparakoben. (baraTaSvili:
amis ufleba ar aqvs moxeles?). Tu ar aqvs, reglamentSi moikiTxeT. me
saWirod mimaCnia ganvacxado, rom umTavresi, razedac aq iyo miqceuli
yuradReba, iyo Semdegi: arsebobs partiuli devna, devna rogorc „ina
komisliaSCebis“, rom aseTi braldeba Tqvens winaSe iyo wamosrolili
iseT partiis warmomadgenlis mier, romelic xSirad gamodis aseTi
braldebebiT da agreTve ar iyos Cabmuli saxelmwifos aRmSeneblobis
saqmeSi, rogorc federalistTa fraqcia, Tundac damoukideblobis
gamocxadebis pirvel xanebSi, es savsebiT gasagebi iqneboda. Tqven kar
gad iciT, rom Cven miviReT federalistebisagan memkvidreoba – es iyo
saxalxo ganaTlebis uwyeba, unda mogaxsenoT, rom me erTxelac ar gan
mizraxavs iq raime cvlileba momexdina. Tumca is moxeleebi, romel
nic arian iq pirvel dReebSi darwmunebuli iyvnen, rom Cven iq movax
dendiT raime cvlilebas. da iciT raze iyo aSenebuli es azri?.. isini
fiqrobden, Cvenc iseTsave politikas vawarmoebT, rogorsac zogi
erTi s.-federalistebi awarmoeben, Cemi uwyebis moxeleni ra mimar
Tulebis arian me ar gamigia da es me miznaT arasodes ar damisaxavs.
(Rlonti: Zalian kargaT iciT!). Rlonts hgonia yvela Rlontur nabijs
gadadgams – me ki vlaparakob, rogorc Sinagan-saqmeTa ministri. ori
uwyebis warmomadgeneli gaxlavar, sxva ramdenime uwyebaSiac viyavi,
viyavi garaSe-saqmeTa saministroSi, rodis iyo, rom raime partiuli
Segvetana romelime uwyebaSi? erTxelac ar damisaxavs miznad gamego
ra partiul Tvalsazrisze dganan is pirebi, romelnic dagvxvda sax
84
alxo ganaTlebis saministroSi, Tumca boroti enebi laparakoben iq
yvela federalistebi ariano. iq arc erTi kaci ar iyo daTxovnili.
veravin ver ityvis, rom me mimeqcios yuradReba am saqmisaTvis, imitom,
rom es sistema Seefereba samson dadians, Seefereba eserebis partias,
romelic jer gaRlontebis gzas daadga, exla gadadianebis gzas adg
ia, magram es erTxelac miznad ar damisaxavs. amis Semdeg Tavis Tavad
aSkaraa, ra „inakomisliaSCebze“ aris aq laparaki. me unda mogaxsenoT,
mTel rig gamosvlebSi, romelsac adgili hqonda dadianis mier, erTad
erTi faqti aris marTali. es marTlac iyo, roca CemTan movidnen mox
eleTa warmomadgenelni, movidnen ise, rogorc saerTod vRebulobT
yvela delegatebs. me viReb delegacias daniSnul da ara daniSnul
drosac, xSirad saxlSic. raSi gamoixata sxvanairi miReba? me vambob,
miviReT ise, rogorc Seefereba Sinagan-saqmeTa sainistros mdgo
mareobas, rogorc Rirsni arian moxeleni, rogorc modian ufrosTan
am mxriv vaqcev yuradRebas. moqalaqeno, am dros moxda erTi inci
denti, romelic sisworiT gadmogcaT b-nma dadianma. es erTad erTi
Secdoma iyo simarTlisaken mimarTuli. (niniZe: SemTxveviT mouvida!)
iyven erTis mxriv b. mgelaZe, surgulaZe, romelTac (Rlonti awyvet
inebs: magasac sxvanairad gamoiyeneb?) me ar mWiria is, rac sWirdeba
Tedo Rlonts. (dadiani: mag Wkua xom sWiria Rlonts?) eg marTalia,
Rlonts Wkua sWiria da Tqvenc gWiriaT, b. dadiano (saerTo sicili).
rasakvirvelia, Znelia laparaki zogi opoziciis zogierTi warmo
madgenelTan, gansakuTrebiT kamaTi. unda mogaxsenoT, erTi „Secdoma“
iyo marTlac. iq im dros imyofeboda Cemi moxele administratori er
Tis mxriv da meores mxriv gamgeobis warmomadgeneli. maSin marTlac
mgelaZem sTqva: „Дѣйствительно невозможно здѣсь держать инакомыслящихъ“.
me uTxari: „Cven Soris saerTod „inakomisliaSCebi“ ar arian, vinaidan
vici, rom yvela isini dganan saxelmwifoebriv Tvalsazrisze, rac Se
exeba danarCens, yvela es Cven ar gvexeba da unda mogaxsenoT arasodes
moxeleebisaTvis sxva ram ar mogviTxovia. Semdeg gancxadeba iyo, rom
Salikiani moxerxebuli kacia da roca undoda, muSaTa profesion
alur kavSiris dacvis poziciaze idga. me saWirod mimaCnia ganvacxa
do, rom Tu Salikiani administratorad dainiSna, es moxda Tanaxmad
fosta-telegrafis moxeleTa winadadebiT. amis winaaRmdeg viyaviT,
magram es moxda, mas Semdeg, roca davrwmundiT, rom am gziT maTlac
SeiZleba zogierTi uswor-masworobis gamosworeba.
yvelaferi is, rac am uwyebaSi datrialda, aris gamowveuli par
tiuli JinianobiT, magram amas meTaurobs ara saministro, an uwyeba.
damf. krebis wevrni dResac darwmunebulni arian Tu ra amoqmedebs
b-n dadians.
b. dadianis pozicia erTi jgufis mier aris gatarebuli, romel
ic samwuxarod dgeba ara saxelmwifoebriv, aramed partiul niadag
ze. amas vebrZodiT da dResac vebrZviT. mowodebis Sesaxeb me ar vici,
romeli mowodeba iyo adre gamocemuli (dadiani: romelic me wavi
85
kiTxe!) es wvrilmani saqmeebi Tqven kargaT gaqvT Seswavlili, radgan
Tqven didi saqmeebisaTvis ar gcaliaT. deputats aqvs didi saqme da
rodesac is aq gamodis, umTavres saqmeebs unda akeTebdes. ai b-no es
mowodeba: vin icavs marTlac interesebs? ai swored damfuZ. krebas
eqneba saSualeba gaecnos... CemTan gamocxadden axalgazdebi. me main
teresebs calke pirovneba. magram im gamgeobas, romelsac icavs da
diani (dadiani: me vicav prof. kavSirs!) Tqven icavT ara Tu profe
sionalur kavSirs, am simaRleze ver amaRldebiT, icavT rogorc
federalistebs. Tqven ver naxavT maT Soris iseT pirebs, romelTac
raime moRvaweoba miuZRodeT, ver naxavT Zvel revoliucionerebs. aq
im amxanagebTa Soris, romelTac Tqven uwodebT karieristebs, Semi
Zlia mTeli rigi dagisaxeloT, romelnic gadasaxlebulni iyvnen Cem
Tan erTad. me ar minda, rodesac karieraze aris aq laparaki... (mesxiS
vili: yoveli kariera ekuTvnis soc.-dem. partiis wevrs!) ai ras werda
„kavSiris mTlianobis jgufi“ anu s.-federalistTa partiis momxre
Ta jgufi: „Tqven mogexsenebaT, amxanagebo, moRvaweoba Cvens uwyeba
Si mokalaTebul, aw ukve istoriulad cnobil 13 piriso, romelnic
Tavis Tavs, Cveni gulubryvilo amxanagebis Tvalis asaxvevad da Sec
domaSi Sesayvanad, social-demokratebs – menSevikebs uwodeben, iTv
lebian f. t. menSevikTa meore koleqtivis wevrebad, namdvilad ki maT
socialistobis araferi scxiaT da arian Cinovnik-karieristebi, Cve
ni pirovnebis da adamianuri uflebebis Semlaxvel-damamcirebelTa
erTguli laqiebi, maTi jaSuS-agentebi... moswrebia gana vinme odesme,
Savbnel reaqciis drosac ki, imden usamarTlobas da mosamsaxureTa
damcirebas, ramdensac dRes aqvs adgili Cvens uwyebaSi am vaJbatonTa
wyalobiT. maT dammonebels frTebi Seasxes, zurgi gaumagres da isic
daTareSobs amayad, laRad. poxvisnevis mefuri gankargulebebi zo
gis amaRlebisa da zogis damcirebis Sesaxeb, aCrdilia mgelaZis Tamam
usamarTlo gankargulebebTan SedarebiT...“ (Rlonti: nu RelavT!) me
Rlonti ara var, rom avRelde. ai batonebo, me ar vici vin daswera
(xmebi: „saxalxo saqmis“ stilia!) me vimeoreb, rom es gamosvla ar mom
wons da viRebT zomebs, rom SemdegSi marTlac mTeli uwyebis aseT da
mamcirebels gamosvlebs arc erTi mxridan adgili ar qondes. erTis
gancxadeba, saWirod mimaCnia: uwyeba arasodes ar gamodis partiulis
TvalsazrisiT, amas amtkicebs is muSaoba, romelic winaaRmdeg Tqve
ni cdisa, weliwad naxevarSi Seasrules, me vambob winaaRmdeg Tqveni
cdisa, vinaidan Tqven uSlidiT xels.
axla oriode sityva profesionaluri kaSiris uflebaTa Sesaxeb.
aq laparakobden rekomendaciis uflebis Sesaxeb.
me unda mogaxsenoT, rom arc me var rekomendaciis winaaRmdegi.
amas Cven mxedvelobaSi miviRebT, magram rekomendacia aris Tu ara,
mag. is, rom – ai Tavmjdomare profesionalur kavSirisa aseT depeSas
aZlevs erT pirs – SavguliZes, SekiTxva xobSi igzavneba: „xobSi. gany
ofilebis ufross, macnobeT surs Tu ara moxele lifanavas iqnes dan
86
iSnuli ganyofilebis ufrosad lixaurSi“. gamgeobis Tavmjdomare
farcxalaZe. aseTia es depeSa da es aris rekomendacia?
Semdeg meore depeSa igzavneba zugdidSi: „zugdidi. fostis
aTisTavs. SeekiTxeT moxele wulaias, surs Tu ara daniSnul iqnes gan
yofilebis ufrosad lixaurSi. Sedegi macnobeT depeSiT“. gamgeobis
Tavmjdomare farcxalaZe. albaT esec rekomendaciaa. (dadiani: mogax
senebT, batono. mogaxsenebT!) rasakvirvelia, Tqven, batono dadiano,
im meore saaTs, romelsac baraTaSvili dagiTmobT moandomebT imas,
rom aseTi faqtebi moiyvanoT. (dadiani: diax, vecdebi!) erT kreba
ze me mqonda saSualeba ganmecxadebia, rom am organizaciis, „fos
ta-telegrafis kavSiris gancxadebas ai ra mizani aqvs: (kiTxulobs
Jurnal „fosta-telegrafis xmidan“ Semdeg adgils):
„am mxriv meore yrilobas didi mniSvneloba aqvs da man kidevac
unda gaamarTlos imedebi. upirvelesi misi movaleobaa: mospos kav
SirSi partiuli kinklaoba, daudvas kavSirs safuZvlad wesdeba
iseTi, romlis saSualebiT aRdgenil iqneba misi uflebebi, e. i. mu
Sa-mosamsaxureTa miReba, daTxovna, gadayvana, aRmateba Tu damcireba
umTavresad unda ekiTxebodes kavSirs, rasakvirvelia, amaSi miiRebs
monawileobas sammarTvelos administracia imdenad, ramdenadac es
samsaxuris wesierad dayenebisaTvis saWiroa.
am mizniT unda daidvas administraciasTan koleqtiuri xelSek
ruleba, sadac mtkiced unda iyos gansazRvruli administraciis da
organizaciis uflebebi. yrilobam kavSirs unda mianiWos ufleba ad
ministraciis kontrolisa, masve unda hqondes ufleba mosTxovos ad
ministracias uvargis administratorTa gadayeneba“.
erTi sityviT, mizani aris swored is, rasac komunisturi ruseTi
awarmoebs dRes. iq gadasces sxva da sxva warmoeba am dargis muSebs da
maT gaanadgures da arev-dareva Seitanes mTel warmoebaSi. rkinis gza
ar arsebobs, fosta-telegrafi moispo da mxolod radioTi sarge
bloben. rasakvirvelia, b. Rlonti mudam eloliaveboda aseT anarqis
tul elementebs da es alersianoba b. Rlontisa izrdeba gansakuTre
biT maSin, roca isini moaxloebulni arian da unda ganvacxado, rom am
SemTxvevaSi Cven isev mtkiced vdgevarT Cven nacad poziciaze da dar
wmunebuli var, rom is JRaruni ara jarisa, aramed anarqiul talRi
sa, romelic CrdiloeTidan daiZvreba, moawydeba kavkasiis qedsa da iq
dalevs suls, xolo Cveni demokratiuli respublika iseve mtkiced da
magrad iqneba, rogorc dRes, miuxedavad imisa, rom anarqiuli tal
Ris moaxloveba aq partiul kinklaobisTvis gamoiyenes. (taSi).
Tavmjdomare. ministris davalebiT sityva ekuTvnis b. mgelaZes,
fosta-telegrafis olqis ufross, magram damfuZnebeli krebis wevri
b. baraTaSvili migviTiTebs im garemoebaze, rom TiTqos Cven varRvevT
reglaments, amitom reglamentis darRvevis Sesaxeb sityva mas eZleva.
i. baraTaSvili. (s.-f.) b. mgelaZe gaxlavT moxele, fosta-telegraf
is ufrosi; sityva reglamentis ZaliT aqvs mTavrobis wevrs – es
87
pirdapir aris naTqvami reglamentSi, saxeldobr 37 muxlSi. sazoga
dod reglamentis 34 muxlSi aris aRniSnuli wesi sityvis micemisa.
garda amisa, pasuxis mgebelni arian ministrebi da ara moxeleni, Cveni
kritika aq Seexeba mxolod mTavrobas, mxolod mTavroba aris Cvens
winaSe pasuxismgebeli, man unda icodes dawvrilebiT saqmis viTare
ba da yoveli moxelis moqmedebisaTvis man unda agos pasuxi, da ara
TviT moxelem. Tu Tqven moxeles miscemT sityvas, ara Tu reglaments
daarRvevT, aramed konstituciis wessac. Cven ver SevqmniT iseT prec
edents, rom yoveli moxeles hqondes ufleba gamovides damfuZnebel
krebaSi da ilaparakos, roca mis sityvas politikuri mniSvneloba
ara aqvs. aq, rom gamodis mTavrobis warmomadgeneli, igi sazogadod
exeba dayenebul kiTxvas, is pasuxismgebelia politikurad, xolo mox
elis gamosvlas aseTi xasiaTi ara aqvs.
Tavmjdomare. ukacravad b. oratoro, Tqven daasaxeleT reglamen
tis romeli muxli davarRvieT Cven. ganmarteba aq zedmeti gaxlavT.
Tqven reglamentis darRvevisaTvis aiReT sityva – keTil inebeT da
gviTxariT romeli muxli aris darRveuli.
baraTaSvili. b. Tavmjdomare moiTxovs da me vemorCilebi, me mgo
nia 37 muxli, sadac naTqvamia, rom sityva rigs gareSe miecema mTav
robis wevrs da ara moxeles. SeuZlebelia aseTi precedenti SevqmnaT.
aseTi SemTxveva aris aq, rom departamentis ufross eZleva sityva da
moxeles es ufleba ar hqonia. Cemi azriT es aris reglamentis darRve
va. me ar var winaaRmdegi aq vinmem sityva warmosTqvas, magram wesebsa
da kanons Cven ver davarRvevT.
Tavmjdomare. prezidiumis saxeliT mogaxsenebT Semdeg ganmarte
bas: am sakiTxSi, mieces Tu ara sityva respublikis fosta-telegrafis
ufross, prezidiumSi araviTari azrTa sxva da sxvaoba ar iyo. mTeli
prezidiumi im azris iyo, rom sityva mieces. Cven aseTi sabuTi gvqon
da: rogorc iciT, departamentis direqtorze reglamentSi ar aris
naTqvami, rom mas sityvis ufleba aqvs damfuZnebel krebaSi. aseTi
uflebiT ki, mogexsenebaT, igi faqtiurad sargeblobs; departamentis
direqtori mTavrobis wevri ar aris. mas mTavrobis sxdomaze gadam
Wreli xma ara aqvs, saTaTbiro xmiT eswreba mxolod. reglamentiT de
partamentis direqtors ara aqvs akrZaluli gamovides ganmartebiT
damf. krebaSi. mogexsenebaT, rom b. WiWinaZe rogorc departamentis
direqtori gamosula Tqvens winaSe. fosta-telegrafis olqis ufro
si prezidiumis azriT, faqtiurad igive direqtoria, Tumca for
malurad ase ar aris, meore mosazreba mdgomareobs imaSi, rom bevri
iseTi faqtebi, Tumca maT wvrili faqtebi uwodes, iyo moyvanili aq,
romelic saerTo politikuri xazis gamSuqebeli ar aris, da ministr
ma, romelic am xazis gamSuqebuli aris, SeiZleba ar icodes es faqte
bi. maSin rodesac mTavari pasauxismgebelia administratori, – da ara
yofila moxele, rogorc b. baraTaSvili brZanebs, – am faqtebs mogi
yvanT da gagacnobT; es gaxlavT metad mizanSewonili mdgomareobis
88
gamosarkvevad da es ori mosazreba hqonda mxedvelobaSi prezidiums,
rodesac gadawyvita sityva mieca fosta-telegrafis olqis ufrosi
saTvis. aseTi gaxlavT Cveni ganmarteba. reglamentis ZaliT, amis Sem
deg sityva aravis miecema da sityva ekuTvnis b. mgelaZes.
mgelaZe (fosta-telegrafis olqis ufrosi). Sinagan-saqmeTa min
istris davalebiT pativi maqvs mogaxsenoT mokled imis Sesaxeb, Tu ra
mdgomareobaSi aris dRes fosta-telegrafis saqme da agreTve mogax
senoT im kiTxvebis da braldebebis Sesaxeb, romelic aq wamoyenebu
li iyo erTi deputatis mier. Cven rom SeZleba mogveces WeSmaritad
davafasoT mdgomareoba, romelSiac imyofeba fosta-telegrafis
saqme, saWiroa sul mokled gavixsenoT is warsuli, romelic hqonda am
dargs Cveni respublikisas. mogaxsenebT, batonebo, rom ngrevis dros
ufro metad fuWdeba saTuTi dargi, vidre Zlieri; aseT saTuT dargs
warmoadgens fosta-telegrafi da telefoni. da ar aris gasakvira
li, rom ruseTSi da dasavleT evropaSi omis dros fosta-telegraf
is saqme sruliad ganadgurda. mag. parizi ver elaparakeboda venas
da mTeli kvireebiT ideboda avstria-ungreTis sakiTxi imitom, rom
kavSiri am or saxelmwifoTa Soris gawyvetili iyo. xolo, rom iq
ukeT aris mowyobili fosta-telegrafi, vidre CvenSi, an ruseTSi es
Tavis-Tavad cxadia. roca Cveni damoukidebloba gamocxadda, SeiZle
ba iTqvas, rom arc fosta-telegrafi da arc telefoni ar arsebob
da. (Rlonti: yvela es Cven gavakeTeT?) rac gavakeTeT imas Tqven daa
fasebT, magram ar miviwerT Cven Tavze imas, rac ar gagvikeTebia, da
dRemde, me mgonia, sircxvili ar gviWamia iq, sadac movaleobam esa Tu
is saqme dagvakisra. fostis zidva ruseTis teritoriaze srulebiT ar
arsebobda. yoveli traqti sdumda, radganac uwyebis gankargulebi
saTvis araviTari saxsari da krediti ar iyo gacemuli, rogorc es
b-nma ministrma mogaxsenaT. araviTari wesi ar arsebobda – telefoni
iyo mxolod (kiTxulobs cifrs) da isic dRe da Ramis dauzogveli
muSaobis gamo dazianebuli iyo telefonis 80 proc. ai is rac aq iyo
damoukideblobis gamocxadebis dros da es sruliad ganadgurebu
li, fosta-telegrafi unda gamosworebuliyo; amas undoda mowyobi
loba da unda migveRo zomebi, rom arsebuli naklulevaneba Tavidan
mogvecilebia. amasTan erTad Cven gvqonda kuTxeebi soflad, sadac ar
iyo fosta-telegrafis ganyofileba gaxsnili da saWiro iyo am kuTx
eebis deda-qalaqTan dakavSireba. amaSi bevri dabrkoleba gveRobebo
da win. erTi pirobaTagani iyo is, rom Cven gvixdeboda muSaoba iseT
pirebTan, romelnic CvenTan ar iyvnen keTil-mezoblurad ganwyobil
ni da ewinaaRmdegebodnen Cven damoukideblobas. aseT pirebisagan ma
Sin fosta-telegrafis uwyeba savse iyo da vinaidan isini ar idgnen
im niadagze, romelsac saqarTvelos damoukideblobis dacva hqvia,
aucilebeli iyo maTi Tavidan moSoreba. amisTvis ki saWiro iyo dis
ciplina da es disciplina maSin ar arsebobda, anarqia iyo gamefebuli.
arsebobda sam-uflebianoba: komisari normaluri uflebebiT aRWur
89
vili, olqis ufrosi da centraluri komitetis Tavmjdomare. ai es
sami piri ganagebda maSin saqmes. iuridiulad ufrosi piri iyo olq
is ufrosi, magram is, rogorc yrilobaze erTma moxelem kidevac ga
nacxada, namdvilad magidis qveS iyo yovelTvis Camaluli da rodesac
saWiro iqneboda misi xelis mowera amoiyvanden iqidan da ise moawer
inebden xelsao. es mdgomareoba ki ar SeiZleboda gagrZelebuliyo da
amitom miviReT zomebi am sam-uflebianobis mosaspobad. garda amisa
erTi garemoeba arsebobda kidev, romelic Zlier abrkolebda saqmis
saTanado mowyobas. es iyo is gaugebroba, romelic sufevda kavSirsa
da administraciis Soris. mTeli Zala-ufleba revoliuciis dros ka
vSirs qonda xelSi, da amisTvis fiqrobda da dResac darwmunebulia
imaSi, rom es Zala-ufleba am Jamadac mas unda ekuTvnodes. da tyu
ilaT ki ara swers oficialuri organo kavSirsa: „Cven unda davi
brunoT yvela is uflebebi, romelic saolqo centralur komitets
qondao“. rogorc magaliTad administraciis wevrTa gadayeneba, kon
trolis ufleba, daniSvna da sxva. es principialuri sakiTxia da amaze
me aq arafers mogaxsenebT. unda ganvacxado, rom sworeT am sakiTxma
gamoiwvia is incidenti, romlis Sesaxebac aq mogaxsenebdaT fraqciis
warmomadgeneli. is braldeba, romelic aq iyo wamoyenebuli deputat
dadianis mier, Tavis droze wamoyenebuli iyo fosta-telegrafis yri
lobaze, roca iq profesionalur kavSiris Tavmjdomarem sTqva is, rac
aq b-nma deputatma ineba. iq me maSin Sesaferi pasuxi gaveci da rode
sac mas aq xelmeoreT imeoreben, me saWirod mimaCnia mogaxsenoT Sem
degi: pirvel-yovlisa me unda mogaxsenoT, rom mxolod soc.-federal
istTa presaSi daiwyo beWdva werilebisa fosta-telegrafis uwyebisa
da uwyebis administraciis wevrTa winaaRmdeg da amas awarmoebda b-ni
farcxalaZe, romelic axla Cven dawesebulebaSi aRar msaxurobs. da me
megona, rom erTi wlis ganmavlobaSi es piri ufro met sabuTebs mis
cemda xelSi im deputats, romelic aq gamovida. yvelas SeuZlia, cxa
dia, kritikis gakeTeba, magram Tu moiyvanen iseT faqtebs, romelTac
sinamdvilesTan araviTari kavSiri ara aqvs, aseTi kritika dauSvebe
lia. pirvelyovlisa aq iyo wamoyenebuli Semdegi braldeba: TiTqos
am uwyebaSi pirovnebas amcireben, uwesoba aris gamefebuli, muSaoba
ferxdeba, nerviuloba arsebobs, partiul niadagze devna arsebobso
da sxva. me unda mogaxsenoT, rom ufleba SeiZleba darRveuli iqnes
iq, sadac meores mxriT irRveva movaleoba. es ki fosta-telegrafis
uwyebis nawilSi ar xdeba. iq im nawilSi ar aris Segnebuli asruleba
im movaleobisa, romelic maT adevsT da amitom xdeba saWiro miReba
im zomebisa, romelic aiZulebs maT Seignon es movaleoba. amiT ki Tu
am uwyebaSi saqme ferxdeba ra mogaxsenoT, es ar aris marTali, radga
nac cnobebis mixedviT, romelic Tqven aq mogaxsenaT b-nma ministrma,
Tqven dainaxavdiT, rom saqme ki ar ferxdeba, aramed ukeTesdeba (Sen
gelaia: maS sCans Segneba Tvisi movaleobisa yofila moxeleebSi!) da
saqme, rom ferxdebodes, maSin Cven teritoriaze fosta-telegraf
90
is movaleoba ara Tu gaumjobesebeli iqneba, aramed Seswydeboda is
kavSiric, romelic Cven am ukanasknel dros daviWireT sxvadasxva
kuTxes Soris. mogexsenebaT, rom Cven gvaqvs kavSiri aderbeijanTan,
erivanTan, baTomTan da inglisis sardlobasTan, da ukanasknel dros
kavSiris aRdgeniT muSaoba daviwyeT baTomis saSualebiT evropasTan.
Cven korespodenciis gacvla-gamocvla gvaqvs. ase rom rac SeiZleboda
dRevandel pirobebSi gakeTebuliyo, gakeTda da am mxriv araviTari
Seferxeba saqmis muSaobaSi ar momxdara. arc nerviuloba aris Seqmni
li. nerviulobs mxolod ramodenime piri, romelnic ara obieqturaT
acnoben saqmis mdgomareobas zogierTebs, romelnic Semdeg am nerv
iulobaze laparakoben. araviTari devna partiul niadagze ar xde
ba da me dResac ar vici, Tu ra partiisa arian Cveni moxeleni, es me
sruliadac ar mainteresebs da mgonia vinc mivida da uTxra b-n dadi
ans es, isinic ki ver ityvian imas, TiTqos am niadagze uwyebaSi vinme
gadayenebuli yofiliyos. da Tu ki vinme gadaiyvanes erTi adgilidan
meoreSi da is gamodga federalistTa partiis wevri, gana amaSi damna
Savea uwyeba an am uwyebis moxele? es xdeboda danaSaulis mixedviT da
Cven asec unda movqceuliyaviT, radgan danaSaulis Camdeni ueWvelad
unda daisajos. Cemis Rrma rwmeniT araviTari partiuli kinklaoba ar
unda iyos profesionalur kavSirSi. es iyo Cemi sityvis deda-azri ma
Sinac, roca baTomis moxeleebTan, muSebTan mqonda am sakiTxis Sesaxeb
laparaki. da veravin ver dagvwamebs, mas, rom, Cven sazogadoT gamgeo
bam, administraciam – fosta-telegrafis uwyebisam SevitaneT parti
uli kinklaoba profewsionalur kavSirSi.
Semdegi braldeba, romelic aq iyo wamosrolili, exeba egreT
wodebul „inakomisliaSCebs“. istoria am sityvis Semdegia. marTalia,
profesionalurma kavSirma gamouSva iseTi sazizRari furceli, amg
vari furceli ki qmnida uwesoebas da uwyebaSi muSaobas aferxebda.
me vsTxove b-on Sinagan-saqmeTa ministrs daebarebina moxeleni, kav
Siris wevrebi da erTnairi darigeba mieca maTTvis. es moaxdina minis
trma. man dagvibara, rogorc Cven, ise profesionalur kavSiris war
momadgenlebi da uTxra maT: – Tu aseTi ram kidev gagimeorebiaT, me
Tqven kategoriulad gicxadebT, rom arc erTi TqvenTagani ar iqneba
datovebuli samsaxurSio. Cemi „inakomisliaSCi“ iyo Semdegi: radga
nac im furclis Sinaarsi ewinaaRmdegeboda am politikas, romelsac
awarmoebs saxelmwifo da misi organizaciis moxeleni da me vsTqvi iq,
sadac mTavrobis sawinaaRmdego politikas atareben, ar unda hqondes
adgili amnair moqmedebas. me vTqvi, vinc saxelmwifoebriv samsaxurSi
atarebs ara mTavrobis politikas, aramed ewinaaRmdegeba mas, is ar
unda darCes samsaxurSi da aq Cem mier iyo damatebuli sityvebi „in
akomisliaSCi“ da „inakodelaiuSCis“. da amis im gvarad gamoyeneba,
TiTqos es „inakomisliaSCis“ vrceldeba imaTze, vinc erTi partiisa
da rwmenis ar aris, es me mgonia gadaWarbebuli aris. axla Salikianis
da berZeniSvilis Sesaxeb mogaxsenebT.
91
Salikiani gaxlavT centraluri komitetis Tavmjdomare da am
kavSirma airCia is Cem TanaSemweT; maSin berZeniSvili movida CemTan
da ganmicxada: Salikiani erTad-erTi kacia, romelic Cven avirCieT
Tqven TanaSemweT da gTxovT dauWiroT mis kandidaturas mxari b-n min
istris winaSeo. me dadebiTi pasuxi miveci, man ki undobloba gamos
Tqva: aq sxvas ambobT ministris kabinetSi ki sxvas ityviTo. me uTxari,
rac aq vsTqvi ministrsac masve vetyviTqo. Salikiani profesionalur
kavSiris mier iyo warmodgenili am administraciul postze. igi am
kavSiris sruli ndobiT iyo aRWurvili.
Semdeg aqve iyo Tqmuli, gamocdebi daniSnes da arc erTi ar CaW
rilao. me maqvs aq lenti da Tu am lents specialisti gadasinjavs,
dainaxavs, rom 50 proc. iyo CaWrili, magram es gamocdebi imitom ki
ar dagviniSnavs, rom vinme CagveWra, gamogvegdo federalisti da
gadagveyenebina da sxva. 1914 wlidan fosta-telegrafSi moxvden ise
Ti pirebi, romelTac nakleb momzadeba hqondaT am saqmisaTvis, maSin
Rebulobden yvelas, qals, kacs, miuxedavad imisa saTanado gamoc
dileba, saTanado swavla qondaT maT Tu ara. am gamocdebma gamoaS
karava, rom erTi qali iyo samsaxurSi mxolod, imitom, rom Txovna
Semoitana da saTanado gamocda ki ar Caubarebia da am gvarad Zneli
iyo muSaoba, da, rom saqme rigianad wagveyvana, rogorc amas saxelm
wifos interesi moiTxovs, unda gagvego rogori elementebTan gvaqvs
saqme da simarTle unda mogaxsenoT ra Sedegebi mogvca am gamocdeb
ma. maT Soris rac daviwyebuli qondaT moigones da rac Seswavlili
ar qondaT Seiswavles. am gamocdebis Semdeg depeSebis damaxinjeba,
ukanonoT saqmis warmoeba naklebaT aris, vinem wineT iyo. Tqves ga
mocda dauniSnes 6-7 wlis samsaxurSi xalxsao. marTalia, gamocda
dauniSneT maTac vinc 7-8 weliwadi msaxurebs da ai rad. am uwyebaSi
rodesac jer kidev ar viyaviT CamoSorebuli ruseTs, maSin gamocdi
li moxeleebi gvyavda, rodesac CamovscildiT ruseTs, maSin gamoc
dili moxeleebi wavidnen samsaxuridan. Cven davrCiT Cveni patara Za
lebiT da amisTvis Cven gvindoda Segveqmna imnairi mdgomareoba, rom
SegvZleboda erTi ganyofilebidan meoreSi gadmoyvana moxelis ise,
rom saqme ar gafuWebuliyo da amisTvis gvindoda SeeswavlaT saqme.
yvela moxelem unda icodes rogorc fostis saqme ise telegrafis. aq
iyo laparaki Semdeg sesxze. araviTari sesxi aravisTvis ar mimicia.
arc mivcemdi, vinaidan am saqmisTvis araviTari Tanxa ar momepove
ba. rac Seexeba berZeniSvilTan incidents, unda mogaxsenoT Semdegi:
roca moxeleebi ganicdian gaWirvebul mdgomareobas, SeZlebisdag
varad vcdilobT raime daxmareba gauwioT, gaugzavnoT puri, tansac
meli, da sxva. Cven mogveca SemTxveva sasursaTo sabWodan migveRo
fqvili. radgan tfilisis moxeleni ukeTes mdgomareobaSi arian, vi
nem provinciis moxeleni, amitom Cven ganvizraxeT provinciisaTvis am
fqvilis gagzavna da marTlac davekiTxeT sadgurebs, ramdeni fuTi
surs TiTeul sadgurs es fqvili.
92
me mgonia amis ufleba gvqonda, radganac amisTana SekiTxviT saqme
ar ferxdeba. b-nma berZeniSvilma sTqva: es savsebiT Tqveni saqme ar
aris, es kavSiris saqme ariso da es depeSa ar gadasca. marTlac es de
peSa ar iyo gadacemuli. da berZeniSvilis mier Tqmuli, TiTqos Cven
fosta-telegrafis kavSirs gamovglijeT puri da mivawodeT mox
eleebso, es sruliad ar Seefereba simarTles, radganac es fqvili
iyo miRebuli grigol soRorovidan da am soRorovs kavSirTan ara
viTari kavSiri ar aqvs.
depeSebis damaxinjebis gamo xdeba dasja. es usaTuod ase unda
iyos. Tu es ase ar iqna, depeSebi marTlac ise damaxinjdeba, rogorc
amas Zvelad hqonda adgili. me mogaxsenebT magaliTs, romlisaTvisac
moxele daTxovnili iyo samsaxuridan. pirveli depeSa mimarTuli suf
saSi (kiTxulobs). rodesac Svili mivida saxlSi, saxli gayiduli dax
vda. is Svili movida CemTan da iTxovda im saxlis qiris anazRaurebas.
Tavis-Tavad cxadia, amgvar moxeles adgili ar unda hqondes uwyebaSi.
Tumca kavSiris gamgeobam ganacxada, es usamarTloba ariso, vinaidan
unda migveca samjer SeniSvna, e. i. unda migveca samjer ufleba ase
Ti Secdoma Caedina da Semdeg dagveTxova. meore magaliTi (kiTxu
lobs). es depeSa amnairad miuvida. Tavis-Tavad cxadia, vinc am depeSas
mohkida xeli, yvela daTxovnili iqna samsaxuridan. es Cven CagviTva
les codvad. es rom ase ar moxdes, depeSebis damaxinjebas ar moeReba
bolo, yovelTvis eqneba amgvar damaxinjebas adgili.
Semdeg WiaTuraSi moxele me-5 xarisxidan Camoyenebuli iyo fos
talionamde. es moxele 1916 welSi wasuliyo fostalionad da dabrun
da me-5-e xarisxis moxeled da am xarisxiT iyo miRebuli samsaxurSi. es
xarisxi mas ar miuRia da Tavis-Tavad cxadia, darCa CamoqveiTebuli
im Tanamdebobaze, romelic mas ekuTvnoda. rodesac gamoirkva, rom
is am SemTxvevaSi damnaSave ar iyo, is aRdgenil iqmna Tavis uflebeb
Si. amis damalva ar minda, SesaZlebelia iqmnes daSvebuli Secdomebi,
magram, rodesac es gamoirkveva maSinve gamoswordeba. gadaWarbebu
li iqneba Tqma imisa, rom Secdomebi ar dauSvaT an bunebrivad ar iyos
daSvebuli.
aq iyo Tqmuli, rom soxumSi gadavisroleT im adgilebSi, sadac
SeuZlebelia moxeleebis samsaxuri. am depeSebis damaxinjebisaTvis
erTi moxele unda gagvegzavna soxumSi da rodesac gviTxres, soc.-dem.
nu gagzavniTo, is mainc iqna gagzavnili. rodesac aq pirovnebis Se
laxvaze iyo laparaki, iyo dasaxelebuli omaniZe da iakovleva. unda
mogaxsenoT, rom omaniZem da Salikianma presis saSualebiT uari ga
nacxades da Tu gnebavT saqme iyo SemdegSi. aseTi Cveulebaa: moxelee
bi ar ukvirdebian da ar kiTxuloben imas, rac moaqvT xelmosawerad.
da iyo SemTxveva, rodesac varlamis magier varvara iyo dawerili,
e.i. gamodioda igive, rac karboCkam uqna CiCikovs – Елизавета-s magier
„Елизаветъ“. amisTvis marTlac Sesaferi SeniSvna miecemaT. rac Seexeba
laliaSvils, ukve mas Tve-naxevarSi ar gauSvia samsaxuridan is, vinc
93
Tve-naxevris win daTxovnili iyo, rogorc wamsvleli Cveni respub
likis teritoriidan. rodesac movida es moxele da moiTxova jama
giri Tve-naxevrisa, me uTxari laliaSvils – risTvis ar iyo is daT
xovnili, rodesac es saWiro iyo da vuTxari Sen mieci es Tve-naxevris
jamagiri-meTqi. Semdeg saqme gamokeTda. rac Seexeba iakovlevas saqmes,
me gaveci gankarguleba, rodesac moxeleebi modioden 10-11 saaTze 8
saaTis magier samsaxurSi, Tavis droze mosuliyvnen. miuxedavad amisa,
iakovleva ar mobrZanda da amitom iqmna daTxovnili.
aq laparaki iyo soxumis olqSi moxdenil reviziaze, rom iq iyo
Cadenili borotmoqmedeba. kategoriulad vacxadeb, rom araviTar
borotmoqmedebas adgili ar hqonia fosta-telegrafis uwyebaSi. iyo
iq ubralo formaluri Secdoma, romelic 24 saaTSi iyo gamoswore
buli, roca fuli movida. aravin ar gadamiyenebia garda erTi kacisa,
romelsac dakarguli hqonda yovelgvari avtoriteti – SeuZlebeli
iyo misi samsaxurSi datoveba.
aq iyo laparaki Tu ratom uSliT moxeleebs koleqtiuri TxovniT
mogvmarTon. ar vici ra Txovnaa es koleqtiuri Txovna, madlobeli
viqnebi Tu igi wakiTxuli iqneba. magram me vfiqrob, es albaT Seexeba
samsaxurSi dabrunebas. Tu asea – kanoni moiTxovs moxeleebma cal-cal
ke Semoitanon Txovna, radganac xuTi-eqvsi kacis miReba erTad Seu
Zleblad xdeba, vinaidan erTi kacis Txovna calke saqmes Seadgens. amas
moiTxovs kontroli da es moTxovna Cven unda davakmayofiloT.
aq naTqvami iyo TiTqo f.-telegrafis kavSirs rekomendaciis
ufleba ar eZlevao. es ufleba, Cven gadaWriT vambobT, eZleodaT,
xolo roca SevniSneT, rom am rekomendaciis uflebiT kavSiri ar
sargeblobs ise, rogorc saWiroa, Cven ufro TavdaWerilni varT. aq
b. ministrma depeSa waikiTxa xonSi mimarTuli; aq sweria – wadi droe
biT da mere dagibrunebo; amas swers gamgeobis Tavmjdomare. vsTqvaT
es kaci wavida – mere miswers kavSiri ukan dabrundio: aris Tu ara es
saRi rekomendacia, – me vfiqrob ara. me maqvs faqti, ar minda davasaxe
lo, radgan albaT ityvian es partiuli niadagze aris aRmocenebulio.
Cven dauniSneT gamocdebi moxeleebs saxelmwifo enis codnaSi,
bevrma gamocda daiWira da samsaxurSi davtoveT, bevri ki iZule
buli iyo wasuliyo da maT adgilas sxva moxeleni miviReT. kavSiris
gavleniT aq iseTi moxeleni iyvnen miRebulni, romlebmac Zalian
naklebaT icodnen samsaxuris saqmeebi da amasTanave erTi partias
ekuTvnoden yvelani. me am mdgomareobis gamosworeba mindoda, ma
gram vinaidan materialurad metad gaWirvebul mdgomareobaSi
imyofeboden, gadavswyvite darCeniliyvnen, mokle xanSi saqmesac
Seiswavlidnen, da darCen kidec samsaxurSi. Semdeg cnobilia, rom
gamocdil Wkvian kacs unda daujeros kacma, magram im pirs, rome
lic TviT ar aris sando, ver daujerebT. aq axsenes berZeniSvili,
es gaxlavT erTi lideri am kavSirisa, da rogorc gavige, s.-fed
eralisti. mis rekomendacias savsebiT ukritikoT ver daujerebT;
94
yvelaze ufro gulmodgineT es berZeniSvili avrcelebs xmebs, rom
olqis ufrosi udieraT epyroba moxeleebs, magram unda mogaxse
noT, roca es iyo ganyofilebis ufrosad, ai ra saqciels sCadioda:
mag. gamoZieba iyo misi moqmedebis Sesaxeb, roca ufrosad iyo da ga
moZiebis Semdegi daskvna aris erT adgilas – (kiTxulobs). amas adas
turebs Semdegi: (kiTxulobs). mere, batonebo, berZeniSvili Tavis
axsnaSi ambobs, rom Tavis dReSi ar uyurebda Cinovnikebs rogorc
kacs, aramed rogorc Cinovniks (kiTxulobs) daskvnisTvis Cinovniki
Tavis axsnaSi swerda Semdegs: (kiTxulobs) (p. geleiSvili adgili
dan: „Кто подписываетъ“) amaze xels awers berZeniSvili (niniZe adgili
dan: marTla naxSiri uWamia?) is ambobs rodesac SeekiTxen am naweris
Sesaxeb, rom is cdilobda am gziT, am glaxa adgilidan gadaeyvana
qarTvelebi da rusebi daeniSna maT adgilze, magram es raRas niSnavs
(kiTxulobs). aris kidev sxva dokumentebi, magram vfiqrob, aq kidev
iqneba rame Tqmuli da maSin Sevecdebi mogawodoT. amgvarad nu gauk
virdeba nuravis, rodesac kavSirSi aseTi pirebi arian. frTxilad
movepyraT maT rekomendacias.
me ganvacxade, da vici, rom koleqtiuri muSaoba saWiroa, magram
unda swarmoebdes es muSaoba, rogorc saxelmwifos interesebi moiT
xovs. agreTve viciT, rom iq, sadac Cven varT, auarebeli saqmea gasa
keTebeli, viciT, rom bevri gvaklia: fuWdeba telefoni, xdeba wer
ilebis da depeSebis dagvianeba. Cven yovelive RonisZiebas vixmarT
es gamovasworoT da SevqmnaT is, rac saxelmwifos esaWiroeba, e. i.
mWidro kavSiri ara marto SigniT, aramed sxva saxelmwifoebTanac. da
Cven darwmunebuli varT, im moxeleebis daxmarebiT, romelTac saqme
ainteresebT da ara sxva rame, maTi daxmarebiT SevZlebT gadavlaxoT
sxva da sxva dabrkolebani da Tu ar gauswariT, ar CamovrCeT mainc
Cven mezoblebs.
Tavmjdomare. vinaidan ukve sami saaTia, Tu inebebT miviRoT sab
oloo teqstebi, moismineT Semdegi sxdomis dRiuri wesrigi da amiT
gavaTavoT dRevandeli sxdoma. vinaidan ukve sami saaTia, Tu gnebavT
miviRoT saboloo teqstebi, moismineT Semdegi sxdomis dRiuri wes
rigi da amiT gavaTavoT dRevandeli sxdoma.
(q-n SaraSiZis asulis moxsenebiT miRebul iqna saboloo teqstebi
pirveli ori dekretisa).
Tavmjdomare. gTxovT moisminoT saxelmwifo kontr. gancxadeba
(kiTxulobs): „mTavrobam daadgina, sazRvar-gareT gagzavnos ekonomi
uri misia, romlis SemadgenlobaSi mec var Caricxuli. amitom movmar
Tav prezidiums da vTxov macnobos, scnobs igi im delegaciaSi Cems
monawileobas saWirod da SesaZleblad Tu ara – da ukeTu scnobs im
SemTxvevaSi vSuamdgomlob wasasvlelad nebarTvis mocemisaTvis“. si
tyva b. jafariZes ekuTvnis.
s. jafariZe. es gancxadeba gaxlavT prezidiumis saxelze da vi
naidan kontrols pirdapir irCevs damf. kreba saWirod migvaCnia
95
mogaxsenoT da Tqven daadasturoT. (xmebi: gadavdoT Semdeg sxdomaze!)
Tavmjdomare: winadadeba gaxlavT, Tqven gnebavT es sakiTxi dRi
ur wesrigSi SevitanoT. winadadebis Sesaxeb sityva ekuTvnis b. gior
gaZes.
g. giorgaZe. winadadeba aseTi aris: gadaidos sxdoma am saRamosT
vis da es sakiTxi Semdegi sxdomis pirvel rigSi gairCes. saerTod
vinaidan bevri sakiTxebi dagrovda, saWirod migvaCnia dainiSnos
araCveulebrivi sxdoma (kreba ismens dRiur wesrigs).
Tavmjdomare. winadadeba gaxlavT soc.-demok. fraqciisa am saRa
mos Sesdges saswrafo sxdoma. (winadadeba miRebulia). gaxlavT erTi
Suamdgomloba – Tqven inebeT saarCevno komisiisaTvis damatebiTi
kreditis gaReba, Tu nebas mogvcemT, es sakiTxi Setanili iqneba dRi
ur wesrigSi.
(xmebi: inebeT, inebeT!) sxdomas daxurulad acxadebs Tavmjdomare.
96
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meoTxe sxdoma
(4)
Sinaarsi:
97
dRiuri wesrigi:
98
17. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – saxazino rki
nis gzis WiaTuris Stos gansakuTrebuli tarifis mospobis Sesaxeb.
momxsenebelia i. eligulaSvili.
18. dekreti – evropaSi komerciuli saagentoebis dasaarseblad
da ekonomiuri misiis gasagzavnad 20.000.000 man. gadadebisa. momxsene
belia ios. eligulaSvili.
19. dekreti – pirveldawyebiTi skolebis maswavlebelTaTvis mok
levadiani kursebis daarsebisa da saamisod 240.000 gadadebisa. mom
xsenebelia n. imnaiSvili.
20. dekreti – svaneTis samkurnalo dawesebulebaTa Statisa da
xarjT-aRricxvis damtkicebisa. momxsenebelia v. cabaZe.
21. gagrZeleba msjelobisa respublikis fosta-telegrafis, fos
tis, telegrafisa da telefonis adgilobrivi dawesebulebaTa Sta
tisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis kanon-proeqtis Sesaxeb.
22. dekreti – damfuZnebeli krebis arCevnebis saWiroebisaTvis
damatebiTi 500.000 man. gadadebis Sesaxeb.
Tavmjdomare. winadadeba gaxlavT Semotanili, rom dekreti nax
evari milioni maneTis gadadebisa arCevnebis dasamTavreblad ganxi
lul iqnas pirvel rigSi dResve saboloo teqstis miRebiT. vis surs
sityva amis Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmdegi? aravin. sityva ekuT
vnis q. soloRaSvilis asuls.
99
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs? aravin. vin aris winaaR
mdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. (momxsenebels) gTxovT waikiTxoT.
o. soloRaSvilis asuli. (kiTxulobs dekrets muxlobriv. kreba
iRebs dekrets ukamaTod).
Tavmjdomare. dekreti miRebuli gaxlavT da gadaecema saredaq
cio komisias.
Cawerili gaxlavT baraTaSvili da igi Tavis sityvas uTmobs dadi
ans, magram dadiani exla ver isargeblebs daTmobiT, vinaidan 106 mux
li reglamentebisa ambobs, rom wevrs SeuZlia dauTmos sityva imas,
visac ara aqvs aRebuli.
dadiani. me sityva maqvs aRebuli.
Tavmjdomare. diax, Tqven geqnebaT sityva meore rigSi am orato
ris Semdeg.
sityva b. niniZes ekuTvnis.
100
yovelgvar moqmedebas viwonebdeT. SesaZlebelia warmoidginoT ise
Ti mdgomareoba, rodesac ufro didi umravlesoba eyoleba ama Tu im
partias parlamentSi, magram es ar niSnavs imas, rom parlamenti ar
unda mosTxovdes pasuxs im organos, romelic man airCia. Cven mudam
vsTxovT pasuxs, mxolod erTi gansxvaveba aris? Cven vTxoulobT imas,
rac unda moeTxovos, rac unda gaakeTon. es umTavresi aris. da ise ar
unda davawvrilmanoT sakiTxi, rogorc am SemTxvevaSi ineba dadianma,
romelic aekviata or pirovnebas, Salikians da berZeniSvils. raki Sa
likiani iyo gabatonebuli partiis warmomadgeneli da berZeniSvili
soc.-fed. partiis warmomadgeneli, is Seecada raRac SaravandediT
moeco misi pirovneba. am SemTxvevaSi is ar moiqca rogorc deputati,
xalxis warmomadgeneli, aramed is gamovida rogorc berZeniSvilis
damcveli. (dadiani: naTqvams gageba unda?) naTqvams ki ara, gakeTebuls
unda gageba. rodesac Tqven, b-no dadiano, SeecadeT agexsnaT es mobez
Raroba biurokratiis winaSe, romelzedac mogaxsenaT dokumentebiT
aq olqis ufrosma, rodesac SeecadeT agexsnaT es maliariis gavleniT,
Tavis Tavad cxadia, rogorc damcveli Zalian susti iyaviT, (dadiani
Relavs: podlogebs dagimtkicebT?) me mogaxsenebT, rom kidevac rom
angelozi brZandebodes Tqveni berZeniSvili, ar SegferiT is, rom
Tqven parlamentis yuradRebis Rirsad gaxadoT igi. Cven arafers vam
bobT Salikianis pirovnebaze. mogaxsenebT imdenad, ramdenad Tqven
SeexeT imas. me mgonia, rom parlamentis tribuna ar unda gadaiqces
aseT anagariSebis gasasworebel adgilad. (dadiani: podlogebis ad
gilad!) SeiZleba me ar vici, duSeTSi iyo Tu sadRac podlogebi, yo
vel SemTxvevaSi vinc podlogebi Caidina, imas sasamarTlo gaarCevs
(dadiani xmaurobs: Tqven dagimtkicebT podlogebs sasamarTloSi! da
diani Relavs da moZraobs). Tavmjdomaris zari.
Tavmjdomare. dawynardiT, batono dadiano!
k. niniZe. keTil inebeT b-no dadiano! nu SeiyvanT SecdomaSi vismes,
egonebaT, rom me gavakeTe „podlogi“, raRacnairad iwevT Cemsken xels.
mgonia, rom am SemTxvevaSi dadianma srulebiT usabuTod aiRo xeli
deputatobaze da iwyo damcveloba. magram saSualeba, romliTac man
moindoma reabilitacia sxva da sxva pirebisa, srulebiT Seusabamo sa
Sualeba gaxlavT. es damaxasiaTebelia sazogadod uZlurebisa. rode
sac b. dadiani aq Cvens fraqcias abralebs imas, viTom Cveni meoxebiT
yvela dawesebulebaSi gabatonebuli iyo moxeleebis miRebis dros es
partiuli mizezebi, es mgonia ar aris marTli. Tu Cven fsiqologi
uraT aviReT, mgonia, rom es mikerZoeba ufro Seefereba, da mosal
odnelia im fraqciisagan, romelsac ar aqvs xalxSi Zala. da marTlac
federalisti, romelic erTi wamiT igdebs xelSi am Zala-uflebas, ma
Sin is Seecdeba xelovnurad Sehqmnas is gavlena, romelic ar aqvs.
social-demokratia ar aris am SemTxvevaSi bunebisagan dRevandel
politikur mdgomareobiT daCagruli, rom is eZebdes moxeleebSi mim
devrebs. is xalxSi aris Zlieri da ar saWiroebs imas, rom kancelar
101
iebSi iyos Zlieri. da radgan Tqven mimdevrebi gakliaT xalxSi, ami
tom cdilobT, rom es umravlesoba SeqmnaT moxeleebSi da boroti
enebi amboben, rom rodesac Tqveni amxanagebi iyvnen romelime uwyebis
saTaveSi, mogaxseneben, rom is swored gadaiqca partiul angariS
sworebis gasasworebel asparezad. konkretiulad mogaxseneben, ga
naTlebis saministroze, sadac Zalian didi mfarveloba hqonda aRmo
Cenili socialist-federalistebs (s. dadiani: es sicruea?) agreTve
Cven, batono dadiano, gvaxsovs sxva dawesebuleba, sadac Tqven ba
tonobdiT Zvel wyobilebis dros, me studentobis droidan maxsovs,
rodesac Tqveni amxanagebi Zalian grZeli vadiT Rebulobden sti
pendiebs, magram saqmes naklebad akeTebden (dadiani: Jordania iRebda
stipendias sarajiSvilasas. n. ramiSvili: Jordania Rirsi iyo amisi!)
me amiT imis Tqma ar minda, raki social-demokrati aris, is aris an
gelozi, me imis Tqma minda, rom Tanaswor pirobebSi, Cven Tanaswori
varT codvebSi, magram im pirobebSi, rodesac Tqven xalxSi gavlena
ara gaqvT, Tqven unda moipovoT es gavlena iq, sadac SegiZlianT. es
asparezi aris is kancelaria, sadac moemwyvdiT. magaliTad Cveni ub
nis komisari ecdeba, rom mas hyavdes federalisti milicionerebi.
(s. dadiani: laTaiebia! m. rusia: Relavs kirile!) exla aviRoT is prin
cipialuri sakiTxi, romelic dadianma wamoayena. man daayena sakiTxi
imis Sesaxeb, Tu ra damokidebuleba unda iyos saxelmwifo organi
zaciisa da profesionalur kavSiris Soris. es sakiTxi marTlac se
riozuli sakiTxia, magram rogor midis dadiani am sakiTxis gadasaW
relad? sargeblobs Tu ara marTla saxelmwifoebriv demokratiul
TvalsazrisiT, Tu marto profesionaluri kavSiri unda sargeblob
des Tavisi uflebiT. es me mgonia dRes ubralo ganmeorebaa, Sablon
uri msjelobaa. demokratiuli saxelmwifo warmoudgenelia ise, Tu
Tavisufleba ar eqneba yvela jgufebs da maTSi Tavisuflad cxadia,
ara Tu muSaTa kavSirebs, aramed moxeleebis kavSirsac unda hqondes
sruli Tavisufleba. amas aramc Tu vambobT, es ganxorcielebuli aris
ukve. magram aq aris batonebo, meore mdgomareoba. Cven revoliuciam
gvianderZa im dawesebulebaSi anarqia, razedac sxvaTa Soris uwyebis
warmomadgenelma Tqven giTxraT.
ai, magaliTad, telegramis damaxinjeba, werilebis dagvianebiT
gagzavna da sxva aris nayofi anarqiisa, romelic gamoixateba Semdeg
Si: es dawesebuleba aris calke respublika. es b. dadianma Semdegi sax
iT daaxasiaTa, man brZana, rom raki f.-t. moxeleni arian texnikurad
mcodneni am saqmisa, imitom unda maT ekiTxebodeT umTavresad miRe
ba-daTxovnis sakiTxi. es laparakis dros SeakeTa, Seamcira da rekomen
dacia daarqva, magram es iyo sityvis masala, radganac warmoudgene
lia imaze laparaki, rom vinme rekomendaciis winaaRmdegi iyos, magram
rodesac aseTi xaziT atareben rekomendacias, amas eZleva sul sxva
mniSvneloba. savaldebulo rekomendacia es aris is, razedac lapara
kobs b. dadiani: kavSiris SexedulebiT moxele daiTxoves ukanonoT,
102
maSasadame SeiZleba moiTxovon, rom is daabrunon samsaxurSi. kar
gi, magram es rogori demokratizmia, rodesac xalxis mier arCeuli
mTavroba iqneba pasuxismgeblad moxeleebis winaSe, b-no dadiano? is
pasuxismgebelia xalxis winaSe. Tu am saqmes am dargSi ganagebs profe
sionaluri kavSiri, es uaRresi biurokratizmia da gamoixateba ima
Si, rom batonobs ara xalxi, aramed moxele. Tu Tqven es demokratizmi
ggoniaT, Cven amisTana demokratizmis winaaRmdegi varT. es aris mox
eleebis batonoba. Cven vambobT, rom yvelas unda mieces Tavisi. Tu
moxele asrulebs Tavis profesionalur movaleobas imdenad, ramde
nad is moxelea da aumjobesebs Tavis mdgomareobas, rasakvirvelia
sruliad Tavisufali unda iyos, magram ramdenad is Caereva ara Tavis
saqmeSi, miiTvisebs marTva-gamgeobis saqmes es aris uaRresi biurokra
tizmi im gansxvavebiT, rom b. dadianis locva-kurTxeviT da eniT amas
hqvia demokratzmi. magram saqme saxelebSi ar aris. Tu Tqven saxelebs
Tayvans scemT, maSin Cven unda mivmarToT sabWoTa ruseTs, romelmac
sityviT socializmic ki ganaxorciela, magram Cven Sinaarsi gvinda,
ara sityvebi. Sinaarsi ki am Tqveni demokratizmisa is aris, rom unda
gabatonebuli iqnes moxele da rac moeprianeba, is unda Caidinos da
Tu es demokratizmi aris, swored aman Sehqmna is mdgomareoba, romel
zedac aq olqis ufrosi laparakobda. 1917 w., rodesac gadatriale
ba moxda, unda dangreuliyo es biurokratizmis bude da daangries
kidec da raki sxva organizacia ar iyo, moxeleebi iZulebulni iyvnen
TiTon Cadgomodnen saqmes saTaveSi da Tu ki es pirvel xanebSi pro
gresiuli movlena iyo, Semdeg, rodesac moviwvieT da daviwyeT er
obebi da TviTmarTvelobebi da rodesac pasuxismgebeli mTavroba
gvyavs, TavisTavad cxadia, es gadaiqca Tavis-Tavis winaaRmdegobad
da im sargeblobis magivrad, romelic mas mohqonda, zarali moaqvs.
qronologiurad rom vimsjeloT, SesaZlebelia, b. dadiani marTali
iyos. iqneba 1917 w. es moxeleebi iyvnen batonebi da radganac maSin um
ravlesobas warmoadgendnen s. d., maSasadame batonobdnen s. d., magram
exla umravlesoba federalistebia, ratom isev aseTi wesi aRar unda
iyoso. magram maSin sxva gamosavali ar iyo, exla raki mdgomareoba
Seicvala, SesaZlebelia maSin batonobdnen s. d. da angrevdnen, dee
axla federalistebma daangriono. vinc unda iyos f.-t. moxele, Tu
is mis magivrad, rom xalxis interesebs emsaxuros, emsaxureba viwro
profesionalur interess, mTavrobas ar SeuZlian mas ar SeebrZolos.
b. dadians hgonia, rom adamiani, Tu jgufi SeiZleba absoliu
turad uangaro iyos da SesZlebs Tavisi jgufuri interesebi dasTmos
ufro, vidre saxalxo interesi. es gulubryviloba aris. Cven gvgonia,
rom kerZo kaci SeiZleba gamovides sazRvrebidan da ver gaarCios ra
aris kerZo da ra aris sazogadoebrivi da saxelmwifoebrivi, magram
mainc kerZo adamiani ufro axlo aris da ufro male Seignebs amas,
vidre kerZo jgufi. ai, TviTon saxelmwifo imisTvis arsebobs, rom
erTgvari iZulebiTi gavlena moaxdinos. es wmidaTa samefo ar aris,
103
raki arsebobs es winaaRmdegoba, es egoizmi, unda iyos Zala, romel
ic kalpotSi Caayenebs am winaaRmdegobas. aseT ZalaT migvaCnia Cven
saxelmwifo organizacia, centraluri organo misi aris mTavroba da
Semdeg danarCeni adgilobrivi organoebi. rogor gindaT myvirala
demokratizmiT dafaroT moxeleebis TviTneboba. es yovlad SeuZle
belia. Cven partiul kapitals ar veZebT. Cven rom partiul kapitals
veZebdeT, moxeleebs moveferebodiT da bevri moxele Cvens mxareze
iqneboda. da amiT aixsneba, rom burJuaziuli elementebi da inteli
gencia, romelic klasaT ar aris Camoyalibebuli, ufro TanagigrZno
ben Tqven. (i. baraTaSvili: vinc ufro Segnebulni arian!) marTalia, ma
gram Segnebulni, romelnic ar scildebian jgufur interesebs. Tqven
ityviT, rom glexebi da muSaTa klasic icavs Tavis interesebso. Sei
Zleba eg marTalia, magram isini arian xalxis umravlesoba da Tqven ki
xarT xalxis umciresoba. (xmauroba. replikebi ar ismis).
me wamikiTxavs federalistebis literatura, Cven mierac pa
tivcemuli arCil jorjaZis nawerebi, is, rodesac sazRvar-gareT
iyo, sadac mas Zalas aravin atanda is swerda gaz. „saqarTvelo“-Si,
rom mRvdeli, episkoposi, Tavad-aznauri, yvela erTad unda iyoso.
(dadiani: sicruea!) b. dadiano, Tqven ar wagikiTxavT Tqveni mama-
mTavris nawerebi...(dadiani: sicruea!) es iyo mgoni „saqarTvelos“
#4-Si. (dadiani: gviCveneT?) exla Tan ar wamomiRia, didi sircxvili
Tqven, rom Tqveni mamamTavris nawerebs ar icnobT. is xom... (dadiani:
Tqven TiTon ar iciT!) me rom ar vicode araferia, magram sircxvi
li Tqven, rom ar iciT is gzebi, romelic man gamoiara! erTxel anar
qisti iyo!.. amitom gvgonia rom is sakiTxi, romelic b. dadianma
wamoayena, ver iqna gadawyvetili safuZvlianad. pirveli rom aris
partiuli kinklaoba, romelic viTom arsebobs iq, magram im magaliT
idan romelic daasaxela b. dadianma Cven winaaRmdeg davinaxeT. ima
Si, rasac b. Rlonti brZanebs Cven ra davinaxeT? erTis mxriv, rom
b. dadiani scdilobs xeli daafaros maT da cdilobs reabilitacia
moaxdinos imaTi, im pirebisa, romelnic amis Rirsni ar arian da amiT
daTvur samsaxurs uwevs maT. Zveli reJimis dros bevri uwevda aseT
samsaxurs rus biurokratias, gansakuTrebiT b. dadiano, Tqveni gva
ris warmomadgenelni. isini yvelaze metad yvirodnen da gaiZaxodnen
patriotizmze, Tumca qarTul enas biWebis enaT Tvliden. (dadiani:
ra SuaSia?) im SuaSia, batono, rom rodesac biurokratiis batono
bis dros gandgomilni saqarTvelos daCagvras ecdebodnen, ruseTis
biurokratiis winaSe saxels moixveWdnen! (dadiani: aseTi demagogia
mxolod Tqven SegiZlianT, b. niniZe!) erTi sityviT, b. dadiani gamo
dis da Tavis sityvebiT mxolod daTvur samsaxurs uwevs maT, vis da
farvasac cdilobs. is rac Seexeba meores, partiul saqmianobas, b.
dadianma faqtiurad dagvanaxva, rom olqis ufros mgelaZes, romel
sac SeiZleba aqvs Secdomebi, vis ar mosdis Secdoma, cdilobs Sem
oiRos wesrigi, radganac icis, rom f.-t. aris saxelmwifo aparati,
104
saxelmwifo warmoebis erTi dargi. am SemTxvevaSi is cdilobs cota
amosdos lagami Tqveneburi demokratizmiT gadadebul pirebs, ro
melic saxelmwifo interesebze ufro maRla ayeneben viwro jgufur
interesebs. am SemTxvevaSi is pirni, romelTac Tqven da Tqveni war
momadgeneli pirebi, gansakuTrebiT is pirebi, romelnic warsul
Si, rogorc berZeniSvili brZanebda, araviTari Rvawli miuZRviT
xalxis winaSe da exla, dRes am orom-trialSi cdiloben amoefaron
Tqvens droSas, magram rodesac iq ibrZvis b. mgelaZe, Cven SegviZlian
mxolod gza daucoT mas da uTxraT, rom keTili iyos Tqveni brZola
moxsenebuli „demokratizmis“ winaaRmdego. rac Seexeba im principi
alur sakiTxs, rom saxelmwifo ufro maRla unda idges jgufur in
teresebze, es ar ewinaaRmdegeba profesionalur interesebs, radga
nac muSebma Zalian kargaT ician ra aris saxelmwifos damkvidreba
da ra aris profesionaluri interesi. Segnebulma muSebma moiT
xoves, rom administracia da muSebi gancalkevebulni yofiliyvnen.
nu ityviT imas, rom Cven rkinis gzisa gveSinian da mas uTmobT da
fosta-telegrafisa ar gveSinian da amitom ar uTmobT mas. es adli,
es sazomi Cven ar Segvefereba. da SeiZleba kerZo uwyebas mouvides
Secdoma, magram es unda aRiniSnos da xeli ar unda SeuSalos parti
ulma saqmianobam saxelmwifo muSaobas, magram rodesac b. dadiani
cdilobs saxelmwifos muSaobas xeli SeuSalos, demagogias mimar
Tavs da amiT kavSirebs urCevs, rom dadgnen Zvel anarqiis gzaze, ro
melic Cven ukve ganvleT, da Tu ar ganvleT, vcdilobT, rom ganvloT,
– am SemTxvevaSi b. dadiani verc socialistur saqmes akeTebs, Tu ra
sakvirvelia, socializmisac ise ar gavigeT, rogorc b. dadianma gai
go demokratizmi. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. dadians.
s. dadiani. (s.-f.) batonebo, damfuZnebel krebis wevrno! vinaidan
me amis meti am sakiTxze sityva aRar momecema, iZulebuli var Tavi da
vanebo axal magaliTebis moyvanas fosta-telegrafis uwyebis cxovre
bidan da gavarCio muxlobriv b. ministris da olqis ufrosis pasuxi.
b. ministrma ganacxada, rom yovelive is, rac me mogaxseneT, wvr
ilmanebia da amis Sesaxeb ganmartebas „Cemi moxele“ mogaxsenebTo. rom
demokratiuli respublikis ministrs ar Svenis aseTi sityvebi, „Cemi
moxele“, ase laparakobden Zveli ruseTis biurokratebi, dRes Cvens
yurs examuSeba es.
dRes saqarTvelos demokratiuls respublikaSi moxeleni da mo
samsaxureni ministrebs ki ara xalxs emsaxurebian, xalxisa arian.
verc erTi principialuri mosazreba Cemi ver daarRvia b. minis
trma, man kamaTi iseT sferoSi gadaitana, sadac Cven ar vdaobT. bevri
ram gavakeTeT, fosta-telegrafis saqmeebi araraobisagan Sevqmeni
To. kacma, rom sTqvas, ar aris didi dasakvexni, rac Tqven gaakeTeT,
vinaidan amas exla gaakeTebda, es maSinac gakeTdeboda, Tu uwyeba sul
upatronod iqneboda migdebuli.
105
gaerovnebis saqme, Statis Semcireba da aseTi marTladac saWir-
boroto sakiTxebi, rac marTla gakeTda amas yovel SemTxvevaSi
b. mgelaZe ver miiTvisebs, vinaidan es gakeTda jer kidev masalkinis
dros.
rac ufro sayuradReboa, yovelive am reformebis simZime swored
mosamsaxureebma gadaitanes, mTavari Zala am saqmeSi swored moxelee
bi iyvnen da swored isini, visac Tqven dRes xelis SemSlel elemente
bad gvixatavT.
samwuxaro swored is aris, rom uaRresad principialuri da
saxelmwifoebrivi saqmeebi Tqven wvrilman sakiTxebad migaCniaT,
radgan Tqven erTob dagiwvrilmanebiaT saxelmwifo saqmeebi.
SevafasoT b. ministris da „misi moxelis sabuTebi“. amas winad b.
ministrma da dRes olqis ufrosma aq erTi depeSa wamikiTxes vinme
varlamis xelmowerili, imis dasamtkiceblad, rom viTom centr. ka
vSiris gamgeobis wevri varlam WrelaSvili ereoda mosamsaxureTa
gadayvana-gadmoyvanaSio, e. i. kavSiri administraciis saqmeebs ep
otinebao. SeiZleba b. ministrs ar scodnoda es, magram SeuZlebelia
olqis ufross ar scodnoda, rom es varlami ar aris kavSiris wevri,
aramed sruliad kerZo piria. am kerZo pirs uTxovnia romeliRac ad
ministratorisTvis, SeiZleba TviT mgelaZesTvis, rom xonidan foT
Si ar gadaeyvanaT vinme moxele melaZe. uTuod amis imedi miuciaT
da igic swers melaZes: „maq aravin darCeba, Sen SesaZlebelia foTSi
gaigzavno, daucade gankargulebas, Semdeg dagabrunebo“. da meore
depeSac: „wadi foTSi Semdeg dagabruneb“. am depeSas xels awers var
lami, magram b. mgelaZem Zalian kargad icis, rom es varlam ZiZiguria,
sruliad kerZo piri. es ar SeiZleboda ar scodnoda olqis ufross,
vinaidan am varlam ZiZigurs Tavisi misamarTic aRniSnuli aqvs de
peSaze, – ganaTlebis saministro. (m. rusia: ganaTlebis saministros
mosamsaxure fostaSiac msaxurebs?) b. rusia, TqvenTvis sul fuWad
Cauvlia amdens laparaks, veraferi gagigiaT. (m. rusia: ise unda vsTq
vaT, rom gavigoT!) karg mTqmels kargi gamgone unda.
amnairad, batonebo, Tqven xedavT, rom aq olqis ufrosma yalbi
dokumenti gamoaqveyna. tyuilad daabrala profes. kavSirs adminis
traciis saqmeSi Careva.
batonma ministrma aq amas winad wagikiTxaT moxele farcxalaZis
depeSebi, sadac igi ekiTxeba moxeles, ginda Tu ara aqa da aq gadagiy
vanoTo. esec undaT aq imis dasamtkiceblad, rom profes. kavSiri ere
va moxeleebis gadayvanaSio, magram imas ki ar geubnebian, rodindeli
abavia es. es, batonebo, iyo 1917 wels, rodesac kavSiri marTladac
ereoda umeSveod administratiuls saqmeebSi da ara Tu ereoda, im
revoliuciis pirvels xanebSi es kavSiri iyo erTad-erTi organi
zacia, romelic iq moqmedebda.
106
maSasadame esec ar gamogadgebaT da imis dasamtkiceblad, rom
viTom dRevandeli profes. kavSiri cdilobdes mTeli administraciis
funqciebi miisakuTros.
magram yvelaze ufro ara sakadrisi saqme ikadra b. olqis ufrosma.
SeiZleba imitomac miando b. ministrma Tavisi magivroba „Tavis moxe
les“, rom TiTon ar ekadreba imas, rac „misma moxelem“ ikadra.
me aq sruliad ar mainteresebda TiToeli pirovneba da Tu vismes
vasaxelebdi, mxolod ilustraciisTvis, me azradac ara mqonia arc
berZeniSvilis dacva... (l. naTaZe: Tqven daRupeT igi!) diaR, es ki mar
Talia, me davRupe igi, Tqven mas daiTxovT dRes Tu xval. (xmauroba. b.
rusia: marTla gasawmendi yofila es uwyeba!) b. rusia, Tqven wamogc
daT is, rac gulSi gedvaT.
diaR, me berZeniSvils ar vicav, igi amas ar saWiroebs, magram,
rodesac aq mis winaaRmdeg gamodian yalbi dokumentebiT, me ar
SemiZlian es ar vamxilo. (xmauroba) is miwer-mowera, romelic aq
b. mgelaZem waikiTxa aslia, TiTon administraciis mier gadaweri
li. aba, moitaneT dedani amisa. dedani Tqven ara gaqvT, yovel Sem
TxvevaSi isic, rac mgelaZem waikiTxa, waikiTxa gadamaxinjebulad.
(b. n. ramiSvili adgilidan uCvenebs qaRalds: aq aris originali!)
me vici rac originalia es. b. mgelZem aq gaimeora is xerxi, romel
sac Cveulni arian cnobilni publicistni social-demokratiisa. aq
b. niniZem moigona arCil jorjaZe da ai swored mravaljer dauWer
ia mas polemikis dros Tqvenebi, rodesac dokumentidan amoglejden
xolme adgils, Sekvecavdnen da dokuments imas aTqmevinebdnen, rac
maT undodaT.
b. mgelaZem aq waikiTxa viRac moxelis wveravas moxseneba, viTom
berZeniSvilma, rodesac igi kantoris ufrosi iyo, moxeles sawereli
sTxliSa, qimiuri melani Tavze gadaasxa da sxva aseTi saSinelebani pa
TeTiurad ganacxada: rogor daejereba rame aseT kacso. agredve man
politikur mabezRaradac ki gamoiyvana igi, TiTqos berZeniSvili Tx
ovda ufrosebs beliasuars da aseTs yru adgilebSi rusebi daeniSnaT
da qarTvelebisagan ki gaenTavisuflebinaT igi. me vacxadeb, rom yove
live es sicruea. me Tqven gekiTxebiT: ra saxarbielo iyo beliasuarSi
da aseTs adgilebSi gadasvla, rodesac iq iseTi ciebiani adgilia, rom
verc erTi qarTveli vera sZlebda da malariiT avadxdeboda? me Tqven
gekiTxebiT, ratom ar niSnavda iq nikolozis mTavroba rusebs, Tu es
aseTi saxarbielo adgili iyo? (xmebi: berZeniSvili qarTvelebisTvis
zrunavda viTom?) yviriliT araferi gamova, batonebo, me gekiTxebiT,
ratom ar niSnavden iq rusebs? cxadia, imitom, rom iq mZime pirobe
bi iyo samsaxurisa. es intrigebi, romelic am Svidi wlis winad moxda
piradul niadagze berZeniSvilsa da wveravas Soris, ukve didi xa
nia presaSi gamoaqveyna da ganmarta TiTon berZeniSvilma da ai saqme
107
rogor iyo, ai rasa swerda berZeniSvili Tavis moxsenebaSi... „Цверава
служилъ честно, аккуратно, всестороне изучая службы, т. е. до тѣхъ поръ, пока
я нѣсколько разъ не представлялъ его на повышенiе, пока ему не надоѣло ждать
результата, а послѣднiй третiй годъ есть годъ его болѣзни и разочарованiя, что онъ
„неудачник”, что не дають повышенiя, что не переводятъ и что мои представденiя,
какъ ,,не авторитетнаго начальника“, не достигаютъ цѣли“. daskvna am moxsenebi
sa aseTia: „покорнѣйше прошу для изчерпанiя всего этого вопроса чин. Цверава
перевѣсти въ болѣе здоровое мѣсто, где онъ оправившись, может снова стать
полезнымъ чиновникомъ“.
wverava kargi moxelea, patiosani kacia, mxolod ukanasknel dros
avad gaxda, guli gautyda, gTxovT sxvagan janmrTel adgilas gadai
yvanoT, rom morCes da isev kargi moxele gaxdeso, da es aris dabez
Reba?! ai riT aixsneba berZeniSvilis Suamdgomloba, rom qarTvelebi
iqidan wamoeyvanT da rusebi gamoegzavnaT da gana sircxvili ar aris
amis dRes gamotana, rogorc berZeniSvilis sawinaaRmdego masalisa?
b. mgelaZem aq ise mogaCvenaT, TiTqos berZeniSvili ebrZoda kari
erisaTvis viRacis „SeerTebuls Zalas“. man ase waikiTxa es adgili:
„Цверава возбуждаетъ своих несознательныхъ коллегъ путьемъ пропаганды и, что
объединенная сила можеть все“... aq b. mgelaZem wertili dasva da iseTi
STabeWdileba Sehqmna, TiTqos aq marTladac politikurs „danosTan“
gvqondes saqme. ai aq iTaRliTa b. ministris „moxelem“. man ar waikiTxa
Semdegi fraza: „и конечно свергнетъ ненавистнаго ему Бердзенишвили“.
cxadia berZeniSvili aq swers, rom wverava mis winaaRmdeg awar
moebs agitacias da igi SeerTebuli ZaliT cdilobs mis gadagdebas...
Tqven ki... Tqven aq siyalbes ambobT, yalbs dokuments kiTxulobT da
kiTxulobT yalbad. sircxvili Tqven! (didi xmauroba). berZeniSvili
swers: „ихъ (e. i. qarTvelebi) какъ малярiйныхъ, переведите въ болѣе здоровое
мѣсто, а ко мнѣ назначьте русскихъ“. kaci ufrosebs SesCivis, qarTvelebs nu
niSnavT aq, cieb-cxelebiT ixocebiano da es qarTvelebis devnaT gin
daT gaasaRoT?!
me kidev mets getyviT. b. mgelaZem Zalian kargad icis, rom ber
ZeniSvilis moqmedebaTa gamosaZieblaT dainiSna komisia da Sedegi is
iyo, rom igi gaamarTla komisiam, ai am mowerilobiT acnobes kidec,
rom Tqven gamarTlebuli xarTo:
„Въ возведенныхъ на Васъ обвиненiяхъ служащими конторы, въ якобы гру
быхъ обращенiяхъ съ ними публикой, по даннымъ разслѣдованiямъ, Вы оказались
правы.
Предлагаю объ этом объявитъ чинамъ конторы, съ предупрежденiемъ въпредь
при возведенiи подобныхъ обвиненi относитсься осторожно“.
da ai am dokuments xels aweren: fosta-telegrafis komisris magi
er olqis mmarTveli – mednikovi da... rac yvelaze ufro sagulisxmoa
– centraluri biuros droebiT Tavmjdomare Salikiani. ai swored is
Salikiani, romelic dRes olqis ufrosis TanaSemwea. (sicili da xme
bi: mere rao?) batonebo Tqven, icinodiT maSinac, rodesac b. mgelaZe
108
laparakobda am siyalbes, iciniT axlac, magram es simwaris sicilia,
kudze fexi dagadgiT, sicrueSi dagiWireT.
Zveli romaelebi qristes dabadebamde ambobdnen: „non bis in eadem
rem“, – orjer erT da imave saqmeze gasamarTleba ar iqnebao. Tqven rom
oci saukunis winadac yofiliyaviT, ver awvdebodiT am debulebas da
rogorc dRes maSinac ukan CamorCebodiT romaelebs.
olqis ufrosma da TviT Salikianmac rasakvirvelia icodnen am
saqmis mTeli viTareba, icodnen berZeniSvilis simarTle. rodesac
gaerovnebis saqmeze muSaobda es berZeniSvili da misi amxanagi maSin
deli kavSiris gamgeobis Tavmjdomare SalikianTan erTad, maSin ma
salkini (soc.-demokrati) da misi TanaSemwe aharoniani winaaRmdegi
iyvnen amisa da aharonianma wauyena berZeniSvils eseve braldeba, rom
igi moespo, rogorc mebrZoli, magram Salikianma xom icoda, rom es
ciliswameba da sisulele iyo, araviTari yuradReba ar miuqceviaT da
mTeli weliwadi berZeniSvilTan erTad kontaqtSi muSaobdnen.
bolos da bolos ra socialist-federalistebis bralia raime
Secdoma rom kidec Caedinos 1913 welSi berZeniSvils! igi maSin so
cial-demokrati iyo! sCans gagiWirdaT, rom aseTs samarcxvino dokumen
tebs dauwyeT qeqva, rogorc gakotrebulma vaWarma Zvels Tamasuqebs.
Semdeg olqis ufrosma moiyvana depeSis damaxinjebis nimuSe
bi, magram aqac wyalgamoRma gindaT gamogvedavoT. me ar vambob imas,
rom yuradReba ar mieqces Secdomebs da damnaSave ar daisajos. Cven
vambobT, rom depeSis damaxinjeba xSirad aucilebelia imitom, rom
ramodenime saaTi aparatze muSaoba nervebs hRlis da gamocdils mo
muSavesac SeiZleba SeeSalos.
amas garda xSirad namZebi SeiZleba gadaixlarTos da amis gamo
daikargos wertilebi, xazebi, rac Sinaars daamaxinjebs. yovelive amas
gamorkveva unda da me Tqven dagisaxeleT magaliTebi, rom ganukiTxa
vad sjian mosamsaxureebs, mere irkveva maTi udanaSauloba da isev ukan
abruneben. aseTs wess uwodeb me biurokratiuls TviTnebobas.
b. ministrma brZana, delegacia me kargad miviReo. b. WiWinaZem arc
ki mousmina delegacias: vici risTvis mosulxarTo da rodesac del
egacia b. ramiSvilTan Sevida, axla iq gamovida b. WiWinaZe da iqac gaa
frTxila n. ramiSvili. TiTon ministri ki „dahpirda“ delegacias: „Tu
kidev ase ganagrZobT, respublikis sazRvrebs gadagacilebTo“, – WeS
maritad demokrat ministris sityvebia!
Tavmjdomare. sityva b. nucubiZes ekuTvnis.
i. nucubiZe (soc.-rev.) batonebo! fosta-telegrafis uwyebis gar
Semo cxare kamaTi gaimarTa. es kamaTi, Cvenis azriT, mniSvnelovani
kamaTia, radgan am kamaTma damfuZnebel krebas gadauSala erTgvari
suraTi im wesebisa, romelic aris gamefebuli am uwyebaSi. kamaTidan
aSkarad gamoirkva: erTi is, rom moxeleebisadmi mopyroba ar yofila
rigiani, meore – profesionalur kavSiris uflebebi SezRuduli yo
fila. laparakoben agreTve imaze, rom uwyebaSi xdeba borot-moqmede
109
ba. aseT borot-moqmedebaT vTvli me iseT depeSebis gagzavnas ufasod,
romlebic ar unda iqmnen gagzavnili kanonis ZaliT. es faqtebi, rom
lebic me davasaxele, ar uaruyvia arc b. ministrs da arc mis moxeles.
profesionalur kavSiris uflebis Sesaxeb b. ministris moxelem ga
nacxada, rom koleqtiur Txovnebis miReba yovlad SeuZlebeli aris.
aseT azrs icavden Zveli drois moxeleni. Cven dros ki, dRes, roca ase
Tu ise aris damyarebuli, yovel SemTxvevaSi unda iyos – laparako
ben, rom aris demokratiuli respublika, – aseT wes-wyobilebis dros,
yovlad Seuwynarebelia, rom muSaTa kavSirebs Tavis farglebSi ar
hqondes Sesaferi uflebebi. yovlad Seuwynarebelia, rom muSaTa kav
Sirebs aekrZalos masiurad, koleqtiurad peticiis warmodgena. es an
bani aris demokratiul wyobilebis. rac Seexeba udier mopyrobas, es
iqamdec ki misula, rom zogierTi moxele Tvalcremliani gamobruneb
ula. me ver warmomidgenia moxele-mamakaci cxare cremliT. albaT man
warmoidgina revoliucia, demokratiuli wyobileba, respublika da
iseTi udieri mopyroba da is ufaqizesi principebi da idealebi, rom
lisaTvis is ibrZoda da romelic dRes fex-qveS aris gaTelili. albaT
aman gamoiwvia is fsiqologiuri gancda da cremlebi. es aris uRrmesi
traRizmi moxelis sulisa da Tqven, rogorc xalxis warmomadgeneli,
movaleni xarT CaukvirdeT am garemoebas.
b. niniZem, imis magivrad, rom uaryos faqtebi da seriozuli pa
suxi gasces mowinaaRmdeges, daiwyo notaciebi: opozicia ratom aris
opozicia, rodesac social-demokratia aris umravlesoba. opozi
cias adgili hqonda ruseTis saTaTbiroSi, sadac umravlesobas memar
jveneni Seadgenden. saqme imaSia, batonebo, rom maSindeli umravle
soba xalxis saxeliT laparakobda, magram xalxis saqmes ar akeTebda.
da exlac, xalxis saxeliT laparakobs soc.-dem. umravlesoba da xalx
is saqmes nakleb akeTebs. amitom aqvs adgili damf. krebaSi memarcxene
opozicias da memarjveneebs ki adgili ar aqvT. memarjveneni Tu gam
ovlen mxolod imisTvis, rom taSi daukran umravlesobis fraqcias.
(xmauroba). me Tqven dros marTmevT, momeciT saSualeba laparakisa,
faqtebi, romlebic aq iqna aRniSnuli, pirdapir gulSemzaravia. am
faqtebze ornairi azri ar SeiZleba iyos. yoveli saRi gonebis adami
ani misgan mxolod erT daskvnas gamoitans.
riT aixsneba, rom social-demokratia ase moqmedebs? misi bu
nebiT da meorec – praqtikuli mosazrebiT. social-demokratebi
arian egnate laiolas memkvidreni, rogorc Tavis moqmedebaSi, ise
moZRvrebaSi da arsad da arasodes ar zogven araviTar saSualebas
miznis misaRwevad. es ar aris litoni sityvebi. moigoneT mTeli maTi
moRvaweebis istoria saqarTveloSi. rogor ebrZodnen ideur mowi
naaRmdegeebs. arc erT saxelmwifoSi, arc erT qveyanaSi dedamiwis
zurgze ar yofila iseTi maxinji damokidebuleba partiebs Soris,
rogorc Cven vxedavT saqarTveloSi. da amis mizezi aris gabatonebu
li partia, social-demokratia, romelmac moSxama sazogadoebrivi
110
atmosfera. me mogaxsenebT, rom soc.-dem. aseTi saqmianoba aixsneba –
erTi maTi bunebiT da meore praqtikuli mosazrebiT. ratom ibrZvian
soc.-dem. fosta-telegrafis uwyebaSi? imitom, rom federalistebi
umravlesoba arian am uwyebaSi. fosta-telegrafs didi mniSvnelo
ba aqvs, rogorc saxelmwifos erT rgols. gamoacaleT es rgoli da
saxelmwifo daiSleba. da radgan mTavroba moRvaweobs ara rogorc
mTavroba, aramed rogorc social-demokratebi, rogorc partiuli
moRvaweni, amitom xdeba, rom xSirad es mTavroba gadadgams iseT
nabijebs, romelic saxelmwifos winaaRmdeg aris mimarTuli. da im
uwyebaSi, sadac partiulad susti iqneba soc.-dem., SeiZleba gafic
va gamocxaddes, rodesac mTavroba viwro partiul gzas daadgeba da
social-demokratia scdilobs, rom yvelgan, sadac ki SesaZlebelia,
aseT SemTxvevebisaTvis Tavisi partiuli amxanagebi iyolios. es gax
lavT praqtikuli mosazreba.
exla oriode sityva imis Sesaxeb, Tu rogori unda iyos damoki
debuleba muSaTa organizaciebsa da saxelmwifos Soris.
bolSevikebi da menSevikebi ori sxva da sxva totia erTi da imave
xis tanis, ase rom Tavis bunebiT da taqtiT erTi da igive arian, gansx
vaveba mxolod memarcxene-memarjveneobaSia. menSevikebi igive bol
Sevikebia, mxolod marjvnidan. rogorc bolSevikebi, ise menSevikebi
ar indoben araviTar ideur mowinaaRmdeges. bolSevikebma ruseTSi
mospes savsebiT saxelmwifo da saxelmwifoebrivi iniciativa da ga
dasces profesionalur kavSirebs, muSaTa organizaciebs. isini ga
davardnen ukiduresobaSi. social-demokratebma ki mospes es profe
sionaluri organizaciebi da misi funqciebi gadasces saxelmwifos...
(niniZe: ra movspeT, ras ambob?) mogaxsenebT. muSaTa sabWom, sadac so
cial-demokratebi... (xmauroba).
Tavmjdomare. gTxovT nu uSliT orators, mieciT saSualeba si
tyvis damTavrebisa.
i. nucubiZe. muSaTa sabWom, sadac social-demokratebi arian ga
batonebulni, TviT aiyara Zala-ufleba, radgan egona, rom social-
demokratiuli mTavroba daicavda mis interesebs. magaram iq, sadac
social-demokratebi arian gamefebuli, muSebi ar uTmoben da Tavis
uflebebze uars ar amboben. amaSia saqme. me mogaxsenebT, rom es meore
ukiduresobaa. rogorc muSaTa organizaciebi, ise saxelmwifo orga
noebi unda emsaxurebodnen erT da imave mizans, magram unda hqondeT
sxva da sxva funqciebi. muSaTa organizaciebma revoliucionurad
unda gawrTvnan muSebi, saxelmwifom ki Tvisi saqme unda gaakeTos. ase
Ti urTierToba muSaTa organizaciebisa da saxelmwifos organoebs
Soris mogvcems marTlac demokratiul wyobilebas da demokratiul
respublikas. ra mohyveba im wesebs, romlebic CvenSia gamefebuli? ra
mohyveba partiul devnas ama Tu im uwyebaSi social-demokratiul
mTavrobis mier? mohyveba erTad-erTi, politikuri brZola miiRebs
ara-sasurvel xasiaTs, partiuli damokidebuleba metad mwvave iqne
111
ba da aqedan bunebrivi Sedegi iqneba is, rom ar gveqneba WeSmariti
demokratiuli wyobileba.
Tavmjdomare. Tqveni dro gavida.
i. nucubiZe. samwuxarod dro aRar maqvs. saerTod unda aRiniSnos
batonebo, rom rodesac kamaTi Seexeba...
Tavmjdomare. Tqveni dro gaTavda. metis laparaki aRar SeiZleba.
sityva ekuTvnis b. mgelaZes.
d. mgelaZe. aq ilaparakes im dokumentebis siyalbeze, romelic Cem
mier iyo moyvanili. me Cem mier moyvanil sabuTebs vadastureb im „pod
linikiT“ – dedaniT, romelzedac xeli uweria TviT b. berZeniSvils.
(kiTxulobs). TqvenTvis, b. dadiano, Tqvens amxanagebs yalbi cnobebi
mouwodebiaT, amas exlave dagimtkicebT. mibrZaneT, b. dadiano, ro
mel incidentze laparakobT, romelic veliscixeSi mouvida, Tu kul
tukSi? erT saqmeSi, marTalia, is gamarTlda, magram im dokumentiT,
romelic me wamovayene, is ar gaumarTlebiaT. im komisiaSi, romelic
berZeniSvilis saqmes arCevda, Tqvenc iRebdiT, b. deputato, monawil
eobas. (dadiani: is komisia ki ar iyo, aramed samediatoro sasamarT
lo!) miT uaresi TqvenTvis. (s. dadiani: frTxilad iyaviT b. mgelaZe,
Torem me kidev gamoval!).
Tavmjdomare. b. dadiano, aseT sityvebs nu ixmarT. (xmauri) gTx
ovT dawynardeT.
d. mgelaZe. me mxolod vityvi imaze, razedac Tqven ilaparakeT,
raki Tqven wamoayeneT iseTi sabuTebi da Tu ki is dasaSvebia, me
Sevecdebi pasuxi gagceT. ai erTi sabuTic aq sweria: (kiTxulobs).
(dadiani: Tqven gamoqeqeT Zveli dokumentebi!) am Cems naTqvams arc b.
berZeniSvili uaryofs, is TiTon adasturebs amas: (kiTxulobs) is Ti
Ton Txoulobda ama da am moxelis gamogzavnas. (i. baraTaSvili: Дѣло
справедливое!) es marTalia, magram xoni ra SuaSia? Tu is icavs qarTveli
eris interesebs, Tu is pativs scems mTel ers, maSin gana SeiZleba man
sTqvas mTel qalaqze, mTel raionze is, rasac is aq swers? (kiTxulobs).
aq Seexen gamocdebs da sTqves, rom amaze auarebeli masalebi daix
arja da araviTari nayofi ar moutaniao. aq laparaki ar unda iyos dax
arjvaze, radganac Cven gvaqvs sadguri 25 aTasi cxenis Zalisa da ara
Tu ar gvixdeba am Zalis sruliad moxmara, piriqiT, naklebi gvyofnis
da amitom gamocdebiT saxelmwifosaTvis araviTari zarali ar migvi
yenebia. egzamenebis Semdeg aravin ar dagviTxovia da arc qonia aseTi
miznebi gamocdebs. gamocdebis mizani iyo is, rom mosamsaxureebs saqme
Seeswavla. gamocdebs marTlac kargi nayofi moyva. damaxinjeba amis
Semdeg ise ar xdeba, rogorc wineT.
aq axali sakiTxi wamoayenes, es aris 300 aTasi maneTis Sesaxeb. es
Tanxa iyo gadmocemuli administraciisaTvis, rom mosamsaxureebs mo
exmaraT es Taxa sursaT-sanovagis SesZenad. am saqmis mosagvareblad
Cem mier Sedgenili iyo komiteti paritetul niadagze. am komitetSi
Seviden: Cemi TanaSemwe, centraluri gamgeobis wevri, erTi Cemi mox
112
ele, romlis sindisSi darwmunebuli viyaviT da sxv. me mgonia, rom aq
raRac gaugebroba aris, Torem SeuZlebelia vinmes es fulebi mieT
visebinos. da Tu vinmem es fulebi miiTvisa, es pirni ageben pasuxs.
aq laparaki iyo kidev imaze, rom viTom me erTi davsaje depeSebis
gadamaxinjebis Sesaxeb ufro mcire sasjeliT, meore ki imav danaSauli
saTvis ufro metad. amis Sesaxeb aq sabuTi ar mouyvaniaT da arc me vi
laparakeb, mxolod Tu vinmes surs saqmis gamorkveva da ainteresebs
es, mas SeuZlia mobrZandes sammarTveloSi, iq karebi Riaa da SeuZlia
gaecnos viTarebas da Tu vinme iq dainaxavs raime subieqtur elemen
tis Setanis nasaxs, pasuxismgebeli me viqnebi. rac Seexeba gaerovnebas,
unda mogaxsenoT, rom is agvistoSi daiwyo da ara maSin, rodesac iyo
p. masalkini da am saqmis keTebaSi mec viRebdi monawileobas.
wineT „saxalxo saqme“ swerda da dRes ki b. dadianmac sTqva, rom
mgelaZes araferi gaegeba im saqmis, romlis saTaveSi is ariso. me am
SemTxvevaSi ar SemiZlia Sevejibro b. dadians, magram unda vsTqva
Semdegi: saerTo wesebis da praqtikis Tanaxmad fostalioni 3 Tvis
Semdeg iWers telegrafis moxelis adgils. rogorc xedavT es arc ise
Zneli saqme yofila. me mgonia, rom im pirs, romelsac daubrkolebliv
gauTavebia umaRlesi saswavlebeli, ar gauWirdeboda ori wlis gan
mavlobaSi Seewavla is saqme, romlis saTaveSi is sdgas. aq sTqves, rom
kerZo laparakisaTvis gadayenebul iqnen vasaZe, bernami da sx., xolo
mefariSvili ar iyo gadayenebuli amave danaSaulisaTviso. me katego
riulad vacxadeb, rom bermani, vasaZe da sx. ar yofilan gadayenebulni
laparakisaTvis, aramed isini daTxovnil iqnen samsaxuridan sul sxva
saqmisaTvis.
aq naTqvami iyo agreTve, rom gadayvan-gadmoyvana xdeba partiul
niadagzeo. me vamtkiceb, rom es srulebiT ar Seefereba simarTles. ai
sabuTic: Cems kancelariaSi gamgeT aris vinme fulaSvili federalis
ti, iqve CemTan msaxurobs cagareiSvili, kidev soc.-federalisti, Sem
deg mTels respublikaSi fostis tarebis saqme abaria kidev soc.-fed
eralists. (i. maWavariani: amdeni socialistebi rom SegiyriaT, imitom
aris saqme rom kargad midis!) maS viszea laparaki? vis vdevniT Cven?
Tu vinmes danaSauli Caudenia da dasasjeli aris, CvenTvis sul erTia
soc.-demokrati iqneba is, Tu soc.-federalisti – yvelas davsjiT.
aq sTqves korespodenciebis Sesaxeb, rom wineT 20 aTasi igzavnebo
da, am Jamad ki mxolod 5 aTasi igzavneba da es arc ise didiao. b-n da
dians unda moexsenebodes, rom wineT es korespodenciebi igzavneboda
ruseTSi, evropaSi, aziaSi, exla yazbegis da baTumis iqiT arsad ar ig
zavneba fostiT. magram miuxedavad amisa, SedarebiT exla sulze gagza
vnili korespodenciis raodenoba gacilebiT metia, vinem es iyo wineT.
aq sTqves raRac vagonebis datvirTvaze, masalebis gadazidvaze
da sxva. me amis Sesaxeb araviTari cnoba ara maqvs. da Tu vinmem raime
borotmoqmedeba Caidina, is pasuxs agebs da dasjili iqneba. magram
gana iqneba partiuli devna?
113
aq ilaparakes miqaZis Sesaxeb. me am sferoSi viyavi, sadac miqaZe
iyo da mTxova, gadayvanil iyos mis samSobloSi. me mas davpirdi, rom
es usaTuod iqneboda, radganac, rogorc sTqva, araviTar sargeblo
bas ar moutanda saqmes, Tu is Tavis samSobloSi ar iqneboda gaday
vanili da mxolod am imediT SemiZlia SevirTo colio. me uTxari, rom
Tqven sruli imedi gqondeT, rom gadayvanili iqnebiT samegreloSi.
marTlac ise moxda. is cxovrobda mRvdlis ojaxSi da iq iqorwila.
es saintereso ar aris. mxolod saqme imaSia, rom rac Tqven mier iyo
moyvanili depeSis Sesaxeb, gamorkveuli unda iyos, radgan Cemi rCeva
iyo mxolod, rom nu wava im ojaxidan, sadac man TiTqmis erTi weli
icxovra. me mas erTnairi daxmareba aRmouCine da amis ufleba mqonda,
rogorc ufross. am saqmeSi is mRvdeli ufro dainteresebuli iyo,
vidre me. da sanamde es saqme sasamarTlomde ar mivida, Zneli iyo maTi
morigeba, aq ki morigdnen. me garwmunebT amaSi da amis sabuTebs rode
sac gnebavT, mogarTmevT.
rac Seexeba kerZo laparaks – aris amnairi SemTxveva. Tqvenma gamo
Cenilma partiulma wevrma mommarTa TxovniT, rom mimeca saSualeba,
rom mas Tavisi coli gamoeZaxa WiaTuridan aparatiT. kerZo aris es,
magram, radgan muSaoba ar iyo da es ar Seaferxebda ise saqmes, mas mive
ci amis saSualeba, miT umetes, rom es kerZo laparaki iyo, magram didi
mniSvneloba hqonda Tqveni amxanagisaTvis; Tqveni fraqciis wevrni,
damfuZnebel krebis wevrni xSirad sargebloben aparatiT kerZo saq
misaTvis. marTalia me gankarguleba maqvs da kategoriulad brZanebac
b. ministrisagan, rom ar mivce neba kerZo laparakisa aravis, magram
roca amas aucilebloba moiTxovs vaZlevT, da Tqvenc rom mobrZandeT
mogcemT laparakis saSualebas, mxolod erTi pirobiT, rom iq saqme ar
Seferxdes.
ase rom axali aq, garda miqaZisa, araferi ar Tqmula da Tu ki iqne
ba axali saTqmeli, Cems mier iqneba wamoyenebuli axali sabuTi da do
kumenti.
erTi Txovna iqneba Cemi partiuli amxanagebisadmi, romlebic ar
ian fosta-telegrafis uwyebaSi. isini akeTeben ara partiul, ara
profesionalur saqmes. isini dabneulni arian. me, sxvaTa Soris, vi
yavi amgvari laparakis mowme – etyoboda socialist-federalistebi
iyvnen, isini elaparakebodnen erTmaneTs: damTavrda partiuli yri
loba da gamoitanes rezoliucia – sastiki opozicia mTavrobas da
mis agentebso da es, rogorc etyoba, ver SeugniaT ise, rogorc Tqven.
sruliad ar arian momzadebulni am profesionalur moZraobisTvis.
me Tqven dagisaxelebT sabuTebs, Tu ki es saWiro iqneba. marTlac am
profesionalur saqmes momzadeba unda, erTi 2-3 wigni mainc unda
hqondeT gadakiTxuli am dargSi. amas me gulwrfelad mogaxsenebT.
amisTvis Cemi umorCilesi Txovna iqneba: iq aravin aravis sdevnis da
arasodes ar eqneba amas adgili, Tu aq iqneba erTi ram daculi – iqne
ba interesi samsaxurisadmi. magaliTad berZeniSvili dRemde msax
114
urobda, axlac ar aris dasaTxovni samsaxuridan, Tu ki Tvis codnas
da gamocdilebas samsaxuris saqmes moandomebs. Cven samsaxuridan arc
viTxovT da arc daviTxovT, mxolod erT rames veubnebiT maT: samsax
uris dros SeasruleT is, rac samsaxurs ekuTvnis. aq aris am darbazSi
moxele, romelic dagidasturebT rac vTqvi iq, quTaisSi. me vTqvi, rom
am kedelSi araviTar partiobas ar unda hqondes adgili, partiuli
moRvaweni Tqven quCaSi xarT. es iyo Cemi sityva iq da me didad samwux
arod mimaCnia is, rom iTqva aq is, rac ar unda Tqmuliyo da gvaiZules
gavCerebuliyaviT imaze, razedac ar unda SevCerdeT damfuZnebel
krebaSi, radgan Cven sul sxva warmodgenisa varT masze.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. giorgi lasxiSvils.
giorgi lasxiSvili. (s.-f.) batonebo! kamaTi am saganze Zalian
gagrZelda. me sityva aviRe ara imisTvis, rom kamaTSi Caverio, aramed
minda erTgvari gancxadeba da ganmarteba gavakeTo im sityvis zogi
erT nawilis Seaxeb, romelic warmosTqva Sinagan-saqmeTa ministrma
da romelic Semdeg gaimeora b. niniZem. es pirveli ar aris, rom am kaT
edridan saxalxo ganaTlebis saministrosken isvrian qvebs, rodesac
ki es dasWirdebaT.
Tavmjdomare. Tqven am sakiTxis Sesaxeb gnebavT, Tu sapirado gan
cxadebisaTvis? gnebavT, Semdeg mogecemaT sityva.
g. lasxiSvili. me minda ganmarteba mogaxsenoT b. ministris gancxa
debis gamo.
Tavmjdomare. magis Sesaxeb Semdeg mogecemaT sityva. am gvarad
kamaTi dasrulebuli gaxlavT. ukanaskneli sityva ekuTvnis b. momxse
nebels.
i. salayaia. (momx.) b. dadiani gamovida aq da ase egona, rom sa
samarTloSia da icavs berZeniSvils, an repeticias akeTebda, rom
sasamarTloSi wasuliyo da berZeniSvili daecva. samwuxarod aseTi
roli ikisra damfuZnebul krebis wevrma b. dadianma. me ki vfiqrob,
rom dadianis loRikas, rom gavyveT, maSin is Statebi, romlebic
warmodgenilia, ar unda miviRoT. mxolod me vfiqrob, rom im uw
yebas da moxeleebs, romelic am uwyebas emsaxurebian, Zalian bevri
saqme aqvT gakeTebuli da amitom vamtkiceb am Statebs da jamagire
bis momatebas. aq mogaxsenes, rogorc ministrma, ise uwyebis mox
elem, rom 1918 wels respublikaSi yofila 90 fosta teleg. dawese
buleba. es imas niSnavs, rom uwyebaSi didi muSaoba swarmoebda ara
marto moxeleebis, aramed yvela mosamsaxureebis mier. marTalia
iqneba gamonaklisi 5 proc. – 10 proc., rac yvela dawesebulebaSi
xdeba da saqme, rom Seferebuli yofiliyo, eWvs gareSea, arc amdeni
fosta-telegrafi gaSendeboda da arc amdeni telefoni iqneboda.
aq b. dadiani brZanebda, rom saerTod winaaRmdegi ar aris gamoc
debisa, magram sTqva rom am egzamenebma gamoiwvia didi xarjebi, ro
melic partiul miznebisTvis iyo Seqmnili. me ki vfiqrob, aq, rom
partiuli mizani yofiliyo dasaxuli, eWvs gareSea 106 kacidan, sa
115
dac 80 ara social-demokrati iyo, ramodenime kaci mainc CaiWrebo
da. radgan rac unda kargi momzadebuli iyo, mainc Tu ki vismes unda
CaWra, CaWris. albaT dadiansac egona, rom momzadebuli iyo, magram
CaiWra. (s. dadiani: raSi, raSi?) ai imaSi, leqsebi, rom moiyvaneT. (s.
dadiani: Tqven raSi CaiWeriT?) exla Tqvenze aris laparaki da ara
Cemze, roca Cems Sesaxeb iqneba laparaki, maSin TqviT raSi CaviWeri.
saerTod am dawesebulebas kargad miyavs saqme. me ar vityvi, rom nak
li ar iyos, magram saerTod mdgomareoba iseTia, rom SesaZlebelia
sxva uwyebaSi ar iyos gakeTebuli imdeni saqme, rogorc am uwyebaSi.
mTeli evropaSi 2-3 saxelmwifo Tu gvajobebs fosta teleg. da tel.
qselT siuxviT da am mxriv, mxolod 6-8 Tve iqneba saWiro, rom Cve
ni mdgomareoba evropis mdgomareobaze ukeTesi gaxdes. es momateba
swored Rirseuli aris am mosamsaxureTaTvis. me ar Sevexebi im dem
agogias, romelic aq ixmares da vTxov damfuZnebel krebas, rom es
warmodgenili dekreti miiRos.
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. sanam muxlobriv
ganxilvas SeudgebodeT, sapirado sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b.
giorgi lasxiSvils.
g. lasxiSvili. (s.-f.) im fraqciidan, romelsac ekuTvnis b. niniZe
da n. ramiSvili, ramodenimejer moiyvanes magaliTad, rom soc.-fed
eralistebis mier naanderZevi saministro savse iyo soc.-federal
istebiTo. me vambob, amis aq gamotana ar iyo saWiro, me ar vici raze
laparakobs b. ramiSvili, Tu is saxalxo skolis maswavleblebze am
bobs, maSin ra Cemi bralia, rom soc.-federalistebSi bevri pedago
gebi iyvnen. da Tu saministros kancelariaze mogaxsenebdaT is, maSin
unda ganvacxado Semdegi: amis Sesaxeb gazeTSiac daibeWda da me mov
iTxove saTanado cnobebi, romlidanac gamoirkva, rom kancelariaSi
iyo sul 5 soc.-demokrati da amdenive soc.-federalisti mosamsax
ure da danarCenebi ki nac.-demokratebi, an upartio aRmoCnden. aseTi
aris cnoba dabal moxeleebis Sesaxeb. rac Seexeba maRal moxeleebs,
me bevrs mivmarTe TxovniT, mivmarTe l. naTaZesac. mas umTavresi pos
ti aramc Tu SevsTavaze saministroSi, aramed Tavi movabezre 3 Tvis
ganmavlobaSi TxovniT. mivmarTe n. cincaZesac, eqv. TayaiSvilsac, ma
gram yvelasagan uari miviRe, Semdeg me iZulebuli viyavi ukol beriZe
dameniSna direqtoraT. amas Cavdiodi imitom, rom Cems partiul amx
anags Zalas vatandi, xolo sxvebisaTvis ar SemeZlo Zalis dataneba. am
itom me mikvirs raT gadaiqca es salaparakoT? b. ramiSvils aseTebis
Tqma ar ekadreba. man sTqva, rom aravin ar gamomicvlia saministro
Sio. es WeSmaritebaa, amas mec vadastureb. marTlac fiqrobden, rom
axali ministri cvlilebebs moaxdenso, es Tu gnebavs damaxasiaTebeli
movlenaa, es niSnavs, rom aseTi tendencia devnisa arsebobs. me ki gad
aWriT vacxadeb, rom aravisgan ar momiTxovia politikuri pasporti,
Tqma Cemze, rom iq federalistebi gaamefos da aq boroti enis nalapa
rakevis gamotana ar ekadreba b. ministrs.
116
Tavmjdomare. sapirado sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis k. niniZes.
k. niniZe. me vadasturebdi saerTo sistemas da b. ramiSvilmac daa
dastura. es xalxi marTla miCveuli iyo aseT moqmedebas. piradaT b.
lasxiSvils me pativs vcem da arc mgonia, rom man piradaT es qna. da Tu
piradaT b. lasxiSvils raime Seuracyofa mivayene, me bodiSs vixdi,
magram me vlaparakob saerTo sistemaze da ara piradaT lasxiSvilze.
Tavmjdomare. sapirdapiro sakiTxisaTvis sityva b. ramiSvils
ekuTvnis.
n. ramiSvili. me ar mindoda aq Tqvens winaSe gamosvla, magram im si
tyvebis Semdeg, romelic aq sruliad daumsaxureblaT wamoisrola b.
lasxiSvilma, es aucilebeli xdeba. me ar miTqvams, rom b. lasxiSvili
piradaT partiul wevrebs ayenebda maswavleblaT, laparaki iyo ara
maswavleblebis Sesaxeb, aramed saministros Sesaxeb. me mxolod gan
vacxade, rom miuxedavad imisa, rom mTeli es uwyeba federalistebis
xelSi iyo da moelodnen daTxovnas, me iq araviTari cvlileba ar mo
mixdenia, b. lasxiSvilma kargaT icis, rom me saerTod ara maqvs da arc
meqneba aseTi sistema. (baraTaSvili: es ase ar aris?) naTqvams gageba
unda. mesmis, roca b. dadians da Rlonts ar esmis es. isini mudam par
tiuli JinianobiT xelmZRvanelobden da arasodes ar SeuZlianT ama
Rlden saxelmwifoebriv simaRleze, magram yofil ministrs b. lasx
iSvils ki unda gaegebodes es (xmebi: es meore pasuxia!) b. lasxiSvilis
gamosvla iwvevs amas.
Tavmjdomare. kamaTi am rigaT dasrulebuli gaxlavT. soc.-demok.
fraqciisagan Semosulia winadadeba kanon-proeqtis dekretis saxiT
ganxilvis Sesaxeb. vin aris amis winaaRmdegi? aravin. gadavdivarT
muxlobriv ganxilvaze.
muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti miRebul iqna mcire Ses
worebebiT da gadaeca saredaqcio komisias.
117
me-4 saboloo teqsti dekretisa damf. krebaSi
arCevnebis saWiroebisaTvis damatebiT
1/2 mil. man. gadadebis Sesaxeb.
118
damfuZnebeli kreba
sesia meore
mexuTe sxdoma
(5)
Sinaarsi:
119
14) dekreti saqonlis Wiris sawinaaRmdego Sratis damzadebis
sadguris tabaxmelaSi meliqiSvilis mamulis SesaZenad 1.060.000 man.
gadadebis Sesaxeb.
15) dekreti saxalxo skolebis maswavl. 5 wleulebis daskmayo
fileblad 4.143.333 man. gadadebisa.
16) muxlobrivi ganxilva kanon-proeqtisa Sromis saministros
xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
17) dekreti saqalaqTaSoriso telefonis qselis mosawyobad
9.986.000 man. gadadebis da amave saWiroebisaTvis 291.251 man. da kap.
Rir. masalis micemis Sesaxeb.
18) muxlob. ganxilva kanon-proeqtisa saxaz. rk. gzis WiaTuris
Stoze gansakuTrebuli tarifis mospobis Sesaxeb.
19) dekreti pir. dawyebiTi skolebis maswavl. mokle vadian kur.
daarsebisaTvis 24.000 man. gadadebisa.
20) dekreti svaneTSi samk. daw. Statis da xarjT-aRric. damtk.
Sesaxeb.
21) dekreti miwad-moq. min. gankarg. 551.333 man. gadadebisa. aja
meTis sarwyav arxis SesakeTeblad.
22) zog. gan. kan.-pr. gzaTa dep. centr. org. St. gadidebis da ja
magirebis momatebis Sesaxeb.
23) zog. gan. kan.-pr. Sin.-saq. saminist. veterinalur sanitar. gan.
saveterinaro Sratis damz. sadg. St. da xarjT-aRric. damtk. Sesaxeb.
24) dekr. samx. sasamar. da prokur. zedamx. droebiTi Statis da
xarjT-aRricxvis Sesaxeb.
25) dekreti q. ozurgeTis TviT. 300.000 m. mokle vadian sesxis mi
cemisa.
26) dekr. tfilisis saxel. universitetis damatebiTi xarjT-aR
ricxvis damtkicebisa.
27) saboloo teqstebis damtkiceba.
120
dRis wesrigi:
121
20. dekreti – pirvel-dawyebiTi skolebis maswavlebelTaTvis mok
levadiani kursebis daarsebisa da saamisod 240.000 man. gadadebisa.
21. dekreti – svaneTis samkurnalo dawesebulebaTa Statisa da
xarjT-aRricxvis damtkicebisa.
22. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – respublikis sa
pyrobileTa Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
23. dekreti – miwad-moqmedebis ministris gankargulebaSi 551.333
m. gadadebisa ajameTis sarwyavi arxis SesakeTeblad.
24. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – gzaTa departa
mentis centraluri organos Statis gadidebisa da jamagiris nawi
lobriv momatebis Sesaxeb.
25. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – Sinagan-saqmeTa
saministros veterinar-sasanitaro ganyofilebis, saveterinaro per
sonalis da Sratis dammzadebel sadguris Statisa da xarjT-aRricx
vis damtkicebis Sesaxeb.
26. dekreti – samxedro sasamarTlos da prokuroris zedamxedve
lobis droebiTi Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebisa.
27. dekreti – qal. ozurgeTis TviTmmarTvelobisaTvis 300.000
man. mokle-vadiani sesxis micemisa.
28. SekiTxva damf. krebis wevris gr. veSapelisa mTavrobisadmi
tyis kanonis Seusruleblobis Sesaxeb.
29. dekreti – tfilisis saxelmwifo universitetis damatebiTi
xarjT-aRricxvis damtkicebisa.
Tavmjdomare. Semosulia ori winadadeba dRiur wesrigis Secv
lis Sesaxeb, erTi gr. veSapelis da meore soc.-demok. fraqciisagan.
pirveli moiTxovs dRiur wesrigidan misi SekiTxvis amoSlas, meore
– sakiTxebis gadasm-gadmosmas. saxeldobr: me-4 sakiTxad wavides me-
12 sakiTxi, me-5-e sakiTxad – me-7 sak., me-6-ed – me-10, me-7-ed – me-15,
me-8-ed – me-16, me-9-ed – me-22 da meore – „tfilisis fosta-telegraf
is olqis sammarTvelos gauqmebisa da saqarTvelos respublikis fos
ta-telegrafisa da telefonis sammarTvelos daarsebis dekretis“
saboloo teqsti dResve iqnes miRebuli. sityva xom aravis surs? vin
aris winaaRmdegi Semosul winadadebaTa? aravin. miRebulia. pirvel
sakiTxs mogaxsenebT batoni iv. gomarTeli.
122
2. dekreti tfilisis f.-t. sammarTvelos gauqmebisa da
saqarT. respublikis f.-t. sammarTvelos daarsebis Sesaxeb.
123
ba yovelTvis saxelmwifos xelSi iyo. tfilisSiac iyo migdebuli
bavSvTa TavSesafari olRas institutTan erTad 40 wlis ganmavloba
Si. magram saerTod unda mogaxsenoT, rom is wesier niadagze ver iyo
dayenebuli amdenxans. amis Sesaxeb iyo laparaki Cven sazogadoebaSi
da agreTve presaSiac, sadac gamoTqvamden erTgvar ukmayofilebas mis
mouwyoblobis gamo, risi Sedegic iyo is, rom didi nawili bavSvebi
sa ixoceboda. dRes Sinagan-saqmeTa saministrosagan ganzraxuli aris
gamoyos da calke daarsos es dawesebuleba, romlis mizani iqneba mov
la-patronoba migdebul bavSvebisa.
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs zogadi msjelobisaTvis?
sityva aravis nebavs. gTxovT waikiTxoT saTauri da muxlebi.
iv. gomarTeli (kiTxulobs saTaurs da dekretis muxlebs, romleb
sac damf. kreba iRebs Cveulebrivi wesiT).
Tavmjdomare. Semdegi sityva ekuTvnis baton cabaZes.
124
gimnazia erTi weliwadia rac arsebobs da am xnis ganmavlobaSi Cven
xazinidan gavida mis sasargeblod ramodenime maneTi. baTomis cxov
rebis pirobebis gauaresebis gamo baTomis gimnazias dRes aqvs didi
deficiti. da amitom ganaTlebis uwyeba Semodis SuamdgomlobiT
damf. krebis winaSe es deficiti dafarul iqnes. safinanso komisi
am miiRo es dekreti. mas aqvs agreTve dasturi saxelmwifo kontro
liorisa.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityvas xom aravin inebebs?
sityva aravis surs. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze. (dekretis
yvela muxlebi miRebul iqna damfuZnebel krebis mier Cveulebrivi
wesiT).
125
dis, igi daubrundes sazogadoebas da Tavisi wvlili Seitanos sazo
gadoebriv aRmSeneblobaSi. aseTia saxelmwifos movaleoba. sxva da
sxva saxelmwifo am mizans sxva da sxva gziT anxorcielebs. saerTod
cnobilia, rom yoveli kulturuli saxelmwifo cdilobs Sepyrobi
li piri cud dros ar atarebdes, Sromas mieCvios da codna SeiZinos;
magram es Sroma sxva da sxva nairad SeiZleba gamoiyenon da sxva da
sxva sistema SeiZleba iyos; winad aseTi azri iyo: damnaSave martod
marto unda iyos da imuSaos. aris sxva sistemac, rom erTad iyvnen,
muSaobden da erTmaneTs xmas ar scemden, Cumad iyvnen; es orive siste
ma uaryofili aris da aRebulia inglis-irlandiuli sistema: damna
Saveni iyofa jgufebaT; aris sxva da sxva safexurebi, romelic maT
unda gaiaron, rom Sromas mieCvion da codna SeiZinon da garda amisa,
roca sapyrobiledan gamovlen da adgili ara aqvT, Tanxac hqondeT,
rom damoukidebeli arseboba SeZlon. es aris ukanaskneli sistema,
romelic miRebulia yvela kulturul qveynebSi da gansakuTrebiT
Crdilo amerikaSi da inglisSi. warmodgenili kanon-proeqtidan
sCans, rom mTavroba sdgas swored am niadagze; igi sdgas ara marto
im niadagze, rom daiWiros is damnaSave, romelic daarRvevs saxel
mwifo, sazogadoebriv Tu kerZo interesebis damcvel wesebs, ar
amed miaqcios yuradReba, rom damnaSveni cudaT dros ar atarebden,
moemzados da dabrundes rogorc sazogadoebisaTvis sasargeblo
wevri, romelic Tavis movaleobas Seasrulebs. damnaSaveTa fizikur
an normalur pirobebSi Cayeneba – amisTvis aris calke Tanxa, epidemi
is winaaRmdeg brZolisaTvis kidev gansakuTrebuli Tanxaa da saer
Tod unda iqnes miRebuli zomebi SepyrobilTa cxovrebis rigianad
mowyobisaTvis; Senobebi da kamerebi, mag. unda iyos gasufTavebuli
– aq calke Tanxa gaxlavT; rom sapyrobile wmindaT iqnes mowyobili
amisaTvisac gansazRvruli Tanxa aris, da agreTve gansakuTrebuli
Tanxa aris damnaSaveTaTvis samuSevaris Sesaqmnelad. aseTi samuSeva
ris naxva advili ar aris da nel-nela unda moxerxdes. ruseTis cix
eebi saamisod srulebiT ar iyo mowyobili da uwyeba am garemoebas
did yuradRebas aqcevs. garda amisa tusaRebis Sesanaxavad uwyebis
mier gamoTxovilia kacze 25 man. komisiam didi siZviris gamo es gaa
dida 35 maneTamde. agreTve saWiroa Cacma-daxurvaze zrunva; avad
myof tusaRebisaTvis sulze naangariSevia 50 man. mosawyobia saa
vadmyofoebi, didaT saWiroa satusaRoebSi ganaTebisa da gaTbobis
rigianad mowyoba. garda amisa mcire wlovanTa Senaxvac didi saqme
gaxlavT. mogexsenebaT avWalaSi gvaqvs mcire wlovanTa kolonia, ro
melsac daxmareba sWirdeba da amisaTvis Tanxaa saWiro. am gvaraT ro
gorc ganmartebiTi baraTidan da agreTve Statebidan sCans, uwyebas
ganzraxuli aqvs sapyrobileTa saqme daayenos ise, rom sxva qveynebs
ar CamorCes da gamoiyenos am saqmisaTvis is gamocdileba, romelsac
mecniereba iZleva. saf.-sabiujeto komisias ar SeuZlia siamovnebiT
ar Seegebos, roca aseTi gegma aris warmodgenili da amitom komisia
126
gTxovT es Statebi da xarjT-aRricxva miiRoT ise, rogorc igi war
modgenilia.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva ar
avis surs da saTanado vadis gasvlisas kanon-proeqti warmodgenili
iqneba muxlobriv ganxilvisaTvis.
127
yvela safosto gzebze respublikas hyavs (asaxelebs) cxeni da rom vi
angariSoT dRiuri xarji TiTo cxenze 12 Tumani, miviRebT im Tanx
as, romelic aris gamoTxovili. xolo radgan ianvarSi iyo micemuli
(asaxelebs) man. da is daxarjuli ar aris, aris darCenili (asaxelebs)
man. es rom mivumatoT, rac sabiujeto wlis damlevamde saWiro aris
am xarjis dasafaravad, miviRebT 4 mil. maneTs, rac aucileblad saW
iroa, rom safosto gzebze gadazidva-gadmozidva ar Seferxdes.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityvas vin inebebs? vin
aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? gadavdivarT muxlobriv
ganxilvaze.
gomarTeli (kiTxulobs muxlobrivad, ris Semdegac damf. kreba
iRebs dekrets da gadascems saredaqcio komisias).
Tavmjdomare. Semdeg sakiTxs mogaxsenebT b-ni gagloevi.
128
11. dekreti miwad-moqmedebis ministris
gankargulebaSi sameurneo iaraRebis da masalebis
SesaZenad 1.140.000 man. gadadebisa.
129
dagroveba im freskebisa, suraTebisa, romlebic warmoadgenen Zvel
xelovnur naSTs, nimuSebs da romlebic saubeduroT gafantulia
sxva da sxva muzeumebSi. daaxlovebiT am galereias unda mieces ise
Ti xasiaTi, rogorc trediakovis galereiaa moskovSi, an erovnuli
galereia drezdenSi, parizSi, miunxenSi da sxvagan. rasakvirvelia am
miznis sisruleSi moyvana SesaZlebeli darCeba. aq aris warmodgeni
li debuleba da mis Tanaxmad es galereia daeqvemdebara ganaTlebis
saministros. misi pirdapiri gamge misi sabWoa da direqtori – sabWos
Tavmjdomare. am saxiT Semosulia es dekreti ganaTlebis uwyebisagan.
ganxilulia xelovnebis komisiis mier da miRebulia agreTve saxalxo
ganaTlebis komisiis mier. Semdeg darTul Statisa da debulebis Ta
naxmad SemuSavebul xarjT-aRricxva damtkicebulia safinanso-sabiu
jeto komisiis mier. es gaxlavT am dekretis Sinaarsi.
n. imnaiSvili (kiTxulobs debulebas erovnul samxatvro galereis
daarsebis Sesaxeb).
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs? msurveli aravin aris.
debuleba damtkicebulia. gTxovT waikiTxoT Stati da xarjT-aR
ricxva.
n. imnaiSvili (kiTxulobs xarjT-aRricxvas da Stats).
eq. TayaiSvili (n.-d.) batonebo, es xarjT-aRricxva, romelic aq
aris warmodgenili, ganzraxulia 1 Tebervlidan. magram Cven viciT,
rom am muzeumis samzadisis muSaoba didi xania rac warmoebda. is
xalxi, romelic masze muSaobda iyo ideuri xalxi da Tu muSaobda,
maT ainteresebdaT ara is mcire gasamrjelo, romelsac iRebden, ar
amed isini dainteresebulni iyvnen TviT muzeumis mowyobis ideiT, da
didi usamarTloba iqneba Tu es Sroma ar iqna dafasebuli. is Sroma,
romelsac isini ewevian bevrad ufro dasafasebelia, vinem sxvisi. am
rigad me winadadebas viZlevi es proeqti Statebisa miRebul iqnes
1 ianvridan da ara 1 Tebervlidan. gansxvaveba mxolod erTi Tvisaa.
da gavrcelebul iqnes jamagirebis momateba Tu yvelaze ara, imaTze
mainc, vinc ukve 5 welia am saqmeze muSaobs da mTeli Tavisi energia
da Sroma am saqmis gaumjobesebas moandoma. es iqneba samarTliani da
faseba maTi Sromisa da saqmianobisa. amasTan mxedvelobaSi misaRebia
cxovrebis gaZvirebac da amitom saWirod mimaCnia momateba jamagiri
sa gavrcelebul iqnes maTze 1-l ianvridan.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels.
n. imnaiSvili (s.-d.) es mosazreba b-n TayaiSvilisa misaRebi iqnebo
da mxolod maSin, rom is proeqti, romelic warmodgenili iyo ganaT
lebis saministros mier migveRo ucvlelad. magram sabiujeto-safi
nanaso komisiam aseTi proeqtis miReba SeuZleblad scno da saWirod
dainaxa saTanado cvlilebebi Seetana Sig. am rigad safinanso komis
iam erTgvari kompensacia ukve moaxdina. amis Semdeg miuRebelia, rom
aseTi axali varianti kidev misaRebi iyos safinanso komisiisaTvis da
130
es kidev Seicvalos da datad aRiarebul iqmnas 1 ianvari da ara 1 Te
bervali, rogorc es am proeqtiT aris ganzraxuli.
Tavmjdomare. kenWs uyris b-n TayaiSvilis winadadebas. vin aris
momxre? vin aris winaaRmdegi? Sesworeba uaryofilia.
n. imnaiSvili (ganagrZobs Statisa da xarjT-aRricxvis kiTxvas,
romelic miRebul iqna damfuZnebel krebis mier da gadaeca sare
daqcio komisias).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. salayaias.
131
im sakiTxiT, rom ratom aris is, rom rodesac rodesac auarebeli mi
webi SeiZina mTavrobam, kidev sWirdeba mas miwebis SeZenao. magram am
sakiTxze damakmayofilebeli axsna-ganmarteba miiRo man Sinagan-saqme
Ta saministrosgan. safinanso komisiam miiRo es dekreti da sTxovs
damfuZnebel krebas mis damtkicebas.
Tavmjdomare. sityva xom aravis surs? msurveli aravin aris. mux
lobriv ganxilvis winaaRmdegi xom aravin aris? gadavdivarT muxlo
briv ganxilvaze.
(muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti gadaeca saredaqcio komi
sias).
Semdeg sityva ekuTvnis b. imnaiSvils.
132
16. muxlobrivi ganxilva kanon-proeqtisa
Sromis saministros kancelariis Statis
da xarjT-aRricxvis Sesaxeb.
133
18. muxlobrivi ganxilva kanon-proeqtisa saxaz.
rk. gz. WiaT. St. gansak. tarifis mospobis Sesaxeb.
134
ganyofilebaTaTvis, romlebic unda gavxsnaT, ver davakmayofilebT
saWiroebas. am seminariebs SeuZlia mogvces momzadebuli maswav
leblebi 2-3 wlis Semdeg – vinaidan gadakeTebuli gimnaziebi, romel
sac warmoadgenen saostato seminariebi, amas mokle xanSi ver SesZ
lebs. ganaTlebis uwyeba Semodis SuamdgomlobiT, raTa miRebul iqnes
es dekreti sruliad.
(muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti miRebul iqna sruliad
Cveulebrivi wesiT da gadaeca saredaqcio komisias).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis q-on toroSeliZisas.
135
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. cabaZes.
136
Seicavs am saveterinaro ganyofilebis mmarTvelobis qveS myof saS
rate sadguris Stats. central mmarTvelobis Stati darCa Zveli, Tu
mxedvelobaSi ar miviRebT mcire cvlilebas, romelic Setanil iqna
am StatebSi. rac Seexeba sadgurebs aq ki sagrZnobi cvlileba aris
Semoklebis saxiT; winad respublikaSi iyo sul 12 punqti – sadguri,
exla ki 8 aris: tfilisSi aris ori, quTaisSi erTi, soxumSi erTi, ax
alcixeSi erTi, foTSi erTi, guriaSi erTi da sxv. amas garda aseTive
saxis punqtebi daarsebulia sazRvrebze – egred wodebuli sadarajo
punqtebi. am sadarajo punqtebis daniSnuleba aris mezobel saxelm
wifodan gadamdeb senis Semosvlis sawinaaRmdegoT zomebis miReba,
Semowmeba im saqonlisa, romelic aseT saxelmwifodan Semodis. aqac
aris sagrZnobi cvlileba; winad arsebobda oTxi aseTi sadarajo imis
mixedviT, Tu rogori sazRvrebi hqonda ruseTis imperias; exla sxva
mdgomareobaa da sazRvrebis mixedviT unda gavamravloT es sadara
joebi. amitom uwyebam Seqmna 6 axali sadarajo. sul iqneba maSasa
dame 10. Semdeg am StatebSi Sedis Stati im sadgurisa, romlisTvi
sac gaRebulia 1 milioni da samasi aTasi man., im sadgurisa, romelic
mowyobilia tabaxmelaSi. es gaxlavT konstruqcia sammarTvelosi da
masTan dawesebul punqtebisa da sadarajoebisa. rac Seexeba xarjebs
unda mogaxsenoT, rom umTavresi nawili didi xarjisa sWirdeba saop
eracio-sameurneo xarjebs saSrate sadgurisa, raic 4 milions udris,
danarCeni ki centralur sammarTvelosa da sadarajo punqtebs. es si
dide xarjisa imiT aixsneba, rom am saSrate sadgurs aqvs didi xar
jebi, romelic gamowveulia saoperacio da sameurneo muSaobiT; e. i.
man unda daamzados Srati da amisaTvis unda SeiZinos saqoneli. ma
Sasadame saWiroa Senaxva, gamokveba, movla-patronoba am saqonlisa.
masve evaleba sadgurebis mowyoba. ganzraxulia 500 suli saqonlis
SeZena. miRebulia nomrad TviTeul sulze fasi – 5.000 man. da radgan
saqonlis fasma aiwia saeWvoa, rom am fasiT SesaZlebeli iqnes misi
SeZena. Semdeg am saqonlis gamosakvebad 50.000 fuTi Tivis SeZena jde
ba 250.000 man. e. i. fuTze navaraudevia 50 man. es cxadia cotaa da usaT
uod meti dajdeba. Semdeg 1000 fuTi qeri, 1000 fuTi bze, 5.000 fuTi
kiptomi – es ki Seadgens mozrdil Tanxas. yuradRebas iqcevs SeSa;
Semdeg sakancelario-sameurneo xarjebi. maSasadame umTavresi nawi
li im xarjebisa, romlis damtkicebas iTxovs uwyeba, midis saSrate
sadgurze, danarCeni ki sadarajoebisa da punqtebis Sesanaxad. es pro
eqti ganixila safinanso komisiam da raki dasabuTebuli masala aris
warmodgenili Sesaxeb am fasebisa, es xarjT-aRricxva icno samarTli
anad da TiTqmis ucvlelad miiRo.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva ar
avis surs da kanon-proeqti waredgineba damf. krebas saTanado vadis
gasvlisas muxlobriv ganxilvisaTvis.
Semdegi sityva ekuTvnis b. giorgaZes.
137
24. dekreti samx. sasam. da prokur. zedamx.
droebiTi Stat. da xarjT-aRricxvis damtk.
138
Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b-n imnaiSvils.
139
gamoangariSebulia yoveli paragrafi am xarjT-aRricxvisa, amitom
safinanso komisiam is miiRo, miiRo igi ganaTlebis komisiamac da Sua
mdgomlobs damfuZnebel krebis winaSe mis dadasturebas. aq iyo erTi
garemoeba, romelsac angariSi unda gasweoda. mTavrobam es dekreti
sxvanairad miiRo, radgan debuleba universitetisa ar aris sab
olood Sedgenili, amitom mTavroba saWirod sTvlida am Tanxidan
universitetisaTvis avansad mieca 5 milioni maneTi. magram saxalxo
ganaTlebis komisia ar daeTanxma mTavrobas. rasakvirvelia, mTavro
bis es moTxovnileba samarTliania, universitets unda hqondes Tav
isi debuleba sabolood damTavrebuli, magram am saqmisaTvis dRes
mxolod 5 milionis avansad micema SeuZlebeli aris, radgan es Tanxa
universitets exla sWirdeba swored. Tu mxedvelobaSi miviRebT im
garemoebas, rom Cveni universiteti dRes aRmSeneblobiTi xanaSia,
Cven unda davrwmundeT imaSi, rom es fuli yovel SemTxvevaSi exla
aris aucilebeli misTvis da misi miucemloba Zlier Seaferxebda uni
versitetis muSaobas. amitom saxalxo ganaTlebis komisias ar SeeZlo
daTanxmeboda mTavrobis am formalur moTxovnilebas da amitom igi
daeTanxma universitetis moTxovnas da saWirod miaCnia es Tanxa miec
es savsebiT exlave universitets, raTa mas SeZleba eqnes dawyebuli
saqme dauyovnebliv ganagrZos da muSaoba ar SeaCeros.
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs? sityvis msurveli ar
avin aris. muxlobriv ganxilvaze gadasvlis winaaRmdegi xom aravin
aris? gTxovT waikiTxoT dekreti da Statebi.
imnaiSvili (kiTxulobs dekrets, romelic muxlobriv ganxilvis
Semdeg iqmna damf. krebis mier da gadaeca saredaqcio komisias).
140
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meeqvse sxdoma
(6)
Sinaarsi:
1) saboloo teqstebi.
2) dekreti mTavrobis saxlis Statis da xarjT-aRricxvis damt
kicebis Sesaxeb.
3) dekreti mesxeT javaxeTSi da artaanis raionSi samomrigeblo
sasamarTlos institutis SemoRebisa.
4) dekreti mesxeTsa da javaxeTSi da artaanis raionSi sagamomZie
blo institutis SemoRebisa.
5) zogadi ganxilva kanon-proeqtisa foTis sazRvao saswavleblis
Statis da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
6) zogadi ganxilva kanon-proeqtisa samazro – sasoflo milicii
sa da administraciis axal Statis SemoRebis Sesaxeb.
7) dekreti miwad-moqmedebis saministros gankargulebaSi 15 mil.
man. gadadebis Sesaxeb saTanado masalebis SesaZenad.
8) dekreti saxelmwifo mamulebis naTesebis gasafarToeblad
8.158.025 man. gadadebis Sesaxeb.
9) dekreti skolis gareSe swavlis SemoRebisaTvis 2 mil. man. ga
dadebis Sesaxeb.
141
mdivani (kiTxulobs dRiur wesrigs).
dRiuri wesrigi:
142
15. saboloo teqsti – pirvel-dawyebiTi skolebis maswavlebel
TaTvis mokle-vadiani kursebis daarsebisa da saamisod 240.000 man. ga
didebis dekretisa. momxsenebelia i. gomarTeli.
16. saboloo teqsti – svaneTis samkurnalo dawesebulebaTa Sta
tisa da xarj-aRricxvis damtkicebis dekretisa. momxsenebelia i. go
marTeli.
17. saboloo teqsti dekretisa – miwad-moqmedebis ministris gan
kargulebaSi 551.333 man. gadadebis Sesaxeb – ajameTis sarwyavi arxis
SesakeTeblad. momxsenebelia i. gomarTeli.
18. saboloo teqsti – samxedro sasamarTlos da prokuroris
zedamxedvelobis droebiTi Statis da xarjT-aRricxvis damtkicebis
dekretisa. momxsenebelia i. gomarTeli.
19. saboloo teqsti – qal. ozurgeTis TviTmmarTvelobisaTvis
300.000 man. mokle-vadiani sesxis micemis dekretisa. momxsenebelia
i. gomarTeli.
20. saboloo teqsti – tfilisis saxelmwifo universitetis
damatebiTi xarjT-aRricxvis damtkicebis dekretisa. momxsenebelia
i. gomarTeli.
21. dekreti – mTavrobis saxlis Statisa da xarjT-aRricxvis
damtkicebisa. momxsenebelia n. imnaiSvili.
22. pirveli (zogadi) ganxilva kanonproeqtisa – oficerTa da
jaris-kacTa tanisamosis formis Secvlis Sesaxeb. momxsenebelia
s. mdivani.
23. dekreti – mesxeT-javaxeTis da artaanis raionSi samomrigeb
lo sasamarTlos institutis SemoRebisa. momxsenebelia gr. giorgaZe.
24. dekreti – mesxeT-javaxeTis da artaanis raionSi sagamomZieb
lo institutis SemoRebisa. momxsenebelia gr. giorgaZe.
25. dekreti – iaraRis SesakeTeblad da patronebis gasaten saxe
losnoebis mosawyobad saTanado kreditis gaxsnisa. momxsenebelia
gr. giorgaZe.
26. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – foTis sazRvao
saswavleblis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. momx
senebelia n. imnaiSvili.
27. dekreti – mTavrobis saxlis damwvari nawilis SesakeTeblad,
cecxlis sawinaaRmdego mowyobilobis SesaZenad da sxva saaRmSeneblo
saWiroebisaTvis 1.686.000 man. gadadebisa. momxsenebelia n. imnaiSvili.
28. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – samazro da saso
flo miliciisa da administraciis axali Statis SemoRebis Sesaxeb.
momxsenebelia d. oniaSvili.
Tavmjdomare. Semotanili gaxlavT gancxadeba safinanso-sabiuje
to komisiisa, rom zogadi ganxilva kanon-proeqtisa – oficerTa da
jariskacTa tanisamosis formis Secvlis Sesaxeb daubrundes mTavro
bas, agreTve dekreti mTavrobis saxlis damwvari nawilis SesakeTe
143
blad, cecxlis sawinaaRmdego mowyobilebis SesaZenad da sxva saaR
mSeneblo saWiroebisaTvis 1.686.000 man. gadadebisa. maSasadame es ori
kanon-proeqti ar ganixileba da moixsneba dRiur wesrigidan. aris
winadadeba s. d. fraqciisa, rom me-25-e sakiTxi me-28-eT iqnes da 28-e
me-25-eT iqnas gadatanili. da damatebidan saboloo teqsti momrigeb
el mosamarTleTa qvemdebareobis gafarToebis kanonisa gadmotanili
iqnas da dRiur wesrigis sxva saboloo teqstebTan erTad iqnas dam
tkicebuli. batonebo, amtkicebT dRiur wesrigs? winaaRmdegi aravin
aris. dRiuri wesrigi damtkicebuli gaxlavT. gadavdivarT dRiur
wesrigis ganxilvaze. 1 sakiTxis gamo sityva ekuTvnis b. gomarTels.
1. saboloo teqstebi.
144
iq da Semdeg miRebuli da ucvlelad damtkicebuli aris sab.-safinan
so komisiis mier. aseve safinanso komisiis mier miRebuli da ucvle
lad damtkicebuli aris sameurneo nawili am xarjT-aRricxvisa, ro
melic Sesdgeba:1. ganaTebisagan da 2. gaTbobisagan.
saerTod arc erTi paragrafi davas ar iwvevs safinanso komisia
Si da mis mier miRebuli da damtkicebuli aris da komisia Suamdgom
lobs, rom igi miRebul iqmnas damfuZnebel krebis mierac.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi, rom muxlobriv ganxilvazed gadavideT? aravin.
gadavdivarT muxlobriv ganxilvazed.
(momxsenebeli kiTxulobs 1-l muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva xarjT-aRricxvisa da Statebis Ses
axeb? aravis. vin aris winaaRmdegi, rom me-2 muxlis ganxilvazed gada
videT? aravin.
(momxsenebeli kiTxulobs me-2-e da Semdeg me-3-e muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi sazo
gadod mTeli dekretisa? aravin. miRebuli gaxlavT da gadaecema
saredaqcio komisias.
s. d. fraqciidan winadadeba aris Semotanili, romelic moiTxovs,
rom dekreti mesxeT-javaxeTis da artaanis raionSi samomrigeblo sa
samarTlo institutis SemoRebisa moxsnil iqnas dRiur wesrigidan
da igi miviRoT, rogorc kanon-proeqti. sityva xom aravisa surs?
brZaneT. sityva b. giorgaZes ekuTvnis.
145
dadebas aZlevs damfuZnebel krebas, rom mesxeT-javaxeTis da artaanis
raionSi SemoRebuli iqnes samomrigeblo sasamarTlos da sagamomZi
eblo instituti Tavis StatebiT.
Tavmjdomare. sityva baton giorgaZes ekuTvnis.
g. giorgaZe (s.-d.) safinanso komisiam es Statebi, romelic war
modgenili aris da aRiara, rom igi savsebiT SeTanxmebuli aris im
normalur StatebTan, romelic iusticiis saministroSi arsebobs da
normebic im normebTan aris Sefardebuli, romelic amas winad dam
fuZnebelma krebam daamtkica. ase, rom safinanso komisias araferi aqvs
sawinaaRmdego, rom es kanon-proeqti ganxiluli iqnas da miRebuli.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebuli gaxlavT. saTanado dros
gasvlis Semdeg ganxiluli iqneba muxlobrivad kanon-proeqti mesxeT-
javaxeTis da artaanis raionSi sagamomZieblo institutis SemoRebi
sa. b. rusia.
146
es saswavlebeli mxolod wels gadavida saxalxo ganaTlebis samin
istros uwyebaSi. da ai axla saxalxo ganaTlebis saministro Suamd
gomlobs damfuZnebeli krebis winaSe, rom Stati da xarjT-aRricxva
am saswavleblisa miRebuli da damtkicebuli iqnes. TviT saswavle
beli Sesdgeba ori ganyofilebisagan. ori Stati arsebobs: sanaosno
da sameqaniko. iq iReben pirvel dawyebiTi umaRles saswavlebelTa
kurs damTavrebulebs da imas, visac saxelosno saswavlebeli aqvs
damTavrebuli. es saswavlebeli Tavis-Tavad saSualo tipis aris. rac
Seexeba TviT Statebs, igi Sesdgeba oTxi Tanamdebobis pirisagan. es
imitom, rom TiTon xasiaTi am saswavlebelSi muSaobisa Txoulobda
imas, rom zedmeti xarjebi ar yofiliyo gaRebuli. saqme imaSia, rom
Teoriuli swavla eqvs Tves grZeldeba da danarCeni dro undeba praq
tikul muSaobas. amitom zogad ganaTlebis da specialur sagnebis
maswavleblebi StatSi ar arian Setanilni, rom Tavidan aviciloT is
zedmeti xarji, romelic gamowveuli iqneboda imiT, rom wlis meore
naxevarSi maTTvis gveZlia yovelTviuri jamagiri. Statebi Sesdgeba
4 pirisagan. maswavlebelni, romelnic nebayoflobiT daqiravebulni
arian, miiReben jamagirs mxolod im drois ganmavlobaSi, rodesac
imaswavlebleben, e. i. eqvsi Tvis ganmavlobaSi. Semdeg am saswavleb
els erTi paragrafi aqvs xarjT-aRricxvaSi, romelic exeba sameurneo
nawils da gamoixateba 60.000 man. es Tanxa saWiroa binis qirisaTvis,
gaTboba-ganaTebisaTvis da sxva sameurneo xarjebisaTvis. 1-l martam
dis mTavroba iRebda am saswavleblis Sesanaxad saTanado xarjebis aT
milionian fondidan, magram 1-li martidan 1-l ivlisamde, rodesac
Stati iqneba miRebuli da xarjT-aRricxva damtkicebuli, es moxdeba
sami Tvis ganmavlobaSi, am saerTo xarjT-aRricxvis mixedviT aRebu
li aris 64.000 maneTi.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebuli gaxlavT da saTanado dros
gasvlis Semdeg ganxiluli iqneba muxlobriv. Semdegi sakiTxi aris:
pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – samazro da sasoflo
miliciisa da administraciis axali Statis SemoRebis Sesaxeb. momx
senebelia b. oniaSvili.
147
rogorc mTavroba, ise saxelmwifos kanonmdebeli organo, damfuZne
beli kreba movale aris Seqmnas iseTi pirobebi saxelmwifoSi, rom am
milicias gauadvildes Tvisi didi movaleobis asruleba. Tu milicia
dRes-dReobiT ar aris nivTierad uzrunvelyofili, kargad Cacmu
li, Tu miliciis Semadgenloba ar aris Tavis simaRleze, maSin darw
munebuli unda iyoT, rom milicias araviTari ndoba da avtoriteti
ar eqneba xalxSi. milicia Tavis mdgomareobiT, yvelaze axlos aris
dakavSirebuli xalxTan, is aris gamtarebeli mTavrobis dadgenile
bebisa. mas xalxTan aqvs saqme da Tu xalxma cudi warmodgena iqonia
miliciaze, Tu igi ndobiT ar uyurebs milicias, maSin es uaryofiTi
Sexeduleba gadaaqvs mTavrobaze, saerTod saxelmwifoze da maSasa
dame mTavrobas saxeli utydeba xalxis TvalSi. maSasadame, miliciis
avtoriteti da prestiJis aweva aris saxelmwifos prestiJis aweva.
miliciis da administraciis saxelis gatexa aris imave dros saxelm
wifos saxelis gatexa. amitom, vimeoreb, Cven movaleni varT SevqmnaT
iseTi pirobebi, romelic gaaumjobesebs miliciis cxovrebas da sa
Sualebas miscems mas keTil-sindisierad Seasrulos Tavisi movaleo
ba saxelmwifos winaSe.
rac Seexeba miliciis movaleobas, amaze sityvas aRar gavagrZeleb.
miliciis saqme, rogorc saerTod administraciisa, rogorc Zvelad,
ise exla, aris wes-rigis dacva saxelmwifoSi. Tqven darwmunebuli
unda iyoT, rom Tu moqalaqes ar eqneba imedi, misi pirovneba daculi
iqneba saxelmwifoSi, rom mis pirovnebas pativs aravin scems da rom
misi ojaxoba ar iqneba daculi, aseT pirobebSi yovlad SeuZlebelia
saxelmwifoSi moqalaqeobrivi cxovreba da saxelmwifos aSeneba. vis
xelSi unda iyves, vis unda eqvemdebarebodes milicia? Tqven iciT,
rom Zveli wes-wyobilebis dros ruseTSi policias ganagebda egreT
wodebuli policiis departamenti, romlis Sefad iTvleboda Sina
gan-saqmeTa ministri. es policiis departamentebi marTavden mTel
policias saxelmwifoSi gubernatorebisa da policmeisterebis sa
SualebiT. es iyo centralisturi meTodi mmarTvelobisa da unda
vTqvaT, rom aseT wess didi uaryofiTi mxare hqonda. policia xal
xTan ar iyo dakavSirebuli da saSinlad utexda saxels saxelmwifos
xalxis TvalSi. policia xalxis sasargeblod ki ara, samtrod iyo
da xalxs saSinlad ejavreboda aseTi policia. (Sengelaia: exla ro
gor aris? rac Seexeba exlandel mdgomareobas – gansxvaveba aris da
am gansxvavebis Sesaxeb mogaxsenebT, Tu moTminebas iqoniebT, b. leo!
dRevandel miliciis saxeli aris gamocvlili, funqciebi ki poli
ciuri aris. dRevandeli milicia eqvemdebareba ara raime policiur
departaments, aramed, rogoc mogexsenebaT, 1919 wlis 28 ianvris ka
nonis ZaliT – erobebs.
Tqven mogexsenebaT, rom mas Semdeg, rac ruseTis didi gadatri
aleba moxda, Tebervlis revoliuciis dros, pirveli mimarTva droe
biT mTavrobisa xalxisadmi iyo imis Sesaxeb, rom amieridan uqmdeba
148
policia da wesdeba milicia. es dadgenileba droebiT mTavrobisa
dabeWdili iyo „moambeSi“ 1917 w.
28 ianvris 1919 w. kanonis ZaliT, CvenSi milicia gadaeca samazro
erobebs da amiT, rasakvirvelia, ar unda vTqvaT, rom Sinagan-saqmeTa
saministros saerTo aRaraferi aqvs miliciasTan. piriqiT, umaRlesi
meTvalyureoba, kontrolis da reviziis ufleba darCa Sinagan-saqme
Ta saministros xelSi. mxolod, rac Seexeba gamgeblebis daniSvnas,
pirebis mowvevas, es gadaeca erobebs. aq aris erTi sakiTxi: romelma
erobam – samazro, Tu dabal safexurze mdgomma erobam unda ganagos
es saqme? Tqven mogexsenebaT, rom CvenSi or sarTuliani eroba aris
– saTemo da samazro. mogexsenebaT, rom saTemo eroba ar aris adgi
lobriv cxovrebis gamgebeli, radgan jer bevrgan saTemo arCevnebi
arc ki damTavrebula da amitom, dRevandel pirobebSi, SeuZlebe
lia da saxelmwifosTvis sawinaaRmdego da damRupveli iqneba, rom
milicia Tems daeqvemdebaros. amitom aucilebelia da saxelmwifo
interesi moiTxovs, rom milicia mazraSi samazro erobas daeqvemde
baros. sinamdvileSi asec aris. Tqven iciT, rom aseTi wesi milici
is mowyobisa marto saqarTveloSi ar aris, asevea sxva ganaTlebul
saxelmwifoebSi – inglisSi, safrangeTSi da sxv. milicia adgilobriv
TviTmmarTvelobas eqvemdebareba, Tumc aq saxeli sxvanairi aris,
iq policia qvian, magram es faqtiurad ase aris – qalaqSi munici
palitetebi ganageben, provinciaSi – sofelSi ki samazro erobebi.
rac Seexeba saxels – milicia, es marto SveicariaSi aris, danarCen
saxelmwifoebSi ki policia qvia.
ra cvlileba Semogvaqvs exla am StatebSi da miliciis mowyobaSi
Zvel StatebTan SedarebiT? Tqven mogexsenebaT, rom miliciis ufro
si axali saxeli aris. dRes-dReobiT mazrebSi komisaris Tanamdebo
ba kidev aris, magram es qaRaldze darCa. faqtiurad yvela mazrebSi
gauqmebulia rogorc mazris, ise raionis komisaris Tanamdeboba. rac
samazro erobebi daarsda, mravali sakomisro funqciebi, romlebsac
winad komisrebi ganagebdnen, gadaeca samazro erobebs da kerZod mis
administratiul ganyofilebas. maSasadame, miliciis komisariatis
xelSi darCa wminda policiuri funqciebi da amiT iseTi pirebi unda
ganagebdnen, romlebic aRWurvili iqnebian wminda policiuri fun
qciebiT. saxeli gamoicvala – gauqmebuli aris samazro komisari da
SemoRebuli aris samazro miliciis ufrosis Tanamdeboba. komisaris
kancelaria gauqmebuli aris da amis nacvlad iqmneba miliciis ufro
sis kancelaria. rac Seexeba raionebs, amis Sesaxeb unda mogaxsenoT,
rom wineT iyo es Tanamdeboba, raionis komisrisa, exla ki dawesebu
lia miliciis ufrosis Tanamdeboba. saqme imaSia, rom TviTeuli mazra
gayofili aris raionebad, romelTa ricxvi sxva da sxva nairia, imis
mixedviT, Tu ramdeni mcxovrebi da teritoria aris raionebSi. rac
Seexeba cnobebs, cnobebi wardgenili iyo saministroSi erobebis mier
maSin, roca gaimarTa erobaTa TaTbiri. am TaTbirze SemuSavebuli
149
iyo es debuleba, romelic daedva safuZvlad am kanon-proeqts. amasTa
nave, Tqven mogexsenebaT, rom umTavresi centri miliciis moqmedebisa
mazraSi aris da es Statebic imnairad aris Sedgenili, rom uZlieresi
policiuri ase vTqvaT, muSti da Zala dagrovili aris raionSi da ara
sasoflo sazogadoebaSi.
Semdeg gadavalT imaze, Tu rogor iqneba mowyobili milicia
TviTeul soflis sazogadoebaSi. Zvelad iyo Tanamdeboba soflis
sazogadoebis komisrisa da am komisaris gankargulebaSi imyofebo
da xuTi milicioneri. saministros aq Seaqvs Semdegnairi Sesworeba:
5 milicioneris nacvlad iyos 2 milicioneri da soflis sazogadoe
bis komisris Tanamdeboba ki sruliad gaauqmes. mosazreba ubraloa.
SeiZleba vsTqvaT, rom 2 milicioneri soflis sazogadoebaSi cotaa,
verafers gaxdebao, magram mxedvelobaSi unda miviRoT is garemoeba,
romelzedac me mogaxseneT, saxeldobr is, rom simZimis centri gadat
anili aris raionebSi. da Tu gaCaRda yaCaRoba, anarqia, an seriozu
li mdgomareoba Seiqmna, maSin am mdgomareobas angariSs gauwevs da
yaCaRebs SeebrZoleba ara es 2 kaci, aramed is dagrovili Zala, rome
lic ama Tu im raionSia.
rac Seexeba im kiTxvas, raionSi ramdeni milicioneri unda iyos,
amazed kanon-proeqtSi verafers ver naxavT, imitom rom ricxvi mili
cionerebisa ar aris gansazRvruli mazris TviTeuli raionisaTvis.
amaTi ganawileba ama Tu im raionSi es aris Sinauri saqme saTanado
erobisa. SeiZleba erT raionSi iyves meti milicioneri, meoreSi na
klebi da sxv. rac Seexeba milicionerebis ricxvs mazrebSi, amis Ses
axeb unda mogaxsenoT, rom sxva da sxva nairi aris es ricxvi, im ma
salebis mixedviT, romelic warmodgenilia adgilobriv erobebis
mier; Semdeg, rodesac Statebis ganxilvaze gadavalT, Tqven miaqcevT
yuradRebas erT movlenas, pirdapir TvalSi gecemaT is, rom tfili
sis mazraSi, Tumca es mazra SedarebiT patara aris, milicionerTa
ricxvi SedarebiT metia, saxeldobr 166. es aixsneba im gansakuTebul
pirobebiT, romelSiac imyofeba tfilisis mazra; am mazraSi aris
yaraiazis raioni, sadac iseTi pirobebia, iseTi mdgomareoba aris Se
qmnili, rom pirdapir saxelmwifos interesebi moiTxoven am raionSi
gaZlierebul iqmnas milicionerTa razmi. swored gansakuTrebiT am
raionisaTvis Sinagan-saqmeTa saministrom Seitana aseTi cvlileba da
milicionerTa ricxvi iq (yaraiazis raionSi) gaadida 60 kacamdis. am
SemTxveviTi garemoebiT aixsna is, rom tfilisis mazraSi SedarebiT
meti ricxvia milicionerebisa, vidre sxva mazraSi. rac Seexeba jam
agirebs, amis Sesaxeb unda mogaxsenoT, rom es jamagirebi SedarebiT,
rasakvirvelia, gadidebuli aris faqtiurad. dRes Tqven iciT, rom
milicia saerTod ar kmayofildeba im kreditebiT da arc SeiZleba,
rom dakmayofildes, romelsac uxsnis mTavroba; amitom yvela ero
ba am kreditebs kidev umatebs Tavis sakuTar kasidan fuls, ise, rom
faqtiurad ar aris arc erTi mazra, sadac miliciis ufrosi ar iReb
150
des 5000-6000 maneTs TveSi am sistemiT. amitom miliciis jamagirebi
SedarebiT gadidebuli aris. magaliTisaTvis mogaxsenebT: miliciis
ufross unda mieces am proeqtis mixedviT 3500 maneTi, mis TanaSemwes
2000 man; raionis miliciis ufross 2000 man; ufros milicioners –
1600 man; umcros milicioners – 1500 man; da sul umcros soflis mi
licioners eZleva 1200 maneTi. amas emateba kidev Tebervlis damateba,
ase, rom daaxlovebiT ise gamodis, rogorc me mogaxseneT. miliciis
ufross 6000 man. TveSi da sxva. garda am jamagirebisa, am kanonproeq
tiT nagulisxmevia agreTve erTdrouli daxmareba ubedur SemTxvevis
dros. Tqven mogexsenebaT, rom es milicia iseT mdgomareobaSi aris
Cayenebuli, rom yaCaRebis devnis dros maT ubeduri SemTxvevebi mo
eliT. marTlac iyo daWris, mokvlis magaliTebi. da aramc Tu dRes,
Zvel wyobilebis drosac miRebuli iyo, rom mTavrobam unda gauwios
raime daxmareba milicias aseT SemTxvevebSi. am miznisTvis gadadebu
li aris mTel respublikaSi 100.000 maneTi. rasakvirvelia es cota
aris, magram amas droebiTi xasiaTi aqvs, radganac ueWvelia damfuZne
beli kreba am specialur miznisTvis SeimuSavebs kanon-proeqts, sad
ac miRebuli iqneba gansazRvruli normebi ara marto miliciisaTvis,
aramed yvela mosamsaxureTaTvis.
garda amisa navaraudevi aris agreTve moulodneli xarjebi, saa
gento xarjebi. TviTeul mazrisaTvis daaxlovebiT aris 120.000 mane
Ti, mxolod afxazeTisaTvis, radganac is gansakuTrebul pirobebSi
arsebobs, navaraudevi aris 500 aTasi maneTi. daniSnuleba am xarjebis
is aris, rom yaCaRebis devnis dros, borotmoqmedebis aRmoCenis dros
aucilebeli saWiroeba aris, rom miliciis ufrosis gankargulebaSi
iyvnen iseTi pirebi, romelnic gascemen am yaCaRebs, miuTiTeben borot
moqmedebaze da SesaZlebelia Seiqmnas iseTi pirobebi rom marTla
milicias dasWirdes fulis gaReba jildos misacemad. amitom es mou
lodneli xarjebi aucilebel saWiroebas warmoadgenen da amisaTvis
saWiro Tanxa unda iyves miliciis ufrosis gankargulebaSi.
ai, maSasadame Tu exla mxedvelobaSi miviRebT yvela am xarjebs, ja
magirebs, erTdroul daxmarebas da moulodnel xarjebs, SevaerTebT
yvelas, wliurad gamodis 80 milioni maneTi, xolo sabiujeto wlis
damlevamde, e. i. pirvel Tebervlidan pirvel ivnisamde es jami udris
47 milion maneTs. SesaZlebelia, rom es jami sruliad swori ar iyves,
SeiZleba es cota meti an naklebi iyos, imitom rom TviTeul mazrisaT
vis aris Sedgenili nusxebi da amas daTvla unda; roca dekrets mux
lobriv ganvixilavT, maSin swor jams mogaxsenebT, rom saWiro aris 47
milioni maneTis gacema.
es Statebi saministros mier warmodgenil proeqtiT ZalaSi Se
dis pirvel noembridan gasuli wlisa. am saqmes Tan axlavs daskvna,
rogorc saxelmwifo kantrolisa, agreTve finansTa uwyebisa; isini
winaaRmdegni arian imisa, rom Statebi ZalaSi Sevides pirvel no
embridan. am or uwyebas formaluris mxriv ukanonod miaCniaT es da
151
amitom moiTxoven, rom Statebi Sevides ZalaSi dRidan miRebisa dam
fuZnebel krebis mier.
es erTi Sesworeba.
meore: rogorc kontroli, ise finansTa uwyeba winaaRmdegni ari
an imisi, rom gaweul iqnas es moulodneli saagento xarjebi.
maSasadame es ori dawesebuleba adasturebs mxolod da mxolod
jamagirebs da met arafers. es kanon-proeqti ganxiluli iyo sabiu
jeto-safinanso komisiaSi, romlis saxeliT me momxseneblad gamov
al. unda mogaxsenoT, rom sabiujeto komisiaSi didi laparaki iyo
am kanon-proeqtis Sesaxeb da mogexsenebaT me im kiTxvebze, romlis
garSemo gaimarTa kamaTi, – upirveles yovlisa iq aRiZra erTi kiTxva:
saidan unda iyos gaRebuli es fuli, xazinam unda gaiRos, Tu erobam.
Sinagan-saqmeTa saministros azri iseTi aris, rom es fuli unda gai
Ros xazinam, radganac jer-jerobiT erobebi iseT mdgomareobaSi
arian, rom sul erTia, kidec, rom erobebs davakisroT fulis gaReba,
mainc isini ver SesZleben jamagirebis micemas da xarjebis gaswore
bas. magram mTavrobis dadgenilebis ZaliT udidesi nawili am fuli
sa 75 proc. gaRebul unda iqnas saxelmwifo xazinidan, danarCeni 25
proc. gaReba ki daekisros erobebs. ai, es sakiTxi ganixila sabiuje
to-safinanso komisiam da daadgina xmis umravlesobiT, Tumc unda
mogaxsenoT, rom didi umravlesoba ar iyo, mxari dauWiros mTavro
bis dadgenilebas, e. i. 75 proc. fulisa unda gaiRos xazinam, xolo
25 proc. erobebma.
umciresobis azri iseTi iyo, rom kidec davakisroT fulis gaReba
isedac sust erobebs, meore dRes movlen erobebi TxovniT da mTavro
bas saqmes gauWireben sesxis Sesaxeb. magram umravlesoba ambobda, rom
es fuli nawilobriv aucileblad unda gaiRos erobebma.
ase Tu isea, gadawyda es sakiTxi da exla, rasakvirvelia, Cvenzed,
damfuZnebel krebazed aris damokidebuli, miiRebs am sab.-saf. komi
siis dadgenilebas Tu ara. meore sakiTxi, romelmac gamoiwvia kamaTi
sab.-saf. komisiaSi es iyo milicionerTa ricxvi sxva da sxva soflis
sazogadoebebSi. me unda mogaxsenoT, rom Sin.-saqmeTa saministros
proeqtis ZaliT, TviTeul sazogadoebaSi unda iyves 2 milicioneri
da ai sab.-saf. komisiaSi daisva sakiTxi, sakmao aris Tu ara es ricxvi?
iq gamoiTqva iseTi azri, rom ori Zalian mcire aris da saWiroa es
ricxvi gadiddes samamdis. magram arc es da arc pirveli winadade
ba ar gavida. miRebuli iyo saSualo kompromisuli winadadeba. Ses
woreba iyo iseTi, rom TviTeul erobas mieces ufleba yovel kerZo
konkretiul SemTxvevaSi aRZras Suamdgomloba mTavrobis winaSe, Tu
adgilobriv saWiroeba moiTxovs, ricxvi milicionerebisa gadidebul
iyos oridan samamde. im miznisaTvis, rom Sinagan-saqmeTa saministros
hqondes saSualeba daakmayofilos aseTi moTxovnileba, gadaidos
exlave 500 aTasi maneTi. Tu meti dasWirdeba, maSin calke dekretiT
Semova saministro damfuZnebel krebaSi.
152
garda amisa, rogorc TviTmmarTvelobis komisiam, agreTve sab.-
saf. komisiam miiRo erTi Sesworeba, romelic Seexeba TianeTis da
tfilisis mazras. saqme imaSia, TianeTis mazraSi dRes faqtiurad 5
raioni aris. SecdomiT Tu sxva mizeziT kanon-proeqtSi iyo Setanili
3 raioni, rac sruliad ar akmayofilebs am mazras. amitom 3 raionis
magivrad TviTmmarTvelobis da sab.-saf. komisiebma miiRes 5 raioni.
tfilisis mazris Sesaxeb unda mogaxsenoT, rom Tumca exla aris 8
raioni, magram eseni iseTi didebi arian, magaliTad aRbulaRis, man
glisis raionebi, rom SeiZleba sul mokle xanSi saWiro iyves maTi
raionebaT dayofa. da ai aqac sab.-saf. komisiam da TviTmmarTvelobis
komisiam miiRo Sesworeba 8 raionis magivrad iyos 9. ase, rom TianeTis
mazraSi iqneba 5, tfilisis – 9.
furaJis Sesaxeb: kanon-proeqtSi cxenebisaTvis warmodgenili iyo
500 maneTi Tviurad. sab.-saf. komisiam daadgina, rom es Zalian cota
aris da amitom 500 man. 1000 maneTamde gadidda. Semdeg rac Seexeba
im kiTxvas, rodis unda Sevides es Statebi ZalaSi, sab.-saf. komisiam
miiRo dadgenileba, rom Statebi unda Sevides ZalaSi 1 Tebervlidan.
Tqven mogexsenebaT, rom im Statebis moqmedeba, romelic miRebuli
iyo 2 agvistos warsuli wlisa, ramdenime dekretiT gagrZelebuli
iyo da ukanasknelad rom dekreti miiReT, im Statebs vada uTavdeba 1
Tebervals. ise, rom 1 Tebervlidan kreditebi aRar aris gaxsnili da
Cven rom es dekreti ZalaSi SeviyvanoT dRidan miRebisa damfuZnebel
krebis mier, SeuZlebeli iqneba milicionerebis jamagirebiT dakmay
ofileba. amitom sab.-saf. komisias kanonierad miaCnia, rom dekreti
ZalaSi Sevides 1 Tebervlidan. amasTanave, rasakvirvelia, sab.-
saf. komisia saWirod scnobs, rom Tebervlis damateba aucileblad
gavrceldes miliciaze. maSasadame ai is masala, romelic Tan axlavs
kanon-proeqts.
SeiZleba me rame damaviwyda, magram Tu kamaTi gaimarTeba amis Ses
axeb, maSin Sevecdebi aRvadgino yvela, rac gamomrCa.
Tavmjdomare. vis surs sityva sazogado msjelobisaTvis? msurve
li aravinaa. vin aris winaaRmdegi, rom muxlobrivi ganxilva moxdes?
aravin. muxlobrivi ganxilva moxdeba saTanado vadis Semdeg.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis b. niniZes.
k. niniZe (s. d.) Cven gaweul wels miviReT dekreti, romlis Zal
iTac miwad-moqmedebis saministros gankargulebaSi gadadebul iqna
gansazRvruli Tanxa saTesle masalis SesaZenad. es Tanxa sakmarisi
ar aRmoCnda da miwad-moqmedebis saministro Suamdgomlobs, rom ga
dadebul iqnes mis gankargulebaSi 15 milioni maneTi saTesle masa
153
lis SesaZenad. marTalia xorbleulobis Tesva ukve dagvianebulia,
magram simindis da qeris daTesisTvis dro kvlav darCa. es SesaZlebe
lia kidev ori Tvis ganmavlobaSi. am mxriv ganxiluli iyo es dekreti
agrarul da safinanso komisiebSi da orives mier miRebul iqna.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis vis surs sityva? sityva ar
avis surs. vin aris winaaRmdegi muxlobrivi ganxilvisa? winaaRmdegi
aravin aris. gTxovT waikiTxoT.
k. niniZe (kiTxulobs pirvel muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia. Semdeg.
k. niniZe (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia. vin aris
winaaRmdegi dekretisa saerTod? winaaRmdegi aravin aris, dekreti
miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias. Semdegi sakiTxis Sesa
xeb sityva ekuTvnis b. k. niniZes.
154
k. niniZe. (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia. vin aris
winaaRmdegi am dekretisa saerTod? winaaRmdegi aravin aris. dekreti
miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias.
Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis b. imnaiSvils.
155
ia fiqrobs uwyebasTan erTad, rom Tu am saqmes magari da mtkice sa
Zirkveli Caeyara da win wavida, mxolod imitom, rom am saqmes aqvs
ideuri xasiaTi da amitom vfiqrob, rom ideur saqmiT gatacebuli mas
wavleblebi Seudgebian am saqmis mowyobas. es jer-jerobiT cda iqneba
da Semdeg ufro farTod moewyoba. Tu TviTeul sofelSi mogvardeba
es saqme da TviTeul maswavlebelze viangariSebT 200 maneTs, maSin ga
modis 3 milioni maneTi. Tqven mogexsenebaT, rom am muSaobas qalaqSi
awarmoebs saxalxo universitetebi. am saxalxo universitetebs Tavi
si Tanxa ar aqvT, rom gauZlon am saqmes da saWiroa mTavrobis daxmare
ba. Tu viangariSebT am daxmarebas, uwyebas navaraudevi aqvs 3 milioni
200 aTasi maneTi da saxalxo ganaTlebis komisias eTanxmeba. magram es
Tanxa, rogorc hqonda navaraudevi komisias da uwyebas, saxelmwifo
kontrolis mier ar iqmna dadasturebuli da Semcirebul iqmna erT
milionamde. arc finansiurma uwyebam misca daskvna, radgan gegma ar
iyo SemuSavebuli. amitom, Semdeg, rodesac mTavrobam ganixila es
sakiTxi, saSualo Tanxaze gaCerda. man ar miiRo arc uwyebis da arc
saxelmwifo kontrolis daskvna da miiRo 2 milioni maneTis gadadeba.
Tavis-Tavad cxadia, rom es Tanxa 2 milioni pirvel TveSi ar eyofa,
magram es iqneba uwyebis pirveli cda, dasawyisi da vfiqrobT, rom Tu
saqme gafarTovdeba da yvela kulturuli Zalebi, romlebic sofel
Si moipovebian am saqmes moagvareben, maSin damatebiTi Tanxac saWiro
iqneba da uwyebis da ganaTlebis komisia fiqrobs, rom am damatebiTi
Tanxas damatebiT gamoviRebT. am rigad, am 2 mil. maneTis gaReba sa
finanso komisiis mierac iqmna dadasturebuli. sxvaTa Soris, amaSia
is subsidiac, romelic miecema saxalxo universitetebs tfilisSi,
quTaisSi da WiaTuraSi, radgan amgvarive mizans emsaxureba univer
sitetebic. Tavis-Tavad cxadia, rom am didi saqmis, saxalxo ganaT
lebis skolis gareSe mowyobaSi, uwyebas didi dabrkoleba Sexvdeba,
radgan mas saTanado organoebi ar moepoveba da maSasadame arc eqneba
sagrZnobeli Zala, romliTac unda isargeblos uwyebam. mTavari xelmZ
Rvaneli iqneba uwyeba da adgilobriv TviTmmarTvelobis daxmarebiT,
vfiqrobT, rom es dabrkoleba gadalaxul iqneba, radgan Cven soflad,
saxalxo maswavleblebs garda, sxva kulturuli Zalebic mogvepoeba.
im soflebSi, sadac saswavlebeli ar aris, sxva da sxva dawesebuleba
aris da Tu dawesebulebani ar arian, moipoebian iseTi inteligenti
moRvaweni, romlebic am saqmisaTvis gamosadegni arian. saxalxo ganaT
lebis uwyeba fiqrobs, rom pirvel rigSi daeyrdnos soflis maswav
leblebs, meore rigSi ki daeyrdnoba yvela imas, vinc am saqmisTvis ar
daiSurebs energias, radgan mas aqvs udidesi ideuri mxare.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
gTxovT waikiTxoT pirveli muxli.
n. imnaiSvili (kiTxulobs 1-l muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi am
muxlisa? aravin. muxli miRebulia. gTxovT waikiTxoT Semdegi muxli.
156
n. imnaiSvili (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara
vin. muxli miRebulia. vin aris saerTod dekretis winaaRmdegi? ara
vin. dekreti miRebulia. gTxovT moisminoT gancxadebani: geronti
qiqoZe acxadebs, rom mas survili aqvs imuSaos sabiblioTeko, samxed
ro da xelovnebis komisiaSi. winaaRmdegi xom aravin aris? maSasadame
es gancxadeba miRebulia. meore gancxadeba aris soc.-demokratiul
fraqciisa: samxedro komisiaSi nacvlad xoWolavasi da JRentisa soc.-
dem. fraqcia asaxelebs n. imnaiSvils da e. kalaZes. gTxovT moisminoT
Sedegi krebis dRiuri wesrigi.
mdivani (kiTxulobs Semdegi krebis dRiur wesrigs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara
vin. Semdegi krebis dRiuri wesrigi miRebulia. kreba daxuruli gax
lavT.
kreba ixureba 2 s. 20 w.
157
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meSvide sxdoma
(7)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. dekreti – samxedro uwyebisaTvis saWiro 50.000 man. gadadebisa.
3. dekreti – tfilisis qalaqis TviTmmarTvelobisaTvis 30.000.000
man. sesxis micemisa.
4. dekreti – axalcixis mazris erobisaTvis 200.000 man. micemisa.
5. dekreti – mTavrobis saxlis damwvar nawilebis SesakeTeblad,
cecxlis sawinaaRmdego mowyobilobis da sxva saaRmSeneblo saWiroe
bisaTvis 1.686.000 man. gadadebis Sesaxeb.
6. dekreti – proporciuli saaqcizo gadasaxadis dawesebisa.
7. dekreti – gzaTa uwyebisaTvis 1919 – 1920 w. xarjT-aRricxvis
damatebiT 2.118.195 man. gadadebisa.
8. dekreti – kerZo saswavlebelTa dasaxmareblad 500.000 man.
9. saboloo teqstebi.
159
dRiuri wesrigi:
damateba:
160
15. dekreti – axalcixis mazris erobisaTvis 2.000.000 man. sesxis
micemisa. momxsenebelia i. salayaia.
16. dekreti – gzaTa uwyebis 1919-1920 wlis xarjT-aRricxvis
damatebad 2.118.195 man. gadadebisa. momxsenebelia i. gomarTeli.
17. dekreti – kerZo saswavlebelTaTvis dasaxmareblad 500.000
man. gadadebisa. momxsenebelia n. imnaiSvili.
Tavmjdomare. soc.-demokr. fraqc. Semosulia Semdegi winadadeba:
„dRiuri wesrigi Seicvalos Semdeg nairad: saboloo teqstebs Semdeg
daisvas me-14 sakiTxi – 1 sakiTxad, me-13 – me-2-ed, me-15 – me-3-ed, da
maTi saboloo teqstebi dResve iqnes miRebuli, agreTve sapyrobile
Ta xarjT-aRricxvis saboloo teqstic dResve iqnes miRebuli“. vin
aris winaaRmdegi winadadebisa? aravin. winadadeba miRebulia. gada
vdivarT dRiur wesrigis ganxilvaze. saboloo teqstebs mogaxsenebT
qr. SaraSiZis asuli.
qr. SaraSiZis asuli. (s.-d.) (kiTxulobs dRiur wesrigs 1, 2, 3, 4 da
5 muxlebSi aRniSnul sakanonmdeblo aqtTa saboloo teqstebs, rome
lic damfuZnebel krebis mier iqna damtkicebuli).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b-on gior
gaZes.
161
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityva vis nebavs? vin aris
winaaRmdegi muxlobriv ganxilvaze gadasvlisa? gadavdivarT muxlo
briv ganxilvaze. gTxovT waikiTxoT saTauri da pirveli muxli.
giorgaZe. (kiTxulobs).
muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti miRebul iqna damf. krebis
mier da saboloo teqstisaTvis saredaqcio komisias gadaeca.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b-on rusias.
162
sis TviTmmarTvelobas. rac Seexeba finansiur dasabuTebas, amas mogax
senebs safinanso-sabiujeto komisiis momxsenebeli.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton cabaZes.
cabaZe (s.-d.) Tqven mogexsenebaT, rom qalaqis TviTmmarTvelobe
bi Tavis xarjebs Tavisi SemosavliT verasodes ver faravden. defi
citi yovelTvis iyo. es iyo rogorc dasavleT evropis qalaqebSi,
agreTve ruseTis qalaqebSiac. rasakvirvelia, es deficiti qalaqis
TviTmmarTvelobis xarjebSi SedarebiT naklebi iyo maSin, roca cx
ovreba normalur kalapotSi imyofeboda, magram mas Semdeg, rac saer
TaSoriso omi daiwyo, am deficitma TandaTan imata da bolos uaRres
wertilamde miaRwia. Tqven kargad iciT, rom am deficitis zrdas Ta
visi araCveulebrivi mizezebi hqonda. es araCveulebrivi mizezebi ga
mowveuli iyo evropaSi da ruseTSi umTavresad saerTaSoriso omiT.
ruseTSi saerTaSoriso oms revoliuciac zed daerTo. magaliTad,
me mogaxsenebT tfilisis qalaqis TviTmmarTvelobis deficits. ai, am
cifrebidan dainaxavT, Tu rogori geometriuli proporciiT izr
deba es deficiti. magaliTad 5 wl. ganmavlobaSi Semosavali hqonia
tfiliss 10856970 maneTi, gasavali ki 11242392 maneTi. aq gansxvaveba,
rogorc xedavT, mcirea, sul es gansxvaveba 5 wlis ganmavlobaSi Sead
gens 385922 maneTs. es 300 aTasi maneTi 5 wlis ganmavlobaSi Tavis-Tav
ad cxadia, mcirea. magram Semdeg, Tu SevadarebT Cven am wlebs, ai omis
wlebs, Semdeg revoliuciis xanas, aq vnaxavT, rom marTla es defici
tis zrda gansacvifrebel cifrs aRwevs.
saerTod omma qalaqis TviTmmarTvelobis biujetSi usaTuod
Seitana axali xarjebi. am axalma xarjebma omis xanaSi gaadides defi
citi. omis moTavebis Semdeg revoliucionurma xanam saSinlad dasca
fulis kursi. Tu omis xanaSi deficitis zrda SedarebiT mcire iyo,
vinem revoliuciis xanaSi, es umTavresad sxvaTa Soris aixsneba im
mizeziT, rom fulis kursi saSineli siswrafiT ecema. magaliTad 1918
wels qalaqis TviTmmarTvelobis deficits Seadgenda 10 milioni 856
aTasi maneTi, 1919 wels ki 55 milioni 558 aTasi maneTi. amgvarad erTi
wlis ganmavlobaSi deficiti gaizarda 10 mil. 55 milionamdis. Tu Cven
saxeSi miviReT mimdinare wlis xarj-aRricxva, aq mosalodnelia 200
milioni deficiti. navaraudevia gasavali 300 milioni man., Semosava
li 100 mil. man. amgvarad mosalodnelia 200 milioni man. deficiti.
Cven vfiqrobT, rom es asec unda momxdariyo da sxvagvarad SeuZlebel
ic iyo. qalaqis TviTmmarTvelobas aqvs Tavisi wyalsadeni, tramvai, sa
saklao, eleqtronis sadguri, oTxi aTasi desetina miwa da saxlebi. es
qoneba 1913 welSi 24 milionad aris Sefasebuli. magram Tu dRevandel
kursiT viangariSebT, miviRebT daaxlovebiT 3 miliard maneTs. qalaq
is valebi dResdReobiT aris mxolod 26 milioni Cveni bonebiT. aqedan
Tqven xedavT, rom Cveni qalaqi, SedarebiT im valebTan, romelic mas
aqvs, mdidaria. mas aqvs 3 miliardi man. qoneba da 26 milioni vali. cx
ovreba Zvirdeba, fulis kursi ecema. yovlad SeuZlebeli da mouxerx
163
ebeli iyo qalaqis TviTmmarTvelobisaTvis am cxovrebis gaZvirebas da
fulis kursis dacemas gayoloda kvaldakval da Semosavlis wyaroebi
gaedidebia. sxva da sxva politikuri da ekonomiuri mizeziT yovlad
SeuZlebeli iyo TviTmmarTvelobisaTvis gaedidebia Semosavali imave
proporciiT, magaliTad wylis, tramvais, saxlis qira da sx. Rirebule
ba, ra proporciiTac ujdeboda mas. amas sCadian spekuliantebi da ami
tomac ar aqvT deficiti, magram municipaluri dawesebuleba amas ver
Caidens da erTi udidesi mizezi deficitisa esec aris. izrdeba Rire
buleba masalis, jamagiri da sx. aqedan miviReT Cven deficitebic. iyo
56 mil. man., wels mosalodnelia 200 milioni. aseTi didi cvlileba
sxvaTa Soris aixsneba fulis kursis dacemiTac.
Tu aviRebT wina wlebis Cveni bonebis kurs da SevadarebT ster
lingis fass, Cven davinaxavT, rom bonebis fasi saSinlad daeca. gir
vanqa sterlingi Rirda SarSan 100 maneTi, dRes ki Rirs 1000 man.
aqedan Tqven xedavT Tu ramdenaT daeca Cveni bonis kursi da Tu am da
cemis Tanaxmad SeadarebT SarSandel deficits qalaqisas 55 milions
da wlevandels mosalodnel deficits, Tqven darwmundebiT rom es
deficitebi daaxlovebiT erTnairia.
amgvarad, ganmartebiT baraTSi aris dawvrilebiT cnoba, Tu qa
laqis TviTmmarTvelobam rogori zomebi miiRo da Seamcira es xar
jebi. man gaaumjobesa Tavisi meurneoba, gaaumjobesa rogorc tram
vais meurneoba, agreTve sasaklao. xarjebi Semcirebulia, deficiti
mainc aris. amitom gamoTxovili aris 30 mil. maneTi sesxis saxiT.
qalaqi rom gadaixdis am sesxs, amis garantia aris is, rom mas aqvs
3 miliardi maneTis Rirebuli qoneba. es ki srul materialur garan
tias Seadgens sesxis asaRebad. esec rom ar iyves, meore mxriT saxe
Si unda miviRoT dRevandeli qalaqis TviTmmarTveloba. igi ar aris
is, rac wineT iyo TviTmmarTvelobis dros. Tqven rogorc mogaxsenaT
wina oratorma, biujetis ufleba ar Secvlila, is iseTia rogoric
iyo wineT, revoliucionur gadatrialebamde. miuxedavad imisa, rom
biujetis ufleba ucvleli darCa, TviT TviTmmarTvelobis cxovreba
Zlier Seicvala. mas dakisrebuli aqvs auarebeli saxelmwifoebrivi
xasiaTis funqcia. sxvaTa Soris esec aris mizezi deficitisa. mTav
robam gadasca TviTmmarTvelobas bevri saxelmwifoebrivi saqmeebi da
fuli ki ar misca. erTi sityviT am mokle da mcire analizidan Tqven
dainaxavT, rom es 30 milioni maneTis xazinidan sesxad aReba ar aris
saxifaTo, aris sruli materialuri garantia, rom qalaqi mas gadaix
dis. meore mxriT saxelmwifo movalea, rom aRmouCinos TviTmmarTve
lobebs daxmareba, imitom rom es TviTmmarTvelobebi arian erTsa da
imave dros mmarTveli organoebi. safinanso-sabiujeto komisia Sua
mdgomlobs damf. krebis winaSe daadasturoT xsenebuli dekreti.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis xom aravin inebebT sit
yvas? sityva aravis surs. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze, gTxovT
waikiTxoT muxlobriv.
164
m. rusia. (kiTxulobs muxlobriv. Cveulebrivi wesiT miRebul iqna
dekretis yvela muxlebi ucvlelad).
Tavmjdomare. Semdegi sityva ekuTvnis baton kopaleiSvils.
165
imave tafaSi viwvodiT, bunebrivi mokavSireni viyaviT. TviTmpyrobe
lobis drosac Cvensa da poloneTs Soris damyarebuli iyo megobro
ba da Cven darwmunebuli varT, rom Tavisuflebis dros es megobroba
ufro damtkicdeba. Tqveni saxeliT salams uZRvni poloneTis saxelm
wifos da seims (taSi).
(deputatebi ovaciebs umarTaven poloneTis warmomadgenels).
gTxovT waikiTxoT dekretis pirveli muxli.
kopaleiSvili kiTxulobs. (dekreti miRebul iqna damfuZ. krebis
mier Cveulebrivi wesiT ucvlelad da gadaeca saredaqcio komisias).
Semdeg damf. kreba ucvlelad iRebs meore muxlobriv ganxilvis
Semdeg kanon-proeqtebs:
1) respublikis sapyrobileTa Statis da xarjT-aRricxvis dam
tkicebis Sesaxeb.
2) quTaisis meore xarisxis sabaJos daarsebis Sesaxeb.
3) gzaTa departamentis centralur organos Statis damtkicebi
sa da jamagiris momatebis Sesaxeb.
4) Sinagan-saqmeTa saministros veterinalur-sasanitaro ganyo
filebis saveterinaro personalis da Sratis dammzadebel sadguris
Statis da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
166
li saWiroebani muSaobis sawarmoeblad. magaliTad saxelosnoebis
mowyoba, auzi, Zveli eklesiis mowyoba da misi gamoyeneba am uwyebis
saWiroebisaTvis da sxv. Semdeg texnikur saWiroebaTaTvisac saWiroa
gansazRvruli Tanxa. arsebiTad es Tanxa safinanso komisiisagan miRe
bulia da arc erTi paragrafi uaryofili ar aris. rasakvirvelia,
Tu cecxli gaCnda da Senoba dazianda amas aRdgena sWirdeba, es Tav
is-Tavad cxadia. aucilebel saWiroebaTa dakmayofilebac kanonieri
da mizanSewonilia. magram, safinanso komisiam miaqcia yuradReba erT
garemoebas: roca zafxulSi moxda am saxlis SekeTeba, safinanso komi
siis azriT, maSinve unda momxdariyo es ZiriTadi, radikaluri gada
keTeba da im cnobebidgan ki, romelic safinanso komisias xelT aqvs,
sCans, rom nawili am muSaobisa ar yofila mtkiceT Sesrulebuli, je
rovanad gakeTebuli im TaviTve, rom SesaZlo yofiliyo Tavidan ac
dena magaliTad Tundac am cecxlis gaCenisa. amas miaqcia yuradReba
safinanso komisiam da Sesaferi mimarTva gaugzavna mTavrobis Tavmj
domares da sTxovda pasuxi moeTxova maTTvis, vinc pasuxsageb muSao
bas awarmoebda maSin. mTavrobis warmomadgenelma komisias ganucxa
da, rom mTavrobam ukve miiRo Sesaferi zomebi, es pasuxismgebi pirni
ukve pasuxisgebaSi arian micemulnio. safinanso komisia, Tavis-Tavad
cxadia, aseTi ganmartebiT dakmayofilda da xazi gausva im garemoe
bas, rom Semdeg mainc adgili aRar hqondes aseT movlenebs.
unda mogaxsenoT, rom es dekreti arsebiTad da am Tanxis gaReba
dadasturebulia safinanso komisiis mier. rac Seexeba raodenobas,
saxelmwifo kontroli winaaRmdegia am Tanxis am formiT gaRebisa,
e. i. mis raodenobisa. igi moiTxovs Tanxis Semcirebas da am mizniT wam
oyenebulia sxva da sxva SeniSvnebi, zogi formaluri, zogi arsebiTi
xasiaTisa. formaluri xasiaTis aris magaliTad daskvna Rumelebis
SekeTebis Sesaxeb. exla RumelSi cecxli anTia da es saqme gazafxulis
saqmeao, zafxuli ki momaval sabiujeto wels ekuTvnis da momaval
xarjT-aRricxvaSi SeitaneTo. am Sexedulebas safinanso komisia ar
iziarebs. amas garda am Tanxis Sesamcireblad saxelmwifo kontrols
aqvs arsebiTi mosazrebani, magram safinanso komisia ar iziarebs maT
da ase mTlianad amtkicebs am Tanxis gaRebas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-n veSapels.
veSapeli (e.-p.) me batonebo, am tribunaze gamovedi imitom, rom
mivaqcio Tqveni yuradReba erT garemoebas; warmodgenil dekretSi
naTqvamia, rom krediti unda damtkicdes Tanaxmad darTul xarjT-aR
ricxvisa, xolo TviT xarjT-aRricxva rusul enaze aris Sedgenili,
ise, rogorc yvela damatebiTi cnobebi, romelic sWirdeba dekrets.
me unda mivaqcio damfuZnebel krebis yuradReba im garemoebas, rom
saerTod saqmis warmoeba Cven departamentebSi, saministroebSi da
saerTod mTavrobis organoebSi, imis magier, rom qarTuli enaze swar
moebdes, ufro Sordeba mas. amis damtkiceba advilia, mxolod dRes
ar aris dro amis Sesaxeb vrceli cnobebi mogawodoT; magram radgan
167
es dekreti aris warmodgenili, ara erTi uwyebis mier, aramed mTe
li mTavrobis mier. me mivaqcev Tqvens yuradRebas am garemoebas, ra
unda movsTxovoT, batonebo, romelime patara uwyebas, an Tanamdebo
bis pirs, rodesac TviT mTavrobis saqmeTa mmarTveloba Tavis saqmes
atarebs damf. krebaSi da TviT damf. krebac atarebs mas rusuli mox
senebiTa da rusuli xarjT-aRricxviT. ra magaliTia es sxva uwyebi
saTvis, rodesac es mmarTveloba, ase epyroba saxelmwifo enis ufle
bebs. me piradad, es ara normalur movlenad mimaCnia. SeiZleba sTqvaT
Tqven, rom zogierTi nawili am moxsenebisa da cnobebisa gadaTar
gmnilia. me ar vici gadaTargmnilia winad, Tu mTavrobam gadaaTargmn
ina, magram yovel SemTxvevaSi yvelafris gadaTargmna damfuZnebel
krebas ar SeuZlia. aq aris 17 furceli rusul enaze, Tumca xels aw
ers qarTul gvaris moxeleni, inJinrebi da sxva. me sxva dros mogaxsen
ebT ufro dawvrilebiT Tu ra mdgomareobaSia Cveni saxelmwifo ena,
uaxlovdebiT Cven saxelmwifo enis ganxorcielebas Tu vSordebiT mas.
mxolod vimeoreb, – rodesac mTavrobis saqmeTa sammarTvelo ver ax
erxebs ubralo dekretis Semotanas ise, rom 17 furceli rusul enaze
dawerili ar daurTos mas, es faqti aris ara normaluri mdgomareoba
da me minda amas miaqcios yuradReba damfuZnebelma krebam da mTavro
bis saqmeTa mmarTvelobam (Sengelaia adgilidan: iq rusulad lapara
koben!) albaT eserebis partiaSi Cawerilan.
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis surs. ukanaskneli
sityva momxsenebels ekuTvnis.
imnaiSvili. (s.-d.) is marTalia, rom masala am gegmis Sesaxeb da
xarjT-aRricxva rusul enaze iyo warmodgenili, magram safinanso
komisiam is miiRo, rogorc masala, rac Seexeba xarjT-aRricxvas, saf
inanso komisias, is qarTul enaze aris warmodgenili, sxvafer ar Sei
Zleboda Semotaniliyo damf. krebaSi, ise, rom rac mogaxsenaT b-nma
veSapelma, sinamdviles ar Seefereba. (veSapeli: me rusulad maqvs?)
me qarTulad. (veSapeli: Tqvenma deputatebma ar ician rusuli?). rac
Seexeba sakiTxis ase dasmas, rogorc dasva veSapelma da gansakuTre
biT im replikas, unda mogaxsenoT, rom is xalxi, romelic am gegmebs da
xarjT-aRricxvas sruliad adgenen, ufro mis wres ekuTvnis, vinem im
wres, romlis mimarT man es replika ixmara. am mxriv sayveduri eTqmis
veSapels, romelic laparakobs rusulad maSinac, rodesac qarTvels
elaparakeba.
Tavmjdomare. sityva xom aravis surs? gadavdivarT muxlobriv
ganxilvaze. (dekreti Cveulebriv wesiT miRebul iqna da saredaqcio
komisias gadaeca). sityva ekuTvnis cabaZes.
168
5. dekreti – proporcionalur saaqcizo
gadasaxadis dawesebis Sesaxeb.
169
dekretiT saqonlis dabegvris procentebi gacilebiT Semcirebulia
imaze, romelic iyo saerTaSoriso omis dawyebamde.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis xom aravin inebebs sity
vas? aravin. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze. (muxlobriv ganx
ilvis Semdeg dekreti Cveulebrivi wesiT iqna miRebuli da sare
daqcio komisias gadaeca). Semdegi sakiTxisaTvis sityva gomarTels
ekuTvnis.
170
lis mowyoba maTi saSvalebiT. magram vinaidan yvela gzatkecilebis
SekeTeba ar SeiZleba, da uwyebis departamentma miaqcia gansakuTre
buli yuradReba samxedro gzatkecils, me minda miuTiTo mas, rom am
gzatkecilze naklebi mniSvneloba ar aqvs arc ekonomiuri da arc
strategiuli TvalsazrisiT afxazeTis gzatkecils, romelic iwyeba
gagridan da midis gudauTiT, soxumSi, oCamCireSi da Semdeg zugdid
Si. es gzatkecili, romelic sWris soxumis olqs, saSinel mdgomareo
baSi imyofeba, yovel SemTxvevaSi ukeTes mdgomareobaSi ar aris vinem
samxedro gza, romlis SesakeTeblad aris gamoTxovili es krediti.
igi aseT mdgomareobaSia, rom aucileblad moiTxovs SekeTdes, To
rem Cveulebriv mniSvnelobas rom Tavi gavaneboT, afxazeTis gansa
kuTrebuli mdgomareoba moiTxovs mis SekeTebas. saqarTvelosTvis am
gzatkecils iseTi samxedro mniSvneloba aqvs, rom SeiZleba am sakiTx
is mougvareblobam ramodenime milionis xarjebi gagvawevinos sxva
dros, an SeiZleba xarjebis gaweva ar gvakmaros da saSineli zarali
mogvayenos. dRes mTeli afxazeTi, SeiZleba iTqvas, mowyvetili aris
saqarTveloze. vinc midis afxazeTSi, is unda mivides foTSi, Cajdes
gemSi da ucados rodis gacurdeba igi soxumisaken. magram ra dros Cava
afxazeTSi, an romel qalaqSi amoyofs Tavs, es RmerTma uwyis. TiTqos
igi zis romelime kunZulze da elis SemTxvevas, rodis gamoCndeba go
rizonti. xSirad samwuxarod gemic ar aris. rac aris isic samxedro
uwyebas ar yofnis. verc satranzito sazogadoebas aqvs mowyobili
mimosvlis saqme. amitom afxazeTic kunZuls warmoadgens da iq Casvli
saTvis mgzavrs xSirad mTeli erTi kvira ekargeba. Tavis Tavad cxadia
Tu ra mniSvneloba eZleva xmeleTis gzas. me gamoviare xmeleTiT da
unda mogaxsenoT, rom iseT mdgomareobaSi aris rom cxeniT da etliT
gavla SeiZleba didi gaWivrebiT, avtomobilze xom zedmetia lapara
ki. Tu aseTi moZraoba ar aris saWiro respublikis mcxovrebTaTvis,
is aucilebelia jarisaTvis. Cveni samxedro mdgomareoba moiTxovs am
gzatkecilis SekeTebas. araviTari texnikuri momzadeba ar etyoba.
aris iseTi nawili, sadac SeuZlebelia fexiT gavlac, Tu ar gadavida
adamiani mindorSi da ganiT ar iara.
me mgonia, iseTi garemoeba aris, rom mTavrobas, damf. krebas da
saTanado uwyebas unda ainteresebdes aseTi cnobebi. amas imas dau
mateb, rom ambobden afxazeTSi da frontze, TiTqos am gzis SekeTebis
Sesaxeb erTgvari biurokratiuli miwer-mowera swarmoebda. maSinac
adgili qonda aseT biurokratiul Cveulebebs, romelic gamoixateba
imaSiac, rom ereoden erTmaneTis kompetenciaSi sxva da sxva uwyebebi.
amis Sesaxeb ramdenime incidentic ki yofila, saxeldobr gzaTa uwye
bas aukrZalavs im zomebis miReba, romelnic saWiroT daunaxavs fron
tis gamgeobas gzatkecilis SesakeTeblad.
rodesac Cven gvaqvs dekreti, romlis didi nawili exeba gzatke
cilebis uwyebas, me mgonia amis moxseneba ar iyo zedmeti.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton b. WiWinaZes.
171
WiWinaZe (gzaTa uwyebis direqtori). unda movaxseno damf. krebas,
rom mdgomareoba gzatkecilebze marTlac Zneli aris, magram im ime
dis gamoTqma, rom gaxsnili iqneba krediti da amiT Seswordeba mTeli
es gzatkecilebi, yovlad SeuZlebelia. rom moviyvanoT gzatkecilebi
ara im mdgomareobaSi rogorSiac iyo samxedro gzatkecili omamde,
aramed iseT mdgomareobaSi, rom SesaZlebeli iyos normaluri misv
la-mosvlis daweseba auarebeli fuli dasWirdeba, rasac Cveni Raribi
xazina dResdReobiT ver gaiRebs. amitom am gzas ver davadgebiT dRe
vandel mdgomareobaSi. Tqven mogexsenebaT, rom gaxsnili iyo mTeli
wliT 10 milioni maneTi. exla gzaTa uwyeba, rogorc sxva uwyebebi,
damatebiTi kreditiT apirebs Semosvlas. mas ganzraxuli aqvs saWiro
kreditis gamoTxova ivnisamde, rom davabolovoT is muSaoba, romel
ic dawyebuli aris ukve. rodesac SemovediT 16 milionis xarjT-aR
ricxviT, rasakvirvelia, Cven ar gvegona, rom am 16 milion maneTiT
avaSenebdiT da gavakeTebdiT im gzatkecilebs, romelnic daingren
am eqvsi wlis ganmavlobaSi da ar iyo SekeTebuli. Cven gadawyveti
li gvqonda mxolod, rom is adgilebi, sadac gzatkecilebi sruliad
daingra da SeuZlebeli iyo gavla, an xidebi Caimtvra, ai eseni unda
SegvekeTebina, raTa SesaZlebeli yofiliyo am gzatkeciliT, Tum
ca didi siZneliT, magram mainc sargebloba. Cven iZulebuli viyaviT
aseTi politika gvewarmoebina, rogorc samxedro gzaze, ise soxumis
raionSi. soxumis raionSi yvelaze ufro Zneli mdgomareoba iyo. saer
Tod samxedro da axalsenakis gzatkecilebi yovelTvis ukeTes mdgo
mareobaSi iyvnen sxvebTan SedarebiT. soxumis gzatkecili ki yovelT
vis yvela gzatkecilebze uares mdgomareobaSi iyo. iq iseTi niadagi
aris, rom is ufro male fuWdeba. am 5 wlis ganmavlobaSi xom sruli
ad daingra. garda amisa Tqven mogexsenebaT, rom iyo iseTi periodi,
rodesac iq SeuZlebeli iyo muSaoba. iseTi pirobebi iyo im raionSi,
rom verc erTi inJineri, verc erTi texniki da muSa ver imuSavebda. xe
lsayreli pirobebi muSaobisaTvis iq ufro gvian damyarda, vidre sxva
raionebSi, sadac ukve vawarmoebdiT Sesafer muSaobas. yovel SemTx
vevaSi, rodesac daviwyeT iq muSaoba, Cven vasrulebT im gegmas, rom
liTac vxelmRvanelobdiT sxva raionebSiac, magaliTad vasworebdiT
xidebs, vakeTebdiT ise dangreul adgilebs. ase rom bolos SesaZlebe
li Seiqna am gziT mimosvlis mowyoba. rasakvirvelia, es Sesworeba is
eTi xasiaTis iyo, rom igi kidev moiTxovda ufro safuZvlian Seswore
bas. kardinalurad gadaWra am sakiTxisa SeiZleba im SemTxvevaSi, Tu
mivmarTavT im zomebs, romelic SemuSavebulia da waredgineba damf.
krebas. es zoma Seicavs winaswar muSaobas, SeTanxmebas adgilobriv
TviTmmarTvelobebTan, ise igi umTavresad erobebTan. Cven visarge
bleT erTobaTa warmomadgenlebis yrilobiT da SeTanxmebulad maT
Tan iyo gamomuSavebuli is gegma, romelic gvinda ganvaxorcieloT
da romliTac gvinda vixelmZRvaneloT gzatkecilebis SekeTebis
saqmeSi. da Tu gamoviCenT energias darwmunebuli varT, rom savsebiT
172
gavaumjobesebT gzatkecilebis saqmes. es aris naturaluri begaris
saSualebiT gzatkecilebis SekeTeba. es aris erTad-erTi saSualeba,
romelic gamoasworebs Cvens mdgomareobas da romelsac mimarTaven
xolme yvela qveynebSi gzatkecilebis gasakeTeblad. magram es kanoni
moiTxovs jerovan ganxilvas, moiTxovs winaswar SeTanxmebas im or
ganizaciebTan, romelnic adgilobriv gaatareben mas cxovrebaSi.
amitom es kanoni waredgineba damf. krebas da Tu iqneba miRebuli,
maSin iqneba gzatkecilebis SekeTebac. manamdis ki sanam kreditis sa
SualebiT vawarmoebT am saqmes, erTad-erTi gza aris gavakeToT xide
bi, rom gadavideT mdinareebze, SevakeToT ormoebi, romelnic niaR
variT aris amoTxrili da am rigad SesaZlebeli gavxadoT mimosvla.
ar SemiZlia ar Sevexo im mxares, romelsac Seexo aq batoni veSapeli,
TiTqos Cven uwyebis da samxedro uwyebis Soris iyo miwer-mowera da
raRac uTanxmoeba. SesaZlebelia, rom uncros agentebis Soris iyo
aseTi incidenti, rasakvirvelia, es aucilebeli iyo, SeuZlebeli iyo
ar momxdariyo. samxedro uwyebas sWirdeboda gza, mas ki es ar hqon
da. Cven Soris marTlac iyo miwer-mowera, magram igi exeboda Semdeg
dargs: Cven SevadgineT xarjT-aRricxva, magram sanam es xarjT-aRricx
va yvela instanciebs gaivlida, Cven vTxoveT samxedro uwyebas, rom
mas samxedro fondidan gansakuTrebuli Tanxa gadmoeca Cven gankar
gulebaSi, vinaidan is moxmardeboda isev samxedro saWiroebas. magram
es ar moxerxda, vinaidan samxedro uwyebasac ar hqonda Tavisufali
Tanxa. amis Sesaxeb gvqonda mxolod miwer-mowera, ase rom axla gvaqvs
is Tanxa, romelic Cven gamoviTxoveT saTanado sakanonmdeblo aqtiT.
aseTia dRes mdgomareoba respublikis gzatkecilebisa.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityva sxvas aravis nebavs?
gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze.
(muxlobriv ganxilvis Semdeg damf. kreba Cveulebrivi wesiT iRebs
dekrets, romelic gadaeca saredaqcio komisias).
173
filebda pedagogiur moTxovnilebebs, aseTi saswavleblebs xuravda.
da Tu saswavlebeli mtkice pedagogiur niadagze aris damyarebuli,
maSin uwyeba mas xels uwyobs da exmareba. gamoTxovili Tanxa swored
am mniSvnelobisaTvis iqneba moxmarebuli. iseTi saswavleblebi, rom
lebic cotaT Tu bevrad akmayofileben pedagogiur xasiaTis moTxov
nilebebs cotaa tfilisSi da agreTve SeiZleba ramdenime iyos sxva
da sxva qalaqebSiac, amitom uwyeba Semodioda saxalxo ganaTlebis
komisiaSi SuamdgomlobiT, gadidvas aseTi saswavleblebis dasaxmare
blad aRniSnuli Tanxa. saxalxo ganaTlebis komisia daeTanxma arseb
iTad maT winadadebas da Suamdgomlobda safinanso komisiis winaSe,
rom es Tanxa kidev gadidebuliyo. saxalxo ganaTlebis komisia amas
asabuTebda imiT, rom es Tanxa arc ise didia, vinaidan aseT saswavle
belTa ricxvi 6-7 aRematebao. sabiujeto-safinanso komisiam gaiTval
iswina ra, dRevandeli Cveni mdgomareoba finansiuri mxriT, SesaZlod
scno daekmayofilebia es Suamdgomloba da miiRo mTavrobis mier
warmodgenili proeqti 500.000 maneTis gaRebis Sesaxeb. es gaxlavT am
dekretis Sinaarsi.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis xom aravin inebebs sityvas?
sityva aravis surs. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze.
(muxlobriv ganxilvis Semdeg damf. krebam Cveulebrivi wesiT
miiRo dekreti da saredaqcio komisias gadaeca. Semdeg qr. SaraSiZis
asuli kiTxulobs dRiur wesrigSi moTavsebul 1, 3, da 4 sakanonmdeb
lo aqtebis saboloo teqstebs, rasac damfuZnebeli kreba amtkicebs.
dasasrul mdivani kiTxulobs Semdegi dRis wesrigs da naSuadRevis 2
s. da 55 w. Tavmjdomare sxdomas daxurulad acxadebs.
174
damfuZnebeli kreba
sesia meore
merve sxdoma
(8)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. dekreti – afxazeTis komisariatisaTvis yovelTviurad 1 mil.
man. gadadebisa.
3. zogadi ganxilva kano-proeqtisa – aficerTa da jariskacTa
tanisamosis formis Secvlis Sesaxeb.
4. zogadi ganxilva kanon-proeqtisa – foTis sazRvao saswavleb
lis Statisa da xarjT-aRricxvis Sesaxeb.
5. zogadi ganxilva kan.-proeqtisa – samazro da sasoflo milici
is da administraciis axali Statis damtkicebis Sesaxeb.
6. dekreti – tfilisis usinaTloTa saswavleblis Statisa da xar
jT-aRricxvis Sesaxeb.
7. dekreti – tfilisis observatoriisaTvis damatebiT 495.635
man. gadadebisa.
8. dekreti – samxedro saministros kulturul-ganmanaTlebel se
qciis Statisa da xarjT-aR. damtkicebisa.
9. zogadi ganxilva kan.-pr. – saqarTvelos muzeumis Statisa da
xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
10. zogadi ganxilva kan.-proeqt. – cent. samecniero arqivis
daarsebis Sesaxeb.
11. muxlobrivi ganxilva kan.-pr. – mesxeT-javaxeTSi da artaanis
raionSi samomrigeblo institutis SemoRebis Sesaxeb.
12. muxlobrivi ganxilva kan.-pr. – mesxeT-javaxeTSi da artaanis
raionSi sagamomZieblo institutis SemoRebis Sesaxeb.
175
13. dekreti – saxazino rkinis gzis quTaisis sadguris gafarToe
bisaTvis mamulis SesaZenad 1.570.000 man. gadadebisa.
14. saboloo teqsti.
dRis wesrigi:
176
11. dekreti – tfilisis usinaTloTa saswavleblis Statisa da
xarjT-aRricxvis damtkicebisa. momxsenebelia n. imnaiSvili.
12. dekreti – tfilisis fizikur observatoriisaTvis damatebiT
495.635 man. gadadebisa. momxsenebelia n. imnaiSvili.
13. dekreti – samxedro saministros kulturul-ganmanaTlebe
li seqciis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebisa. momxsenebelia
n. imnaiSvili.
14. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – saqarTvelos
muzeumis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. momxsen
ebelia n. imnaiSvili.
15. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – centraluri
samecniero arqivis daarsebis Sesaxeb. momxsenebelia n. imnaiSvili.
16. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – nafic-msajulTa
sasamarTlos debulebis Sesaxeb. momxsenebelia m. rusia da gr. gior
gaZe.
17. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – mesxeT-javaxe
Tis da artaanis raionSi samomrigeblo sasamarTlos institutis Se
moRebis Sesaxeb. momxsenebelia m. rusia da gr. giorgaZe.
18. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – mesxeT-javaxe
Tis da artaanis raionSi sagamomZieblo institutis SemoRebis Sesax
eb. momxsenebelia m. rusia.
damateba:
177
sabiujeto-safinanso komisiam da zogierTi cvlilebis Semdeg miiRo
da moiTxovs mis dakanonebas.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. muxlobriv gan
xilvis Semdeg dekreti miRebul iqna da gadaeca saredaqcio komisias.
sityva b-on mdivans ekuTvnis.
178
ganxiluli samxedro komisiaSi, Semdeg sabiujeto komisiaSi, ukanas
kneli daeTanxma samxedro komisias, magram aRniSna is garemoeba, rom es
forma gatarebulia ufro adre, vidre miRebulia damfuZnebel krebis
mier. ai amiT mogmarTavT samxedro da sabiujeto-safinanso komisia da
gTxoven daakmayofiloT es Suamdgomloba.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva ve
Sapels ekuTvnis.
gr. veSapeli (n.-p.) batonebo! me minda visargeblo am SemTxveviT
da mogaxsenoT oriode sityva am formis Sesaxeb. jer erTi ver iqna
da ver moewyo Cvens jarSi formis saqme, rom marTlac SemuSavebu
liyo iseTi forma, romelic Seefereba saqarTvelos erovnul jars,
saqarTvelos samxedro Zalas. Tqven iciT ramdeni cda iyo am darg
Si. SeiZleba pirdapir iTqvas, rom imisda mixedviT Tu romeli ucxo
samxedro Zala Semodioda CvenSi, an iyo mezobelad CvenTan, amuSaveb
da formas Cveni samxedro komisia da baZavda am morig mezoblebs da
stumrebs. Cven ganvicadeT osmaleTis pagonebis mibaZva, inglisisa da
safrangeTis qudebis, bolos amerikasa da italiis motivebic Sevida
Cvens samxedro formaSi.
SeiZleba vsTqvaT, rom amiT amoiwura Cveni mibaZvis SesaZloeba da
bolomde mivediT. magram me mgonia, es bolo ar aris saboloo im mx
riv, rom igi ar Seefereba qarTveli formis azrs da ideas. Tavis Ta
vad cxadia, rom Cven saerTod da samxedro uwyeba aqcevdes yuradRe
bas imas ki ara, Tu rogor acvia inglisis, safrangeTis da sxva jars,
aramed imas, romeli ufro mosaxerxebeli da gamosayenebelia Cveni
jarisTvis da rac ufro lamazi aris am formis gamorCevis dros. am
SemTxvevaSi, rom meti iniciativa iyos am uwyebis specialistebSi da
rom isini saerTod met dros andomebdnen im saqmes, romelic abariaT,
maT SeeZloT bevri ram eswavlaT Cveni adgilobrivi xalxisagan gana
pira kuTxeebSi rogoric aris mTiuleTi, aWara, afxazeTi da svaneTi.
gansakuTrebiT im kuTxeebSi, sadac samxedro saqmianoba beWeds asvams
xalxis Cacmulobas. aqedan motivebis gadmoReba saWiro aris samxedro
seqciebisaTvis ufro, vidre inglisis, amerikis da sxvaTa formidan.
jer-jerobiT samwuxarod ar eqceva yuradReba, Tumca am sakiTxs
Zalian didi mniSvneloba aqvs. aq iyo naTqvami: xalxis azrovneba Tval
iTa da yuriT ariso. am TvalTaxedvas didi gavlena aqvs xalxis suli
er mdgomareobaze, xalxis fsiqologiaze. SeuZlebelia jarma Sexedos
Tavis Tavs, rogorc namdvil saxelmwifoebriv-erovnul Zalas, damou
kidebels yovelmxriv sxva samxedro ZalasTan, sanam Cvens jarebs ar
eqnebaT damoukidebeli qarTuli erovnuli forma. es jer-jerobiT
ar aris miRebuli. formis erTianobas didi mniSvneloba aqvs Cvens
jarSi. sakmarisi aris gadaxedos axla kacma Cvens samxedro nawilebs,
paradze an sxva dros, rom darwmundes, rogor cud STabeWdilebas
axdens mxedrebze da mayurebel xalxze is garemoeba, rom ase aWrele
bulaT acviaT Cven samxedro Zalebs. zogs kaxuri qudi axuravs, zogs
179
rusuli Zveli qudi, zogs kidev ufro sxvanairaT Secvlili kepi da
sxva amisTana. TiTqmis ver naxavT erT nawilsac ki, rom erTnairaT
ecvas. ara mgonia imisaTvis yofiliyo kanonis gatareba da kreditebis
gaReba, rom samxedro nawilebis specialistebs – dawyebuli ufrose
bidan da gaTavebuli uncrosebamdi, Tu isini maqsimaluri siyvaru
liT ekideboden Tavis saqmes – ver moexerxebinaT formis erTianobis
ganxorcieleba Tu mTel diviziebSi ara, yovel SemTxvevaSi, patara
nawilebSi mainc. iseTi mdgomareoba ki usaTuod araseriozul STabe
Wdilebas axdens, rogorc gareSe xalxze, ise imaTzedac, vinc aris am
formis matarebeli.
vimeoreb, is ara idealuri formac, romelic aqamdi dawesebuli
iyo, isic ki ar tardeba ise, rom erTianoba damyardes. TviT es kanonic
ar aris idealuri da ar icavs am mxriv Cvens interesebs. imitom rom
forma unda iyos iseTi, rom erTis mxriv Seeferebodes Cveni qveynis
bunebriv pirobebs, Cveulebebs, tradiciebs da amave dros iyos da
moukidebeli im mxriv, rom ganirCeodes Cveni jari sxva jarisagan, gan
sakuTrebiT ruseTis samxedro nawilebisagan. me mgonia dameTanxmebiT
Tu vityvi, rom, magaliTad, omis dros Zalian Zneli iqneba saerTod
garCeva ruseTis samxedro Zalebisa – wiTeli armiisa da Cveni samxedro
Zalebisa – reguliaruli jarisa da miT ufro gvardiisa. Tu mxedve
lobaSi ar miviRebT imas, rom reguliarul jars aqvs qarTuli kakar
debi da gvardias dakerebuli niSnebi – amis garda didi gansxvaveba
ar arsebobs Cvens samxedro nawilebsa da ruseTis samxedro nawilebs
Soris. Tavis-Tavad cxadia, es garemoeba aranormaluria Cveulebriv
dros da miT ufro am araCveulebriv dros, rodesac es ori nawili
wiTeli armia da Cveni jari SeiZleba erTi-meores daupirdapirdes.
Cven ukve ganvicadeT erTxel aseTi uxerxuli mdgomareoba somxeTTan
omis dros. mxolod kakardebiT SeiZleboda garCeva erTi-meorisagan
Cveni da somxeTis jarisa.
SeiZleba sTqvan, rom saSualeba ara gvaqvs didi reforma movax
dinoTo. Cven bevr rameSi ara gvaqvs SeZleba, magram im saqmeebSi,
romelic CvenTvis gamosadegia, Cven did xarjebs veweviT. da Tu ase
SesaZleblobaze vilaparakebT, maSin Cven unda davketoT Cveni uni
versiteti, samxatvro galerea, muzeumi da sxv. magram amas ar vSvre
biT. da miT ufro saWiro aris reforma samxedro saqmeSi. amas ki ver
vxedavT. samxedro uwyebaze veravin ityvis, rom cota ixarjebodes.
me gaxlavar memarjvene opoziciis warmomadgeneli da am SemTxveva
Si eWvebs ver SeitanT, rom me aseT saqmeebze xarjebis winaaRmdegi
viyo, winaaRmdegi viyo imis, rom fuli daixarjos samxedro Zalis ga
Zlierebaze, magram miuxedavad amisa, me ar SemiZlia vTqva, rom yve
la, rac ixarjeba, mizan-Sewonilad ixarjeba. me ar SemiZlia, rogorc
deputatma, ar aRvniSno, rom bevri xarjebi usabuTod ixarjeba. sxvas
rom Tavi davaneboT, gamoWra, Zveli tanisamosis gadakereba-gadakeTe
ba ar aris iseTi fantastiuri saqme, rom amis saSualebiT ar SeZlebu
180
liyo Zveli tanisamosis gadaaxleba. am mxriv pirdapir unda iTqvas,
rom Cven ver vxedavT saWiro iniciativas. me ar vici riTi aixsneba es.
imiT aixsneba, rom meTaurebs ar aqvT saWiro iniciativis gamoCenis un
ari, Tu saqmis siyvaruli ar aris maTSi gaRvivebuli. magram, yovel
SemTxvevaSi unda iTqvas, rom saerTod jaris SemosvaSi – Tundac samx
edro saministro – nakleb unars iCenen da kerZod formis saqmeSi maT
araviTari iniciativa ar gamouCeniaT.
rasakvirvelia, gvardiis nawilebi am mxriv ukeTes mdgomareobaSi
aris, imitom, rom maT meTaurebs ufro meti sifxizle aRmoaCndaT. mi
uxedavad amisa, formis saqmeSi arc maT mmarTvelebs gamouCeniaT saW
iro iniciativa, rom gvardiis forma iyos wminda erovnuli.
dabolos me minda aRvniSno is, rom, rodesac vlaparakob formaze,
rasakvirvelia, ara naklebi mniSvneloba aqvs imas, rac Seadgens mis
arsebiTs. es kanoni aris, magram faqtiurad Cven jars ara Tu kargi
forma ara aqvs, Sesaferisi qarTuli Cveulebisa, – aramed araviTari
forma ar aqvs, arc fexs acvia, arc tanisamosi aqvs. amis Tqma aq aucile
belia imisaTvis, rom meti yuradReba mieqces am saqmes gansakuTrebiT
maSin, roca Cven jars SesaZloa Tavis Zalebis dapirispireba mouxdeba
sxva jaris ZalebTan da rodesac yoveli nakli am saqmeSi – aq laparaki
ar aris formaze, aramed daxurvaze da Cacmaze – warmoidgineT, did
ukmayofilebas iwvevs TviT jarSi da iwvevs im movlenas, romelsac
Cven „bolSevizms“ veZaxiT. am mxriv Zalian cud mdgomareobaSi aris
jaris didi nawilebi, gansakuTrebiT ganapira kuTxeebis nawilebi
vidre tfilisisa, imitom, rom tfilisSi, deda-qalaqSi, ufro advil
ia meTvalyureoba, vinem ganapira adgilebSi. ganapira adgilebSi nak
li metia. xSirad naxavT fexSiSvela jariskacs, ara erTsa da ors. da
Tqven advilad warmoidgenT, rogor uadvildebaT Cvens jarSi propa
ganda maT, visac unda Cveni jaris gabolSevikeba.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. guruls.
z. guruli. (s.-d.) b. veSapeli, rogorc dainaxeT, exeboda um
TavresaT samxedro saministros da iq myof samxedro specialistebs
da maT amtyunebda samxedro formis uqonlobaSi. me, rasakvirvelia,
srulebiT ar vfiqrob maT dacvas da maT magivraT laparaks; magram me,
rogorc mdivani samxedro komisiisa, minda ramdenime faqti aRvniSno.
saqme amaSia, rom araa marTali b. veSapeli, roca laparakobs,
TiTqo Cveni samxedro formis gamomuSavebaze gavlena qonda mxolod
im samxedro Zalebs, romelic CvenSi idgen, xan erTsa da xan meores.
upirvelesaT yovlisa unda aRvniSno, rom Cven gvqonda gamomuSavebu
li mxolod erTi samxedro forma, romelic sanam ganxorcieldebo
da, manam gamoicvala. da is, romelic gamoicvala, imasTan SedarebiT,
romelic axla arsebobs – ufro safuZvelze iyo agebuli, romelsac
moiTxovda Tavis sityvaSi bat. veSapeli. iq iyo gansakuTrebiTi cda,
es tanisamosi daaxloeboda qarTul Cveulebas, qarTul erovnul
suls, iq iyo survili erovnuli formis Seqmnisa. magram Semdeg bev
181
ris azriT igi uvargisi gamodga. da es swored imitom, rom iq iyo cda
ara marto imisa, rom es tanisamosi daaxloebda qarTul stils, ar
amed imasac, rom igi lamazic yofiliyo. magram rodesac es tanisamosi
Seikera – pirvelaT is samxedro specialistebma da samxedro komisi
am qaRaldze ganixiles, suraTebiT – ara marto praqtikulaT, aramed
silamaziTac ar gamodga iseTi, rogorsac moeloden. amitom sanam es
forma sinamdvileSi gatardeboda, manam samxedro sabWom miiRo es
mxedvelobaSi da aseTi formis tanisamosis Sekerva SeaCera. es forma
gamoscvala da araviTar gareSe Zalis zegavlenas aq adgili ar qonia.
miT umetes, Tu aseTi ram iyo, ori samxedro Zalis forma mainc ar
SeiZleboda yofiliyo, vinaidan pirveli gamomuSavebuli iyo ivnis
Si, xolo meore – mariamobisTveSi da rogorc veSapelmac icis, aravi
Tari cvlileba ivanobisTvidan mariamobisTvemdi ar momxdara. CvenSi
da Cvens mezoblad mariamobisTveSi igive Zalebi idgen rogoric iva
nobisTveSi.
b. veSapeli ambobs, rom isic ver gaatares cxovrebaSi, rac qaR
aldze gamoimuSaveso da Zalian Wrelia Cveni jarebio. Wreli aris
Cveni jarebis forma, imitom ki ara rom komisiam gamoimuSava erTi da
atareben meores, aramed imitom, rom axali forma sworeT Zveli tani
samosisagan aris gadakeTebuli, da Tavis Tavad cxadia, iseT STabe
Wdilebas ver axdens, rogorc axali.
qudebis saqmec ase gaxlavT. da sazogadod Tqven ambobT Seu
Zleblobaze da umatebT, rom Tu SeuZleblobas miviRebT mxedvelobaSi,
universitetic unda davketoT. es Sedareba sruliad uadgiloa, uni
versitets Cven ver davketavT, xolo jaris kacs SeuZlia Zvel qudze
axali kakarda daakeros. aqedan gamomdinareobs siWrele Cveni jarisa,
Tumca fuli bevri ixarjeba aucilebel saqmeebze rogoric aris Senax
va, Cacma-daxurva, SeiaraReba. b. veSapeli ambobs, rom Cveni jari unda
gansxvavdebodes ruseTis da somxeTis jarebisagano. da me mgonia, rom
aseve dainteresebulia somxeTis mTavroba im garemoebiT, rom maTi jari
gansxvavdebodes Cveni da saerTod sxvisi jarebisagan, magram somxeTmac
ver moaxerxa Tavisi survilis ganxorcieleba; amave dauZlevel gare
moebis gamo, imitom rom imas unda did-Zali fuli, saWiroa ara marto
formis gamocvla, aramed axali tanisamosis Sekervac. da me mgonia, b. ve
Sapels ar dasWirdeba imis gamoangariSeba, Tu ra did-Zali fuli iqneba
saWiro. im jamagiriT, romelic oficrebs aqvT, da im daxmarebiT, rom
lis Sesaxeb exla safinanso komisia gaZlevT winadadebas, rom miiRoT,
araferi gakeTdeba. tanisamosisTvis rom materia iyidon, arc jamagiri
eyofaT da verc Tqven miscemT fuls da verc komisia mogcemT winadade
bas amdeni fuli gaiRoT maT dasaxmareblad. amis gamo aris, rom naklebi
gansxvaveba aris Cven jarsa da sxva jars Soris, magram Tu SevZlebT, da
Cveni oficroba axlo momavalSi Seikeravs axal tanisamoss axal for
maze, maSin Cveni jari didad gansxvavebuli iqneba sxvis jarebisagan.
axla imis Sesaxeb, ratom swored qarTuli forma ar ariso.
182
roca saqarTvelo arsebobda winad damoukideblad, rasakvirve
lia, hqonda Tavisi samxedro formac, magram mas aqeT rogorc b. veS
apelmac icis, 120 welma gaiara; magram ar vici, romelma saxelmwifom
SeinarCuna is samxedro forma Tavisi jarebisaTvis, romelic am 120
wlis winad hqonda, arc erT saxelmwifoSi ar arsebobs aseTi forma.
da rom saqarTvelosac earsebna damoukideblad, mainc axali forma
eqneboda mas, da ara aseTi, rogoric mas 120 wlis winad hqonda. da
exla, rodesac 120 wlis Semdeg mivaRwieT damoukideblobas, Cven, rom
aRgvedgina Zvelad arsebuli forma, me mgonia, yvela, vinc am formas
Sexedavda sacinrad ar eyofoda. amitom, Tavis Tavad cxadia, arc samxe
dro specialistebs, es arc komisias ar ufiqrniaT, rom es Zveli forma
daetovebinaT. cda iyo, rom samxedro forma ramdenimed daeaxlovebi
aT erovnul formasTan, magram amas savsebiT ver mivaRwieT. iyo erT
gvari cda, rom yofiliyo iseTi forma, romelic gansxvavdeboda sxva
jarebisagan, rasakvirvelia, b-on veSapels sruli sabuTi aqvs sTqvas,
rom es saboloo muSaoba ar aris. arc komisia fiqrobs, rom es iyos
saboloo. piriqiT, me mgonia, rogorc erTi Sinjvis Semdeg ukeTes Se
degs mivaRwieT, ise SemdegSiac sxva da sxva nakli mocilebuli iqneba
da bolos gveqneba gamomuSavebuli ukeTesi samxedro forma, aq gasak
virveli araferi ar aris, arc unda gagvikvirdes. unda vecadoT, rac
SeiZleba gavaumjobesoT is, rac arsebobs da gamovimuSaoT ukeTesi
forma. am Tvalsazrisze idga winandeli komisia da amave Tvalsazris
iT muSaobs Cveni komisia.
Tavmjdomare. sityva momxsenebels ekuTvnis.
simon mdivani. (s.-f.) me minda oriode sityva mogaxsenoT im SeniS
vnebze, romlebic b-on veSapelma gaakeTa. sazogadoT es TviT veS
apelmac aRniSna da unda davemowmo, rom am formis SemuSavebaSi
Rebulobda monawileobas is, vinc xelmZRvanelobs Cvens jars. maT gan
kargulebaSi iyo yovelive da Cveni survili iyo, rom forma yofili
yo rac SeiZleba sada, martivi da Sesaferi Cveni erovnuli tradic
iebisaTvis. da marTlac aq aris foni, aris safuZveli Cveni erovnuli
fesvebisa. umTavresad aris ori feri; am or ferze aris damyarebuli
mTeli formis viTareba da Sinaarsi. am mxriv amaze Sors wasvla Seu
Zlebeli iyo, vinaidan amas win eRobeboda mravali mizezi, romelic,
rasakvirvelia saqarTvelos samxedro saministros gareSe sdgas. mxo
lod aq aris Sezavebuli sami forma inglisis, italiis da safrange
Tisa. da sami formis SezavebiT miviReT saqarTvelos laSqris forma.
magram ar SemiZlian vsTqva, rom es evoliucia aq ar SeCerdeba da Sem
deg aRar ganviTardeba. es momavlis sakiTxi aris, mxolo erTi unda
vsTqva, rom rac SeiZleba unda gamartivdes is, rac aris. magaliTad
sayeloze vercxliT amoqarguli varskvlavebi. es albaT amoiSleba.
rac Seexeba gancxadebas Cveni jaris aWrelebis Sesaxeb, swored amis
gamo aris Semotanili es kanon-proeqti. es aWreleba umTavresad ofi
crebs etyobaT da es iqidan mimdinareobs, rom maTi jamagiri Zalian
183
mcire aris. iseTi siZvirea tanisamosisa, rom 3.000 maneTi Tu eyoT
tanisamosis Sesakeravad esec kargia. Cven Semweoba unda aRmouCinoT,
rom SeiZinon es forma, romelsac Cven vakanonebT, rom aviciloT Tav
idan es aWreleba, amisTvis ueWvelad Semweoba unda aRmouCinoT. ai um
Tavresi mizani am kanon-proeqtisa, Semdeg rac Seexeba jaris Semosvas
– Cveni mdgomareoba mZime aris am mxriv. me ar vityvi, rom Cveni jaris
xelmZRvanelebi maqsimumi siyvaruliT ar epyrobian am saqmes. piriqiT,
es maqsimumi miRweula. marTalia, naTqvamia: Tu guli gulobs, qada
orive xeliT iWmebao. magram saqmec imaSia, rom qada ver cxveba. am
bolo xanebSi veSapelma da me vinaxuleT jari, romelsac fexsacmeli
ar hqonda. magram rodesac jaris kacs vekiTxebiT rodis misces mas es
fexsacmelebi, is gvipasuxebs, rom erTi kviraa rac miviReTo. exla arc
Zafi varga, arc tyavi, ar Ziri da imitom is iSleba da iglijeba ta
laxSi. (veSapeli: pasuxis gebaSi unda misceT?). am mxrivac bevri zome
bi iyo miRebuli. Tqven, rom bazarze iyidoT Zafi – is Zafi aRar aris,
rogorc winad iyo. exla rom Zafi iyidoT, igi srulebiT aRar varga
da amisTvis ar vici vis miscemT samarTalSi.
unda mogaxsenoT, rom samxedro saministrom zomebi miiRo, Tavis
droze SeukveTa sazRvar-gared rogorc tanisamosi, ise fexsacmele
bi. amisTvis dasdes kidev erTgvari pirobebi da windawinve misces Tam
baqo, magram es Tambaqo waiRes da araviTari tanisamosi ar mogvsvlia.
samxedro saministros hqonda dapireba sxva da sxva saxelmwifoTa
warmomadgenlebTagan, magram aravis ara moutania ra. adgilobriv ki
iseTi xarisxis aris, rom gamosadegi ar aris. (veSapeli: wuRebi mainc
SeukereT). wuRebs gvaZleven da iseTive gamodis. magram Tqma imisa,
rom Cveni jaris xelmZRvanelebs maqsimumi siyvaruli ara aqvT am saq
misadmi, marTali ar aris. ai am mosazrebaTa gamo me xelaxla viTxov,
rom es dekreti miRebul iqmnas da is Tanxa, romelic saWiroa oficre
bis dasaxmareblad, gaRebul iqnas.
Tavmjdomare. sxva msurveli aravin aris. vin aris winaaRmdegi
muxlobriv ganxilvisa? aravin.
muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti miRebul iqna da gadaeca
saredaqcio komisias.
gadavdivarT Semdeg sakiTxze. b. imnaiSvils ekuTvnis sityva.
184
4. zogadi ganxilva kanon-proeqtisa samazro da
sasoflo miliciisa da administraciis axali
Statis damtkicebis Sesaxeb.
185
Tavmjdomare. magram aq Tviuric gaxlavT da wliuric...
n. imnaiSvili. jami erTi da igivea. noembris1-dan ivnisis 1-mde.
gamsxvaveba is aris, rom iq aris Tviurad da aq ki wliurad.
Tavmjdomare. vis surs sityva am Statebis Sesaxeb? sityva aravi
sa surs. vin aris winaaRmdegi 1-li muxlisa? winaaRmdegi aravin aris.
1-li muxli miRebulia. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT meore
muxlis ganxilvazed? winaaRmdegi aravin aris. gadavdivarT meore
muxlis ganxilvaze.
(momxsenebeli kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva am muxlis Sesaxeb? sityva aravisa
surs. vin aris winaaRmdegi meore muxlisa? winaaRmdegi aravin aris.
meore muxli miRebuli gaxlavT. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT
mesame muxlis ganxilvaze? winaaRmdegi aravin aris. gadavdivarT mes
ame muxlze.
(momxsenebeli kiTxulobs mesame muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva am muxlis Sesaxeb? sityva aravisa
surs. vin aris winaaRmdegi mesame muxlisa? winaaRmdegi aravin aris.
mesame muxli miRebuli gaxlavT. gadavdivarT Semdeg muxlis ganxil
vaze.
(momxsenebeli kiTxulobs meoTxe muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva am muxlis Sesaxeb? sityva aravi
sa surs. vin aris winaaRmdegi am muxlisa? winaaRmdegi aravin aris.
meoTxe muxli miRebuli gaxlavT. vin aris winaaRmdegi saerTod
dekretisa? winaaRmdegi aravin aris. dekreti miRebulia da gadaece
ma saredaqcio komisias. gadavdivarT Semdeg sakiTxzed. Tqven brZan
debiT momxsenebeli? sityva b. imnaiSvils ekuTvnis.
6. dekreti-tfilisis observatoriisaTvis
damatebiT 495.635 man. gadadebisa.
186
tarebuli es proeqti. da dResac am Statebis damtkiceba normaluri
wesiT dabrkolebuli aris. SeiZleba SemdegSi gavataroT Statebi da
xarjT-aRricxva da maSin Tavis Tavad cxadia, TiTon Sinaarsi observa
toriis muSaobisa da misi mdgomareoba ufro dawvrilebiT moxsendeba
damfuZnebel krebas. mogexsenebaT, rom fizikuri observatoria Tav
is sxva da sxva ganyofilebebiT eyrdnoba am Zvel Statebs. miuxedavaT
imisa, rom igi Zvel Statebs eyrdnoba, mas mainc ar qonda Tavis gankar
gulebaSi iseTi Tavisufali Tanxa, romliTac mas SeeZlos esargeblna
Tavis saWiroebaTa dasakmayofileblad. es saqme ki saCqaro da aucile
beli aris. magaliTad fizikur observatorias uxdeba seismografiul
gamokvlevebis moxdena. kerZoT miwis Zvris gamokvlevis dabrkolebis
mizezi is iyo, rom observatoriis fotografiuli qaRaldi, romel
sac sazRvar-gareT wineT iZenda, ar qonda.
Tavis Tavad cxadia es qaRaldi Zviri Rirs da amis SeZenis SeZle
ba ar qonda, rom seismuri gamokvlevis mxriv observatoria Tavis
simaRleze yofiliyo – magneturi xasiaTis gamokvlevis sadgurebis
muSaobac dabrkolebuli iyo. magnetiuri sadguri imyofeba mcxeTis
axlo, 7 versis siSoreze mTaSi, am usaxsrobis gamo, mas saWiro masa
la ara aqvs da amitom iqac es muSaoba dabrkolebulia. sazogadoT
observatorias eWirveba sxva da sxva xarjebi. SekeTeba sxva da sxva
aparatebisa, Zveli gacveTili aparatebis aRdgena, SeZena axlebisa. es
zed-meti xarjebi gamoiTxova saxalxo ganaTlebis komisiam da igi dam
fuZnebelma krebam unda daamtkicos. es xarjebi iseTi xasiaTisa aris,
rom igi erT da imave dros, erTdrouli aris da mudmivic. magaliT
ad aparatebis, qaRaldis SeZena erTdroulia, magram mudmivi xasiaTi
aqvs. sul gamoTxovili aris 495.635 man. saxalxo ganaTlebis komisiam
am xarjT-aRricxvis gaReba aucileblad ician, vinaidan Tanxis uqon
loba isedac dabrkolebas qmnida mis muSaobaSi, romelic am xnis gan
mavlobaSi ar iyo normalur kalapotSi Cayenebuli. safinanso komi
siam es daamtkica da eTanxmeba ganaTlebis komisias. aq aris SeniSvna
saxelmwifo kontrolisa, magram sabiujeto komisia amas ar daeTanxma.
es SeniSvna mimarTuli aris am xarjebis Semcirebisaken. me ki vSuamd
gomlob am orive komisiis saxiT, rom es xarjebi miRebuli iyos ucv
lelad da savsebiT.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv ganxilvaze? winaaR
mdegi aravin aris. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze. (momxsenebeli
kiTxulobs pirvel muxls).
vis surs sityva am muxlis Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmdegi
pirveli muxlisa? winaaRmdegi aravin aris. pirveli muxli miRebuli
gaxlavT. waikiTxeT Semdegi. (momxsenebeli kiTxulobs meore muxls).
vis surs sityva meore muxlis Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmde
gi meore muxlisa? winaaRmdegi aravin aris. meore muxli miRebulia.
vin aris winaaRmdegi sazogadoT mTeli dekretisa? winaaRmdegi ara
187
vin aris. dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias. gada
vdivarT Semdeg sakiTxze.
188
dabrundeba, am meurneobis codniT isargeblos sameurneo saqmeebSi
da saerTod yovel-dRiur cxovrebaSi. amas garda seqcias aqvs miznad
daukavSiros es sameurneo xasiaTis leqciebi sakiTxebs samxedro sam
saxuris Sesaxeb, disciplinas, jarSi yofa-cxovrebas da sazogadod
samxedro da strategiul xasiaTis sakiTxebs.
am programis Sesaxeb saxalxo ganaTlebis komisias hqonda msje
loba, gaarCia dawvrilebiT, moiwona is da mizan-Sewonilad dainaxa
da fiqrobs, rom aseTi proeqtis ganxorcieleba SeiZleba da miaR
wevs kidec mizans. Tavis-Tavad cxadia saxalxo ganaTlebis komisia
eTanxmeba seqciis azrs, rom es muSaoba unda darCes partiul zega
vlenis gareSe, rom es principi, romelic kanonad gvaqvs miRebuli
gatarebuli iqnes saerTod kulturul-ganmanaTlebel muSaobaSi.
exla mogaxsenebT, romelma organom unda gaataros cxovrebaSi pro
eqti. seqcias aqvs warmodgenili ase da saxalxo ganaTlebis komisiac
eTanxmeba mas, rom unda daarsdes jariskacebisaTvis universiteti
leqciebisa da mecadineobisaTvis. garda amisa unda daarsdes sameca
dino xasiaTis skolebi. aTaseulebSi da ufro wvril erTeulebSi
unda iyos sagundo skolebi. maSasadame es sagundo skolebi mTa
vari organoa, romelic unda gauZRves am kulturul muSaobas. Cven
marTlac es mizanwonilad migvaCnia. ai es muSaoba kulturul-gan
manaTlebel seqciisa swored am organoebzed aris damyarebuli.
rac Seexeba aTaseulebs – es muSaoba ufro farTo xasiaTis iqneba.
es ufro Seefereba jariskacTa universitetis xasiaTs. agreTve am
seqciebis gankargulebaSi iqneba Teatrebi, moZravi proJeqtorebi
da sxv. da sxv.
exla mogaxsenebT, vin unda ganaxorcielos es personalurad.
StatebSi Tanamdebobis pirni arian CamoTvlilni da saxalxo ganaT
lebis komisia ambobs, rom aucileblad saWiroa, rom es Stati, es
personali, romelic seqcias aqvs warmodgenili, damtkicebul iqnes.
pirvelad yovlisa iqneba mTavari xelmZRvaneli, mas eyoleba TanaSem
weebi, magram Cven mTavar yuradRebas vaqcevT mTavar instruqtorebs,
romlebic brigadebSi iqnebian. TiTo brigadas eyoleba mTavari in
struqtori, TiTo aTaseuls eyoleba mowveuli TiTo maswavlebeli da
TiTo maswavlebeli samxedro piri – oficeri. pirvelma unda moawes
rigos am saqmis pedagogiuri mxare da meore, oficeri ki daxmarebas
gauwevs samxedro codnis micemiT da muSaobas xels Seuwyobs.
ai, amitom im personaluri Statebis damtkiceba, romelic war
modgenili yavs seqcias saxalxo ganaTlebis komisias aucilebel saW
iroebad miaCnia. StatebiT gamowveuli xarjT-aRricxva saerTod
dadasturebulia safinanso komisiis mier. mxolod sadac uwyebas
hqonda mTeli wliuri angariSi, safinanso komisiam Seaswora da ga
moiangariSa im Tvis, romel TvisTvisac eZlevaT da am mxriv zogi
erTi droebiTi xarjebi, mag. universitetis, Teatris mowyobis da
sx. komisiam miiRo, samarTlianad icno da daadastura. mogaxsenebT
189
exla am xarjebs. aq gaxlavT magaliTad xarjebi Jurnal-gazeTebis
gamosawerad. es aucileblad migvaCnia Cveni jarisaTvis. aris kidev
gansakuTrebuli Tanxa broSurebisa da wignebis gamocemisaTvis, Te
atrisaTvis, amis miRebac saWirod migvaCnia. Semdeg saWiroa Tanxa
tfilisis sagarnizono klubis mosawyobad. erTdrouli Tanxebi aris
sul 2 mil. es dadasturebuli aris safinanso komisiis mier da aravi
Tar davas ar iwvevs.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi, rom muxlobriv ganxilvaze gadavideT? aravin.
muxlobrivi ganxilva moxdeba saTanado vadis gasvlis Semdeg. Semde
gi sakiTxi gaxlavT (kiTxulobs) sityva ekuTvnis momxsenebels n. im
naiSvils.
190
arsebobs respublikis sxva da sxva adgilebSi, da Segveqmna centra
luri organo, romelic am saqmes gauZRveboda. amas didi samecnie
ro mniSvneloba aqvs, es arqivebi udides mniSvnelobis dokumentebs
warmoadgenen da mTavrobis azriT es idea dagrovebisa Tavis Tavad
Zlier simpatiuri aris da saxalxo ganaTlebis komisiamac miiRo igi.
magram mTavrobas ganzraxva qonda, rom am dagrovil arqivis organo
yofiliyo dadasturebuli departamentis saxiT. es azri saxalxo ga
naTlebis komisiam ar miiRo da amas safinanso komisiac daeTanxma jer
erTi imitom, rom Tavis Tavad araviTar saWiroebas da aucileblobas
ar warmoadgens, rom am organos – qondes aseTi didi departamentis
saxe, imitom, rom komisiis azriT, es departamenti mag. rkinis gzis uw
yebis departamenti, aris didi marTva-gamgeobis sfero da es organo
ki aseT did farglebSi ver moemwyvdeva, igi viwroa. amxriv araviTar
saWiroebas ar warmoadgens misi calke departamentad arseboba.
meorec, Tavis Tavad, departamentis sistema, rogorc aseTi, jer
dakanonebuli ara gvaqvs da ar viciT rogor gadawydeba es sakiTxi
sabolood. amitom es sakiTxi kerZo SemTxvevis gamo winaswar ar gvin
doda gadagvewyvita. safinanso komisiam uaryo finansiuri Tvalsaz
risiT. maSin Tavis Tavad cxadia, rom Tanamdebobis pirni dajildove
buli unda yofiliyvnen imave jamagirebiT, rogorc departamentis
mosamsaxureni. mag. am organos meTauri Tavis jamagiriT unda gaTanas
worebuli yofiliyo departamentis direqtorTan. es ki zedmet xar
jebs gamoiwvevda. am finansiuri mosazrebiTac saxalxo ganaTlebis da
safinanso komisiebma miuReblad scnes mTavrobis proeqti, da miiRes
ase: es organo departamentis saxiT ar iarsebebs da daerqmeva „res
publikis centraluri arqivi“. marTva-gamgeobis sferoSi is ar iqneba
damoukidebeli da daeqvemdebareba saxalxo ganaTlebis saministros.
es cvlileba miRebuli iyo saxalxo ganaTlebis da safinanso komisi
is mier. amis mixedviT, aq warmodgenil Stats – Tanamdebobis pirebs,
safinanso komisiam jamagirebi Seumcira. Cven ase davsviT sakiTxi: am
centralur arqivs aqvs udidesi samecniero mniSvneloba da igi unda
gausworoT im dawesebulebebs, romlebic aseTive samecniero muSao
bas awarmoeben, mag. pedagogiur muzeumis saTaveSi – direqtorad spe
cialisti mecnieri aris. da am mxriT Cven es Semcireba jamagirebisa
miviReT da gauTanasworeT imaT, vinc aq, am dawesebulebaSi sdganan.
ase, rom safinanso komisiam xarjT-aRricxva Sescvala, da aq warmod
genili gaxlavT ara mTavrobis varianti, aramed safinanso komisiisa.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. maSasadame mux
lobrivi ganxilva moxdeba saTanado vadis gasvlis Semdeg. Semdegi
sakiTxi gaxlavT (kiTxulobs), sityva ekuTvnis m. rusias.
191
10. meore muxlobrivi ganxilva kanon-proeqtisa
mesxeT-javaxeTSi da artaanis raionSi samomrigeblo
institutis SemoRebis Sesaxeb.
192
azriT, Tu mamulis patronebi ar daTanxmdebian am mamulis moyidvas
gzaTa uwyebaze, maSin es mamulebi da is Senobebi, romlebic iq aris,
iZulebiT unda CamoarTvan. swored amitom, gzaTa uwyeba Txoulobs,
rom es dekreti miRebul iqnes.
amasTanave unda mogaxsenoT, rom Semdgari iyo komisia gzaTa uw
yebisa, saxelmwifo kontrolioris da safinanso komisiis warmomad
genelTagan. maT daaTvalieres es Senoba da mamuli da aucileblad
scnes rkinis gzis uwyebisaTvis misi SeZena.
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi mux
lobriv ganxilvisa? aravin. gTxovT waikiTxoT.
gagloevi (kiTxulobs 1-l muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? aravin. mux
li miRebulia. gTxovT waikiTxoT Semdegi muxli.
gagloevi (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? aravin.
muxli miRebulia. vin aris saerTod dekretis winaaRmdegi? aravin.
dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias. aq aris Semo
suli winadadeba, rom Semdegi sxdoma dainiSnos xuTSabaTs, 12 saaTze.
gTxovT moisminoT saboloo teqstebi.
qr. SaraSiZis asuli (kiTxulobs saboloo teqsts dekretisa af
xazeTis komisariatisaTvis yovel Tviurad erTi mil. maneTis ga
dadebisa).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? aravin. sab
oloo teqsti miRebulia. gTxovT moisminoT Semdegi krebis dRiuri
wesrigi.
mdivani (kiTxulobs Semdegi krebis dRiur wes-rigs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? aravin. Sem
degi krebis dRiuri wesrigi miRebulia. kreba daxuruli gaxlavT.
kreba ixureba 3 s. 20 w.
193
damfuZnebeli kreba
sesia meore
mecxre sxdoma
(9)
Sinaarsi:
195
sxdoma iwyeba naSuadRevis 2 saaT. da 25 wuT.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnili gaxlavT. mdivani mogaxsenebT dRi
ur wesrigs.
mdivani (kiTxulobs).
dRiuri wesrigi:
196
16. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – nafic msajulTa
sasamarTlos debulebis Secvlis Sesaxeb. momxsenebelia m. rusia da
gr. giorgaZe.
Tavmjdomare. winadadebaa Semosuli, rom dRevandel miRebul
dekretebis saboloo teqstebi dResve movisminoT. vis surs sityva
amis Sesaxeb? msurveli aravin aris. vin aris winaaRmdegi? aravin. si
tyva ekuTvnis b-on giorgaZes.
197
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis.
vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin.
b. niniZe muxlobriv kiTxulobs dekrets, romelic miiRo dam
fuZnebel krebam da gadaeca saredaqcio komisias.
sityva ekuTvnis b-on cabaZes.
198
4. dekreti – sagimnastiko sazogadoebis
„Sevardeni“-saTvis 150.000 man. micemisa.
199
5. dekreti qarT. Sor. wera-k. gam. sazog. gamgeob.
5.000.000 man. sesxis micemisa.
200
Tavmjdomare. dekretis Sesaxeb sityvas vin inebebs? sityva aravis
surs. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze. (muxlobriv ganxilvis Sem
deg dekreti miRebul iqna Cveulebrivi wesiT da gadaeca saredaqcio
komisias).
Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis b. inaiSvils.
201
warmomadgeneli. is principialurad momxre iyo am dekretisa, xolo
aq texnikuri mosazrebiT gzaTa uwyebis warmomadgeneli moiTxovda,
rom bileTebi ar miscemoda damf. krebis yvela wevrebs, aramed damf.
krebis prezidiums gadascemoda 15-20 usaxelo bileTi, romlebiTac
isargeblebdnen deputatebi. magram es sagzao komisiis mier ar iyo
miRebuli. am dekretis winaaRmdegi ar aris arc saxelmwifo kontro
li. amrigad es dekreti sagzao komisiis mier miRebulia da vSuamd
gomlob, rom is iqnes dadasturebuli damfuZnebeli krebis mier.
Tavmjdomare. sityva b. imnaiSvils ekuTvnis.
i. imnaiSvili. (s.-d.) safinanso komisiaSi aRZruli iyo es sakiTxi,
rom damf. krebis yvela wevrebs respublikis yvela rkinis gziT (mxed
velobaSi iyo miRebuli saxazino rkinis gzebi) ufasod mimosvlis Se
Zleba hqonodaT. amas sarCulad edo is mosazreba, rom deputatebs,
gansakuTrebiT damf. krebis komisiebis wevrebs, ufro ki damf. kre
bis mcire komisiebis wevrebs uxdebaT xandaxan (da es movlena am bolo
dros xSiria), Tavisi movaleobis aRsasruleblad tfilisidan wasvla
da damf. krebis ama Tu im davalebis Sesruleba. es sakiTxi idga im far
glebSi, rom damf. krebis wevrebs, romelnic mcire komisiebSi arian
arCeulni, hqondaT es ufleba. magram, radganac damf. krebis TiTqmis
yvela deputatebs aqvs ase Tu ise es ufleba erTnairi zedamxedvelo
bisa, rogorc sakanonmdeblo organos wevrebs, amitom es sakiTxi Sem
deg gavafarToveT da sakiTxi damf. krebis wevrebis Sesaxeb daisva.
maSasadame amas upirveles yovlisa hqonda es praqtikuli xasiaTi,
vinaidgan damf. krebis wevrebs SexvdebaT xSirad am Tavisi movaleo
bis aRsruleba, amitom maT unda hqondeT saSualeba, rom es movaleoba
aRasrulon da am mxriv isini materialur Seviwroebas ar ganicdiden.
safinanso komisiaSi, maSasadame, es sakiTxi daisva am praqtikuli mo
sazrebiT, Tumca amas hqvia agreTve erTnairi uflebrivi xasiaTic.
aris qveynebi, sadac parlamentis wevrebs aqvT es ufleba rkinis gziT
ufasod mimosvlisa. es ufleba aqvs imitom, rom igi Tavisi movaleobis
aRsrulebis dros gamoiyenon. amnairad, radganac amas praqtikuli xa
siaTi hqonda da Semdeg uflebriv sferoSic aris amis gasamarTlebeli
sabuTi, amitom safinanso komisiam saWirod dainaxa es sakiTxi aReZra
damf. krebis prezidiumSi. damfuZ. krebis prezidiums, rogorc komi
siis prezidiumma moaxsena komisias, es sakiTxi mTavrobisaTvis gadae
ca. mTavrobam saerTod am azris Sesaxeb Tanxmoba gamoacxada, magram
am Tanxmobas sul sxva forma misca, vidre es iyo warmodgenili saf
inanso komisiis mier. amis gamo komisiam SeimuSava Tavisi varianti,
Tavisi azri amis Sesaxeb da ase warmoadgina damfuZnebel krebaSi. aq
aris mxedvelobaSi misaRebi ori momenti: erTi is, rom damf. krebis
wevrebs yvelas eZleodes ufasod mimosvlis ufleba da es imitom, rom
amas aqvs gasamarTlebeli sabuTi – praqtikuli mosazreba, romlis
Sesaxebac me mogaxseneT da uflebriv sferoSic aris amis gasamarTle
beli sabuTi. masasadame saWirod davinaxeT ufaso mimosvlis ufleba
202
ara marto damf. krebis mcire komisiis wevrebisaTvis, aramed yvela
deputatebisaTvis, radgan aq aris uflebrivi xasiaTis sakiTxi da am
sferoSi damf. krebis yvela wevri Tanaswori aris.
meore is, rom am dekretiT deputatebs eZleva saSualeba mi
mosvlisa, Tu ki am sferoSi warmosdgeba raime texnikuri dabrkole
ba, Tu ara ise araviTari dabrkoleba ar unda arsebobdes, is am mxriv
SezRuduli ar unda iyos. komisiam am ganzraxviT ar ixmara sityve
bi: „ufaso bileTi“, vinaidan aq Sedis kidev sxva da sxva damatebiTi
xarjebi. am mxriv es „ufaso momosvla“ ufro farToa da farglavs im
mcnebas, romelic komisias hqonda miRebuli mxedvelobaSi cxovreba
Si gasatareblad. axla am saxiT aris es dekreti warmodgenili da Tu
raime texnikuri dabrkoleba ar iqneba gatarebaSi, unda iqnes is miRe
buli. da me davalebuli maqvs viSuamdgomlo damf. krebis winaSe, rom
es dekreti iqnes miRebuli im saxiT, ra saxiTac is aris warmodgenili.
Tavmjdomare. zogadi ganxilvisaTvis sityvas xom aravin inebebs?
sityva aravis surs. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze.
(muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti Cveulebrivi wesiT miRe
bul iqna damf. krebis mier da gadaeca saredaqcio komisias).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva baton iusticiis min
istrs arseniZes ekuTvnis.
203
enebia, rom mas SesZleboda mTeli energiiT da ZalRoniT Sedgomo
da dangreul saxlebis aSenebas. ra Tqma unda Cveulebriv ubralo
qvelmoqmedebas, aqac qonda adgili, magram amas ufro SemTxveviTi
xasiaTi qonda. mTeli Cveni gegma muSaobisa mdgomareobda dangreul
soflebis aRdgenaSi da mcxovreblebis sulier amaRlebaSi. Tavda
pirvelad rac unda migvewodebia xalxisTvis es iyo rasakvirvelia
sursaT-sanovage da Tavis Sesafari, da Cveni pirveli zrunvac aqeT
ken iyo mimarTuli. mec aqedan unda daviwyo moxseneba da am saqmes
mivaqcio Tqveni yuradReba.
pirvel dResve gagzavnili iyo eqimebi rogorc qalaqad, ise so
flad. avadmyofebi da dasaxiCrebulni igzavneboden sxva da sxva qa
laqebSi. SesaZlebelia ar iyos saWiro mogaxsenoT sad vin gaigzav
na, romel soflebidan gaigzavna meti – es mosawyeni iqneba, – magram
mogaxsenebT zogierT mTavar sagnebs, romelic Cven davarigeT, Sei
Zleba amas qvelmoqmedebiTi xasiaTi hqonda, magram es aucilebeli iyo.
Cven davarigeT ufasoT puri, Saqari, Tevzeuloba, konservebi,
saTfurebi, tyapuWebi da sx. (kiTxulobs). amas garda radganac sasur
veli iyo gaTboba, Cven ramodenime feCi gavgzavneT da davarigeT. sad
ac ar iyo SeSa iq aqedan mivitaneT. aseTma zomebma xalxi gadaarCina im
yinvebs da stiqiur ubedurebas, romelic maSin iq datrialda.
sadgurTan iyo gaxsnili erTi sasadilo. qalaqSi da soflebSi
agreTve 3-5 sakvebi punqti gavxseniT. aRsaniSnavia, rom umTavresad
puris daxmareba qalaqs dasWirda, sofelma ki meore dResve iSova sax
sari. amoTxara ormoebi da Camarxuli xorbali amoiRo, magram avad
myofoba ufro sofelSi gavrcelda da saeqimo daxmarebac mas meti
eWirveboda, vinaidan iq meti iyo gaWirveba. es aixsneba miT, rom qa
laqidan avadmyofebi wamoviyvaneT, soflebidan ki ver movaxerxeT.
gzebi ar iyo, zogan Tovli iyo, zogan talaxi. ase, rom marxiliT gvix
deboda siaruli, naxevrad ki urmiT unda gvetara. aseTi garemoeba
gvaiZulebda adgilobrivad aRmogveCina saeqimo daxmareba. amisaTvis
Cven gavxseniT iq saavadmyofoebi sawolebiT. dRemdis sami saavadmy
ofo aris gaxsnili. erTi 20 sawoliani gaxsnilia axalqalaqSi, erTi
qarelSi Tavis mowyobilobiT da TeTreulobiT. aq aris eqimi, wamlebi
da sxva medikamentebi, romelic didi xnis ganmavlobaSi eyofaT. sur
amSi samxedro saavadmyofo gaixsna 100 sawoliT. es aixsneba miT, rom
iq bevri ltolvili aris.
amas garda am Jamad ixsneba da mokle droSi daiwyeba avadmyofebis
miReba mejvrisxevSi. xaSurSiac aris 20 sawoliani saavadmyofo. amaT
mosawyobad gagzavnilia masala da adgilic arCeulia ukve.
es iyo pirveli da umTavresi daxmareba, romelic aRmovuCineT Cven
xalxs. raki am daxmarebaze Camovarda laparaki, mogaxsenebT im wreeb
sa da jgufebs, romlebmac am mxriv didi daxmareba aRmogviCines. iyo
saeqimo razmi 60 kacisagan Semdgari. Zalian didi daxmareba aRmogviCi
na studentTa razmma, romelic pirvel dResve gaemgzavra gorSi da
204
ukanasknel dromde TavganwirviT muSaobda iq. amaT daariges Saqari,
puri da yvela Semowiruloba, romelic ki Semovida. didi Tavdavi
wyebiT muSaobda es jgufi, da siciveSi da yinvaSi asrulebda yvela
davalebas. studentebis razms erT wuTsac ar dausvenia. isxden gorSi
da 1/2 Tvis ganmavlobaSi ganuwyvetliv muSaobden. bevri maTgani sam
saxurSi iyo sxva da sxva adgilas, miatoves Tavisi adgilebi da xSi
rad bevrs maTgans rogorc me gavige, amis gamo didi ukmayofilebac
ki Sexvedria adgilebis datovebis gamo, magram me mgonia uwyebebi
yuradRebas miaqceven maT sazogado moRvaweobas da im amags, romel
ic dasdves maT gorsa da mTel mis raions. ar SeiZleba ar aRiniSnos
am damxmareTa Soris moswavleTa jgufi sadarajo razmis. es mowafeni
yvela jarSi gamovlili iyo da maT Soris Sesisxlxorcebuli qondaT
jaris kacis disciplina. igi miliciasTan erTad icavda qalaqSi wes
rigs. rom es Tavisufali isec aseTi TavdadebiT ar yofiliyo, Cven ar
SegveZlo gagvekeTebia meoTxedic imisa rac gavakeTeT. ltolvilTa
gadayvan-gadmoyvanaSi didi daxmareba gagviwies adgilobrivma Temeb
ma begaras mowyobiT, saerobo begarasac xarjebi undoda. es iwvevda
Cveni mxriT sul mcireoden xarjs. Cven vaZlevdiT mxolod puris fass.
SeiZleba es fasi arc yofnida im glexebs, romlebic Cven daxmarebas gvi
wevden, magram isini mainc exmareboden daRupul soflebs da gadayvan
daT ltolvilni urmebiT maxlobel soflebSi. amas garda vagonebiTac
davagzavneT: borjomSi, suramSi, tfilisSi da quTaisSi. dawvrilebi
Ti cnobebi saWiro ar aris, magram umTavres jgufi ltolvilebisa wav
iyvaneT borjomSi, tfilisSi, suramSi da Semdeg quTaisis guberniaSi.
sul marto tfilisSi gagzavnili iyo 147 vagoni xalxi Tavisi
bargiTa da xabakiT. am xalxis mTeli naxevari TiTqmis sul tfiliss
moawyda. aq bevrs saxli hqonia, bevrs kidev raime kavSiri aqvs
tfilisTan. Zalian xSirad calke literebsac vaZlevdiT da ase gad
mogvyavda. es xalxi sxva da sxva adgilebSi iyo gagzavnili.
aseTi aris Cveni pirveli daxmareba, romelic Cveni azriT aucile
beli iyo; martis ocamde gorSi purs ufasod vaZlevdiT, Semdeg es
muSaoba SeCerda, radgan gaCnda patara duqnebi, restornebi da sxva
aseTebi da xalxi TiTon Soulobda purs. unda aRiniSnos is garemoe
ba, rom bevri Semowiruleba miviReT, umTavresad mTavrobis sawyo
bebidan, agreTve didZali saqoneli mogvivida germanelebis koloni
isagan da mravali konservi kooperativebisagan.
iyo kidev texnikuri daxmareba – TavSesafrebis aSeneba, saxlebis
gakeTeba da sxv. pirvel dReebSi rogorc tfilisis samxedro sawyo
bidan ise adgilobriv gvardiidan iyo gagzavnili mravali iurtebi
da karvebi. TiTqmis 3.000 iyo gagzavnili – nawili TiTon gorSi, naw
ilic soflebSi. magram, radgan didi siciveebi iyo da autaneli Seiq
na am karvebSi cxovreba, aucilebeli iyo xis barakebis aSeneba. Cven
miviReT 40 vagoni daxerxili tyis masala borjomidan da am masaliT
avaSenoT saxlebi sxva da sxva dawesebulebebisaTvis. zogierTma dawe
205
sebulebam TiTon aiSena sadgomi. Cven, rasakvirvelia, vexmarebodiT
masaliT. erobam TiTon gaiSena didi barakebi. amgvarad iqna dabina
vebuli xalxi. soflebSi moewyo vrceli da didi barakebi, im ganzrax
viT, rom xalxi erTad icxovrebda, magram aRmoCnda, rom soflis xalxs
erTad cxovreba ar surs, aramed calke, Tavis sakuTar binaze urCev
nia. Cvenc davexmareT sofels da patara qoxebs uwyobT. adgilobrivi
glexobac exmareba mezoblebs da amgvari patara sacxovrebeli binebi
TandaTan keTdeba. ase moewyo da exlac ewyoba TavSesafris saqme.
Semdegi muSaoba, romelic unda warmoebuliyo qalaqad da so
flad, es iyo uzrunvelyofa adamianisa Semdegi dazaralebisagan da
ubedurebisagan. bevri dazianebuli saxli da quCebi iyo gasawmendi.
amisaTvis gagzavnili iyo komisia, romelsac texnikuri ganyofileba
xelmZRvanelobda. am ganyofilebam awarmova es muSaoba, Cven ki saer
To xelmZRvaneloba vikisreT. ai ra gakeTda gorSi da mis axlo-maxlo
mdebare soflebSi. aq iyo razmi, romelsac axlda sapiorebi da tex
nikebi umaRles kursebis zogierTi mowafe texnikosi, romlebic ex
mareboden saxlebis dangrevaSi. sul gorSi 300 kedeli daangries, es
imitom, rom isini imdenad iyven dazianebuli, rom did safrTxes war
moadgenden. Semdeg Senobebidan nivTebi iyo gamosatani. sul 11 mil.
Rirebulobis sxva da sxva nivTebi iqna gamotanili. amas garda awer
ilia mTeli qalaqis Senobebi. yvela Senobebi dayofili iyo 4 kate
goriad: pirveli, romelic gadarCa dauzianebeli, meore – romelsac
mcire remonti sWirdeba, mesame – romelic did remontsa da SekeTe
bas moiTxovs da meoTxe – romelic sul dangreulia. amaTSi pirveli
kategoriis ar aRmoCnda da arc erTi saxli. meore kategoriis sax
lebi, romelsac mcire SekeTeba sWirdeba – 3 procents Seadgens. me
same, romelic did remonts moiTxovs – 41 proc. Seadgens. Senobebis
ori mesamedi sruliad dangreulia, es nangrevebi mxolod qvis mas
alad gamodgeba. zaralis raodenoba navaraudevia, Tumca metad Zne
lia gamoangariSeba, saerTod SeiZleba iTqvas, rom goris zarali
1/2 miliard man. aRemateba. exla aseTive cnobebs mogaxsenebT mazris
Sesaxeb. umTavresad soflebi dazaralda, Tumca yvela sofeli erT
nairad ar dazaralebula. aucilebeli Seiqna texnikuri daxmareba,
texnikebis miyvana. me im soflebze mogaxsenebT, romelic texikosebis
da inJinrebis mier gamokvleulia. aseTi sofeli aris sul 54. am so
flebSi saWiro iyo barakebis aSeneba da texnikur gamokvlevis mox
dena. amaSi dangreulTa ricxvs 14 proc. Seadgens. unda daingres 52
proc., radgan maTi SekeTeba mainc ar SeiZleba. SekeTeba ar SeiZleba
33 procentisa, e. i. SesakeTeblad gamodgeba saxlebis erTi mesamedi.
rom SekeTeba ar sWirdebodes aseTi saxli sruliad ar aris. aris so
flebi, sadac yvela saxlebi dangreulia, zogan ki ori an sami wili.
16 sofelSi zeze darCa mxolos 30 proc. maT xelaxla aSenebas, daax
lovebiT rom viangariSoT, naxevari miliardi man. dasWirdeba. da Tu
sxva zaralic miumateT, unda vsTqvaT, rom sofels ara nakleb erTi
206
miliardis zarali mouvida. saerTod sul mcire ori miliardi zara
li unda viangariSoT.
Cven movaxdineT statistikuri aRwera mTeli raionisa, es ga
morkveva Sinagan-saqmeTa saministrosTan arsebulma statistikur
ma ganyofilebam moaxdina. aris saerTo ruqa miwis Zvris raionebi
sa, sadac aRniSnulia Tu sad rogori zarali aris miyenebuli; aq am
ruqaze (aCvenebs ruqas) aris naCvenebi gori da misi mdebare axlo
soflebi: zogan axlobeli soflebi nakleb dazaralebulia Soreu
li ki sruliad dangreulia. am gvarad statistikurma gamokvlevam
mogvca dawvrilebiTi cnobebi, sadac aRniSnulia TiTo sofelSi ram
deni aris dangreuli da sx. q. goris Sesaxeb statistikuri cnobebis
mokreba Zneli iyo, radganac mcxovreblebi maSinve gaifantnen. rac
Seexeba soflebs, es cnobebi mezoblebis CvenebiT mogrovda da amitom
igi sul simarTles SeiZleba ar Seefereba. es gaxlavT sruli statis
tikuri cnoba soflebisa. aqve aris aRniSnuli ra dakarges mcxovre
blebma, Tu ramdeni saqoneli imsxverpla miwis Zvram. TviTeuli sax
lis aRwera sruliad dawvrilebiT aris.
amas garda adgilobrivi niadagis gamosarkvevad texnikur geolo
giuri komisia iyo gagzavnili. mis movaleobas Seadgenda gamoer
kvia, Tu ra xasiaTis iyo miwis Zvra, rogori msvleloba qonda mas da
sx. vinaidan am komisiis muSaoba jer ar damTavrebula, amitom mas
dawvrilebiTi cnobebi ar warmoudgenia, mxolod me moviTxove zo
gierTi winaswari cnobebi da zogi ram gamoirkva, winaswari cnobebi
TiTqmis yvela soflebSi aris Sekrebili. aq aris dawvrilebiTi
daskvna Tu rogori xasiaTi qonda miwis Zvras TviTeul sofelSi da
rogori saxlebi daingra da rogori saxlebi unda aSendes momaval
Si. geologiur komisiis azriT, zogierT soflebSi xis Senobebi unda
aSendes, xolo zogierT soflebSi SesaZlod scnobs qvis Senobis
aSenebas. TviT gori dayofilia raionebad da naCvenebia Tu rogori
iyo miwis Zvris xasiaTi. dawvrilebiT amas ar CamogiTvliT, sxvaTa
Soris aq aris naCvenebi, rom zogierTi soflebi sruliad unda iqnes
moSlili da Senobebi maxlobel adgilas gadatanili, rogorc mag.
oxera, xidis Tavi, ateni, goris jvari. danarCenis Sesaxeb naTqvamia,
rom SeiZleba maT Zvel adgilze iqve gaSeneba, magram geologiuri
komisiis azriT sruliad axali planiT. zogierT soflebSi SeiZleba
ubralo texnikosebma gaaSenon es saxlebi, radganac erTnairi garan
tia da ubralo texnikosebis planic gamodgeba. zogierT soflebSi
ki komisia Txoulobs saxlebis aSenebisaTvis iyos mowveuli geolo
gebi, specialistebi.
geologebis azriT, miwis Zvras tevtoniuri xasiaTi qonda. me amis
specialisti ara var da araferi mesmis am dargSi, amboben rom miwis
gulSi carieli adgilebia da radganac miwa iwevs zeviT an ganze, rom
carieli adgilebi amoavsos, miwa iZvris. am specialur gamokvlevas
ar aqvs mniSvneloba CvenTvis garda im xasiaTisa, romelic miiRo am mi
207
wis Zvram. aris erTi centri adgili saidanac daiwyo miwis Zvra, gori
sa da rkinis xidis Sua, sadac erTvis mtkvars liaxvi. am centridan
gavrcelda miwis Zvra sxva adgilebSi. am specialur qartaze aris na
Cvenebi mimarTuleba am miwis Zvrisa (aCvenebs qartaze). ai aqedan dai
wyo da gavrcelda am raionebze. mimarTulebis xazi aris aRniSnuli
da amis dagvarad aris mocemuli qartaze, rogori iyo talRa. zogi
erT adgilebSi man Zlieri gavlena moaxdina, zogierT adgilebSi ki
susti, esec aris aRniSnuli cal-calke yvela soflisaTvis. geologi
uri muSaoba am Jamad damTavrebuli ar aris. saWiroa rkinis gzis li
andagis gamokvleva. saWiroa garkveva ramdenad Caiwia Tu aiwia rkinis
gzam. amis gamorkveva SesaZlebeli yofila da komisia male Seudgeba
mis gamorkvevasac. amasTanave dadgmuli iqneba ramdenime seismuri
sadguri, vinaidan miwis Zvra dRevandlamde grZeldeba. gorSi miwis
Zvra kidev moxda, kedlebi kidev Camoingra, cxadia, rom adgilobriv
unda daidgas aparatebi, romelic mas aRniSnaven. Cven gveqneba sa
Sualeba SevadginoT da gamovakvlioT mimdinareoba miwis Zvrisa. es
muSaoba maxlobel droSi iqneba damTavrebuli.
ai yvelaferi, rac gakeTda dRevandlamdis. xalxi wayvanil-wamoy
vanilia da saWiroa vizrunoT exla momaval gegmaze. momaval muSao
bisaTvis Cven gvaqvs Semdegi gegma: unda iqnes SemuSavebuli special
uri planebi soflebisa da qalaqis gasaSeneblad. zogierTi nawili
gorisa sruliad unda moiSalos da axali SemuSavdes. Semdeg momaval
aRmSeneblobisaTvis saWiroa Semdegi: Cven unda davexmaroT soflis
mcxovrebT inJinrebis da texnikosebis gagzavniT. winaswari muSaobi
saTvis saWiroa viyolioT soflebSi sakmao inJinrebi, romlebic ga
nixilaven saxlis patronebis mier warmodgenils gegmebs da Sesafer
daskvnas miscemen. yvela amisaTvis ganzraxuli gvaqvs movawyoT saer
To mmarTveloba 3 texnikosiT da 2 mxazveli. centrSi, qalaqSi iqne
ba 1 inJineri da 2 texnikosi, mazraSi ki sul 15 texnikosi. vinaidan
soflebSi TavisiT gegmas ver SeimuSaveben, texnikosebma unda aRmou
Cinon mcxovrebT daxmareba, aRmSeneblobaSi, ise unda moewyos saqme,
rom Semodgomamde, dazamTrebamde, mcxovreblebma moaxerxon binebSi
Tavis Sefareba.
sulieri ganwyobileba kargia, ukve Seudgen miwis damuSavebas, da
roca am muSaobidan Tavisufali dro eqnebaT, isini Seudgebian binebis
agebas. amas garda Cven gvaqvs gegma damuSavebuli qalaqTa kavSiris tex
nikuri ganyofilebis mier. yvelani saerTo gegmas imuSaveben, SemuSave
bulia savaldebulo dadgenileba, romliTac unda ixelmZRvanelon
dangrevisa da aSenebis dros. es dadgenileba Semdeg gamoqveynebuli
iqneba da es savaldebulo dadgenileba gamodgeba ara marto dazara
lebul adgilebisaTvis, aramed mTeli saxelmwifosaTvis, vinaidan
miwis Zvra mTel amier-kavkasiaSi aris mosalodneli, amitom es saval
debulo dadgenileba yvelasaTvis sasargebloa da zedmeti ar iqneba
seismur gamZle Senobebis ageba yvelasTvis. amgvarad xvalidan iqneba
208
gamocxadebuli konkursi seismur gamZle Senobebis gegmebze. gansa
kuTrebuli tipis Senobebi sWirdeba soflebs. Semdeg erTi am tipTa
gani iqneba gamoqveynebuli soflad. Semdeg Tanaxmad miwad-moqmedebis
saministrosTan molaparakebisa, soflelebs mivawodebT tyis masalas,
an maT mivcemT saSualebas masalis tyidan gamotanisa. Cven ar gvaqvs
survili auarebeli tye davxarjoT da Cven aseTi amocana gaveciT, rom
maT SeimuSavon tipi saxlisa, sadac xesTan erTad gamoyenebuli iqne
ba qvac, aguric. amisda mixedviT xarji Sesustdeba da Semcirdeba.
aqve unda aRvniSno: gavrcelebulia xmebi auarebel Semowiruloba
ze. Semowirulebis mogroveba davalebuli qonda sagangebo komisias,
romelsac Tavmjdomareobs iv. gomarTeli. garda im Tanxisa, romelic
gadasdo damf. krebam, TiTon komitetma miiRo 2 milionze meti. es xar
jebi am Tanxidan aris gaweuli da auarebeli xarjebi aRunusxvelia.
Tu miviRebT mxedvelobaSi saqonels, tanisamoss, romelic davarigeT
mcxovrebTa Soris, saerTo xarjT-aRricxva udris 20-30 milions, gar
da am Tanxisa nivTierad mcxovrebT Cven meti daxmareba aRmouCineT.
marto puri aris daxarjuli (kiTxulobs), Saqari, medikamentebi, dai
xarja 1 milionis. saavadmyofoebis saWiro mowyobileba gamotanili
gvaqvs wiTeli jvridan da momaragebis komitetidan. aqve unda aRvniS
noT is garemoeba, rom am muSaobisaTvis ar yofila Seqmnili sagange
bo, gansakuTrebuli aparati garda imisa, rom gvyavda eqimi zandukeli
da masTan kancelariis moxele 2-3 kaci. mTeli es muSaoba adgilobriv
organizaciebis saSualebiT gatarda. erobaTa kavSiri iyo mTavari
aparati, romelic saerTo gegmis mixedviT muSaobda. rasakvirvelia
am dawesebulebas me madlobas ar veubnebi, vinaidan es maTi movaleoba
aris, magram unda aRvniSno, rom es movaleoba aRasrules sruli moqa
laqeobis pasuxismgeblobis da Rirsebis dacviT.
Tavmjdomare. Tanaxmad Tqven mier miRebul winadadebisa, saboloo
teqstebs mogaxseneben axlave. sityva qr. SaraSiZis asuls ekuTvnis.
qr. SaraSiZis asuli. (kiTxulobs dRiur wesrigSi moTavsebul da
miRebul sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs, romelsac dam
fuZnebeli kreba amtkicebs ukamaTod.
Semdeg mdivani kiTxulobs azerbaijanis respublikis parlamen
tis ama wlis martis 9-is sagangebo sxdomis rezolucias yarsis olqsa
da erevnis guberniaSi somex-TaTarTa Soris momxdar sisxlis Rvris
Sesaxeb.
am sakiTxis Sesaxeb ganmartebas iZleva Tavmjdomare, rom prezid
iums sasurvelaT miaCnia am sakiTxisaTvis daniSnuli iqnes saswrafo
sxdoma sxdomebis dawyebamdeo. Tavmjdomare acxadebs, rom Semosulia
s.-dem. winadadeba, rom am sakiTxis Sesaxeb dainiSnos saswrafo sxdoma
dRes saRamoso. damfuZ. kreba am windadebas ukamaTod iRebs.
Semdeg mdivani kiTxulobs senatis Tavmjdomaris monawers da mas
Tan darTul senatorebis qiqoZisa da zurabiSvilis gancxadebas sen
atoris Tanamdebobisagan ganTavisuflebis Sesaxeb. damfuZ. kreba ad
209
gens senatorTa qiqoZisa da zurabiSvilis gancxadebani miRebul iqnes
da gadaeces iuridiulsa sarekomendacio komisiaso kandidatebis da
sasaxeleblad.
Tavmjdomare acxadebs, rom Semosulia s.-dem. fraqciis winadade
ba – Semdegi sxdoma dainiSnos ama aprilis 20-sTvis. damfuZnebeli
kreba am winadadebas ucvlelad iRebs.
mdivani kiTxulobs aprilis 20-is morigi sxdomis dRiur wesrigs.
Tavmjdomare sxdomas naSuadRevis 3 1/2 saaTze xuravs.
210
damfuZnebeli kreba
sesia meore
(10)
Sinaarsi:
211
mentis prezidiums mimarTos protestiT am sakiTxis Taobazed kul
turul xalxTa parlamentebs, raTa moxdenil iyos saTanado gavle
na erevnis mTavrobaze da moviTxovT ra mTavrobisagan gadamwyvet
zomebs sicocxlis, pirovnebis pativis da dazaralebulTa qonebis
uzrunvel-sayofad, parlamenti gadadis morig saqmeebzed“.
Tvmjdomare. sityva ekuTvnis damf. krebis wevrs baton Cxenkels.
akaki Cxenkeli (s.-d.) moqalaqeno! me unda mogaxsenoT, rom is, rac
xdeba yarabaRSi, es traRikuli movlena, ra Tqma unda, ver miewereba
savsebiT ama Tu im pirovnebas, ama Tu im mTavrobas. amis mizezebi, sam
wuxarod Cvenda, aris ufro Rrma da ufro Zlieri. rogorc TaTre
bis, ise somxebis fsiqologia mowamluli, moSxamuli aris. es aris Se
degi didi xnis nacionalistur, Sovinistur politikisa, romelsac
awarmoebda rogorc erTi, ise meore mxare. es politika gadmonergi
li aris osmaleTidan. swored is autaneli mdgomareoba, romelSiac
imyofeboden qristiani erebi osmaleTSi, qmnida iseTs fsiqologias,
romlis drosac sasicocxlo sakiTxebi iWreba xmliT, iWreba Zveli
meTodiT, aziuri meTodiT da ara evropiuli meTodiT. da swored am
itom iyo, rom egred wodebuli wiTeli sulTani abdul hamidi ambob
da, rom somxeTis sakiTxis gadaWra SeiZleba mxolod da marto som
xis eris mospobiTo, rac, saubedurod, osmaleTis baton-patronebma
TavianT sazRvrebSi TiTqmis ganaxorcieles. rusTis Zvelma reJimma
swored es meTodi gadmonerga CvenSi. Tqven gaxsovT somex-TaTarTa
xocva-Jleta pirvel revoliuciis dros da maSin Cven vambobdiT da
vamtkicebdiT, rom mizezi amisa aris ruseTis Zveli reJimi. Cven is ga
mogvyavda, rogorc damnaSave, mas vsvamdiT damnaSavis skamze. da amaSi
Cven mxars gvaZlevda mTeli ruseTis demokratia. magram, samwuxarod
da saubedurod Cvenda, Turme vcdebodiT, vinaidan amis mizezi yofi
la ara marto ruseTis Zveli reJimi, aramed mizezi yofila is, rom es
saxelmwifoebi maSinac ki, roca isini Tavisufalni arian, roca isini
TviTon arian Tavis sazRvrebSi pasuxismgebelni, maSinac ki am meTo
diT xelmZRvaneloben. me ar SemiZlia vrclad Sevexo im ubedurebas,
romelic xdeba yarabaRSi – sisxlis Rvras, xocva-Jletas. me ar Semi
Zlian vrclad SevCerde imaze, Tu ra xdeboda iq. unda aRvniSno, rom
ltolvili musulmanebi Cven Zalian bevri gvyavda axalcixis mazraSi
da Cven maT vapurebdiT am Cveni krizisis dros. aqac igive Jleta da
xocva iyo, maSasadame movlena erTi da igive aris xmarebuli. Cven ar
SegviZlia vsTqvaT, rom erTi aris damnaSave da meore marTali. me mgo
nia, rom, Tu am saqmeSi SesaZlebelia damnaSavis Zebna – me vambob, rom
isini oriveni arian damnaSaveni da es imdenad, ramdenadac isini mimar
Taven am meTods. es metad saxifaTo aris, metad saSiSi orive saxelmwi
fosaTvis, es aris cecxlTan TamaSi, es aris iseTi ram, romelsac Cven
didi angariSi unda gauwioT.
Tqven gaxsovT, rom Cven gvqonda erT dros mTliani saxelmwifo,
konfederacia amir kavkasiisa. Tqven gaxsovT, rom Semdeg es saxelm
212
wifo daingra. konfederacia daangria gareSe Zalam. gaxsovT Tqven
baTomis xana, roca erTs saxelmwifoSi ver moTavsdnen es erebi, roca
uTanxmoebiT isargebla Cvenma mtrebma da miT man SesZlo dangreva am
saxelmwifosi. dRes gana ukeTesi pirobebi aris? me vambob, rom dRes
uaresi pirobebi aris. maSin amier-kavkasias emuqreboda mteri erTis
mxridan, exla ki mas mteri ori mxridan emuqreba. rogorc osmaleTi,
ise CrdiloeTis baton-patroni ver urigdeba mis damoukideblobas,
mis Tavisuflebas. da sworeT am dros am or mezobels SesaZleblad
miaCnia, rom aseTi meTodiT gadasWras sadao sakiTxebi. Tu isini ar
iTvaliswineben imas, Tu ra moelis erTsac da meoresac, Tu, magaliT
ad somxeTs ara aqvs gaTvaliswinebuli rogorc erTi, ise meore, rom
mis zurgs ukan aris igive mtrebi, romelmac daangria amier-kavkasi
is respublika, Tu aderbaijans ara aqvs gaTvaliswinebuli, rom mis
zurgs ukan aris momdgari axali Zala, imperialisturi Zala, imitom,
rom bolSevizmi romelic gadmodis Cvens sazRvrebze, es aris mxolod
imperialisturi Zala, radgan masSi natamalic ki ar aris social
istur saxelmwifosi, Tu yvela es aviwydebaT maT, me maSin ar mesmis,
rogor fiqroben isini sazogadoT TavianTi Tavisuflebisa da da
moukideblobis damkvidrebas, da demokratiuli principebis ganmt
kicebas. me vfiqrob, rom somxeTs unda axsovdes is kavSiri, romelic
arsebobs azerbaijanis da moskovs Soris. me vfiqrob, somxeTs unda
axsovdes, rom bolSevizmis amier-kavkasiaSi Semosvla moaswavebs
somxeTis sakiTxis ise gadaWras, rogorc es gadasWres axalgazrda
Turqebma osmaleTSi. amave dros me vfiqrob, rom aderbaijans unda
axsovdes, rom bolSevizmi baqoSi es ar aris mxolod socialisturi
bolSevizmi, vinaidan masSi socialisturi elementi ukve gaqra da es
mxolod sagareo politikisTvis aris xmarebuli. maTSi aris mxolod
nacionalisturi elementi. maSasadame es iqneba igive taqtika bol
Sevizmisa, romelmac erTxel miwasTan gaaswora baqo. me vfiqrob da
es maT unda axsovdeT da yovel SemTxvevaSi ar unda aviwydebodeT
rom, bolSevizmi Tavis qveyanaSi, rogorc viciT, socialistur mim
dinareobas aRar warmoadgens. maTi gancxadebidan ukve aSkarad sCans
maTi nacionalisturi zraxva. magram Tqven gaxsovT, rom nikoloz
meore iniciatori iyo haagis sazavo konferenciisa. ase aris, roca
bolSevizmi Tavis revoliucionur frazeologiaSi umaspinZldeba
CamorCenil aziis qveynebs. es moaswavebs imas, rasac moaswavebda ni
koloz meoris iniciativa haagis sazavo konferenciaSi. Cveni meTodi
nacionalur teritorialur sakiTxebis gadaWrisa aris ukve cnobi
li. Cven viyaviT Tavidanve im azrisa, rom es sakiTxi unda gadiWras
urTi erT Soris SeTanxmebiT, unda iyos cnobili kulturuli zome
bi. saca SeTanxmeba ar xdeba, es unda gadasWras mesamem, es gadaiWre
ba arbitraJis saSualebiT. es aris erTad erTi saSualeba, romel
sac SeuZlian xeli Seuwyos rogorc Cvens damoukideblobas, agreTve
Cvens keTil mezoblur ganwyobilebis ganmtkicebas. Cven erTmaneTze
213
varT damokidebulni da es Cveni meTodi iyo xmarebuli jer kidev
pirvel revoliuciis dros. Tqven gaxsovT, rodesac jer kidev ruse
Tis farglebSi viyaviT, gaxsovT Tu ara ra roli iTamaSa saqarTve
los demokratiam somex-TaTarTa Jletis dros aq, tfilisSi. man ar
dazoga Tavisi Tavi, da es barbarosuli moZraoba Caaqro msxverplis
dauzogavaT. es roli, Cvens demokratias mSvenivrad aqvs Segnebuli.
warsul kviras aq iyo mitingebi, romelSic monawileobas Rebulobda
Segnebuli muSaTa klasi Cveni deda qalaqisa. iq iyo warmoTqmuli si
tyvebi, iyo miRebuli rezoliucia. me vfiqrob ar aris saWiro amaze
sityvis gagrZeleba. Cven viciT Tu ra azrisa iyo da aris am ambebis
Sesaxeb Cveni demokratia, Cven viciT, rom saqarTvelos demokratia ar
Ralatobs Tavis keTil mezoblur tradiciebs, romelsac jer kidev
1905 w. Cauyara saZirkveli. Cven viciT am demokratiis azri, romelic
am mitingebze gamoiTqva. amaze axla SeCereba ar aris saWiro. me vityvi
mxolod, rom es tradicia unda gaiziaros rogorc Cvenma mTavrobam,
ise damfuZnebelma krebam. me vTqvi, rom saSinao politika unda eTanx
mebodes sagareo politikas da swored aseTi iyo Cveni politika.
Tu rogor iyo warmodgenili sagareo politika es Tqven aq adg
ilobrivad Cemze ukeT iciT, magram sazRvar-gared Cveni delegacia
yovel zomas xmarobda, rom moewyo solidaruli gamosvlebi amier-ka
vkasiis respublikebisa. mas kargad hqonda Segnebuli Tu ra mniSvnelo
ba aqvs am solidarobas yvela respublikisaTvis. Tqven dameTanxmebiT
imaSi, rom samive respublika, misi warmomadgenlebi rom yofiliyvnen
solidarulad TavianT gamosvlebSi, is saerTaSoriso sakiTxi, ro
melic Tqvens winaSe sdgas, ukve gadaWrili iqneboda. samive respub
lika iqneboda cnobili ara marto faqtiurad, aramed iuridiulad
ac. Cveni saerTaSoriso mdgomareoba mtkice iqneboda, vinaidan maSin
didi saxelmwifoebi, romelnic sWrian beds patara saxelmwifoebisas,
dainaxavden, rom amier-kavkasiaSi arseboben Sesaferi saxelmwifoebi,
romelnic muSaoben SeTanxmebulad da gamodian, rogorc erTi saxel
mwifo saerTaSoriso asparezze, maT sxva gza ar eqnebodaT, rom es ar
daedasturebinaT. me vambob gadaWriT, rom is siZnele, romelic Tan
axlavs baTomis sakiTxis gadaWras, dRes aRar iqneboda CvenTvis. ma
gram es samwuxarod ar moxda. me kategoriulad vacxadeb, rom Cveni
delegacia cdilobda, ar yofila arc erTi iseTi yriloba, sadac ar
moewvia somxeTis da azerbeijanis warmomadgenlebi. Tqven iciT, rom
Cveni delegacia gamodioda baltiis mxaris delegaciasTan erTad sxva
da sxva sakiTxebSi. magaliTad, rodesac umaRlesma, egred wodebul
ma xuTTa sabWom gagzavna depeSa kolCakTan – maSin vilsoni parizSi
iyo – da kolCakis mTavroba cnobili iyo, rogorc ruseTis mTavro
ba. ai amis winaaRmdeg saWiro iyo protesti. amaSi monawileoba miiRo
ruseTisagan gamoyofilma yvela respublikis delegaciam. maT Soris
ver dainaxavdiT mxolod somxeTis delegacias. ar yofila arc erTi
sakiTxi, sadac delegaciebi gamodioden, rom iq somxeTis delegacia
214
yofiliyo. ar SeiZleba iTqvas, rom azerbeijanis delegacia gamodi
oda CvenTan erTad.
Cven gvindoda gveCvenebina evropisaTvis erTi fizionomia. ai mag
aliTad, roca Cveni da azerbeijanis damoukidebloba iyo cnobili,
maSin ar yofila cnobili somxebis damoukidebloba. mxolod Semdeg
icnes. Cven rom gavigeT faqti Cveni damoukideblobis cnobisa uma
Rlesi sabWos mier, sadac iyo miwveuli azerbeijanis da saqarTvelos
delegaciebi am umaRles sabWoSi Cveni delegaciis warmomadgenelma
dasva sakiTxi somxeTis damoukideblobis aRiarebisa. man ganacxada,
rom Cven ara gvaqvs warmodgenili Cveni damoukidebloba ise, Tu ar
iqna cnobili somxeTis damoukideblobao.
Cven ase gvesmoda Cveni muSaoba maSinac ki, rodesac CvenTan ar
muSaobden. Cven gvindoda gamtkicebuliyo damoukidebloba da Tavi
sufleba ara marto Cveni, aramed Cveni mezoblebisac, vinaidgan amas
aqvs Cveni momavlisaTvis didi mniSvneloba, vinaidan Cven mezoblebi
varT da mezobelTa Soris unda iyos kargi ganwyobileba. aseTia mora
li ganviTarebul xalxisa. es imitom aris, moqalaqeno, mniSvnelovani,
rom erTi-meoreze saCivari, erTi-meoris winaaRmdeg gamolaSqre
ba saerTaSoriso asparezze did xifaTs umzadebs amier-kavkasias. es
moaswavebs amier-kavkasiis balkanizacias. Tu amier-kavkasia Cadgeba
iseT pirobebSi, rogorSiac iyo balkaneTi, daijereT, rom maSin Cveni
Tavisufleba, damoukidebloba did xifaTSi Cavardeba. unda ufrTx
odeT amas. Cven saSinao sadao saqmeebSi gareSe Zalis Carevas unda
veridebodeT. Cven sazogadod viyaviT winaaRmdegi Carevisa agreTve
ruseTis saqmeebSi. miT ufro unda viyveT winaaRmdegi Cvens saqmeebSi
Carevisa, vinaidan, daijereT, Tu tfilissa, baqosa da erevanSi siwyn
are ar aris, amier-kavkasia iseTi mniSvnelovania evropisa da azii
saTvis – es winadac esmodaT – rom SeuZlebelia uyuradRebod darCes
es, da Tu yuradReba miaqcies, es moaswavebs imas, rom amis Sedegebi
iqneba mavne mTeli Cveni amier-kavkasiis respublikebisaTvis. amitom
vambobT Cven, rom es sakiTxi Cvenc gvexeba da daJinebiT moviTxovT,
rom igi gadaiWras ise, rogorc iyo ganzraxuli noembris SeTanxme
biT. ueWvelad unda moxdes urTierT Soris SeTanxmeba. unda moxdes
am sakiTxis gadaWra ara abdul-hamidis meTodiT, aramed wesier, evro
piuli demokratiuli meTodiT. swored im demokratiuli meTodiT,
romelzedac laparakobs mimarTva. me pirdapir unda ganvacxado, rom
konferenciebi, romelic iyo mowveuli Cveni mTavrobis meTaurobiT,
ver gamodga nayofieri, magram mas hqonda aseTi Tu iseTi Sedegi. es
Sedegi iyo noembris SeTanxmeba. aq kidev unda moxdes konferencia.
unda daisvas es sakiTxi. Cven skeptikurad vuyurebT am konferencias,
vinaidan vinc am konferencias unda daeswros, is ar mova aq im Seg
nebiT da politikiT, romelic aq aris am mimarTvaSi gatarebuli, e. i.
gaatareben aRmosavleTis politikas, diplomatias. CvenTvis saWiro
aris – Tu es sazogadod saWiroa – evropiuli diplomatia. saWiroa,
215
rom naTlad da aSkarad daisvas sakiTxi da gadaiWras ise, rogorc
sasargebloa yvelasaTvis da gansakuTrebiT am ori respublikisaT
vis. roca es ori mTavroba, es parlamentebi fiqroben sisxlis RvriT,
xmliT gadaWras nacionaluri sakiTxisas, me eWvi Semaqvs, arian Tu ara
isini momxreni Tavisi damoukideblobisa? maSin maT unda Seignon, rom
is, rac dRes iq xdeba – es aris fesvebis gamoTxra, rogorc damoukide
blobis, ise Tavisuflebisa. Cvenma parlamentma, damfuZnebelma krebam
unda erTxmad aRiaros, unda mosTxovos maT, rom sadao sakiTxebi ga
dasWran im meTodebiT, romelsac Cven mudam vukarnaxebdiT, vinaidan
sxva gamosavali ar arsebobs arc maTTvis, arc CvenTvis. sanam amas ar
Seigneben, aseT momarTviT SeuZlebelia rame gakeTdes. erTi ram Sei
Zleba mxolod gakeTdes. es is, rom, rodesac erT momCivans gamoutanT
msjavrs, gamoCndeba mesame piri, rac Cven ar gvinda. Cven gvinda Cvenve
viyoT mWedeli Cveni momavlisa, Cveni damoukideblobisa da Cveni Tav
isuflebisa. (taSi).
Tavmjdomare. sityva baton veSapels ekuTvnis.
gr. veSapeli. (nac.-p.) batonebo! interesi saqarTvelosi sazo
gadod da saqarTvelos damfuZnebel krebisa kerZod im ambebisadmi,
romlebic exeba yarabaRSi, zangezurSi, yarsis olqSi da saerTod
somxebis da TaTrebis sazRvarze xdeba, aris imdenad didi, rom, kidec
rom ar moemarTa CvenTvis romelime mxares, Cven am ambebis Sesaxeb
Cveni azri mainc unda gveTqva. Tavis Tavad cxadia, rom exlandel
pirobebSi TaTrebis da somxebis Cveulebrivi uTanxmoeba, sisxlis
Rvra iRebs namdvil omis xasiaTs. dRes, rodesac erTis mxriv ruse
Ti, Tavis sababsa da mizezs eZebs, rom kavkasiis qeds aqeT ruseTis saq
meebis keTeba daiwyos, Tavis Tavad cxadia, rom omi azerbaijansa da
somxeTs Soris iqneba erTi saukeTeso saSualebaTagani imisaTvis, rom
ama Tu im saxiT ruseTis mTavrobam – dRes is ukve aRar aris ubralo
bolSevikuri mTavroba, aramed namdvili ruseTis imperialisturi
mTavrobaa – miiRos Tavis Tavze movaleoba ganagrZos Tavisi Zveli
kulturuli misia da Caerios kavkasiis saqmeebSi. Tavis Tavad cxadia,
rom Cveni ubedureba is ki ar iqneba, rom daiwereba saCivari somxeTze
an azerbeijanze, imitom rom me ar vekuTvni imaT, vinc fiqrobs, rom
saqarTvelo iqneba damoukidebeli, Tu damoukidebeli iqneba somx
eTi da aderbeijani, rom uazerbeijanoT da usomxeToT arseboba ar
SegviZlian, magram ubedureba is aris rom Cvenc wavagebT somxeTis da
azerbeijanis saqmeebSi CareviT, Tu srulebiT ar wavagebT, yovel Sem
TxvevaSi did rames mainc davkargavT. meore mizezi Cveni interesisa
am saqmisadmi aris is, rom Cvens saxelmwifoSi saerTod bevri mahmadi
ani cxovrobs. Tavis Tavad cxadia, rom Tu azerbeijanis da somxeTis
uTanxmoeba miiRebs omis xasiaTs, CvenSi Zalian Zneli iqneba normalu
ri pirobebis dacva im mazrebSi da kuTxeebSi mainc, sadac somxebi da
mahmadianebi erTad cxovrobden. da radganac qarTveli xalxis didi
nawili mahmadis sjuls aRiarebs, Tavis Tavad cxadia, rom ar SeiZleba
216
didi yuradReba ar miaqcioT am oms, romelic TiTqmis religiur omis
xasiaTs iRebs. batonebo! Zalian Zneli aris imis mtkiceba, Tu rome
li mxare aris marTali im brZolaSi, romelic exla aris gamarTuli
somxeTsa da azerbaijans Soris. yovelTvis Zneli aris amis mtkiceba
saerTod da gansakuTrebiT Zneli aris es, rodesac saqme somxeTsa da
azerbeijans exeba. is depeSebi, romlebic mosdis mTavrobisagan, par
lamentebisagan, Semdeg qalaqebidan da soflis warmomadgenlebisagan,
TiTqmis erTnairi eniT aris dawerili, rogorc azerbeijanidan, ise
somxeTidan ama Tu im ambis Sesaxeb. mxolod erTi ki unda iTqvas, rom
somxeTi ufro momzadebuli Sexvda am ambebs, vidre azerbeijani. jer
jerobiT samxedro, egred wodebul operatiul cnobebis mixedviT,
somxeTs ara aqvs mainc da mainc mizezi, rom Seawuxos momarTviT saqa
rTvelos parlamenti an damfuZnebeli kreba. somxeTis reguliaruli
jarebi gacilebiT metni arian, vidre azerbeijanisa da, samwuxarod,
Cveni... (ar ismis. Tavmjdomaris zari) saerTod rasakvirvelia, me ric
xvs ar vaqcev yuradRebas.
swored somxeTis mTavrobis mTeli politika imaSi mdgomareobda,
rom gaewrTvna Tavisi reguliaruli Zalebi. amaSi daxmarebas uwevd
nen sxva da sxva ucxo saxelmwifoebi da arsebuli cnobebis mixedviT
vimeoreb, dRes da saerTod ukanasknel uTanxmoebis dros somxeTis
reguliaruli jari warmoadgenda gacilebiT ufro did Zalas, vidre
azerbaijanis jari, albaT amiT aixsneba, rom Tanaxmad somxeTis cno
bebisa iq ukve uqmoben gamarjvebas. operaciebi somxeTis jaris mxriv
ufro farTo xasiaTs iRebs, ufro bevri mimarTulebiT warmoebs,
vidre aderbeijanis mxriv. rasakvirvelia es imas ar niSnavs, rom es ga
Tavdeba somxeTis gamarjvebiT, Tu gagrZelda brZola. me minda vsTqva,
rom somxeTi ufro karg mdgomareobaSi da Zlieri aRmoCnda, vidre
azerbeijani da samxedro tradiciebis mixedviT, – am garemoebas yov
elTvis aqvs mniSvneloba. omis dawyebis mizezebi Zvelia. am mizezTa
Soris aris Zveli istoriuli dava, Zveli winaaRmdegoba, romelic
iyo somxeTsa da saTaTreTs Soris amier-kavkasiaSi. Cven viciT daax
lovebiT ra warmoadgens am urTierTobaTa interesebis maqsimums.
cxadia, rom azerbaijanis erovnul interesebs aqvs Tavisi maqsimu
mi amier-kavkasiaSi. azebaijanis erovnuli interesebis maqsimumi is
aris, rom ase Tu ise pirdapiri sazRvrebi hqondes osmaleTTan. es aris
ZiriTadi mizani azerbaijanis politikis mimarTulebisa saerTod. me
ar vgmob amiT ama Tu im mTavrobis, ama Tu im parlamentis politikas.
am mxriv, rasakvirvelia, somxeTi rogorc osmaleTsa da azerbaijans
Soris myofi did sawinaaRmdego Zalas warmoadgens. sworeT amiT Sei
Zleba imis axsna, rom azerbaijanis erovnuli interesebis maqsimumi
Zalian Znelad egueba somxeTis erovnul politikas. uknasknels aqvs
Tavisi maqsimumi da, rasakvirvelia, Cven ar wavagebT Tu isic gveqneba
gaTvaliswinebuli. ramdenad ufro fantastiuri gamodis gegma didi
somxeTis Sehqmnisa osmaleTis imperiis nangrevebze, Tan da Tan ram
217
denaT TviT didi saxelmwifoebi, romelnic xelis Sewyobas Sepirdnen
somxeTs, sxva da sxva dros did somxeTis Seqmnaze ocnebobden, ramde
naT es saxelmwifoebi, inglisi, amerika xels iReben am did somxeTis
Seqmnaze, ramdenad germaniaSi, londonSi, amerikaSi an parizis kon
ferenciaze amcireben am somxeTis farglebs, imdenaT ufro mwvave xa
siaTs iRebs amierkavkasiaSi somxeTis politika. misi survilia, rac
SeiZleba meti teritoria miisakuTros. sul erTia, somxeTis iqneba
es teritoria Tu azerbaijanis, radganac vimeoreb, imedi Tan da Tan
ikargeba, rom iq osmaleTis imperiaSi raime didi kompensacia xvdes
somxeTs. vimeoreb ramdenad ekargeba somxeTis politikur moRvaweebs
imedi 7–6 vilaietis miRebisa osmaleTisagan, imdenaT isini gafacice
biT eZeben kuTxeebs, sadac ruseTma imaT dausaxla somxebi da ayeneben
am somxeTis oazisis sakiTxs. undaT erevans SeukavSiron es oazisebi.
bolo dros usaTuod gamwvavda yarabaxis sakiTxi da usaTuoT xdeba
is istoriuli dapyroba, damSvideba e. i. xocva-Jleta im mahmadianebi
sa, romlebic gaCxirulni arian erevnis da axalcixis Soris.
arc erT fraqcias damfuZnebeli krebisas ara aqvs survili, rom
dRevandeli kreba da an saerTod Cveni krebuli gaxdes sagnaT. (ar is
mis) magram radgan karabaxi ufro Sors aris, vidre axalqalaqi, me ro
gorc nacionalisti movaled vracx Cems Tavs ganvacxado is, rac Cven
gvexeba da rac Cven ar Segvexeba; rom rezoliucia gamovitanoT da
davpirdeT kavkasiis xalxebs, rom saqarTvelo Searigebs somxebsa da
TaTrebs, romelnic ruseTma, inglisma da amerikam ver Seariga, es ra
sakvirvelia, saqarTvelos respublikas gauZneldeba. me mxolod minda
is vTqva, rom ramdenad es ambebi saqarTvelos respublikis interesebs
Seexeba, imdenad Cven valdebulni varT, rom darajaT vudgeT qarTvel
eris interesebs. Cven valdebulni varT am TvalsazrisiT uyuroT imas,
rac xdeba yarabaxSi. imasac gavimeoreb, rom ar minda vTqva, TiTqos
marto somxeTis politikis maqsimumi iyos saqarTvelosaTvis sawi
naaRmdego. azerbeijanis erovnuli politikis maqsimumic ewinaaRm
degeba Cvens interesebs, imitom, rom imdenad, ramdenadac is preten
ziebs acxadebs baTomze da eZebs gzas Savi zRviT evropaSi, imdenad
igi ewinaaRmdegeba saqarTvelos erovnul interesebs. magram amasTan
erTad Tqven yovelTvis gaxsovT, rom somxeTis erovnuli politikis
maqsimumi aris mimarTuli oazisebis gaerTianebisaken erevnis somx
eTTan. da es survili gaezardaT mas Semdeg, rac somxeTma sruliad
dakarga imedi osmaleTSi didi somxeTis Seqmnisa. es sakiTxi Seexeba
ara marto azerbeijanis sasicocxlo interess, aramed mimarTuli
aris Cveni interesebisakenac, da es imdenad, ramdenadac yarsis olq
is mahmadianebs, romelnic met nawilad qarTveluri sisxlisani ari
an aseTi politikiT didi safrTxe moeliT. gansakuTrebiT es Seexeba
artaanis olqs. im artaanis mahmadianebis mosaxleobas, romelnic hy
ofdnen erevnis somxebs axalqalaqis somxebisagan. rom es ukanaskneli
winaaRmdegoba interesebisa ar aris SemTxveviTi, rom is arafriT ar
218
Camouvardeba, yovel SemTxvevaSi SeiZleba iTqvas, aRemateba azerbei
janis erovnuli politikis maqsimums, amis Tqma SeiZleboda maSinac,
rodesac baTomis sakiTxi irCeoda; rom es ar yofila SemTxveviTi ami
si garkvevisaTvis, Semdegi ramis damateba SeiZleba, rom damfuZnebel
krebas mTeli suraTi hqondes Tvalwin dasaxuli da saerTod yvelam
icodes yovelgvari SesaZlebloba. rodesac baTomis sakiTxs swyvet
den, me vici somxeTis mTavrobis Tavmjdomare xatisovis azri, rome
lic Cven mTavrobas unda gaego, rogorc oficialuri azri somxeTis
mTavrobisa, mas uTqvams, rom somxeTs aqvs pirdapiri interesi baTomis
olqSi, Woroxis napirebze da rom baTomis sakiTxi ar unda daisvas mx
olod saqarTvelos iniciativiT da saqarTvelos interesebis Tval
sazrisiTo, aramed is unda gadawydes, rogorc saerTaSoriso sakiTxi,
somxeTis xalxTan kerZo SeTanxmebiTo. es ukanaskneli gancxadeba dam
yarebuli aris imazed, rom somxeTs, garda imisa, rom somxeTis oazise
bis gaerTianeba unda, mas unda axalqalaqis oazisi pirdapir daukav
Siros erevans. amis garda mas unda gasavali Savi zRvisaken. mxoloT
ara imisaTvis, rom rogorc azerbeijani daukavSirdes osmaleTs da
moiaxlovos pirdapiri porti gasavali zRvisaken. garda amisa maT
aqvT proeqti rkinis gzis gayvanisa baTomsa da yarsis Sua. es aris yov
el SemTxvevaSi somxeTis imperialistebis proeqti.
am rkinis gzas, – romelic somxeTis rkinis gza iqneba, – baTom-
yarabaRiT _ xom unda Tavisi miwa da swored am miwisTvis ibrZvian.
am proeqtze laparakobda xatisovi, roca is ambobda, rom baTomis
sakiTxs aqvs Tavisi mniSvneloba da is ise ver gadawydeba, rogorc
saqarTvelos sakiTxi, aramed is unda gadiWras, rogorc saerTaSo
riso sakiTxio, rom somxeTs aqvs Tavisi interesi am saqmeSio da sxv.
axla mogaxsenebT artaanis olqze, is umetesad dasaxlebulia sisxliT
qarTvel mahmadianebiT. am mahmadianobam ramdeni xania, rac saqarTve
los mTavrobas mimarTa, rom man is daixsnas Jletisagan. mTeli yarsis
olqis, kerZod Caldiris mahmadianebma peticiiTac ki mihmarTes saqa
rTvelos mTavrobas – dagvixseniT am Jletisaganao, sTxovden saqarT
velosTan SeerTebas da mis qveSevrdomebad miRebas. es Txovna ar aris
arabunebrivi, rom misTvis yuradReba ar mieqcia Cvens mTavrobas, – es
Caldiri aris axalqalaqis gverdze Cvens sazRvrebze, Semdeg is aris
im gzatkecilze, romelic axalqalaq-artaanisaken modis, artaani ki
Cvens xelSia. garda amisa, vimeoreb, es mahmadianebi qarTuli sisx
lisani arian. garda amisa am olqSi somxebi statistikuri cnobebis
mixedviT Zalian mcire ricxvs Seadgens, ai es olqi, miuxedavad aseT
mdgomareobisa, CvenTvis gaugebar mosazrebisa, sruliad moulod
nelad gadaeca somxeTs, miuxedavad imisa, rom yarsis da artaanis
olqebs bolomde unda gaeazrebinaT is bedi, romelic maT brestis
xelSekrulebam arguna. yarsi da artaanic, orive erTi da imave mo
sazrebiT inglisis sardlobas ekava, es imitom, rom ingliss ar undo
da yarsi da baTomi osmaleTs Cavardnoda xelSi. miuxedavad amisa, in
219
glisma brestis xelSekrulebis likvidacia gayo or nawilad: baTomi
TviTon daikava, yarsi ki somxebs gadasca. am rigad somxeTs Zalian io
lad Cauvarda xelSi yarsis olqi. dRes artaanSi da axalcixeSi sdgas
Cveni jari, es imitom, rom javaxeTi Cveni respublikis provincia aris
da somxebi cdiloben, rom riTac ar unda daujdes daimorCilon mah
madianebi da amiT saSualebas gvispoben, rom baTom-artaanis gasaRebi
CvenTvis iyos uzrunvelyofili.
Cveni mTavroba Rirsia sayvedurisa, rom mahmadianebis Txovnam mas
Tan ver gasWra da isini msxverplad Seewiren didi somxeTis Seqmnis
ideas aq, amier-kavkasiaSi, mas Semdeg, rac didi somxeTis Seqmnis idea
uimedo aRmoCnda osmaleTSi. Cvens mTavrobas amaze SeuZlia ganacxa
dos da Tqvenc daadasturoT is, rom mahmadianebis Txovna gamowveuli
iyo miT, rom iq ar datrialebuliyo iseTi ambebi, rogoric axla somx
eT-azerbaijanis Soris trialebs. SeiZleba mimdinare politikuri
pirobebis mixedviT es gamarTldes, magram erovnuli interesis mixed
viT amis gamarTleba istoriulad Znelia. Cemi mimarTva saqarTvelos
damfuZnebeli krebisa da mTavrobisadmi is aris, rom mTavroba ufro
metis energiiT da yuradRebiT udgas darajad saqarTvelos samxre
Tis sazRvrebs dawyebuli borCalos mazridan, vidre Sav zRvamde.
Cven damrigeblis roli ar SegviZlia miviRoT, magram Cveni mTavroba
da Cven valdebuli varT, Tu es omi ar gaTavda, miviRoT zomebi, raTa
am omma cudi Sedegebi ar moutanos Cvens sakuTar qveyanas, rom mZime
ar gaxdes Cveni politikuri mdgomareoba Cvens mazrebSi, romelnic
samxreTs akravan da romelSiac somex-mahmadianebi scxovroben. aseTia
mazrebi borCalosi, axalqalaqis, axalcixis da saerTod samahmadiano
saqarTvelo. me visurvebdi, rom Cveni mTavroba amas darajad dasd
gomoda da me visurveb, rom ar moxdes iseTi SemTxveva, rom Cven rame
wavagoT erovnuli interesis mixedviT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-on leo Sengelaias.
l. Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno! am
mokle xanSi amier-kavkasiis erebis cxovrebaSi moxda ori udidesi
mniSvnelovani aqti: erTis mxriT evropam icno Cveni damoukideblo
ba, xolo meores mxriT amier-kavkasiis erebi SeuTanxmden erTi meores,
rom Cven Soris arsebuli sadao sakiTxebi gadawyvetil iqnen SeTanxme
biT da mSvidobiani gziT. Tu pirveli maTgani iyo dagvirgvineba Cveni
ori wlis brZolisa, meore iyo garantia imisa, rom amier-kavkasia ar
gadaiqceoda meore balkaneTad, rom amier-kavkasiis erebi SesZlebdnen
bolos da bolos moewyoT TavianTi cxovreba ise, rom yovel maTgans
ecxovra damoukideblad. magram mogexsenebaT, rom Cveni ori wlis da
moukidebeli arseboba aRsavse iyo siurprizebiT da traRikuli mo
mentebiT. dRemdis Cveni cxovreba ise mimdinareobda, rom Tu erT dRes
arxeinad vgrZnobdiT Tavs, meore dRes iaraRs visxamdiT, erT dRes Tu
vzeimobdiT, meore dRes vstirodiT. dRes satiralia is ambavi, romel
zedac mogviTxrobs azerbaijanis parlamentis rezoliucia. erTi ase
220
Ti sabediswero da traRikuli momenti aris is brZola, romelic aze
baijanis da somxeTis Soris swarmoebs. da es brZola ar aris somxeTisa
azerbaijanis winaaRmdeg an azerbaijanisa somxeTis winaaRmdeg: igi
amier-kavkasiis erebis respublikebis damoukideblobis winaaRmdeg
aris mimarTuli. is SuRli, romelmac frTebi aixsna da romelmac mog
vca Tavisi sisxliani nayofi azerbaijanis da somxeTis Setakebis dros,
SeuZleblad sTvlis ara marto azerbaijanis da somxeTis damoukide
blobas, aramed mTeli amier-kavkasiis erebis fizikur arsebobas. da
Cveni movaleoba aris gaugzavnoT sastiki protesti imaT, vinc diri
Jorobs am Setakebas da ar cdilobs, rom sadao sakiTxebi azerbaijanis
da somxeTis Soris gadawydes mSvidobianobis gziT. amas Cven gvikarnax
ebs ara ubralo santimentalizmi da kacT-moyvareoba, mas gvikarnaxebs
amier-kavkasiis yvela respublikis sasicocxlio interesebi.
Tqven iciT, moqalaqeno, rom amas winad evropis imperialisteb
ma Cvens ers axali siurprizi SesTavazes. umaRlesma sabWom baTomi
porto-frankod gamoacxada. ras niSnavs es? gana imperialisturma
evropam ar icis, rom saqarTvelos ar SeuZlian jan-mrTelad arse
boba Tu masTan ar iqneba samahmadiano saqarTvelo? Tu mis xelSi ar
iqneba baTomi?! da Tu marTlac imperialisturi evropa amis momxrea,
rom baTomi porto-frankod gamocxaddes, es imas niSnavs, rom imperi
alisturi evropa ar aris momxre Cveni faqtiuri damoukideblobisa,
aramed is momxrea Cveni fiqtiuri damoukideblobisa. Tu Cven respub
likas Camoglejen saukeTeso nawilebs, uromlisod mas cxovreba ar
SeuZlia, es iqneba ara faqtiuri damoukidebloba. maSasadame Cven jer
kidev ar dagviZlevia imperialisturi safrTxe.
aseve unda iTqvas im sakiTxis Sesaxeb, romelic CrdiloeTidan mo
dis. Cven ar gvaqvs survili maTTan Setakebisa, magram Cven ar viciT,
rogori damokidebuleba, rogori urTi-erToba damyardeba Cvensa da
maT Soris.
da aseT pirobebSi amier-kavkasiis erebs marTebT Tavisi ZarRve
bis daWimva da mTeli Tavisi Zalebis mobilizacia, raTa winaaRudges
yvela im Zalas, romelic amier-kavkasiis respublikebis sasicocxlo
interesebis winaaRmdeg iqneba momarTuli, iqneba es evropiul imperi
alizmis mier warmoebuli, Tu aRmosavleTis fanatizmis mier.
aq mTavari sakiTxi ar aris marto yarabaxis sakiTxi. Cven win aris
ufro farTo sakiTxi. es aris teritoriis gamijvnis sakiTxi. da faq
tad ar gadaiqceva yvela is SeTanxmeba, romelic dadebula an daideba
Cvensa da azerbaijanis Soris, an azerbaijanis da somxeTis Soris, Tu
sakiTxi teritoriis gamijvnisa sabolood ar gadawyda. amitom Cveni
movaleoba aris, es sakiTxi daisvas dRis wesrigSi da gadawydes ise,
rom arc erTi ar Seiqnes Seuracxyofili, aravin ar iqnas daCagru
li. vfiqrob, rom aseTi gadawyvetiT realuri safuZveli Caeyreba im
sakiTxs, romlis Sedegebs ver vxedavT jer-jerobiT sinamdvileSi.
im rezoliuciaSi romelic aris gamogzavnili azerbaijanis
221
parlamentis mier, azerbaijanis parlamenti da masTan erTad yvela
fraqciebi, romelnic emxrobian am rezoliucias, im ambebis pasuxis
mgeblobas, romelic datrialda yarabaRSi, akisrebs somxeTis mTav
robas. me vfiqrob rom ori-sami dRis Semdeg uTuod aseTsave rezoli
ucias gamoitans somxeTis parlamenti da isic mTel pasuxis-mgeblobas
daakisrebs azerbaijanis mTavrobas.
ra Tqma unda Cven ver SeudgebiT imis gamorkvevas, Tu vin aris
mtyuani an vin marTali. magram erTi ram aris CvenTvis aSkara: mtyuani
aris is, vinc gaurbis SeTanxmebas, mtyuani iqneba is, vinc sadao sakiTx
ebis gadasawyvetad iaraRs mimarTavs. es aSkaraa CvenTvis, aSkaraa yve
lasaTvis.
batonebo! aq bevri laparaki zedmetia. yoveli Cvengani grZnobT,
Tu ramdenad damRupvelia is Setakeba, romelic swarmoebs azerbai
janis da somxeTis Soris. yoveli Cvengani grZnobs, rom am SetakebaSi
daiwveba da daiferfleba ara marto azerbaijani da somxeTi, aramed
mTeli amierkavkasia. amitom Cveni upirvelesi movaleoba aris Cvens
mezoblebs SevsZaxoT: SesdeqiT! amier-kavkasiis bed-iRbali da momava
li moiTxovs, rom amier-kavkasiis erebs Soris damyardes mSvidobiani
ganwyobileba.
nu gaaxarebT Tqvens mtrebs da nu daaRonebT Tqvens megobrebs!
(taSi).
Tavmjdomare. sityva baton gvazavas ekuTvnis.
g. gvazava (e.-d.) is Sexla-Semoxla, romelic arsebobs azerbaijan
sa da somxeTs Soris, ar aris axali. es aRmocenebulia saerTod ter
itoriis sakiTxis niadagze. es sakiTxi vrcelia, am sakiTxze bevri
muSaoba gvqonda. masze mec vmuSaobdi maSin, rodesac saqarTvelos
damoukidebloba ar iyo gamocxadebuli, magram samwuxarod verafers
ver mivaRwieT. yarabaxSi, zangezurSi da sxva adgilebSi isea gadax
larTuli azerbaijanis da somxeTis interesebi, rom TiTeuli maTgani
fiqrobs, rom mas im adgilebis gareSe cxovreba ar SeuZlia. somxebi
amboben, rom yarabaRSia maTi sasicocxlo interesebi, vinaidan iq Cveni
mosaxleoba bevriao, azerbaijani ambobs, rom iq mas didi ekonomiuri
interesi aqvs. da rodesac TiToeuli am saxelmwifoTagani ase uyurebs
yarabaRs, am sakiTxis ase iolad gadawyveta, rogorc warmoudgenia b.
ak. Cxenkels, Zalian Znelia. rasakvirvelia Cveni survilia maT Soris
dava SeTanxmebiT gadawydes, magram es mizans ver aRwevs da mxolod
survilad rCeba. es Cven bevrjer vscadeT, magram araviTari Sedegi
ar mohyolia. es sazogado movlena aris eris cxovrebaSi. aseTi Tav
iseburi tragedia aris msoflio movlenebSi, aseTi sakiTxebi xSirad
ar swydeba ise, rogorc Cvena gvgonia, xSirad SeTanxmeba ar xdeba da
sisxlis Rvra aucilebelia. magram Tu mxedvelobaSi miviRebT Cvens ex
landel mdgomareobas da im safrTxes, romelic CrdiloeTidan aris,
rasakvirvelia, Cven SegviZlia mivmarToT ama Tu im winadadebiT orive
ers. saqme imaSia, rom amier-kavkasias saerTod da yvela respublikebs
222
calke didi safrTxe moelis CrdiloeTidan. rac unda iyos, Cveni cxov
reba jer ganmtkicebuli ar aris. Cveni saxelmwifoebi iuridiulad
cnobili ar arian da aseT pirobebSi Sinauri cxovrebis sakiTxebis gad
aWrisaTvis ar unda iyos dava, Tundac Sig Caqsovili iyos sasicocxlo
interesebi. aseTi winadadebiT aucileblad unda mivmarToT somxeTs
da azerbeijans. am SemTxvevaSi yvelani unda gamovdiodeT im umTavre
si debulebidan, romelsac saxelmwifoebrivi idea hqvia. Cven vuyurebT
Cvens saxelmwifos, rogorc damoukidebel saxelmwifos, Cven amnairad
uyurebT mezobel saxelmwifoebsac. dRes or mezobels Soris Setakeba
xdeba. ibadeba kiTxva: rogor unda moiqces mesame saxelmwifo? am Sem
TxvevaSi Cven unda mivmarToT saerTaSoriso normebs da mis Tanaxmad
unda moviqceT. aq gamoTqmuli iyo azri, rom momrigeblis rols ver mi
viRebTo. Cemis azriT es ar aris marTali. Cven aucileblad unda gamov
ideT momrigeblis rolSi. Cven an Cumad unda viyveT da neitraliteti
davicvaT, an da gamovideT im formebSi, ra formebSiac gamodis sxva
saxelmwifo aseT SemTxvevaSi. es aris winadadeba megobruli Suamav
lobisa. es aris gaTvaliswinebuli saerTaSoriso uflebis mier. da me
ar vici, rad unda auqcioT Cven gverdi am uflebriv normebs. da aramc
Tu gverds ver auxvevT im normebs, romelic miRebulia saerTaSoriso
uflebaSi, aramed Cven mxolod es-Ra dagvrCenia.
Cven gvaqvs momarTva azerbeijanis parlamentisa da sxva formT
Cveni gamosvla mouxerxeblad mimaCnia.
erTi gamosavali gvaqvs Cven: es – mivceT winadadeba megobruli
Suamavlobisa. es iqneba cda, rom rogorme moxdes SeTanxmeba, Serige
ba, an arbitraJis saSualebiT gadawydes sadavo sakiTxi. mivaRwevT Tu
ara raime Sedegs ar vici, magram Cveni vali moxdili iqneba. Cven unda
vixmaroT yoveli RonisZieba da Tu Sedegs ver mivaRwevT, Cveni mTav
roba, rasakvirvelia, darajad unda idges Cveni erovnuli interese
bis dasacavad.
aq iTqva, Cveni mdgomareoba iseTia, rom SeiZleba am Setakebam,
romelic swarmoebs azerbeijansa da somxeTs Soris Sua, gamoiwvios
arasasurveli Sedegebi, radganac Cvens respublikaSi arian rogorc
somxebi, ise mahmadianebio. aseT pirobebSi mTavroba, rasakvirvelia,
valdebulia darajad udges Cvens erovnul interesebs. amitom Cveni
winadadeba aseTia, mTavroba unda gamovides winadadebiT megobru
li Suamavlobisa. aqedan Tqven xedavT, rom Cven winaaRmdegi varT im
nabijisa, romelic gadaudgams mTavrobis Tavmjdomares, romelmac
moiwvia ucxo saxelmwifoTa warmomadgenelni da sTxova, rom maT
SeeCerebinaT Setakeba azerbeijansa da somxeTs Soris. swored amaze
brZanebda b-ni Cxenkeli, rom SeuZlebelia ise davsvaT sakiTxi, rom
ucxo saxelmwifoni CavrioT Cvens Sinaur saqmeebSio. da swored aseTi
nabiji, romelic gadaudgams Cveni mTavrobis Tavmjdomares, aris Sec
doma da mgonia, ukeTesi iqneboda, Cveni mTavroba gamosuliyo mego
bruli Suamavlobis winadadebiT im SinaarsiT, rogorc es gansaz
223
Rvrulia saerTaSoriso uflebriv normebSi. sazogadod aseTi nabiji
miT ufro xelsayreli iqneba, rom ufro gaxSirdeba saqmiani molapar
akeba am saxelmwifoTa Soris da Seiqmneba erTgvari fsiqologia xalx
Si, gaarkvevs Cvens SegnebaSi imas, rom aucileblad saWiroa marTlac
TiTqmis yvela sakiTxebi morigeobiT gaTavdes. uamisod Cven gvekarge
ba ufro meti Rirebuleba – es aris Cveni damoukidebloba. swored es
ideebi maSin ufro iqnebian gaSuqebulni da Rrmad Seva xalxis Segne
baSi. es sasurveli iqneba yvela respublikisaTvis.
da amitom mokled kidev vimeoreb, rom saWiroa Cvenma mTavrobam
misces winadadeba am or saxelmwifos megobruli Suamavlobisa. ai es
gaxlavT Cveni winadadeba.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis sagareo saqmeTa ministrs.
evgeni gegeWkori sagareo-saqmeTa ministri. moqalaqeno! me, Tavis
Tavad cxadia, ar gavimeoreb imas, rac aq sakmaod iyo naTqvami. mxolod
ar SemiZlia Tqveni yuradReba ar SevaCero erT garemoebaze: CvenT
vis srulebiT ar aris, an ukeTesi iqneba, rom vsTqvaT, imdenaT sain
tereso sagans ar warmoadgens momenti pasuxis-mgeblobisa. Cven, rom
davdgeT im gzaze, rom SevideT, – amis uflebac, rom gvqondes kidec
– imis garCevaSi, Tu saidan daiwyo is, ris mowmenic Cven varT, vin aris
omis gamomwveveli mizezi, Cven mizans ver mivaRwevT. es arc Seadgens
Cvens kompetencias da arc mogvitans im Sedegebs, romlis miRwevasac
Cven vcdilobT. Cven unda gamovideT im samwuxaro faqtidan, rom
lis winaSec vdgevarT. amier-kavkasiis myudroeba darRveulia. ori
eri am mxarisa erTi-meores ebrZvis, brZola Rebulobs mkacr xasiaTs
da SesaZlebelia, Tu Tan da Tan gaizarda es samwuxaro movlena da
misi likvidacia ver SevZeliT, SesaZlebelia man miiRos saerTo xas
iaTi amier-kavkasiaSi, da, maSin, rasakvirvelia, dadgeba sabediswero
sakiTxi amier-kavkasiis respublikebis arsebobisa Tu ar arsebobis. ai
ase sdgas sakiTxi. me mivaqcev Tqvens yuradRebas imas, rom amier-ka
vkasia dRevandel politikur situaciaSi ganicdis uaRres kriziss.
CrdiloeTidan safrTxe ukve momdgari aris da aseT dros amier-kavka
siaSi datrialda saSineli ambavi, romlis winaSe Cven vdgevarT. yve
lasaTvis aSkara unda iyos, rom es gvimzadebs Cven did gansacdels.
Tu mdgomareoba aseTia, maSin yovlad miuRebelia is pozicia,
romelsac aq icavda pativcemuli b. veSapeli. misi pozicia, me unda
ganvacxado Tqvens winaSe, did fufunebad mimaCnia. saqarTvelos gand
goma da neitralitetis dacva im dros, rodesac is ambebi romelic
xdeba yarabaxSi, zangezurSi an yarsis olqSi, ar aris sruliad marto
azerbaijanis da somxeTis saqme, aramed saerToa, TviT saqarTvelos
saqmec aris, aseT dros gandgoma da neitralitetis dacva, Cemis az
riT, yovlad miRebulia. aseTi pozicia, Tavis Tavad cxadia, Cveni res
publikis yofna ara yofnis sakiTxs pirdapir dasvamda.
da Tu es asea, moqalaqeno, mTavroba, romelic darajaT udgas res
publikis interesebs, valdebulia miiRos yovel gvari zomebi, rom es
224
saSineli xifaTi Cvens respublikas Tavidan aacilos. da am SemTxveva
Si, unda vaRiaro me, dadgoma ganyenebul principebze, saerTaSoriso
uflebis Rirebulebaze, Cvenis azriT didi Secdoma iqneboda, vinaidan
sakiTxi swored ise sdgas, rogorc me mogaxseneT. Tu yarabaRis, zange
zuris da saerTod am Setakebis saswrafo likvidacia ar moxda, unda
ganvacxadoT Tqvens winaSe, maSin SesaZlebelia moxdes likvidacia
saerTod Cveni respublikebisa. aq mxolod Suamavlis rolis TamaSi, an
momarTva im saSualebisaTvis, romelTac SeuZlianT realuri Sedege
bi ar mogvitanon, dauSveblad mimaCnia. me yovelTvis amas mogaxsenebT
imitom, rom b. gvazavam ganacxada, rom mTavrobis nabiji, romelic ga
moixata imaSi, rom man moiwvia adgilobriv misiebis warmomadgenelni
da mimarTa maT winadadebiT, rom saqarTvelos mTavrobasTan erTad
maTac mieRoT monawileoba am saqmis likvidaciaSi, iyo Secdomao. me
vfiqrob, rom b. gvazava marTali ar aris. es saqarTvelos mTavrobis
movaleoba iyo da es movaleoba unda Seesrulebina, Tu undoda Tav
idan aecdina es xifaTi. (gvazava. jer winadadeba unda migecaT mego
bruli Suamdgomlobis!) amazed mogaxsenebT, iyo Tu ara es winadade
ba micemuli. me mogaxsenebT, rom saerTod saqarTvelos mTavrobis
pozicia aSkara iyo im konfliqtSi, romelic azerbaijansa da somxeTs
Soris iyo. me ar minda zogadi frazebiT vilaparako, dro wagarTvaT
da vimeoro truizmebi, rom solidaroba didi saqmea, rom es aucile
belia Cveni arsebobisaTvis da ganviTarebisaTvis, amis Sesaxeb bevri
Tqmula da dawerila. me mxolo minda Tqvens winaSe aRvniSno is nabi
jebi, romelic saqarTvelos mTavrobas gadaudgams yovel aseT SemTx
vevaSi da kerZod im SemTxvevaSi, romelzedac dRes gvaqvs baasi. Tqven
gaxsovT, moqalaqeno, oqtombris istoria, rodesac zangezuris mida
moebSi cecxlis ali datrialda. rogorc ki miiRo Cvenma mTavrobam es
cnoba 22 oqtombers, dauyonebliv mimarTa azerbaijanis da somxeTis
mTavrobas, dauyonebliv viZaxi, vinaidan 23 oqtombers ukve nota iyo
gagzavnili, sadac iyo aRniSnuli saSineli Sedegebi am Setakebisa da
moviTxovdiT orive mTavrobisagan, rom sadao sakiTxi, teritoriis
sakiTxi morigebiT gadawyvetiliyo.
rodesac Cven gavigeT, rom es Cveni winadadeba niadags moklebuli
ar aris, Cven ori notiT mivmarTeT orive mTavrobas, sadac varkve
vdiT, sadac moviTxovdiT... (gvazava: moviTxovT da ar vSuamdgom
lobT?!) Cven ar viciT ras eZaxis Suamdgomlobas b. gvazava. (gvazava:
Zalian samwuxaroa!) Tu Suamdgomloba niSnavs imas, rom Tqven mxolod
winadadebas aZlevT da Tu es iqneba miRebuli xom kargi, da Tu ara,
Tqven Tqvens adgilze jdebiT, amas Cveni mTavroba ver ikisrebda da
verc ikisrebs. Cven moviTxovdiT, radgan es sakiTxi ar aris mxolod
zangezuris da yarabaxis sakiTxi, es Cveni sakiTxic aris, Cveni xalxis
saWir-boroto sakiTxi. (gvazava: es niSnavs Sinaur saqmeebSi Carevas!).
davarwmuneb b. gvazavas, rom arc aderbeijans da arc somxeTs am
Cvens Carevis gamo protesti ar ganucxadebia da arc erTs amaSi Si
225
naur saqmeSi Careva ar daunaxavs. kidev mets vityvi. Tqven iciT, rom
es Cveni energiuli Careva gamarjvebiT dagvirgvinda da 23 noembers
Cven miviReT xelSekruleba, sadac iyo naTqvami is, rasac Cveni notiT
vTxoulobdiT. me 4-e muxli im xelSekrulobisa swored laparakobda
imaze, rom yvela sadavo sakiTxebi unda gadawydes an morigebiT, an
savaldebulo arbitraJiT. ras swuxs ase b. gvazava, me ar vici. (gva
zava: me vwuxvar Cvens saerTo interesebze). Cveni interesi moiTxovs
omis likvidacias...
me es moviyvane imitom, rom TqvenTvis damenaxvebina, Tu ra pozi
cias adga mTavroba, ra zomebs Rebulobda, rom CvenSi amier-kavkasiis
erTa Soris uTanxmoebas adgili ara hqonoda, magram Tqven iciT, rom
miuxedavaT im xelSekrulebisa, romelic daidva 23 noembers 1919 w.
da romlis mowmebaT arian aRniSnuli saqarTv. sagareo ministri da
amerikis umaRlesi komisris moadgile amerikis polkovniki rei, mi
uxedavaT aseTi xelSekrulebisa Cven gvaqvs saqme ambebis recidivTan.
Cveni pozicia igive darCa, rac iyo wineT da sworeT Cveni mTavrobis
Tavmjdomaris nabiji gaxlavT gagrZeleba Cveni politikisa. man upir
veles yovlisa, mimarTa winadadebiT misiebis Sefebs, rom Tavis mxriT
maTac mieRoT zomebi, (aq araviTari Careva ar yofila!) rom es saqme,
yarabaxis istoria morigebiT gaTavebuliyo. es iyo da es. aq aravi
Tari Sinaur saqmeebSi Carevas adgili ar hqonia da arc eqneba. rac Se
exeba TviT am sakiTxis gadawyvetas, amazed iyo miRebuli zomebi, rom
sazogadod amier-kavkasiis konferencia Semdgariyo da Tqven iciT,
rom es konferencia Sesdgeba xval. magram saubeduroT, me ara maqvs
araviTari ufleba ganvacxado Tqvens winaSe, rom es konferencia sa
survel Sedegebs miaRwevs da amier-kavkasiaSi mSvidobianoba damyar
deba. amis safuZveli Cven ar gvaqvs. mxoloT erTs vityviT, rom saqa
rTvelos mTavroba yovel zomebs miiRebs, yovel Rones ixmars, rom es
saSineli ubedureba, marTlac traRediad ar gadaiqces. am mxriv Cvens
movaleobas SevasrulebT. (veSapeli: konkretiulad?).
konkretiulad Cven SevitanT winadadebas, rom Tanaxmad Cven So
ris dadebul xelSekrulebisa, yvela sadavo sakiTxebi gadawydeba
morigebiT an arbitraJiT! (veSapeli: frazeologia?)
rodesac aseTi Rirebulebani frazaT xdeba da xelSekruleba
faratina qaRaldaT, TavisTavad cxadia, rom maSin marTlac Cven skep
tikebi unda gavxdeT da am konferenciis dadebiTi, kargi Sedegebis ime
di ar unda gvqondes. amaze mogaxsenebT: moqalaqeno, Suamdgomlobis
meti saSualeba Cven ar gvaqvs. (veSapeli: mec magas vambob!) am saSuale
bas Cven vixmarT. me aq gamovdivar, rogorc mTavrobis warmomadgene
li, me valdebulaT vracx Cems Tavs damfuZnebel krebas movaxseno, rom
mTavroba amowuravs yovelnair saSualebas, rom es saqme moagvaros.
is Tavis vals Seasrulebs da Tu amas Sesaferisi Sedegebi ar mohyveba,
rasakvirvelia, Cven amisaTvis pasuxisgebaSi veravin migvcems. Secda
veSapeli, rodesac man brZana, rom saqarTvelos mTavrobam ver miiRo
226
Sesaferisi zomebi Caldiris istoriaSio. me unda aRvniSno Tqvens
winaSe, ro es ase ar aris. marTlac Cven gvqonda cnoba da agreTve
gvqonda saqme realur faqtebTan, romelic gvarwmunebda imaSi, rom
Caldiris raionSi xdeba mcxovrebTa Jleta da agreTve maTi gandev
na. ara erTma da orma axalma ltolvilma Seafara Tavi, Seexizna saqa
rTvelos sazRvrebs. mTavrobam Tavis warmomadgenlis saSualebiT
erevanSi warudgina somxeTis mTavrobas Tavisi protesti, sadac is
aRniSnavda aseT moqmedebis dauSveblobas. (veSapeli: gamoqveynebuli
ar yofila!) me Tqven mogaxsenebT faqts, xolo yvelafris gamoqveyneba,
rac xdeba, saWiro ar aris. is zomebi, romelsac Cven mivmarTeT yar
sis olqSi da yarabaRis istoriaSi, aseTive zomebi miviReT meore
saxelmwifoSiac. am SemTxvevaSi Cveni pozicia iseTi iyo, romelsac
mivyevarT erTa Soris solidarobisaken. Cven mets veravin mogvTxovs.
yovelive is, risi gakeTebac SegveZlo, Cven gavakeTeT da Tu marTlac
borotebam imdenad gaidga fexi amierkavkasiis farglebSi, rom misi
amogleja ver SevZeliT, Tavis Tavad cxadia, rom aq danaSuli saqa
rTvelos mTavrobas ar miuZRvis. aseTia moqalaqeno, Cveni azri da
vfiqrob, rom TviT-dacvis instiqti aiZulebs rogorc azerbeijans
ise somxeTis mTavrobas, daubrunden sworeT im meTods, romelic xe
lSekrulebaSi aris aRniSnuli, teritorialur sakiTxebis gadaWris
Sesaxeb. aseT imeds ar vkargavT da momavalSi muSaoba konferenciisa
gviCvenebs Tavis Sedegebs. vimeoreb, mTavroba yvela saWiro zomebs
miiRebs am ambebis salikvidacioT. (taSi).
Tavmjdomare. sityva b. ter-stefaniancs ekuTvnis.
b. ter-stefanianci. (daSn.) me, batonebo, rogorc bolo ora
tors cota sityva mrCeba. yvelaferi naTqvami iyo, magram mogaxsen
ebT im azrs, im Sexedulebas romelic me dRes miviRe, rodesac mov
ismine azerbeijanis parlamentis sagangebo sxdomis rezoliucia, da
agreTve misi protesti. da unda mogaxsenoT me Tqven, rom rodesac is
protesti wavikiTxe, SevniSne, rom es aris ara Tu rezoliucia ar
amed, is aris saCivari. me im azrisa gaxlavarT, rom azerbeijanis par
lamenti cdilobs, rom aq gvaCvenos Tavis Tavi, ise TiTqos araferi
codva ar hqondes. iseTi STabeWdileba moaxdinos Cvenze, rom azer
beijans araferi danaSauloba ar hqonia. mas surs ise daanaxos yvelas
suraTi, rom TiTqos somxeTis mTavrobis gankargulebiT yarsis olqSi
yvelafers anadgureben da mTel xalxs Jleten. es marTali ar aris.
marTali mxolod is aris, rom Cven miviReT protesti, magram yvela
protesti xom marTali ar aris. me mgonia, Tqven kargaT mogexsenebaT
is faqtebi, romelic Cven xelT gvqonda. Tqven gaxsovT is xelSekrule
ba, romelic saqarTvelos hqonda azerbeijanTan, magram iq araferia
dawerili imis Sesaxeb, rom azerbeijanma Tavisi agentebi gagzavnos
baTomSi da iq ajanyeba moaxdinos. me vici da Tqvenc kargad iciT, rom
mTeli yarsis olqi, ar emorCileba mTavrobas. da Tu mTavroba iZu
lebuli iyo zomebi mieRo da amisaTvis azerbeijanis mTavrobas ki
227
aseTi rezoliucia gamoetana, me es ar vici. me is vici, rom, roca b.
axverdovi modioda erevanSi, 5 milioni mihqonda ajanyebis mosawyo
baT. Cven gvaqvs cnoba, rom es iyo agitaciis sawarmoebeli fuli. (ve
Sapeli: imitom waarTves albaT!) mis mdivans waarTves 1 1/2 mil. mane
Ti, sxva da sxva instruqciebi saxelmwifoebrivi mniSvnelobisa. Tqven
unda icodeT, rom azerbeijanis Zlieri survilia iyos nawili didi
osmaleTisa, osmaleTs ki unda iq Tavisi gegemoniis damyareba. is am
bebi, romelic axla xdeba ar aris sasiamovno, SeiZleba mas cudi Se
degebi mohyves amier-kavkasiisaTvis, magram zangezuri, naxiCevani da
yarabaRi is xidebia, romliTac azerbeijans surs osmaleTs dauaxlo
vdes da SeuerTdes. amitomac aris magrad ebRauWeba azerbeijani am
adgilebs. Cven yovel SemTxvevaSi ar varT mowveuli imisaTvis, rom es
gavarCioT, miT umetes Cven gvaqvs protestebi da rezoliuciebi mx
olod erTis mxriv, meores mxriv ki, jer es ara gvaqvs. amitom sruli
ad samarTliania is winadadeba, romelic Semoitana ak. Cxenkelma, rom
xalxma, damfuZnebelma krebam yoveli Rone unda iRonos, rom es sisx
lis Rvra Sewydes, rom ufro kargaT vebrZoloT im mters, romelic
karze momdgaria. (taSi aqa-iq.)
Tavmjdomare. soc.-dem. fraqciis mier winadadeba aris Semotani
li. gTxovT waikiTxoT.
mdivani kiTxulobs:
„moismina ra azerbeijanis parlamentis rezoliuciis mimarTva
kulturul xalxTa parlamentebisadmi yarsis olqSi da erevnis gu
berniaSi momxdar ambebis gamo da iqonia ra msjeloba am saganze, dam
fuZnebeli kreba aRniSnavs, rom
1) xmliT gadaWra nacionalur-teritorialuri sakiTxebisa sazo
gadoT dasagmobi da gasakicxia. kerZod am SemTxvevaSi Tavis Sedege
biT is damRupvelia upirveles yovlisa TviT azerbeijanisa da somxe
Tis xalxebisaTvis.
2) amave dros or moZme erTa Soris mtroba da sisxlis Rvra xe
lsayrelia mxolod imaTTvis, vinc cdilobs amier-kavkasiis damou
kidebel respublikebis damxobas da demokratiis xangrZlivi brZoliT
monapovar Tavisuflebis mospobas. damfuZnebeli kreba Rrma mwuxa
rebas gamosTqvams imis gamo, rom darRveulia 1919 w. 23 noembris
dadebuli SeTanxmeba azerbeijansa da somxeTs Soris.
amis gamo damfuZnebeli kreba mouwodebs moZme respublikebs ad
erbeijans da somxeTs energiuli zomebi miiRos ubedurebis SesaCe
reblad da sadao sakiTxebis morigeobiT dasaTaveblad. amasTanave
avalebs saqarTvelos mTavrobas, romelsac didi xania gadadgmuli
aqvs saWiro nabijebi amier-kavkasiis respublikaTa Soris sruli Se
Taxmebisa da solidarobis dasamyareblad, dauyovnebliv miiRos Ses
aferi zomebi“.
damfuZnebeli kreba avalebs prezidiums es rezoliucia acnobos
azerbeijanis da erevnis parlamentebs.
228
Tavmjdomare. sxva proeqti xom aravisa aqvs? an sityvas xom ara
vin inebebs? sityva aravis ar surs. kenWs vuyri. vin aris winaaRmdegi
winadadebisa? winaaRmdegi aravin aris. Tavi vin Seikava? aravin. ma
Sasadame winadadeba miRebulia erTxmad. sxdoma daxuruli gaxlavT.
229
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meTerTmete sxdoma
(11)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. muxlobrivi ganxilva kanon-proeqtisa – oficerTa da jariskac
Ta tanisamosis formis Secvlis Sesaxeb.
3. zogadi ganxilva sadisciplino wesdebisa.
dRis wesrigi:
231
3. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – saqarTvelos
muzeumis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. momxsen
ebelia n. imnaiSvili.
4. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – centraluri
samecniero arqivis daarsebis Sesaxeb. momxsenebelia n. imnaiSvili.
5. dekreti – saxelmwifo miwebze madnis kvleva-Ziebisa da da
muSavebisaTvis micemul mowmobebisa, miCenis aqtebisa da xelSekru
lobaTa gauqmebisa. moxsenebelia kir. niniZe.
6. dekreti – binebisa, oTaxebisa, kuTxeebisa, savaWro, samrewvelo,
saxelosno da sxva sadgomis udidesi qiris dawesebisa. momxsenebelia
m. rusia.
7. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – nafic msajul
Ta sasamarTlos debulebis Secvlis Sesaxeb. momxsenebelia m. rusia da
gr. giorgaZe.
8. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – mkvidrTagan mi
tovebul yofil saxazino sanadelo miwebis saxelmwifo fondSi gad
asvlis Sesaxeb. momxsenebelia kir. niniZe.
9. pirveli (zogadi) ganxilva sadisciplino wesdebisa. momxsenebe
lia zaq. guruli.
Tavmjdomare. dRiuri wesrigis Sesaxeb Semosuli gaxlavT Semdegi
winadadebani: pirveli – iuridiuli komisia moiTxovs daebrunos mas
ukan dekreti saxelmwifo miwebze madanis aqtebisa da xelSekrule
baTa gauqmebisa. meore – Sinagan-saqmeTa saministro mTavrobis
davalebiT Suamdgomlobs, rom radgan mTavrobas jer ar ganuxilavs
dekreti binebisa, oTaxebisa, kuTxeebisa, savaWro, samrewvelo, saxe
losno da sxva sadgomis qiris dawesebisa, es proeqti moixsnas dRiuri
wesrigidan. mesame – agrarul komisiis winadadeba, rom kanon-proeqti
mkvidrTagan mitovebuli yofili saxazino sanadelo miwebis saxelm
wifo fondSi gadasvlis Sesaxeb, daebrunos mas gadasamuSaveblad.
es sami sakiTxi Tanaxmad reglamentis ZaliT moxsnili iqneba dRi
ur wesrigidan. amgvarad, dRiuri wesrigi damtkicebuli gaxlavT.
pirvel sakiTxis Sesaxeb mogaxsenebT batoni s. mdivani.
s. mdivani kiTxulobs meore muxlobriv ganxilvas kanon-proeqti
sas – oficerTa da jariskacTa tanisamosis formis Secvlis Sesaxeb:
232
2. respublikis armiis da gvardiis oficrebs axali formis tansac
melis SeZenisaTvis mieces daxmarebis saxiT erTdroulad ori aTasi
(2.000) maneTi TviTeuls.
3. am kanonis meore (2) muxlSi aRniSnuli saWiroebisaTvis gace
mul iqnes saxelmwifo xazinidan samxedro ministris gankarguleba
Si samxedro uwyebis 1919/1920 wlis xarjT-aRricxvis damatebad ori
milioni oTxas ocdaTeqvsmeti aTasi (2.436.000) maneTi.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi kanon-proeqtisa? aravin. miRe
bulia. gTxovT waikiTxoT aRwera formisa.
233
savele forma oficerTaTvis:
iaraRi:
234
qveiTa jarSi:
artileriaSi:
cxenosan jarSi:
sainJenero jarSi:
235
gasarCevi niSnebi jariskacTaTvis:
kakarda:
aqselbantebi:
dezebi:
Sesakravebi:
numeracia:
236
generalur Stabis oficrebisaTvis, rodesac isini asruleben im
Tanamdebobas, sadac Stabis mixedviT unda iyos generaluri Stabis
oficeri – saxelmwifo gerbi.
gasarCevi niSnebi:
237
meore zogadi ganxilva sadisciplino wesdebisa.
238
debaSive Seetana iseTi Tavi, romlis ZaliT arc erT ufross ar eqneba
SeZleba borotad isargeblos Tavis xelqveiTis mimarT zemoxsenebul
TaviT. upirveles yovlisa disciplinarul sasjelis miniWebis ufle
ba eZleva mxolod brigadis ufross. imaze uncros oficers an ja
riskacs sasjelis miniWebis ufleba ar aqvs. maT SeuZliaT mxolod
moaxsenon ufross damnaSavis Sesaxeb da misi gankarguleba Seasru
lon. aq mizani imaSi mdgomareobs, rom ufro samarTlianad moxdes
sasjelis miniWeba. Semdeg wesdebis ZaliT, unda SemoRebul iqnes yve
la erTeulebSi sasjelis Jurnali, romelSiac sisworiT unda iqnes
Cawerili yoveli SemTxveva disciplinalur sasjelis dadebisa. Sem
deg aTaseulis ufrosebi valdebulni arian es Jurnalebi usaTuod
gadaaTvalieron da maSasadame gaigon sisworiT aris misjili esa Tu
is danaSauli Tu ara? Tu ar aris sisworiT misjili, man unda miiRos
zomebi, raTa aseTi ar moxdes SemdegSi. magram komisia ar daendo aseT
SesaZlebel samarTlianobis dacvas da wesdebaSi Seitana iseTi mux
li, romlis ZaliT yvela gundSi SemoRebuli iqneba komisia Semdgari
aTasi ufrosisagan da ori gundis ufros jariskacebisagan, romelic
valdebuli iqneba gansazRvrul droSi gadasinjos erTeulebSi ar
sebuli Jurnali da gaigos ramdenad samarTlianad swarmoebs sasje
lis dadeba da agreTve misi sisruleSi moyvana. yvela dasjils ufle
ba aqvs komisias saCivriT mimarTos Tu is grZnobs, rom usamarTlod
aris dasjili an ufro mkacrad aris dasjili, vinem es mas ekuTvnis. ai
yvela is, ris Setanasac Seecada wesdebaSi komisia da vinaidan disci
plinaluri wesdebis uqonloba jarSi xels uSlis am jaris muSaobas
da mowyobas, amitom komisia Suamdgomlobs Tqvens winaSe miiRoT es
disciplinaluri wesdeba da gaataroT igi.
Tavmjdomare. winadadeba aris Semosul msjelobis dasrulebis
Sesaxeb. msjeloba dasrulebulia. es dekreti gava kanon-proeqtis
saxiT. muxlobrivi ganxilva moxdeba Semdeg kviraSi. vinaidan dRiu
ri wesrigi amowurulia, gTxovT moismonoT Semdegi sxdomis dRiuri
wesrigi.
mdivani kiTxulobs.
Tavmjdomare. sxdomas daxurulad vacxadeb.
sxdoma 1 1/2 saaTze ixureba.
239
240
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meTormete sxdoma
(12)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. SekiTxva damf. krebis wevris veSapelisa tyis kanonis Seus
ruleblobis Sesaxeb.
3. dekreti damf. krebis xelov. komis. gankarg. 3000.000 man ga
dadebisa „26 maisis“ dResaswaulis mosawyobad.
4. dekreti tfilisis samxedro skolis saWiroebisaTvis 195.000
man. damatebiT gadadebisa.
5. dekreti aleqsandres saxelobis bavSvTa TavSesafris Statis
da xarjT-aRricxvis damtkicebisa.
241
komisiaSi gadasacemi kanon-proeqtebi:
dRiuri wesrigi:
242
1. damfuZnebeli krebis wevris gr. veSapelis SekiTxva
mTavrobisadmi tyis kanonis Seusruleblobis Sesaxeb.
243
dauyovnebliv ZalaSi Sesvlisa, Tavis-Tavad cxadia, rom es dekreti
unda ganxorcildes yovelive siCqariT. faqtiurad, SeiZleba iTqvas
rom es dekreti dResac ar aris ganxorcielebuli, an Tu aris ganx
orcielebuli, ara ise, rogorc amas kanonmdebeli gulisxmobda. ram
denime faqts mogaxsenebT am tyis sakiTxis Sesaxeb. ai, magaliTad, saCx
eris raionSi aris didi tye, romelic saxeliT TavadiSvilebisa iyo
– wereTlebisa, magram namdvilad Zalian bevri glexi iyo mesakuTre im
tyisa sxva da sxva gziT. aris sofeli, romelic TiTqmis Casaxlebuli
aris im tyeSi, romelic exla saxelmwifo tyed aris gadaqceuli. am
tyis mesakuTreebis da saerTod soflis meurneobis dakmayofilebis
Sesaxeb iyo ramdenime Suamdgomloba damfuZnebl krebaSi, agrarul
komisiaSi, iyo Suamdgomloba satyeo uwyebaSi da kidev mTavrobis
TavmjdomaresTan. am 5 dekembris dekretis gamocemis Semdeg, rogorc
damfuZnebel krebis agrarul komisiaSi, ise saministroSiac upasuxes
dainteresebul soflis sazogadoebas – iq ramdenime soflis sazoga
doeba aris dainteresebuli, magram sakiTxi aRZra argveTis sazoga
doebam – upasuxes, rom Tqven dakmayofilebuli xarT, radgan dekreti
gamoica da Tqven ufleba gaqvT normis farglebSi miiRoT tyeo. aseTi
iyo pasuxi. namdvilad ki, marTalia ukanasknel dros saCxereSi ar vy
ofilvar, magram dekretis gamocemis Semdeg viyavi da araviTari nabi
ji ar aris gadadgmuli, rom es dekreti ganxorcielebuli yofiliyo.
rodesac me SevekiTxe saCxeris Temis gamgeobas, Tu rogor fiqrobdnen
am dekretis ganxorcielebas saerTod da kerZod im sakiTxis gadawyve
tas, romelic glexebis mier aris aRZruli da romlis Sesaxeb mosu
li aris pasuxi damfuZnebl krebidgan, saCxeris Temis gamgeobam aseTi
pasuxi mogvca, rom es sakiTxi Zalian rTuli aris, tye Zalian didi,
monawileni Zalian bevri, aq gansakuTrebuli komisia aris saWiro da
rac Seexeba imas, rom sanamdis es tye sakuTrebad gamocxaddebodes, ma
namde ufasod sargeblobis ufleba hqonodaT, rasac glexi iTxovs Ta
naxmad dekretisa, amaze Temis Tavmjdomarem sTqva, rom dekretSi swe
ria, rom mieces xe-tyis masalis gansazRvruli norma, magram, radganac
ar sweria Tu ramdeni unda mieces – Cven ar SegviZlian amis Sesruleba,
sanam ar mogvecema instruqcia, Tu ramdeni unda mivceTo. es dekreti
ar xorcieldeba imitom, rom adgilobriv administratiul organoebs
– erobebs, Temebs araferi ar SeuZliaT gaakeTon, imitom, rom dekret
Si ar sweria, ramdeni unda mieceT mesakuTreebs. uwyebebi ki instruq
cias ar gzavnian, romelic miwadmoqmedebis saministrom am dekretis
gansaxorcieleblad Seadgina, e. i. gamosca Tebervlis 20-s. me ar vici
es iyo Tu ara Sedegi SekiTxvisa, imitom, rom qronologiurad Teberv
lis 19 iyo Semotanili SekiTxva da 20 Tebervals b. xomerikma moicala
instruqcia Seedgina im kanonisaTvis, romelic iyo gamocemuli saCqa
rod. magram iyo faqti am instruqciis Sedgenamde, yovel SemTxvevaSi
es iyo saCivari erT-erT damfuZnebel krebis wevrisa agrarul komisi
aSi, romelSic saerTod axasiaTebda goris mazras tyis sakiTxis glaxa
244
mowyobas da kerZod aRniSnavda, rom dekreti ar xorcieldebao. am
damf. krebis wevris gancxadebis gamo agrarul komisiam – es oqmi aris
dawerili – Tebervlis 4-s daadgina, rom (kiTxulobs).
es iyo 4 Tebervals. rogorc mogaxseneT Tebervlis 20 b. ministr
ma gamosca instruqcia. kidev erTi faqti. am dekretis gamocxadebis
Semdeg axalcixidan iyvnen miwaT-moqmedebis saministroSi sofel oS
oris glexebis warmomadgenlebi da maT ganacxades, rom maT tyis gamge
– mcvelebi ukrZalaven tyidgan xe-tyis gatanas. es tyis alagi yovelT
vis iyo wyarod xe-tyis masalis mowodebisa javaxeTSi da ai am tyis
mcvelebi acxadeben, rom es saxelmwifo tye aris da ar SeiZleba rame
moiWraso. ase rom sadac aseT rameebs hqonda adgili, da me mxolod
nacnob faqtebs geubnebiT, imitom rom damfuZnebel krebis agrarul
komisiaSi iyo Semotanili da darwmunebuli var, rom es magaliTe
bi tipiuria yvela sxva mazrebisaTvis, rom ufasod aravis ar eZle
va tyis masala winaaRmdeg dekretisa. da saerTod ki grZnobT metis
met fiskaluri xazinis interesebis dacvas tyis sargeblobis sakiTx
Si, romelic aucileblad uweso movlenas warmoadgens, imitom, rom
ufro auaresebs glexebis mdgomareobas, vidre Zveli reJimis dros
iyo. es aris faqti.
mogexsenebaT, rom adgilobriv magaliTad, saCxeresa da axalcixe
Si ase iyo. amas xsniden imiT, rom Cven ar SegviZlia tyeebi gavanawi
loT, sanam instruqcia ar gveqnebao. sCans, rom saministroSi ar apire
ben instruqciis gamocemas. amboben, rom miwaT-moqmedebis saministro
principialurad ar eTanxmeba damfuZnebeli krebis dekretso, da erT
gvar gaWianurebiT, ucxo sityva rom vixmaroT, sabotaJiT unda, rom
sxvanairi mdgomareoba Seqmnas. amis Sesaxeb kategoriuli gancxadeba
iyo da Tu vinme winaaRmdegs ityvis, me mousmen mas.
SiSi iyo, rom instruqcia aRar iqneboda. instruqcia mainc dai
wera Tebervlis 20 1920 wels. instruqciaSi sul 10 muxli aris, mag.
zogi am muxlebidan, me mgonia ewinaaRmdegeba TviT dekrets.
yovel SemTxvevaSi es instruqcia ar warmoadgens iseTs nabijs
miwaT moqmedebis saministroisas, rom dauyonebliv, umtkivneulod
da mcxovrebTa sasargeblod iyos cxovrebaSi gatarebuli damfuZne
beli krebis dekreti, aramed is warmoadgens iseTs ganmartebas, rom
saministro iyenebs yovel sabuTebs, an kanoniers dekretis mixedviT,
an ukanonos, rom faqtiurad mainc ar iqnas gatarebuli dekreti ise,
rogorc egonaT TviT avtorebs. ai magaliTad instruqciis me-5 muxli
ambobs (kiTxulobs instr. me-5 muxls). dekretSi aris laparaki sof
lis sazogadoebis da soflis tyeebis Sesaxeb. me-4 muxli dekretisa
ambobs.(kiTxulobs me-4 muxls).
ese igi saxelmwifod gamocxadebis Sesaxeb dekreti aZlevs sa
Sualebas miwaT-moqmedebis saministros mxolod soflis sazoga
doebis da sakuTari tyeebis Sesaxeb. rac Seexeba sxva tyeebs, amis sa
Sualeba miwaT-moqmedebis saministros ar aqvs dekretiT. amis Sesaxeb
245
dekretSi araferia naTqvami, rom ar SeiZleba tyis micema, Tu tye aris
gamocxadebuli saxelmwifod gansakuTrebuli mniSvnelobis gamo. es
rom yofiliyo dekretSi, maSin gaugebari iqneboda is kamaTi, rome
lic iyo momxseneblis an am kanon-proeqtis damcvelebis da SemkiTx
velis Soris, romelic aris aRbeWdili stenografiul angariSSi. iq
momxseneblebi ambobdnen: Cven ar gveSinia imisi, rom kerZo mesakuTres
miecema tyeo Tundac iseTi, romlis saxelmwifo mniSvneloba aSkaraa
imitom, rom aseTi bevri ar aris. an da rom iyos kidec mesakuTre, da
icavs am tyes Tu ki darwmunebuli iqneba, rom is misi sakuTreba aris.
rodesac es gamocxadebuli iyo, miwad-moqmedebis saministros ar
qonda ufleba Tavis satyeo administraciisTvis mieca instruqcia,
rom Tqven SegiZliaT gamonaklisi dauSvaT, Tu tye saxelmwifoebriv
mniSvnelobis ariso. es exeba sxvadasxvanair tyes. exeba kerZo mesa
kuTris tyes da dekreti araviTar saSualebas aseTnair ganmartebi
sas ar aZlevs miwad-moqmedebis saministros. es warmoadgens, albaT,
imas, rom miwad-moqmedebis saministro iyo winaaRmdegi am dekreti
sa, swored am saganSi da Tavis instruqciiT unda axla meore kanoni
gamosces. Tavis Tvalsazriss anxorcielebs instruqciis ZaliT. es im
instruqciaTa rigs ekuTvnis, romelic saidumloebiT aris moculi da
winaaRmdeg Cveulebisa da adaTisa ar cxaddeba gazeTebSi. moqalaqem
unda gaigos, rogor ganmartebas aZlevs saministro damfuZnebel kre
bis kanons. aris kidev ori muxli, Tumca yvelas ar wagikiTxavT, Tumca
SemiZlia vTqva, rom yvela muxli warmoadgens survils axal kanonis
gamocemisas (kiTxulobs me-9 muxls). Tu damfuZnebeli kreba akanonebs
ufasod xe-tyis masalis micemas gansazRvrul dros da alags, e. i. im
tyeebidan, romelnic winad soflis sakuTrebas warmoadgendnen da
amisTvis visac sWiria, xe-tyis masala ufasod unda mieces, maSin Tav
is Tavad cxadia, rom yovlad SeuZlebelia damfuZnebeli krebis kat
egoriuli gancxadebis Semdeg, rom es ufasod aris misacemio, samin
istrom gamoacxados, rom 10% gadasaxadi aris savaldebuloo. jer
erTi, rom misi gadideba SeiZleba iseT zomamde, rom SesaZloa TiTqmis
Seedaros xe-tyis masala Cveulebriv sabazro fass, magram amas Tavi
davaneboT. imis Semdeg rac damfuZnebeli kreba acxadebs amas ufa
sod, datoveba 10% gadasaxadisa warmoadgens damfuZnebeli krebis
dekretis darRvevas da im politikis ganxorcielebas, romelsac mi
wad-moqmedebis saministro ukarnaxebda satyeo gamgeobas. es dekreti
ar varga, cxovrebaSi ar gatardeba, da amitom Znelad hkidebdnen xels
amis gatarebas. es instruqcia Tebervlis 20-s aris gamocemuli, magram
SemiZlia vTqva, rom Tu am instruqciis gamoucemlobiT amarTlebd
nen dekretis ganuxorcieleblobas, amis Semdegac, rogorc saval
debulo, es dekreti arsad ar aris gatarebuli. axalcixis mazraSi
SemTxveviT Camoutana axalcixis erobas saaRdgomod Tebervlis 20-s
gamocemuli instruqcia erTma kerZo pirma. es iyo axlad gadmoyvani
li erT-erT raionul komisiis mdivani, romelic gadmoiyvanes goris
246
agrarul komisiidan, romelsac ar SeuZlia mTeli samazro masStabiT
muSaoba da aris mxolod mimReb komisiis moxele. da TviT instruqciis
gamocxadebis Semdeg am wlis martis 3-s, miwad-moqmedebis saministros
satyeo ganyofilebas dauyenebia mTeli rigi kiTxvebisa. aris 7 kiTxva
rusulad dawerili. mogaxsenebT qarTulad. aq aris kiTxvebi yvela im
sagnebis Sesaxeb, romelic Seexeba am dekrets. magaliTad aseTi kiTx
vaa: romeli soflebi sargebloben servitutis uflebiT, ramdeni tye
hqondaT, ramdeni sofeli SeeZlo daekmayofilebina, ra valdebule
ba hqoda mTavrobas, ramden mcvels aZlevda sofeli tyis dasacavad.
Semdeg 17, 18, 19 wels ra iyo da axla SeiZleba Tu ara am tyiT dak
mayofileba? TviT winasityvaobaSi satyeo ganyofileba ityobineba,
rom es aris saWiro imisTvis, rom cxovrebaSi gavataroT dekembris
5-is dekretio. dekreti gamocxadebulia dekembris 5-s, instruqcia
Tebervlis 20-s. da martis 3-s axal anketas acxadeben. ase rom satyeo
ganyofilebas jer warmodgenili ar aqvs, rom dekreti cxovrebaSi ga
tarebuli unda iyves. me ar vici ramdeni dro dasWirdeba am dekretis
cxovrebaSi gatarebas. mgonia yvelaferi es warmoadgens darRvevas
kerZod damfuZnebeli krebis mier miRebul dekretisas, romelic gan
sakuTrebiT saSuri iyo, rogorc ekonomiuris, ise politikuris mo
sazrebiT da Tavis Tavad warmoadgens nimuSs imisas, rogor sruldeba
CvenSi kanoni, Tundac iseTi, romelTac aweriaT: „ZalaSi Sedis dRi
dan miRebisa damfuZnebeli krebis mier“.
me mgonia, rom es aris saerTo movlena. saerTo movlena aris is,
rom Tu kanoni sasiamovno ar aris uwyebisaTvis, saerTo administra
tiul organoebisaTvis, maSin igi an ar xorcieldeba, an glaxad xor
cieldeba da Tu saSualeba aqvT instruqciis gamocemisa, faqtiurad
kanoni am instruqciiT uqmdeba. kerZod am instruqciis Sesaxeb unda
gamovTqva Cemi azri, rom sanam mis gamocxadebis Sesaxeb ar aris erTg
vari wesi, sanam ar aris mTavrobis gazeTebSi gamocxadebis wesi, manam
es warmoadgens pirdapir ukanono ganmartebas, imitom rom jer erTi
instruqciis gamocemis ufleba uwyebas unda hqondes mxolod maSin,
roca saTanado kanonSi aris es SesaZlebloba datovebuli. Cven viciT
mTeli rigi kanonebisa, sadac yofila damatebuli, rom uwyebas ufle
ba aqvs instruqciebis gamocemisao.
tyis Sesaxeb damfuZnebel krebas miwad-moqmedebis saministrosaT
vis ar miucia es ufleba. miuxedavad amisa es instruqcia iyo gamoce
muli. es amaxinjebda dekrets da mxolod saSualeba aqvs ar ganaxor
cielos misTvis miRebuli dekreti da kanoni. me mgonia es ukanonoba
unda moispos.
aq am SemTxvevaSi ki ara yofila es darTuli.
Tavmjdomare. sityva baton arseniZes ekuTvnis.
m. arseniZe (iust. minist.) damfuZnebeli krebis wevrno! yovel
SekiTxvas aqvs erTgvari azri da mniSvneloba, an sazogadoebrivi, an
politikuri.
247
am SekiTxvas Cven Tavidanve vaZlevdiT did politikursa da sazo
gadoebriv mniSvnelobas, imitom ki ara, rom igi iseTi dasabuTebuli
da Rrmad safuZvliani iyo, aramed imitom, rom igi exeba metad rTul
sa da metad mniSvnelovan sakiTxs, rogoric aris tyis sakiTxi.
Tu saerTod revoliucionur SemoqmedebaSi agraruli reformis
gatareba umTavresi iyo, miT umetes, am agrarul reformaSi, SeiZleba
Tamamad iTqvas, tyis sakiTxi yvelaze rTuli, yvelaze mniSvnelovani
aris CvenSi.
rasakvirvelia, aseTi sakiTxis gatarebis dros aTasgvari uxerxu
loba da nakli aris mosalodneli. yvela amis gamonaxva arc ise Znelia,
rogorc es b. veSapels gasZnelebia, romelmac 2–3 Tvis ganmavlobaSi
mxolod ori mWle faqti gamosZebna da dagvisaxela viTomda kanonis
Seusruleblobisa. miuxedavad amisa... (veSapeli adgilidan: msuqa
ni Tqven brZandebiT!) me sruliad ara msurs am Jamad arc msuqan veS
pels gamovudge, arc mis msuqan faqtebze vilaparako da maT garCevas
Sevudge. aq aRiZra erTi didi sakiTxi da me minda erTis TxovniT mivm
arTo damfuZnebel krebas da es Txovna davasabuTo.
am sakiTSi ar aqvs mniSvneloba imas, rac ilaparaka veSapelma. Cven
ar gamovudgebiT imis garCevas, daarRvia Tu ara vinmem damfuZnebe
li krebis mier miRebuli kanoni. rac Seexeba mis meore gancxadebas,
TiTqos miwadmoqmedebis saministros instruqciebiT gaeuqmebinos
kanoni, unda giTxraT, rom es ase ar aris. marTalia, rogorc mixai
lovski ambobda, dava yvelaferze SeiZleba, magram davis dawyeba ar
niSnavs damtkicebas.
b. veSapelma unda icodes, rom, rodesac aris gansakuTrebuli
saxelmwifoebrivi organo, romelic icavs kanonierebas, im SemTxveva
Si yoveli piri, romelic ukmayofilo aris instruqciiT, SeuZlia mim
arTos am organos da misgan miiRos kompetenturi ganmarteba da ase
Tu ise, gveqneba Cven maSin gadaWrili azri. aseTi organo Cven saxelm
wifos ukve moepoveba da Tu vismes surs daamtkicos ukanonoba kanon
ieris gziT – mas aseTi saSualeba aqvs. (asaTiani adgilidan: romeli
organoa es?) es organo gaxlavT senati. (asaTiani adgilidan: senats
aSoreben yovelgvar mxares agraruli sakiTxisas). jer Cven ar viciT
iseTi SemTxveva, rom misTvis ganmartebiTi wesiT CamoeSorebinaT es
ufleba da Tu amas CamoaSoreben, maSin vnaxavT.
arc erTi sakiTxi kanonierebisa jer senatisaTvis ar CamouSore
biaT da sanam faqti ar aris, masze msjeloba ar SeiZleba, ise, rogorc
ar aris Rirseuli Tqveni mtkiceba, TiTqos imitom ar gakeTda tyis
sakiTxi, rom ministrs ar surdao. me minda vTqva, raki es sakiTxi dais
va... (veSapeli: Tqven brZandebiT miwad-moqmedebis ministri?) me gax
lavar mTavrobis warmomadgeneli, b. veSapelo, da mTavrobis wevri
pasuxs agebs mTel mTavrobis moqmedebaze. diax, me gelaparakebiT aq
ara rogorc iusticiis ministri, aramed rogorc mTavrobis wevri.
248
(veSapeli: viciT!) Tu iciT, awi mainc wvrilman replikebs nu wamois
roliT, isini sxva droisaTvis SemoinaxeT.
maSasadame, raki es sakiTxi daisva, Cven gvsurs, yovel mxriv iyos
gaSuqebuli. is sakiTxi, romelic aRiZra aq, TviTon ar iyo Setanili
SekiTxvis teqstSi. me ramdenjerme gadavikiTxe es teqsti, magram aq
aris mxolod ori sityva naTqvami, rom dRemdi tyis kanoni ar xor
cieldeboda, e. i. SekiTxvis Semotanis dRemdi – 13 Tebervlamdi. Cven
viciT, rom Tebervlamdi arc SeiZleboda ganxorcieleba am kanonisa.
Tu miviRebT mxedvelobaSi imas, rom tyeebi mTebSi aris da mTebi ki
daTovlili iyo da iq muSaobas SeuZlebels xdida – cxadia, rom Te
bervlamdi SeuZlebeli iyo ramis gakeTeba tyis sakiTxis mosawesri
geblad. me mgonia, rom am zogadi pasuxiT unda dakmayofilebuliyo
b. veSapeli, magram man aq daumata mTeli rigi sxva kiTxvebisa, romel
ic gvaiZuleben, miuxedavad imisa, sabuTiania isini Tu ara – gadavSa
loT damfuZnebeli krebis winaSe mTeli suraTi satyeo muSaobisa
yvela misi cnobebiT da muSaobis aRnusxviT. mTavrobas surs yvela es
dalagebiT iqnes gaSuqebuli damf. krebisaTvis da Tqvens winaSe ise
iqnes warmodgenili.
es ki ase swrafad SeuZlebelia. vinaidan muSaoba mimdinarea da
ara dasrulebuli – yovel dRe swarmoebs da aseT pirobebSi iq, Tqven
iciT, yovel wuTSi angariSis gamotana Znelia, is Txoulobs erTgvar
dros. amitom me mivmarTav damfuZnebel krebas, rom am sakiTxis arse
biTi ganxilva, yvela am sabuTis warmosadgenad mTavrobas miscemoda
ramdenime dRis vada, Tu, rasakvirvelia, igi amas SesaZleblad dain
axavs. (veSapeli: albaT dainaxavs!) me mgonia, rom damf. krebas ainter
esebs ara veSapelis Rirseba da mniSvneloba, aramed TviT faqtebis...
(a. asaTiani: amowurva!) diax, amowurva im sakiTxisa, romelsac tyis
sakiTxi ewodeba da romelic xSirad iqceva xolme saSineli demagogiis
sagnad da didi arev-darevis Semtania soflis cxovrebaSi. am sakiTxis
yovel mxriv gaSuqebisaTvis mTavroba moiTxovs Tqvengan erTgvar va
das da sruli imedi maqvs, rom ara veSapelis SekiTxvisaTvis, aramed am
sakiTxis yovel mxriv dasabuTebisaTvis – damfuZnebeli kreba miiRebs
am vadis SesaZleblobas da mogvcems dros es sakiTxi savsebiT warm
ovudginoT damfuZnebl krebas. amas aqvs mniSvneloba xalxisaTvis im
mxriv, rom man gaigos Tu ra gaakeTa am niadagze mTavrobam.
Tavmjdomare. maSasadame, Semotanilia winadadeba mieces mTav
robas dro am sakiTxze pasuxis gasacemaT. unda mogaxsenoT, rom mTav
robas aqvs ufleba moiTxovos vada. (veSapeli: magisaTvis rixi ar iyo
saWiro!) rogor inebebT, gadadebT am sakiTxs Tu ara?
vis surs sityva? sityva ekuTvnis b. giorgaZes.
g. giorgaZe. (s.-d.) Cven gvgonia, rom mTavrobis moTxovna kanonier
ic aris da mizanSewonilic, radgan momxsenebels, SekiTxvis avtors,
mTavrobam pirvelaT mousmina, pirvelad moismina misi sabuTebi. da
249
amitom es saWiro aris Cvenis azriT, es kanonieri iqneba da mizanSe
wonilic, rom mTavrobam jerovani pasuxi gasces im sabuTebs, romelic
aq wamoyenebuli iyo.
amitom Cveni fraqcia mxars dauWers imas, rom mieces mTavrobas 7
dRis vada da am vadaSi pasuxi gagvces. (gvazava: reglamentiTac aqvs
mTavrobas amis ufleba).
Tavmjdomare. diax, reglamentic aZlevs mTavrobas amis uflebas.
vinaa winaaRmdegi gadaidvas es SekiTxva erTi kviriT? winaaRmdegi
aravin aris da SekiTxva daismis Semdeg paraskevs. gadavdivarT sxva
sakiTxze.
250
xalxis xsovnaSi STabeWdileba am dResaswaulisa. da swored es STabe
Wdileba aris Zvirfasi da amisTvis rom cota meti fuli gaviRoT –
es ar iqneba dakarguli. es iqneba mizanSewonili. amitom vTxov dam
fuZnebel krebas, rom es Tanxa gaaoros. 600.000 maneTi mainc gaiRos.
es ukanasknelia imisaTvis, rom es moewyos rigianad. amave dros, yur
adReba miaqcieT imas, rom es fuli ar ikargeba. aramed vinc imuSavebs
– mas SeZleba eZleva SeiZinos. rac samuSao bevria, miT Semosavali
meti aqvs mosaxleobis erT nawils mainc. es fuli ar aris gadayrili.
Tu gadayrilia – muSaTa jamSi iyreba; vinc muSaobs imis xelSi Sedis.
(centridan: burJuazia?) es aris saerTo erovnuli dResaswauli da
burJuazia aq ra SuaSia?!
me vici, safrangeTSi rodesac aseTi dReobaa, xarjaven auarebel
fuls, imitom rom saSvaleba mieces muSa xalxs fuli SeiZinos. am mx
riv ubralo dReobaze, ase aiReT, studentTa dReobazec parizSi – am
dReobaze xarjaven auarebel fuls da am SemTxveviT muSebs bevri Se
mosavali aqvT.
ise, rom me winaaRmdegi var iseTi azris, viTomda es fuli gaday
rilia da ubraloT ixarjeba.
Cven moxeleebs xom umatebT 50-60 proc. aseTi momateba ufro miuRe
belia, vidre iseT saqmeebze fulis gadadeba, rogorc aris „26 maisis“
dResaswaulis mowyoba. Tqven unda icodeT, rom es fuli saxelmwifos
ar ekargeba, is muSebis xelSi gadadis da fulis kursis dacemaze gav
lenas ar iqoniebs. amitom me mgonia, rom es 300 aTasi maneTi erovnuli
dResaswaulis mosawyobad Zalian mcire aris da winadadebas vaZlevT
is gadadebul iqnas 600 aTas maneTamde.
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs kidev? aravis surs. momx
senebeli mogaxsenebT daskvnas.
k. niniZe. komisias savsebiT misaRebad miaCnia is azri, rom „26 mai
si“ didi erovnuli dResaswaulia, amaSi dava ar aris. komisias surs,
rom es dResaswauli lamazi da mSvenieri iyos, magram amasTanave komis
ia darwmunebulia, rom am dResaswaulSi xalxi miiRebs monawileobas
da es monawileoba farTo masis ufro lamazi iqneba, vidre saxazino
fulebiT mowyobili dResaswauli. es erTi. is, rac gvazavam mogax
senaT fulis Sesaxeb, erTis mxriT aris marTali. es maSin aris marTa
li, roca saxelmwifo warmoebas awyobs da am warmoebis muSebi iReben
fuls. marTalia arc am dResaswaulze daxarjuli fulebiT kargavs
saxelmwifo arafers, magram am TeoriiT mainc ver visargeblebT. saqme
imaSia, rom b. gvazavas vinmem fulebi rom mostacos, is meores jibeSi
gadava da saxelmwifo arafers dakargavs, magram ase msjeloba ar Sei
Zleba. (sicili).
marTalia cotaa 300 aTasi maneTi, magram Cven viRebT mxedveloba
Si xazinis mdgomareobas da ise viRebT fulebs. amitom komisiis saxiT
viTxov, rom es Tanxa Seusworebliv damtkicdes.
251
Tavmjdomare. Sesworeba gaxlavT Semotanili b. gvazavas mier,
rom 300.000 man. 600.000 m. gadiddes. vin aris momxre? vin winaaRmdegi.
maS, Sesworeba uaryofilia. sityva b. imnaiSvils ekuTvnis.
252
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis minadora toroSeliZisas.
m. toroSeliZe. (s.-d.) es TavSesafari daaTvaliera janmrTelobis
komisiam da darwmunda, rom is savsebiT mtkice niadagze aris dayenebu
li. mas ganagebs qalbatoni gedevaniSvili, romelic did energias da
unars iCens am saqmeSi. bavSvebi sufTad da feradovanad arian. iRe
ben aRzrda-ganviTarebasac. arian maswavleblebi, eqimebi, xelosnebi.
bavSvebs wineT 4 man. hqondaT, Semdeg is Tumnamde gaudides, axla ki
SeuZlebelia am mcire TanxiT arseboba, amitom janmrTelobis komisia
winadadebas iZleva, rom maT mieces dekretSi aRniSnuli fuli, rom
TavSesafari jerovan niadagze iqnes dayenebuli.
Tavmjdomare. sityvis msurveli meti aravinaa. vin aris winaaRmde
gi, rom muxlobriv ganxilvaze gadavideT? aravin. gTxovT b. momxsene
belo, waikiTxoT pirveli muxli.
momxsenebeli kiTxulobs 1 da 2 muxls, romelsac kreba Seuswore
bliv iRebs. dekreti gadaeca saredaqcio komisias.
Tavmjdomare. dRis wesrigi amowurulia. mdivans vsTxov waikiT
xos Semdegi sxdomis wesrigi.
(mdivani kiTxulobs).
Tavmjdomare. sanam sxdomas davxuravde, unda mogaxsenoT Semde
gi: kviras, aprilis 25, saistorio-saeTnografio sazogadoeba awyobs
gamofenas SoTa rusTvelis pr. # 13. deputatebs vsTxov daeswron.
daswreba SeuZlianT deputatebis bileTiT. sxdomas daxurulad
vacxadeb.
sxdoma daixura 2 s. 25 wuTze.
253
damfuZnebeli kreba
sesia meore
mecamete sxdoma
(13)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. muxlobrivi ganxilva kanon-proeqtisa – sadisciplino wesdebis
damtkicebis Sesaxeb.
3. dekreti – Sinagan-saqmeTa saministros administraciis naw
ilebis inspeqciis Statis damtkicebisa.
4. zogadi ganxilva kanon-proeqtisa – uWkuoTa da Wkuaze SeSliTa
Semowmebis wesebis miRebisa.
5. nafici veqilis iv. zedginiZis Suamdgomloba.
255
2. Sromis ministris kanon-proeqti – rkinis gzebze ubedur
SemTxveviT dasaxiCrebul rkinis gzis mosamsaxureTa, xelosanTa, mu
SaTa da maTi ojaxis wevrebis dakmayofilebis debulebis me-4 muxlis
Secvlisa.
3. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – borCalos maz
ris mcxovrebTaTvis ukanaskneli samxedro moqmedebiT gamowveuli
zaralis asanazRaureblad 276.000 man. gadidebis Sesaxeb.
4. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – saerobo gzebis
momsaxureTaTvis damatebiTi gasamrjelos misacemad 144.430 man. ga
dadebis Sesaxeb.
5. finansTa ministris kanon-proeqti – ucxoel saaqcizo sazoga
doebaTa moqmedebisa saqarTvelos respublikis sazRvrebSi.
6. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – duSeTis mazris
erobisaTvis sursaT-sanovagis da saTesle masalis SesaZenad 2.000.000
man. sesxis misacemad.
7. miwad-moqmedebis ministris proeqti dekretisa – miwad-moq
medebis saministros saijaro ganyofilebis saerTo Semosavlidan
20% erobaTa sasargeblod gadadebis Sesaxeb.
8. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – axalqalaqis
mazris saeqimo dawesebulebaTa Statisa da xarjT-aRricxvis damt
kicebis Sesaxeb.
9. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – Sinagan-saqmeTa
saministros saeqimo-sasanitro ganyofilebis saprotezo saxelosnos
Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebisa.
Semdeg mdivani kiTxulobs dRiur wesrigs.
dRiuri wesrigi:
256
7. nafic veqilis ivane zedginiZis gancxadeba, rom mas dasturi
mieces sergi jafariZis winaaRmdeg sasamarTloSi saCivari aRZras –
SeuracxyofisaTvis.
Tavmjdomare. vis nebavs sityva dRiuri wesrigis Sesaxeb? aravis.
dRiuri wesrigi miRebulia. mdivani mogaxsenebT samuslimano saqarT
velos mejlisis Tavmjdomaris mamed-beg abaSiZis depeSas.
mdivani kiTxulobs: „baTomis olqis musulmanTa mejlisi mogax
senebT uRrmes madlobas mejlisis gaxsnis Sesaxeb molocvisa gamo,
miesalmeba deda samSoblos saqarTvelos damfuZnebel krebas da ga
mosTqvams Rrma mwuxarebas, rom baTomis olqis qarTvel muslimanTa
yrilobis mier 31 agvistos gamotanili dadgenileba qalaq baTomis
da misi olqis saqarTvelosTan avtonomiuri gaerTianebis Sesaxeb
dRemdis kidev ar aris sisruleSi moyvanili. mejlisma kvlav daadas
tura 31 agvistos dadgenileba. mejliss Rrmad swams, rom veraviTari
Zala ver SesZlebs baTomisa da misi olqis saqarTvelosTan CamoSore
bas. mejlisi fics sdebs, rom ukanasknel sisxlis wveTamde ibrZolebs
saqarTvelos mTlianobisaTvis. gaumarjos saqarTvelos damf. krebas.
gaumarjos samuslimano saqarTvelos avtonomiur deda samSoblos
farglebSi“.
damfuZnebli kreba am depeSas taSiT Sexvda.
Tavmjdomare. saboloo teqstebs mogaxsenebT batoni gomarTeli.
iv. gomarTeli kiTxulobs dRiur wesrigSi moTavsebul 1, 2, 3
sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs, romelTac damf. kreba
ucvlelad iRebs.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva zaqaria guruls ekuT
vnis.
Tavi 1.
sazogado debulebani.
257
2. brZanebis Sedegis pasuxismgebloba daevaleba mbrZanebels da
ara aRmasrulebels, Tu ukanasknelma sisworiT Seasrula brZaneba.
3. aRmasrulebels ekrZaleba da igi pasuxs agebs ufrosis iseT
brZanebis aRsrulebisaTvis, romelic mimarTulia respublikis
mTavrobis winaaRmdeg, an aRmasruleblis mier dadebuli ficis dar
Rvevisaken.
4. yoveli ufrosi valdebulia daicvas jaris nawilSi da xelqve
iTTa Soris samxedro disciplina da wesiereba. amasTan erTad mis
pirdapir moavaleobas Seadgens: xelqveiTTa mimarT samarTliani
mopyroba,zrunva maTi keTildReobisaTvis, gaziareba maTi gaWivrebi
sa, maTTvis rCeva da xelmZRvaneloba. zedmeti simkacre, Tu samsaxuris
sargebloba ar moiTxovs, miSvebuli ar unda iqnes.
ufrosi valdebulia yovel oficersa da jariskacs Seagnebinos
da gauRvivos mxedrobis maRali mniSvneloba da samsaxuris movaleo
baTa asrulebis aucilebloba.
5. samxedro disciplinis darRvevisa an da aSkara urCobis dros
ufrosi valdebulia yoveli zoma ixmaros wesierebis aRsadgenad.
ukidures SemTxvevaSi igi valdebulia Zalas mimarTos da iaraRiT
aRadginos wesiereba. yoveli samxedro piri, miuxedavad Tanamdebobi
sa da saxelwodebisa, valdebulia daexmaros wesierebis aRmdgenels.
am muxlSi aRniSnuli zomebis miReba da saqmis garemoeba wesierebis
aRmdgenelma dauyonebliv unda acnobos Tavis ufross.
6. es wesdeba ixmareba yvela mwyobrivsa da aramwyobrivs jaris
nawilebsa da gundebSi TanamdebobaTa Sefardebis dacviT.
7. disciplinari uflebani samxedro uwyebis pirTa, rogorc mwyo
brisa ise aramwyobrivis, am wesdebaSi pirdapir ar aRniSnulTa gan
isazRvreba am wesdebasTan SexamebiT Sesafer kanonmdeblobaSi na
gulisxmev pirebis uflebaTa mixedviT.
Tavi 2.
258
11. im SemTxvevaSi, roca danaSaulobisaTvis, romelic moxsen
ebulia saerTo samxedro sisxlis samarTlis kanonebSi da sasjelTa
Soris naCvenebia disciplinari sasjelic, maSin erTeulis ufrosi
gadaswyvets, akmaros damnaSaves disciplinari sasjeli, Tu gadasces
samxedro bralmdebels (prokurors) damnaSavis samarTalSi misace
mad. Tu samxedro sasamarTlo disciplinari wesiT saqmes mospobs, ma
Sin damnaSavis ufross ekuTvnis gansazRvra disciplinari sasjelis
sazomisa.
12. kanonis sawinaaRmdego moqmedebisaTvis samarTalSi miucemlo
ba da amis magier disciplinari sasjelis miniWeba damnaSaves ar aT
avisuflebs sasamarTlos winaSe pasuxismgeblobisagan, mxolod dis
ciplinari wesiT moxdili sasjeli CaeTvleba sasamarTlos ganaCenis
gamotanis dros.
13. jariskacebs, oficrebs da samxedro moxeleT daedebaT Semdegi
disciplinari sasjeli:
a) gakicxvis gamocxadeba sityvierad an brZanebiT.
b) rig gareSe daniSvna ganwesebaSi ara umetes eqvsi gzobisa.
g) dapatimreba ara umetes ori kvirisa.
SeniSvna: patimrobaSi gatarebuli dReebi ar CaiTvleba saerTo
samsaxuris vadaSi.
14. dapatimreba mdgomareobs SemdegSi:
1. jaris kacTaTvis orgvaria:
a) saerTo oTaxSi moTavseba samsaxuris asrulebiT.
b) calke naTel oTaxSi moTavseba, sadac qveSagebi eZleva mxolod
RamiT.
2. oficerTaTvis, zemdegebisaTvis da zemdegi msaxur nacvalTaT
vis mTavar sadarajos binaze calke, naTel oTaxSi moTavseba morig
oficeris zedamxvedelobiT. zemdegi da zedmetmsaxuri nacvlebi
moTavsdebian rogorc oficrebisagan, ise jaris-kacebisagan calke.
15. yvela dapatimrebulT CamoerTmevaT yovel-gvari mWreli da
sasroli iaraRi, romelic inaxeba aTaseulis sammarTveloSi sasje
lis moxdamde.
16. laSqrobisas, an jarebis moTavsebis gamo, Tu dapatimreba
SeuZlebelia, dapatimreba sisruleSi moiyvanebis pirvel SeZlebi
saTanave.
Tavi 3.
259
18. gundis ufrosebs da maT Tanasworuflebian pirT ufleba aqvT
xel-qveiTi oficrebsa da jaris kacT miusajon:
1. oficrebs gamoucxadon sityvieri gakicxva.
2. jaris kacT: a) rigs gareSe daniSvna ganwesebaSi oTxjer.
SeniSvna: rigs gareSe daniSvna unda xdebodes dRe gamoSvebiT.
b) dapatimreba xuTi dRe-Ramis vadiT me-16 muxlSi „a“-s ganyo
filebaSi aRniSnuli wesiT.
19. aTaseulis ufrosis TanaSemweT saTanado nawilSi ufleba aqvT:
1. gundis ufrosebs da oficrebs gamoucxadon sityvieri gakicxva
da rig gareSe daniSnon ganwesebaSi orjer.
2. jariskacni a) rig gareSe daniSnon ganwesebaSi eqvsjer; b)
daapatimron me-16 muxlSi „b“-s ganyofilebaSi aRniSnulis wesiT aTi
dRe-Ramis vadiT.
20. aTaseulis ufrossa da mis Tanasworuflebian pirT ufleba
aqvT: TanaSemwes gamoucxadon gakicxva sityvierad an brZanebiT. dan
arCen oficerTa mimarT amis garda:
1. rig gareSe daniSnos ganwesebaSi oTxjer.
2. daapatimros vidre Svid dRe-Ramemde.
aTaseulis ufrosi jariskacebisadmi sargeblobs sruls discip
linars uflebas.
21. brigadis ufrosis TanaSemwes ufleba aqvs: aTaseulis ufross
gamoucxados sityvieri gakicxva, brigadis danarCen oficerTa mimarT:
1. rig gareSe daniSnos ganwesebaSi eqvsjer.
2. daapatimros aTi dRe-Ramis vadiT.
brigadis ufrosis TanaSemwe brigadis yvela jariskacTa mimarT
sargeblobs sruls disciplinars uflebas.
22. brigadis ufross ufleba aqvs Tavis TanaSemwes, aTaseulis
ufross, Stabis ufrossa da brigadis mnes gamoucxados gakicxva si
tyvierad an brZanebiT. brigadis danarCen oficerTa da jariskacTa
mimarT brigadis ufrosi sargeblobs sruls disciplinars uflebas.
23. samxedro ministrs aqvs ufleba brigadis ufrosTa da maT Tanas
woruflebian pirT sityvierad an samxedro uwyebis mimarT brZanebiT
gamoucxados gakicxva. yvela danarCen samxedro pirTa mimarT samxe
dro ministri sargeblobs sruls disciplinars uflebas.
24. samxedro ministris TanaSemwe sargeblobs imave disciplinar
uflebas rogorsac TviT samxedro ministri.
25. samxedro moxeleni disciplinari sasjelis miniWebis mxriT
Seufarddebian maTTan erTnair Tanamdebobis oficerT. Tavis mxriT,
Tanamdebobis mixedviT maTac aqvT disciplinari ufleba.
26. calke erTeulad (aTaseulze nakleb) an mcire gundiT yof
na sadme mivlinebiT adidebs am nawilebis ufrosobis disciplinar
uflebas. erTeulis ufrosi Seefardeba am SemTxvevaSi aTaseulis
ufrosis TanaSemwes, mcire gundis ufrosi ki – gundis ufross, miuxe
davaT imisa – ufrosad oficeria Tu jariskaci.
260
Tavi 4.
261
lis meoresTan SeerTeba da disciplinari sasjelis saxiT dapatimre
bis dadeba uvadoT.
34. yoveli disciplinari sasjeli unda Seeferebodes danaSaulo
bis mniSvnelobas. sasjelis saxisa da sazomis daniSvnis dros miiReba
mosazrebaSi: Tviseba danaSaulisa, Tanxlebuli garemoebani, damnaSa
vis winandeli yofaqceva; samsxuris movaleobaTa ausruleblobis da
naSaulobaSi – damnaSavis samsaxurSi yofnis dro da samsaxuris wesis
codnis met-nakleboba.
35. simkacre disciplinar sasjelTa gadiddeba, Tu damnaSve ram
denjerme iyo SemCneuli erTisa da imave saxis danaSaulobaSi, Tundac
TvisebiT sxva da sxva nairSi, magram, Tu sasjelma araviTari gavlena
ar iqonia, an roca danaSauloba Cadenilia samsaxuris movaleobaTa
aRsrulebis dros, an Tan sdevs ufrosTa mimarT upativcemloba an da
Sedegad mohyva mas raime areuloba.
36. ufrosebis mier dadebuli disciplinari sasjeli, Tu gansa
kuTrebuli ram ar uSlis xels, dauyovnebliv unda iqnes sisruleSi
moyvanili; Tu disciplinari sasjeli dadebulia umaRles ufrosis
agan, imazea damokidebuli TviT moaxdinos gankarguleba sisruleSi
moyvanisaTvis an miandos es damnaSavis maxlobel ufross.
37. xelqveiTisaTvis dadebuli disciplinari sasjelis sisrule
Si moyvana ar Sedgeba ufrosis gankargulebis gamo saCivris SetaniT
vidre am gankargulebis Secvlis brZaneba ar mova umaRlesi ufrosi
sagan.
38. disciplinari sasjelis sisruleSi moyvana gadaideba, Tu dam
naSave mTvralia; agreTve ar xdeba misi dakiTxva garda winaswar dapa
timrebisa. erTic da meorec ar xdeba misi dakikTxva garda winaswar
dapatimrebisa. erTic da meorec gadaideba gamofxizlebamde.
SeniSvna. am SemTxvevaSi winaswari dapatimreba ar CaiTvleba dis
ciplinar sasjelad.
Tavi 5.
patiJTa Jurnali.
262
42. patiJTa Jurnalis yovelive muxli unda Semowmebuli iqnes
aseulis ufrosis xelis moweriT. aTaseulis ufrosis TanaSemweni mo
valeni arian gadasinjon Jurnali yovel or kviraSi da xelis moweriT
Jurnalis yovel furcelze, romelic ekuTvnis TiTo jariskacs, Sea
mowmon disciplinar sasjelis siswore an aRmoCenili gadaxriloba.
43. oficerTa da samxedro moxeleTa patiJTa JurnalSi TviTeuli
muxli Semowmebulia aTaseulis adiutantis mier.
44. oficerTa, samxedro moxeleTa da jariskacTa erTi er
Teulidan meoreSi gadayvanisas an mivlinebisas saWiro werilobiT
cnobebTan erTad igzavneba agreTve amoweriloba patiJTa Jurnalisa.
45. sainspeqcio gaSinjvis da dakiTxvis dros inspeqciis momxdeni
ufrosi ueWvelad gasinjavs patiJTa Jurnals.
46. yvela aTaseulSi da mis Tanaswor samxedro nawilSi arsdeba
aTaseulis TanaSemwisa, an da mis Tanaswor piris TavmjdomareobiTa
da aseulis ori ufrosisa, an Tanaswor uflebiT aRWurvil pirTa
SedgenilobiT, disciplinari komisia, romelic movalea yoveli Tvis
boloSi gadasinjos disciplinari patiJTa yvela Jurnali, Seamowmos
misi wesierad warmoeba da ganixilos patiJTa dadebis samarTlianoba.
47. yvela dasjil oficers da jariskacs SeuZlia uaxloesi ufro
sis saSualebiT Seitanos komisiis uaxloes krebaSi saCivari sasjelis
usamarTlobisaTvis Tu sasjeli sami dRiT dapatimrebas aRemateba.
48. komisia ganixilavs yovel saCivars da Tavis gadawyvetilebas
moaxsenebs aTaseulis (an mis Tanaswor uflebian) ufross.
49. aTaseulis ufrosi, Tu dasTanxmdeba komisias, Sesafer gankar
gulebas gascems, winaaRmdeg SemTxvevaSi saqme moxsendeba brigadis
ufross, romelic sabolood gadaswyvets sakiTxs.
50. vinc aRniSnul komisiaSi ar ganasaCivra sasjelis usamar—
Tloba, ufleba waerTmeva ganasaCivros igi sainspeqcio gasinjvis da
dakiTxvis dros. gansaCivreba komisiaSi ki ar waarTmevs ukanasknel
uflebas.
51. aTaseulis ufrosis (an Tanasworuflebiani piris) mier da
debuli patiJi ganisaCivreba brigadis ufrosis (an Tanasworuflebi
ani piris) winaSe.
Tavi 6.
saCivari.
263
3. dawesebuli ulufis ukmayofilebisaTvis gancxadeba iwodeba
saCivrad.
53. saCivris wardgena ar SeiZleba mwyobrSi dgomis dros, sa
yaraulo da saerTod samsaxuris ganwesebaTa Sesrulebisas.
54. sasjelis simkacris gamo Civili ar SeiZleba, Tu ufrosma ar
gadaameta Tavis disciplinar uflebas.
55. saCivari ganicxadeba sityviT an werilobiT sainspeqcio sin
jvis dros da mis gareSec.
56. akrZalulia saCivris mitana jgufobriv, agreTve raime yri
lobisa an krebis gamarTva amis Taobaze msjelobisaTvis.
57. sainspeqcio sinjvis dros saCivari waredgineba inspeqciis
momxden pirs, romelic piradad acxadebs mwyobris win dros da adg
ils saCivarTa miRebisaTvis, amasTan TviTeuli momCivani misgan cal
ke moismineba.
58. sainspeqcio sinjvis gareSe saCivari yovelTvis aseulis (bata
reis) ufross waredgineba, Tu saCivari aseulis ufroszea, maSin
aseulSi (batareiebSi) ufross oficers gadaecema.
SeniSvna. aseulis ufrosi an aseulis oficeri, romelTac saCi
vari miiRes, valdebulni arian xelqveiTobis wesis mixedviT dauy
ovnebliv mxedveloba miscen saCivars, Tundac gverdis axveviT im
ufrosisa, romelzedac saCivari Seitanes. amasTan, Tu saCivari si
tyvierad aris gancxadebuli, maSin Sinaarsi saCivrisa unda weril
obiT gamoixatos.
59. mxolod sainspeqcio sinjvaze ganucxadebeli saCivari Sei
Zleba Setanili iqnes ori kviris ganmavlobaSi dRidan sainspeqcio
gaSinjvisa, Tu momCivanma gaigo saCivris safuZvlad gamosadegi
mizezi; aRniSnuli vadis gasvlis Semdeg saCivris Setana SeuZlebe
lia. Setanili kidev ar gairCeva.
60. yvela aseulSi unda iyos saCivarTa Jurnali, sadac gundis
ufrosis mier an umaRlesi mTavrobis gankargulebiT Seitaneba
jariskacTa saerTod yvela saCivari da maTzed moxdenili gankar
guleba.
61. saCivarTa Jurnali miecema aseuls aTaseulis ufrosisagan,
misive xelis moweriT, zonar-gayrili da beWed-dasmuli.
62. saCivarTa Jurnali waredgineba sainspeqcio sinjvis dros,
gankargulebaTa sisworis Sesamowmeblad.
63. saCivris miRebidan erTi kviris ganmavlobaSi samxedro ufro
si atyobinebs momCivans gadawyvetilebas, an da im mimarTulebas, ro
melic miecema saCivars, Tu aRniSnuli vadis ganmavlobaSi gankar
gulebis moxdena SeuZlebelia.
64. samxedro piri, romlebmac ori kviris ganmavlobaSi ver miiRes
cnoba an gadawyvetileba, ufleba aqvT saCivari Seitanon samarTlia
nobaze ama wesdebis miRebul wesiT, xelqveiTobis mixedviT, umaRles
samxedro ufrosTan.
264
65. Setanil saCivris ufrosis gadawyvetilebis ukmayofilo samx
edro pirs ufleba aqvs axali saCivari Seitanos gadawyvetilebis ga
momtani piris uSualo ufrosTan.
66. samxedro ufrosis gadawyvetileba meore saCivarze miiCneva
sabolood da misi xelaxlad gansaCivreba aRar SeiZleba.
67. ganzrax cru saCivris Semtani sasamarTloSi miecema.
68. usaxelo saCivari ar ganixileba.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi kanon-proeqtisa? aravin. miRe
bulia. Semdegi sakiTxisaTvis sityva cabaZes ekuTvnis.
265
3. zogadi ganxilva kanon-proeqtisa – uWkuosa da
Wkuaze SeSlilTa Semowmebis wesebis Secvlisa.
266
vidre wineT qonda, magaliTad, Tu saWiro Seiqna, SeuZlia cnobebi
Sekribos, mowmeebs dakiTxos, erTi sityviT SeuZlia yovelgvari ma
saliT isargeblos da ise moaxdinos Semowmeba. am mizniT iuridiul
ma komisiam warmoudgina damfuZnebel krebas mis mier SemuSavebuli
kanon-proeqti, romliTac Semowmeba uWkuosa, Tu Wkuidan SeSlilisa
unda moxdes aseTi wesiT, da Tavis mxriT fiqrobs rom es kanon-pro
eqti unda iqnas miRebuli. es gaxlavT kanon-proeqtis saxiT da ara
rogorc dekreti da amitom unda moxdes muxlobrivi ganxilva erTi
kviris Semdeg.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva baton kirile niniZes
ekiTvnis.
267
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meToTxmete sxdoma
(14)
Sinaarsi:
dRiuri wesrigi:
269
4. dekreti – darialis sanapiro razmTan arsebuli ori saartile
rio mwyobris droebiTi Statis damtkicebisa. momxsenebelia giorgaZe.
5. dekreti – mixeilis saxelobis saavadmyofosTan arsebuli su
liT avadmyofTa TavSesafris Statis damtkicebis Sesaxeb. momxsenebe
lia salayaia.
6. SekiTxva – damfuZnebeli krebis wevris gr. veSapelisa mTavro
bisadmi – tyis kanonis Seusruleblobis Sesaxeb.
7. SekiTxva – soc.-fed. fraqciisa Sinagan-saqmeTa ministrisadmi
– afTiaqebSi momuSaveTa profesionaluri kavSiris krebaze gansa
kuTrebuli razmis agentis saidumlod daswrebis Sesaxeb.
damateba:
270
uri politikuri atmosferis. magram saaTis pirvelze ukve miviReT
cnoba, rom bolSevikebi ukve xaCmazSi moviden, xolo saRamos Svid
saaTze sadgur sangaitSi, balajaris axlo, e. i. eqvsi saaTis ganmav
lobaSi ganvles asi versi. maSin ki gavigeT raSiac iyo saqme da vTqvaT:
bolSevikebi midian swrafi matareblebiT, sruliad ubrZolvelad da
maSasadame, aderbeijanis TanxmobiT. mividnen sruliad umniSvnelo
ZalebiT, ori javSniani matarebliT. maTi ukan gareka da matareblis
datyveveba mcire Zalas SeeZlo, magram vinaidan amis survili ar iyo,
bolSevikebis Sesvla ubralo gaseirnebad gadaiqca.
Cveni eWvebi, rogorc xedavT, savsebiT gamarTlda.
raze iyo dafuZnebuli Cveni eWvebi?
is iyo dafuZnebuli or garemoebaze: Cemi azriT, bolSevikuri moZ
raoba aris ukan CamorCenili, politikurad ganuviTarebeli xalxis
moZraoba. iq, sadac ar aris demokratia, demokratiuli organoebi, ma
Sasadame xalxi Tavis-Tavs ar marTavs, ar aris Cabmuli politikur da
sazogadoebriv cxovrebaSi, ai, aq xalxi Tavis mxsnel da marTvel Zalas
zevidan, garedan moelis, aRWurvils magari xeliT da mtkice nebisy
ofiT. da Tu kidev amas miumatebT imas, rom aderbeijanSi revoli
uciis arc erTi didi monapovari ar ganxorcielebula, aq jerac ar
CamourTmeviaT xanebisTvis miwebi da Zveli agraruli urTierToba
savsebiT Senaxulia, advilad warmosadgenia xalxis ukmayofileba
arsebuli reJimiT da survili am reJimis gamocvlis, Tundac avanti
uraSi gadavardniT. ai, am garemoebam moamzada socialuri niadagi
aderbeijanSi bolSevikuri gadatrialebisa. magram amas zed daerTo
meore, ara nakleb sayuradRebo momenti. es aris momenti nacionaluri.
da amas aSkarad aRiarebs baqos dRevandeli mTavroba Tavis ukanasknel
mowodebaSi. isini aderbeijanis winandel mTavrobas acxadeben eris
moRalateT imitom, rom mas kavSiri hqonda antantasTan, xolo antan
tam daamarcxa osmaleTi, dahyo is da, maSasadame, baqos komunistebis
TvalSi es antanta aderbeijanis mteric aris, xolo vinaidan moskovis
bolSevikebic antantis winaaRmdegia, radgan isini jer kidev ar icno
evropam, aq SeerTda interesebi moskov-arzrumisa da gaiba qseli rus
komunistebsa da anatoliis nacionalistebs Soris.
SeiZleba gadaWriT iTqvas, rom aderbeijanis komunistur ga
datrialebaSi es nacionaluri momenti TamaSobda uaRres rols,
xolo socialuri momenti xelqveiTs. es sCans iqidan, rom maT Tav
is mTavrobaSi ar Seiyvanes arc erTi ara musulmani, rom maT, Cvenis
cnobiT, ganzraxuli aqvT pirvel yovlisa gailaSqron somxeTze, ana
toliis jarebTan SesaerTeblad.
amnairad, baqos bolSevikuri gadatrialeba mimarTulia pirvel
yovlisa evropis saxelmwifoTa osmaleTidan gasaZeveblad.
meordeba is, rac moxda 1918 w.
maSin rusis bolSevikebma (brest-litovski) da musavatma Semoi
yvanes osmaleTi amier-kavkasiaSi, axla musavatis rols kisruloben
271
aderbeijanis komunistebi. magram ukanasknelT daaviwydaT erTi ram
– musavatma Semoiyvana gamarjvebuli osmaleTi, xolo komunistebs
ki SemohyavT damarcxebuli da daSlili osmaleTi da isic ara osma
leTis namdvili mTavroba, aramed arzrumis nacionalistebi. aseT
pirobebSi baqos komunistebis TamaSi windawin damarcxebad unda
CaiTvalos da vai Tu osmaleTis aRdgenis magier TviT aderbeijanic
samudamod daRupon.
rogorc xedavT, aderbeijanis bedi dRes SeerTebulia bolSevi
kur ruseTTan da qiamal-faSis osmaleTTan. es komunistur-faSuri
qurqi axasiaTebs baqos dRevandel mesveurT da miT is Tan atarebs Ta
vis damarcxebas.
vwuxvarT, rom Cveni mezobeli respublika avantiuraSi Cavarda da
ufskrulisaken gaeqana, amiT is Cven dRes gamogveTiSa, davrCiT marto,
magram, b-bo, martooba yovelTvis ar niSnavs dauZlurebas. piriqiT,
martoT darCena zogjer niSnavs Zlierebas. 1918 w. Cven gadavrCiT
imiT, rom aderbeijans droze gamoveTiSeT, e. i. maSin martoobam gvixs
na osmaleTis uRlisagan da dResac igivea. aderbeijanisagan gamoTiS
va, misi avantiuris uarisyofa, Cveni sakuTari gzis, sakuTari poli
tikis SenarCuneba da warmoeba gvixsnis gansacdelisagan.
bolSevizmis CvenSi SemoSveba, aq misi gamefeba niSnavs Cvens ad
erbeijanaT gaxdomas, bolSevikur-osmalur imperializmis saqarTve
loSi gabatonebas. aderbeijanis gzaze Cveni Sedgoma, misi politi
kuri mrwamsis miReba – es Tavisufal da demokratiul saqarTvelos
samudamoT dasamarebaa, es evropisagan samudamoT mowyvetaa da aziis
fanatikosebis brWyalebSi Cavardna.
bolSevizmis CvenSi SemoWra niSnavs ukan CamorCenili wyobilebis
mowinave qveyanaSi SeWras, demokratiis, xalxis batonobis alagas ti
raniis gamefebas.
bolSevizmi aq gaakeTebs imas, rasac ruseTSi Svreba – gaauqmebs
erobebs, qalaqTa TviTmmarTvelobebs, Temebs, mospobs yvela TviT
marTvel organoebs – samoqalaqo da politikur Tavisuflebas da
maT alags ganawesebs teroristebis da wiTeli armiis batonobas. Ta
visufal Semoqmedebis da moZraobis adgils daikavebs xiSti. bolSe
vizmi gaauqmebs agrarul reformas, mospobs miwaze kerZo sakuTre
bas, rac gamoiwvevs glexTa Soris Setakebas, sisxlis Rvras da miT
gaxvevs mTel ers samoqalaqo omSi. gareks damfuZnebel krebas da mis
alagas daaskupebs xuTamde kacs, rogorc es dRes baqoSia da is mo
evlineba ers batonad. erTi sityviT, bolSevizmi amoarTmevs qarT
vel xalxs suls, amoglejs enas, yovelive imas, rac man Seqmna, raSiac
gamoxata Tavisi SemoqmedebiTi politikuri niWi. daepatroneba is
usulo gvams da bolos gadaugdebs sajijgnaT an moskovis reaqcias,
an osmaleTis faSas.
b-bo, Cven amas ar vizamT, Cven ver viqnebiT Cveni xalxis moRalate,
Cven Cvens saxelovan postze mtkiceT, Seuryevlad davrCebiT. Cven mar
272
to ara varT. CvenTan aris mTeli evropa Tu azia – dRes Cvens winaSe
konkretulad sdgas es sakiTxi, da vimeoreb, dRes kidev ufro xma maR
la, kidev ufro medgraT vimeoreb imas, rac 14 ianvars aq, am tribuni
dan vsTqvi – Cven virCevT evropas, evropis demokratias.
b-bo, mTavroba ukve Seudga Tavdacvis mowyobas. man daarsa sa
gangebo Tavdacvis sabWo, gamoacxada mobilizacia, daniSna sardali,
daayena aRmosavleTi saqarTvelo samxedro wesebze. gamoiTxova Ta
vdacvis fondi; miiRo yovelnairi winaswari zomebi. Cven mzaT varT
brZolisaTvis, Cveni jari, Cveni gvardia, mTeli Cveni demokratia
CvenTan aris. Cven vaCvenebT qveyanas, Tu ras niSnavs Tavis dacva, dacva
Tavis sazRvrebis, Tavis wyobilebis, Tavis Tavisuflebis. bolSevike
bi Cveulni arian msubuq gamarjvebas; pirvelaT aq, Cvens sazRvrebze
gaigeben, Tu ras niSnavs mZime damarcxeba. Cven ar varT winaaRmdegi
maTTan molaparakebis, keTil-mezoblur urTierTobis damyarebis, ma
gram es Tu ar moisurva, Tu Cven wmidaTa-wmidas Seexen, Tu Cvens saz
Rvrebs daemuqren, maSin qarTveli demokratia daumtkicebs qveyanas,
rom man icis saxelmwifos ara marto aSeneba, aramed – misi dacvac. aqvs
niWi ara marto politikuri Semoqmedebis, aramed – unari brZolisac,
maSin dadgeba is dro, roca gadaWriT vityviT: sjobs sicocxlesa naZ
raxsa sikvdili saxelovani. (ovaciebi da mxurvale taSi).
Tavmjdomare. sityva damfuZnebeli krebis wevrs b. Cxenkels.
a. Cxenkeli (s.-d.) moqalaqeno! Cveni fraqcia savsebiT uerTdeba
mTavrobis Tavmjdomaris da respublikis umaRles warmomadgenlis
gancxadebas. damfuZnebeli kreba, rogorc gamomxatveli eris uzenae
si nebisyofisa, ra Tqma unda, gverdSi amoudgeba mTavrobas, misi ndo
biT aRWurvil mTavrobas da gauadvilebs mas im didi movaleobis aR
srulebas, romelsac moiTxovs dRevandeli momenti. me SemiZlian isic
vTqva, rom damfuZnebeli kreba gamoxatavs ara marto Tavis azrs, is
gamoxatavs mTeli eris azrs. mTeli eri ori wlis ganmavlobaSi, Tqven
kargad iciT, eweoda aRmSeneblobiTi muSaobas. mas aqvs mmarTvelo
ba da TviTmmarTveloba da, ra Tqma unda, mTeli saxelmwifoebrivi
aparati, TviTmmarTvelobis aparati gverdSi amoudgeba mTavrobas,
rom man sZlios yvela is siZneleni, romelnic mas gadaeRobebian win. me
gamovTqvam agredve sruls rwmenas, rom Tavdacvis saqmeSi qarTveli
eri ganurCevlad partiuli rwmenisa, saqarTvelos xalxi ganurCev
lad erovnebisa, iqneba rogorc erTi kaci, rogorc erTi pirovneba
da bolomdis Seasrulebs Tavis wminda movaleobas. mTeli Cveni or
ganizaciebi, iqneba es politikuri, ekonomiuri Tu profesiuli da
kulturuli, mTeli es Zala sulieri da nivTieri saxelmwifoisa, ro
melic Seqmnilia Semoqmedebis dros, yovelive es unda moxmardes im
udides saqmes, romlis Sesaxeb ilaparaka mTavrobis Tavmjdomarem.
aq metia imaze laparaki, rom Cveni saxelovani jari da saxalxo
gvardia Tavis movaleobas Seasrulebs. is ukve gawvrTnilia brZo
laSi, brZolaSi Tavisuflebis da damoukideblobis, revoliuciuri
273
monapovarTa dacvisaTvis. am mxriv mas ar eWirveba gaxseneba, aq sit
yva metia. rodesac sakiTxi dadgeba saqmeze, ra Tqma unda, Cveni Sei
araRebuli Zala erTsulovnad daicavs uZvirfases ganZs – damoukide
blobas da Tavisuflebas.
moqalaqeno! me SemiZlian vsTqva, TiTqos vgrZnob eris majis cemas,
TiTqos mesmis igi, unda gamogitydeT, arasodes ar mwamda saqarTve
los damoukidebloba ise, rogorc dRes (taSi). swored dRes, swored
am momentSi gamoiWedeba saqarTvelo Tavis bunebriv sazRvrebSi.
misken iyureba mTeli evropa. ara erTxel gviTqvams, rom aq aris
jvaredini gza, sadac unda SeebrZolos erTi-meores ori principi;
principi demokratizmisa, saxelmwifoebriobisa da principi des
potizmisa, anarqiisa. aq SeebrZoleba, ase vsTqvaT, evropis kultura
aziis ukulturobas, evropis dawinaureba aziis CamorCenilobas da
vinaidan Cven gvxvda wilad, rom am udidesi sakiTxis gadawyvetaSi, ro
melic ainteresebs mTel ganaTlebul msoflios, aqtiuri monawileoba
miviRoT. me vfiqrob rom Tu maSin, rodesac Cven win idga mxolod da
marto sakiTxi eris fizikuri gadarCenisa, ase vsTqvaT, Cveni erovnu
li sakiTxi, Tu maSin Cven viyaviT Tavis adgilze, momentis simaRleze,
me eWvi ara maqvs, rom exla miT ufro gaorkecebuli energiis da Zlier
ebiT, mTeli Cveni arsebobiT vecdebiT davdgeT momentis simaRleze.
Cveni pozicia sruliad martivi da naTelia, amazed sakmaod sTqva
mTavrobis Tavmjdomarem: Cven vicavT mxolod Cvens Tavs, damoukide
blobas, revoliucionur monapovarT, romelnic amave dros arian
sakacobrio ganZi. amas icavs evropa, evropis demokratia Tavis sam
SobloSi. swored amasve vicavT Cven Cvens samSobloSi. Cven momxdomni
ara varT.
Cven mudam mzad varT, keTil-mezobluri ganwyobileba viqonioT
Cvens mezoblebTan, aris es Soreuli Tu maxlobeli mezobeli. Cven
arasodes ar gaurbodiT, rom molaparakeba yofiliyo Cvensa da bol
Sevikebs Soris. Tqven iciT notebis gacvla-gamocvla Cvensa da bol
Sevikebs Soris. Tqven iciT notebis gacvla-gamocvla Cveni mTavrobis
da moskovis Soris. maSasadame, sruliad samarTliania is saqme, ro
melsac Cven vicavT. es aris mxolod Cveni Tavisuflebis dacva, im Ta
visuflebis, romlisTvisac Cven ar dagvizognia araviTari msxverpli
da arc momavalSi davzogavT.
Tqven iciT, iyo momenti, roca bolSevikebi, ase vTqvaT, Tav-dacviT
politikas awarmoebdnen, isini icavdnen Tavis Tavs gareSe Zalebi
sagan, isini ambobdnen, rom icaven sabWoTa ruseTs, revoliucionur
ruseTs, revoliucionur samSoblos. gvaxsovs Cven yvela es frazebi.
es iyo maSin, ase vsTqvaT, Tavdacva.
Tqven gaxsovT saqarTvelos gansakuTrebuli roli am saerTaSori
so procesSi, saqarTvelom ara marto dRes, aramed im wuTidan, rodesac
man Tavisi damoukidebloba gamoacxada, Tavis damoukideblobis aqtSi
sTqva da ganaxorciela saqmiT, rom is daicavs sruls neitralitets,
274
ar Caereva ruseTis samoqalaqo omSi. da gansakuTrebuli roli saqa
rTvelosi mdgomareobs swored imaSi, rom is ar gamxdara da verc gax
deba iaraRaT gareSe Zalis xelSi, is iyo loialuri mudam da darCeba
loialuri yovelTvis, Tavisi sazRvrebis gared, sul erTia, vinc unda
iyos am sazRvar-gared, ra mTavrobac ar unda arsebobdes iq. maSasa
dame, kidev maSin, rodesac im movlenas ar hqonda alagi, romelic dRes
aris, Cven videqiT mtkice, garkveul gzaze da es gza iyo gza loialo
bis da neitralobisa yvela Cveni mezoblebis mimarT.
es iyo winad. ras vxedavT dRes? dRes bolSevizmi sul sxva fers
iRebs. is eweva ara mogerebiT oms, aramed TavdasxmiT oms. is revoli
ucionur frazeologiaSi xedavs Tavis imperialistur suls.
bolSevikuri socializmi ukve mokvda ruseTSi. misi nayofi iyo
ruseTis mTeli ekonomiuri cxovrebis, politikuri wyobilebis,
saxelmwifo meqanizmis dangreva da daSla. es iyo nayofi egred
wodebul bolSevikur socializmisa. am mxriv man ganicada sruli ga
kotreba da am gakotrebas Cvenis mxriT mtkiceba ar unda. ramdenad
ac isini TavianT deklaraciebSi TviTon aRiareben saSinel kriziss,
romlis winaSe sdgas ruseTi yovel-mxriv: misi transporti, misi
mrewveloba, misi aReb-micemoba, mTeli misi Sinauri cxovreba, misi sa
sursaTo krizisi, misi brZola tilebTan... ori wlis socialisturi
Semoqmedeba da bolos ki, rogorc lozungi, brZola sibinZuresTan da
tilebTan! ai, nayofi bolSvikuri socializmisa.
exla ki bolSevizmi lamobs gamoasworos yvela es Zveli gziT,
ukve damxobili reJimis politikiT da taqtikiT. misi mamoZravebeli
RerZi dRes-dReobiT aris sruliad aSkara imperializmi, nacional
izmi, e. i. ara nacionaluri Tav-dacva, aramed nacionalizmi, ramde
nadac hgulisxmobs sxva naciebis dapyrobis, am rigaT, bolSevizmi
daiwyo socializmiT da aTavebs carizmiT. man mospo ara marto dam
fuZnebeli kreba, man mospo da gaanadgura demokratia. ruseTSi Tqven
ver hxedavT demokratias, ar arsebobs iq demokratia, rogorc aseTi,
romelic poulobs Tavis gansaxierebas raime organoSi. damfuZnebe
li kreba, eroba, qalaqis TviTmmarTveloba, politikuri, ekonomiuri
organizaciebi da yovelive es, Tqven iciT, – Tu ra didi amagi miuZR
vis ruseTis aRorZinebis saqmeSi Zveli reJimis dros, – yovelive es
dRes man mospo. da maSasadame demokratia, rogorc aseTi ar arsebobs.
man gza gauxsna despotizms da dRes Tu bolSevikebi arian saxelmwi
fos saTaveSi, maTi taqtika da politika aris Zveli reJimis taqtika
da politika.
da aqedgan gamomdinareobs is, rac moxda – es maTi kavSiri osmale
Tis nacionalistebTan moskovsa da arzrumis kavSiri. aqedgan gamom
dinareobs isic, rom isini zurgs aqceven evropas da miiswrafian azii
saken, rom iq gaakeTon Savi saqmeebi, romlebsac akeTebda Zveli reJimi.
moqalaqeno, Cven gvaqvs Cveni perspeqtivebi, gakvriT ukve axsena
mTavrobis Tavmjdomarem 1918 da 1920 weli. maT Soris aris analo
275
gia im mxriv, rom maSin, rogorc gaxsovT, bolSevikebma gasces ara
marto ruseTi, agreTve gasces mTeli amier-kavkasia. brest-litov
skSi man daiCoqa germaniis imperializmis winaSe da xeli moawera ara
marto ruseTis ganadgurebas, aramed ganadgurebas amier-kavkasiisas.
es analogia aris imdenad, ramdenadac imave brest-litovsks dRes,
ueWvelia, adgili aqvs, maSin, roca erTi meores uaxlovdebodnen
moskov-aderbeijan-arzrumi, ueWvelia, ukanasknelni raime fass, sas
yidels moelodnen am koaliciidgan da, ueWvelia, am koaliciis sas
yideli igive ganaxlebuli brest-litovskia. sakiTxi exeba imave yarss,
imave baToms da artaans. magram ar aris am or dataTa Soris analogia
im mxriv, rom maSin marTlac Cven saqme gvqonda gamarjvebul germaniis
da osmaleTis imperializmTan, xolo dRes saqme gvaqvs ganadgurebul
da damarcxebul osmaleTTan da gakotrebul rusul bolSevizmTan.
maSasadame, es ar aris iseTi kombinacia Zalebisa, romelsac SeeZlos
Cveni ganadgureba. Cven SiSi ar mogvelis imdenad, ramdenadac osmale
Tis tvini da Tavi stamboli TviT mis xelSi ar aris. arzrumi saSiSi ar
aris CvenTvis. imdenad, ramdenadac ruseTis bolSevizmi Sin saSinel
kriziss ganicdis, is Seecdeba mzgavsad Zveli reJimisa, gaZvaltyave
bul rusis xalxis yuradReba gareSe omebs miapyros. magram, vinaidan
bolSevizmi gaixrwna SigniT, is ver SesZlebs saxeli moixveWos gareT,
is ar warmoadgens saSinelebas CvenTvis.
Cven viciT rogori iyo brZola bolSevikebsa da moxaliseTa So
ris, am ukanasknelaT. es ar iyo brZola darazmul mterTan, aramed
sruliad darRveul da ukan damxev brboebTan. maSasadame, egred
wodebuli siZliere bolSevizmisa iyo ara imaSi, rom, TiTqos isini
ebrZodnen mters da brZolidgan gamarjvebuli gamodiodnen, aramed
imaSi, rom mopirdapire gaixrwna, rasac Cven yovelTvis vambobdiT. es
CvenTvis moulodneli iyo.
aq ki bolSevizms daxvdeba saxelmwifo, demokratiuli saxel
mwifo, Segnebul, organizaciulad darazmuli, romelsac aqvs mTeli
Tavisi aparati: damfuZnebeli kreba, – nebis-yofa erisa, Tavi – mTav
roba, xelebi – samxedro Zala. maSasadme, aseT organizms, Cvens saxel
mwifos sruliad ar gauZneldeba SeebrZolos mimxdom Turq-rusul
imperializms, Tu man moindoma gadalaxva Cveni sazRvrebisa.
marTalia Cven ara gvyavs kargi mezobeli – es unda vaRiaroT Cven.
Cven vsTqviT erT dros, rom Cven gvinda iseTi dro dadges, rodesac
mezoblebi daicaven TavianT sakuTar erovnuls da saxelmwifoe
briv interesebs. es dro, samwuxarod, jer ar damdgara magaliTad
aderbeijanisaTvis. is, rac iq moxda, unda daerqvas saxelad avanti
ura. vinaidgan iq xalxi CamorCenilia, moumwifebeli politikurad,
eZleva saSualeba sxva da sxva upasuxismgeblo wreebs da pirebs xal
xis saxeliT ilaparakon. bolSevizmis movlena amier-kavkasiaSi aris
swored Zveli uRelis – ruseTis imperializmis aRdgena. samwuxarod,
es ar esmis da, SesaZlebelia, arc ki gaugia aderbeijanis xalxs, mag
276
ram Cven imedi gvaqvs rom is Seignebs mas axlo momavalSi. mas axsovs
is, rom 1918 w. osmaleTma Tavisuflebis magier saxrCobelani aumar
Ta mas baqoSi da ganjaSi. igive ganmeordeba dRes, Tu miviRebT saxeSi
bolSevikebis saSinel terors ruseTSi da qiamil-faSis jarebs arz
rumSi. da Cven imedi gvaqvs, rom Cqara moxdeba gamofxizleba aderbei
janis xalxisa, rom maT, vinc saTaveSi dgas dRes, upasuxismgebloba,
komunizmi Ralatobs mis sasicocxlo interesebs, rom is matyuarobs
da aderbeijanis momavals da misi bed-iRbals ukavSirebs uZlur da
saSinlaT damarcxebul Turq-rusul imperializms.
exla aSkaraa yvelasaTvis, Tu ratom muSaobdnen mmarTveli
wreebi aderbeijanisa ase gafacicebiT samusulmano saqarTveloSi
baTomSi da sxvagan, ratom eweodnen ase daJinebiT propaganda-agita
cias Cvens winaaRmdeg. exla es yvelasTvis aris gasagebi. magram Cven
gvindoda, rom es saxelmwifo marTla saxelmwifo yofiliyo, marTla
daecva Tavisi damoukidebloba da Tavisufleba. Cven movtyuvdiT
amaSi, marTalia, magram me vfiqrob – da Rrmad var darwmunebuli,
rom ar movtyuvdiT erTSi – rom TviT aderbeijanis xalxi mixvdeba
saiTkenac gadaisrola is misma mmarTvelma wreebma. mas piri evropi
saken qonda, is iyo axali cxovrebas dawafebuli, magram mas piri
ubrunes aziisaken.
Cven martoni varT. Tavis-Tavad cxadia umTavresi Cveni Zala TviT
Cvena varT, Cveni xalxi, Cveni demokratia, misi saxelmwifoebrivi
aparati, rogorc mogaxseneT, misi SeiaraRebuli Zala, magram amas Ta
namgrZnobica hyavs. da es aris evropis demokratia.
Tqven iciT, revoliucia moxda evropaSic. ra gvamcno man? isa, rom
evropis revoliuciam savsebiT gaamarTla Cveni meTodi brZolisa da
aRmSeneblobisa, demokratiuli meTodi. Cvenda saamayod isic unda
iTqvas, rom Cvenma erma misca pirveli magaliTi germania-avstrias,
ase rom revoliuciis ganviTareba iq aris sruli dadastureba Cveni
politikisa da taqtikisa da dagmoba bolSevikur politikisa da taq
tikisa.
Cven ar veWvobT, rom momavali swored Cvenia. erTis mxriv Cven
saqme gvaqvs dauZlurebul, gaborotebul ZalebTan, romelic moq
medebs sasowarkveTilebis motiviT, da arzrum-moskovis moqmedeba
swored sasowarkveTilis nayofia. rom Sin aaSenon Tavisi qveyana, isi
ni garedan eZeben xsnas – es aris sasowarkveTilebis nabiji. da meo
res mxriT Cven saqme gvaqvs dawinaurebul saxelmwifoebTan, ganaTle
bul erebTan, romelTa TanagrZnoba Cven mxarezea. Cven socialuradac
gvinda mxolod da mxolod viaroT evropasTan. politikuradac Cven
SegviZlia vsTqvaT, rom is didi procesi, didi dava – bolSevizmi Tu
demokratizmi, Cven es dava movigeT imdenad, ramdenadac es iyo dasmu
li praqtikulad evropaSi, sadac demokratizmi mogebuli gamovida
Waobidan. Cven movigebT meore davasac, romelic exeba Cvens Soreul
miznebs – socializmis ganxorcielebas. Cven vivliT mxolod da mx
277
olod evropis demokratiasTan, evropis mSromel masasTan da Cven mi
vaRwevT, rogorc Cvens maxlobels, ise Cvens Soreul idealebsac.
damfuZnebeli kreba Tavis mxriv, eWvi ar aris, gamoiCens udides
aqtualobas, romelic saWiroa swored am momentSi. is aris kanonmdebe
li, man yovelgvari daxmareba unda gauwios mTavrobas, magram is unda
iyos agreTve xalxTan, man udidesi monawileoba unda miiRos xalxis
udidesi gancdis dros da me imedi maqvs, rom Cven gveqneba am sakiTxze
gansakuTrebuli msjeloba. Cven miviRebT gansakuTrebul zomebs, rom
damfuZnebeli kreba iyves gamomxatveli ara Tu eris uzenaesobisa, ar
amed is iyos damcveli eris udidesi interesebisa, rom is iyos xalxTan
da xalxTan erTad gahyves mis ndobiT aRWurvils mTavrobas da sab
olood gaamarjvebinos mis erovnul da saerTaSoriso idealebs. Cven
davavalebT Cvens prezidiums, rom man mihmarTos Sesaferi mowodebiT
qarTvel ers, mTel saqarTvelos xalxs, ganurCevlad erovnebisa da
rwmenisa, rom is mzad iyos da Tu dadga wami brZolisa Tavisi wminda
Ta-wmidis – Tavisufali da damoukidebeli samSoblos da revoliuci
is monapovarTa dasacavad, is Tavis adgilze iqneba. (xangrZlivi taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis S. nucubiZes.
S. nucubiZe. (s.-f.) moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno!
Cveni samSoblo ara erTxel yofila mZime mdgomareobaSi, kars ara
erTxel mosdgomia mteri, magram is mdgomareoba, romelsac ganicdis
dRes da is mteri, romelic mas dRes mosdgomia kars, sruliad gan
sakuTrebulia. Tu aqamdis saqarTvelos ara erTxel kars mosdgomia
mteri, mas yovelTvis garkveuli saxe hqonebia da qarTveli eri masSi
sruliad naTlad da garkveulad xedavda imas, rasac warmoadgenda igi
sinamdvileSi.
am SemTxvevaSi gansakuTrebuli mdgomareoba isaa, moqalaqeno, rom
Cvens sazRvrebs mosdgomia iseTi Zala, romlis gza mofenilia illi
uziebiT, da am illiuziebiT moculi hqmnis iseT mdgomareobas, rom
verc erTi sawinaaRmdego Zala ver Sexvda mas mTeli politikuri cno
bierebiT aRWurvili.
gansakuTrebuli siZliere im Zalisa swored imaSi mdgomareobs,
rom aravin icis: mteria is, Tu moyvare. magram Cveni qveynis mdgomareo
ba ganirCeva yvela imaTagan, romelnic am Zalis sawinaaRmdegod gamo
sulan. arc erTxel im gzis gaswvriv, romelic Cvens kars mosdgomia,
mis winaaRmdeg ar mimarTula iseTi organizaciulad mTliani ram, ro
goric dgeba dRes win, da, maSasadame, arc erTxel mis sawinaaRmdego
Zalas ar hqonia saSualeba garkveulad warmoedgina misi saxe, imisTvis
niRabi aexada da eTqva, mteria igi Tu moyvare. magram igi mteri aris
saqmiT da moyvare sityviT. damfuZnebelma krebam, qarTvel eris cno
bierebis gvirgvinma, unda am mxriT savsebiT gaaSuqos es sakiTxi da is
gansakuTrebuli mdgomareoba, romelic Seiqna Cvens irgvliv: swored
amaSia misi daniSnuleba da Cven unda SevsZloT gavfantoT is illiuz
iebi, romliTac moculia Cveni dRevandeli mowinaaRmdegis gza.
278
erT mTavar illiuzias Seicavs Semdegi: Zalian xSirad hgoniaT,
rom bolSevikebTan brZola, maT winaaRmdeg gamosvla, saerTod maTTan
ama Tu im urTierTobis damyarebisa, aris sakiTxi politikuri xazis,
programis da gegmisa. erTxel da samudamod yvela amas, vinc am sakiTx
iT dainteresebulia da dRes ki saqarTveloSi araa iseTi moqalaqe,
romelic ar iyos am sakiTxiT dainteresebuli, am maRali tribunidan
unda uTxraT: Cvens win sakiTxi sdgas bolSevikebTan ara ama Tu im urT
ierTobis damyarebaze, ara ama Tu im politikur Tvalsazrisze, aramed
saxelmwifoebriv Tvalsazrisze. Cven winaSe sdgas sakiTxi ara imis Ses
axeb, Tu ra gza unda avirCioT, marcxniT Tu marjvniT, komunistur Tu
burJuaziul programul ganxocielebisaken, aramed ori saxelmwifoe
brivobis dapirispirebis Sesaxeb. aq aris brZola saxelmwifoebrivo
bisaTvis da ara socialur-politikur programaze. sakiTxi ase unda
dadges da amgvaradve gaigos Cveni damf. krebis saSualebiT qarTvelma
erma. da roca am mxriv miudgebiT sakiTxs, naTeli xdeba erTi garemoeba.
CvenTvis arCevani ar arsebobs, ar arsebobs imitom, rom Cven yvela
damf. krebis monawile politikuri partiebi, vdgevarT saqarTvelos
damoukideblobis niadagze, rom yoveli politikuri jgufi saqarT
veloSi moqmedi, miuxedavad misi simcirisa Tu siZlierisa, saqarTve
los Tavisuflebas icavs. verc erTi politikuri partia am gzas ver
uRalatebs, piriqiT mTelis SegnebiT gaaskecebs eris energias da miT
gaaZlierebs misi Tavdacvis saSualebas da swored ase Segnebulad
ayenebs da sWris kidec am sakiTxs saqarTvelos socialist-federal
istTa partia.
magram SeiZleba Cvenma mowinaaRmdegeebma da yvela imaT, vinc am
Tvalsazriss ar gaiziareben, gviTxran rom aseTi pozicia unda dasto
vos da sakiTxi sxva niadagze daayenos. aris marTlac SemTxveva, rode
sac erT saxelmwifos miaqvs meore saxelmwifosaTvis iseTi saganZuri,
rolisTvisac yvela is jgufi, romelic farTo masis interess icavs,
iZulebuli xdeba daTmobis gzas daadges da kari gauRos im Zalas, ro
melic moutans imas, rac am uZlurma jgufebma garkveuls politikur
pirobebSi ver SesZles miekuTvnebinaT farTo masisaTvis. aseTi Tu aris
mdgomareoba, ase Tu sdgas sakiTxi, maSin TiTqos SesaZlebelia, rom ama
Tu im jgufma kari gauRos Cvens karze momdgar Zalas. aris am SemTxveva
Si aseTi mdgomareoba? Cven aqac sruliad garkveulad, yovel meryeo
bis gareSe, sruli pasuxismgeblobis SegnebiT da aseTive pasuxismge
blobiT radikalur socialistur Tvalsazrisis winaSe unda vsTqvaT,
rom am SemTxvevaSi aseTi mdgomareoba ar aris da saqarTveloSi, maSasa
dame am Tvalsazrisis ar iqneba arc erTi Zala, ra gind radikalur da
memarcxene miswrafebisa ar iyos igi, rom xeli moumarTon im gasaRebis
damsxvrevas, romliTac daketilia Cveni samSoblos kari (mTeli darba
zis mxurvale taSi).
SeiZleba gviTxran, mowinaaRmdegeebma: marTalia Cven ar gvaqvs
dResdReobiT damTavrebuli saxis Rirebuleba, romliTac Cven Semov
279
alT Tqveni gasabedniereblad, magram miiReT mxedvelobaSi is mZime
garemoebani, romelSiac TandaTan iWedeboda is SedarebiT Rire
buleba, romelic Cven SevqmeniT da imis imediT, rom Cven dagayenebT
swor gzaze, Tqven unda dagviTmoT da ar gauSvaT SemTxveva maRal
kulturul socialur RirebulebaTa ziarebisa.
magram Cven unda ganvacxadoT am SemTxvevaSiac sruli SegnebiT
Cveni mdgomareobisa da pasuxismgeblobisa: Cven varT patara eris
Svilebi, patara eris warmomadgenelni, da ar SegviZlia araviTar
SemTxvevaSi mxari dauWiroT iseT process, romelic ar gamorkveula
an Tu gamorkveula im mxriv, rom ar sCans araviTari niSani imisa, rom
mas moyveba dadebiTi Sedegi. Cven am SemTxvevaSi sruliad garkveviT
unda vsTqvaT, rom patara eris bedi im did WidilSi, romelic moxde
ba xalxTa Soris momaval viTarebis gamosaWedad, damokidebulia mis
taqtze. Tavisi fizikur simciris gamo, igi xSirad iZulebulia aramc
Tu politikur, aramc Tu saerTaSoriso, aramed socialur-ekonomi
ur sferoSiac ramodenadac SesaZloa neitraliteti daicvas.
patara ers xSirad ar SeuZlia gadaitanos is gansacdeli, is da
Wimva erovnul nervebisa, is eqsperimentebi, romlebic didi eri
saTvis araviTar safrTxes ar warmoadgens, romelsac igi advilad
uZlebs. (darbazSi moZraobaa). es sakiTxi CvenSi araviTar davas ar
iwvevs (xmebi: marTalia! taSi), rogorc saerTod dafuZnebel krebaSi,
ise Cvens partiul amxanagebSi. amitom me vfiqrob, rom am Tvalsazris
iT SeiZleba savsebiT amoiwuros is, rac unda sTqvan mTeli eris war
momadgenlebma, ganurCevlad partiuli rwmenisa da mimarTulebisa
(marTalia! taSi) da patara eris bedi damokidebulia did erTa saqmi
anobidan da mas SeuZlia mxolod isesxos is, rac did erebs SeumuSave
biaT, da amitom, am mosazrebiT im mowinaaRmdegeebs, romlebic Cem
mier aRniSnul mosazrebebs moiyvandnen, Cven vetyodiT: Tqven gwamT,
rom saerTaSoriso socialistur saqmes akeTebT, rom Tqveni moqmede
ba misaRebia da erTad-erTi dadebiTi am duxWir pirobebSi, rom Tqven
gmirebi xarT. ganagrZeT es saqme. Cven ki patara erebs ar SegviZlia
agekidoT Tqven, bumberazebs. dRes aseT rames ver mogvTxovT, amitom
Cveni pasuxi sruliad kategoriulia.
yvela es erTi mxarea sakiTxisa. aris meore mxarec. rac mogaxseneT
moqalaqeno, damf. krebis wevrno, es daTmobiTi xasiaTis iyo im Zalis
mimarT, romelic ama Tu im gegmiT moimarTeba Cvens winaaRmdeg.
magram me minda davtovo es daTmobiTi niadagi da pirdapir dava
yeno sakiTxi.
im dRidan, rac irkveva, rom saqme gvaqvs ara marto Crdiloe
Tis ZalasTan, aramed im ZalasTan, romelsac kavSiri Seukravs os
maleTTan, gansakuTrebiT saqarTvelos TvalsazrisiT, iseTi Zala, ra
Tqma unda, ar aris momaswavebeli arc socialisturi perspeqtivebis,
arc saqarTvelos Tavisuflebis ganmtkicebisa. (xmebi: marTalia! saer
To taSi).
280
Tu ramodenimed mainc sadavo debulebad migvaCnda is istoriul
tradiciis mier nakurTxi debuleba, rom moskovi mesame romia, Tu
amis Sesaxeb kidev SeiZleboda Teoriuli dava, Cven savsebiT garkveu
lad migvaCnia, rom kacobriobis axali gza araviTar SemTxvevaSi
ar miimarTeba stamboliT da arzrumiT. (saerTo taSi). CvenTvis es
garkveulia, magram erTi garemoeba kidev irkveva, is, rom Cven saqme
gvaqvs garegnulad socialistur movlenasTan, magram arsebiTad sul
sxva movlenasTan, saxeldobr imasTan, rasac Cven didi xania aqsioma
tiuri debulebad vTvlidiT da rasac imperializms uwodeben. am Sem
TxvevaSi osmaleT-bolSevikurs SekavSirebis sakiTxSi Cven saqme gva
qvs wminda wylis imperializmTan. pirvel SemTxvevaSi garegnuli saxe
socialistur iers aZlevs erT mokavSires, meore SemTxvevaSi osmal
ur-baSibuzukuri mokavSire Tavis miznebs emsaxureba. orive imperi
alizmia, orive mcire erebis ZaliT dapyrobaa da maTi dayeneba Zlier
erebis gavlenis qveS. am SemTxvevaSiac aseTive garkveuli unda iyves
Cveni azri. moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno! ra Tqma unda,
Cven viciT, rom Cveni mowinaaRmdegis Zala, romelic illuziebiT saz
rdoobs, susti aris Tu igi Segnebul Zalas waawydeba, rogoric aris
saxelmwifoebriv organizmSi Camosxmuli, damfuZnebeli krebis mqone
da politikurad damoukidebeli saqarTvelo (serTo taSi). da rode
sac Cvens winaSe sdgas es sakiTxi, Cven viciT, rom es illuziebi, rom
liTac aqamdis fons gadiodnen CvenSi veraviTar gasavals ver ipov
nian da politikurad gaTviTcnobierebuli qarTveli eri maT namdvil
RirebulebaSi ar Sescdeba (saerTo taSi). Cveulebrivi dapirispireba
imperializmisa da socializmisa, romliTac suldgmulobda aqamde
Cveni mowinaaRmdege, kanonieri Zalebi iyo vidre maTi droSebi fri
alebdnen ruseTis midamoebSi, xolo rodesac moimarTa maTi gzebi
Cvens winaaRmdeg, da daiwyo procesi mcire erebis erTi gabatonebul
eris CarCoSi moqcevisa, ai aq mTeli Tavisi Sinaarsi da Zala dahkarga
aseTma dapirdapirebam. Tu aqamde ambobden, rom ori Zala ibrZvis: so
cializmi da imperializmi, axla Cven unda vTqvaT, rom mas Semdeg, rac
kavkasionis uReltexili gadmolaxulia da aq mobinadre xalxi Sey
vanilia ZaliT Tu moxerxebiT sabWoTa ruseTis gavlenis orbitaSi, mas
Semdeg, rac xorcieldeba is programa, romelic sinamdvileSi patara
erebis damowmebiT daiwera, nacvlad principialur deklaraciebisa,
Cven vambobT, rom am dapirispirebidan Cven miviReT ori juris impe
rializmi – socialisturi imperializmi da, Tu gnebavT, burJuazi
uli. aseTia is dalageba principebisa, romelTanac Cven saqme gvaqvs
da Cven am SegnebiT Cveni mdgomareobisa da pasuxismgeblobisa unda
vTqvaT, rom Cven vebrZviT yovelgvar imperializms miuxedavad imisa,
Tu rogor iers atarebs igi. CvenTvis erTnairad miuRebelia rogorc
burJuaziuli imperializmi, ise socialisturi, rogorc ruseTidan
mosuli Zala, e. i. rusuli imperializmi, agreTve osmaluri, romelic
damarcxebis Semdeg SemTxveviT sargeblobs da surs gamoiyenos is
281
mdgomareoba, romelSiac igi Caayena saerTaSoriso brZolam. aseTia
Cveni Sexeduleba am ZiriTad sakiTxebze.
exla erT garemoebas minda mivaqcio yuradReba. Cveni mowinaaR
mdege ueWvelia, erTs garemoebas iRebs mxedvelobaSi, im garemoe
bas, rom yvela erSi arsebobs ukmayofilo elementi, iseTi ele
menti, romelic ibrZvis Tu arsebul saxelmwifos winaaRmdeg ara,
yovel SemTxvevaSi misi mTavrobis winaaRmdeg mainc, romelic metad
Tu naklebad garkveulad gamodis opoziciis rolSi. ramdenadac ase
Ti mdgomareoba aqvs gaTvaliswinebuli am Zalas, romelic Cvens wi
naaRmdeg modian, Cveni opoziciis da Cveni fraqciis saxeliT unda
ganvacxado sajarod, imaT gasagonad, da agreTve imaT gasagonadac,
vinc aq CvenSi, saqarTveloSi aseTi ukmayofilebiT aris moculi, rom
veraviTar SemTxvevaSi es sakiTxi ver Seqmnis iseT mdgomareobas, rom
es sakiTxi gadaiqces Cveni saerTo msjelobis sagnad romelime gareSe
Semosul ZalasTan erTad da maTi daxmarebiT (saerTo taSi). nuravin
ifiqrebs, rom saqarTveloSi sZinavs politikur azrs, rom ar iyos
saSualeba sxva da sxva azris mqoneT iqonion Tavisufali msjeloba
yovelive politikur sakiTxze. es saSineli Secdoma iqneboda.
saqarTveloSi arsebobs Tavisufali Widili politikuri azrisa,
marTalia arsebobs erTi Zlieri mimdinareoba, magram es imas ar niS
navs, rom es mimdinareoba ramdenimeT mainc auqmebdes SesaZleblobas
saqarTveloSi politikur brZolisa da aSkara opoziciis warmoebi
sa. me, rogorc opoziciis warmomadgeneli, bevr SemTxvevaSi saSine
li mowinaaRmdege Cveni mTavrobisa, gansakuTrebiT zogierTi uw
yebisa sajarod vacxadebT, rom ama Tu im sakiTxis gadaWris dros ar
gvWirdeba mivmarToT aramc Tu fizikur da texnikur daxmarebisaT
vis gareSe Zalebs, aramed Cveni azrebis argumentaciis da sabuTebi
saTvisac ki (taSi).
Cven gvaqvs sakuTari msoflmxedveloba, Cveni inteligenciis
erTs jgufs Tavisi istoria aqvs da im TaviTve hqonebia garkveuli
Tvalsazrisi da Tu am niadagze mas dasWirdeba mTavrobis politikis
kritikis qarcecxlSi gatareba, es garemoeba veravis ver miscems sa
Sualebas imedi iqonios, rom Cveni sazRvrebTan moaxlovebis dros
aq Cvens Sinaurs cxovrebaSi aRvivdeba nel-nela es cecxli, romelic
iqneba gzis manaTobeli im Zalis, romelic SemoiWreba saqarTveloSi
am cecxlis saSualebiT. (taSi). sruliadac ara! Cvenis azriT saqarT
velos dRevandeli istoriuli mdgomareoba sruliad garkveulia.
qarTveli eri, rogorc erTi kaci, yovels garedan mosul Zalas daux
vdeba miuxedavad politikur rwmenisa. aseTia Cveni mtkice azri, Cve
ni gadawyvetileba, da am Cven gadawyvetilebas ver Sescvlis verav
iTari garemoeba. me vfiqrob, rom qarTveli eri yoveli saSualebiT
isargeblebs, Tu ki SesaZlebeli iqneba, samSvidobo gziT gadaWras is
sakiTxi, romelic Cven win dadga, da vfiqrobT, rom Cveni mTavrobac am
282
gziT midis, da arc erT SemTxvevaSi ar veWvobT, rom dekmokratiuli
saqarTvelo SesZlebs yovelive gareSe ZalasTan mSvidobiani, patio
sani da pirdapiri gziT urTierTobis ganmtkicebas.
magram, Tu CvenTvis SesaZlebeli iqneba am gziT saqmis mogvareba,
ra Tqma unda, Cven arc erTi wuTiT ar daveridebiT Tavganwirul da
Tavdadebul brZolas erovnul damoukideblobisaTvis. Cvens cnobi
erebaSi srulis gamorkveviT isaxeba Cveni mdgomareobis Segneba da
Tavisuflebis dacvis mtkice gadawyvetilebis Seryeva ar SeuZlia
araviTar gareSe Semosul Zalas. Cven zavi gvsurs, magram RmerTis
samsxverplodac mzad varT, Cvens cnobierebaSi isaxeba, Tu gnebavT vi
tyvi simboliurad, Semdegi dasuraTxateba Cveni mdgomareobisa:
saqarTvelos sazRvarze sdgas amayad moziduli Wabuki. igi qar
Tvel eris kulturul mowifulobis da politikur cnobierebis sim
boloa. erTs xelSi mas upyria mSvidobianobis rto, meoreSi ki maxvi
li. orives samSvidobo daniSnuleba aqvs: mSvidobianobis rtos Tavis
Tavad, xolo maxvils – samSoblo teritoriis mosaxazavad (saerTo
taSi). mSvidobianobis rto xels uSlis Wabuks gaarCios saxe Cven saz
RvarTan moaxloebul Zalisa. mosuls Zalas Tavisufali arCevani aqvs,
xeli gauwodos mSvidobianobis rtos, Tu xmals. da Tu moxdeba, rom
igi ar moisurvebs mSvidobianobis rtos, Cveni brali ar iqneba Tu mis
winaaRmdeg maxvili gaielvebs (mxurvale taSi).
leo Sengelaia. moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno!
moskovis komunizmi gaSiSvlda winaaRmdeg Tavisive principebisa
da deklaraciebisa, man ukve gadmolaxa amier-kavkasiis sazRvrebi.
dRes Tu xval is faSebTan da xanebTan erTad uTuod Cvens saz
Rvrebs moadgeba, raTa iaraRiT xelSi daipyros Tavisufali da da
moukidebeli saqarTvelo.
am nairad momentis mTavar sakiTxad xdeba gareSe safrTxe, Tav
dacvis organizacia es aris dRes yvelaze ufro didi da rTuli saqme
da ai Cven vambobT: am saqmeSi ganze gadgoma da xelis SeSla iqneba iqne
ba eris Ralati! (taSi) am sakiTxSi yoymani da ryeva iqneba istoriuli
danaSauli! (taSi). am sakiTxSi yoymani da ryeva iqneba istoriuli da
naSauli! (saerTo taSi).
Tavisufali damoukidebeli saqarTvelo da misi damcvelebi – ase
Tia dRes Cveni droSa, Cveni saxeli. vinc am saqmeSi CvenTan ar aris, is
demokratiis mteria! (saerTo taSi).
aderbeijanma gviRalata. ara, batonebo, man Tavis Tavs uRalata!
(evg. gegeWkori adgilidan: marTalia!)
man daamtkica, rom is aris osmaleTi miniaturaSi. aderbeijanma
TviTon uaryo Tavisi damoukidebloba da amnairad masze savsebiT
gamarTlda Tqmuleba: „ara Sejda mwyeri xesa, ara iyo gvari misi“-o!
(saerTo sicili. marTalia!) aderbeijanis begebma da xanebma aafria
les wiTeli droSa sabWoTa respublikisa. es aris udidesi sircxvili
da sastiki damarcxeba moskovis komunizmisa.
283
dRes imarjvebs ara lenini, aramed ruseTi. amitom SesaZloa, rom
aderbeijanis magaliTs wabaZos meore Cvenma mezobelma – erevnis res
publikam. es aucilebeli ar aris. es SesaZlebelia, magram Cven viciT,
ar yofila aderbeijanis saxelmwifo, magram aTasi wlobiT arsebob
da saqarTvelo, misi saxelmwifo da Cven gvwams, Tu cota unari ga
moviCineT, is kvlav iarsebebs!
Cveni mTavroba ukve mesame weliwadia, rac gaiZaxis: arc marjvniT,
arc marcxniT, ese igi gaviriyoTo!
am gariyuli da gayinuli gziT siarulma mogvca is, rom Cven yov
elTvis, roca gareSe safrTxe mogvadgeboda, brZolis velze vrCe
bodiT martoni Tavisi sakuTari, Sinauri Zalebis amara. ase moxda
baTomis sakiTxSi, ase iyo maSin, rodesac Cvens sazRvrebs denikini
emuqreboda, asea dResac da ai aq bunebrivad ismeba kiTxva rogoria
Cveni Sinauri fronti? mouvareT Tu ara Cven Cvens Sinaur Zalebs?
gvaqvs Tu ara rkinis nebis yofa brZolisa da gamarjvebisa?!
batonebo! mdgomareoba moiTxovs udides msxverpls erisagan,
yoveli moqalaqisagan da es msxverpli unda gaiRos upirveles yovli
sa mmarTvelma partiam, man unda Sescvalos Zirianad Tavisi politi
ka. mSromeli xalxi unda darwmundes, rom Cveni respublika aris mS
romelTa respublika. mSromelma xalxma saqmiT unda dainaxos, rom is
Zala romelic garedan modis, mas ukeTess verafers miscems!
Cven ar gvinda egred wodebuli koalicia mmarTvel partiasTan,
magram erTs rames dauyovnebliv moviTxovT: yvela is ministre
bi da didi da patara moxeleni, romlebmac TavianTi moRvaweobiT
demokratiis risxva daimsaxures, romlebmac TviT social-demokra
tiul fraqciaSic dakarges ndoba, dauyovnebliv unda gadadgen! (xmebi
soc.-demokratebidan: vin moviwvioT maT adgilze?) dee maTi adgile
bi daikavon imaT, vinc Tqvens wreSi yvelaze ufro spetaki, gulwrfe
li da revoliucionuri aris! amas moiTxovs qveynis mdgomareoba, amas
moiTxovs demokratiis interesebi!
vici metyvian: exla politikis Secvlis da reorganizaciis dro
ar ariso, magram es Semcdari azria. kargi saqmisTvis dro yovelTvis
aris da unda iqnes!..
bevrs hgonia leninma denikini yumbarebiT daamarcxa. es ase ar aris.
figuralurad rom vsTqvaT, leninma daamarcxa denikini proklam
aciebiT da rom CvenSiac ase ar moxdes, saWiroa, rom komunistebis
proklamaciebs daupirdapiron ara sagangebo razmebi, aramed namdvi
li xalxuri, revoliucionuri saqme. mxolod amiT gavimarjvebT.
Cven ar gviyvars menSevikebi, magram Cven gviyvars Tavisufali,
damoukidebeli saqarTvelo da amitom Cven vambobT: CvenTvis sul
erTia vin wamova winaaRmdeg – iqnebian isini ruseTis komunistebi,
ruseTis eserebi Tu ruseTis menSevikebi. yvelas, vinc Cvens winaaRm
deg iaraRiT wamova, iaraRiTve unda upasuxoT. es aris Cveni mova
leoba! (saerTo taSi).
284
Cven ar gvinda omi aravisTan, miT ufro ruseTTan. Cven gvinda yve
la mezoblebTan megobruli, keTili ganwyobileba, magram erT rames
yvelgan da yovelTvis moviTxovT: Cveni damoukidebloba unda iqnes
xeluxlebeli, Tavisufleba uzrunvelyofili!
es omi, romelic SeiZleba Cvensa da ruseTs Soris datrialdes, ar
iqneba Cveulebrivi omi. Cveulebrivi omis mizani aris mtris dasuste
ba, ama Tu im teritoriis Camogleja da sxva. sul sxva aris es omi. misi
erTad-erTi mizani iqneba: Cveni saxelmwifoebrivi sikvdili!
da vinc grZnobs pasuxismgeblobas, vinc suliT dacemuli ar aris
– is Tavis nebiT da ubrZolvelad am sikvdils ar moisurvebs! (saerTo
taSi).
dRes obivateli ase msjelobs. bumberazi ruseTi modis. man
gaanadgura kolCakis da denikinis reaqcia, daafrTxo antanta,
daipyro ukraina, doni, yubani, daRestani, aderbeijani – Cven ras
gavxdebiTo, magram vinc ase msjelobs aviwydeba CvensaviT patara
estoneTi, CvensaviT patara litvia. sovnarkomi arc maT swyalob
da, maTac ebrZoda, magram bolos da bolos maT winaSe qedi moixara.
aseve iqneba CvenSic, Tu mTavrobam Sescvala Tavisi politika, Tu
gamoviCineT saWiro unari.
komunistebi albaT fiqroben, rom CvenSi SigniT moxdeba afeTqeba,
rom Cveni cixe Signidan gatydeba, magram me mgonia Tu mTavrobam aiRo
swori gezi, maSin SesaZlebelia es afeTqeba ufro adre sxvagan moxdes.
ruseTSi ar gamqralan opozicionuri socialisturi partiebi. iq
arian socialist-revoliucionerebi, iq arian social-demokratebi,
arian zogierTi patiosani komunistebic da Cven vfiqrobT rogorc ki
komunisturi ruseTi Cven oms gamogvicxadebs, yvela eseni da maTTan
mTeli evropis socialisturi demokratia CvenTan iqneba da CvenTan
erTad gailaSqreben komunistebis winaaRmdeg. es aris Cveni gamarjve
bis udidesi garantia.
gulaxdilad unda mogaxsenoT, damfuZnebel krebaSi rom isxden
komunistebi Cven maTTan sadao bevri araferi gveqneboda, magram
rodesac isini Cvens respublikas garedan esxmian, rodesac maT surT
daipyron Tavisufali da demokratiuli Cveni samSoblo – Cven vam
bobT: es ar aris komunizmi, es ar aris revoliucia, aramed es aris
wminda wylis velikorusuli imperializmi da am imperializmis wi
naaRmdeg brZola aris movaleoba yoveli socialistisa da yoveli
revoliucionerisa! (taSi).
amnairad, batonebo! Cvens damoukideblobas emuqreba axali da
SeiZleba ukanaskneli safrTxe. Cven dagvWirdeba axali brZola Cveni
damoukideblobisaTvis, mis ganmtkicebisaTvis, magram Cven gvwams, rac
ufro mets vibrZolebT am damoukideblobisaTvis, miT ufro Zvirfasi
iqneba igi CvenTvis!
da Tu am brZolaSi Cven davixocebiT, Cveni ukanaskneli Zaxili
iqneba: Zirs iperializmi! Zirs dampyrobeli nacionalizmi!
285
gaumarjos Tavisufalsa da damoukidebel saqarTvelos! (saer
To taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. qiqoZes.
g. qiqoZe. batonebo! yvelaze saSiSi jari revoliuciuri jaria.
imitom rom revoliuciuri jari imarjvebs ara ricxviTa da xiStebiT,
aramed ideebiTac. es daamtkica safrangeTis revoliuciis istoriam,
es daamtkica ruseTis revoliuciis istoriamac. 25 milionianma sa
frangeTma meTvramete saukunis dasasruls daamarcxa mTeli maSinde
li absolutisturi evropa. ruseTis bolSevikurma jarma, romelic
garemoculi iyo kbiliani mavTulis RobiT, gaarRvia es Robe da daa
marcxa ara marto kolCaki, iudeniCi da denikini, aramed maTi damxmare
didi da patara saxelmwifonic.
magram, batonebo, revoliuciuri jari saSiSi aris mxolod rea
qciur, an konservatorul ZalisTvis. ruseTis wiTeli armia saSiSi
iyo mefis generlebisa da rogorc aRmoCnda agreTve burJuaziul-
feodalur aderbeijanisaTvis; mitom, rom aderbeijanSi dRemde
revoliucia ar momxdara. dRes wiTeli armiis moaxlovebam aderbei
janSi gamoiwvia detonizacia. mosalodnelia Tu ara aseTi deton
izacia moxdes saqarTveloSi? Cemis azriT ara. imitom, rom saqar
TveloSi revoliucia sami wlis winad moxda. Cveni qveyana, ase vTqvaT,
TviT revoliuciur potencias warmoadgens. SeuZlebelia warmovid
ginoT, rom bolSevikebi Semovlen aq da Semoitanen axal ideebs, iseT
ideebs, romelic CvenTvis ucnobi iqneba. ris motana SeuZlia bol
Sevikebs? socializmis ideisa? socializmis idea CvenTvis axali ar
aris. TviT bolSevikebi amboben – leninis sityvis amonaweri, albaT,
wakiTxuli gaqvT – rom socializmis ganxorcieleba jerjerobiT
unda gadaidvas: madloba unda SevswiroT RmerTs Tu Cveni Svilebi
moeswrebian socialuri wes-wyobilebis damyarebaso. me mgonia Cvenc
ase vazrovnebT. Cveni saxelmwifo wes-wyobileba ar aris socialistu
ri, magram igi ar aris arc burJuaziuli. Cven mivdivarT axal, ucnob
kulturisken, romlis gamosaxatavad dRes SeiZleba Sesaferi ter
minebi arc ki gvqondes.
aris meore idea, romelsac eyrdnoba bolSevizmi. es aris idea
proletariatis diqtaturisa. arc esaa specifikuri bolSevikuri
idea. mogexsenebaT, pirvelad proletariatis diqtatura ganaxor
ciela parizis komunam, marqsma es cda zneobrivad gaamarTla Tavis
istoriul werilebSi. diqtaturis idea memarcxene socialistebis
azrovnebaSi Sevida da me mgonia, rom arc dRevandeli mTavroba da
arc mmarTveli partia ar aris winaaRmdegi am ideisa, ramdenadac es
social-demokratiul presidan vici. aris kidev erTi idea – revoli
ucionur sabWoTa idea. arc es aris specifiurad bolSevikuri idea.
pirvelad revoliucionuri sabWo petrogradSi 1905 wels xalxis
uSualo Semoqmedebam warmoSva. maSin mas upartio politikosebi da
menSevikebi meTaurobdnen. saqarTveloSi revoliuciuri sabWoebi ar
286
avis gauuqmebia da me mgonia rom maTi dakiTxva saWiroa yovel mniS
vnelovans politikur momentSi.
meore mxriT parlamentarizmis idea ar aris specifikuri Cve
ni idea. ar mgonia, rom saqarTveloSi bevri iyos parlamentaruli
kretinizmiT gamsWvaluli xalxi. me warmodgenili maqvs iseTi mdgo
mareoba, rom winmsvlelobisTvis droebiT, an xangrZlivad parlamen
tarizmis ideas gamoveTxovoT. maS raSia ZiriTadi gansxvaveba Cvensa
da bolSevikebs Soris? ZiriTadi gansxvaveba aris im gzaSi, im taqti
kaSi, romliTac Tanamedrove ruseTisa da saqarTvelos xelmZRvaneli
politikosebi TavianT miznebs aRweven, im ideiebis gansaxorcieleb
lad, romelic me CamovTvale, ruseTi samoqalaqo omis warmoebas saW
iroebs. Cven imave miznebs samoqalaqo mSvidobianobis gziT vaRwevT.
es ar niSnavs imas, rom Cven TiTqo geniosi politikosebi viyoT, xolo
isini ukuRmarTi. es mxolod imas niSnavs rom ruseTis da saqarTvelos
socialuri Senoba gansxvavdeba. iq iyo SedarebiT Zlieri burJuazia
da Zlieri agraruli aristokratia. am burJuazias da aristokratias
aRmouCnda ucxoeli mokavSire, romelmac mas materialuri da zne
obrivi daxmareba aRmouCina, CvenSi es ar aris. CvenSi arc burJuazia
aris, romelsac socialistur mTavrobisaTvis raime organizaciuli
winaaRmdegobis gaweva SeeZlos.
maSasadame, CvenSi ar aris niadagi samoqalaqo omisaTvis. (veSape
li: rodesac Tqven erovnul-demokrati brZandebodiT, maSin xom iyo?)
arc maSin iyo, Tqven albaT gexsomebaT b. veSapeli, Cveni brZola
am sakiTxis garSemo erovnul-demokratiul partiaSi. me winaTac da
maSinac vicavdi ara burJuaziul, aramed sinTetiur erovnul poli
tikas.
aqedan cxadia, rom Tu Cvens miznebsa da interesebs naTlad gaviT
valiswinebT, bolSevikuri safrTxe ar mogvelis, rogorc sagareo sa
frTxe (gvazava: maSasadame safrTxe ar aris?).
rogor ara; iseTi elementebisaTvis, rogoric iyvnen denikinis an
kolCakis jarSi, magram saqarTvelosTvis, rogorc saxelmwifosTvis
es safrTxe ar arsebobs.
aris kidev erTi sakiTxi, sakiTxi orientaciisa. Cven dRemdis
neitralitetis politikas vawarmoebdiT. dRes aq b. Cxenkelma sTq
va: aris ori mopirdapire Zala, erTis mxriT kulturosani evropa da
meore mxriT aziuri saxelmwifoebi. Cvenis azriT, aseTi dapirispire
ba ar aris swori. azia dRes SeiZleba marTlac CamorCenili iyos, ma
gram es imas ar niSnavs, rom is mudam barbarosuli darCeba. mecamete
saukunemde wina azia iyo mimcemi mxare, rogorc nivTier ise ideur
kulturis sferoSi, xolo evropa mimRebi. me darwmunebuli var, rom
Cveni mezoblebi kulturulad xelaxla aRorZindebian. da ramde
nadac bolSevikebi awarmoeben brZolas evropis eqsploatator-ka
pitalis winaaaRmdeg aziis gansaTavisufleblad, maTi interesebi
eTanxmeba Cvens interesebs. me mgonia amiT aixsneba bolSevikebisadmi
287
simpatia adgilobriv: maT Cagrul klasis idea Cagrul erebis da Ca
grul rasebis ideas daukavSires (i. maWavariani: maS SemouSvaT?) dRes
tribunidan ganacxades, rom molaparakeba kidec swarmoebs moskovis
mTavrobasTan. es gza, romelsac Cveni mTavroba dasdgomia, unda gagr
Zeldes, unda mivaRwioT ara marto morigebas, (asaTiani: moviwvioT?)
aramed im qarTuli teritoriis dabrunebas, romelic uWiravs ara
bolSevikebs da ara romelime aziur saxelmwifos, aramed evropis
Zalas, erTnairs SeTanxmebasac mivaRwioT. amiT Cvens qveyanas gadavar
CenT namdvil gareSe safrTxisa da Sinaur garTulebisagan.
spiridon kedia (n.-d.) damfuZnebeli krebis wevrno! es mesame dRea,
rac Seiqmna sruliad axali ganwyobileba amier-kavkasiaSi. aqamde
pirispir brZolaSi ruseTTan amier-kavkasiis respublikebi erTad
videqiT da gvqonda rwmena, rom, rodesac mteri Cvens winaaRmdeg
gamoilaSqrebda, ai es SeerTebuli amier-kavkasia daxvdeba da See
brZoleba mas.
mesame dRea gamoirkva, rom es kavSiri dairRva, erTi wevri gand
ga da rogorc gamoirkva sruliad ubrZolvelad, Tavisuflad, Tavis
nebiT Semoiyvana igi baqoSi.
Cven ar viciT ras apirebs meore respublika – somxeTi. Cven Tu
gaviTvaliswinebT im zraxvebs, romelsac misdevda somxeTi aqamde Ta
vis cxovrebaSi, – saimedos, sanugeSos verafers gamovitanT. CvenTvis
cxadi iqneba, rom somxeTi am saqmeSi bolSevikebis winaaRmdeg brZo
laSi da Tavis gamtkicebaSi, SesaZloa ise ganze gadges, rogorc ad
erbeijani.
am gvarad amier-kavkasionis qeds aqeT darCa erTi qveyana, es Cve
ni samSobloa. vinc icnobs amier-kavkasiis sinamdviles, man icis, rom
am qeds aqeT arc erTi qveyana ar yofila daniSnuli istoriulad da
tradiciulad arsebobisaTvis, arc iyo arc erTi, garda saqarTvel
oisa. es aris faqti, romlis winaSe yvelani qeds ixrian, romelic
ajerebs yvelas CvenSi mosuls ucxoels, Cvens sinamdvileSi Caxeduls
da swored am dros saqarTvelom unda gasces pasuxi imas, vinc Cvens
winaaRmdeg moiwevs da ilaSqrebs. TiTqos gamodis, rom aderbeijan
ma, ukeT rom vTqvaT sabWoTa ruseTma, gverdi auxvia saqarTvelos da
aderbeijanze gaiseirna. cnoba aris imisa, rom sabWoTa jars azri
aqvs Tavisi Zalebi samxreTiT mimarTos da anatoliis jars SeuerT
des. TiTqos sabWoTa ruseTs ar unda saqarTveloze gamolaSqreba da
agredve cnoba aris, rom am mxrivac gvarwmunebs sabWoTa ruseTi. am
mdgomareobaSi varT dRes.
maS ra nairi pasuxi unda gavceT yvela amas, ranairi unda iyos
Sinagani rwmena, saiT unda wavideT, ra unda gavakeToT, sad aris Cve
ni namdvili megobari? amas unda gamorkveva, rom rac SeiZleba swori
iyos is gezi, romelsac daadgeba saqarTvelo da misi eri. erTi ram
aSkaraa da vinc gamovida dRes aq, aRiarebda – bolSevikuri ruseTi
aris Zveli imperialisturi Zala da igi scdilobs aRadginos ruseTi
288
Zvels sazRvrebSi. amier-kavkasiis bolSevikebis saolqo komitetma
kidec gamosca mowodeba denikinis jarisadmi, sadac igi irwmuneba,
rom bolSevizmi afarToebs ruseTs da aRadgens mis mijnebs da swored
CvenSi Semosuli bolSevizmi am mxriv gvebrZvis Cven.
ra moaqvs mas da ra ZaliT modis aq? yofila rodisme imis magaliTi,
rom saqarTvelos gadaelaxos Tavisi sazRvrebi, Sesuliyos sxva qvey
anaSi, Tundac ruseTSi am ori wlis ganmavlobaSi. aseTi magaliTi ar
yofila. yofila rodisme SemTxveva, rom saqarTvelos jari galaSqre
buliyos sxva mimarTulebiT, an cdiliyos sxvisi teritoriis Semo
erTebas? ara! Cvens ers da saqarTvelos mTavrobas amgvari programa
ara hqonia da arc rodisme eqneba. Cven vicavdiT Cvens damoukideblo
bas Cvens sazRvrebSi, Cveni sazRvrebis iqiT aRar mivdiodiT. am SemTx
vevaSi bolSevizmi moiwevs Cvens winaaRmdeg da Cvens sazRvrebs ejaxeba.
cxadia is gamodis rogorc Tavdamsxmeli da Cven unda davicvaT Cveni
Tavi. ra moaqvs bolSevizms, rodesac is aseTi rixiT ilaSqrebs Cvens
winaaRmdeg. iqneba mas moaqvs didi kultura, romliTac surs saqarTve
los gabedniereba? magram vin ar icis, rom kulturiT da tradiciebis
siZlieriT verc sabWoTa ruseTi da verc sazogadod ruseTi saqarTve
los ver Seedreba. Tavi rom davaneboT im Zvel kulturas, romelsac
dRes mecniereba arkvevs da romelic saqarTvelos Seuqmnia qristes
dabadebamde, vityviT, rom qristianobis kultura, is maRali morali,
is simtkice, romelsac igi qadagebda, saqarTvelom gacilebiT ufro
adre SeiTvisa, vidre ruseTma. maSin ruseTi dadioda Tavis tyeebSi ve
lurad, rogorc daSorebuli am diad sakacobrio kulturas.
iqneba dRevandel momentSi moaqvs mas iseTi maRali ram, rac nebas
aZlevs Cvens winaaRmdeg xmali aRimaRlos? Tu kulturad ar CaiTvle
ba ganadgureba yoveli cocxali Zalisa, daSla ekonomiuri cxovrebi
sa, Tu kulturad ar CaiTvleba sisxlis Rvris ideologia da moZRvre
ba, romelsac bolSevikuri ruseTi axorcielebs, maSin bolSevizms
saqarTveloSi garda velurobisa araferi Semoaqvs. magram Tu kul
tura aris demokratizmi, moqalaqeobrioba, parlamentarizmi, Cven es
kultura gvaqvs da igi saqarTvelom daicva am ori wlis ganmavloba
Si. maSasadame, am mxriTac, kulturis mxriT araferi moaqvs garda ga
nadgurebisa. Cven davinaxeT, rom ruseTs arc ufleba, arc kultura
aqvs imisTvis, rom Cvens winaaRmdeg gamoilaSqros. iqneba raime Zala
aqvs? me minda Tqveni yuradReba imas mivaqcio.
Cven danamdvilebiT viciT, rom bolSevizmi ganicdis sastik da
marcxebas yvelgan, sadac pirdapir Seejaxeba darazmul, erovnul
erTeulebs. rodesac bolSevizmi midioda cimbiris xaziT da mowi
naaRmdege Zala gaanadgura, es sabWoTa ruseTi damarcxda saSinlad
baltiis mxareSi, damarcxda fineTSi, polonelebTan SejaxebaSi.
ukraina dRes Tavis cocxal Zalebs agrovebs da SeerTebulad yvela
partiis gareSe upireben ukanidan maxvilis Cacemas. yovelgan, sadac
bolSevizmi axal erebs swvda xmliT, yovelgan saflavi ipova da iciT
289
ratom? imitom, rom maTi erovnuli damoukideblobis dacvis instiq
ti, es iseTi uzenaesi simtkicea, romelsac bolSevizmi Tavis dReSi
ver daamarcxebs. da Cven vfiqrobT, rom bolSevizmi, romelic aqeT
moiwevs uTuod saflavs ipovis Tu saqarTvelos iman xmali mouRera.
(saerTo taSi). ai am SemTxvevaSi ranairi damokidebuleba unda iyos
saqarTvelosi antantasTan? Tqven kargad iciT, rom antantis wevre
bi dainteresebulni arian ruseTis problemiT. maT gaiares mravali
faza am problemis gadawyvetaSi da ver vityviT, romelia ukeTesi,
pirveli Tu ukanaskneli, romelic miiRo antantam.
me mgonia am faqtebis ZaliT antantis saukeTeso damcvelad gamo
dian is patara erebi, romlebic ruseTis teritoriaze aRmocendnen.
igive poloneTi, estonia, litva, latvia, ukraina da sxva erebi ro
gorc sartyeli Semoertyen gars bolSevikebs da ar uSvebdnen evro
pis saxelmwifoebisaken. am mxriT Tu SevxedavT sakiTxs, saqarTvelo
TamaSobs im rols socialistur moZRvrebis winaaRmdeg, rogorc
iTamaSa poloneTma, latviam, litvam, ukrainam, finlandiam da sxveb
ma. unda mogaxsenoT, rom es Cveni mdgomareoba ver iqmna saTanadod
Sefasebuli antantis mier. Cven viciT, rom am saxelmwifoebma icnes
saqarTvelos damoukidebloba „de facto“, magram aseTi cnoba sakmao
ar aris. dRes lenini miemarTeba mcire aziaSi da fiqrobs, rom mo
sulSi fexi moidgas da aqedan, rogorc man ganacxada, muSti aCvenos
londons, da SeiZleba marTlac daemuqros londons Tu es gegma gan
xorcielda. dasavleT evropis saxelmwifoni valdebulni arian nam
dvili, realuri daxmareba aRmouCinon im ers, romelic marto darCa
amier-kavkasiaSi da romelic ibrZvis bolSevikebis winaaRmdeg. (xma:
marTalia!). imitom rom aq, saqarTveloSi wageba saqmisa aris bolSe
vikebis gamarjveba mcire-aziaSi da mTel samahmadiano qveynebSi (xma:
marTalia!). yvelam icis, rom im qveynebSi, sadac Segneba ar aris, Tu
moedo ali bolSevizmisa, maSin diaxac rom taxti londonisa da ev
ropis did saxelmwifoebisa Seiryeva.
aris momenti, rodesac patara odenobas, patara erebs didi
roli SeuZlianT iTamaSon da ixsnan mTeli kacobrioba. am SemTxveva
Si saqarTvelos am odenobis roli SeuZlian iTamaSos da am odenobas
unda movla, sxvaniri mopyroba, yuradReba da aseTnairi yuradReba
da frTxili mopyroba saqarTvelos antantis mxriv ar hqonia. jer
kidev droa gasworebis, jer kidev ver Semosulan bolSevikebi saqa
rTveloSi da Tu es daxmareba droze viSoveT, bolSevikebis saflavi
swored aq gaiTxreba.
exla, ranairi unda iyos Cveni mowyoba SigniT? es meore momenti
aris, romlis wesier gadaWraze damokidebuli aris bevri ram. yvela
saTvis aSkaraa is politikuri gansxvaveba, romelic partiaTa Soris
arsebobs. exla, ranairad unda imoqmedon am partiebma, rogor unda
aamoZraon xalxi. TviTeulma Tavis moZRvrebiT unda gaistumros
brZolis velze, Tu yvelam saerTo ena gamonaxos? Tu saerTo eniT
290
gavistumreT xalxi brZolis velze, maSin gamarjvebuli gamovalT.
Tu ara, maSin iqac, brZolis velzec iqneba es ideuri daSla, gaTiS
va; amitom SeuZlebelia partiuli saxelebis mixedviT gavistumroT
meomarni. miucilebelia rom partiebi avmaRldeT am partiul moZ
Rvrebis zeviT. miucilebelia SeerTeba im diad SemaerTebel Zalis
garSemo, romelsac samSoblos dacvis idea ewodeba! da rodesac Se
vaerTebT mTel qarTvel ers am samSoblos dacvis niadagze, maSin ve
raviTari Zala ver dagvSlis, ver Seqmnis ganxeTqilebas. maSasadame,
Cveni moqmedeba unda iyos swored am gziT. am mxriv, unda vTqvaT, rom
warsul TveebSi, romlebic Cvenda sabednierod, Cveni gamarjvebiT
damTavrda, aseTnairi ideuri gaerTianeba ar iyo. da dRes, es didi
safrTxe, romelic aRmarTula Cvens win, SeiZleba Zleul iqmnas samS
oblos mTlianobis ideis SegnebiT.
rogori unda iyos meores mxriT damfuZnebel krebis da mTavro
bis moqmedeba? warsulidan Cven erTi viciT, viciT rom mTavrobas ak
lda is energia, rom Tavis uzenaesoba, namdvili aRmasrulebloba da
brZanebloba qveynisa ganemtkicebina. dRes ki saWiro aris, rom mTav
robam es uzenaesoba gamgeblobisa xelSi magrad daiWiros da arc erT
organos ar misces saSualeba, rom spotanurad Tu ara spotanurad,
imdeni moraluri ufleba da gavlena hqondes, rom man gabedos gezis
da gzis Cveneba da mTavrobis nebis-yofis gabaTileba. (taSi er.-dem.
skamebze). Cven vambobT, rom damfuZnebeli kreba, romelic uzenaesi
organoa Cveni qveynisa, avides Tavis daniSnulebis simaRleze. aravi
Tari sxva organizacia, romelic saqarTveloSi aris, ar aris ufle
ba-mosili ilaparakos an Cveni eris, an Cveni mTavrobis eniT. Cven varT
erTad-erTi gamomxatveli eris nebisa da maSasadame yoveli sakiTxi,
romelic saqarTvelos Seexeba, aq unda daibados da aqve unda gad
awydes, da amas unda daemorCilos yoveli organizacia saqarTveloSi.
ai, aseTnairi moqmedeba, Segneba uzenaesobisa damfuZnebel krebisa,
mTavrobisa aucilebelia samSoblos gamgeblobis saqmeSi. am ori mo
mentis SeduRebiT marTlac movaxdenT mTel koncentracias energiisa
da mobilizaciisas Cveni Zalebisa, Tu Cven es SevqmeniT, radganac Cven
mxareze aris ufleba, maSin gamarjveba Cveni ueWveli aris.
daskvnisaTvis, batonebo, Semdegs mogaxsenebT: aq mTavrobis Tav
mjdomarem Tavisi sityva daamTavra Cveni ukvdavi didebis, SoTa
rusTavelis sityviT. me minda rom is axali moqmedeba, romelSiac
gadavdivarT, damTavrdes im Zlierebis sigrZe-siganiT, romelic
SoTas dros pasuxismgebelma mmarTvelebma Seqmnes qarTveli eri
saTvis. me minda, rom saqarTvelom dRes hpovos ganxorcieleba Tvis
yovel kanonier uflebisa bunebriv sazRvrebSi. es aris saqarTve
los teritoriis SemoerTeba da es siZliere teritoriis ganzid
ulobisa unda damTavrdes im momentamde, roca qarTveli eri dRes
Semosul mtris winaaRmdeg gailaSqrebs. ai es saidumloeba, romlis
kari Cven exla SevaReT, mogvaniWebs gamarjvebas Tu viqnebiT amnai
291
rad SeerTebulni. me mgonia, rom yvela dameTanxmeba imaSi, rom yvela
qarTveli, romelsac ki SeuZlian iaraRis tareba, arCevs gangmiru
li egdos brZolis velze da yoveli qarTveli mSobeli Tvis SvilTa
gmirul TavdadebaSi poulobdes Tavis gulis manugeSebel Zalas.
Cven varCevT sikvdils, vidre davinaxavT mters saqarTveloSi, mis
gverdiT arxeinad myof qarTvel meomrebs da mSoblebs gulCvilebs.
me mgonia, rom qarTveli eri amaSi iqneba erTsulovani da vTqvaT yve
lam rwmeniT: gaumarjos Cven ers da Cven uflebebs (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b-n ve
Sapels.
gr. veSapeli (nacionalisti). damfuZnebeli krebis wevrno! saqar
Tvelo dRes aris iseT mdgomareobaSi, rogorSiac bevrjer yofila
Zveli istoriis dros.
Cven iseT alagas varT, rom yovelTvis axali didi Zala, romelic
daibadeba aziaSi, an evropaSi da moindomebs gavrcelebas mTeli qvey
nis farglebSi, usaTuod gaivlis xolme am Cven teritoriaze, an mis ax
los. ase yofila bevrjer. da zogierT am xalxebis Cvens teritoriaze
gavlis da Setakebebis Sesaxeb Cvens istoriaSi moipoveba iseTi fur
clebi, rom Tu SevcvliT adamianebis da politikur Zalebis saxelebs,
TiTqmis udris im mdgomareobas, romelSiac dRes aris saqarTvelo,
rodesac aziaSi sdgas gamarjvebuli, Zlieri evropa, antanta da gan
sakuTrebiT inglisi da meore mxriT ruseTi, romelic emuqreba mas da
cdilobs aujanyos mis xelqveiT mdgomi saxelmwifoni da erebi.
Cvens istoriaSi aris erTi momenti, rodesac mTels dasavleT
saqarTvelos da kidev ufro mets lazika erqva. maSin Zvel imperias
– saberZneTs, romelTanac Cven gvqonda damokidebuleba mudmivi moka
vSireobisa, deemuqra sparseTi da gadmovida Cvens teritoriaze.
istoriaSi amis Sesaxeb samagaliTo furclebi aris. maSindeli dam
fuZnebeli kreba, maSindeli parlamenti, xalxis warmomadgenelni ms
jelobdnen, Tu vis unda mimxrobodnen lazebi, Zvels patrons aziisas,
Tu axlad dabadebul Zalas – sparseTs. ar gavagrZeleb analogias am
momentis Sesaxeb. mxolod vsTqvi, rom Cven teritorias, miwa-wyals,
Cven winaprebs es pirveli ar aris rac uxdebodaT angariSis gaweva
imisaTvis, rom Cveni teritoriis sazRvrebze ori TiTqmis Tanaswori
Zala xvdeboda erTi-meores da cdilobda Cven CaTrevas, rogorc moka
vSiris, an rogorc mebrZolis Tavis sasargeblod. rasakvirvelia,
winandel saqarTvelos Tavi ver dauRwevia da ver Seunaxavs mudmivi
neitraliteti, romlis Sesaxeb gviweria konstituciaSi. saerTod ab
soliuturi neitraliteti aravis axsovs qveynad.
Cveni eri Tavs ixsnida imiT, rom SeiaraRebuli idga Tavis saz
Rvrebze da cdilobda SigniT gamagrebuli saxelmwifoebrivi orga
nizaciiT aeZulebina yoveli gareSe Zala pativiscemiT mopyroboda
saqarTvelos uzenaes uflebebs. am politikiT saqarTvelo ara erTx
el gamosula gamarjvebuli. yovel SemTxvevaSi SeiZleba iTqvas, rom
292
ara erTi imperia mosula brZoliT Cvens teritoriaze, magram saqa
rTvelo ar mospobila da arc Tavisi ricxviT, arc Tavisi xarisxiT,
arc teritoriiT ar warmoadgens imaze naklebs, rogoric iyo nacnobi
kulturiT, saxelmwifo organizaciiT mTeli evropisa da aziisaTvis.
me, rogorc nacionalisti, albad ver SevsZleb ganvsajo dRevan
deli saerTaSoriso mdgomareoba. ubralod vityvi, rom Cvens garSe
mo aris Semdegi mdgomareoba: damarcxebuli ruseTi yovel Rones
xmarobs, rom rac SeiZleba naklebi wagebiT gamovides Tanamedrove
omidan da ise gaaTavos is omi, romelic daiwyo Zvelma mTavrobam. ra
sakvirvelia, radganac mas saqme aqvs am SemTxvevaSi antantasTan da
gansakuTrebiT inglisTan, ubralo angariSi moiTxovs ruseTisagan
gamoiyenos yvela Zalebi, romelnic aseT mdgomareobaSi arian.
aseTia osmaleTi, igi cdilobs, rac SeiZleba naklebi wagebiT ga
movides am omidan. maTi interesi iyo, sanam ar aris piroba Sekruli ev
ropasTan da antantasTan, an momaval brZolisaTvis, an imisaTvis, rom
dRes SeaSinon evropa, rom SeerTebuli yofiliyvnen da SeerTebulad
daemuqrebodnen evropas. amisTvis SeerTden aderbeijanis respublika
da ruseTi. aq aris istoriuli movlena, rom damarcxebuli bolSevi
kuri ruseTi da nacionalisturi osmaleTi SeerTden. sanam saerTo
saqme aqvT (es aris zavis saqme) – aq rasakvirvelia socialistur prin
cipebs araviTari alagi ara aqvT. maT undaT meti ZaliT daudgnen win
gamarjvebulebs (evropas), romlebic Zalian cud pirobebs uyeneben
rusebs da osmalebs. es SeerTeba rus-osmalosi Zalian iSviaTia, imi
tom, rom ruseTi da osmaleTi bunebrivad arian istoriuli mtrebi,
iyvnen winad da iqnebian momavalSic, aseTi droebiTi SeerTeba emuqre
ba upirveles yovlisa gamarjvebul evropas da yvelaze ufro am saqmis
meTaurs – ingliss. am mxriv unda iTqvas, rom saqarTvelosTvis da qa
rTveli erisTvis gaurkveveli aris inglisis politika. TavisTavad
cxadia, rom Tu inglisi ar mourigdeba ruseTs, an osmaleTs erTad
an cal-calke, ruseT-osmaleTi ganagrZobs bolSevizmis formiT am
saqmis gakeTebas, romelic hqvian inglisis aziidan gandevna. es ambavi
sasikvdilo aris inglisis imperialistebisaTvis. gaugebaria, rom in
glisi ar iCens iniciativas, Taosnobas imaSi, rom rac SeiZleba ufro
garkveuli poziciebi hqondes, Sors iyos brZola misi sazRvrebidan,
mis saproteqtoratodan (qiqoZe: aswavleT kerzons!) Tu ki Tqven as
wavliT, mec SemiZlian vaswavlo. bolos gaigebT vis Wkuis saswavlad
vambob. Cven viciT, rom rus-osmalos kavSiri aris inglisis winaaRmdeg
mimarTuli. Cven viciT, rom igi emuqreba ingliss indoeTis da sparse
Tis dakargviT. gaugebari aris inglisis politika qarTvelebisaTvis.
Cven viciT, rom kavkasionis qedi aris pirveli bunebrivi safari in
glisis samflobelosi da is saxelmwifoebi, romelnic iyvnen da ari
an dRes, maT Soris saqarTvelo, aris pirveli saukeTeso saSualeba,
rom aq SeCerebul iqnes bolSevikuri winsvla da ingliss brZola ar
moxdomoda ruseTisa da osmaleTis kavSirTan indoeTsa da sparseTSi.
293
TiTqos ubralo angariSi moiTxovda am SemTxvevaSi ingliss gamoeCina
meti iniciativa, rogorc zRvaze, ise xmeleTze. im dros xdeboda sul
ukuRma movlena, rodesac saWiro iyo, rom mTeli qarTveli xalxi wi
naaRdgomoda bolSevikebis gegmebs. im dros inglisi Cven gvedaveboda
Cvensave baToms ise, rom omiT gvemuqreboda. garda baTomisa amisTa
na gaugebari nabijebi ingliss bevri Caudenia, rac Cvens xalxs kargad
axsovs. gansakuTrebiT imitom, rom adarebs inglisis qcevas meore ev
ropis saxelmwifos germaniis qcevas, roca ukanasknel aq iyo. axla yov
el SemTxvevaSi orSi erTi aris da Cven es unda vicodeT, an SeiZleba
ingliss aqvs zavis pirobebi momzadebuli ruseTTan, iqneba Cvens an
gariSze iyo rame, an zavi ar iyos da inglisi maSin valdebuli iqneba
Tavis interesebis dasacavad male sTqvas Tavisi sityva. me vambob ara
misi interesebis Sesaxeb CvenSi, aramed misi sakuTari axal SeZenili
sparseTisa da Zveli indoeTis Sesaxeb. am mxriv kavkasionis bedi, kavka
siis teritoriaze ruseTis mosvlisa da wasvlis saqme aris dakavSire
buli mWidrod inglisis imperiiis bedTan. am SemTxvevaSi es erTgvari
nugeSi aris Cveni saerTaSoriso mdgomareobisa. me amiT ar minda vTqva,
rom saqarTvelo Tan gadayveba inglisis imperias, Tu imas aRsasrulis
dRe daudga. me minda is vTqva mxolod rom, sanam ar aris gadawyveti
li, Tu rogor apirebs inglisi am safrTxis likvidacias, sanam ar
aris gamorkveuli riT apirebs am saqmis likvidacias zaviT, omiT Tu
gaqceviT, manam Cven bevri dro gvaqvs, rom damzadebulni viyvneT uare
si droisTvis, rogorc erovnuli samxedro Zala yvela sazRvrebze. me
mets vityvi, radgan ruseT-osmaleTis saqme aris gadawnuli inglisis
imperiis saqmesTan aziaSi SeiZleba mxolod da mxolod ori perspeq
tiva: an zavi, an omi, magram ori perspeqtiva SeiZleba, an inglisi moi
gebs, an zaviT an omiT da aiZuleba ruseTs Cadges Tavis sazRvrebSi, an
uomrad da datovebs Tavis poziciebs aziaSi. es niSnavs inglisis impe
rializmis kriziss ara marto kaspiis mxareSi, aramed mTels aziaSi.
amisTvis, rasakvirvelia, dro kidev aris.
Cven SegviZlia warmovidgenT ori SesaZlebloba da SegviZlia vTq
vaT, rom saqmis mdgomareoba, miuxedavad yovelgvari orientaciisa,
rogorc erovnuli organizacia arc erT SemTxvevaSi ar iqneba gan
wiruli, Tu inglisi damarcxda, maSin Cven viciT, rom jer erTi sanam
rus-osmalos kavSirTan gvaqvs saqme, ruseTs mainc ar eqneba saSualeba
aqtiuri politika awarmoos kavkasiis qedis iqiT, radgan TviT ruse
Tis imperiaSi mcxovrebi mahmadianebi ufro mets gavlenas moipoveben
da SeiZleba moskovis karamde mivides es osmaleTis gavlena, romel
sac aRvivebs dRes ruseTis axali imperatori lenini.
saqme is aris, rom aris kidev erTi Zala, romelic dainterese
bulia antanta-inglisTan angariSis gasworebiT, romelic SeiZleba
ubralo mayurebeli arasodes iyves am movlenebisa. me vambob ger
maniaze, romelic agreTve damarcxebulia. germania, rogorc ufro
kulturuli saxelmwifo risks ar eweva da monawileobas ar iRebs in
294
glisis sawinaaRmdegod rus-osmalebTan erTad. magram Tu germaneli
oficrebi muSaoben ruseTSi, aziasa da osmaleTSi da kavSiri Tu aris
moskovsa da berlins Soris, cxadia imis Tqma, rom Tu osmaleT-ruse
Tis saqme glaxad wavida inglisisaTvis da germania darwmunda, rom
am kompanias SeuZlia misi saqmis gaumjobeseba, usaTuod Cven maSin
davinaxavT, rom Tundac im kedlebis CangreviT, romelic aris ger
maniasa da ruseTs Soris da romelic SeiZleba agredve Caingres, ro
gorc Caingra ruseT-aderbeijans Soris, bolos Tu saqme marTlac ax
ali omis dawyebamde mivida inglisis winaaRmdeg, arc azia iqneba amis
meTauri. am axali omis meTauri inglisis winaaRmdeg iqneba germania.
vin icis, Cven bevri legioni da divizioni gvinaxavs Cvens teritori
aze. gvaxsovs germania, SeiZleba isini isev aqeT dabrunden Savi zRvi
saken Tu rus-osmalos kavSiris brZola inglisis winaaRmdeg gamodga
seriozul faqtorad da CaiTria am omSi TviT germaniis respublika,
Tu saxelmwifo.
vimeoreb, Tu daiwyeba rus-osmalos omi inglisis winaaRmdeg,
rus-osmalebis saTaveSi mainc germania iqneba, radganac is yvelaze
ufro kulturiani aris im damarcxebul saxelmwifoebSi, romlis
saqme mzaddeba dRes baqoSi. Cven SegviZlia vTqvaT, rom Tu es moxda,
rasakvirvelia, yovelTvis Cven mzad unda viyoT, sakmao ZalebiT aR
Wurvili unda iyos Cveni sazRvrebi, rom vinc ki moaxlovdeba CvenTan
sapatio eniT valaparakoT. rasakvirvelia, Tu kidev daiwyo axali omi
rus-osmal-germaneTis, Tavis-Tavad cxadia, rom maSin Cven ar unda
gveSinodes imis, rom Cveni saerTaSoriso mdgomareoba iqneba nakar
naxevi mxolod moskov-stambolis SeTanxmebiT. maSin iseTsave monaw
ileobas miiRebs saerTaSoriso sakiTxebis gamorkvevaSi berlini, ro
gorsac iRebda winad, rodesac Cven mier iyo mowveuli aq da rodesac
imdeni gaakeTa CvenTvis, rom dResac qarTveli xalxi ixseniebs madlo
biT, rasac ver vityviT inglisze.
ai, aseTi aris batonebo, saerTaSoriso mdgomareoba. ori faqto
ri aris yvela saxelmwifosaTvis, yvela erisaTvis: erTi aris misi
Sinagani samxedro Zala; meore aris saerTaSoriso mdgomareoba.
me vambob, rac unda moxdes gareT – me erTs vgulisxmob: rom Cvens
farglebSi yvela klasi, yvela wodeba, yvela partia Seiwiravs yve
lafers imisaTvis, rom rac SeiZleba meti samxedro ZalebiT viyoT
SeiaraRebuli am kritikul momentSi da mzaT Cvens sazRvrebze, ara
marto sxva da sxva SemTxveviT sazRvrebze – aramed Cvens namdvil,
bunebriv sazRvrebze, rogorc aderbeijanTan, ise somxeTTan.
me vambob im sazRvrebze, romlis dakaveba aucilebelia; me vambob
saingiloze, romlis sakiTxi unda gadawydes aderbeijanis respub
likaSi SecvliT bolSevikebis Semosvlis Semdeg. da me vambob bor
Calos sazRvrebze, romelic unda iyos Cveni, Tu gvinda rac SeiZleba
naklebi ZalebiT davicvaT Cveni saxelmwifo yvela safrTxisagan, vis
ganac ar unda iyos es.
295
aseve unda iTqvas baTomze.
es udao unda iyos yvelasaTvis, rom rodesac unda moxdes da
dagvWirdeba – unda movaxerxoT, rac SeiZleba meti samxedro Zalebis
dagroveba. SeiZleba aman Cveni xalxi Seawuxos, SeiZleba aman bevri
fuli dagvaxarjios, bevri Tvis saqmes moswyvitos, gansakuTrebiT
soflad, magram es iqneba gacilebiT naklebi SedarebiT imasTan, rac
dagvexarjeba da wagvixdeba Tu Cven ver SevqmeniT aseTi samxedro
Zala. imitom, rom vinc unda movides aq, gansakuTrebiT ruseTi, rom
lis Sesaxeb arc erT Segnebul qarTvelSi ar arsebobs ori azri – es
andazaT aris ukve saqarTveloSi qceuli, rom „RmerTma dagvifaros
ruseTis dabrunebisagan“-o – mospobs, fexqveS gaTelavs yvelaze
uwinares Cvens erovnul saxes, Cvens erovnul cxovrebas, es SiSi, es
perspeqtiva mets wagvixdens da mets saqmes gagvifuWebs. da aq, dam
fuZnebel krebaSi vinme gareSe Semosulma moawyo Tavisi Zala-ufle
ba, Tu gareSe Zalam moawyo kanonebi saqarTvelosTvis – gareSe Zala
iqneba Cvens mTavrobaSi, administraciaSi, sasamarTloSi – es Cveni
daRupva iqneba.
es perspeqtiva Cveni xalxisaTvis sruliad garkveuli aris da me
mgonia, am perspeqtivisaTvis is araviTar msxverpls, arc fizikurs,
arc ekonomiurs, Cveni xalxis, yovel SemTxvevaSi, Segnebuli nawili
ar daiSurebs. SeiZleba vsTqvaT, Cven xalxSi arsebobs ukmayofilo
jgufebi – me ar vlaparkob aq politikur partiebze, romelTac aqvT
garkveuli politikuri gegma, gansxvavebuli taqtika an gansxvavebu
li principebi – me vlaparakob, rom xalxis masaSi aris ukmayofileba,
magram miuxedavad amisa mainc yvelas esmis, rom Tu gind, ara mTlad
damakmayofilebeli qarTveli mTavroba, administracia da sasamarT
lo, yvela qarTvels mainc urCevnia ucxo mTavrobas, vinc unda iyos
is, Tundac iyos me-20 saukunis kia ara – me-21 saukunis socialisti da
komunisti. me piradaT TamamaT SemiZlia vsTqva, rom rac unda didi
nakli qondes Cvens weswyobilebas _ igi aris Cveni qarTuli nakli da
es qarTuli nakli gvirCevnia Cven ruseTis, an sxva romelime xalxis,
saukeTesosa da bednierebas.
da me vambob, es – samxedro Zalebis maqsimaluri mogroveba, Sig
niT gamagreba, ekonomiuri da fizikuri msxverplis gaReba am Zalebis
SegrovebisaTvis bunebriv sazRvrebze, kavkasionis qedis gaswvriv da
ufro did manZilzedac – warmoadgens did faqtors. es aris pirveli
moTxovnileba da daskvna im sakiTxisa, romelic dagviyena cxovrebam.
Tu rac SeiZleba male ar moxda mobilizacia yvelafrisa, rac saWiroa
da SesaZlebeli, am sityvis sruli mniSvnelobiT – rac unda moxdes
Cvens gareSe, qveynas ver davicavT, verafers gamoviyenebT da SeiZle
ba bevric davkargoT. magram Tu viqnebiT mzaT, Tu Cveni jari erovnu
li SegnebiT gawvrTnili, Tu Cveni samxedro Zalebis sakmao ricxvi
iqneba bunebriv sazRvrebze – me vambob, rac unda moxdes saerTaSo
riso politikaSi, vinc unda iyos Cveni sazRvrebis gareSe, darCeba
296
ruseTi da osmaleTi erTad, Tu mova germania da orives moarigebs,
Tu samive damarcxebuli darCeba da inglisi, antanta moaxerxebs Ta
vis konferenciis dadgenilebebis gatarebas cxovrebaSi da mospobs
im kavSirs, romelic damyarda inglisis winaaRmdeg aziaSi da iqne
ba isev Zveli Zalebi evropisa, inglisi – sul erTia, yvela pativiT
mogvepyroba, SeiZleba mokavSireobac gvTxovos, SeiZleba dagviwyos
neitralitetis darRvevaze laparaki, magram es laparaki iqneba sa
patio, Tanasworisa TanasworTan da rasakvirvelia, aseTi laparakis
Sesaxeb absoliuturaT ar SeiZleba winaaRmdegi iyve; es aris sarge
blobis sakiTxi mxolod.
me saerTaSoriso mdgomareobis Sesaxeb mxolod misTvis mogaxsen
ebT, rom im sityvebis Semdeg, romelic aq iyo warmoTqmuli yvelas
agan, meti yuradReba minda mivaqcio am sakiTxs, e. i. warmovidginoT
Tu ras niSnavs „revkomis“ mowodeba baqoSi. es ar aris komunistebis
saqme, es aris nacionaluri saqme ruseTis komunistebisa. maS, orSi
erTia, an inglisi daamxobs am koalicias da maSin ar SeiZleba inglis
ma ar gvTxovos daxmareba da ar gamoiCinos Tavi dacvis saqmeSi, upir
velesaT yovlisa baTomis sakiTxSi, meti mokavSireoba, an da ingli
si marTlac ganwiruli aris am omSi da maSin inglisi marto darCeba
dRvandel dros da maSin gamarjveba, burTi da moedani darCeba meo
re evropas – germanias romelmac ukve icno Cveni damoukidebloba
faqtiurad da formaluradac.
Tu gveyoleba samxedro Zala sakmarisi da Tavis alagas, xolo is
Zala aqamde rom iyo – ar kmara. sakmarisi iyo, roca osmaleTi calke
iyo da ruseTi calke, magram dRes es sakmarisi ar aris.
aqedan daskvna aris mxolod erTi: maqsimaluri mobilizacia
Cveni samxedro Zalebisa. rac Seexeba Cvens saerTaSoriso mdgo
mareobas rac unda iyos es inglisis politika moispoba Tu aRsdgeba
_ sulerTia.
me darwmunebuli var, rom Cveni saxelovani mxedroba, romelmac
ukanasknel wlebSi daamtkica, rom saqarTvelos yavs namdvili jari,
namdvili laSqari iseve ukuaqcevs mtrebs rogorc wina omebSi. me
maxsovs axalcixis omi, axalcixis gadasvla, romelic moaxdina Cvenma
saxelovanma jarma da me darwmunebuli var, rom gansakuTrebiT aR
frTovanebas gamoiwvevs Cvens jarSi is, rom Cvenma mTavrobam samxe
dro Zalebis sardloba Caabara yvelaze ufro ukeTes qarTvel gen
erals, iseT gamocdil sardals, rogorc aris generali kvinitaZe.
da me darwmunebuli var, rom igi, rogorc dRemde ar Sercxvenila
mtrebTan brZolaSi, mudam RirsebiT atarebda Tavis saxels, axlac
ar Sercxveba, ar Seuracxyofs qarTul iaraRs da Seasrulebs Tavis
wminda movaleobas. (saerTo taSi). (mquxare taSi da ovaciebi mTavro
bis loJaSi mjdom general kvinitaZis mimarT).
Tavmjdomare: sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs ter-ste
panians.
297
ter-stepaniani. (daSnak.) batonebo! Cven mowmeni varT, baqom da ad
erbeijanis saxelmwifom rogor dauTmo Tavisi adgili axal mTavrobas
da bolSevikebi gaxden „xazeinebi“ baqosi. ra xdeba am saaTSi baqoSi, me
ar vici, imitom, rom is cnoba, romelic axla Cven xelTa gvaqvs, nebas ar
maZlevs aq Sevafaso. me SemiZlia vTqva aSkaraT, rom bolSevikebis mosv
la iq SeiZleba aixsnas ori sabuTiT. erTi, rom aderbeijanma icoda,
rom unda Semosuliyven da meore – unda Semosuliyven misive dastu
riT. es me, arc erTi da arc meore ar makvirvebs; imitom rom me vekuT
vni im partias, romelmac osmaleTis politika, am bolo dros 30 wlis
ganmavlobaSi, – Zalian kargaT icis; Cven vicodiT rogori politikiT
miimarTeboda osmaleTi am dros. da nu Tu aderbeijani, romelic misi
mokavSire iyo da romelsac masTan xelSekruloba hqonda – nu Tu ar
unda molodeboda amas.
magram meore mizezi is aris, Cemis azriT, rom Tavisufleba Seu
Zlia Seinaxos man, visac am TavisuflebisaTvis brZolis velze miucia
bevri msxverpli. da me vfiqrob, rom qarTvel ers da somxeTs miuci
aT bevri msxverpli TavisuflebisaTvis. orives es tradicia aqvs. ra
tradicia aqvs axla aderbeijans? araferi, rogorc advilaT Caigdes
maT es Tavisufleba xelSi, revoliuciis monapovari – ise advilaTve
dauTmes igi sxvas. maT sxvebs dauTmes Tavisi adgili. da eg aSkaraT
icoden win da win, imitom, rom iqaur mTavrobas arc erTi protesti ar
gamoucxadebia, arc erTi patara brZola ar gauwevia; ase gulaxdilaT
miiRes da revoliucionuri komiteti daarses. da me mgonia, rom, ra
sakvirvelia, Zalian samwuxaroa, rom aderbeijanma gviRalata, imitom,
rom magaTTan xelSekruloba gvqonda, magram erTi mxriv Zalian kar
gicaa, rom Cven bolos mainc vicaniT da vicaniT sworeT ise, rogorc
magaT didi xania icnobda Cveni partia.
Cven ara erTxel gviTqvams da exlac vambobT, rom es xelSekruleba
osmaleTTan didi xnis saqmea. es komedia aris is daskvna, romelic unda
gamoetanaT.
me makvirvebs is, rom Cven vlaparakobT bolSevikebze da xmas ar
viRebT osmaleTze, romelic, me mgonia, ufro saSiSia. (xma adgilidan:
ar gveSinian!) Cven ar unda gveSinodes, magram unda vicodeT, visTan gva
qvs saqme. (juReli: somxeTic unda dairazmos!) rodesac bolSevikebma
fexi Semodges aderbeijanSi, me imedi mqonda bolSevikebi da moskovis
mTavroba Tavis gankargulebas moaxdenda, ra azris aris is amierkavka
siis sxva respublikebze. me mgonia, Cven unda veZeboT sxva niadagi, e. i.
es ar aris bolSevikuri moZraoba, Tu osmaleTTan SekavSireba.
Cvenma partiam, rogorc mogexsenebaT, pirveli dRidanve miiRo
saqarTvelos damoukidebloba da bolomde am niadagze vadgebiT. da
Tu es asea, Cven davexmarebiT mTavrobas da damfuZnebl krebas am brZo
laSi. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. ju
Rels.
298
v. juReli (s.-d.) dRes, rodesac Cvens Tavisufal qveyanas yov
el mxriv sisxliT aferadebuli Rrublebi wamoefara, me magondeba
kidev ufro mZime, kidev ufro daRrubluli Cveni qveynisaTvis dro,
rodesac Cven ori mxriT, rogorc dRes kidev ufro saSiSi da sasti
ki safrTxe gvelodda. ai, swored maSin, rodesac ori mxriT da yov
el mxriv cecxli ekideboda Cvens axlad ganTavisuflebul qveyanas,
ai imave darbazSi Cvens xalxs brZolisaTvis mouwodebdiT da Cveni
xalxic brZolisTvis moemzada. magram maSin Cven ar viyaviT savsebiT
ganTavisuflebulni, kidev ar gvqonda Cveni samxedro Zala Seqmni
li da is mtrebi, romelnic gveomebodnen da is mtrebic, romelnic
im mTavar mters mxars uWerdnen, bevrad ufro Zlierni iyvnen, vidre
dRes. maSin Cven saqme gvqonda gamarjvebul osmaleTTan, romlis ukan
idga mZlavri germania. da ai swored am dros, rodesac osmaleTi ba
Tom-yars-ardaganze modioda, Cven viciT, rogor sxva kuTxeebidan
aramc Tu ar gvqonda daxmareba, aramed moRalateni muxanaTurad zu
rgSi maxvils gvcemdnen, rodesac pirs TaTrisken vibrunebdiT. ai, am
dros Cven amas gavuZeliT, da es saSineleba Cvenma xalxma gadaitana da
miuxedavad mravali gaWirvebisa, bolos da bolos Cven gamarjvebul
ni gamovediT da swored is osmaleTi, romelic Cvens winaaRmdeg modi
oda, damarcxebuli gamodga. da Cven dResac gamarjvebulni varT da
imitom vigoneb im dros, rom am droidan Cveni xalxi iwyebs saSinel da
gmirul brZolas Tavisuflebis da revoliuciis monapovarTa Sesan
arCuneblad. da Cven siamayiT SegviZlian vsTqvaT, rom es monapovarni
Cven yvelaze ufro SevinarCuneT da miuxedavad mravali mtrisa Cveni
droSa ar dagvimcirebia da Suracxyofa ar migviyenebia Cveni Tavisu
fali qveynisaTvis.
magram, rodesac Cven saomrad vikazmebodiT erTi ram mafiqrebda,
garkveul pasuxs am movlenas ver vaZlevdi. ai, swored maSin, rodesac
TaTrebi Tavs gvesxmodnen sxva da sxva mxriT, is Zala, romelic viTom
umaRles sakacobrio idealebis matarebeli aris, romelsac maSin
bolSevizmi erqva da dRes komunizmad monaTles, ai es Zala, rodesac
TaTari Cvens winaaRmdeg nabijs wamosdgamda, yovelTvis zurgidan
gvesxmoda. da me minda mTelma Cvenma xalxma, demokratiam icodes,
ra roli iTamaSa e. w. bolSevizmma da komunizmma Cvens cxovrebaSi.
da is, rac maSin garkeuli ar iyo, dRes, rodesac msoflio istoria
garkveulia da rodesac aderbeijanma Tavisi ukanaskneli da Sesaf
erisi sityva sTqva, is, rac CvenTvis dafaruli iyo, dRes is savsebiT
da sruliad gairkva. Tqven gaxsovT, rom rodesac Cven sazRvrebisaken
gaveSureT Cveni saukeTeso kidis – baTomis dasacvad da rodesac Cveni
xalxi eomeboda osmaleTs da xalxis saukeTeso Svilebi brZolis vel
ze ecemodnen da sisxls Rvridnen, am dros e. w. bolSevikebi Cven zu
rgs ukan ajanyebas gviwyobdnen. da swored imave cxinvalis raionSi,
zeda oseTSi, sadac dResac apireben komunistebi Tavis muSaobas, ma
Sin ajanyebis droSa aafriales da SegviZlian Tamamad vsTqvaT, iqneba
299
maSin es Ralati rom ar yofiliyo ver SegvenarCunebina baTomi, magram
baToms ise samarcxvinod da Cqara ar davTmobdiT. magram im dros,
rodesac saomrad vemzadebodiT, ori ajanyeba erTad moxda: erTis
mxriv ajanyeba moaxdines TaTris brboebma sadaxloSi da iq gaiwvies
saukeTeso SeiaraRebuli Zalebi da ufro didi ajanyeba moaxdines
meored cxinvalSi da Cven iZulebulni viyaviT axali, norCi Zalebi,
romelic Seqmna Cvenma demokratiam, iq gagvegzavna. amnairad baTomi
gaSiSvlebuli darCa da rodesac es ajanyeba CavaqreT da misken gave
SureT, baTomi ukve dacemuli iyo. da maSin Cven SeiaraRebuli Zalebi
dadgnen Cvens axals sazRvrebze, im sazRvrebze, romelic Seqmna Cveni
meomrebis gul-mkerdma da gvegona, rom Cveni xalxi miuxedavad mimar
Tulebisa, SeerTeboda da maSin am saSinel safrTxes gakavebul gul-
mkerds miuSverda.
rodesac tfilisis muSebi gaeSurnen baTomSi, Cven gviTxres: bol
Sevikebma moaxdines axali ajanyeba samegreloSi, daSales is daraz
muli axalgazrdani, romelnic midiodnen baTomis dasacavad. maT
uTxres – araviTari TaTari ar modis, es aris mTavrobis Ralati,
mTavrobas unda Tqveni ganadgurebao. da is axalgazrdani, romelnic
midiodnen Tavisi qveynis da xalxis dasacavad, bolSevikebma isev sax
lebSi gauSves da iq saxlebSi ajanyeba mogviwyes. da is razmebi, ro
melnic baTomSi unda wasuliyvnen, samegreloSi gavgzavneT da iq Cava
qreT es anarqistuli, bolSevikuri moZraoba. da Semdeg daubrundiT
sazRvars, magram aqac iseve dagvianebuli iyo. sanam natanebSi Camovi
dodiT, Cven mogvivida axali cnoba, rom ozurgeTi ukve TaTrebma ai
Reso. da rodesac isev daviwyeT mzadeba sazRvrebis gasamagreblad
da rodesac es simtkice TandaTan fexs ikidebda, movida axali cnoba:
bolSevikebma moaxdines axali gamosvla da daikaves soxumio. nacvlad
imisa, rom moSvelebodnen baToms, movidnen kodoris napirze da same
greloSi gadasvlas apirebdnen. da Cven vicodiT, rom, Tu isini mias
wrebdnen samegreloSi gadmosvlas, iqac ajanyebis cecxli daenTebo
da, amiT isargeblebda TaTari da samegreloSi desants gadmosxavda.
da Cven isedac gaSiSvlebul fronts movxseniT saukeTeso Zalebi da
gavgzavneT soxumSi, da Tqven iciT, iqac davamarcxeT bolSevikebi. da
swored im dros, rodesac tuafsisaken miverekebodiT bolSvikebs,
Cven mogvivida tfilisidan axali Semzaravi cnoba, TaTrebi osmale
Tis oficrebis meTaurobiT tfiliss dauaxlovdnen 20–30 versiT. da
Cven gviTxres: miatoveT soxumis olqi da saCqarod gadadiT tfilis
Sio. Cven gamoveSureniT tfilisSi, rom mivSvelebodiT Cveni qveynis
da revoliuciis deda-qalaqs, vinaidan vicodiT, rom, Tu daecemoda
tfilisi, ganadgurdeboda qveyana. da swored am dros, rodesac aq
brZolis velze xalxis Svilebi ixocebodnen, bolSevikebma xelaxla
moaxdines ori gamosvla: erTi isev soxumSi da meore vladikavkavis
mimarTulebiT. nacvlad imisa, rom mSromel xalxs daxmarebodnen,
maT xelaxali ajanyeba moawyes xalxisa da demokratiis winaaRmdeg.
300
soxumis olqSi pirvelad gamoirkva namdvili saxe e. w. bolSevizmi
sa: rodesac Cveni razmebi erTis xeliT igeriebdnen da mierekebodnen
bolSevikebs da amasTanave TaTris desants soxumis olqSi, meore xe
liT Cvens jarebs mouxdaT TaTris brboebTan brZola. Cveni jarebi
ebrZodnen bolSevikebs da TaTris desants, TaTris agentebs. swored
maSin savsebiT gamoirkva e. w. bolSevikebis saxe da is mWidro kavSiri
bolSevikebsa da osmaleTis Soris, romelic dRes yvelasaTvis aSkara
da cxadia.
maSin, rodesac mteri tfiliss mouaxlovda, es brboebi saSa ge
geWkoris meTaurobiT, romelic dRes Cvens xelSi aris da romelic
samwuxarod dResac cocxalia da aRtacebiT egebeba cixeSi wiTel
jarebs, zurgidan gvesxmodnen da Cven iZulebulni viyaviT sadax
lodan piri gvebrunebina da wavsuliyaviT samxedro gzaze.
ai, aseTi iyo mudam moRvaweoba CvenSi bolSevizmisa, ase gveq
ceodnen Cven mudam isini, rodesac saSinel gaWirvebas ganvicdidiT
da rodesac didi safrTxe Tavs gvatydeboda. da gamodiodnen bolSe
vikebi ara marto im dros, rodesac saqarTvelos winaaRmdeg modioda
osmaleTi, aramed maSinac, rodesac gamarjvebuli denikinis brboebi
dairazmnen Cvens winaaRmdeg da rodesac iq Cven fronti gvqonda, ai
maSin moaxdines bolSevikebma gamosvla Cveni qveynis sxva da sxva kuTx
eebSi, miuxedavad imisa, rom imaT kargad icodnen, rom maTi gamarjve
ba aq aucileblad gaamefebda denikins, magram isini fiqrobdnen, rom
maSin isini saqarTveloSi Semosvlas advilad moaxerxebdnen, radgan
gaerTianebul, gakaJebul saqarTvelos respublikas, romelic momwy
vdeulia demokratiuli saxelmwifos farglebSi, imis demokratias
isini ver daamarcxebdnen (taSi). ai, Tu Tqven aqcevT yuradRebas TviT
bolSevikebis sulier ganwyobilebas, me mgonia aq erTi ram aris damax
asiaTebeli. winad, rodesac bolSevikebi iyvnen rostovTan axlos da
bolSevikebi Cvens winaaRmdeg moiwevdnen, maSin adgilobrivi bolSe
vikebi ufro Tamamad iyvnen da ufro meti imedi hqondaT. magram dRes,
rodesac bolSevikebi Cvens sazRvrebs dauaxlovdnen, Tumca adgilo
brivi bolSevikebi gaafTrebiT muSaoben, magram es imedi, es aRfrTo
vaneba aRar etyobaT. es aixsneba imiT, rom dRes isini darwmunebuli
arian, rom Cveni SeiaraRebuli ZalebiT gzaze gadaveRobebiT im Za
lebs, romlebic modian Cvenze. da maSin ki imaT egonaT, rom Cven amas
ver SevZlebT, maSin maT imedi hqondaT, rom xalxi maT mxars dauWers,
dRes ki isini darwmunebulni arian, rom xalxi maT avantiuras mx
ars ar dauWers da rom mTeli Cveni xalxi mTavrobis da damfuZneb
el krebis garSemo aris mokrefili (taSi). Cven, rasakvirvelia, unda
vigrZnoT mTeli simZime am momentisa, magram sasowarkveTilebaSi ar
unda CavvardeT. me vici fsiqologia mebrZolisa. pirvelSi, Cveni Se
takebis dros bolSevikebTan, CvenSi, me vityvi piradad – CemSi, erTg
vari ryeva da yoymani iyo, radgan maSin savsebiT ar iyo gamorkveuli
Tu vin idga im barikadis meore mxareze, romelic iyo Cvens winaaRmdeg
301
aRmarTuli. Cven kidev gvegona, rom bolSevikebs am wiTeli droSis
feri aramc Tu axsovdaT, rom maT kidev ar qondaT sruliad daviw
yebuli socializmis didi aRTqma. magram dRes CvenTvis sruliad ga
morkveulia da aSkara, rasac warmoadgens es bolSevizmi. da me vici,
rom Cvens mebrZolebSi es orWofoba da es ryeva srulebiT aRar arse
bobs (Zlieri taSi). rasakvirvelia, Tqven iciT, rom bolSevikebi ar
aviTar saSualebas ara zogaven, rom CvenSi gamoiwvion arev-dareva.
amas saTanado angariSi unda gauwioT, SesaZlebelia, rom bolSevike
bi kidev moawyoben sxva da sxva adgilas sxva da sxva juris gamosv
lebs. amas Cven win da winve unda SeurigdeT, rom es SesaZlebelia, ma
gram miT ufro sastikad, miT ufro ulmobelad unda CavklaT aseTi
avazakuri da moRalaturi axali gamosvlebi (taSi). da dRes mTelma
demokratiam, yvelam unda icodes, unda Seignos, rom dRes dadga Cve
ni yofna-aryofnis sakiTxi, rom daTmobiT Cven davkargavT yvelafers.
Tu Cven erTi nabijiT ukan davixieT, Cven ar gveqneba araviTari sa
Sualeba erTi nabijiT win wavdgeT. davTmoT im iluziiT, rom bolSe
vikebTan SeiZleba raime SeTanxmeba da molaparakeba – es aris yvelaze
ufro mZime da saSineli iluzia (taSi), magram me amiT ar minda vsTqva,
rom Cveni mTavroba SeTanxmebis winaaRmdegi unda iyos. mTeli qveynis
demokratiam, mTelma msofliom icis, rom Cven yovelTvis mSvidobi
anobis momxreni viyaviT, rom Cven pirvelebs ar migvimarTavs aravis
winaaRmdeg iaraRiT, magram, rodesac Cven amovwuravT yvela saSvale
bas mSvidobiani msvlelobisas, maSin mivmarTavT iaraRs, magram Cven
yvelam vicodiT, rom mSvidobianoba maSin aris mtkiceT, rodesac is
eyrdnoba fizikur, SeiaraRebul Zalebs.
amitom visac aqvs iliuziebi, rom bolSevikebi CvenTan gamarTaven
namdvil molaparakebas, me vityvi, es iliuziebi maSin Seisxaven sis
xls da xorcs, rodesac Cven gveyoleba sakmao fizikuri Zala, rodesac
isini dainaxaven, rom verafers gaxdebian, rodesac aq, Cvens sazRvre
bze maT win daxvdebaT SeiaraRebuli xalxi, romelic yovelTvis mSvi
dobianobis momxre aris da romelmac yovelTvis icis Tavisi qveynis,
Tavisi mSvidobianobis dacva. da Tu bolSevikebma moitanes Cvenze
ieriSi, maSin Cven xalxs gaeSleba xeli da – amaSi me Rrmad var darw
munebuli – bolSevikebis daSla – dasamareba aq daiwyeba, rom, Tu Cven
sa da bolSevikebs Soris mogvixda brZola, me darwmunebuli var, rom,
miuxedavad imisa rom bevrs laparakoben wiTel armiis Zlierebaze,
swored aqedgan daiwyeba bolSevikebis saSineli damarcxeba da Cveni
jari da gvardia, romelsac arasodes ar gadaulaxavs sazRvrebi sxve
bisi, iZulebuli iqneba Tavisi samxedro asparezi iaraRiT gaditanos
Cveni sazRvrebis gadaRma da iq daexmaros ruseTis demokratias, rom
man im bolSevikur tiraniidan Tavi gainTavisuflos (Zlieri taSi).
da rodesac aq laparakoben Cvens martoobaze, me ver vgrZnob Tavs
martod. me vici rom Cven dRes martoni ara varT. maSin, rodesac Cven
osmaleTs vebrZodiT, maSin swored ganmartoebulni viyaviT da rom
302
sruliad davRupuliyaviT, evropa amas ver gaigebda. maSin evropasTan
kavSiri ara gvqonda da rodesac aq axali evropa Semovidoda, is aRad
genda Cvens nangrevebze am saSinel traRedias, magram Cven gvaqvs kav
Siri evropasTan. marTalia, es kavSiri ar aris iseTi, rogoric Cven
gvinda, magram me mgonia evropis demokratia da evropis mmarTveli
wreebi ar arian darwmunebulni im poziciaSi, romelsac Cven vadgi
varT. da me mgonia aderbeijanis qceva iWvebs kidev ufro gaaZlierebs.
Tqven gaxsovT, rom aderbeijans gamohqonda rezoliucia, rom is ar
SemouSvebs gareSe Zalas, magram, rodesac es Zala miadga, aderbeijan
ma gauRo mas karebi da aderbeijanis gzaTa ministri meliq aslanovi
ialamaze daxvda wiTel jarebs da, rasakvirvelia aseTi magaliTebis
dros, rodesac fici erTi iyo da saqme ki sul sxva, SesaZlebelia es
iWvebi ramdenime xans kidev gagrZeldes. magram rodesac Cven viSiS
vlebT xmlebs brZolis velze da erTmaneTs SevetakebiT, me darw
munebuli var, mTeli evropa Cven yuradRebas mogvaqcevs, Cvens Rvawls
daafasebs da realur daxmarebasac mogvcems. Cven evropas ar vsTxovT
xalxs, Cven bevri varT mebrZolebi. magram Cven vsTxovT, gaigon maT Cve
ni mdgomareoba, Cveni istoriuli misia da, Tu amas gaigeben da dain
axaven, rom Cven marTala ara vTamaSobT aderbeijanis rols, Cven gvi
yvars Cveni Tavisufleba, Cveni damoukidebeli qveyana, romelic aris
agebuli Cveni amxanagebis Zvirfas sisxlze. ai, maSin evropa daafasebs
Cvens unars da evropa Cven daxmarebas mogvcems. (taSi). amitom nuravis
gaukvirdeba Tu evropis daxmareba dagvianebulia. pirveli magaliTi
Cven unda vaCvenoT da am magaliTis Semdeg evropis demokratiis guli
Cvensken iqneba. magram garda evropis demokratiisa, Cven gvicavs didi
mokavSire – es aris dRes droebiT damarcxebuli ruseTis demokra
tia. Tqven iciT rom dRes ruseTSi namdvili tirania aris gamefebuli
da is sabWoTa mTavroba mxolod erTgvari forma, erTgvari xalxis mo
satyuebeli saSualeba aris da iq sabWoebs araviTari Zala da ufleba
ara aqvT. am sabWoebs Zalian iSviaTad krefavden da namdvilad ki iq
aris gabatonebuli komunisturi partiis centraluri komiteti, ro
melic aris sruli baton-patroni da es TviTmmarTveloba ruseTisa,
rogorc Zveli reJimis dros, eyrdnoba xiSts. marTalia mas wiTeli
saxeli daerqva, magram viciT rom is ufro Savia da saSineli gamanad
gurebeli, vidre ruseTis Zveli xiSti. da rodesac aseTi mdgomareoba
aris ruseTSi, Cven viciT, rom damarcxebuli ruseTis demokratia ar
aris Seguebuli im tiranias, romelic muSebis umravlesobis winaaRm
deg aris mimarTuli. da Tqven bolSevikebis gazeTebSi waikiTxavdiT
protestebs, rom anadgureben muSaTa organizaciebs, romelic ambobs
rom es baton-ymoba, romelic gamefebulia iq, maTTvis misaRebi ar
aris. magram is Zalebi dRes damarcxebulni da dasustebulni arian.
da, Tu Cven am bolSevikur Zalebs davxvdiT ise, rogorc Seefereba es
Tavisufal xalxs, maSin bolSevikebis zurgs ukan daiwyeba saSineli
gaxrwna, anarqia da pirveli aRsdgeba yubani da mTebi kavkasionisa da
303
aseT pirobebSi, rasakvirvelia, Cven ganmartoebulni ara varT. da me
mgonia, Cven mesame mxriTac ara varT datovebulni.
me Rrmad var darwmunebuli, rom yvelaze ufro saSineli mteri
somxis xalxisa – daSnakelebis partia, rodesac dainaxavs somxeTis
eris am safrTxes, es daSnakelebis partia gaarkvevs Tavis politi
kas da ar gahyveba Tavis moZme partias – musavats, rom is Seignebs mS
romeli xalxis interesebs, vinaidgan, Tu bolSevikebisa da osmaleTis
Serigeba moxda, es moxdeba ganadgurebul somxeTis niadagze. da me mgo
nia, yvelam Tavisi Tavi unda moitanos somxeTis xalxis sakurTxevelze
da mxolod amis Semdeg unda dasTmos Tavisi poziciebi. Tu marTla is
partia, romelic aqamde ver erkveoda saerTaSoriso pirobebSi, dRes
gamoerkvia da marTlac warmoidgina safrTxis saSineleba, me mgoni am
mxrivac viSovniT mokavSires. amnairad dRes Cven gamartoebuli ara
varT da Cven dRes bevrad ufro SekavSirebulni varT. da Tu moigonebT
im dros, rodesac baTomis mimarTulebiT mivdiodiT, Tqven iciT, rom
saxalxo gvardias maSin arc erTi zarbazani ara hqonda. dRes ki Cveni
saxalxo gvardia aris Zlieri da misi artileria qiSpobas gauwevs zo
gierT sxva qveynebis artilerias. da masTan erTad ara gvyavda maSin
jari, gvyavda brboebi, magram dRes Cven gvyavs Tumca axalgazrda, ma
gram gawvrTnili da demokratiisTvis Tavdadebuli jari (taSi).
amnairad, es ori SeiaraRebuli Zala – Cveni axalgazrda jari da
misi ufrosi Zma – saxalxo gvardia pirnaTlad Seasruleben xalxis wi
naSe Tvis movaleobas da aacdenen saSinel safrTxes (taSi).
da Tu Cven yvelam warmovidgineT is mdgomareoba, romelSiac Cven
vvardebiT da ara marto SevignebT, arsebiTad SeviTvisebT im didebul
Tqmulebas, romliTac mTavrobis Tavmjdomarem daaTava Tvisi sityva,
maSin, me mgonia, veraviTari safrTxe, ra saxisac da saidanac ar unda
wamovides, ver gagvtexavs welSi. me magondeba erTi didi dRe Cveni
istoriuli cxovrebisa – es iyo ekaterinodarTan brZolis dRe. maSin
Cveni patara razmi yovel mxriv Semortymuli iyo mtrisagan, magram es
patara razmi gamarjvebuli gamovida imitom, rom yovelma mebrZolma
usityvod gulSi sTqva: umjobesia movkvde am brZolis velze, vidre
davnebde mtersao. da rodesac es azri SeiTvisa TviTeulma mebrZol
ma, am miznisaTvis ar daiSura sicocxle da rodesac brZolis velze
dacemul amxanagis magivrad meore dgeboda da iaraRs ar yrida, me
vambob, rom es brZolis dRe Cveni saucxovo gamarjvebis dRed gardai
qca. dRes-dReobiT Cven ukan dasaxevi gza ara gvaqvs da dRes mTeli
Cveni fizikuri Zala unda gamovitanoT Cveni qveynis da respublikis
sakurTxevelze da Tu marTla istoriam gvarguna daRupva, umjobesia
yvelani davixocoT, vidre fizikurad da zneobrivad Cveni xalxi.
erTs unda mivaqcio yuradReba, rac samwuxarod dRemde ver iyo
cxovrebaSi savsebiT gatarebuli. me vambob, rom bolos da bolos mxo
lod nawili Cveni erisa icavs Tvis respublikas – ara marto qonebas,
Tvis sicocxlesac ar iSurebs respublikisaTvis. da samwuxarod, meo
304
re jgufi, romelic yvelaze ufro dalxinebulia yovelTvis ganze
dgeba da ar iRebs monawileobas Tav-dacvis saqmeSi. ase iyo yovelT
vis: ase iyo baTomis tragediis dros, denikinis winaaRmdeg brZolis
dros, somxebTan omis dros da me mgonia, aseve moxdeba dResac. ai, es
norCi burJuazia, romelic yvelaze ufro Senaxuli aris Zveli ruse
Tis imperiis farglebSi, dResac ar gamoitans msxverpls. (b. Tevzaia:
gamovataninebT!) ai, swored unda gamovataninoT! (taSi). da me mgonia,
rom Tu es burJuazia miuSviT Tvis nebis-yofaze, rogorc ityvian,
sinidisze miuSviT, Tvis jibes da fuls maRla daayenebs sinidisze.
am mxriv, me mgonia, mTavrobam meti simtkice, nebis-yofa unda gamoiCi
nos da aiZulos ama Tu im saxiT, me ar vici ra saxiT, magram Cveni gaba
tonebuli klasebi, romlebic yvelaze kargad, Tavisuflad grZnoben
Tavs dRevandel pirobebSi, vinaidan ascdnen bolSevikebis ganadgure
bas Cvens qveyanaSi, am burJuazias raime msxverpli unda gamoaRebinos.
da Tu Cveni xalxi igrZnobs, rom Cveni mTavroba ar erideba mtkice
zomebs, maSin is xalxi, romelic darazmuli aris damfuZnebel krebis
da mTavrobis irgvliv, metis aRfrTovanebiT da aRtacebiT dairazme
ba da is Cveni wiTeli droSa da meore erovnuli droSa, romliTac Cve
ni mtris winaaRmdeg wavalT, es droSebi ar daiSvebian mtris winaSe,
aramed gaimarjveben da isev aq dabrundebian da damfuZnebel krebas,
mTavrobas da xalxs gamarjvebas miulocaven! (Zlieri taSi).
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. gTxovT moisminoT
social-demokratiul fraqciis formula morig sakiTxze gadasvlis
Sesaxeb.
qr. SaraSiZis asuli. (kiTxulobs soc.-dem. fraqciis formulas).
305
Cveni miswrafeba naTelia da samarTliani. dRes eris da demokrati
is uZvirfases ganZs – damoukideblobas da Tavisuflebas saSiSroeba
moelis.
gvevlineba bolSevizmis samoselSi gaxveuli rus-Turquli im
perializmi, romelic lamobs Cveni damoukidebloba da mTlianoba
daamxos. es imperialisturi Savi Zala ukve SemoiWra aderbeijanSi,
romlis parlamentma, Tanaxmad moskov-arzrumis direqtivebisa, gaau
qma Tavisi Tavi da miT mSromel xalxs Zveli uReli daadga da evropi
dan aziisaken aqnevina piri.
amas ver Caidens saqarTvelos damfuZnebeli kreba da mTavroba.
amas ver Caidens qarTveli eri da saqarTvelos demokratia.
is samSoblos, demokratias, Tavisuflebas ver uRalatebs, ver
gascems, ver gahyidis: evropisagan is pirs aziisaken ver ibrunebs.
demokratizmis magier despotias adgils ver dauTmobs; anarqiis
talRebSi xalxs ver gadisvris.
damfuZnebeli kreba Rrmad aris darwmunebuli, rom mTeli saqar
Tvelos xalxi, ganurCevlad erovnebisa, sarwmunoebisa da mimar
Tulebisa, qarTveli eri, saqarTvelos demokratia, misi saxelovani,
brZolaSi gamobrZmedili SeiaraRebuli Zala – jari da saxalxo gvar
dia da mTeli SeiaraRebuli xalxi Seuryevlad daicavs saqarTvelos
damoukideblobas da Tavisuflebas.
damfuZnebeli kreba mimarTavs demokratias, rom imanac aRimaR
los xma uzenaesi samarTlianobis dasacavad, da Rrmad swams, rom
gasaWiris dros evropis demokratia ar dastovebs saqarTvelos de
mokratias martod brZolis velze.
damfuZnebeli kreba mTeli Tavisi arsebiT mxars dauWers mTavro
bas eris wmidaTa-wmidas – misi damoukideblobisa da Tavisuflebis
dacvis saqmeSi, savsebiT adasturebs mTavrobis mier TavdacvisaTvis
miRebul zomebs da avalebs mas gaorkecebuli energiiT ganagrZos
dawyebuli saqme qveynis sakeTildReod.
damfuZnebeli kreba avalebs Tavis prezidiums mimarTos saqarTve
los xalxs Sesaferi mowodebiT“.
Tavmjdomare. vis surs sityva. aravis. vin aris momxre? vin aris
winaaRmdegi? aravin. Tavi vin Seikava? aravin. maSasadame formula
miRebulia erTxmad (taSi).
winadadeba gaxlavT imav fraqciis mier, rom mTavrobis Tavmjdom
aris sityva daibeWdos da gavrceldes mTel xalxSi. vin aris winaaRm
degi? aravin. maSasadame es winadadeba miRebulia. gTxovT moisminoT
misaloci depeSa.
qr. SaraSiZis asuli. (kiTxulobs saxalxo gvardiis misaloc depe
Sas) (taSi).
Tavmjdomare. moqalaqeno! gaumarjos Cven SeiaraRebul samxed
ro Zalas – saxalxo gvardiis da norC jaris saxiT (xangrZlivi taSi).
gaumarjos Tavisufal, damoukidebel saqarTvelos da mis mTavrobas
306
(xangrZlivi taSi. ovaciebi mTavrobas).
Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis momxsenebels grigol gi
orgaZes.
gr. giorgaZe. batonebo! im dadgenilebis Tanaxmad, romelic mi
iReT, TavisTavad gamomdinareobs, rom TavdacvisaTvis saWiro aris
gansazRvruli Tanxa, romelic mTavrobis gankargulebaSi unda iyos
xarjebisaTvis. am miznisaTvis mTavrobis Tavmjdomarem warmoadgina
dekreti, rom 300 milioni maneTi gaRebul iqnas mTavrobis gankar
gulebaSi. es dekreti ganxiluli iyo samxedro da sabiujeto komisi
aSi da miRebul iqmna. da exla es komisiebi Suamdgomloben damfuZneb
el krebis winaSe, rom es dekreti miRebul iqmnas erTxmad ise, rogorc
am ramodenime xnis wined formula. (Tavmjdomaris adgils iWers si
mon mdivani).
Tavmjdomare. vis surs sityva saerTo msjelobisaTvis? aravis. vin
aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. gTxovT waikiTxoT.
(momxsenebeli kiTxulobs. dekreti miRebuli iqna muxlobriv da
saboloo teqstic damtkicebuli).
Tavmjdomare. gTxovT moisminoT Semdegi krebis dRiuri wesrigi.
(mdivani kiTxulobs Semdegi krebis dRiur wesrigs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? aravin. dRi
uri wesrigi Semdegi krebisa miRebulia.
sxdomas daxurulad vacxadeb.
(sxdoma ixureba 4 saaTze da 10 wuTze).
307
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meTuTxmete sxdoma
(15)
Sinaarsi:
309
3. samxedro ministris proeqti dekretisa – 254.247.718 man. ga
dadebis Sesaxeb samxedro saministros 1919–1920 w. xarjT-aRricxvis
damatebad.
4. gzaTa ministris kanon-proeqti – naturalur sagzao begarisa.
Semdeg mdivani kiTxulobs dRiur wesrigs.
dRiuri wesrigi:
310
Zlev damf. krebas fexze adgomiT pativi sces mas. (deputatebi fexze
dgebian).
amasTanave minda vamcno damf. krebas, rom saqarTvelos yovel
kuTxidan mogvdis telegramebi da gvauwyeben, rom mobilizacia sauc
xovod midis, aRfrTovaneba didia (kedia: vaSa! saerTo taSi). mTeli
saqarTvelo rogorc erTi kaci fexze dadga da mieSureba sazRvrebi
sken da is daicavs maT mtrisagan, saidanac unda modiodes igi (kedia:
vaSa! saerTo taSi). axla neba miboZeT gadavideT morig sakiTxebze.
Tavmjdomare. soc.-dem. fraqciidan winadadeba aris Semosuli:
„meore sakiTxi dasmuli iqnes ukanasknel sakiTxad“. winaaRmdegi xom ar
avin aris? miRebulia. pirvel sakiTxis Sesaxeb sityva cabaZes ekuTvnis.
311
rigi damokidebulebaTa, maSasadame man unda iqonios organo, romel
sac ewodeba gareSe-saqmeTa saministro, unda iqonios mudmivi kavSiri
da Statebis Semcireba komisiis azriT ar iqneba misaRebi. datovebul
iqna is Statebi, romelnic iyo SemuSavebuli pirvelad e. i. 46 kaci. am
Statebs aqvs TandarTuli sakancelario xarjebi. es xarjebi mibulia
sauwyebaTaSoriso komisiis mier. kontrolic eTanxmeba am xarjebs. sa
biujeto komisiamac miiRo igi mxolod erTi gamonaklisiT – es aris
avtomobilebis Senaxva. saerTod arsebobs saxelmwifo garaJi, sad
ac inaxeba avtomobilebi. raic Seexeba gareSe-saqmeTa saministros,
radganac mas Zalian xSiri mimosvla aqvs, safinanso komisiam scno, rom
avtomobilebis Senaxva dakisreboda TviT uwyebas da amisTvis calke
Tanxa yofiliyo gadadebuli.
ai, daaxloebiT is, risi moxsenebac me mqonda mondobili. dawvri
lebiT mogaxsenebT, roca ganvixilavT dekrets muxlobriv.
Tavmjdomare. vis surs sityva sazogado msjelobisaTvis? sityvis
msurveli aravinaa. kanon-proeqti reglamentis ZaliT damf. krebas sa
Tanado vadis gasvlis Semdeg waredgineba muxlobriv gansaxilvelad.
Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva b. oniaSvils ekuTvnis.
312
3. dekreti – miwad-moqmedebis saministrosaTvis
damatebad 43.701.848 maneTis gadadebisa –
saoperacio xarjebis dasaxmareblad.
313
droze ar gakeTda didi zarali mouva saxelmwifos. Semdeg gaxlavT
erTdrouli Tanxa erTdrouli xarjebis dasafaravad, Senobebis Sesa
keTeblad, sacdel mindvrebis mowyoba. saministros sacdeli hqonda
kulaSSi da man saWirod scno gadmoetana ajameTSi, Semdeg ferma iyo
ganadgurebuli bakurianSi. amas friad didi mniSvneloba aqvs CvenT
vis, mas aRdgena sWirdeba. amas dasWirdeba erTgvari Tanxa. sul na
varaudevia 18 mil. man., magram 8 milioni dekretiT gadaido, amitom
miwad-moqmedebis saministro Txoulobs 10 milions. miwad-moqmedebis
saministros abaria agreTve Sina-mrewvelobis dargi. Sina-mrewvelo
bis saqmes CvenSi didi mniSvneloba aqvs. mzaddeba umTavresad Sali,
romelic xmardeba Cvens jars. rogorc iciT jars Cabarda 11 aTasi
arSini Sali gacilebiT ufro iafad, vidre daujdeboda bazarze. am
Sina-mrewvelobas gafarToeba sWirdeba. CvenSi msxvili warmoeba ar
aris. sanam is ganviTardebodes am Sina-mrewvelobas unda SeuwyoT
xeli. da rom xeli Seewyos xarjebi aris saWiro da am zedmet xarjeb
is dasafaravad saWiroa 72 aTasi man. warmoebis gasafarToeblad saW
iroa dazgebi – xis saqsovi da sx. danarCeni 4 milioni saWiroa Zafi
sa da matylis SesaZenad. Tu exlave ar SeiZines, yovlad SeuZlebeli
iqneba Semdeg SeZena. es Seadgens sul 5 milions. am gvarad dargi rom
SeaerToT miiRebT 43 milions.
Tqven ukve mixvdebiT, rom didi nawili am xarjisa gaRebuli gax
lavT da dafaruli im Semosavlidan, romelsac aZlevs mamulebi, ro
melic arian miwad-moqmedebis saministros xelSi.
es gaxlavT ganxiluli saf. saministros mier, iq daeswro finansTa
uwyebis warmomadgeneli, miwad-moqmedebis saministros meTauri. sa
biujeto komisiam moandoma amas karga didi dro, awon-dawona yovel
mxriv, scno, rom dakmayofileba am xarjisa saWiroa, xolo komisiaSi
iyo gamoTqmuli azri, rom saxelmwifos unda hqondes Tavisi kasa, To
rem uxerxulia calke dekretiT iqnas gaRebuli SemTxvevisaTvis saW
iro Tanxao. saWiroa daarsdes erTi kasa da Tu rame saWiroeba eqneba
miwad-moqmedebis saministros avansis saxiT gaitanos da daxarjos.
magram es sakiTxi ar gaxldaT gadawyvetili sabolood, amitom TviT
finansTa uwyebis warmomadgenelma gamosTqva azri, rom miwad-moq
medebis saministros daqvemdebareba saerTo kasasTan SeuZlebelia
imitom, rom aris iseTi dargi, romlis dasakmayofileblad saWiroa
hqondes erTgvari Tanxa Tavis gankargulebaSio.
dasasrul saf.-sabiujeto komisiaSi gamoiTqva is azri, rom sab
olood am sakiTxis gadasawyvetad calke sxdomebi iyos daniSnuli.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis xom aravin inebebs sit
yvas? sityvis msurveli aravinaa. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze.
(dekreti muxlobriv ganxilvis Semdeg Cveulebrivi wesiT miRebul
iqmna damf. krebis mier da gadaeca saredaqcio komisias.
Semdegi sakiTxi aris:
314
„dekreti – darialis sanapiro razmTan arsebul or saartilerio
mwyobris droebiTi Statis damtkicebisa“. sazogadoebas vsTxov dar
bazi daicalos, vinaidan sakiTxi samxedro saqmes Seexeba.
(sakiTxi ganxilul iqna daxurul karebSi).
Tavmjdomare. winadadebaa Semosuli social-demokratiul fraq
ciisagan, rom Semdegi sxdoma dainiSnos TerTmeti maisisaTvis diliT
samSabaTs. Tu damfuZnebeli kreba amas daadasturebs, maSin SekiTxve
bi romlebic unda yofiliyo paraskevs, gadaideba samSabaTamde. vis
surs sityva amis Sesaxeb? sityva aravis surs.
mdivani. (kiTxulobs Semdegi krebis dRiur wesrigs).
Tavmjdomare. cnobisaTvis unda mogaxsenoT, rom am saRamos 8 saa
Tze prezidiumis kabinetSi moxdeba SeerTebuli sxdoma fraqciaTa
warmomadgenlebisa, prezidiumisa da sapropagando komisiisa.
kreba daixura 2 saaTze.
315
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meTeqvsmete sxdoma
(16)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. dekreti – erobebisaTvis 100 mil. man. sesxis micemis Sesaxeb.
3. dekreti – q. quTaisis TviTmmarTvelobisaTvis 6.000.000 man. mi
cemis Sesaxeb.
4. gareSe-saqmeTa ministris gegeWkoris gancxadeba.
5. saboloo teqstebi.
dRis wesrigi:
317
3. saboloo teqsti kanonisa – uWkuosi da Wkuaze SeSlilis Semow
mebis wesis Secvlis Sesaxeb. momxsenebelia qr. SaraSiZis asuli.
4. saboloo teqsti dekretisa – darialis sanapiro razmTan ar
sebul ori saartilerio mwyobris droebiTi Statis damtkicebisa.
momxsenebelia qr. SaraSiZis asuli.
5. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – gareSe-saqmeTa
saministros kancelariis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis
Sesaxeb. momxsenebelia jafariZe.
6. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – foTis sakaran
tino, soxumis sazRvao saeqimo da sanainis sanapiro saeqimo sameT
valyuro sadguris Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
momxsenebelia vas. cabaZe.
7. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – mkvidrTagan mi
tovebul yofil saxazino miwebis saxelmwifo fondSi gadasvlis Ses
axeb. momxsenebelia sv. axmetelaSvili.
8. dekreti – saxelmwifo miwebze madnis kvleva-Ziebisa da da
muSavebisaTvis gacemul mowmobebisa, miCenis aqtisa da xelSekrule
baTa gauqmebisa. momxsenebelia m. rusia da k. niniZe.
9. dekreti – agrarul reformasTan dakavSirebul davisa da sa
Civris ganxilvis wesisa. momxsenebelia k. niniZe.
10. SekiTxva damfuZnebeli krebis wevris gr. veSapelis mTavro
bisadmi – tyis kanonis Seusruleblobis Sesaxeb.
11. SekiTxva soc.-federalistTa fraqciisa Sinagan-saqmeTa minis
trisadmi – afTiaqebSi momuSaveTa profesionalur kavSiris krebaze
gansakuTrebuli razmis agentis saidumlod daswrebis Sesaxeb.
Tavmjdomare. dRiur wesrigis Sesaxeb gaxlavT winadadeba, rom
dekreti saxelmwifo miwaze madnis kvleva Ziebisa da damuSavebisaT
vis gacemul mowmobebisa, miCenis aqtisa da xelSekrulebaTa gauqme
bisa dRiur wesrigidan iqnes moxsnili. vin aris winaaRmdegi, rom es
dekreti dRiur-wesrigidan moxsnil iqnas? aravin. maSasadame mox
snilia.
Semdeg gaxlavT: socialist-federalistTa fraqciis gancxade
ba, rom SekiTxva afTiaqebSi mosamsaxureTa profesionalur kavSiris
krebaze gansakuTrebuli razmis agentis saidumloT daswrebis Sesax
eb, moxsnil iqnas dRevandel pirobebisa gamo. vin aris winaaRmdegi?
aravin. maSasadame SekiTxva moxsnilia. Semdeg gaxlavT: Suamdgomloba
sabiujeto da TviTmmarTvelobis komisiis, rom dRiur wes-rigSi Set
anil iqnas 5 da 6 sakiTxad dekreti erobaTaTvis 100.000 maneTis sesxis
micemis Sesaxeb. da kidev meore dekreti qalaq quTaisis TviTmmarTve
lobisaTvis 6.000.000 man. sesxis micemis Sesaxeb.
Cven Cveuleba gvaqvs, rom komisiebs, damfuZnebel krebis wevrT
TviT SeuZliaT dRiur wesrigSi axali dekreti Semoitanon. Tu wi
naaRmdegi aravin aris es dekreti Setanil iqneba dRiur wesrigSi. wi
naaRmdegi aravin aris. maSasadame Setanili iqneba.
318
saboloo teqstebis moxsenebisaTvis sityva ekuTvnis qr. SaraSiZis
asuls.
qr. SaraSiZis asuli. (kiTxulobs dRiur wesrigSi moTavsebul 1,
2, 3 da 4 sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs, romelTac dam
fuZnebeli kreba Seusworebliv amtkicebs).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT: „dekreti mTavrobis gan
kargulebaSi 100 mil. man. gadadebisa respublikis erobebisa da TviT
mmarTvelobebisaTvis sesxis micemisaTvis“. sityva ekuTvnis momxseneb
els d. oniaSvils.
319
amas garda, amas kidev zed daerTo erTi garemoeba: dRes saqarT
velos respublika samxedro mdgomareobaSi aris da Tav-dacvis saqme
gvikarnaxebs, rom angariSi gauwioT erobebs, rom maT normalurad
imuSaon, pirnaTlad Seasrulon Tvisi movaleoba da emsaxuron Tav-
dacvis saqmis – zurgis gamagrebas. amasac Tu miviRebT mxedvelobaSi,
miT ufro saWiroa mxari dauWiroT sesxs. amis Sesaxeb finansTa minis
trisa da saxelmwifo kontrolioris daskvna dadebiTi aris. agreTve
aris mTavrobis dadgenileba, sadac naTqvamia kategoriulad; mieces
uprocento sesxad 100 mil. maneTio. aseTia mTavrobis, finansTa minis
tris da kontrolioris daskvna am sesxis Sesaxeb. sabiujeto komisia
mac miiRo erTxmad es dekreti da amasTanave cnobad unda mogaxsenoT,
rom sabiujeto komisiaSi Sevida TiTqmis aseTive dekreti qalaqis
sasargeblod sesxis gacemisa. mxolod cifri naklebia, magram dRes
amaze ar gveqneba laparaki, radgan igi droebiT moxsnilia. ueWvelia
momavalSi Semova es dekreti qalaqisaTvis sesxis gacemisa. jer-jero
biT gTxovT moisminoT es dekreti da daakmayofiloT is Suamdgomlo
ba, romelic gamoitana sabiujeto komisiam.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisTvis? aravis. vin
aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. gTxovT waikiTxoT.
d. oniaSvili. (kiTxulobs 1, 2, 3, da 4 muxlebs) kreba yvela muxlebs
iRebs.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT (kiTxulobs) sityva ekuT
vnis momxsnebel meliton rusias.
320
lod erTi cvlileba Seitanes sabiujeto da safinanso komisiebma. es
cvlileba gaxlavT Semdegi: qalaqs sesxi miecema ara 5 proc., rogorc
mTavrobam daadgina, aramed 3 1/2 proc., e. i. im procentebiT, romlebic
amas wineT misca sesxi damfuZnebelma krebam qalaq tfiliss. sesxi iqne
ba uzrunvelyofili mTeli qalaqis qonebiT da Setanili iqneba saval
debulo xarjT-aRricxvaSi. gadaxdili iqneba sami wlis Semdeg.
Tavmjdomare. sityva ekiTvnis safinanso-sabiujeto komisiis momx
senebels oniaSvils.
d. oniaSvili. sabiujeto komisiam ganixila es dekreti da gaiTval
iswina ra erTi mxriT qalaqis nivTieri gaWirveba da meore mxriT is,
rom sami wlis ganmavlobaSi SeuZlian misi ganaRdeba, miiRo igi.
Tavmjdomare. vis surs sityva saerTo msjelobisaTvis? aravis. vin
aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. gTxovT waikiTxoT.
rusia. (kiTxulobs 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 muxlebs. kreba ucvlelad
iRebs yvela muxlebs).
m. rusia. komisia Suamdgomlobs, rom am dekretis saboloo te
qstebi dResve iqmnas miRebuli.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT (kiTxulobs) meore mux
lobrivi ganxilva kanon-proeqtisa gareSe saqmeTa saministros
kancelariis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. sityva
ekuTvnis moxsenebels jafariZes.
jafariZe. (kiTxulobs kanon-proeqti muxlobrivad. kreba yvela
muxlebs ucvlelad iRebs).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT (kiTxulobs) meore muxlo
brivi ganxilva kanon-proeqtisa foTis sakarantino, soxumis sazRvao
saeqimo da sanainis sanapiro saeqimo sameTvalyureo sadgurebis Sta
tisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. sityva ekuTvnis mom
xsenebels vasil cabaZes.
v. cabaZe. (kiTxulobs muxlobrivad kanon-proeqts. kreba yvela
muxlebs ucvlelad iRebs).
Tavmjdomare. rigs gareSe gancxadebisaTvis sityva ekuTvnis ga
reSe saqmeTa ministrs.
321
Cven moviTxovdiT aRiarebas mxolod imisas, rac Seadgens udavo
uflebas yvela erisas: misi TviT-gamorkvevis uflebas da am ufle
baze aSenebuls saxelmwifos suverenobis cnobas. bolos da bolos
Cvenma samarTlianma saqmem gaimarjva da Cvenma cdam nayofi gamoiRo.
zavi ruseTTan xelmowerilia da mokle xanSi waredgineba damfuZneb
el krebas saratifikaciod. dRes-dReobiT Cven SegviZlian gagacnoT,
moqalaqeno, umTavresi debulebani, romelzedac aSenebulia moskov
is xelSekruleba (kiTxulobs xelSekrulebas. yovel muxlis wakiTxvas
damfuZnebeli kreba taSiT xvdeba).
aseTia, rogorc mogaxseneT, mTavari debulebani: TviT sruli
teqsti xelSekrulebisa warmodgenil iqneba calke. mxolod maSin
SegveZleba SevexoT mas savsebiT, davafasoT misi yovelmxrivi mniSvn
eloba. exla ki me Cems Tavs vaZlev uflebas ganvacxado da Tqvens wi
naSe, rom Cveni xalxisTvis dRevandeli dRe didi dRea. mas SeuZlian
gaixaros imiT, rom Cven SevZeliT am saerTo arev-darevis dros ga
mogvenaxa saerTo ena ruseTis xalxTan. Cven yovelTvis im azrisa vi
yaviT, rom arc warsuli Cveni urTierToba, rodesac qarTveli xalxi
ruseTis xalxTan erTad mowinave razmebSi ebrZoda saerTo mters da
arc awmyoSi Cveni masTan damokidebuleba, rodesac Cven ers isto
riuli aucileblobiT mouxda ukeTes mermisisaTvis brZolaSi saku
Tari gzis arCeva, ar aZlevda aravis nebas da saSualebas efiqrna, rom
Cven Soris samudamod gaTxrilia ufskruli, romelic unda amoivsos
erTmaneTis brZolaSi daxocil qarTvel-rusebis gvamebiT. Cven vamt
kicebdiT da vamtkicebT, rom arc ruseTs da arc saqarTvelos, Tu
maTi mmarTveli wreebi Seigneben TavianT xalxis obieqtiur inter
esebs, ara aqvT iseTi sadavo sakiTxebi, romelTa gadaWra SeuZlebeli
iyos morigebiT da Zmurad.
meore, rac umTavresia, erTxel kidev damtkicda, Tu ras hniSnavs
uryevi nebisyofa erisa, roca igi icavs Tavis wmidaTa wmidas, Tav
isTavis gamgeblobas, suverenobas. Cvenma Tavdacvis samzadisma mogv
ca Cven es zavi da mxolod masve SeuZlian misi cxovrebaSi gatareba.
Cven viciT Rirebuleba xelSekrulebisa: bolos da bolos yovelive
xelSekruleba, ragind kargi Sinaarsis ar unda iqnes igi, SesaZloa
faratina qaRaldad gadaiqces, Tu ki mas ar hyavs dauZinebeli daraji,
romelic yovel wamSi mzad iqneba iaraRiT xelSi daicvas is ufleba,
romelic man am xelSekrulebiT moipova. mTeli Sinaarsi Cveni poli
tikisa swored aqeTken unda iyos mimarTuli, Zala-gamoleul, Cia
mopirdapires xelSekrulebiT ar ekvrian, mas umaspinZldebian ise,
rogorc es moxda azerbeijanSi. da Tu Cven ar gvinda azerbeijanis
bedi gvewvios, aSkaraa unda gavaorkecoT Cveni energia, gavamagroT
Cveni Sinauri da gareSe fronti, vecadoT savsebiT gamoviyenoT xalx
is sasargeblod dadebuli xelSekruleba da mxolod maSin SeiZleba
is, rac sweria am istoriul dokumentSi realobad iqces da cxovre
baSi gatardes. ar SemiZlian ar SevaCero Tqveni yuradReba imaze, rom
322
azerbeijanis egreT wodebul socialistur da damoukidebel sinam
dvileSi panislamisturma respublikam ukve daiwyo Cvens winaaRmdeg
samxedro moqmedebani. Cveni winadadeba, xeli aeRo mas am avantiuraze,
maTTvis miuRebeli darCa. aSkaraa, maT moskovis imediT undodaT
fons gasuliyvnen da TavianTi Savi Sovinisturi zraxvani gaesaRe
binaT, magram, mgoni, aq mostyuvden da maisis 8-s zavi SemogvTavazes.
Cven maTTan molaparakebas mxolod maSin gavmarTavT, roca maTi bande
bi Cvens sazRvrebs dastoveben. amisaTvis saTanado zomebia miRebuli.
vfiqrob, am gakveTilis Semdeg CalmebSi morTul faSebis agentebs,
baqos axlad gamoCekil komunistebs mada daekargeba ganimeoron Tavi
anTi avantiura. (Zlieri taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis akaki Cxenkels.
akaki Cxenkeli (s.-d.) moqalaqeno! me guldasmiT movismine da
vfiqrob, rom Tqvenc yvelam moismineT is sayuradRebo gancxadeba, ro
melic sagareo saqmeTa ministrma gaakeTa.
ra Tqma unda, TviT sakiTxi romelsac exeboda gancxadeba, jer ar
aris momwifebuli, rom gavarkvioT mTelis Tvisi sigrZe-siganiT. ro
gorc mogaxsenaT sagareo-saqmeTa ministrma, Cven mogviva teqsti im
xelSekrulebisa, romelic moskovSi daudviaT da maSin gveqneba sa
Sualeba safuZvlianad davafasoT, gavarCioT, avwon-davwonoT misi
deda azri da gavakeToT saTanado daskvna. magram vinaidan, erTis
mxriT, sagareo saqmeTa ministri Seexo sakiTxis zogierT mxares, da
meores mxriT, droc ar icdis, amitom meti ar iqneba ramodenime mo
sazrebani Cvenc gamovTqvaT.
zavi, an ukeT, rom vTqvaT, morigeba ruseTisa da saqarTvelos So
ris aris TavisTavad didi istoriuli movlena. es pirvelad xdeba mas
Semdeg, rac Cven ruseTs Cvenis nebayoflobiT SevuerTdiT. es aris
pirveli dokumenti saerTaSoriso xasiaTis, romelic daiwera ruseT
sa da saqarTvelos Soris Cveni SeerTebis Semdeg.
data, romelsac xeli moaweres moskovSi xelSekrulebas, e. i. 8 maisi
1920 weli, me magonebs meore datas 24 ivliss, 1783 wels, rodesac xeli
moaweres Cvenma winaprebma ruseTis warmomadgenlebTan SeerTebis
xelSekrulebas. da data me magondeba ara imitom, TiTqos me mqondes
raime survili imisa, rom dRevandeli xelSekruleba iqces iseTnair
faratina qaRaldad, gareSe saqmeTa ministris sityvebi rom vixmaroT,
rogorc es mouvida winandel xelSekrulebas, romelic utifrad dar
Rveul iqna ruseTis mTavrobis mier. da Tu mainc vigoneb amas, ufro im
itom, rom xazi gausva erT garemoebas: maSinac Cven nebayoflobiT Seve
yareT ruseTs da exlac nebayoflobiT gaveyareniT mas. amas aqvs didi
mniSvneloba, rogorc Cveni xalxisTvis, Cveni momavlisTvis, damou
kideblobisaTvis, ise rusis xalxisTvis. ra Tqma unda, Cven Tvals ver
davxuWavT imis winaSe, rom Cveni nebayofloba gamowveuli iyo maSin
gareSe, Cvenze Zlier pirobebisgan, ise rogorc dRes moskovis mTavro
bis nebayofloba gamowveulia gareSe, masze Zlier pirobebisgan.
323
roca Tqven mogaxsenes, rom ruseTis bolSevikuri mTavroba sxva
TvaliT uyurebda CvenTan keTilganwyobilebis damyarebas, maSin Sei
Zleba sxva obieqturi pirobebi iyo da dRes ki sul sxva aris. maSa
sadame, aris garemoeba, romelic aiZulebs ruseTs, ise rogorc gvai
Zulebda Cven, saqarTvelos 1783 wels. me minda visurvo da vfiqrob,
rom es aris Tqveni survilic, rom is gareSe pirobebi, iqces Sinagan,
ase vsTqvaT, orsave xalxis organiul moTxovnilebad. me Rrmad dar
wmunebuli var, rom saqarTvelos da ruseTs Soris mxolod maSin
damyardeba namdvili megobruli da keTili ganwyobileba, Tu es ori
saxelmwifo arsebobs paraleluraT, damoukideblaT erTi meorisa
gan, Tu orive eri Tavisufalia da suverenuli, rogorc saxelmwifo.
moqalaqeno, me ar SemiZlia ar Sevexo im suliskveTebas, rome
lic Seiqmna ruseTis farTo wreebSi Cveni damoukideblobis ga
mocxadebis gamo. me ver daviviwyeb da arc SemiZlian daviviwyo is
samwuxaro movlena, rom ruseTis demokratiuli wreebi, TviT so
cialisturic uaryofiT epyroboden Cvens damoukideblobas da
aqedan Ralatobdnen im princips, romelic ruseTis revoliuciam
Tavis droSaze daawera: eris gamorkvevis princips.
me ar vfiqrob, rom amiT moigo ruseTma, rusis xalxis saqmem, rom
misi mowinave demokratia ver dadga momentis simaRleze, ver daic
va revoliuciis erT-erTi principi. ra Tqma unda, iyo gamonaklisic,
magram es gamonaklisi, rogorc yovelTvis, adasturebs saerTo wess,
da es saerTo wesi-ki iyo is, rom rogorc aq, ise dasavleT evropa
Si, gansakuTrebiT dasavleT evropaSi ruseTis moazrovne demokra
tia, misi mowinave socialisturi wreebi daujerebeli sisastikiT
ekveTebodnen Cvens damoukideblobasa da Tavisuflebas. me ver vi
tyvi, rom amiT sargebloba moetanaT ruseTisaTvis, me mgonia, rom
Cvenc ver mogvitanes vneba, piriqiT, maT moaxdines Cveni sakiTxis
popularizacia dasavleT evropaSi. Cven Zalian cotad gvicnobdnen,
qarTul sakiTxs naklebad icnobdnen evropaSi, da Tu, bolos da bo
los gaicnes is da kidec dainteresdnen miT, amaSi, Cemis azriT, mi
uZRvis damsaxureba, sxvaTa Soris, swored im rusis demokratias da
socialistur wreebs, romelnic ebrZodnen Cvens damoukideblobas.
moqalaqeno! Cven ar gvaviwydeba da arasodes ar daviviwyebT
imas, rom saZirkveli Cveni damoukideblobisa da Tavisuflebisa
aris ruseTis revoliucia. revoliucia aris deda, man Soba Cveni da
moukidebloba, Cveni Tavisufleba. miT ufro kmayofili varT Cven,
rom dRes ruseTis faqtiuri mTavroba scnobs Cvens damoukideblo
bas, magram ufro didad kmayofilni viqnebodiT maSin, roca es azri,
saanbano samarTlianoba gaxdeba organiul Tvisebad TviT ruseTis
xalxisa, yvela wreebisa, ruseTis demokratiisa. Tqven gaxsovT, sul
ramodenime dRis win aq ar iyo iseTi deputati, iseTi Segnebuli mo
qalaqe, romelsac ar SeemCnia erTi movlena: is, rom rodesac dad
ga safrTxe CrdiloeTidan, roca bolSevikur Tavdasxmas velodiT,
324
amas, warmoidgenT, sixaruliT egebeboda rusoba saqarTveloSi,
Cvens deda qalaqSi ganurCevlad rwmenisa, ganurCevlad mimar
Tulebisa. Tqven SegeZloT dagenaxaT denikineli, bolSeviki, eseri,
social-demokrati, kadeti, oqtombristi, Zveli caristi, yvela es
eni erTSi Tanaxmani iyvnen. imaSi, rom maT miaCndaT didaT sasixaru
loT, rom bolSevikebis talRas gadaeleka Cveni samSoblo, moespo
Cveni damoukidebloba, Cveni Tavisufleba. am garemoebas Cven usaT
uod angariSi unda gauwioT. Cven ar unda gvaviwydebodes is, rasac
sabWoTa telegramebSi vkiTxulobT, rom ruseTis omSi, samoqalaqoa
es Tu sagareo, ukve aqtiur monawileobas Rebuloben mefis gener
lebi, romelTac me Zalian kargaT vicnob da Tqvenc, albaT, icnobT,
brusliovi, polivanovi da sxvebi, da romelTac TviT leninic mefis
generlebs eZaxis.
mSvidobianoba, zavi, keTili ganwyobileba ruseTsa da saqarTve
los Soris aris CvenTvis iseTi udavo ram, rom masze SeCereba metia.
da Tu Cven dRes vkravT xelSekrulebas, es aris Cveni xalxis da misi
mTavrobis, misi damfuZnebeli krebis politikisa, da taqtikis gamar
jveba, sxva araferi. Cven mudam moviTxovdiT keTil mezoblur gan
wyobilebas ruseTTan, maSasadame es ar aris CvenTvis raime ara bune
brivi, igi eTanxmeba mTels Cvens muSaobas, Cveni demokratiis sagmiro
brZolas. amas garda rogorc sTqva gareSe saqmeTa ministrma, Cvenma
nebis yofam Tavdacvis saqmeSi, Cvenma simtkicem, swored aman mogvca
is, razedac exla vlaparakobT – zavi ruseTTan. exla ibadeba sakiTxi,
rogoris TvaliT Sexedven Cveneburi bolSevikebi, e. i. saqarTvelos
moqalaqe bolSevikebi am zavs, sTvlian isini Tu ara Tavis Tavs val
debulaT exla mainc SeaCeron TavianTi dauSvebeli, pirdapir auxs
neli brZola, sastiki brZola Cveni Tavisuflebisa da damoukide
blobis winaaRmdeg. moqalaqeno! me ara erTxel miTqvams, rom Tavis
Tavad es socialuri sakiTxi ar aris. socialur sakiTxSi Cven Segvi
Zlian gavswioT ideuri brZola aqaur Tu gareSe bolSevikebTan, ese
vTqvaT, saerTaSoriso niadagze. Cven mivdivarT demokratiuli gziT
da mas ver gadauxvevT. maSasadame, principialuri gansxvaveba Cvensa
da bolSevikebs Soris, rCeba ZalaSi. magram es is ar aris, razedac
me mogaxsenebT. me maqvs saxeSi Cveneburi bolSevikebis sastiki brZo
la respublikis, saqarTvelos damoukideblobis winaaRmdeg. brZola,
raic CemTvis auxsnelia, aranormaluri. me minaxavs bolSevikebi anu
komunistebi, spartakelebi dasavleT evropaSi, minaxavs sastiki brZo
la, samwuxarod barikadebic, romlis orive mxareze idga muSaTa kla
si da sisxls Rvrida. es samwuxaro, saSineli movlenaa. magram arsad
ar minaxavs, romelsame dids Tu patara saxelmwifoSi, dawinaurebul
saxelmwifoSi, komunistebi da spartakelebi ebrZodnen Tavis qveynis,
Tavis saxelmwifos damoukideblobas. es arsad ar minaxavs. es aris
ara normaluri movlena, aRmocenebuli dabal safexurian cxovrebis
niadagze, romelic miewereba ara imdenad ama Tu im pirovnebis Seu
325
gneblobas, ara moumzadeblobas, moumwifeblobas im sazogadoebis,
im saxelmwifosi, sadac mas aqvs adgili. bolSevizmi aris socialuri
sakiTxi, didaT mniSvnelovani evropaSi, is hyofs muSaTa klassac; ma
gram bolSevizmi, uarmyofeli eris damoukideblobisa, ar arsebobs
da arc SeiZleba arsebobdes iq. da Tu mainc arseboben CvenSi aseTe
bi, es didad samwuxaro movlena aris, vinaidan igi bRalavs ara mar
to maT, aramed Cvenc, Cvens ersac, romelic Cvenis warmodgeniT kul
turuli eria. kulturuli eris niadagze ki ar unda arsebobdes aseTi
ukulturo movlena Tavisi Tavis, Tavis individualobis uaryofa. ma
Sasadame, Tu bolSevikebma awi mainc, roca sabWoTa mTavrobam icno
Cveni damoukidebloba, ar Sewyvites brZola Cveni damoukideblobis
winaaRmdeg, eg iqneba namdvili Ralati, da vinc Ralats Caidens, mas
unda moeqcen ise, rogorc mas eqcevian dawinaurebul qveynebSi.
moqalaqeno! me unda mivaqcio Tqveni yuradReba im garemoebas, rom
moskovis xelSekruleba bunebrivi Sedegia agreTve im saerTaSoriso
politikisa, romelic dRes aris ZalaSi. Tqven gaxsovT, rom saqarT
velo, misi mTavroba Tavidanve acxadebda sajarod, aSkarad da yve
lasaTvis gasagebad, rom mas miaCnia dasagmobad is politika, romel
sac awarmoebden SeTanxmebis saxelmwifoebi droebiTi zavis Semdeg.
me saxeSi maqvs SeiaraRebuli Careva ruseTis saqmeebSi. gamarTlda
savsebiT is azri, romelsac Cven vicavdiT sajarod saerTaSoriso as
parezzed, rom SeiaraRebuli Careva ruseTis saqmeebSi garda imisa,
rom sruliad usafuZvlo da usamarTlo aris is, moutans did vnebas
ara marto ruseTs, aramed TviT evropasac. me SemiZlian darwmunebiT
vsTqva: es politika rom ar ewarmoebinaT, dRes saerTaSoriso mSvido
bianoba uzrunvelyofili iqneboda, damTavrebuli iqneboda is saqme,
romelic daiwyes omis Semdeg da romelic dResac daumTavrebelia,
e. i. msoflio zavi. dRes ki vimedovnebT, rom es politika Seicvala
im mxriT, rom ganzraxuli aqvT ruseTTan normaluri saerTaSoriso
damokidebuleba gaaban. Cven viciT ukve, rom SeTanxmebis saxelmwifoe
bi, ama Tu im formiT awarmoeben molaparakebas moskovTan. maSasadame,
Cveni xelSekrulebac bunebrivi Sedegia im saerTaSoriso ganwyo
bilebisa, romelic dRes arsebobs.
amasTanave ar SegviZlian ar aRvniSnoT is garemoeba, rom xe
lSekruleba, moskovSi dadebuli, moaswavebs ruseTis mier Cvens iu
ridiul cnobas. Tqven mogexsenebaT, rom Cven varT cnobili faqtiurad
e. i. de facto da ar varT cnobili iuridiulad sxva saxelmwifoebisagan,
Tu saxeSi ar miviReT marto Soreuli argentina. unda iTqvas swored
aSkarad, rom am mxriv ruseTma daarRvia, Tu gnebavT, is Cveuleba, ro
melic icis saerTaSoriso istoriam. iuridiuli cnoba saxelmwifos
mier Tavisi yofili nawilisa xdeboda imis Semdeg, roca mas icnob
den sxva saxelmwifoebi. Cvens SemTxvevaSi moxda pir-iqiT, Cven viqeniT
cnobili de iure im saxelmwifoebis mier, romelsac gamoveyaviT da ar
varT cnobili maTgan, visTanac ar viyaviT dakavSirebuli. es saxelm
326
wifoebi ver xedven, ar surdaT enaxaT rom Cveni saxelmwifo arsebobs,
ara Tu arsebobs, mas aqvs nebisyofac da Tan unari es nebisyofa re
aluraT aCvenos rogorc mters, ise moyvares. maSasadame, Tu ruseTma
gvicno, amiT gaqra ukanaskneli dabrkoleba da imedi unda viqonioT,
SeTanxmebis saxelmwifoebi saTanado daskvnas gaakeTeben aqedan, ime
di maqvs da darwmunebulic var srulad, rom es saxelmwifoebi gvic
noben Cven iuridiulaT sul Cqara momavalSi. unda mogaxsenoT, rom
iuridiuli cnoba CvenTvis ar aris fetiSi. me vici saxelmwifoebi,
romlebic aTeul wlebis ganmavlobaSi ar yofilan cnobilni, magram
rogorc saxelmwifoebi, arsebobdnen. yovel SemTxvevaSi, Cven maSin
davafasebT cnobas, rodesac Tavis droze gvicnoben. da amitom visac
Cveni damoukideblobis mniSvneloba esmis, vinc afasebs CvenTan mego
brul ganwyobilebas, is Tavis droze gaakeTebs Sesafer nabijs.
Cven gavigeT gareSe-saqmeTa ministrisagan, rom Cveni sruliad
udavo sakiTxi moskovsac udavod miuCnevia. baTomis sakiTxi iyo uda
vo, amas axsna da ganmarteba ar esaWiroeba. me mesmis, da sarwmuno wy
aroebidan mesmis, rom dRes baTomSi gabatonebuli saokupacio Zala
imiT abaTilebs Cvens uflebas baTomze, rom roca antantam iq fexi
Semodga, igi osmalos xelSi iyovo. CemTvis es sruliad gaugebaria.
amisTana dasabuTebas rom movyolodiT, maSin umaRles sabWos an antan
tis umTavres saxelmwifoebs ingliss, safrangeTs, italias, rodesac
germania damarcxda da iZulebuli gaxda gasuliyo mis mier dakavebul
adgilebidan, magaliTad belgiaSi, serbiaSi, am qveynebisTvis unda
gaekeTebina okupacia da ar mieSvaT Tavisi patroni. es igive iqneboda,
magaliTad, rom belgiis qalaq antverpenisaTvis gaekeTebina okupa
cia. me ukve vsTqvi da erTxel kidev vimeoreb, rom Cven viyaviT moka
vSireTa wreSi da vinc uaryofs am xalas faqts, is scodavs rogorc
istoriis da samarTlis winaSe, ise erovnul uflebis winaSe. maSasa
dame baTomi unda dagvibrundes Cven, rogorc belgielebs daubrun
daT antverpeni. baTomi saqarTveloSi iyo 1914 w. TviT saqarTvelo
ruseTSi iyo da man didi msxverpli moitana ruseTis mokavSire in
teresebisaTvis. maS baTomis dabruneba ubralo samarTlianobis da
saerTaSoriso Tavazianobis saqmea da es miT ufro unda iyos gasagebi
yvelasTvis axla, roca TviT ruseTi baTomsa da mis olqs saqarTvelos
teritoriis nawilad Tvlis da ase Seaqvs xelSekrulebaSi.
rasakvirvelia, Cven gaTvaliswinebuli gvaqvs mniSvneloba baTo
misa ara marto CvenTvis, aramed mezoblebisaTvis, mTeli evropisaT
vis. araerTxel gviTqvams, rom TviT Cvens interess Seadgens, rom
baTomma iTamaSos is roli, romelic mas aqvs dakisrebuli geografi
ulad, rom is iyos kari evropisa da aziis Soris. maSasadame, ratom
unda ifiqron, rom baTomi am rols ar iTamaSebs maSin, roca Cvens xel
Si gadmova. amis sabuTi aravisTvis ar migvicia.
roca baTomze vlaparakobT, uneblieT kiTxva gebadebaT baqoze.
swored am or wertils or zRvis Soris Cven did mniSvnelobas vaw
327
erT. Cven ar viviwyebT, rom amier-kavkasiaSi marto Cven ara varT, roca
saqarTvelos vicavT, Cven vicavT aderbeijans da somxeTsac masTan er
Tad. sruliad gasagebia es, Tu viciT, rom amier-kavkasiis momavali,
misi ayvaveba, misi saxelmwifoebrivi ganmtkiceba da moqalaqeobrioba
bevrad aris damokidebuli imaze, gaxdeba Tu ara is im xidad da gzad,
romelic ase sainteresoa evropisaTvis, mTeli msofliosaTvis.
Tqven iciT, aderbeijanSi mdgomareoba Seicvala. me ar minda am
saganze SevCerde. minda mxolod SevekiTxo Cems Tavs, Tu gnebavT, Cvens
mTavrobasac, ras warmoadgens dRes azerbaijani? gareSe saqmeTa min
istrma sTqva, rom aq aris egred wodebuli komunisturi mTavrobao.
es mTavroba, ra Tqma unda, ar aris komunisturi, is aris nacionalis
turi. es marTalia, magram Cven gvainteresebs kiTxva, aris Tu ara es
respublika damoukidebeli. formalurad is TiTqo damoukidebelia.
Cven oficialur qaRaldebSi vkiTxulobT, rom azerbaijanis respub
lika aris damoukidebelio. SeiZleba, mxolod is nabijebi, romelsac
sdgams azerbeijanis respublika an ukeT misi komunisturi mTavro
ba, ar mowmobs amas. Tqven gaxsovT, moqalaqeno, misi pirveli nabiji
somxeTis mimarT zangezuris da yarabaRis Sesaxeb. dResac, rogorc
ismis, baqoSi anatoliis sakiTxi yvelazed populiaruli sakiTxi
ariso. baqos miznaT aqvs dasaxuli komunistur azerbeijanis gaer
Tianeba anatoliasTan. es ki SeuZlebeli aris erTi Tavisufali, da
moukidebeli saxelmwifos mouspoblad. es aris somxeTi. es nabiji,
rogorc xedavT, sruliad ar mowmobs baqos mesveurTa komunizms.
meore mxriv, is, rac gviTxra Cvenma gareSe saqmeTa ministrma im
ambebis Sesaxeb, romelic xdeba Cvens aRmosavleTiT, sadac Cvens te
ritoriul xeluxleblobas arRveven, ar mowmobs baqos komunistebis
loialobas. Cven ar SegviZlian erT wuTsac dauSvaT, rom saqarT
velos damfuZnebel krebas surdes omi visTanme da gansakuTrebiT
mezobelTan. vinaidan omi mezobelTan yovelTvis Tavis Sedegebs
iqoniebs momavalSi. Cven sisxli ar gvwyuria ara marto demokrati
uli mosazrebiT, aramed – saxelmwifoebrivi mosazrebiTac. magram
nabijebi iseTia gadadgmuli mezobelTa mier, rom mas saTanado pa
suxi unda gaeces.
me sixaruls gamovsTqvam imis gamo, rom somxeTma alRo auRo Ta
namedrove moments. rom man dainaxa baqos gadatrialebaSi sworeT
xifaTi Tavis arsebobisaTvis, magram unda vTqva, rom TviT Cvenma
simtkicem, Cvenma samxedro samzadisma, Cvenma seriozulma nebis-yo
fam TavdacvisaTvis gaamagra antibalSevikuri poziciebi somxeTSi
da SeuZlebeli gaxda iq gadatrialeba.
Cven ar viciT Seignebs Tu ara azerbaijanis dRevandeli mTavro
ba, ra saxifaTo gzas adgia is. Seignebs Tu ara is, rom is damoukide
bloba, romelic mas Tavis droSaze dauweria da romlis Sesaxebac is
bevrs bWobs da laparakobs, es damoukidebloba aris swored damok
idebuleba.
328
Tu aderbaijani damoukidebeli saxelmwifo aris, maSin gamodis,
rom Cven varT ase vTqvaT samxedro moqmedebaSi damoukidebel saxel
mwifosTan, Tumc mezobelTan. Tu is damokidebuli saxelmwifo aris,
maSin unda gamoirkves sakiTxi, ra azrisa aris moskovi amis Sesaxeb.
Tu azerbaijani nawilia sabWoTa ruseTis, maSin is zavi, romelic
Cven Segvikravs, ar aris seriozuli. es sakiTxi ase vTqvaT unda ga
moirkves.
da sanam aseTi ZiriTadi sakiTxi ar aris gamorkveuli, manam ra
Tqma unda, Cven gvmarTebs didi sifrTxile, didi gamWriaxoba, Cven
ar unda daviviwyoT arasodes, rom Cveni damoukideblobis uzrun
velyofa aris damokidebuli Cveni eris, demokratiis SeiaraRebul
Zalebis sifxizleze.
saerTaSoriso mdgomareoba jer kidev ar aris gamorkveuli,
Tqven Zalian kargad iciT, rom jer kidev zavi ar aris Sekruli yve
la saxelmwifoTa Soris. Tqven iciT, rom osmaleTs, Tu gazeTebs
daujerebT, dRes Caabareben sazavo pirobebs. Cven ar viciT, ra swe
ria am sazavo pirobebSi, es Cven gvainteresebs didad, es ainteresebs
Cven mezobel saxelmwifoebsac – somxeTs da azerbaijans; ar viciT
ra gavlenas iqoniebs es zavi im centrze, romelic Seiqmna azrumSi,
ra ZalTaganwyobileba iqneba stambolsa da azrumis Soris; TviT
damokidebuleba evropis sxva da sxva saxelmwifoTa Soris ar aris
naTel CvenTvis. iwveven konferencias spaSi, romlisgan did Sedegebs
gamoelian.
da, ra Tqma unda am rTul, daxlarTul saerTaSoriso pirobeb
Si Cvens saxelmwifos, Cvens respublikas gansakuTrebuli sifrTxile
hmarTebs. ar viciT saidan mogvelis xifaTi. samxreTidan ueWvelad.
aRmosavleTTan ukve gvaqvs saqme da garkveuli ar aris, am aRmosav
leTSi urevia Tu ara CrdiloeTi. maSasadame mTeli Cveni gonebrivi,
mTeli Cveni zneobrivi da nivTieri Zala unda movikrifoT imisaT
vis, rom Cveni respublikis damoukidebloba, misi Tavdacvis saqme
marTlac saR niadagze davayenoT. es aris Cveni uwmindesi movaleo
ba, movaleoba demokratiisa, mTeli erisa, saqarTvelos xalxisa. ua
misoT Cven ar SegviZlian vsTqvaT, rom Cveni momavali uzrunvely
ofili aris. am gamourkvevlobis da ryevis dros es gansakuTrebiT
saWiro aris CvenTvis da amitom Cemi sityva minda gavaTavo am maRal
tribunidan mimarTviT, rogorc Cveni demokratiisadmi, erisadmi,
ise Cveni SeiaraRebul Zalebisadmi, Cveni sayvareli Svilebisadmi; me
minda gadavZaxo: jaris kacebo, gvardielebo, aficrebo! kargi zavi
saTvis aucilebelia Tqveni mZlavri mklavi, Tqveni Tavdadeba, simam
ace. Tqveni sayvareli samSoblo da misi pirmSo damf. kreba Rirseu
lad daafasebs Tqven gmirul saqmes (xangrZlivi taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs b. nucubiZes.
S. nucubiZe. (s.-f.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno! Tum
ca jer-jerobiT ar migviRia TviTon dedani xelSekrulebisa, magram
329
is debulebani, romelnic Cven xelT aris, maT saerTo dafasebis sa
Sualebas gvaZleven. aTiode dRis wined, moqalaqeno, qarTvelma erma
mtkiced gamoxata Tavis nebis yofis gadawyvetileba – damoukideblo
bis dacvisa. 10 dRis ganmavlobaSi, qarTveli eri naTlad amtkicebda
gamzadebas amave Tav-dacvisaTvis. da Cven ukve vxedavT am SeerTebul
energiis Sedegs. es gaxlavT is, rom Zala, romelic Cveni samSoblos
sazRvrebisaken garkveuli gegmiT moemarTeboda da romlis saerTo
xasiaTi CvenTvis ara xelsayrelad iyo cnobili, dRes es Zala sruliad
garkveulad aRiarebs imas, rasac Cven pretenziis sagnad vacxadebdiT
da rasac Cven erovnul arsebobis aucilebel pirobad vaRiarebdiT.
aseTi aris Sedegi erTsulovnebisa, romlis politikuri gansaxiere
ba iyo damfuZnebel krebis gancxadebaSi; am erTsulovnebam faqtiuri
ganxorcieleba imaSi gamoxata, rom qarTvelma xalxma aRfrTovanebiT
aiRo xelSi iaraRi. dRes, rodesac sakiTxi ruseTTan zavis Sesaxeb dam
TavrebulaT unda CaiTvalos, Cven win xel-axlad ismeba sakiTxi imis
Sesaxeb, Tu ra pirobebis da mizezebis gamo davscildiT ruseTs da
ra pirobebSi SegviZlian Semdeg urTierTobis ganmtkiceba, vinaidan
faqti xelSekrulebis dadebisa, amis saSualebas gvaZlevs. Cveni daSo
reba ruseTisagan ar iyo nakarnaxevi erovnuli siZulviliT. Cven amis
sabuTi arasodes ar migvicia da ra Tqma unda arc erT Zalas, romelic
Cven sawinaaRmdegoT da sakritikod gamodioda da Cvens damoukide
blobis winaaRmdeg nabijebs sdgamda, arc erTxel ar moupovebia amis
maCvenebeli sabuTi. da is garemoeba romelic aRniSna mTavrobis Tavm
jdomarem Tavis depeSaSi, rom mTeli qarTveli xalxi aRfrTovanebiT
Seegeba ruseTTan zavs, is sulieri kmayofileba, romelsac adgili
aqvs, utyuari maCvenebelia im garemoebisa, im utyuari faqtisa, rom
Cveni daSoreba ruseTisagan ar iyo dafuZnebuli erovnul SuRlze.
zoologiuri nacionalizmi ar iyo mizezi imisa, rom Cven TiTqos vis
argebleT politikur koniunqturiT da moavxdineT ruseTis saxel
mwifos farglebidan gamoyofa. cxadia is garemoebac, rom Cveni Ca
moSoreba ruseTisagan ar iyo Sedegi politikuri gegmis, gzisa, da
programul sxvaobisa. es sakiTxi sruliad cxadad unda gadawydes da
erTxel da samudamod unda Semcdarad iqnas aRiarebuli is azri, is
Sexeduleba, rom TiTqos ruseTisgan Camocileba saqarTvelosi iyo
Sedegi im garemoebisa, rom saqarTvelo daadga erT politikur xazs
da ruseTi meores; rom iq iyo erTi forma politikuri ganviTarebisa,
vsTqvaT forma proletariatis diqtaturisa, sxvagvari socialuri
transformacia, – aq ki aris sxva forma, forma xalxosnuri, demokra
tiuli wyobilebisa. es azri dRes, rodesac ruseTTan urTieroba ga
morkveulia sabolood, Semcdarad unda iqnas CaTvlili da mTeli qa
rTveli eris gasagonad unda iTqvas, rom es gamoyofa ar mogvixdenia
zoologiur nacionalizmis niadagze da arc politikur gezis, poli
tikur xazis sxvaobisa gamo. es rom ase yofiliyo gana maSin aucile
beli ar iqneba – Tu dadgeba iseTi dro, rodesac ruseTi daadgeba
330
iseTive politikur xazs, romelsac vadgivarT Cven Tavidanve, maSin
unda daubrundeT Zvels mdgomareobas, SeukavSirdeT ruseTs da move
mwyvdioT ruseTis saxelmwifos orbitaSi? araviTar SemTxvevaSi! da
me vfiqrob, rom mas Semdeg rac mTavrobis Tavmjdomarem sabolood
dasva sakiTxi Cveni eris im kulturul Taviseburebis Sesaxeb ilia mu
romelisa da TeTri giorgis SedarebiT sabolood daswva ukan dasax
evi gegmebi. am gancxadebis Semdeg Cven srulis simtkiciT da simS
vidiT garkveulad unda vTqvaT, _ SemTxveviTi ar iyo is garemoeba,
rom qarTveli eri dascilda im Zvel gzas, rom mas ar hqonda marto
politikuri mizezebi da maSasadame arasodes ar Seiqmneba iseTi md
gomareoba politikur programis TvalsazrisiT, rom amiT Cveni eris
damoukidebloba safrTxeSi CavayenoT. TavisTavad cxadia, rom aseTi
mdgomareoba ver Seiqmneba vinaidan mizezi ruseTisagan ganSorebisa
sul sxva gaxldaT.
ra Tqma unda Cven exla savsebiT ver gamovarkvevT am sakiTxs ru
seTTan urTierTobisas. amis droc ar aris. magram erTi ram mainc unda
iTqvas: saxeldobr is, rom ruseTis revoliuciis msvlelobaSi ori
didi momenti TamaSobda gardamwyvet rols. es iyo momenti erovnuli
da socialuri.
ori damonavebuli jgufi lamobda uflebebis mopoebas da im Sec
domebis gasworebas, romelTac adgili hqondaT istoriul warsulSi.
revoliuciis winamorbed xanaSi brZola Tavisuflebisa da Zalau
flebis Sua, ukanasknelis gamarjvebiT Tavdeboda, da am procesSi Ta
visuflebas hkargaven jer ufro mcire sociali Sejgufebani _ aseTia
klasi, Semdeg ufro rTuli _ aseTia eri. ruseTis revoliucia dasawy
isi iyo axali istoriuli procesisa, rodesac Tavisuflebisaken unda
gadaxriliyo saswori. da winamorbed istoriuli xanis mimarT rea
qciis procesis dros mTelis savsebiT, mTeli sinamdviliT gamoisaxa
is aucilebeli faqti, rom am or damonebaSi myof socialur Sejgufe
baT unda moepoebinaT Tavisi uflebebi. es iyo eri da klasi. da ruse
Tis revoliuciis Taviseburi buneba mdgomareobs imaSi, rom es ori
sakiTxi erTi meores gadaenaskva. ruseTis sinamdvileSi SeuZlebeli
gaxda iseTi gziT ganviTareba revoliuciisa, rogorc amas moiTxovda
es ori ZiriTadi sakiTxi: eri da klasi, rogorc forma socialur Se
jgufebisa erTi meores gadaenaskva, erTi meores gadaeRoba. im poli
tikur-saxelmwifoebrivma formam, romelsac warmoadgenda ruseTi,
rasakvirvelia, ver SesZlo am ori momentisaTvis Sesaferi kalapotis
gamonaxva da erTi meores daupirdapira es ori Zala; yovel SemTxveva
Si erTnairad ver midioda maTi gadaWris saqme da daisva sakiTxi im
gvarad, rogorc amas moiTxovda istoriuli ganviTareba. aq, am Jamad
ar SegviZlian vrclad SevexoT am sakiTxs, magram unda vTqvaT, rom misi
politikuri mniSvneloba imaSia, rom Sereva socialuri da erovnuli
momentisa udidesi Secdoma iyo ruseTis revoliuciis mesveurebisa.
revoliucias unda daemsxvria im Zalmomreobis Senamoqmedi, romelic
331
mas xelT hqonda erisa da klasis damonebiT, mxolod esec erTgvari
Sinagani TanmimdevrobiT unda momxdariyo: jer unda ganTavisufle
buliyo eri, rogorc piroba klasis ganTavisuflebisa.
ase idga sakiTxi. magram amas ver auRes alRo ruseTis politikis
mesveurebma da aman gamoiRo is Sedegi, romelic Cven ukve viciT, aman
Seqmna is urTierToba saqarTvelosi ruseTisadmi, romelic gauge
brobis Sedegi iyo da amitom didxans verc gagrZeldeboda, rogorc
naTeli gaxda yvelasaTvis is aucilebeli da elementaruli debuleba,
rom ar SeiZleba odesme socialurad Tavisuflebas eziaros igi, vinc
erovnulad damonebulia. marTalia, am ori momentis dacileba xe
lovnuria, magram loRikurad mainc eris ganTavisufleba isaxeba Cvens
cnobierebaSi, rogorc aucilebeli piroba klasis gaTavisuflebisa.
ase daisva da gadawyda es sakiTxi CvenTvis. ai, swored am niadagze
daupirispirdiT ruseTs da ara zoologiuri nacionalizmis, mtro
bis da kaciWamiobis niadagze, ara diqtaturis da demokratizmis
sakiTxis gansxvavebis niadagze.
eris uflebriv pretenziebs bolSevikebma dagvianebiT auRes
alRo da maT mier federalizmis principis aRiareba aucileblobi
saTvis ulazaTo Segueba iyo da miT ar SeeZloT gadaeWraT erTi wu
TiTac ki es sakiTxi erovnul da klasobriv erTeulebis bedis Sesaxeb.
maSasadame im zavs, romelic Cven gvaqvs, am TvalsazrisiT unda Sevxe
doT da aravin unda ifiqros, rom klasobriv politikas SeeZlo Se
eqmna is mdgomareoba, romlis Sedegi gaxda Cveni erovnuli frontis
dapirispireba ruseTisadmi. am sakiTxis gadaWris aucilebloba, ro
melic erovnul droSiT iyo nakarnaxevi, winaswar gadawyvetili iyo
istoriuli aucileblobiT.
maSin bolSevikebi hfiqrobdnen, rom erTi miznisken svla SesaZle
belia maSin, roca yvela erebi, romlebic ruseTis farglebSi scxov
robdnen, darCebodnen imave farglebSi da saerTo gegmas miiRebdnen,
da amas Cven daupirdapireT bunebrivi da istoriuli aucilebloba,
daupirdapireT iseTi gegma, rom jer erebi unda ganTavisufldnen,
rogorc gansakuTrebuli forma socialuri cxovrebisa da mxolod
amis Semdeg SeiZleba daisvas sakiTxi socialur gardaqmnis Sesaxeb.
Cven iZulebuli viyaviT rogorc patara eri, sxva eris winaSe myofi,
ase movqceuliyaviT da momavali Cveni urTierToba ruseTTan amiTve
aris winaswar gadawyvetili.
Cveni mdgomareoba gvikarnaxebs TanxmobiT muSaobas yvela saxel
mwifosTan da kerZod ruseTTan, ramdenad es TanxmobiTi muSaoba
saerTo miznisaken iqneba mimarTuli, amaSia mniSvneloba im zavisa,
romelic Cven gvaqvs. da amis Semdegi unda iyos Tanxmoblivi muSao
ba ruseTTan, imdenad, ramdenadac es iqneba mimarTuli sakacobrio
miznebisaken, kulturisaken, socialur Semoqmedebisaken.
magram am sakiTxs, moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno, ro
melic Cven win dadga, aqvs meore mxare, saxeldobr, am zavis sakiTxs
332
ukavSirdeba is ZiriTadi sakiTxi Cveni urTierTobis gamorkvevi
sa im maxlobel mezoblebTan da im droebiT ZalebTan romelTa max
loblad imyofeba esa Tu is nawili Cveni teritoriisa. rac Seexeba
pirvel sakiTxs, unda vsTqvaT, Cven mowameni varT im garemoebisa, rom
amier-kavkasiis erTerTma saxelmwifom ifiqra _ mas garedan Zala mis
cems saSualebas Sehqmnas aq, amier-kavkasiaSi, TavisTvis xelsayreli
pirobebi da miT moipovos SesaZlebloba mezobel erebze gabatonebi
sa. es aris azerbaijani. da am zavma, romelic ruseTTan gvaqvs, unda
naTelyos azerbaijanis angariSis Secdoma. Cven ar viciT rogori
urTierToba arsebobs ruseTsa da azerbaijanis Soris. yovel SemTx
vevaSi Cven did sakiTxTan gvaqvs saqme. Cven vekvrebiT ruseTs zaviT,
uked rom vTqvaT, ruseTi TiTon gvekvreba zaviT da amave dros, meo
res mxriT, Cven gvebrZvis ruseTis saxelmwifos nawili, damoukidebe
li azerbaijani. me, ra Tqma unda ar Seudgebi am sakiTxis gamorkvevas,
vinaidan is Znelia da SeiZleba verc gavigoT is Sinauri viTareba, ro
melic dRes aris maT Soris. yovel SemTxvevaSi me vfiqrob, rom azer
baijanis sakeTildReod araferi keTdeba. gaugebaria zavi, romelsac
hkravs CvenTan ruseTi da is brZola, romelsac meores mxriT awar
moebs Cvens winaaRmdeg misi mokavSire azerbaijani. aq raRac sxva ram
aris. amas SeiZleba mohyves iseTi Sedegi romelic sruliad ar hqonda
gaTvaliswinebuli azerbaijans.
magram, moqalaqeno, me minda mivaqcio Tqveni yuradReba meore
mxares sakiTxisas, saxeldobr imas, rom Cven amieridan mowodebulni
varT gamovarkvioT Cveni mdgomareoba amier-kavkasiaSi im mxriv, rom
arasodes momavalSi, ramdenadac SesaZlebelia, ar Seiqmnas iseTi md
gomareoba, rom Cveni mezobeli saxelmwifo ucdides gareSe Zalis
SemoWras da amiT CvenTvis hqmnides saxifaTo mdgomareobas. ra Tqma
unda ramdenad es damokidebulia saerTaSoriso ZalTa Widilze Cven
ver SevscvliT saerTo mdgomareobas, magram vinaidan dRes wesrigSi
sdgas es sakiTxi, aucilebelia misi Segnebuli Sefaseba. saqarTvelos
demokratiulma respublikam unda SesZlos iseTi mdgomareobis Seqm
na, rom momavalSi faqtiurad, fizikurad mainc amier-kavkasiaSi arc
erT ers ar SeeZlos Caayenos igi moulodnels mdgomareobaSi, myisve
rogorc amier-kavkasiis sazRvrebs gareSe Zala dauaxlovdeba.
Cvens cnobierebaSi isaxeba amier-kavkasiis erTa Soris bunebriv
sazRvrebis damyareba aseT moulodnel ubedurebis asacileblad. Tu
saqarTvelom dRes ver iswavla Tu ver gamoarkvia mdgomareoba da ar
gamoiyvana Sesaferi daskvna, Cven ar viqnebiT uzrunvelyofilni, rom
mezoblebi ar gaimeoreben iseT rames, rac Caidina dRes azerbaijanma,
rodesac ki gareSe Zala mouaxlovdeba amier-kavkasiis sazRvrebs. es
erTi daskvna, romelic unda gamoviyenoT.
ukanasknel sakiTxis Sesaxeb, moqalaqeno, damfuZnebeli krebis
wevrno, me minda mogaxsenoT Semdegi: baTomis da misi olqis sakiTxi
sruliad gamourkvevelia am zavis TvalsazrisiT. marTalia, rogorc
333
gareSe saqmeTa ministrma ganacxada, bolSevikebma es olqi Cven mog
vakuTvnes, magram mogexsenebaT, rom iq iseTi faqtiuri mdgomareo
baa, romelic ar gvaZlevs saSualebas, rom am xelSekrulebas dResve,
dauyovnebliv realizacia uyoT. CvenTvis gaurkvevelia damokide
buleba inglissa da bolSevikebis Soris. Cven am SemTxvevaSi iseTi
sakiTxis winaSe vdgevarT, romlis gamorkvevac Znelia. saboloo
msjavris dadebisaTvis SeiZleba sakmao masala ar gvqondes, magram
yovelSemTxvevaSi, CvenTvis erTi ram cxadi unda iyos, rom inglisi
ruseTTan Cven mier zavis dadebas angariSs uwevs ara dadebiTis, ara
med uaryofiTis mxriv.
inglisi Semodis axali ZalebiT baTomSi da iq sdgams iseT nabi
jebs, romlebiTac unda moaxdinos iseTi STabeWdileba, TiTqos ebrZ
vis iseT Zalebs, romlebic anarqias hqmnian. me ver vityvi gadaWriT,
Tu ingliss marTla ramdenad garkveuli mizani aqvs, roca iWers bol
Sevikebs da hgzavnis sxva da sxva kunZulebze magram vfiqrobT, rom
ingliss hsurs moaxdinos erTgvari STabeWdileba, rom igi ebrZvis
anarqias, romelTanac brZola hqmnis erTgvar sababs imis Zalebis iq
darCenisa, da meores mxriv mas hsurs evropaSi Sehqmnas iseTi STabe
Wdileba, rom saqarTvelom ver SesZlo am Zalebis alagmva. rom Tu es
nabiji aseTi mosazrebiT aris gamowveuli, qarTvelma erma da misma
damfuZnebelma krebam, sruliad garkveviT unda sTqvas, rom Tu es
aris sababi gareSe Zalebis baTomSi yofnisa, _ es ar warmoadgens im
uaryofiT instancias, romelic ar aZlevdes uflebas saqarTvelos
baTomis olqSi Sesvlisas. saqarTvelo moaxerxebda Tavis sakuTar Za
lebiT iseT wesrigis damyarebas, rogorc SesZlo mis faqtiur mflo
belobaSi myof teritoriaze da araviTari gareSe Zala, ar iqneboda
saWiro, rom aTiode bolSeviki baTomidan yofiliyvnen gayvanili,
romelTa gadasaxleba inglisma did samsaxurad CasTvala. da Cven am
maRal tribunidan sajarod unda vsTqvaT, rom baToms da mis mxares
sakuTari ZalebiT mouvliT.
garda amisa aris mTeli rigi iseT sakiTxebisa, romelTac gaur
kvevlobis ieri Tan sdevs da amdenadve, saubedurod moklebulni
varT saSualebas garkveuli msjeloba viqonioT im xel-Sekrulebis
Sesaxeb, romelic daido ruseTTan. am xelSekrulebis erT debulebas
mainc didi mniSvneloba aqvs. es mniSvneloba, moqlaqeno, imaSi mdgo
mareobs, rom Cven sajarod SegviZlian yvelas vaCvenoT, saqmiT da ara
sityviT, rom yoveli Zala romelic CvenTan mova samSvidobo mizniT,
romlis ganzraxvaSi ar Sedis Cveni damoneba, aseT Zalas Cven xels
gauwvdiT, da Cven masTan keTilmezoblur urTierTobis xelSekrule
bas davsdebT.
magram, Tu iqneba iseTi romelic ar moisurvebs aseT mSvidobian
mizniT mosvlas Cven sazRvrebTan, maSin mas Cven gadaWriT vetyviT:
Cven mzad varT rogorc mSvidobianobisaTvis, ise omisaTvis, Cven mTel
energias mivitanT am omis RmerTis samsxverploze, romelic agirCev
334
iaT erTad-erT msajulad Cveni da Tqvens Soris sadao sakiTxis gada
sawyvetad. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. giorgi gvazavas.
g. gvazava. (er.-d.) batonebo! dRevandeli dRe aris SesaniSnavi
dRe. me minda qarTvel ers miuloco is gamarjveba, is xelSekruleba,
romelic dadebulia moskovSi Cvensa da ruseTs Soris. es aris Cveni
erovnuli gamarjveba. minda mivaqcio yuradReba imas, rom TiTqmis
rva saukunis ganmavlobaSi saqarTvelo ar iyo gaerTianebuli ise,
rogorc dRes da erT saukunezed metia rac saqarTvelo daiSala,
rogorc damoukidebeli saxelmwifo. exla ki Cven SevekariT ruseTs
xelSekrulebiT. es xelSekruleba aris saerTaSoriso xasiaTisa. amas
aqvs didi gansakuTrebuli mniSvneloba. swored am mxares minda miva
qcio Tqveni yuradReba. ruseTi rom iseTi saxelmwifo yofiliyo, ro
goric aris patara, axlad Sobili saxelmwifoebi, rogorc magaliTad
somxeTi da azerbaijani, Tavis Tavad cxadia, am xelSekrulebas, maT
cnobas araviTari mniSvneloba ar eqneboda. exlac amboben, rom bolSe
vikur ruseTis cnoba TiTqos ar aris mniSvnelovani, imitom, rom Tvi
Ton bolSevikebi ar arian cnobilni, rogorc mTavroba. iuridiulad
es azri marTalia, magram Tu mivaqcevT yuradRebas imas, rom dRevan
deli ruseTi ganagebs im ruseTs, romelsac ekuTvnis Zala-ufleba,
„imperium“, da romelic saqarTvelozedac vrceldeboda, maSin aseT
xelSekrulebas aqvs uudidesi mniSvneloba. saqme imaSia, rom saqarT
velom dakarga Tavisi damoukidebloba. ruseTi 117 wlis ganmavloba
Si ara scnobda Cvens suverenobas da exlandeli ruseTi iZulebuli
gaxda ecno Cveni damoukidebloba, suverenoba da acxadebs, rom igi
xels iRebs „imperium“-zed, e. i. uumaRles brZanebulobazed. ruseTma
gaatara is xazi, romelic moskovSi dadebul xelSekrulebaSi gvaqvs
Cven exla gatarebuli. am xelSekrulebas aqvs uaRresi mniSvneloba
saerTaSoriso uflebaSi. Cven aseT xelSekrulebas gamoviyenebT. wa
viRebT evropaSi, warudgenT iq, sadac wesi da rigi moiTxovs da Ta
vis Tavad cxadia, ar gamoCndeba iseTi qveyana, romelic gamoacxadebs
davas saqarTvelos teritoriaze, an mis ama Tu im nawilze.
Tu ruseTma aiRo xeli „imperium“-ze, uumaRles mmarTvelobaze
Tavis Tavad cxadia, ar gaCndeba saxelmwifo, romelic ganacxadebs,
rom es Tu is nawili saxelmwifo teritoriisa Cemi ariso. amnai
rad es sakiTxi saqarTvelos iuridiuli cnobiT, Cveni iuridiuli
uflebis miReba winaswar swydeba, romelsac aqvs didi saerTaSori
so mniSvneloba.
aq b. Cxenkelma brZana, rom CemTvis sazogadod, da gansakuTrebiT
am SemTxvevaSi, saerTaSoriso iuridiuli cnoba ar aris fetiSio,
da amis damamtkicebeli magaliTi moiyvana. amaSi mas me srulebiT
ar veTanxmebi. SeiZleba arsebobs saxelmwifoebi, romelnic ar arian
cnobilni rogorc iuridiuli pirovneba. aseTi magaliTebi yofila,
magram Zvelad. CvenTvis axla iuridiuli cnoba, aucilebel saWiroe
335
bas warmoadgens, imitom, rom uamisod gadaWra Cveni ekonomikuri da
finansiuri cxovrebisa yovlad SeuZlebelia. maSin rodesac amerika
ar iyo cnobili inglisis mier, maSin iseTi mniSvneloba ar hqonda,
rogorc dRes aqvs uflebriv cnobas. maSin yvela saxelmwifos hqon
da gasaqani da saSualeba miemarTa sxva saxelmwifoebisaTvis da Ta
visi saqmeebi moewyo. imitom rom mTeli qveyniereba ar iyo ekonomi
urad ise dacemuli, rogorc aris dRes. da dRes iseTi mdgomareoba
aris mTels evropaSi, rom Sinaur saqmeebis mogvareba, ekonomiur da
finansiur mdgomareobis mowyoba, maSin rodesac Tqven cnobili ara
xarT uflebrivad, yovlad SeuZlebelia. fuls aravin mogcemT da
Tu mogcemen, mogTxoven ekvivalents, gacvla-gamocvlas. amitom ex
landel iuridiul cnobas aqvs gansakuTrebuli mniSvneloba da rac
ufro adre iqneba saqarTvelo aRiarebuli iuridiulad, CvenTvis es
miT ukeTesia. da swored am mxriv aqvs didi mniSvneloba bolSevikebis
mier iuridiulad cnobas. imitom rom ar iqneba arc erTi saxelmwifo
deda-miwis zurgze, romelic ar gauwevs angariSs bolSevikur cnobas
e. i. ruseTis mier saqarTvelos cnobas.
am 117 wlis wineT, rodesac saqarTvelom Sehkra xelSekruleba
ruseTTan, maSin am xelSekrulebiT, ruseTma gamoacxada uumaRlesi
„imperium“ mis ufleba qarTvel xalxze. magram exla ruseTi xels iRebs
am uflebebze da maT saqarTvelos ubrunebs. maSasadame exla saqarTve
los sazRvrebi cnobili unda iyos uflebrivad yvelas mier. rodesac
aseTi cnoba im saxelmwifos mier, romelsac Cven gamoveyeviT warudge
ba umaRles samsjavros, Tavis Tavad cxadia, Cveni damoukideblobis
da Cveni suverenobis winaaRmdegi veravin ver gamova. es aris didi
gamarjveba da SeuZlebelia es qarTvel ers ar mieRo.
samwuxarod am saerTo zeimis dros erTi patara Savi Rrublis naW
eri gamoCnda da gaiara kidec cazed. me mogaxsenebT im depeSazed, ro
melic iyo gagzavnili Cveni mTavrobis Tavmjdomaris mier moskovSi.
mesmis, batonebo, aris egred wodebuli saerTaSoriso Tavazianoba,
zrdilobianoba. rasakvirvelia, mas Semdeg rac xelSekruleba daid
va, Tavis Tavad cxadia, Cveni eris warmomadgenels unda gaegzavna de
peSa, magram es depeSa unda yofiliyo gamowveuli im garemoebiT, ro
melsac iTxovs Cveni politikuri pozicia. samwuxarod es depeSa mets
ambobs da arRvevs im pozicias, romelic mTelma saqarTvelom daika
va. rodesac Cven mobilizacia gamovacxadeT, aq TviT Cveni mTavrobis
Tavmjdomare b. noe Jordania iyo da maSin igi Tavis istoriul mdgo
mareobis simaRleze idga. man ipova namdvili mamobrivi sityvebi me-12
saukunidan, romelic SoTas aqvs: „sjobs sicocxlesa naZraxsa sikvdi
li saxelovani“-o da am Zvirfas sityvebiT oqros jaWviT gadaaba war
suli da momavali da dagvanaxva rom saqarTvelo Semortymulia cec
xlis rgoliT: rom CrdiloeTidan modian bolSevikebi, azerbaijanic
Cven winaaRmdeg modis. mTeli saqarTvelo Semortymulia mtrebiT,
miuxedavad amisa, man mainc monaxa Sesaferi sityvebi, rom gamoewvia
336
mTeli xalxis entuziazmi, da mobilizacia kargad Catarebuliyo. es
iyo saucxovo, saucxovo iyo ara martod garegnulad. Sinaarsic mSve
nieri iyo, imitom rom am gancxadebiT, am xalxis mowveviT, man aiRo
namdvili gezi da Semoxaza is banaki, romelSiac unda vimyofebodeT
msoflio brZolaSi. Tqven mogexsenebaT, rom aris msoflio brZola,
erTis mxriv bolSevizmi, meores mxriT mTeli evropis demokratia,
amerika, Svecia, safrangeTis demokratiuli respublika. CvenSiac
demokratiuli weswyobileba aris. es ori mimarTuleba Seejaxa erTi
meores – bolSevizmi demokratizms da am mxriv b. Jordaniam swori
xazi aiRo. am nairad bunebrivad, istoriuli procesis moTxovnile
baa, rom Cven davrCeT iq sadac namdvili demokratia aris, davrCeT
evropasTan erTad. amas hqonda didi mniSvneloba da marTlac rom
xalxma igrZno, rom Cveni zurgi Savi zRvisaken aris mimarTuli; sa
frangeTma dagviTmo gemi, dagvpirda kreiserebs, inglisma mogvca
kreiserebi. erTis sityviT, evropasTan mudmivi kavSiri damyarda, ai
ra mniSvneloba hqonda am politikur xazs. TviT b. Jordaniam aRniSna,
rom aRmosavleTis barbarosobas da aziur karCaketilobas evropis
kultura da demokratizmi gvirCevniao.
ai aseTi iyo sazogado xazi da, rasakvirvelia aman wamoayena mTe
li eri da mobilizaciac kargad Catarda. da ra moxda axla iseTi,
rom uecrad swored am mTavrobis Tavmjdomarem TiTqmis srulebiT,
mTlad gamoicvala azri. is ambobs Tavis depeSaSi ara marto imas, ra
sac moiTxovs saerTaSoriso zrdilobianoba, aramed is ambobs, rom
moxaruli var mogilocoT SeTanxmeba, amieridan erTaT vimuSavebTo.
aq unda wertili daesva. ara! man kidev daumata: imisTvis, rom gar
davqmnaT cxovreba socialur niadagzeo... (xmebi: swored! swored!)
ras niSnavs es Tanxmoba Zmuri, Tu imas, rom saxelmwifo gardavqmnaT
socialisturaTo... (geleiSvili: diax! diax! gaumarjos!) Tu bol
Sevikuri xelSekruleba... (xmauroba. zari.) ra aris aq gasaxareli?!
s.-d. yovelTvis gaiZaxian mainc rom yvelaferi Cven gavakeTeTo. ve
Sapeli ambobda, rom kavkasionis qedic Cven avageTo s.-d. ityviano.
(xmauroba) nu iciniT, batonebo, Tqveni politika mTlad damarcxda.
bolSevikebma imitom ki ar moaweres xeli, rom uyvardaT romelime
ministri, an Jordania... (niniZe. Cven socializmi gvinda! Sengelaia:
ramiSvili uyvarT!) swored imitom moaweres xeli, rom iqidan axla
poloneTi emuqreba. maSasadame, Cven unda viyoT madlobeli polone
Tis da sxva danarCeni saxelmwifoebis, romlebic emuqrebian bolSevi
kur ruseTs. poloneTi eyrdnoba evropas. aSkara aris mas Svela mos
dis evropisagan da Cven imedi gvqonda, gvaqvs da gveqneba imisi, rom
CvenTvisac iyo Svela mosalodneli da aris kidec amis sabuTi. me maqvs
sabuTi ganvacxado Semdegi: rodesac Cvenma mTavrobam mimarTa ingli
sis da safrangeTis warmomadgenlebs am mobilizaciis gamocxadebis
Semdeg da uTxra raSia saqme, ratom ar gviSveliT, aqamde Tqvengan
ar gvinaxavs arc erTi girvanqa puri, arc erTi Tofi, imaT upasuxes
337
rom ar gSvelodiT imitom, rom ar vicodiT vina xarT, vis winaaRmdeg
ibrZviT – Cvens winaaRmdeg Tu bolSevikebis winaaRmdeg, Cven ar vic
iT saiT miabrunebT im Tofs, romelsac Cven mogcemdiTo. (replika ar
ismis) es aris politika da amas yuradReba miaqcieT. ai amitom dRem
dis ar mogvdioda araviTari Svela. exla, madloba RmerTs, gamoirk
va Cveni saxe. Cven omi gamoucxadeT bolSevikebs da maSin rodesac Cven
Svelas movelodiT – swored aq raRac moxda da noe Jordania, ubral
od rom vsTqvaT, b. lenins eubneba, TqvenTan varT Zvirfaso lenino
da hkocnis mas (xmebi ar ismis). ra STabeWdilebas moaxdens es sazR
var gared? (xmauroba). Cven kargad viciT, batonebo, rom noe Jorda
nia socialistia. iyos socialisti, magram sityva unda sTqvas maSin,
rodesac amas saWiroeba moiTxovs, Tu xar politikosi. Jordania so
cialistia da, me darwmunebuli var, is darCeba socialisti. magram
unda sTqvaT batonebo, rom zogjer Tqma sjobs ara Tqmasa, zogjer
TqmiTac daSavdebis. daSavda kidec. rodesac Tqven garkveul prin
cips, xazs eyrdnobiT evropaSi da amave dros eZaxiT lenins da ambors
ugzavniT mas, rom TqvenTan erTad Cven gardavqmniT cxovrebaso, ra
STabeWdilebas moaxdens es evropaSi? (xmauroba). nu gaviwydebaT, ba
tonebo, rom iq aris CxeiZe, romelmac unda gamoarkvios Cveni poli
tikuri mdgomareoba, dagvimtkicos Cven sazRvrebi, acnobinos Cveni
damoukidebloba iuridiulad da swored am dros Tqven ugzavniT
lenins aseT depeSas. es erTi da meore is, rom nu dagaviwydebaT, rom
Cven gavgzavneT evropaSi kandelaki, romelmac unda moawyos Cveni
finansiuri cxovreba. exla kandelaki romel safinanso dawesebule
bas warudgeba da sTxovs gvasesxe oqrovo. (k. niniZe: ratom, social
istebs ar asesxeben?) romelma socialistma daarsa... (xmauroba. ar is
mis) Cems movaleobas Seadgens, rogorc damfuZnebeli krebis wevris
da rogorc qarTveli kacis, rom gavafrxilo TviT mTavroba. mTav
robis Tavmjdomare aRWurvilia gansakuTrebul uflebebiT da Cven
vaRiareT, rom is aris umaRlesi warmomadgeneli saxelmwifosi. maSin
ar unda ahyves SemTxveviTs, moulodnel STabeWdilebas da ar unda
warmosTqvas iseTi sityva, romelsac SeiZleba mohyves didi Sedegi
da samwuxaro ambebi CvenTvis. (replikebi ar ismis). damerwmuneT ba
tonebo, dRes Jordanias sityvas yvela uwevs angariSs. es – saerTaSo
riso TvalsazrisiT. aq, Sinaur cxovrebaSi amas Tqvena ggoniaT ara
aqvs aseTi mniSvneloba? Cven viSiSvleT xmali rom davicvaT Cveni da
moukidebloba. xalxi aRelda da midis maT winaaRmdeg, vinc safrTxes
umzadebs Cven damoukideblobas. TiTon noe Jordania ambobda, rom
bolSevikebi barbarosebi ariano. ra aris es, Tu isini barbarosebi
arian raRaT ugzavniT aseT xasiaTis depeSas? raSia saqme? batonebo,
agre TamaSi erovnuli sulieri ganwyobilebiT, me mgonia miuRebelia
CvenTvis. miuxedavaT am Secdomisa me darwmunebuli var, rom Cveni
eri am sityvas ase ar gaigebs. Cveni erisaTvis aSkaraa, rom saqarTve
lo garSemortymulia mtrebiT. da Cveni mTavroba madlobis Rirsia
338
im mxriv, rom man erTi fronti, CrdiloeTis fronti mainc gaauqma.
xalxi gaigebs, rom likvidacia moxda erTi xazisa ruseTis mxriv, Sei
Zleba isic droebiT. magram Cven gvrCeba sxva fronti, es aris osmale
Tis da azerbaijanis fronti. amitom me darwmunebuli var, rom qa
rTveli xalxi gaigebs ra mdgomareobaSic varT da im aRfrTovanebas,
romelic iyo gamowveuli, bolo ar moeReba. Cven es ar gvinda, maSa
sadame Cveni didi fronti TiTqmis ganaxevrebulia. Tu Cven mzad vi
yaviT, rom amogveRo xma yvelas winaaRmdeg, me mgonia exla, roca Cveni
mdgomareoba bolSevikebTan gamosworebulia, darCa mxolod azer
baijani. Cven rasakvirvelia, unda daviWiroT saingilo da yazaxis
mazra, romelic agreTve nawilia saqarTvelosi da sabolood gamo
vasworoT yvela sazRvrebi. me darwmunebuli var Cveni jari da gvar
dia igrZnobs am istoriis did moTxovnilebas. Tu erTxel is xmals
amoiRebs, is aRar Caagebs, sanam ar gamosWedavs da ar gamoaqandakebs
saqarTvelos sazRvrebs. es aris misi umaRlesi daniSnuleba. ai es
unda uTxraT Cven xalxs. mopirdapire aseTi Zlieri ar aris, rogorc
aqamde iyo. am xelSekrulebiT, rasakvirvelia, xifaTi ar gasula,
radgan xifaTi modis sxva mxriT. mTeli istoriuli msvleloba iseTi
aris, rom saqarTvelo unda aRsdges Tavis sazRvrebSi, uromlisodac
mas cxovreba ar SeuZlia. da darwmunebuli var es aris demokratiis,
xalxis moTxovnileba da jari da gvardia amas igrZnobs. da Tundac
mTavrobam Tavis xazi gamoicvalos, darwmunebuli var jari da gvar
dia Tavis movaleobas aasrulebs. me gamovTqvam imeds, kidev vambob –
ulocav qarTvel ers ganTavisuflebas, iuridiulad mainc. rac meti
gveqneba aseTi xelSekruleba, miT ufro ganmtkicdeba Cveni mdgo
mareoba. rac ufro meti gveqneba aseTi xelSekrulebebi, miT ukeTesi
iqneba CvenTvis. minda, rom Cemi sityva miswvdes xalxis guls, me minda
gavagebino yvelas, rom dRes unda gamovsWedoT sazRvrebi, imitom
rom uamisod SeuZlebelia ganviTareba Cveni erisa.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. ivane gobeCias.
ivane gobeCia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno! mox
da is, rac didi xniT adre unda momxdariyo. komunisturma ruseTma
saqarTvelos saxelmwifos damoukidebloba scno da saqarTvelos
miwa-wyalze kanonierad mxolod qarTveli xalxis suverenuli ufle
bebi aRiara. amieridan ruseTi uars acxadebs saqarTvelos Sinaur saq
meebSi yovelgvar Carevaze da miT savsebiT niadags uspobs Cvens res
publikaSi mokalaTebuls im Savbnel Zalebs, romlebic Tavis Cvendami
mtruls ganwyobilebas aqamdi asabuTebden ruseTis raRac uflebebiT
Cvens miwa-wyalze. amieridan mTelma evropam, mTelma kacobriobam
unda gaigos, rom saqarTvelos miwa-wylis erTad-erTi uzenaesi pa
troni aris mxolod saqarTvelos xalxi, rom ruseTma Tavis nebiT
uari ganacxada yovelgvar suverenul uflebebeze, romlebic mas
odesme ekuTvnoda saqarTvelos xalxisa da miwa-wylis mimarT. mTel
ma kacobriobam isic unda icodes, rom Tavisuflebisadmi qarTveli
339
xalxis siyvaruli usazRvro aris, rom qarTveli xalxi saqarTvelos
damoukideblobas daicavs mTeli Tavis Zal-RoniT da samSoblos Tav
isufal arsebobas xmliT xelSi udarajebs vidre saWiro iqneba.
maSasadame, ruseTma xeli aiRo Tavis yovelgvar pretenziebze Cven
mimarT. es aris mTeli ruseTi da ara romelime misi nawili, vinaidan
sazavo xelSekrulebas, romelic Cvens da ruseTs Soris daido, xels
awers sabWoTa ruseTis mTavroba da es ukanaskneli xom faqtiurad
erTad-erTi mTavrobaa ruseTSi. ruseTi exla dgas didi gansacdel
is winaSe da am garemoebam mTeli ruseTi gaaerTiana, maSasadame es
xelSekruleba savaldebuloa aramc Tu exlandeli ruseTisaTvis, ar
amed momaval ruseTisTvisac, rogoric ar unda iqnas igi – wiTeli Tu
sxva feris. da Tu amieridan ruseTis pretenziebs daekarga yovelive
safuZveli CvenSi, ra uflebiT unda Seexos sxva ucxo Zala Cvens Tavisu
flebas da daemuqros Cvens damoukideblobas. aseTi ufleba aravisT
vis arsebobs dRes da Tu vinmem mainc moisurva Cveni damoukideblobis
mospoba, es iqneba Sedegi SiSveli Zalmomreobisa. da mas Semdeg, rac
ruseTis mTavrobam udavoT scno baTomis olqi saqarTvelos saxelm
wifos ganuyrel nawilad da egeTive dadgenileba gamoitana baTomis
olqis mkvidrTa yrilobam – samuslimano saqarTvelos mejlisma – me
mgonia, rom saqarTvelos respublikis mTavrobis nebadaurTvelad da
saqarTvelos xalxis survilebis winaaRmdeg, iq, baTomis olqSi, ar
unda darCes gareSe Zalis arc erTi warmomadgeneli.
rac Seexeba azerbaijanis, misi Cvens respublikis winaaRmdeg gamo
laSqrebas, sazRvrebis gadmolaxvas da dRemde Cvens winaaRmdeg omis
warmoebas, – amaze unda iTqvas: RmerTi rom kacis daRupvas moisur
vebs, mas winaswar Wkua-gonebas waarTmevs. yovel SemTxvevaSi CvenTvis
cxadia, rom qemal-faSebi mas xeirs ver daayrian. marTalia qemal-faSa
dRes misi mokavSirea, mara es mxolod imitom, rom mas surs momaval
Si daepatronos azerbaijanis damoukideblobas da is amas kidevac
Seasrulebs, Tu xeli ar SeuSala evropam da TviT ruseTis sabWoTa
mTavrobamac.
amnairad, moqalaqeno, zavi sabWoTa ruseTsa da saqarTvelos So
ris aris didi gamarjveba Cveni erisa, saqarTvelos demokratiisa,
mara amaSi yvelaze naklebi damsaxureba miuZRvis Cvens mTavrobasa
da mmarTvel partias (xma: aba, Tqven migiZRviT?). es ruseTis didi
revoliuciis gamarjvebaa, ruseTi revoliuciis erTi udidesi lozu
ngis – erTa TviTgamorkvevis principis cxovrebaSi gatarebaa. (xmau
roba. zari.) (xmebi: aqamdis ratom ar gvicnes!). marTalia, saqarTvelos
social-demokratias da mis mTavrobas SeeZlo didi samsaxuri gaewia
saqarTvelos erisTvis. mas SeeZlo ufro adre gamoenaxa saerTo ena
sabWoTa ruseTTan da zavi gacilebiT adre Camoegdo. da es rom ase
momxdariyo da ruseTs, magaliTad Cveni damoukidebloba baTumiTurT
erTi Tvis wined ecno, Cven Tavidan avicdendiT im ubedurebaTa mTel
rigs, romelic Tavs datyda Cvens ers mxolod imitom, rom saqarTve
340
los social-demokratias ar qonda sagareo politikaSi aRebuli erTi
garkveuli xazi. (d. TofuriZe: gvaswavleT rogori xazi unda agveRo!)
b. diomide TofuriZe! me Tqven exla verafers gaswavliT, radganac
daigvianeT momarTviT, magram saqarTvelos soc.-demokratias deni
kinTan rom ar egzavna delegaciebi Tqvenis meTaurobiT, mgonia ufro
adre davdebdiT sazavo xelSekrulebas sabWoTa ruseTTan. warmoidg
ineT: saq. soc.- demokratia iqamdis midioda, rom delegacias reaqcio
nur ruseTis warmomadgenelTan gzavnida, xolo komunistTan ki ara.
amnairad, batonebo, Tu Cven dRes sabWoTa ruseTTan zavi SevkariT,
es gamarjvebaa didi revoliuciisa da masTan erTad saqarTvelos
revoliucionur demokratiisa. da Cven gvwams ruseTis mier Cveni da
moukideblobis aRiareba ufro gaaorkecebs Cveni demokratiis ener
gias, rac iqneba sruli garantia imisa, rom Cvens damoukideblobas
veravin daamxobs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. gareSe-saqmeTa ministrs.
e. gegeWkori. (gareSe-saqmeTa ministri). me b. sakamaTod ar gamov
sulvar. me mxolod minda oriode sityviT upasuxo b. gvazavas Ses
axeb n. Jordanias depeSisa. yovel SemTxvevaSi me amas imitom vSvebi,
rom SesaZlebelia – aq Tu ara, yovel SemTxvevaSi TviT stenogramaSi
ise iqneba moyvanili angariSi am sxdomisa, rom SemdegSi mkiTxvelma
miiRos iseTi STabeWdileba, TiTqos adgili hqondes iseT faqts ro
melzedac ambobs b. gvazava. (gvazava: depeSa dabeWdilia!) Tu depeSa
ise gavigeT rogorc dawerili aris da ara ise, rogorc moesurveba
ama Tu im orators, Tqven unda dameTanxmoT, moqalaqeno, rom aravi
Tari imis mgzavsi razedac laparakobda b. gvazava, ar momxdara. erTi
is, rom depeSa xel mowerilia noe nikolozis Ze Jordanias mier da ara
saqarTvelos mTavrobis Tavmjdomaris mier. gvazava gaxlavT iuristi
da yovel SemTxvevaSi Tavi moaqvs did iuristad (gvazava: marTla?) da
arc me vTvli mas glaxa iuristaT, unda ganvacxado esec da ver gami
gia, rogor ver gaurCevia iurists n. Jordanias mier miwerili depeSa,
depeSisagan romelic SesaZlebelia yofiliyo mowerili mTavrobis
Tavmjdomaris mier. amaSia didi gansxvaveba (gvazava: sasamarTloSi,
politikaSi ki ara!) didi gansxvaveba aris. didi gansxvaveba swored
imaSia rac sweria da razedac laparakobs gvazava. misi kilo ar iyo
seriozuli da ar Seesabameba im moments, romelzedac vlaparakobT.
is laparakobs leninis kocnaze, raRac mxiaruli kilo iyo, rodesac
depeSaSi araviTari amis msgavsi ar moipoveba, ai is adgili, romel
ic Tqven gainteresebT: „imedi maqvs, rom amieridan ruseTsa da saqa
rTvelos Soris moispoba yovelive gaugebroba da orive moZme xalxi
mSvidobianad da TanxmobiT imuSavebs“... (gvazava: aq wertili unda yo
filiyo! es saerTaSoriso zrdiloba aris!) Semdeg aris moyvanili is,
rac ase aSfoTebs da ukargavs moTminebas gvazavas. aq aris naTqvami,
rom es ori xalxi imuSavebs erTad, rom gardaqmnan saerTo cxovre
ba socialistur niadagze. Tqven xedavT, moqalaqeno, rom aq lapara
341
ki aris xalxze. Jordania iqneba is Zveli socialisti, Tu mTavrobis
Tavmjdomare, Cemis azriT, Tu ki is marTladac demokratiul saxel
mwifosi da mTavrobis meTauria, mas aqvs yovel SemTxvevaSi ufleba
sTqvas, rom yvela xalxi iseve, rogorc ruseTis xalxi, igive iTqmis
dasavleT evropis xalxzed, muSaobs cxovrebis gardaqmnazed... (gva
zava: partiuli kaci ar aris, saxelmwifos warmomadgenelia!) Tqven
laparakobT aq leninTan kavSirze, gadaxvevaze da sxva amisTanebzed
da ggoniaT, rom vismes SeaSinebT, glaxa STabeWdilebas moaxdenT. aq
ki aris aRniSnuli kavSiri or xalxTa Soris da swored is zavi, ro
liTac Tqven dRes amayobT, da romelic miuloceT xalxs, es gaxlavT
realuri da iuridiuli gamoxatuleba am kavSirisa, romelzedac noe
Jordania laparakobs. me mgonia aq araviTari noe Jordanias, rogorc
noe Jordanias rogorc mTavrobis Tavmjdomares ar Caudenia da ami
tom laparaki imazed, rom raime waxda, es mgonia mxolod sityvis mas
ala iyo. rac Seexeba gobeCias, me, rasakvirvelia, arsebiTad sruliad
zed-metad vTvli upasuxo mas. (taSi). (gobeCia: TqvenTvis es, rasakvir
velia, xelsayrelia!).
Tavmjdomare. sityvis msurveli aravin aris. Semosuli gax
lavT rezoliucia. kenWs vuyri am rezoliucias. (mdivani kiTxulobs
rezoliucias): „moismina ra gareSe saqmeTa ministris gancxadeba sabWo
Ta ruseTsa da saqarTvelos respublikas Soris sazavo xelSekrulebis
dadebis Sesaxeb, damf. kreba iwonebs mTavrobis politikas, kmayofile
bas gamosTqvams ruseT-saqarTvelos Soris keTilmezobluri damok
idebulebis damyarebis gamo da darwmunebuli, rom mTavroba ganagr
Zobs saTanado zomebis miRebas respublikis damoukideblobisa da misi
sazRvrebis dasacavad, gadadis meore sakiTxze“. vin aris winaaRmdegi?
aravin. vin aris momxre am rezoliuciisa? Tavi vin Seikava? rezoliu
cia miRebuli gaxlavT erTxmad. vidre davaTavebdeT dRiur wesrigs,
Tanaxmad Tqveni dadgenilebisa, gTxovT moisminoT ori saboloo te
qsti dRes miRebul dekretebisa (SaraSiZis asuli kiTxulobs orive
saboloo teqsts, romelTac kreba ucvlelad iRebs). winadadeba aris
Semosuli, rom Semdegi sxdoma dainiSnos samSabaTs 18 maiss. winaaRm
degi aravin aris. miRebulia. gTxovT moisminoT Semdegi dRis wesri
gi. (mdivani kiTxulobs dRiur wesrigs). vin aris winaaRmdegi? aravin.
dRis wesrigi miRebulia. sxdoma daxuruli gaxlavT.
342
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meCvidmete sxdoma
(17)
Sinaarsi:
343
dRis wesrigi:
damateba:
344
1. dekreti abreSumis parkis, Tambaqosi da
matylis mwarmoebelTaTvis sesxis misacemad
75.000.000 man. gadadebisa.
345
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityvis
msurveli aravin aris. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlo
briv ganxilvaze? aravin.
dekreti muxlobriv ganxilviT damf. krebis mier miRebul iqmna da
saredaqcio komisias gadaeca.
346
romelTac miRebuli qondaT es yofili saxazino miwebi sakuTrebad,
gaixiznen sxva da sxva adgilebSi da dRemdisac ar dabrunebulan, es
yofili saxazino miwebi ki mitovebulia upatronod. miwad-moqmedebis
ministrma Semoitana proeqti, romliTac yofili saxazino miwebi unda
CamoerTvas iseT mkvidrT, romelnic ltolvilan da dRemdis ar dab
runebulan. es sakiTxi ganixila SeerTebulma sxdomam iuridiul da
agrarul komisiebisam, da Semdeg mcire Sesworebisa daadgina: proeq
ti miRebul iqmnes. aris Sesworeba, romelic vadas Seexeba.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? msurveli
aravin aris. vin aris winaaRmdegi, rom muxlobriv ganxilvaze gadavi
deT? winaaRmdegi aravin aris.
(dekreti miRebul iqmna Cveulebrivi wesiT da meore muxlobrivi
ganxilva saTanado vadis Semdeg moxdeba).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva k. niniZes ekuTvnis.
347
veli, amitom vfiqrobT, rom dava am agraruli reformis cxovrebaSi
gatarebis gamo ar eqvemdebarebodes senats. marTalia, aq ar iqneba
daculi is, rasac iuristebi etyvian: „umaRles samarTlianobas“,
magram aq ar eqneba adgili arc im uaRres usamarTlobas, romelic
iqneba gamowveuli am umaRlesi samarTlianobis dacviT, da romelic
SeuSlis xels agrarul reformis cxovrebaSi gatarebas. maSasadame,
saministrom unda awarmovos am reformis meore nawili. is rac Se
exeba miwebis CamorTmevas, saWiroa, rom Cqara iqnes ganxorcielebu
li. Tu sadavo gaxda safuZveli – is, rac CamorTmevas Seexeba, samin
istros ar eqneba saSualeba reformis meore nawilis cxovrebaSi
gatarebis. es dava SeiZleba 1-2 weli gagrZeldes. amitom vfiqrobT,
rom miviRoT aseTi gamonaklisi am SemTxvevaSi, rom is dava, romel
ic dakavSirebulia agrarul reformis ganxorcielebasTan, micemis,
konfiskaciisa da ganawilebasTan dakavSirebuli ar eqvemdebareob
des sasamarTlos, aramed ganixilebodes im adgilibriv organoebis
mier, romelnic aRniSnulia saTanado saadgilmamulo kanonebSi. ase
Tia am dekretis proeqti.
Tavmjdomare. sityva b. gvazavas ekuTvnis.
g. gvazava (er.-dem.) batonebo! me mgonia, raRac gaugebroba aris.
warmodgenili kanon-proeqti Cvenis azriT yovlad miuRebelia. is
dasabuTeba, romelic warmoadgina aq momxsenebelma, ar aris dasabuTe
ba da TviT saWiroebs dasabuTebas. Tqven miaqcevdiT yuradRebas, rom
principialurad momxsenebeli winaaRmdegia: is ambobs, rom cxadia,
roca atydeba samoqalaqo dava, es unda gadaswyvitos sasamarTlom
da mohyavs mosazreba amis Sesaxeb. maSasadame amaze ar aris dava. ga
daval Semdegze: yoveli samoqalaqo dava unda gadaswydes sasamarT
los wesiT. asea miRebuli yovelgan. pirvelad seimma, mere erovnulma
sabWom miiRo kanoni miwebis reformis Sesaxeb. es kanoni savaldebu
loa sasamarTlosTvis. magram, rac Seexeba davas, romelic SeiZleba
atydes am kanonis farglebSi, es unda gadaswydes sasamarTlos wesiT
da ara administratiuli wesiT.
sul sxvaa is mosazreba, romelic momxsenebelma moiyvana, rom gva
qvs kanoni, magram igi sasamarTloSi ar tardeba, sasamarTlo kanons
arRvevso. Tu Cven kanoni miviReT, es gamoxatvaa Cveni nebis-yofis da
cxadia sasamarTlo mas unda atarebdes wmindad da swored. es asec
xdeba. maS raSia saqme? rad unda CamovarTvaT sasamarTlos misi
pirdapiri funqcia da gadavsceT administracias? amis Sesaxeb moxsen
ebaSi erTi mosazrebaa moyvanili: Turme xdeba, rom dainteresebuli
piri sargeblobs im wesis pirveli muxliT, romlis ZaliT SeuZlia
dava sasamarTloSi gadaitanos da amiT ferxdeba viTomda agraruli
reformis gatareba. es mosazreba marTali ar aris. me yurs vugdeb
di momxsenebels, mas erTi magaliTic ar mouyvania: rogor SeiZleba
Seferxdes es agraruli reforma. me vsTxov momxsenebels Tavis sapa
suxo sityvaSi magaliTi moiyvanos.
348
Tu saCivari Seexeba xazinas an sasamarTlos, zogierTi wesi, ro
melic aris miRebuli procesialur uflebaSi, ar aris miRebuli
saxelmwifos... (ar ismis). rogor SeiZleba Tu moqalaqe gaasaCivrebs
ministris moqmedebas, aman Seaferxos agraruli reformis gatareba?
aq aris laparaki saCivarze. aiReT magaliTi: ministri atarebs kanons,
rogorc mas esmis. amiT aris Selaxuli Cemi ufleba. sad unda wavide?
rasakvirvelia sasamarTloSi. magram, me rom saCivari daviwyo, gana
Seferxebuli iqneba administraciis moqmedeba? Tu ar iqneba uzrun
velyofili Cemi saCivari, vityvi rusuli terminologiiT, ar iqneba
dadebuli „запрещенiе“, ar iqneba arc „предварительное исполнениiе“. Tu es
asea, Tqven ra gexarjebaT, rom me viCivlo sasamarTloSi da aRvadgino
Cemi ufleba. me kanonis ZaliT minda davicva Cemi ufleba. rad unda
CamomarTvaT es ufleba? amis dasamtkicebeli sabuTi verc moiyvana da
verc moiyvans momxsenebeli. es ar aris mizanSewonili da amis Sedegi
iqneba samwuxaro.
saministro TviT Rebulobs Tavis-Tavze kanonis ganmartebas. aq
ibadeba TviTneboba. es daamtkica istoriam evropaSi da CvenSi da
rad unda davixioT im kulturul gzidan da SevitanoT arev-dareva
sasamarTloSi, rad unda CamovarTvaT senats is ufleba, romelic mi
vaniWeT mas. visTvis aris es sasargeblo? Tqven miaqcevdiT yuradRe
bas im ganmartebas, romelic Tana sdevs moxsenebas. iq miTiTebulia,
rogor gaatara Tavisi agraruli reforma stolipinma. ra aris es? nu
Tu ise gakotrda soc.-dem. partia, rom stolipinis magaliTebs mibaZa?
gana stolipinis meti magaliTi ver ipova? es saSualeba stolipinma
gangeb ixmara. sasamarTloSi iq Sediodnen: Tavad-aznaurebis winamZ
Rolni anu marSlebi, romelnic Tavis nebaze awarmoebden sasamarT
lo saqmeebs. es Seefereboda stolipins, im reJims, romelic iyo ma
Sin, rogor SeiZleba, rom Cven respublikaSi stolipinis magaliTebs
mivbaZoT? Cveni sasamarTlo SedarebiT kargadaa mowyobili da rad
unda SevudgeT im principebis darRvevas, romelTac Cven vatarebT?
aqedan sargeblobas da sikeTes ar moveliT. is mosazreba, romelic
Cven mogviyvanes, rom es dava aferxebs reformis gatarebaso, ar aris
mosayvani. Tu Tqven miiRebT am kanon-proeqts, maSin momxsenebels sa
Sualeba erTmeva Tavisi Selaxuli ufleba aRadginos. maSasadame Cemi
saCivari, rogorc kerZo moqalqis, Tavdapirvelad ar aferxebs agrar
uli reformis gatarebas. me ki unda aRvadgino Cemi ufleba, romelic
aris damyarebuli Tqven mier miRebul kanonze. rad unda mivaniWoT
gansakuTrebul komisias am sakiTxis gadawyveta, rodesac aris sa
samarTlo, aris senati, ratom iq ar unda gadawydes es saqme da am uf
lebriv sakiTxs unda swyvetdes komisia? saCivris Setana am komisiaSi
SeuZlebelia. warmovidginoT aseTi magaliTi: xSirad Turme xdeba, me
sakuTre acxadebs, rom mas CamoarTves erTi nawili. vTqvaT aqvs 10-14
des., 7 des. darCa, danarCeni CamoarTves. is ambobs, es 7 desetina Cemia,
danarCeni sxvisia – petresi an ivanesi da sx. amisTana daviT TiTqos
349
agraruli reformis gatareba ferxdeba. magram es sakiTxi vin unda
gadawyvitos? warmoidgineT, rom es 7 des. sxvas ekuTvnis, maSin ar mis
cemT im kerZo pirs, romelsac CamoarTviT, wils? sad unda wavides?
Tqven ukrZalavT sasamarTloSi wavides da Tavisi ufleba aRadgi
nos Tqvenive kanonis ZaliT. me mesmis, rom sasamarTlom Seaferxos
reformis gatareba, magram es ar xdeba; me ki Cems uflebas aRvadgen.
Tqven SegiZliaT gaataroT reforma, gasceT miwa fondSi, magram me,
rogorc moqalaqe, ar unda viyo ufleba ayrili, me unda mqondes sa
Sualeba wavide sasamarTloSi da 5 wlis Semdeg aRvadgino Cemi ufle
ba. rad xarT amis winaaRmdegi ar mesmis.
me ar Sevexebi am sakiTxs principialurad. b. niniZe brZanebs Tvi
Ton, rom CvenSi ar unda iyos iseTi adamiani, romelic sasamarTlos
gadawyvetilebas ar scnobs WeSmaritebado. es WeSmaritebaa, da Tu
es WeSmaritebaa, gTxovT miuaxlovdeT am WeSmaritebas da ar miiRoT
is kanon-proeqti, romelic mizanSewonili ar aris da arev-darevas
Seitans sasamarTloSi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs baton
veSapels.
gr. veSapeli. (nacion.) b. gvazavam TiTqmis yvela mosazrebebi moiy
vana, romelnic ewinaaRmdegebian am dekretis proeqts. magram me, prin
cipialurad da praqtikulad imdenad miuReblad mimaCnia es dekreti,
rom minda daumato zogi ram. sakiTxi aris SemdegSi: saministro e. i.
aRmasrulebeli organo moiTxovs damfuZnebeli krebisagan kanons,
rom misi dadgenilebani da gadawyvetilebani ar iyos gansaCivrebuli
sasamarTlos wesiT. Cven gvainteresebs mizezi, ram gamoiwvia aseTi
aucilebloba, ram aiZula saministro, rom aseTi gamonaklisi, rogorc
momxsenebelma brZana, SevitanoT Cveni uflebrivi cxovrebis Cveule
baSi. aq sTqves, rom procesi sasamarTlosi aris iseTi, rom momCivans
aqvs saSualeba didad gaagrZelos Tavisi sasamarTlo saqme da xeli
SeuSalos agrarul reformas. batonma gvazavam iuridiuli Tvalsaz
risiT ganmarta, rom aseTi mdgomareoba ar Seefereba sinamdviles, e.
i. saCivari ar aCerebs administraciis moqmedebas. me minda sxva mxriv
Sevexo am sakiTxs. ratom saministro imis magier, rom sTxovdes dam
fuZnebel krebas iseTi principis darRvevas, romelic udavoa yvel
asTvis, rom administraciis moqmedebis gansaCivreba unda xdebodes
sasamarTlos wesiT, ratom ar sTxovs damfuZnebel krebas praqtikul
zomebs, raime Sesworebas, romelic Seexeboda agraruli saCivrebis
wesis texnikur mxares, gana Zneli iyo es? SeiZleba droebiT vadis
Semokleba da sxva texnikuri, ara principialuri Sesworebis Setana
im saqmeTa warmoebis wesebSi, romelic agrarul reformas Seexeba.
Tu texnika sustobs, maSin SeiZleba misi Sesworeba, magram aq saqme
swored principSia! aq miwad-moqmedebis saministro, da Semdeg Sei
Zleba mis magaliTs miyvnen sxva saministroebic, moiTxovs, rom ar iyos
maRali instancia – sasamarTlo, moiTxovs garantias, rom sasamarT
350
lo moaSoron mis saqmeebs, imitom rom sasamarTlos mimarTulebiT ar
aris kmayofili da daimedebuli. me es mimaCnia miuReblad.
mTavroba yovelTvis scxrilavs da bolos ase Tu ise misTvis saime
do pirs aZlevs sasamarTloSi adgils. es Seexeba saolqo sasamarT
los, palatas da senats, romlis SerCevisaTvis, Tqven mogexsenebaT,
ramdeni zomebi iyo miRebuli. da rodesac administracia kidev ar
aris kmayofili da eZebs saSualebas rom rogorme moiSoros yovelive
saCivari, es niSnavs aziur, yvelazed ufro cnobil, sparsul Cveule
bebis gamefebas, satrapiebs.
Cven gveubnebian: senatis debuleba ise unda Seicvalos, rom mas ar
daeqvemdebaros dadgenilebani, gadawyvetilebani da gankargulebani
miwaT-moqmedebis saministrosi. ra unda qnas miwad-moqmedebis samin
istrom, iqneba es wvrili Tu didi saqme, rac am formulaSi ar Seva?
araviTari garantia, araviTari saSualeba ara aqvs moqalaqes am
sakiTxis Sesaxeb davis aRZvrisaTvis sasamarTloSi. da iseT uzenaes
sasamarTlosi, rogoric aris senati, romlis prestiJs gadidebisaT
vis, mgonia, TviT mTavroba cdilobda, ar darCeba saSualeba, rom iq
raime saCivari iyos aRZruli. me minda kidev erT garemoebas mivaqcio
Tqveni yuradReba. TviT miwad-moqmedebis saministrodan sxvanairi
kanon-proeqti iyo warmodgenili. saministro moiTxovda Semdegs:
is ukmayofilo iyo, rogorc momxsenebeli brZanebs, Cveni sasamarT
los texnikiT, magram Semdegs moiTxovda: daaweseT Sereuli adminis
traciuli da naxevrad, SeiZleba iTqvas, iusticiuri organo. me exla
ar maqvs teqsti Zveli kanon-proeqtisa, magram aseTi iyo deda azri,
rom unda daarsebuliyo kolegialuri organo. Sig unda yofiliyo
warmomadgeneli miwad-moqmedebis da iusticiis saministrosi. ra
sakvirvelia, iusticiis saministro samarTals ar niSnavs da vinc wi
naaRmdegia ara sasamarTlos gziT mospobisa samoqalaqo da kerZod
agraruli saqmeebisa, rasakvirvelia is ar iqneboda kmayofili imi
Tac, rom iusticiis saministros rgeboda sasamarTlos funqciebi,
magram TviT is faqti, rom miwad-moqmedebis saministrom ar Semoi
tana es kanon-proeqti, rom marto administratiul organos xelSi
daetovebinaT agrarul saCivarTa ganxilva, imas mowmobs, rom TviT
miwad-moqmedebis saministro grZnobs, rom ar SeiZleba erTsa da imave
dros is iyos aRmasrulebeli, saCivrebis ganmxilveli da uzenaesi
ganmartavi organo. amitom is momarTavda iusticiis saministros uf
lebrivis Tu ara yovel SemTxvevaSi zneobrivi daxmarebisaTvis mainc.
agrarul da iuridiul komisiebs es sakiTxi gadauwyvetiaT sruliad
ubralod, sityva sityviT ar gavimeoreb, magram ase iyo: Tu saqme ima
Sia, rom sasamarTlo xels uSlis agraruli reformis ganxorciele
bas, maSin sul movaSoroT am saqmeebs sasamarTlovo. ra saWiro aris
maS iusticiis saministro an sxva ram, rogorc surrogati sasamarT
losi. me rasakvirvelia, winaaRmdegi viqnebodi im kanon-proeqtisac
principialurad da praqtikulad, romelic miwad-moqmedebis samin
351
istros mier iyo warmodgenili Sereul administraciul organos
daarsebis Sesaxeb. magram amiT imis Tqma minda, rom agrarulma da iu
ridiulma komisiebma Zalian gaaadviles es sakiTxi da is uxerxulo
ba, romelsac hgrZnobda miwad-moqmedebis saministro, rodesac is
mimarTavda iusticiis saministros, es uxerxuloba moiSores Tavidan
da TviT administracias Caabares yovelgvari saagraro saCivrebis
ganxilva. dabolos unda vTqva, rom ramdenadac aq senati aris naxsen
ebi, usaTuod ar SeiZleba saxeli ar gautexos am kanon-proeqtis miRe
bam Cvens senats. me piradad ara var im azris matarebeli, rom Cveni
senati iyos ideali, gansakuTrebiT Cveni senati Tundac debulebiT
an pirovnuli SerCeviT, magram me minda vsTqva, rom, rac unda iyos,
senati mainc senatia. mainc xalxSi trialebs erTgvari azri, rom ar
sebobs organo, romelSiac SegiZlian uCivlo TviT ministrs. es aris
konstituciuri garantia saqarTveloSi. Cven jer konstitucia ara
gvaqvs da erTad erTi saSualeba umaRlesi aRmasrulebeli Zalis, e. i.
ministris gansaCivrebisa aris senati. Tundac erTi saministros Ses
axeb exla es funqciebi senatisa srulebiT ispoba. Tavis Tavad cxadia,
rom SesaZlebelia am magaliTs mimbaZvelebi gamouCnden da sxva samin
istrosac dasWirdeT an zogadad, an kerZod aseTive javSnis aRmarT
va Tavis kedlebis da sasamarTlo senatis kedlebis Soris. maSin Sei
Zleba iTqvas, rom Cveni saxelmwifoebrivi Semoqmedeba win ki ara, ukan
midis da Tqven veravis ver daajerebT, rom es kanon-proeqti imiT aris
gamowveuli, rom sasamarTlo aferxebs agraruli reformis cxovre
baSi gatarebas. axsnian imiT, rom saministros ar unda, rom vinmem misi
saCivari ganixilos, radgan is grZnobs, rom mis moqmedebaSi Zalian
bevri usamarTloba aris, ara zogadad, rasakvirvelia, romaelebis,
safrangeTis an germaniis kodeqsis mixedviT, aramed TviT Cveni axali
kanonebis mixedviT, im kanonebis mixedviT, romelic gamocemuli aris
Cvens respublikaSi. ai amaSia saqme, rom mas uZneldeba im kanonebis Ses
ruleba, romelic gamocemulia im politikur wreebis mier, romelic
rasakvirvelia did garantias aZlevs aRmasrulebel Zalas agrarul
reformis gatarebaSi. exla saSualeba espoba moqalaqes, rom imoqme
dos kanonis mixedviT da daicvas Tavis ufleba.
da vimeoreb, im uxerxulobasac ki ar eridebian, rom senats, ro
melic sul ramdenime Tvea arsebobs da romlis debuleba ase Tu ise
avtoritetuli xasiaTisa iyo, exla Zalian ubralod iSleba da erTi
saministro srulebiT iTavisuflebs Tavs sasamarTlos kontrolis
agan. imitom rom formulaSi, „dadgenilebani, gadawyvetilebani da
gankargulebani“, SeiZleba Sevides sulyvelaferi, rac Seexeba miwad-
moqmedebis saministros.
Tavmjdomare. batonebo, ukve ori saaTia. rogor inebebT, gadavi
deT SekiTxvis ganxilvaze Tu ara? umetesoba momxrea veSapelis mier
tyis kanonis Seusruleblobis Sesaxeb Semotanil SekiTxvis ganxilvisa.
352
sityva baton miwad-moqmedebis ministrs xomeriks ekuTvnis.
353
adgilebi aklebulia mdinareebiT, amis mizezi aris tyis uangariSod
xarjva. vinc guldasmiT waikiTxavs 5 dekembris dekrets, imisTvis
cxadi iqneba, rom dekretis ganxorcielebas didi dro esaWiroeboda.
yovelive kiTxvebs, dekretSi aRZruls Seswavla unda. dekretis gan
saxorcieleblad didi muSaoba swarmoebda uwyebaSi.
uwyeba dekretis miRebisTanave Seudga winaswar muSaobas da de
kembris 12 SeimuSava proeqti instruqciisa, romelic ganxilul iqna
sxva da sxva krebebis mier, sadac iyvnen rogorc specialistebi, ise
saadgil-mamulo ganyofilebis warmomadgenlebi. ganxilvis Semdeg es
instruqcia davamtkiceT da am instruqciis mixedviT swarmoebs dRes
muSaoba.
pirvelad yovlisa saWiro iyo bevr adgilas gamorkveva tyis
sargeblobis sakiTxisa. swamoebs muSaoba normis micemis Sesaxeb da
agreTve vikvlevT imas, Tu vin da ra pirobebSi sargeblobda wineT
tyiT. me maqvs moxseneba TianeTis, siRnaRis, Telavis da zogierT sxva
adgilebidan, sadac tyis sargeblobis sakiTxi mogvarebuli aris. sxva
adgilas muSaoba swarmoebs da male mogvardeba. magram rac Seexeba
erT sakiTxs, saxeldobr imas, Tu romeli tyeebi unda darCes saxelmwi
fos xelSi da ra nairi zomebi unda iqnes miRebuli maT SesanaxaT, amis
Sesaxeb winaswari muSaoba swarmoebs.
b-ni veSapeli gaecno SekiTxvis Semotanis Semdeg Cven muSaobas da
man ganacxada, rom marTalia instruqcia gamosces, magram gamosces
imis Semdeg, rac me kiTxva Semovitaneo. marTalia es instruqcia dabe
Wdilia SekiTxvis Semotanis Semdeg, magram SekiTxvamdis gazeTebSi
iyo vrceli angariSebi im krebebis Sesaxeb, sadac am sakiTxs ixilavden
da b-n veSapels rom cota yuradReba mieqcia imisaTvis, Tu ra xdeba
uwyebaSi, ra muSaoba swarmoebs iq, maSin is Tavis Tavs nebas miscemda
es eWvi Semoetana. aseTi iyo Cveni muSaoba.
axla dekretis ganxorcielebis Sesaxeb; kerZo momarTvaSi, ro
melic modioda miwad-moqmedebis saministros, gvTxovden sakiTxis
adgilobrivi gamorkveva dagveCqarebina. iyo SemTxvevebi rodesac
modioden saCivariT, rom esa Tu is mouravi ar akmayofilebs Cven
samarTlian moTxovnilebaso. uwyeba dauyovnebliv ugzavnida gankar
gulebas Tavis mouravebs da erobebs, rom daekmayofilebinaT moTx
ovnilebani da monawileoba mieRoT dekretis cxovrebaSi gatarebis
dros. me maqvs yvela momarTvis Sesaxeb cnobebi da agreTve yvela pa
suxi uwyebis mier miwerili. is kerZo SemTxvevebi, romelic daasaxe
la veSapelma Tavis sityvaSi, yvela am SemTxvevis Sesaxeb aris gankar
guleba gacemuli Txovnis Semosvlis meore-mesame dRes, ase rom arc am
SemTxvevaSi b-n veSpels ar qonda ufleba, ganecxadebina, rom Cven ar
vaqcevdiT yuradRebas momarTvebs, romlebic CvenTan modioda.
me gadavdivar instruqciaze da kanonis Soris damokidebulebaze.
verSapelma dainaxa winaaRmdegoba instruqciasa da kanons Soris. man
mxolod ori sabuTi moiyvana, or garemoebas miaqcia yuradReba. erTi
354
mflobeloba normis miRebis sakiTxis Sesaxeb da meore 10% gadasaxadi.
b-ni veSapeli amtkicebs Tavis sityvaSi, rom uwyebas ar qonda ufleba
ise ganemarta dekreti, rogorc es man ganmartao. Cven instruqciis
me-5 muxlSi vlaparakobT, rom tyis mflobeloba kanoniT ar vrcel
deba im tyeebze, romelic Tavis mdebareobiT, tyis masalis Semadgen
lobiT saxelmwifo mniSvnelobis tyeT aris cnobili. veSapelis azriT,
kanoni uflebas aZlevda da uwyeba ki zRudavda kerZo mflobelobaso.
b-n veSpeli am SemTxvevaSi scdeba. aprioraTac rom vimsjeloT, Seu
Zlebelia vifiqroT, rom kanonmdebels daewesebia raime upiratesoba
kerZo pirTaTvis da es ar gaevrcelebia soflis sazogadoebaze. mTeli
dekreti ise aris Sedgenili, rom is upiratesobas aZlevda sofels da
soflis sazogadoebas da Semdeg icavda piris interesebs. magram Cven
viciT, vxvdebiT iseT adgilebs, romelic am sakiTxis Sesaxeb SekiTxva
Si or azrs ar iwvevs. momxsenebeli Tavis ukanasknel sityvaSi lapara
kobs, rom gamonaklisi erTi SeiZleba, norma yvelam unda miiRos, visac
ar miuRia. upasuxeb momxsenebls, es aris umTavresi seimma rom kanoni
miiRo. aq, araviTari gadaxveva ar Cagvidenia. Tavis Tavad cxadia,
saxelmwifo mniSvnelobis tyeze aravin ar fiqrobs, rom ganxorciel
des es dekreti. saxelmwifo mniSvnelobis tyidan, rasakvirvelia, ar
SeiZleboda norma migveca vinmesTvis. tyis mflobeloba dekretiT ar
vrceldeba saxelmwifo mniSvnelobis tyeebze, norma miecemaT sxva ty
idan, sxva adgilidan. rac unda didi iyos tye, Zvirfasi iyos tyis masa
la, iq yovelTvis naxavT nawils, romelsac ar aqvs saxelmwifo mniSvne
loba. ai am adgilebidan miscemen kerZo mesakuTreT saWiro masalas. aq
araviTar winaaRmdegobas da kanonis darRvevas ar vxedavT.
exla meore sakiTxi. – b. veSapeli acxadebs, vinaidan dekreti
pirdapir laparakobs, rom im soflis sazogadoebas, romelsac winad
eZleodaT ufasod, exlac aseTi wesiT unda mieceTo, amitom aravi
Tari gadasaxadis daweseba ar SeiZlebao. veSapeli aqac scdeba da
simarTle formaluri Cvens mxareze aris. marTalia, ufasod winad
ac eZleodaT masala, magram es micema ar exeba 10% gadasaxads, iyo
es tye saxazino Tu kerZo. saxazino tyeebia Tu ara, yvelas xvdeba es
gadasaxadi. kanonSi pirdapir aris naTqvami, rom am SemTxvevaSi ar
aviTari gamonaklisi daSvebuli ar unda iyos. me xelT maqvs satyeo
wesdebis is muxli, romelic savaldebuloT xdis am gadasaxads, rom
yvela is, vinc tyeSi Seva, xes mosWris, masalas gamoitans, valdebu
lia 10% gadaixados, amis daniSnuleba aris tyis aRdgena, gawmenda
totebisagan, rom tyeSi sxva da sxva avadmyofoba ar gavrceldes.
exla maqvs brZaneba saxelmwifo mamulebis sammarTvelos ufrosisa,
saidanac Tqven cxadad dainaxavT, rom Cven araviTari kanonis dar
Rveva ar mogvixdenia, imitom rom 10% gadasaxadi yvelasTvis saval
debulo gavxadeT. es rom kanonmdebels ar surveboda, maSin pirdapir
ityoda, mieces im pirobebSi, ra pirobebSi eZleodaT Zvelado, e. i.
araviTari gadasaxadi ar daewesebinaT mcxovrebTaTvis. da ar vici
355
veSapeli ra mosazrebas emyareba, rodesac amtkicebs, rom instruq
cia am muxlSi ewinaaRmdegeba kanonso. veSapeli imdenad gaitaca sur
vilma daamtkicos uwyebis ukanono moqmedeba, rom warmoadgina iseTi
ram, romelsac sinamdvileSi adgili ar aqvs. mag. is amtkicebs, rom
10% gadasaxads SeuZlia tyis fass gadaaWarbos da amnairad glexkacs
davtvirTavT es gadasaxadi rom davawesoTo. am SemTxvevaSi SeuZle
beli gaxdeba tyis masaliT sargeblobao. es yovlad Seusabamo mo
sazrebaa. rogor SeiZleba nixri udrides tyis masalis fass? gansa
kuTrebuli surviliT unda iyos gatacebuli adamiani, rom aseTi ram
am tribunidan gamoitanos.
amnairad Tqven xedavT, rom veSapeli ar aris arc erT Tavis
debulebaSi marTali. satyeo uwyebis politika ar yofila araso
des mcxovrebTa Seviwroebis politika, uwyeba ar cdila, rom kanoni
SeeCerebina, piriqiT, uwyeba dRidan gamocxadebisa Seudga am kanonis
cxovrebaSi gatarebas, magram imuSava ise rogorc SeeZlo. Tavis in
struqciiT uwyebas kanoni ar daurRvevia, is savsebiT eTanxmeba ga
mocemul kanons. (taSi).
d. oniaSvili. (s.-d.) damf. krebis wevrno! grigol veSapelma Tavis
sityvaSi dRes ganacxada, rom is moeloda miwad-moqmedebis saminis
trosagan magar pasuxs. unda mogaxsenoT, rom magari pasuxi Sedegia
magari SekiTxvis. da Tu amas miviRebT mxedvelobaSi, unda gamovtyde
da gulaxdilad vaRiaro, rom is SekiTxva, romelic Semoitana gr. ve
Sapelma, Zalian moisustebs. me maxsovs, rodesac warsul krebaze gr.
veSapelma sTqva: amboben, rom miwad-moqmedebis ministri principial
urad am dekretis gatarebis winaaRmdegi iyovo. roca deputati ga
modis damfuZnebel krebaSi am argumentiT: „ambobeno“, ra Tqma unda
aseT SekiTxvas araviTari Rirebuleba ar eqneba. am azrsa da loRi
kas rom gavyveT, SeiZleba imis Tqma, rom amboben imasac, rom veSpeli
am SekiTxvis Semotanamdis mivida miwad-moqmedebis ministrTan da
moiTxova masala, da rodesac gaecno, ganacxada, rom amis Semdeg Cems
SekiTxvas yovelive fasi daekargao. (veSapeli: amboben, rom xomerik
ma otstavka Seitanao).
im gzas ar unda davadgeT, romelsac daadga SemkiTxveli. saer
Tod unda aRvniSnoT, rom rac Cven am kanonmdeblobiTi muSaobas
vawarmoebT yvelaze meti ieriSebi da Tav-dasxma gamouvlia miwad-mo
qmedebis saministros. amis mizezi aris ara saministros sisuste, ar
amed im saqmis sirTule da siZnele, romelsac emsaxureba miwad-moq
medebis saministro. aravisTvis ar aris saidumlo, rom es saqme aris
uZnelesi. tyis sakiTxi aris uaRresad rTuli gadasawyveti sakiTxi.
am tyis sakiTxis mogvareba da erTi dakvriT gadaWra SeuZlebelia.
veSapels xelze dauxvevia dekretis sityvebi: „dekreti ese ZalaSi
Sedis dRidan miRebisao“, da sruliad ar uwevs angariSs im garemoe
bas, im pirobebs, ra pirobebSiac tardeba esa Tu is dekreti cxovre
baSi. Tqven mogexsenebaT, rom miwad-moqmedebis saministros muSaoba
356
sezonuri xasiaTisaa. vidre es dekreti gatardeba, aucileblad saW
iroa im muxlebis ganxorcieleba, romlebsac es dekreti eyrdnoba.
pirvel muxlSi laparakia normis Sesrulebaze. es dekreti rom iyos
tyis gaCexis dekreti, rogorc es unda veSapels, rasakvirvelia, aq
arc dro, arc Sesworeba ar iqneboda saWiro. rogor gindaT, rom mi
wad-moqmedebis saministrom ise gaataros dekreti cxovrebaSi, rom
ar awarmovos winaswari muSaoba? Cven gvqonda cnoba, rom miwad-moq
medebis saministro awarmoebs winaswar muSaobaso. SeiZleba iTqvas,
rom muSaoba didxans gastans. aq laparakia raodenobaze da ara prin
cipialur gansxvavebaze, romelzedac miuTiTebs b. veSapeli. Cven
viciT, rom vidre instruqcias gamoscemda, miwad-moqmedebis saminis
trom daagzavna Tavisi agentebi samegreloSi, kaxeTSi da sxv. es agen
tebi acnobden sxva da sxva organizaciebs am dekretis Sinaars. roca
saministro SeiaraRebula im masalebiT, romelic miawoda xalxma, ma
Sin Seudgenia is instruqcia, romelzedac aq iyo laparaki.
me ar minda vilaparako, Tu ramdenad mizanSewonilad da kargad
aris Sedgenili es instruqcia, amaze laparaki damfuZnebel krebisT
vis dros dakargvaa. aq saWiro aris specialuri codna, magram Tqven
mogexsenebaT, rom Cven gvaqvs senati, iq SedarebiT Cvenze ufro ga
mocdilebi arian. amis Semdeg senati gamoitans Sesafers daskvnas da
Cven miT vixelZRvanelebT. es aris senatis kompentencia. (gvazava: ro
meli unda movspoT?). warsul krebaze veSapelma sTqva, rom miwad-mo
qmedebis ministrs araviTari zomebi ar miuRia, rom es dekreti ga
tarebuliyo da es sakiTxi uyuradRebod dastovao. moiyvana Sorapnis
da axalcixis magaliTebi. es ar Seefereba sinamdviles. Cems gankar
gulebaSi aris patara cnoba, romelic sul winaaRmdegs amtkicebs. es
veSapelma kargad icoda da Cven ara gvaqvs ufleba gamovideT uapel
acioT da vsTqvaT, rom miw.-moq. saminitro Cadis ganzrax borot-mo
qmedebas da ministri winaaRmdegia am kanonis cxovrebaSi gatarebis.
SeiZleba erTi daskvna gamovitanoT: SeiZleba ramdenimeT dagvianda
am dekretis cxovrebaSi gatareba, magram es dagvianeba gamowveulia
ara borot-moqmedebiT da cudi ganzraxviT, aramed im dabrkolebiT
da pirobebiT, romelSiac uxdeboda saministros moqmedeba. obieq
tiurad, rom vimsjeloT, saWiroa yvela kanoni, romelic miiReba,
meore dResve gavataroT, magram es ase ar xdeba. es am kanonis nakli
ar aris. saqme imaSia, rom cxovreba yovelTvis win uswrebs kanon
mdeblobas. (veSapeli: amxanagi unda dauniSnoT ministrs da maSin
male gaatarebs?) Cemi daskvna is aris, rom tyis sakiTxSi araviTari
borot-moqmedeba ar yofila da ministrs ar qonia ganzraxva, rom kan
onis cxovrebaSi gatarebisaTvis xeli SeeSala, pir-iqiT, saministro
zomebs iRebda misi cxovrebaSi gatarebisaTvis. Tu moxda dagvianeba,
moxda imitom, rom obieqtiuri pirobebi uSlida xels. aseTia daskvna
da amas gaiziarebs damfuZnebel krebis umravlesoba da yvela is, vinc
Cvens muSaobas Tvalyurs adevnebs. (veSapeli: senati ara!).
357
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. Semosulia Semdegi
gadasvlis formula: „moismina ra SekiTxva tyis mflobelobisa da
sargeblobis“ dekretis Seusruleblobis Sesaxeb da damakmayofile
beli pasuxi miwad-moqmedebis ministrisa, damfuZnebeli kreba gadadis
morig sakiTxze. vin aris momxre am formulisa? umetesoba. miRebulia.
vinaidan qvorumi ar aris, sxdoma Seswydeba. jer-jerobiT moismineT
Semdegi dRis wesrigi. (mdivani kiTxulobs). sxdomas dasrulebulad
vacxadeb.
sxdoma 3 s. da 35 w. ixureba.
358
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meTvramete sxdoma
(18)
Sinaarsi:
359
komisiebSi gadasacemi kanon-proeqtebi:
dRiuri wesrigi:
360
11. dekreti – saxalxo gvardiis mobilizaciiT gamowveul xarjis
dasafaravad 55.000.000 man. gadadebisa. momxsenebelia s. mdivani.
12. dekreti – saxalxo gvardiis 1919–1920 wlis xarjT-arRicxvis
damatebad 27.769.759 man. da 48 kap. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia s.
mdivani.
13. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – samxedro mfri
navTaTvis haerSi frenisaTvis gasamrjelos micemis Sesaxeb. momxsene
belia s. mdivani.
Tavmjdomare. dRis wesrigis Sesaxeb Semosuli gaxlavT winadade
ba soc.-demokratiuli biurosagan. vis surs sityva dRis wesrigis
Sesaxeb? sityva aravis ar surs. vin aris winaaRmdegi am wesrigisa?
winaaRmdegi aravin aris. dRis wesrigi miRebulia. mogxsendebaT sab
oloo teqstebi.
qr. SaraSiZis asuli (kiTxulobs dRiur wesrigis 1, 2, 3 da 4 mux
lebSi aRniSnuls sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs, romleb
sac kreba iRebs aucileblad).
Tavmjdomare. mogxsendebaT dekreti (kiTxulobs). b. oniaSvils
ekuTvnis sityva. (oniaSvili ar aris). b. fircxalaiSvili.
361
romelTac umetes naxevari samsaxurisa gautarebia saqarTveloSi da
ukanaskneli ori wlis ganmavlobaSi scxovrobda Cvens teritoriaze,
unda daeniSnos pensia, socialuri daxmarebac unda mieces. es daxmare
ba aris sam gvari: perioduli, erTdrouli da TavSesafarSi moTavse
ba. amasTanave unda vaRiaro, rom am kanon-proeqtis ZaliT daxmareba
ar miecemaT imaT, visac Sromis unari dakarguli aqvT omSi mas Semdeg,
rac saqarTvelos damoukidebloba gvaqvs gamocxadebuli. amaT Sesax
eb Cven miRebuli gvaqvs ori sagangebo kanon-proeqti: erTi miviReT
ianvris 21 1919 wlisa, meore ivnisis 10 1919 wels. es ori kategoria
ar Sedis am kanon-proeqtSi. mxolod daxmarebis norma, SedarebiT
imasTan, rasac Cven exla vadgenT, bevrad ufro didia. am kanon-pro
eqtis ZaliT daxmareba unda mivceT im pirT, romelTac erTis mxriv
Sromis unari dakarges da amave dros ara aqvT saSualeba cxovrebi
sa. da Tu aris iseTi piri, romelsac saSualeba, saxsari aqvs cxovre
bisa, imas daxmareba ar miecema. am SemTxvevaSi daxmarebis normebi ar
aris gansazRvruli. mxolod im organizaciebs, romlebsac miendoba
amis cxovrebaSi gatareba, ufleba eZlevaT es daxmareba miscen maT,
ara umetes 1.000 maneTisa, es igi TviT normas awesebs is organizacia,
romelsac miendoba kanonis cxovrebaSi gatareba. Sromis saministro
sTan arsebobs socialuri daxmarebis komiteti, romelic Sesdgeba
Semdegi pirebisagan: am komitets Tavmjdomareobs Sromis ministri
an misi amxanagi, TiTo warmomadgeneli finansTa saministrosi, saxel
mwifo kontrolisa, erT warmomadgenels niSnavs Sromis saministro
da erTsac saqarTvelos profesionalur kavSirebis sabWo. es aris is
5 piri, romelnic gauZRvebian saqmes. Semweobis micema swarmoebs adg
ilobriv TviTmmarTvelobaTa saSualebiT, maTi daxmarebiT. esa Tu is
piri acnobebs erobas, qalaqis TviTmmarTvelobas, rom iman Sromis
unari dakarga. qalaqis TviTmmarTveloba an eroba amowmebs am pirs.
SemowmebaSi monawileobas iRebs ara nakleb 2 eqimisa da Tavis daskvnas
qalaqis TviTmmarTveloba, an eroba ugzavnis Sromis saministros.
Sromis saministro ki gansazRvravs normas, romelic unda miiRos ama
Tu im pirma. es aris mTeli organizaciuli nawili am kanon-proeqti
sa. ukanasknelis cxovrebaSi gatareba moiTxovs 26 milions erTi wlis
ganmavlobaSi. agreTve amisTvis unda moewyos calke ganyofileba
Sromis saministrosTan. es Stati ukve Sedgenilia. amis Sesaxeb safi
nanso da sabiujeto komisiis warmomadgeneli gamosTqvams Tavis azrs,
radganac amis Sesaxeb iqonia msjeloba safinanso-sabiujeto komisiam.
Tavmjdomare. b. oniaSvili.
d. oniaSvili. (s.-d.) dekreti sabiujeto komisiamac gaarCia da
radganac sakiTxi friad saCqaro iyo, sabiujeto komisiam daamtkica
26 milioni maneTis Tanxa mTeli organizaciis mosawyobaT.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis b. veSapels ekuTvnis sityva.
gr. veSapeli. (e.-p.) batonebo, socialuri daxmarebis sakiTxs axali
redaqciiT – winandeli pensiis sakiTxs sazogadod didi mniSvneloba
362
aqvs swored imaTTvis, visac umsaxuria da umuSavnia gansakuTrebiT
saxelmwifo samsaxurSi, saxelmwifos gankargulebaSi. es kanon-proeq
ti Tavis Tavad cxadia, misaRebia da amis sawinaaRmdegod ar SeiZleba
ram iTqvas. magram, ramdenadac es kanon-proeqti warmoadgens sapensio
sakiTxis droebiT gadawyvetas da SeiZleba gadadebas, imdenad zo
gierTi ram unda iTqvas mis Sesaxeb. saqarTvelos respublikaSi ram
denime aTasi, SeiZleba iTqvas pirdapir aTi aTasi moxele iqneba, ro
melnic suliT da xorciT arian dainteresebulni pensiis sakiTxSi, am
sakiTxis gadawyvetaSi. aris ramdenime aTasi kaci, romlebic samsaxur
Si aris imitom, rom pensiis sakiTxi jer ar aris gadawyvetili, Tum
ca wlovanebas da namsaxurobas imdenad aqvs gavlena maTze, rom isini
TiTqos invalidebis kategorias ekuTvnian. aseTebi arian magaliTad
fosta-telegrafis moxeleni. arc erTi am moxeleTagani TviTon sam
saxuridan ar gadis da arc administracia aiZulebT maT samsaxuridan
gasvlas da verc aiZulebs imitom rom, Tu gavidnen, darCebian ulukma
purod. am kanon-proeqtSi aris erTi fraza, romelSic naTqvamia, rom
winandeli sapensio wesdeba da wesi imiT iyo uarsayofi exlandel
TvalsazrisiT, rom garemoebaTa gamo, meti yuradReba ar eqceoda mu
Sa-mosamsaxureebs, e. i. muSebs, gansakuTrebiT kerZo warmoebis muSeb
so. magram es Tu marTalia, Cven ar SegviZlia SevqmnaT iseTi mdgo
mareoba, rom saxelmwifom izrunos marto muSa-mosamsaxureebisaTvis
da rac Seexeba moxeleebs saerTod, maT ar mivaqcioT yuradReba da
maTi daxmarebis sakiTxi Soreul drosaTvis gadavdvaT. yovlad Seu
Zlebeli iqneba Tu umciresobis sakiTxi, gansakuTrebiT iseTis, ro
goric arian es moxeleni, romelnic marTlac arc iseT umciresobas
warmoadgenen, mxolod imitom rom eseni ufro maRali moxeleni arian,
vidre SeiZleba iTqvas, muSa-mosamsaxureni, mxolod amitom maTi pensi
is sakiTxi ufro iolad gadawydes. Tqven mogexsenebaT, rom es moxele
ni arian inteligenturi ZarRvi saxelmwifosi. Tu muSa-mosamsaxureni
asruleben fizikur funqciebs, es moxeleni asruleben inteleqtual
ur funqciebs. maT muyaiTobaze aris damokidebuli bevri ram, amaSi me
bevri dawesebuleba dameTanxmeba. da rodesac es moxeleni grZnoben,
rom ar arian uzrunvelyofilni, Tavis Tavad cxadia maTTvis iqmne
ba iseTi fsiqologiuri mdgomareoba, rogoric winad iyo muSebis da
dabal mosamsaxureebisTvis saxelmwifoSi. exla dabal mosamsaxureT
Zalian mravali organizaciebi aqvT, profesionaluri kavSirebi, rom
lebic icaven maT interesebs.
socialuri daxmarebis warmoeba sapensio sakiTxis mougvare
blobas ver swyvets, ver awesrigebs. me mgonia amisi axsna yovlad
SeuZlebelia. me vambob, yovlad SeuZlebelia saxelmwifoSi Seiqmnes
privilegiuri klasi da mxolod mas mieqces yuradReba. saWiroa rom
saxelmwifom erTnairi yuradReba, erTnairi mzrunveloba gauwios
rogorc muSa-mosamsaxureebs dabal kategoriisas, ise moxeleebs,
romlebsac moyavT moZraobaSi mTeli saxelmwifoebrivi rTuli apara
363
ti. me minda mogagonoT is garemoeba, rom ramdenime aTasi moxele dRe
daRam amas fiqrobs, rodis gadawydeba misi sakiTxi. am kanon-proeq
tiT, rasakvirvelia, nawili am xalxisa kmayofildeba, es nawili aris
is, romelsac dakarguli aqvs unari Sromisa, e. i. invalidebi. meore
xarisxi – is, romelsac sruliad saxsari ara aqvs, me mgonia aseTi Se
viwroveba daxmarebis aRmoCenisa moxeleTaTvis, muSebisa Tu mosamsax
ureebisaTvis usargeblo aris. mere vTqvaT, rom saxsari aqvs, magram
man imsaxura 25-30 w., maSin nu Tu mas neba ara aqvs im saxelmwifosa
gan, romelsac ramdenime weli Seswira, nu Tu ufleba ara aqvs, rom am
saxelmwifosagan moiTxovos Tavisi Tavis uzrunvelyofa? sxvanairad
me mgonia saxelmwifo ver moewyoba. erTi moxele fosta-telegrafisa
axalqalaqSi, romelic invalidzed ufro uinvalidesia, ambobda, rom
ar vanebeb Tavs samsxurs mxolod imitom rom, es rom ar iyos, SimSil
iT movkvdebodio da Tan daumata, rom Tu saxelmwifo iqneba agebuli,
rogorc moiTxovs amas demokratiuli Tvalsazrisi, rogor SeiZleba,
rom me Tavi Sevwiro samuSavos, vimsaxuro ramdenime aTi weliwadi da
pensia ar dameniSnoso. Tqven SegiZlianT am sakiTxs gverdi auxvioT
mxolod finansiuri mosazrebiT, rom dRes fulebi ar aris xazinaSi.
magram Cven SegviZlian amas miudgeT farTo masStabiT. samxedro saqme
iqneba, es momaragebis saqmeebi Tu sxva, am saqmeSic SeiZleba inicia
tivis gamoCena da cda, movaxdinoT likvidacia, rom bolos da bolos
im pirT, romelnic msaxureben da samsaxuris SeZleba ki aRara aqvT –
samsaxurs Tavi daanebon. amis Tqma saWiroa imitom, rom kanon-proeqti
gansazRvrul daxmarebisa Rirseulad Secvlili iqnes kategoriaTa
mxolod ori niSniT. unda dakargos unari muSaobisa da araviTari sax
sari ar unda hqondes arsebobisa. es iseTi viwro masStabi aris, rom
sapensio sakiTxs nawilobrivac ver swyvets. es imdenad inteleginci
is sakiTxi ar aris, ramdenadac muSebisa. aucileblad saWiro aris
am sakiTxis gadawyveta, sapensio sistemis SemuSaveba da saTanado
kanon-proeqtis warmodgena damfuZnebel krebaSi.
Tavmjdomare. sxva sityvis msurveli aravin aris. sityva momxsen
ebels ekuTvnis.
i. fircxalaiSvili (momxsenebeli) marTalia is, rom es sakiTxi bevrs
awuxebs. amaSi veTanxmebi b. veSapels, rom am sapensio wesdebis SemuSave
ba saWiroa da bevri moxele umweo mdgomareobaSi imyofeba. me amis Ses
axeb ukve mogaxseneT, rom am sapensio wesdebis Sedgenaze didi xania
muSaoba aris, magram es wesdeba dResac ar aris jer kidev SemuSavebuli
da rodesac SemuSavdeba, im wamsve Semova damfuZnebel krebaSi. mxolod
rac Seexeba sxva mosazrebebs, b. veSapels es kanon-proeqti kargad ar
gaugia. albad mas xelSi hqonda is dekreti, romelic dausrulebeli
iyo. Sromis komisiam Semdeg Sesworebebi Seitana am dekretSi. aq swer
ia sul sxva, swored is, rasac moiTxovs b. veSapeli. aq iyo Tqmuli, rom
am dekretSi upiratesoba eZlevaT muSebs da moxeleni ki daviwyebulni
ariano. magram Sedarebaze da daviwyebaze Tu aris laparaki, aq pirvel
364
muxlSi pirvelad sweria moxeleebis Sesaxeb. am SemTxvevaSi saxelmwifo
moxeleni daviwyebulni ar arian. ase rom, Tu upiratesobazed da pir
velobazed miva saqme, davinaxavT, rom ukanaskneli adgili muSebs uka
via (veSapeli: me saerTo politikas vambob!) TviT saerTo politikaSiac
ase aris. es pirebi arian CvenSi erTnair pirobebSi. Tu profesional
ur Sromis unari dakarga, imas unda mieces daxmareba. umTavresi norma
aris 1000 man., SeiZleba 800 man., 700 man. da sxva. am SemTxvevaSi miRebuli
iqneba mxedvelobaSi materialuri mdgomareoba, romelSiac imyofeba
esa Tu is moxele. raT dakarga Sromis unari, ratom ar SeuZlian muSao
ba, yvela es awonil-dawonili iqneba da amisda mixedviT gadawydeba
moxeleTa sakiTxi. rac Seexeba imas, rom mxolod amiT vxelmZRvanelobT,
rom mxolod imaT miecemaT daxmareba, visac araferi moeZebneba, esec
marTali ar aris. marTalia winandel redaqciaSi es iyo, magram dRevan
del dekretSi es amoSlili aris. im SeniSvnaSi, sadac sweria, rom „Tu
saxsari ara aqvs“, ara sweria, „Tu araviTari saxsari ara aqvs“. saxsari
arsebobisa SeiZleba hqondes, magram es piri miiRebs daxmarebas. (veS
apeli: ras niSnavs?) rogorc mogaxseneT im pirebs, romelTac umsaxur
niaT 25-30 weliwadi, miecemaT Tu ara daxmareba? Tqven dasviT sakiTxi,
rom Tu umsaxurnia moxeles 25 w. da Sromis unari ar daukargavs, imasac
unda mieces daxmarebao da moiyvaneT magaliTi, rom erTi f.-t. moxele
ambobda, rom samsaxuridan wasvla minda, magram ver wavsulvar, radgan
SimSiliT movkvdebio. imas visac amdeni umsaxurnia da Sromis unari
ar daukargavs, saxelmwifo samsaxuridan ver gauSvebs. Tu wavida da
kerZo samsaxurSi adgili daikava da jamagiri miiRo, saxelmwifodan
is daxmarebas veRar miiRebs, magram wesdebaSi SevitaneT iseTi muxlic,
rom Tu adamians 25 weliwadi umsaxurnia, SeiZleba daxmareba miiRos.
(veSapeli: rasakvirvelia, valdebulebaa!). aq aris laparaki Sromis un
aris dakargvazed, Tu Sromis unari dakarga, miiRebs, Tu ar dakarga
da SeuZlia kidev imsaxuros, is ar miiRebs. aseTia es dekreti, romelic
Semotanilia Tqvens gansaxilvelad.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv
ganxilvazed. miRebulia da gadavdivarT muxlobriv ganxilvazed.
waikiTxeT.
fircxalaiSvili (kiTxulobs 1-l muxls).
Tavmjdomare. aris Semotanili winadadeba s.-d. fraqciisa, rom
pirvel muxlSi daematos Semdegi (kiTxulobs): „socialuri Semweo
ba sruliad ar miecema im pirT, romelnic msaxurebden Zveli reJimis
dros JandarmTa sammarTveloSi da damcvelTa ganyofilebaSi“.
vin aris winaaRmdegi am SeniSvnisa? vin aris momxre? SeniSvna
miRebulia da am SeniSvniT miRebulia 1-li muxli. gTxovT meore mux
li waikiTxoT. (meore muxli ukamaToT miRebulia). gTxovT waikiTxoT
me-3 muxli. (me-3 muxlic miRebulia). gTxovT waikiTxoT me-4 muxli.
(me-4 muxli miRebulia). gTxovT waikiTxoT me-5 muxli. (momxsenebeli
kiTxulobs me-5 muxls). am muxlis Sesaxeb Sesworeba aris Semotanili
365
s.-d. fraqaciis mier, rom me-5 muxlSi amoiSalos 1000 man. da Caematos:
daxmareba ar aRematos (ar ismis). vis surs sityva amis Sesaxeb? sityva
aravisa surs. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRebu
lia. vis surs sityva me-5 muxlis Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmdegi?
miRebulia. gTxovT waikiTxoT Semdegi muxli. (miRebulia me-6, me-7, me-
8, me-9, me-10, me-11 muxlebi). gTxovT waikiTxoT Statebi. (momxsenebeli
kiTxulobs Statebs). axla debulebis me-2 muxli. (momxsenebeli kiT
xulobs). me-26 muxli maqvs. ukacravad, Tqven visgan gaqvT miRebuli?
fircxalaiSvili. me 26 muxli maqvs – sabiujeto-safinanso komisi
am gadmomca. pirveli momxsenebeli oniaSvili iyo.
Tavmjdomare. maS me-26 muxli. vis surs sityva? sityva aravisa
surs? vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRebulia. gTx
ovT Semdegi waikiTxoT.
fircxalaiSvili. (kiTxulobs me-3 muxls).
Tavmjdomare. waikiTxeT Stati, romelic damtkicebulia.
fircxalaiSvili. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravisa surs. vin aris wi
naaRmdegi? aravin aris. miRebuli gaxlavT. waikiTxeT Semdegi.
fircxalaiSvili. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva saerToT dekretis Sesaxeb? sityva
aravis surs. vin aris winaaRmdegi? aravin aris. miRebulia da gadae
cema saredaqcio komisias. saboloo teqsti dResve mogxsendebaT. exla
iqneba dekreti saxalxo gvardiis mobilizciiT gamowveul xarjis
dasafaravad 55.400.000 man. gadadebisa. es dekreti daxurul karebSi
unda garCeuliyo, magram winadadeba gaxlavT Semotanili, rom sax
alxoT iyos ganxiluli da prezidiumsac araferi aqvs sawinaaRmdego.
momxsenebeli gaxlavT b. mdivani.
366
jeto komisiebma da orive komisebma erTxmad daadgina iSuamdgomlos
Tqven winaSe, rom es Tanxa iqmnas gadadebuli samxedro uwyebis gankar
gulebaSi.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis. vin
aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. gTxovT waikiTxoT.
s. mdivani. (kiTxulobs 1 muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris am muxlis winaaRmdegi?
aravin. muxli miRebulia. gTxovT waikiTxoT Semdegi muxli.
s. mdivani. (kiTxulobs me-2 muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? aravin. meo
re muxli miRebulia. vin aris saerTod mTeli dekretis winaaRmdegi?
aravin. maSasadame dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio komi
sias.
Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis sim. mdivans.
367
s. mdivani. (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? aravin. meo
re muxli miRebulia. vin aris saerTod mTeli dekretis winaaRmdegi?
aravin. dekreti miRebulia da misi saboloo teqsti mogxsendebaT
dResve.
368
5. pirveli zogadi ganxilva kanon-proeqtisa
saqarTvelos saxelmwifo bankis Statisa da
xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
369
direqtoris, gamgeobis wevrebis mowveva. cxadia gadidebuli aris
agreTve bankis gamgis jamagiri. ase rom, saSualod rom viangariSoT,
gamgeobis wevrTa jamagirebi mainc ar aRemateba sxva sakredito dawe
sebulebebSi mosamsaxure pirTa jamagirebs.
rac Seexeba uncros mosamsaxureebs – maTTvisac erTnairi mo
matebuli jamagirebi aris dawesebuli, vinaidan am umaRles Tanxidan
aRebulia erTnairi norma, erTnairi gradaciebi aris daculi. radga
nac es daarRvevda saerTo wess saxelmwifo bankis jamagirebisas, ami
tom uncrosi mosamsaxurenic ar arian gaTanasworebuli saerTod sxva
saxelmwifo dawesebulebebTa uncros mosamsaxureebTan. am mxriv aq
erTnairi wesi aris daculi Tavidan bolomde.
rac Seexeba xarjT-aRricxvis saerTo nawils – unda mogaxsenoT,
rom aq aris erTi muxli, romelic exeba respublikis gareSe warmomad
genlebis Seqmnas. saxelmwifo bankisaTvis finansiuri urTierTobis
dasamyareblad mezobel saxelmwifoebTan, aseTi warmomadgenloba
aucilebel saWiroebas warmoadgens. am warmomadgenlobas, romelic
eyoleba saxelmwifo banks, evaleba cnobebis miwodeba. ai am muxliT
navaraudevi aris gasavali 500.000 maneTi. aq aris kidev erTi sakiTxi,
romelsac Seexo saxelmwifo kontroliori. saxeldobr is, rom es
xarjT-aRricxva unda damtkicdes 1 maisidan. saxelmwifo kontroli
amis winaaRmdegi iyo, vinaidan Cveni weli iwyeba 1 ivnisidan. amisaT
vis safinanso komisia da TviT bankis sabWo daeTanxma imas, rom es xar
jT-aRricxva damtkicdes 1 ivnisidan, e. i. momaval sabiujeto wlis
dasawyisidan. xolo rac Seexeba bankis winaswar mosamzadebel xarjebs
– 100.000 maneTi – es Setanil iqna calke muxlad, saorganzacio xarjeb
is saxelwodebiT. Semdeg, rogorc mogaxseneT, mosamsaxure pirTa jama
girebi, romelic damtkicebuli aris sabiujeto komisiis mier, udris
4.207.000 maneTs da sx.
arc erTi muxli xarjT-aRricxvisa safinanso komisiaSi davas ar
iwvevs da im dadgenilebis Tanaxmad, romelic aqvs sabiujeto-safinan
so komisias amis Sesaxeb, me viTxov damfuZnebel krebis winaSe, rom es
iqnes miRebuli.
aq aris saxelmwifo kontrolis zogierTi SeniSvna arsebiTi xas
iaTisa. pirveli Seexeba imas, rom es yofiliyo miRebuli 1 ivnisidan.
amaze sabWo da sabiujeto-safinanaso komisia daTanxmden. maSasadame
es moTxovnileba saxelmwifo kontrolisa dakmayofilebuli aris.
rac Seexeba saxelmwifo kontrolis azrs, TiTqos saxelmwifo bankSi
mosamsaxureTa jamagirebi metad didi iyos, amis Sesaxeb me ukve mogax
seneT. es unda avxsnaT muSaobis specialuri xasiaTiT, romelic aqvs
saxelmwifo banks. sxvanairad SeuZlebeli iqneboda bankis mowyoba da
muSaobis dawyeba.
aseTive SeniSvna aris gamgeobis wevrTa jamagirebis Sesaxeb. aq
aris muxli proeqtisa, romliTac unda Seicvalos jamagirebi. Tav
is-Tavad cxadia, Tu ki Cven SevcvliT kanon-proeqtiT, sawinaaRmdego
370
araferi ar eqneba aravis.
rac Seexeba danarCen muxlebs xarjT-aRricxvisas – sakiTxi sastam
bo da sxva aseTebi – saxelmwifo kontrols miCneuli aqvs es SiSvel
cifrebaT da moiTxovda, rom bankis gamgeobas mieca TiToeul muxlze
dawvrilebiTi axsna-ganmarteba. me vacxadeb Tqvens winaSe, rom aseTi
dawvrilebiTi ganmarteba im muxlebis Sesaxeb, romlebic sakancelar
io xarjT-aRricxvas Seicavs, safinanso komisias miRebuli aqvs gam
geobisagan. maSasadame sadao aq sruliad aRaraferi aris. mTavroba
Si, Tavis-Tavad cxadia, es sakiTxi ar iqneboda ganxiluli, vinaidan
saxelmwifo banki pirdapir eqvemdebareba damfuZnebel krebas. ase
rom mTavrobis azri Cven ara gvaqvs.
Tavmjdomare. vis surs sityva sazogado msjelobisaTvis? sityva
aravis surs. kenWs vuyri. vinaa winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa?
winaaRmdegi aravinaa da saTanado vadis gasvlis Semdeg kanon-proeq
ti moxsendeba damfuZnebel krebas muxlobriv.
371
1200 marka TveSi, wliuraT maSasadame 14.400, rac Seadgens germaniaSi
myof yvela moswavleTaTvis wliuraT 377.099 maneTs.
aseve italiaSi. saerTod es Tanxa navaraudevi aris iqauri cx
ovrebis pirobebis mixedviT. advili SesaZlebeli aris rom SemdegSi
kidev dasWirdes uwyebas kvlav Suamdgomlobis aRZvra, rom gaRebul
iqnes damatebiTi Tanxa. am miznisaTvis sul naangariSebi iyo uwyebis
mier 11 milioni maneTi. am saxiT Semovida es kanon-proeqti saxalxo
ganaTlebis komisiaSi. ganaTlebis komisiam dawvrilebiT ganixila es
da miiRo mxedvelobaSi, rom Cveni kursi cvalebadi aris, – magaliT
ad, proeqtis Sedgenis dros marka Rirda 5 maneTi, dRes ki marka 7-8
maneTi Rirs, aseTive mdgomareobaSi aris yvela qveynebi. miiRo yvela
es mxedvelobaSi da daadgina 11 mil. gadidebul iqnas 12 milionamdi.
aseTi SuamdgomlobiT Sevida is safinanso-sabiujeto komisiaSi. saf
inanso komisiam arsebiTad gaiziara saxalxo ganaTlebis komisiis mo
sazrebani da daadgina, rom 11 milionis magivraT, rom axlo momvalSi
kidev damatebiTi xarjebi ar dagvWirdes, saxelmwifo xazinidan gaRe
bul iqnas 12 milioni maneTi da am SuamdgomlobiT Semodis sworeT
saxalxo ganaTlebis komisia damfuZnebel krebaSi.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva
aravis surs. vinaa winaaRmdegi muxlobrivi ganxilvisa? winaaRmdegi
aravinaa. gTxovT waikiTxoT pirveli muxli.
imnaiSvili. (kiTxulobs pirvel muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva am muxlis Sesaxeb? vinaa winaaRmde
gi? pirveli muxli miRebulia, gTxovT waikiTxoT meore muxli.
imnaiSvili. (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vinaa winaaRmdegi? winaaRmdegi
aravinaa. gTxovT waikiTxoT Semdegi.
imnaiSvili. (kiTxulobs me-3 muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva am muxlis Sesaxeb? vinaa winaaR
mdegi? winaaRmdegi aravinaa. me-3 muxli miRebulia. vinaa winaaRmdegi
saerTod mTeli dekretisa? winaaRmdegi aravin aris. dekreti miRebu
lia da saboloo teqsti dResve mogxsendebaT.
372
agraruli reforma jer ar aris gatarebuli, saWiroa jer-jerobiT
droebiTi gansakuTrebuli zomebi da amitom es dekreti droebiTi xa
siaTisa gaxlavT. is udidesi reforma, agraruli reforma, Cven unda
gavataroT cxovrebaSi rac SeiZleba Cqara, amaSi, me mgoni, yvela wev
rebi damfuZnebeli krebisa erTi azrisani arian. magram aq ambobdnen:
ar gagonila arsad, rom iseTi dava, romelsac samoqalaqo xasiaTi aqvs
sasamarTloSi ara swydebodeso. me mgonia, rom damfuZnebeli krebis
wevri b. gvazava, rogorc veqili, amaSi scdeba. sazogadod miwadm
flobelobasTan dakavSirebuli sakiTxi, agraruli reforma metad
rTulia da metad Zneli. Cven viciT kanoni, romelic arsebobda ramden
ime aTeuli wlebi da romelic miwadmflobelobasTan dakavSirebul
sakiTxebs sasamarTlos gareSe swyvetda, magaliTad miwis-mzomloba.
me vlaparakob iseT kanonze, romlis ZaliTac miwis gadamijvnis dros,
rodesac unda gamoirkves vin aris patroni, mflobeli miwisa, Tu ro
melime moqalaqe ganacxadebs Tavis uflebas gansazRvrul miwaze da
sxva am dros ar gauwevs mas davas, is miwa udaod im pirze iTvleba. Sem
deg Tqven SegiZlianT SemoitanoT sasamarTloSi yovelgvari sabuTe
bi, magram kanonis ZaliT es saqme veRar uSvelis, vinaidan gamijvnis
dros dava ar iyo gamocxadebuli, is miwa iTvleba imis sakuTrebad,
vinc ganacxada, rom Cemiao. erTi SexedviT es marTlac miuRebelia:
rogor moxda, rom adamians aqvs notariuli aqti, damtkicebuli aqvs
yovelgvari kanoni da amave dros miwa aqvs viRac SemTxveviT gamvlel
kacs. magram amaSia swored, batonebo, siZnele am sakiTxisa.
me mgonia, kanoni, romelic arsebobs ramdenime aTi weliwadi da
romlis winaaRmdeg jer araferi ar Tqmula, saWiro aris ufro naT
lad gamoirkves da aseTi kanoni kanonmdebelma aucilebel saWiroe
bad aRiara. amitom Cven amas ar unda dauZaxoT barbarosoba, rogorc
aq zogierTma wevrma damfuZnebeli krebisa sTqva, rom TiTqos, Tu sa
samarTlomde ar mivida agrarul reformasTan dakavSirebuli saqmee
bi, viTomda es aris barbarosobao. amas rodesac amtkicebs ara iuris
ti – es CemTvis gasakvirvelia. Cven viciT rom am reformis gatareba
xdeba gansakuTrebul organizaciebis mier. Tqven, iciT, rom am re
formis gatarebaSi monawileobas Rebuloben erobis organizaciebi.
ase rom reformis gatarebis dros Cven uzrunvelyofilni varT us
amarTlobidan, vinaidan TviT saqme iseT organizaciebis xelSi aris,
romlisagan Cven ar moveliT usamarTlobas. magram meore mxares ar
aqcevT yuradRebas. batonebo, agraruli reformis Sinaarsi imaSi
mdgomareobs, rom miwaTmflobelebs, Tavad-aznaurobas, mdidrebs
miwa unda CamoerTvas da gadaeces glexebs. Tavis Tavad cxadia, rom
rodesac gansazRvrul jgufs, wodebas, klass miwas arTmevT, isini
yovel RoniZiebas ixmaren, rom es saqme ar Catardes. ar dazogaven ar
aviTar saSualebas, rom Tqven xeli SegiSalon am reformis gatare
baSi da me Tqven gekiTxebiT: aseT sakiTxebis gadawyvetis dros, aseTi
udidesi reformis Catarebis dros, nu Tu Tqven ggoniaT, rom yoveli
373
sakiTxi, amasTan dakavSirebuli, unda gairCes sasamarTloSi? me mgo
nia ara. TviT reforma aris droebiTi. is unda gatardes rac SeiZle
ba Cqara. amitom dekretic droebiTia. vimeoreb, rom Cven viziarebT
debulebas, wamoyenebuls momxseneblis mier, magram Cven SeuZleblad
migvaCnia, rom am reformis gatareba gadavdvaT, an da sul ver Cava
taroT. da sasamarTloze gadacema yovelgvari davisa – es iqneba igive,
rom iseTi zoma, romelsac dRes Cven davadeqiT, mxolod sparsuli an
aRmosavleTuri Tu iqnebao. (maWavariani: samarTalma rogor SegaSin
aT ase?) me ki mogiyvaneT Tqven kanoni, kanonmdebloba, romelic arc
erT iurists arc dauweria da arc ulaparakia am ramdenime aTeuli
wlis ganmavlobaSi, vinaidan yvela grZnobda, rom miwis reformis, mi
wadmflobelobis sakiTxis gadasaWrelad aseTi kanoni, gansakuTre
buli kanoni, romelzedac me mogaxseneT, saWiroa da aucilebeli. am
itom Cven unda daveTanxmoT im zomebs, romlebsac dekreti gvaZlevs.
es zomebi droebiTia da Tu Tqven gindaT es reforma CavataroT, am
zomebs unda daeTanxmoT, miT umetes, rom organizaciebi, romlebsac
es gadaveciT, arian erobebi, qalaqis TviTmarTvelobebi da maTi gan
yofilebebi.
Tavmjdomare. sityva b. gvazavas ekuTvnis.
b. gvazava (e.-d.) batonebo, me xelmeored gamovdivar, imitom rom
ar SeiZleba ar mivaqcio Tqveni yuradReba im Sedegebs, romlebic Sei
Zleba mohyves am kanons. Tavdapirvelad gTxovT Cemi gamosvla ar daa
fasoT ise, rogorc partiuli gamosvla. kanon-proeqtis dafaseba, me
mgonia, ar unda iyos partiuli. Cven gamovdivarT saxelmwifos inter
esebidan da ara partiulidan.
es gancxadeba imitom aris saWiro, rom warsul krebaze gamovi
da b. xomeriki da daiwyo laparaki imaze, rom es miwis reforma aris
revoliucionuri aqtio, revoliucionur aqts ki gansakuTrebuli
pirobebi da gansakuTrebuli iaraRi unda, rom igi gatardes cxovre
baSio.
batonebo, es azri ar aris marTali. (xma: marTalia!). revoliucio
nuri aqti SeiZleba yofiliyo igi maSin, rom aq yofiliyo ara dam
fuZnebeli kreba, aramed amier-kavkasiis komisariati. maSin SeiZlebo
da geTqvaT, rom es aris revoliucionuri aqti, imitom, rom Cven ar
vicodiT rogori ZalTa ganwyobileba iqneboda amier-kavkasiaSi. Sei
Zleba gvgoneboda, rom es aris komisariatis survili da ara erovnuli
nebisyofa. magram mas aqeT, rac damfuZnebeli kreba gvaqvs, rac CvenSi
moxda arCevnebi, rodesac erma Tavisi survili gamosTqva – damfuZne
beli kreba aris gamomxatveli eris neba-survilisa da rodesac es
kanon-proeqti miRebuli aris damfuZnebeli krebis mier, am aqts aRar
aqvs revoliucionuri aqtis xasiaTi, aramed iman kanonis saxe miiRo.
amis winaaRmdegi SeiZleba viyoT, SeiZleba ara, – es sxva sakiTxia. ma
gram formalurad es kanoni aris yvelasaTvis savaldebulo, vinaidan
igi damfuZnebuli krebis mier aris miRebuli. amitom laparaki imaze,
374
rom es aris revoliucionuri aqtio – es yovlad miuRebelia. me vimeo
reb – es aris kanoni, savaldebulo yvelasaTvis da mTeli saxelmwifo
dainteresebulia, rom es kanoni gatardes cxovrebaSi ise, rogorc
amas kanoni moiTxovs. Tqven miiReT kanoni, gadaeciT saministros, aR
masrulebul Zalas, romelsac ufleba ara aqvs Sescvalos igi. esec
udao da ueWvoa, Tumca, rogorc iciT, mxolod am kanonis farglebSi
SeiZleba xSirad moxdes dava. da me gekiTxebiT Tqven, vin unda gad
awyvitos es dava? dava xom xdeba – es namdvilia, amis magaliTebi bevri
gvaqvs. magaliTad me namdvilad vici, rom zogierT adgilebSi qalebs
miuRiaT norma, zogierT adgilebSi ki ara. raSia saqme? ras niSnavs es?
yvelas erTnairad aqvs ufleba miRebisa, Tu ara? (xma: aqvT!). me gekiTx
ebiT, sad unda aRadginon am qalebma TavianTi ufleba? im qalebma, ro
melTac norma ar miuRiaT? bevri sxva magaliTic aris.
leCxumSi mTeli miwa meore kategoriad aris gamocxadebuli. pir
veli kategoria srulebiT ar aris. miuxedavad amisa erT kacs misces
mxolos 7 desetina. sad unda aRadginos man Tavisi ufleba? imave kacma
Tundac miiRo 7 des. kanonis ZaliT yvelas SeuZlian airCios Tavis sa
kuTrebidan miwa, romelic mas ekuTvnis da ergeba normiT. amis neba mas
ar mieca da misces riyeSi 7 des. sad wavides es kaci da sad aRadginos
Tavisi Selaxuli ufleba?
rogorc xedavT sakiTxi Seexeba uflebis dacvas, romelic gamom
dinareobs Tqven mier gamocemul kanonidan. aseTi magaliTebi bevria.
Tavi da Tavi kanonis rigianad gatarebaa.
aq Semodis saministro winadadebiT – am SemTxvevaSi sasamarTlo
saWiro ar ariso. saministro am SemTxvevaSi pasuxismgebeli ar aris,
TviT asrulebs kanons, magram iq, sadac atydeba dava, iq pasuxismgebe
li aris, magram ambobs, rom me sasamarTlo ar minda, me TiTon ganvasa
Civreb am saqmeebso.
iuristebma b. oniaSvilma da b. rusiam ganacxades, rom Cven Soris
ar moiZebneba ori iseTi adamiani, romelic principialurad uary
ofs sasamarTlos mniSvnelobaso. Tu es asea, raT undaT, rom gver
di auxvion sasamarTlos, romelTa daniSnulebac samarTlianobis
dacva aris? es yovlad SeuZlebeli aris. Tqvens yuradRebas amas mi
vaqcev, imave saministros mivmarToT: ra surogats aarsebT sasamarT
los magivrad? Tqven apirebT komisiis mowyobas, romelSiac Sedis
ori warmomadgeneli miwadmoqmedebis saministrosi, ori iusticiis
saministrosi da erTi erobaTa warmomadgeneli. sul xuTi kaci. ra sa
samarTloa es? ra xalxi iqneba es warmomadgenlebi? miwad-moqmedebis
saministro, Tavis-Tavad cxadia gagzavnis Tavis xelqveiTs – mdivans
an iuriskonsults, iusticiis ministri vis gagzavnis? me makvirvebs,
rom is TiTon aq ar imyofeba. b. iusticiis ministri, romelic aris
daraji samarTlianobisa, romelsac evaleba, rom darajad udgas sa
samarTlos, arc wined iyo aq da arc exla aris. (xma: is Tanaxmaa! kedia:
igi aq unda iyos, Cvens winaSe, damfuZnebeli krebis winaSe!). maSasa
375
dame, gverds uxvevs senats da unda gagzavnos Tavisi xelqveiTi komi
siaSi. batonebo, Tqven TiTon amoirCieT es senati didis SerCeviT da
daviT. imaT evalebaT uflebis da samarTlianobis dacva. exla modis
saministro da geubnebaT: nu indomebT Cven mier arCeul senats, rome
lic udidesi dawesebuleba aris, miatoveT es dawesebuleba da yvela
am saqmeebs me TviTon gavarCevo. magram xom SeiZleba, rom ministrma
TviTon Caidinos Secdoma? (kedia: kacni varT, batonebo!). maS vin unda
gaarCios es saqmeebi? TiTonve unda gaarCios? misaRebia es? Tu TiTon
ara, misi moxele Caidens. SesaZlebelia Tu ara aseTi proeqtis miReba?
Tqveni iuristebi amboben, rom principialurad vilaparako, princip
ialurad vilaparakebo. es yovlad miuRebelia.
me bodiSs vixdi, rom SegawuxeT da didi xani wagarTviT, magram
me mivaqcev yuradRebas meore moments. es is, rom viTomc senati re
formis cxovrebaSi gatarebas aferxebs. reforma ferxdeba da amitom
senats es saqmeebi unda CamovarTvaTo. am mxriv me moviTxove konkreti
uli magaliTi imisa, Tu rogor da ranairad aferxebs senati am re
formis gatarebas. (niniZe: mogiyvanT! mogiyvanT!). SeiZleba awi momi
yvanoT, magram jer aravis mouyvania, daasaxeleT cifri, Tu ramdeni
Civis, 1 an 2 procenti, gana es Seferxeba aris? garda amisa saCivariT
gana SeiZleba Seferxebuli iqnes saxelmwifo reforma? rogor Sei
Zleba saCivari, romelsac hqvian „жалоба“ SeaCeros senatma? saCivris
moqmedebis SeCereba ar SeiZleba. winaswari SeCereba SeuZlebelia,
es aras dros ar momxdara. xom ara ggoniaT, rom senati Zma-biWebiTaa
avsebuli? iq arian pirebi, romlebmac ician ra aris kanoni, ra aris
ufleba da ra aris reforma. rogor SeiZleba vifiqroT, rom agrar
uli reforma SeCerebuli iqneba senatis mier? (niniZe: vina sTqva es?).
Tu aravina sTqva, nu ambobT, rom es saqme Seaferxeso. aq araviTari
Seferxeba ar SeiZleba. senati ganixilavs saqmes da gaatarebs kanons,
Tu kanoni darRveuli ar aris, maSin aseT saCivars senati uyuradRe
bod dastovebs.
ai magaliTi: erTma kacma miiRo riye. ufleba aqvs airCios adgili
da is saministrom ver daakmayofila. (xomeriki: daasaxeleT, vin aris
is kaci?). vin aris is kaci, me ar vici. Tavi davaneboT im kacs, vTqvaT
me mergeba 7 desetina da Tqvengan miviRe 5 desetina, unda aRvadgino
Cemi ufleba sadme Tu ara? warmoidgineT, rom ukanonoba xdeba. senat
ma unda SeaCeros es ukanonoba. rogor ityvis b. ministri – Tu senati
kanonierad iqceva – es saqmeebi senats ar unda daeqvemdebaroso, ra
gindaT, ra gaqvT sawinaaRmdego misi? da Tu ukanonod iqceva, moiy
vaneT amis magaliTi.
exla me vekiTxebi b. ministrs, ra ainteresebs imas, kanonis dar
Rveva, Tu kanonis gatareba cxovrebaSi? im poziciidan, romelsac igi
icavs gamodis, rom ministri xeluxlebeli unda iyos maSin, rodesac
is kanons daarRvevs. SeiZleba aseTi iZulebiTi despotizmi SevqmnaT?
gamodis, rom ase aris! es aris Sinaarsi Tqveni kanon-proeqtisa? Tu
376
varRvevT, gverds vuxvevT senatis dadgenilebas, maSin movspoT sa
samarTlo. (b. CxikviSvili: rogor SeiZleba? sasamarTlo unda iyos!).
Tu bolSevikebs aqvT Taviseburi loRika, aqvT wesi gansaCivrebisa,
Tundac sasamarTlo ar aris, ratom ar unda gvqondes Cven? iq saCivari
SegiZliaT SeitanoT komisarTan, rom es da es moxele cudad iqcevao.
maSasadame maT aqvT erTnairi wesi gasaCivrebisa. Tu komisari cudaT
iqceva, SegiZliaT sabWoSi SeitanoT. miwad-moqmedebis ministrzedac
SeiZleba saCivaris Setana: ra saCivris mere? rodesac Seexeba es kano
nis Seusruleblobas, Tqven ambobT, rom ministrzed saCivris Setana
senatSi SeuZlebeliao. garda amisa, b. rusiam wamoayena erTi mosaz
reba gamijvnis Sesaxeb. b. rusiam am mosazrebas daupirdapira Tavi
si debuleba. aris mTeli rigi instanciebisa am saqmis gadasawyvetad.
b. rusias sityviT gamodioda TiTqos miwis mzomeli swyvets yvela
sakiTxs. (rusia: ar miTqvams eg!). Tu ar giTqvamT, unda sTqvaT, bato
no. rodesac gadamijvna aris, SeiZleba moxdes usamarTloba, magram
saqme mere gadadis olqis sasamarTloSi. iq aris dava da brZola. sa
samarTlos gamoaqvs Tavisi dadgenileba. da mere yovel mxares ufle
ba aqvs gadaitanos saqme palataSi, Semdeg senatSi. sami instancia aris
am saqmis warmoebaSi, rogorc yvela samoqalaqo saqmeebSi. aq ki aris
ubralo saCivari, romelic mxolod senatSi Sedis da es uyurebs dar
Rveuli aris Tu ara kanoni.
Tu Tqven ar gindaT, rom CvenSi gamravldes TviTneboba, Tu Tqven
ar gindaT damyardes Tavis dReSi samarTlianoba da miwasTan gaas
woroT Tqven mier miRebuli kanoni, is kanon-proeqti, romelic Se
motanili aris, uaryofili unda iqnes. im reformis kanonSi, romel
ic arsebobs, mTeli rigi uflebebisa aris, Tu maqsimumi ara, minimumi
mainc aris. mieciT ufleba moqalaqes es minimumi mainc daicvas da ar
iyos Zalmomreoba da usamarTloba. Tu am kanons miiRebT, es usamarT
loba ufro gaidgams fexs. garda amisa Tqven miiReT mxedvelobaSi is,
rom am mxriv Semotanili kanon-proeqti saxels ar gagiTqvamT sazR
var-gared. aqamdis Tavs viwonebdiT imiT, rom sasamarTlo damoukide
belia, rom gvaqvs erTnairi garantia samoqalaqo Tavisuflebisa. es
aucilebelia yvela demokratiul saxelmwifoSi. Tqven amas TandaTan
spobT yvelafers da amas yuradRebas ueWvelia miaqceven sazRvar-ga
reT da maSinve borot-moqmedeba daibadeba am saqmis irgvliv. erTi
ministri, ra gind patiosani kaci iyos, yvelas angariSs ver gauwevs, es
misTvis fizikurad SeuZlebelia, aRar SeeZleba kontroli gauwios
saTanado dawesebulebebs. maSasadame atydeba muSaoba sxva da sxva
dainteresebul pirebis da iseTi Sedegebi mohyveba, rac srulebiT
sasurveli ar aris. Tu yuri daugdeT Cems sityvas, me mgonia damt
kicebulia, rom aseTi saCivari srulebiT ar aferxebs reformis cx
ovrebaSi gatarebas. mxolod maSin, rodesac aSkarad aris darRveu
li moqalaqeTa ufleba, senati ityvis, rom darRveulia. es ufleba
ar aris kanonis da uflebis darRveva da es ar Seaferxebs kanons.
377
(kedia: es kanonis dacvaa!). diax! es kanonis dacvaa. magram kanoni imas
gulisxmobs, rom is kargad iyos gatarebuli. aq saxelmwifo samarT
lis umaRlesi interesis minimumi mainc unda iqmnas daculi. damfu
nebeli kreba movalea gamosces kanonebi da darajad udges maT wesi
er asrulebas. Cven gvyavs umaRlesi dawesebuleba – senati, romelic
amagrebs saxelmwifo samarTals. am senats unda gadaeces yovelgvari
saCivrebi. amitom me vfiqrob, rom es dekreti unda uaryofil iqnas.
(taSi er.-dem. skamebze).
Tavmjdomare. ukve 3 saaTi gaxlavT. reglamentis ZaliT kreba
unda Seswydes. magram aris winadadeba sxdomis gagrZelebis Sesaxeb.
winaaRmdegi aravin aris? ramden xans inebebT krebis gagrZelebas (xma:
oTx saaTamde!). sxva winadadeba ar aris. vin aris winaaRmdegi krebis
oTx saaTamde gagrZelebisa? aravin. maSasadame sxdoma oTx saaTamde
gagrZeldeba.
sityva ekuTvnis miwad-moqmedebis ministrs.
noe xomeriki (miwad-moqmedebis ministri). me megona, rom b. gva
zava Tavis msjelobas moandomebda im sakiTxis gamorkvevas, romlis
Sesaxeb pirvel sityvaSi ilaparaka. e. i. imis gamorkvevas – marTlac
uSlis xels Tu ara sasamarTlos wesiT saCivrebis garCeva agrarul
reformis gatarebas. da Tu es faqti damtkicdeboda, maSin b. gva
zavas miuReblad miaCnda es dekreti. magram man dRes gverdi aux
via am sakiTxs da daiwyo msjeloba umaRles samarTlianobis prin
cipze da sxvaze. Tqven unda SexebodiT imas, rom sasamarTlos wesiT
saqmis warmoeba xels ar SeuSlis agrarul reformas, Tqven es unda
dagemtkicebinaT. magram Tqven es ar inebeT; Tqveni msjeloba sagans
ar Seefereboda. marTlac, vin laparakobs, rom senati winaaRmdegi
iqneba reformisa, is xels SeuSlis mis ganxorcielebas da sx? amaze
ar iyo laparaki. aq laparaki iyo sasamarTloSi saqmis garCevis we
sis Sesaxeb. sakiTxi imaSi mdgomareobda – aferxebs Tu ara, amaSi,
mgoni, gansxvavebas dainaxavdiT. es ori debuleba sxva da sxvanairia.
Tqven pirvel sityvaSi ganacxadeT, rom sasamarTlos ar aqvs ufle
ba SeaCeros saministros gankargulebao (gvazava: winaswar!) da ro
melma sasamarTlom Caidina es. es Caidina quTaisis saolqo sasamarT
los ganyofilebam. saCivari Setanili iyo Sorapnis mazris vinme
abduSeliSvilis mier. sasamarTlos adgilobriv ganyofilebas aqvs
ufleba SeaCeros administraciis gankarguleba, Tu saCivari aris Se
tanili. (xma: marTalia!). maSasadame, yvela saCivari, – me iuristi ara
var, magram es vici – Sedis saolqo sasamarTloSi, ara marto senatSi,
aramed TviT momrigebel mosamarTlesTan; saCivari Sedis ara marto
ministris moqmedebis Sesaxeb, aramed agreTve erobis saadgil-mamu
lo ganyofilebis Sesaxebac. da yvela am saqmis Sesaxeb sasamarTlos
SeuZlian gamoitanos dadgenileba. es aCerebs Tu ara reformas?
usaTuod aCerebs! aq mniSvneloba aqvs imas Tu ra STabeWdilebas
moaxdens mcxovreblebze es garemoeba – ras ifiqrebs is glexi, ro
378
melsac miwas arTmevT da imave dros ar aZlevT. aseT SemTxvevas eqne
ba adgili. aseT pirobebSi ki reformis gatareba rogor SeiZleba,
da rogor SeiZleba, rom xalxi aseT reformas ndobiT moepyras. (ma
Wavarianis replika ar ismis). sasamarTlo SeiZleba daeTanxmos mom
Civans da SeiZleba arc daeTanxmos. me moviyvan Semdeg SemTxvevas,
saidanac sCans rom senati saqmis garCevisas Cven dagveTanxma. ase
rom, b. maWavarians replikas ukan daubruneb – Cven sasamarTlosi ar
gveSinia. im SemTxvevebs, romlebic b. gvazavam daasaxela, adgili ar
qonia. da roca sasamarTlos, kerZod senatis msjelobis sagnad gaxda
Cveni moqmedeba, man gagvamarTla. magram saqme gamarTleba-gamtyune
baSi ki ar aris, aramed reformis gatarebis gaWianurebaSi, SeCere
baSi. es unda gaigoT Tqven. roca gaigebT, maSin sabuTebi, romlebic
b. gvazavam wamoayena, gabaTildeba. Cven ar vebrZviT sasamarTlos da
arc aravin aris winaaRmdegi, rom saerTod yoveli samoqalaqo dava
gairCes sasamarTlos wesiT. gansakuTrebuli mdgomareoba, romelic
Seqmnili aris imiT, rom Cven gvinda gansazRvrul vadaSi gavataroT
reforma, gvaiZulebs am wess gverdi auxvioT, mas maSin eqneba mniSvn
eloba. (gvazavas replika ar ismis). Tqven, b. gvazava, moiyvaneT iseTi
SemTxveva, romelsac adgili ar qonia. Tqven, albaT, rogorc veqils
gqondaT saqme, magram am saqmis mTeli sabuTebi ki ar gqoniaT xelT. me
vacxadeb, rom arc erTi SemTxveva ar yofila imisa, rom saministros
uari eTqvas saCivarze, romelic normis uflebis darRvevas Seexeba.
marTalia, iyo SemTxveva, rom soflis komisiebma dauSves ukanonoba
– ar misces ufleba adgilis arCevisa, magram roca saministromde
aRwevda es saCivari, Cven mas yuradRebas vaqcevdiT. kanonis ZaliT,
yvelas aqvs ufleba normis arCevisa. mxolod iyo SemTxvevebi, rom
memamule irCevda erT naWers, da Semdeg Txoulobda sxva naWers, gan
sakuTrebiT reformis gatarebis faqts uyurebden ise, ara serio
zulad da amitom arCevasac iseT did yuradRebas ar aqcevden. roca
dainaxes, rom aq seriozuli saqme aris da TamaSi ar SeiZleba, maSin
moagondaT, rom yofila sxva adgili, romelic ukeTesi aris. aseT
SemTxvevaSi, Cven valdebulni ar viyaviT xelmeored gadagveSala
Zveli sabuTebi, gagverCia da ganmeorebiT gagvewia is muSaoba, rome
lic ukve gvqonda. magram sxva SemTxvevaSi, roca moqalaqe Cioda misi
uflebis darRvevaze, Cven uari ar gviTqvams.
b. gvazava kiTxulobda: ramdeni SemTxveva gaqvT aseTi sakiTxebi
sao. me aq cifrebi ar momitania, magram aseTi SemTxveva albaT aso
biT da aTasobiT ganisazRvreba. jer saministroSi aseuli saCivre
bia dRes. da Tu miviRebT mxedvelobaSi imas, ramdeni aris erobebSi
da ramdeni saministromde ar misula, maSin Tqven unda daaskvnaT,
rom iSviaTia SemTxveva imisa, rom saCivari ar iyos. saCivari Sei
Zleba iyos yovelTvis. saCivari qarTveli kacis bunebaSi aris. gan
sakuTrebiT, quTaisis guberniaSi ar yofila SemTxveva, rom saCivari
ar aReZraT da roca ganawilebaze midgeba saqme, maSinac iqneba aseTi
379
movlenebi. sasamarTlom rom gamoitanos dadgenileba, rom SeCerdes
mamulis CamorTmeva, maSin Seiqmneba iseTi pirobebi, rom agrarul
reformis gatareba SeCerdeba. mxolod am mosazrebiT SemovdivarT
winadadebiT, rom agrarul reformasTan dakavSirebuli saCivre
bi ar gairCes sasamarTlos wesiT. (veSapeli: ramden xans gaaTavebT
reformas?) ramden xansac SevZlebT!
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. samson dadians.
s. dadiani (s.-f.) batonebo, damfuZnebel krebis wevrno!
mogexsenebaT, rom Cven didi xania gvaqvs senati da es senati mo
qmedebs im kanonisa da debulebis mixedviT, romelic damfuZnebelma
krebam miiRo.
es Cven mier miRebuli kanoni uwodebs am senats „uzenaess sasamar
Tlos“. unda aRvniSno, rom es termini „uzenaesi“ sruliad ar Sees
abameba rac am dedamiwaze arsebobs. „uzenaesi“ ewodeba imas, rac iq,
caSi egulebaT, magram faqtia, rom senatia respublikaSi is umaRlesi,
„uzenaesi“ sasamarTlo dawesebuleba, romelsac im usruli debule
biTac dakisrebuli aqvs ara marto sakasacio saCivaris ganxilva, ara
med yurisgdeba kanonierebisa da kanonebis sworad Sesrulebisa.
erTs udides da mTavars daniSnulebas senatisas Seadgens ganxil
va ministris moqmedebisa.
es dekreti, romelic Cvens gansaxilvelad warmodgenilia, exeba
swored am debulebas da hqmnis windaxedulebas arsebul kanonTan.
didxans ar SevCerdebi am dekretis kritikaze iuridiulis Tval
sazrisiT, radgan es Cemze win molaparakeebma sakmaod gaaSuqes da
TiTon momxsenebelic aRiarebs, iuridiulis TvalsazrisiT dekreti
miuRebuliao.
erTad-erTi argumenti, mosazreba am dekretis gasamarTleb
lad b-n momxsenebelma is moiyvana, rom agraruli reforma ferxde
ba, radganac aRmasrulebel organoTa da ministris dadgenilebebs
sasamarTlos wesiT asaCivreben da saqmis warmoeba sasamarTloSi ki
Zlier Wianurdebao.
erTad-erTi mosazrebaa es am dekretis sasargeblod da samwux
arod, isic ar aris marTali.
rac unda gaWianurdes saqme, senati saqmes TveobiTac ki ver gaagr
Zelebs da me gamikvirda, rodesac momxsenebelma ganacxada: samoqalaqo
saqmeTa warmoebis wesebi iseTia, rom wlobiT grZeldeba sasamarTlo
Si saqmeo.
batonebo, agrarul reformasTan dakavSirebuli dava moqalaqe
Ta Soris da moqalaqesa da sazogadoebriv saTanado organizaciaTa
Soris adis ministrTan da mxolod ministris ukanaskneli ganaCenis
gasaCivreba SeiZleba pirdapir senatSi. senatSi ki araviTari instan
cia ar arsebobs saadministracio ganyofilebisa da senatis sakasacio
departamentTa sazogado krebis garda da aq ki TiTqmis SeuZlebelic
aris erT an or Tveze meti gaCerdes saqme.
380
amas garda, ministris dadgenilebis gansaCivreba senatSi ver
SeaCerebs ministris dadgenilebis ZalaSi Sesvlas da, maSasadame, re
formis gatarebis Seferxebaze laparaki aq zedmetia.
es rom asec iyos, rom aCerebdes kidec ministris dadgenilebis
Sesrulebas senati da es Tu aferxebs agraruls reformas, amisaTvis
sakmarisi iyo mxolod aseTi Sesworeba debulebaSi: ministris gankar
gulebis senatSi gansaCivreba ar aCerebs gankargulebis ZalaSi Ses
vlaso da sruliad ar iyo saWiro iseTi dekreti, romelic sruliad
aqarwylebs senatis daniSnulebas da mniSvnelobas da arRvevs arse
bul kanons, Tqven mierve miRebuls.
senatis debulebis meeqvse muxli ambobs, rom senats ufleba aqvs
SeaCeros an sruliad gaauqmos iseTi gankarguleba, dadgenileba,
cirkuliari, romelic ewinaaRmdegeba kanons. SeiZleba vinmem if
iqros, rom raki es dekreti ar auqmebs am muxls, kidev iyos saSualeba
ukanonobis SeCerebis da mospobisao.
magram es ase ar aris. is wvrilmani SemTxvevebi, romelnic iwveven
davas agraruli reformis gatarebis dros iseTi xasiaTisani arian,
rom senati Tavis Tavad, TiTon ver aRZravs saqmes, TiTon ver Caereva
saqmeSi.
magaliTad, gayril Zmebs mieces Tu ara cal-calke norma, da mieces
Tu ara ZmasaviT norma, an gamoyofil Svils aqvs Tu ara norma, an rome
li kategoriisa esa Tu is miwa, an kidev SeuZlian Tu ara moqalqes Ti
Ton airCios, Tavis gayofils miwaze da sx. da sx. eseni da am sakiTxebSi
Tqven mier damtkicebuli kanonis darRveva unda gaasaCivros TiTon
iman, visi uflebebia darRveuli, TiTom senatma ki es ar icis da verc
TiTon aRZravs am saqmes da maSasadame, rodesac Tqven am dekretiT
moqalaqes uspobT saSualebas da uflebas romelic mas aqvs senatis
debulebis 24 muxlis meore punqtis ZaliT, Tqven hqmniT did asparezs
moqalaqis uflebaTa da interesTa Selaxvisas da uspobT saSualebas
es darRveuli ufleba man sasamarTlos wesiT aRadginos. rodesac
Tqven am dekretiT senats acliT, arTmevT erTs mTavars daniSnulebas,
rom Sin kanonierebas adevnos Tvalyuri, Tqven amefebT saxelmwifoe
briv da sazogadoebriv organoebis da TviT ministris TviTnebobas.
meore miRebuli mxare am dekretisa iuridiulis da, Tu gnebavT,
kanonmdeblobis wesiT TvalsazrisiT ar gaxlavT, rom aq irRveva is
saukunoebiT ganmtkicebuli principi, romelic iarsebebs yovelTvis
da yovelgan, sanam arsebobs uflebrivi saxelmwifo da saxelmwifoe
brivi organizacia.
es debuleba, es principi aris is, rom kanonis Zala aqvs manamdis,
sanamdis igi kanonieris wesiT gauqmebuli ar aris; an da sxvanairad,
kanonis gauqmeba SeiZleba mxolod im wesiT, ra wesiT igi iyo miRebu
li, da ai aq Tqvena gsurT kanoni gaauqmoT, SecvaloT dekretiT. yov
el SemTxvevaSi aseTi wesi Cven ara gvaqvs da amas kanon-proeqti unda
erqvas da ara dekreti.
381
magram batonebo, CvenTvis formalur iuridiul mxares sakiTxisas
ara aqvs gadamWreli mniSvneloba.
me minda es dekreti ganvixilo saxelmwifoebrivi uflebis Tval
sazrisiT.
arsebobs erTi didi debuleba iurisprudenciaSi, romelic am
bobs „yvela Tanasworia kanonis winaSe-o“, e. i. yvela erTnairad agebs
pasuxs kanonis winaSeo, Tu rodisme, romelime reJimSi hqonda mniS
vneloba am debulebas, Cvens droSi da demokratiuls respublikaSi
es principi erTi udidesi principia Tanasworobisa da samarTlia
nobisa.
Zvelad, mefeebis dros, absoliutizmis xanaSi, ar arsebobda sinam
dvileSi, ar xorcieldeboda cxovrebaSi es moTxovnileba, vinaidan
mefe TviT iyo kanoni, igi kanonis maRla idga.
absoliutizmis dros mefe, monarqi arc TiTon agebda pasuxs kano
nis winaSe da arc misi moxeleni da es upasuxismgebloba, droTa viTare
baSi TandaTan Sesustebuli, Cvens droSiac movida im saxiT mainc, rom
moxelis micema pasuxis gebaSi ar SeiZleba misi ufrosis neba-daurTve
lad da agreTve moxelis Seuracxyofa isjeboda ufro sastikad, vidre
ubralo moqalaqisa. da asec unda yofiliyo, radganac maSin arsebobda
gauvali kontrasti saxelmwifosa da moqalaqeTa, xalxis Soris. mTeli
saxelmwifo Tvis aparatebiT da mTeli mosaxleoba, Cinovnikebi maRla
idgnen xalxze, ukontrolod da upasuxismgeblod ganagebden maT, isi
ni batonobden da xalxi iyo mxolod qveSevrdomi.
magram es absolutizmi, is upasuxismgebloba, TviTmpyrobeloba
mospo revoliuciam da unda moispos maSasadame moxeleTa privilegie
bi maTi upasuxismgeblobis saxiT.
rodesac Tqven am dekretiT ministrs anTavisuflebT Tqveni „uze
naesi sasamarTlos“ winaSe pasuxismgeblobisagan, rodesac misi „dad
genileba, gadawyvetileba, gankarguleba“ rogorc am dekretSia naTq
vami, uryevel WeSmaritebad migaCniaT, aq Cvena gvaqvs saqme im Zvel
absoliutizmTan, rodesac moxele, ministri kanonis maRla idga.
es sakiTxi, batonebo, uaRresad didi mniSvnelobis sakiTxia. didi
saintereso istoria aqvs safrangeTSi magaliTad, sakiTxs „ministris
moqmedebis gasaCivrebisas“.
es sakiTxi mniSvnelovani sakiTxia saxelmwifoebriobis demokra
tizaciis ganviTarebaSi da rodesac safrangeTis parlamentSi da
sazogadoebaSi daibada igi, mas gamoexmaura TiTqmis yvela odnav
mainc liberaluri mecnieri da politikuri moRvawe.
1895 wels senatori beranJe ebrZoda ministris upasuxismgeblo
bas da ambobda: „es saxelmwifos xelisuflebis umcdarobis da ucod
velobis doqtrinis gamefebaa... es feodaluri debulebaa da Cvens
dros igi ar Seeferebao“.
1895 wels deputati JorJ berri da viviani icavden saxelmwifos
pasuxismgeblobas, rodesac kerZo moqalaqis uflebebi iCagreboda...
382
(xmebi social-demokratebisa: iq burJuaziuli parlamentic swored
ise ucqerda am sakiTxs, rogorc Tqven, is parlamenti ar daeTanxma
am deputatebs da man pasuxismgeblobisagan gaanTavisufla Sina
gan-saqmeTa saministro im areulobiT momxdar zaralis anazRaure
bisagan, rasac adgili hqonda laTinTa ubanSi.
magram cxovrebam aiZula saxelmwifo sabWo, safrangeTis uma
Rlesi sasamarTlo dawesebuleba da man Tavisi praqtikiT SemoiRo
saxelmwifos pasuxismgebloba samoqalaqo uflebis wesiT. mTeli
rigi Tavisi ganaCeniT 1902 da 1903 wels man moqalaqis winaSe pasuxi
agebina respublikis umaRles moxeleebs da es, rogorc burJuaziul
ma mecnierebma, agredve yvelam, vinc ibrZoda saxelmwifos demokra
tizaciisaTvis, xalxosnobisaTvis, progresiul movlenad dasaxa.
ministris dadgenilebis gasaCivreba „SezRudvaa aRmasrulebeli
xelisuflebisa, igi saxelmwifos xelisuflebas aclis diskreciuls
da pirads, maSasadame monarqiuls xasiaTs da sasamarTlosi es ufle
ba evoliuciaa demokratiuli reJimisao“, ambobs maqsim lerua. (l.
naTaZe: Zalian momzadebulxarT!). diaR, me aq yovelTvis momzadebuli
gamovdivar da vlaparakob imas, rac vici, Tqven ki laparakobT imaze,
rac ar iciT.
am dekretis ganmartebiTs furcelSi moyvanili aris stolip
inis magaliTi. iman Tavisi agraruli reforma gamoacala sasamarT
los da administratiulad ganaxorcielao. diaR, es ase iyo, magram
Tu stolipinis magaliTs hbaZavT, raRa siglaxeSi hbaZavT! im Zvels
reJimSiac ki iyo SemTxveva, rodesac ruseTis senatmac agebina moxe
les pasuxi samoqalaqo uflebis wesiT. Sors rom ar wavideT, am aTi
Txutmeti wlis winad erTma foTelma tyis mrewvelma vinme beseliam
ganasaCivra saxelmwifo mamulebis gamgis, kovaCis moqmedeba da sen
atma daadgina, rom beselias anazRaureboda zarali, romelic mas
miayena moxelis ukanono moqmedebam. (k. niniZe: komisiaSi mobrZan
diT da iq ilaparakeT!) me ara var wevri im komisiisa, romelmac es
dekreti ganixila, magram Cemi amxanagi iyo iq da man ganacxada... (xmebi:
ar gahkarebia). agraruls komisiaSi Cveni fraqciis warmomadgenelma
ganacxada, rom aucileblad saWiroa daCqardes agraruli reforma,
yoveli zoma unda miviRoT, rom igi davasruloTo, magram arsebuli
kanonebi gadalaxeT da TviTneboba daamyareTo, amas ver ityoda.
batonebo, Tqven am dekretiT RalatobT Tqvenve praqtikas. Tqven
iciT, rom mTavrobam aunazRaura afxazeTSi denikinTan omis dros
mcxovreblebisadmi miyenebuli zarali. marTalia, zarali aunaz
Raures ServaSiZeebs da sxva Tavadebs da glexebisaTvis dRevandlam
dis araferi miuciaT, magram es saqmes ara scvlis, da me Tqven gekiTx
ebiT ra uflebiT da ra mosazrebiT Caidina es mTavrobam? ueWvelia im
mosazrebiT, rom moqalaqes aqvs samoqalaqo sarCelis ufleba saxelm
wifosadmi da es swori azria, magram am dekretiT Tqven am swor xazs
uxvevT. (k. niniZe: es ar Seexeba am sakiTxs?) ubedurebac is aris, rom
383
Tqven vera grZnobT, rom es sakamaToa, sakiTxi uaRresad konstituci
is da saxelmwifos uflebis sakiTxia, Torem me ara mgonia ase iolaT
moqceoda mas.
batons momxsenebels aq social-demokratTa fraqciis warmomad
geneli rusia mieSvela da mas erTad-erTs mosazrebas erTi mosazreba
miumata, magram veraferi ki ver Semata.
b. rusiam moiyvana magaliTi Zveli miwis mzomelisa, miwebis „day
orRnis“ istoriidan, magram araferi saerTo am sakiTxTan imas ara
aqvs. (rusia: gageba unda?). diaR b-no rusia, gageba unda da Tqven is
kanoni ver gagigiaT. b. rusia brZanebs, rom miwis mzomeli visTvisac
Cayrida naxSirs, visac mouzomavda, miwac imisi iyo, rac unda nasy
idoba hqonoda meoresao. es ar aris ase batonebo, miwis mzomeli (zem
lemeri) TiTon sabolood arafers swyvetda da yvelas SeeZlo davis
gancxadeba da davis gansaCivreba sasamarTloSi TviT senatamde. ase,
rom miwis sakuTrebis sakiTxs miwis mzomeli ki ar swyvetda, aramed
sasamarTlo da Cvenc amas moviTxovT, rom arc Temi, arc erobis sxva
erTeuli da arc ministri ar iyos samoqalaqo davis gadamwyveti da
msajuli, vinaidan SeuZlebelia erTi da igive swyvetdes, samarTli
ania da kanonieri Tu ara misi dadgenileba; amisaTvis aris dawesebu
li sxva organo, „uzenaesi sasamarTlo“, senati. b. rusiam ganacxada,
rom ndoba unda gamoucxadoT erobaso. rasakvirvelia, eroba xalxis
arCeulia da maSasadame misi ndoba mas aqvs, magram aq ndobis sakiTxi
ara sdgas. ndobaze, rom iyos saqme, senats ki ar unda gamoucxadoT
ndoba?
aq Cven vlaparakobT imas, rom erobis gamgeobac da ministric
SeiZleba Secdnen. an Segnebulad ukanonoba Caidinon da unda iyos
garantia, rac SeiZleba meti garantia gvqondes, rom es Secdoma ga
moswordeba im organos mier, romelic mowodebulia kanonierebis
dasacavad, e. i. senatis mier.
batonebo, ministri xom papi ar aris, romelsac kaTolikeTa ekle
siam mianiWa ucodveloba da umcdarobis Tviseba! da ai radganac min
istri SeiZleba Secdes, mis „dadgenilebas, gadawyvetilebas da gan
kargulebas ar unda mivaniWoT „uzenaesi samaTlianobis“ iarliki.
vimeoreb agraruli reforma unda male dasruldes, magram sam
wuxarod am dekretiT igi ar daCqardeba. vinaidan TiTon Tqvens agra
ruls kanons aqvs organiuli nakli. igi cudi, uvargisi kanonia da
ramdenic unda gaukeToT mas axal-axali naWrebi, is uvargisi materia
mas mainc ver daimagrebs.
uvargisia Tqveni kanoni, magram Cven im debulebas vicavT, rom
sanam igi ar gauqmebula, unda Sesruldes rogorc kanoni moiTxovs.
SeiZleba mkiTxoT, maS rogor unda mogvardes es udidesi reformao
da me getyviT, rom saTanadoT da sasargebloT miwis sakiTxi mxolod
maSin gadawydeba, rodesac miiRebT Cvens gegmas. (xmebi nacional-dem.
skamebidan: socializmia?). diaR, miwis sakiTxi mxolod socializaci
384
iT gadawydeba da manamde ki bevri wlebi gaivlis da miwis sakiTxi mog
varebuli ar iqneba.
me ar vityvi imas, rom b. xomeriki miiswrafodes tiraniisaken,
mtarvalobisaken, TviTnebobisaken, magram es dekreti iseTi magali
Tia, iseTi precendentia, romelic niadags umzadebs mtarvals, ti
rans, vinaidan sadac upasuxismgeblobaa, iq tiraniaa.
Tu dRes b. xomeriks unda moqmedebaSi pasuxs ar agebdes, ratom ar
SeiZleba xval da zeg sxva ministrebic movidnen aseTive dekretiT?
didmniSvnelovani saministroa miwad-moqmedebis saministro, magram
sxva saministroebic didmniSvnelovania, – gamoacaleT romelime
saministro misi dargiT saxelmwifos da mTeli meqanizmi moiSleba.
an riTia b. ramiSvili b. xomerikze naklebi? ratom ar SeiZleba, rom
exla b. ramiSvili movides da mogvTxovos, vinaidan Cemi dadgenile
baTa, gadawyvetilebaTa da gankargulebaTa gansaCivreba aferxebs
marTva-gamgeobas da aWianurebs saswrafo zomebs, momeciT neba me Ti
Ton viyo Cemi Tavis msajuli da pasuxs nu magebinebT sasamarTlos da
senatis winaSeo?
Cven gvqonda SemTxveva dagvenaxa, ramdenaT saxifaToa precenden
tis Seqmna.
Tqven gaxssovT, rom gzaTa-saministros uwyebas miveciT ufleba
gzaTa departamentis direqtors moeca ganmarteba ministris magier
damfuZnebel krebisTvis am tribunidan. didi xani ar gasula amis Sem
deg, rac b. ramiSvilma aq moiyvana fosta-telegrafis olqis ufro
si moxele da ganacxada, Cems magier es „Cemi moxele“ mogcemT pasuxso,
rodesac Cven protesti ganvacxadeT, rom reglamentiT moxeles, ara
deputats ufleba ara aqvs damfuZnebel krebaSi gamovideso, Tqven
migviTiTeT b-WiWinaZe: raki gzaTa departamentis ufross aqvs ufle
ba da Tqven amas daTanxmdiT, am ufrossac unda hqondeso.
amnairad batonebo, es dekreti arc iuridiulis da arc demokra
tiuli saxelmwifos uflebis TvalsazrisiT kritikas ver uZlebs,
arc cxovrebis praqtika moiTxovs mas aucileblad, vinaidan miwis
reformis daCqareba sxva saSualebiTac SeiZleba da amitom igi unda
uaryofili iqnes.
Tavmjdomare. cota dro dagvrCa. saboloo teqstebi mogxsende
baT da sxdoma daxuruli iqneba. momxsenebeli gaxlavT qr. SaraSiZis
asuli.
qr. SaraSiZis asuli kiTxulobs dRiur wesrigSi aRniSnul 1, 2, 3
da me-4 sakiTxSi sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs.
Tavmjdomare. vis nebavs sityva saboloo teqstebis Sesaxeb? sity
va baton imnaiSvils surs.
n. imnaiSvili (s.-d.) saerToT saredaqcio komisia akeTebs iseT Ses
worebebs, romlebic miuRebelia. magaliTad: TiTqmis yvelgan mrav
lobiTi ricxvis magivrad mxolobiT ricxvs xmarobs. xandaxan ar aris
misaRebi. (dadiani: magaliTi! magaliTi!). unda gadaxedoT saboloo
385
teqstebis masalebs da magaliTs iq naxavT. rac Seexeba dabolovebas
ukanasknel SemTxvevaSi „oficialuri“-s magivrad „oficiali“, „so
cialuri“-s magivrad „sociali“, zogjer es misaRebia, rodesac es
saqmes ar avnebs, magaliTad „oficialuri“-s magivrad SeiZleba kidev
„oficiali“, magram am SemTxvevaSi „socialuri“-s magivrad „sociali“
miuRebelia.
Tavmjdomare. sityva xom aRaravis surs? sityva momxsenebels
ekuTvnis.
qr. SaraSiZis asuli. me mgonia, rodesac romelime wevri ar eTanx
meba saredaqcio komisiis romelime debulebas, unda gamovides da
tribunidan windawin unda ganacxados, Torem exla Sesworeba imisa,
rac miRebulia, dagvianebuli aris. rac Seexeba mravlobiTi da mx
oloobiTi ricxvs, sazogadod qarTuli enis buneba moiTxovs da ufro
egueba mxoloobiT ricxvs. (niniZe: kanoni ar iguebs!). Tu ar iguebs,
maSin gTxovT, aseTi Sesworebebi maSinve SeitanoT xolme. rac Seexeba
„socialursa“ da „socials“, b. imnaiSvilma ganacxada, rom „oficiali“
kidev SeiZleba, magram „sociali“ ki arao. Cven ar vRebulobT keTilx
movanebis mosazrebas. me mgonia, rom qarTuli enis kanonebis mixedviT
SeiZleba vixmaroT sociali da ara socialuri. (gvazava: marTalia!).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmedgi? (xmebi: komi
siis Sesworeba gavida, komisiis! kedia: komisiam gaimarjva! maWavari
ani: socialisturi xelebi damarcxden!).
Tavmjdomare. xmis umravlesobiT miRebulia komisiis Sesworeba.
exla moismineT Semdegi dRis wesrigi. (mdivani kiTxulobs). sxdomas
daxurulad vacxadeb.
sxdoma naSuadRevis 4 saaTze ixureba.
386
damfuZnebeli kreba
sesia meore
mecxramete sxdoma
(19)
Sinaarsi:
387
Tavmjdomareobs damfuZnebeli krebis Tavmjdomaris amxanagi
eqvTime TayaiSvili.
mdivnobs damfuZnebeli krebis mdivani k. jafariZe.
sxdoma iwyeba dilis 11 saaT. 15 wuTze.
Tavmjdomare. sxdomas gaxsnilad vacxadeb. mdivani mogaxsenebT
komisiaSi gadasacem kanon-proeqtebs da dRiur wesrigs.
mdivani (kiTxulobs komisiaSi gadasacem kanon-proeqts).
dRiuri wesrigi:
388
9. dekreti – tfilisis sasaxlis sakanonmdeblo dawesebulebis sa
binadrod aRiarebisa. momxsenebelia kon. jafariZe.
10. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – jaSuSobisaT
vis sabrZolvelad damzveravi nawilis Tanamdebobis pirTaTvis saga
momZieblo miniWebis Sesaxeb. momxsenebelia ios. maWavariani.
11. moxseneba – saqarTvelos senatis 1919 wlis ganmavlobaSi moq
medebis Sesaxeb. momxsenebelia k. jafariZe.
Tavmjdomare. pirveli sakiTxi gaxlavT gangrZoba msjelobisa ag
rarul reformasTan dakavSirebul dava-saCivris sasamarTlosagan
CamoSorebis Sesaxeb. sityva ekuTvnis b-n Sengelaias, leons.
l. Sengelaia. (s.-r.) batonebo! agraruli sakiTxi saerTod da
kerZod is agraruli reforma, romelic dRes CvenSi tardeba, yov
elTvis iwvevs azrTa Sexla-Semoxlas da cxare kamaTs. es aucileb
lad asec unda yofiliyo, radgan Cveni qveyana sameurneo qveyana
aris, eris umTavresi simdidre da avla-dideba aris miwa da aramc Tu
agraruli reforma, aramed yoveli am reformasTan dakavSirebuli
sakiTxi unda iwvevdes uTanxmoebas da davas. amiT aixsneba is gare
moeba, rom am dekretis Sesaxeb kamaTi mesame sxdomaze grZeldeba. es
dekreti miwad-moqmedebis ministrma pirvelad waradgina agrarul
komisiaSi. maSin am dekrets cota sxvanairi xasiaTi hqonda. Tanaxmad
dekretisa unda Semdgariyo organo, romelic gaarCevda saCivrebs
dakavSirebuls agrarul reformasTan. miwad-moqmedebis ministris
proeqtis Tanaxmad es organo unda Sedgeniliyo Semdegnairad: mas
Si Sevidoda or-ori wevri miwad-moqmedebis da iusticiis samin
istrodan da erTi warmomadgeneli erobaTa centridan. winandel
dekrets safuZvlad edva 2 umTavresi mosazreba: Tqven mogexsenebaT,
rom miwebis CamorTmevis da ganawilebis niadagze bevri saCivrebi
da dava mosdioda miwad-moqmedebis ministrs da agrarul komisiebs.
raTa es reforma ar gaWianurebuliyo, ministri moiTxovda, rom es
saCivrebi ar garCeuliyo Cveulebrivi wesiT. maSasadame mTavari
azri am proeqtisa mdgomareobda imaSi, rom saCivrebis garCeviT ar
Seferxebuliyo reformis cxovrebaSi gatareba, rom SemoRebuliyo
iseTi wesi, rom am saCivrebis ganxilva SesaZlo yofiliyo Semokle
buli gziT.
meore mTavari azri gaxlavT is, rom unda daarsebuliyo calke
organo saadministracio funqciebiT. safuZvlad amas is edva, rom
ministris sityva ar yofiliyo ukanaskneli sityva da ukantrolo
moqmedeba. warmodgenil dekretSi es orive mTavari azri uaryofil
ia. marTalia dekreti moiTxovs, rom agrarul reformasTan dakav
Sirebuli saqmeebi gairCes ara Cveulebrivi wesiT, magram amave dros
SemoRebulia iseTi wesebi, rom dekreti mTavar mizans ver aRwevs. es
dava unda gaarCios ministrma da mogexsenebaT Tu ki yvela saCivre
bi, romelic aRiZreba respublikaSi gasarCevad movida ministrTan,
amas mTeli wlebi moundeba da miwad-moqmedebis saministroSi sadac
389
isedac areul dareulia saqme, anarqia gamefdeba. Semdeg es dekreti
moiTxovs srul upasuxismgeblobas. ministris moqmedeba rCeba ukan
trolod, is sruliad uaryofs ministris pasuxismgeblobas, rac mi
uRebeli da Seuwynarebelia. Tumca unda mogaxsenoT, amaSi Tavisebu
ri loRikac aris: Cven ar gvyavs mTavroba pasuxismgebeli, ministrebi
da xelmZRvaneli wreebi metad Tavisuflad epyrobian Cven mier ga
mocemul kanonebs. am mdgomareobis loRikuri ganviTarebaa albaT
es dekreti. Cven yvela kanonebs aweria „kanoni ese ZalaSi Sedis dRi
dan miRebisa damf. kr. mier“, magram faqtiurad yoveli kanoni ZalaSi
Sedis maSin, rodesac dasWirdeba es soc.-demokratebs an ama Tu im
ministrs da Tu ar dasWirdeba, SesaZloa kanoni gamovceT, magram is
ar Sedis ZalaSi. Tqven gaxsovT amas winad damf. krebam miiRo kanoni
deputatobis sxva samsaxurTan SeuTavseblobis Sesaxeb, e. i. dadge
nileba, rom deputatebs ufleba ar aqvT sxva samsaxurSi Seviden,
rom deputatoba SeuTavsebelia sxva da sxva dawesebulebaSi samsax
urTan. cxovrebaSi es ar gatarebula, SeiZleba iTqvas soc.-demok.
fraqciis naxevari Cinovnikebisagan Sesdgeba, zogi piradi mdivania,
zogi ara piradi, zogs magida abaria, zogs sufra. amis Semdeg me ar
mikvirs, rodesac gzaTa departamentis direqtori v. WiWinaZe depu
tatebs служебный билет-ebs urigebs! (sicili). agreTve Tqven gaxsovT,
rom damf. krebam miiRo kanoni samxedro formis Sesaxeb. dawesda
axali forma Cveni jarisTvis, magram es kanoni ar gatarebula cx
ovrebaSi. samxedro ministrma ramiSvilma es kanoni rom daarRvia,
es saxelmwifos daujdeba 3-4 milioni. amisTvis, ra Tqma unda, pasuxi
aravis ar mouTxovia ramiSvilisagan.
raica Seexeba miwad-moqmedebis saministros, is cnobilia, ro
gorc iseTi saministro, romelic maSin gaatarebs kanons, rode
sac am kanonis avtori TviT ministria, Tu ara da is ise kanonebs ar
gaatarebs cxovrebaSi. es cxadad davinaxeT tyis kanonis garCevis
dros. agrarul komisiaSi aris cnobebi, rom b. ministri ar atarebs
arc sxva kanonebs cxovrebaSi. yvela amis Semdeg yovlad SeuZlebelia
kidev axali saqmeebi CavabaroT b. ministrs ise, rom pasuxi aravis wi
naSe ar agos. Cveni fraqcia ar iziarebs arc imaT pozicias, vinc ase
TavgamodebiT icavs am dekrets, arc imaT pozicias, vinc xelaRebiT
uaryofs mas. Cvenis azriT sakiTxi ase unda daisvas: SesaZlebelia
Tu ara, rom davam Seaferxos, gaaWianuros reformis gatareba? ai
sakiTxi. Cven vambobT, rom, Tu saCivari Cveulebrivi wesiT ganvix
ileT, es Seaferxebs agrarul reformas, aqedan, cxadia, erTad erTi
gamosavali aseTia: unda Seiqnas iseTi organo, romelic damoukide
beli iqneba, romelic gauwevs kontrols b. ministrs da im organos,
romelic atarebs agrarul reformas.
es imitomaa saWiro, rom momCivanma ar iaros ministridan senata
mde; didi dro unda da es gaaWianurebs reformis gatarebas. maSasa
dame unda Seiqnas organo. zogis azriT aseTi organo ukve arsebobs;
390
es aris senati, is arCeulia damf. krebis mier da aRWurvilia Cveni
ndobiT. garda amisa Cveni senati arc ise aris datvirTuli saqmiT,
rom Tavi ver gaarTvas da es saqme ver moagvaros. aris kidev erTi mo
sazreba: saqme imaSia, rom bolos da bolos iqmneba aseTi mdgomareo
ba, roca miviReT debuleba senatis Sesaxeb, ar migviRia senatisTvis
erTi udidesi ufleba – reviziis ufleba. dRes, gamodis, rom vacliT
senats erTs dargs, SesaZlebelia xval moxdes, rom meore dargi Cam
ovarTviT. SeiZleba ise wavides saqme, rom senatis arsebobam sruli
ad dahkargos azri. magram Cemis azriT, aq laparaki senatze ar aris;
sakiTxi ase sdgas: Seaferxebs Cveulebrivi wesiT davis garCeva agra
rul reformas, Tu ara. ai aq aris simZime sakiTxisa. Cven vambobT, rom
es Seaferxebs, (gvazava: samarTlianobis garantia sad iqneba?) amis
aTvis, mogaxsenebT, unda daarsdes organo, romlis winaSec ministri
iqneba pasuxismgebeli. es aris erTad erTi garantia, rom ministri
ar iqnes upasuxismgeblo Tavis moqmedebaSi.
aris kidev erTi mosazreba, romelic gvaiZulebs rom gverdi
auxvioT senats. senatma unda ganixilos sakiTxi ara arsebiTad, ar
amed formalurad. CvenSi moqmedebs ara marto Cven mier gamocemuli
kanonebi, aramed ruseTis kanonebic. magaliTad me-10-e tomi, aq savse
biT ZalaSi aris. yvela amas sWirdeba SeTanxmeba, gadamuSaveba. da aq
SesaZlebelia Cven wavawydeT did uxerxulobas. CvenSi uaryofili
ar aris kerZo sakuTreba. es instituti kidev arsebobs. magram Cven
varTmevT amave dros sakuTrebas mesakuTres – erT kacs varTmevT us
asyidlod, xolo imave sakuTrebas vaZlevT meores sasyidliT. gana es
forma misaRebia? rogor SeiZleba erTma mesakuTrem Tavis sakuTre
baze xeli aiRos usasyidlod da meorem am uflebiT isargeblos? es
SeuZlebelia formalurad. aviRoT Rala. Tqven iciT, roca ivlisis
3-is kanoni miviReT, Rala arsebobda. Semdeg akrZaluli iyo Rala,
magram vidre memamules ar CamovarTviT miwebi, mas formalurad
qonda ufleba Ralis akrebisa. Tu am gzas davadeqiT, metad garTul
deba saqme. axla vikiTxoT visTvis aris saWiro, rom es reforma ga
Wianurdes? rogorc mogexsenebaT, agraruli reforma Sesdgeba ori
nawilisgan: miwebis konfiskacia, es aris namdvili revoliucionu
ri zoma. aq umTavresad Civian, davoben yofili memamuleni, isini vi
sac miwebi CamoerTvaT, roca isini moiTxoven, rom es sakiTxi gairC
es Cveulebrivis wesiTo, es imas niSnavs, rom Cven memamuleebs surT
saqme gaWianurdes, rom cota rames CamorCen agrarul reformas. da,
rodesac socialistebi gamodian da icaven im azrs, rom Cveulebriv
is wesiT gairCes davao, es CemTvis gaugebaria! sul sxvaa meore nawi
li agraruli reformisa: miwebis danawileba. erTi mesakuTre miwas
yidulobs meorisagan. es aris Cveulebrivi samoqalaqo yidva-gayid
va. ra SuaSia aq revoliucia? Cemis azriT usamarTloba iqneboda,
rom is dava da saCivari, romelic aris dakavSirebuli am agraruli
reformis meore nawilTan Cveulebrivi wesiT ar gairCes.
391
dasasrul Cveni azri aseTia: saWiroa calke organo, sadac gair
Ceva dava. dauSvebelia, rom ministri marto Tavisi Tavis winaSe iyos
pasuxismgebeli da ar iyos instituti, romlis winaSec ministri pasux
ismgebeli iqneba. da vinaidan warmodgenili dekreti sul sxvanairad
aris Sedgenili: erTi mxriv is moiTxovs araCveulebriv wesebs da meo
re mxriv is akanonebs ministris srul pasuxismgeblobas, amitom Cveni
fraqcia am dekretis winaaRmdeg miscems xmas.
Tavmjdomare. sityva momxsenebels ekuTvnis, b. niniZes.
k. niniZe. (s.-d.) batonebo! me Cems moxsenebaSi Zalian mokled aRvniSne
is mTavari debuleba, romelic gvaiZulebda Cven es dekreti Tqvens
winaSe warmogvedgina. me vfiqrobdi, rom is, SedarebiT umniSvnelo
sakiTxi, romelic am dekretSi aris aRniSnuli, ar gamoiwvevda aseT
davas, magram rogorc etyoba marTalia erTi ram, saxeldobr is, rom
jgufuri interesi yovelTvis ufro maRla sdgas saxelmwifoebrivze.
(gvazava: marTali ar aris!) es jgufuri interesi exveva ganyenebul
samarTlianobis samoselSi.
am ubralo sakiTxmac imitom gamoiwvia es didi dava, rom ar iyo ar
sebiTad gulwrfeli is gancxadeba, romelic gveubneboda: agraruli
reforma Cqara gatarda cxovrebaSio. es ar aris personaluri, piradi
nakli, es aris istoriis nakli, nakli gansazRvruli jgufis.
ra aris aq sadavo? Tqven brZaneT, rom agraruli reforma unda
gatardes cxovrebaSio, magram amave dros uaryofT gansazRvrul
zomebis miRebis saWiroebas da laparakobT uaRres samarTlianobaze:
am kiTxvis gadawyveta daeqvemdebaros sasamarTloso. Tqven me avan
sad geTanxmebiT, rom yoveli dava sasamarTloSi ufro miudgomlad
gadawydeba. am princips Cven ar uarvyofT. (gvazava: maS raSia saqme?)
raSia saqme? mogaxsenebT. jer erTi, rom es dekreti ar aris axali,
rom ianvris 1 kanonSiac aris naTqvami, rom agraruli reforma eqve
mdebarebodes saministros, romlis adgilobrivi organoc aris ero
bao. Tu Tqven, batono gvazava da – b. dadiani aq ar brZandeba – misi
fraqcia moigonebs am kanon-proeqts, iq aSkarad aris naTqvami, rom
agrarul reformis gatareba evaleba miwad-moqmedebis saministros,
romlis adgilobrivi organo aris eroba (gvazava: ra aris, kanoni?).
gansakuTrebuli muxli SevitaneT, romliTac miwad-moqmedebis samin
istros evaleba instruqciebis gamocema. (gvazava: yovel ministrs aqvs
ufleba instruqciebis gamocemisa). diax, batono gvazava, yovel min
istrs aqvs ufleba gamosces instruqciebi, magram Tu Tqven aRiarebT,
rom agraruli reforma Cqara unda gatardeso, maSin saWiroa iseT in
struqciebis gamocema, romliTac SeiZleba martis kanonis ganmarte
ba, Tqven naxavT, rom zogierTi muxlebi kanonmdeblobiTi xasiaTisa
aris. marTalia formalurad es yovlad dauSvebelia, magram im dawe
sebulebam, romelmac es kanoni mogvca, aRniSna, rom erTia uaRresi
samarTlianoba, romelic gadaiWreba sasamarTloSi da meorea azri,
romelic am reformas aqvso. es aris: rac SeiZleba umamulo glexebi
392
male unda davakmayofiloT miwiTo. es aris azri am kanonisa da Tqven
angariSs ar uwevT imas, Tu ras niSnavs reformis cxovrebaSi gatareba.
es metad axirebuli sakiTxia. b. gvazavas hgonia, rom oRond miwad moq
medebis saministros moundes am reformis cxovrebaSi gatareba da igi
mas erT wamSi gaatarebs. magram rodesac saministro atarebs kanons,
romelic Cveni meurneobis arsebobis safuZvels Seexeba, nu Tu Tqvena
ggoniaT, rom amis gamo dava ar daibadeba? vin gadawyvets am davas? Tu
ggoniaT, rom ministri monawileobas iRebs reformis cxovrebaSi ga
tarebaSi da davis gadawyvetaSi ki sxva dawesebuleba, maSin ministri
am reformas cxovrebaSi ver gaatarebs. (xmauroba. gvazava: ukanonobaa!
danarCeni replikebi ar ismis).
rodesac Tqven brZanebT, rom reformis cxovrebaSi gatareba sxvaa
da davis gadawyveta ki sxvao, es meti rom ar vsTqvaT, didi uloRikoba
aris, radganac kanonmdeblobas mxolod is qonda saxeSi, rom es reforma
gatarebuliyo cxovrebaSi. Cven is ki ar gadagviwyvetia, rom miwad-moq
medebis saministro aRvWurvoT upasuxismgeblobiT, rogorc rac Tqven
brZanebT., amazed mogaxsenebT Semdeg. es gza avirCieT mas Semdeg, rac
reformis cxovrebaSi gatareba ganvizraxeT. is ar aris sruliad axali
gza da unda mogaxsenoT, rom iuristebma unda icodes, rom saxelmwi
foSi yvela zomebi erTi da imave wesiT tardeba. (kedia: Zalmomreobis
gza aris!). b. gvazavam mSvenivrad icis, rom aris kanonieri savele sa
samarTlo. ratom gonia b. gvazavas, frontze rom sasamarTlo Sedg
es, is daicavs samarTlianobas? 24 saaTSi, rogor SeiZleba damnaSavis
pirovnebis gageba? magram frontze 24 saaTSi SeiZleba daxvriton kaci.
es samxedro wesi, es savele sasamarTlo, yovelive es aris sworeT is
gza, romelsac saxelmwifo xSirad daadgeba xolme Tavisi arsebobis
dasacavad! (gvazava: omianobis dros batono!). diaR, Tqven omianobaT
ar migaCniaT es, am reformis gatareba, radgan es Tqvens TvalSi ise
saswrafo ar aris, rogorc bolSevikebis Tavidan moSoreba. demokra
tias ki es udides sakiTxad miaCnia, vinaidan is saxelmwifo, romelic
glexobas ver uzrunvelyofs, is axal saSiSroebis winaSe iqneba. amitom
yovelive saxelmwifos sCvevia, rom zogierTi zomebi gaataros gansa
kuTrebul wesiT. (gvazava: stolipinis wesiT!). diaR, demokratias ar
SeuZlian uaryos meTodi stolipinis brZolisa, imitom, rom es TqvenT
vis aris saWiro. is uaRresi samarTlianobaa, Tu SesZlebT aiciloT Ta
vidan zogierTi TqvenTvis ara sasargeblo zomebi, rogorc magaliTad
miwis CamorTmeva. kanonmdeblad stolipini rom yofiliyo, is miwas ar
CamoarTmevda, magram glexebs Seaviwrovebda. (kedia: RmerTma nu qnas!).
RmerTma nu qnas, magram darwmunebuli brZandebodeT, rom Tqven wi
naaRmdegi ar iqnebiT misi zomebisa. (xmauroba). aq ar brZandeba erTi
fraqciis warmomadgeneli, romelic xels uSlida sax. saTaTbiroSi xi
zanTa ganTavisuflebas, magram dameTanxmebiT, rom arc erTi iuristi
ar aRSfoTebula im gziT da wesebiT, romliTac tardeboda 1914 wlis
kanoni. es iyo administraciuli wesi da arc SeiZleboda sxvanairad
393
gatareba. mgonia, rom Tu Tqven batonebo, gulwrfelad gsurT, rom
agraruli reforma unda gatardes saCqarod cxovrebaSi da Tu Tqven
marTla pativs scemT sasamarTlos, maSin Cven es sakiTxi ase unda ga
davwyvitoT, da ara ise, rogorc Tqven brZanebT. aq ki erTis mxriT Tqven
b. gvazava, ar xarT gacnobili debulebas saadministracio sasamarTlos
Sesaxeb. es debuleba gamoica 1917 w. kerenskis dros da is exlac moq
medebs CvenSi. es debuleba mdgomareobs imaSi, rom yoveli gankargule
ba administraciisa, qalaqisa da erobisa eqvemdebareba adgilobriv
saadministracio sasamarTlos. aqedan aSkaraa is, rom samazro eroba
am miwis darigebasTan axlo aris. is usaTuod gamoitans raime dadge
nilebas amis Sesaxeb. ar aris marTali, viTom am reformis gatareba ar
SeCerdeba, radgan es dava adgilobrivi gansaCivrebuli iqneba saad
ministracio sasamarTloSi. iq ki SeiZleba SeCerebis sisruleSi moy
vana. (gvazava: roca igi ukanonobaa!). es Tavis Tavad cxadia, rom roca
ukanonoba aris, unda SeCerdes, magram Tqven sTqviT, rom sasamarTlo
ver SeaCerebs dadgenilebis sisruleSi moyvanaso. es ar aris marTali.
sasamarTlo SeaCerebs da valdebulic aris SeaCeros. (gvazava: kanons
ratom CamorCeba? kanons ver SeaCerebs!). me mikvirs rodesac dadiani
brZanebs, rom davadginoT, rom SeCerebis ufleba ar qondes sasamarT
loso. es uazroba aris. imitom, rom sasamarTlo risTvis arCevs davas,
Tu imis gadawyvetilebas araviTari efeqti ar eqneba. sasamarTlo ar
aris Tavisufal moazrovneTa klubi da arc filosofiuri sazogadoe
ba, sadac bWoben, msjeloben da gamoaqvT dadgenilebani.
Tqven mogexsenebaT, b. gvazava, rom iuristi brZandebiT, erobis
dadgenileba SeiZleba gansaCivrebul iqnas adgilobriv administra
ciul sasamarTloSi da senatis saadministracio ganyofilebaSi. aris
gansazRvruli vadebi da rogor SeiZleba, rom saqme ar gagrZeldes.
me konkretiulad mogaxsenebT. aq viRacam brZana, rom leCxumis miwebi
sul ar varga, sul me-2 da me-3 kateroriisa aris, magram pirvel kate
goriaSi Caricxeso. es imas niSnavs, rom imas, visac me-2 kategoriidan
15 des. unda rgeboda, Rebulobs imdens, ramdenic dadgenilia pirvel
kategoriaze, e. i. 7 desetinas. Tavis-Tavad cxadia, rom sasamarTlos am
dadgenilebis gasaCivrebisaTvis sWirdeba dro, rogorc CamorTmevis
aTvis, ise gadacemisaTvis. me Tqven gekiTxebiT, rodemdis gagrZeldeba
es? marto uwyebis gagzavna ori mopirdapire mxarisaTvis did dros
moiTxovs. senats rogor SeuZlian ganasaCivros leCxumis midamoSi pir
veli Tu meore kategoria aris miwa. arc saadministracio ganyofile
bas SeuZlia am saqmis warmoeba, Tu man ar daniSna eqspertiza. amisaTvis
ki fuli unda gadaixadon. magram xan fuls ar Semoitanen, xan eqsper
tiza gaxdeba avad, xan leCxumSi gza ar iqneba. es ar SeaCerebs agrarul
reformis cxovrebaSi gatarebas?
Tqven Tu marTla gulwrfeli brZandebiT da fiqrobT, rom agra
ruli reforma Cqara unda gatardeso, maSin xeli unda aiRoT yovel
gvar saCivris am wesiT garCevazed. (gvazava: ramdeni procentia?).
394
exlave mogaxsenebT. gaxlavT 100 proc. senatis debuleba ras niS
navs? yoveli gankarguleba ministrisa eqvemdebareba senats. aseTia
debuleba. es niSnavs imas, rom rodesac eroba ar daakmayofilebs
glexis saCivars, imas davaleba aqvs mimarTos miwad-moqmedebis samin
istros. igi an daakmayofilebs, an ar daakmayofilebs am saCivars. xom
SeiZleba, rom 90 proc. ar daakmayofilebs am saCivars maSin (gvazava:
Tu samarTlinia?). momCivans neba aqvs mimarTos senats. amitom me mgo
nia imdeni procenti iqneba saCivrebisa, ramdenic ukmayofilo darCe
ba. me ki mgonia bevri proc. iqneba ukmayofilo, radgan ar vmalavT
imas, rom komisiebma ganzrax bevrgan 1-l kategoriis miwebi CasTvales
me-2 kategoriad, es moxda im glexebis moTxovniT, romelnic iq arian
da miwas unda daepatronon. winaaRmdeg SemTxvevaSi isini memamuleTa
saxlebis gadawviT imuqreboden. Tu Tqven gindaT SeqmnaT aseTi mdgo
mareoba, me ar vici. Tqven ityviT milicia, sagangebo razmi gyavTo, ma
gram yoveli milicia uZluria aseT movlenebTan brZolaSi. Tu Tqven
gindaT SemoiRoT iseTi milicia, romelmac glexebi unda daarbios, es
sxva sakiTxia. magram igi savsebiT ewinaaRmdegeba agrarul reformis
politikas, romelic Tqven inebeT da daakanoneT.
exla Tqven ambobT ministris upasuxismgeblobaze. rasakvirve
lia, Tu miiRebT im debulebas, romelic Sengelaiam mogaxsenaT, rom
mTavroba sazogadod pasuxismgebeli ar aris – es didi sakiTxia. Sei
Zleba ar iyos pasuxismgebeli, magram Cven gvinda, rom kanoni iyos is,
rac formalurad damtkicebulia damfuZnebel krebis umravlesobis
mier. arc erTi qveyanaSi ar SeiZleba dakanondes is, rasac moiTxovs
umciresoba. Cven formalurad marTali varT, arsebiTad xalxTan
wavalT, iq vilaparakoT. exla upasuxismgeblobaze. Cven vambobT, rom
ministri ar aris upasuxismgeblo. verc erTi ministri ver gadas
wyvets sakiTxs ise, Tu ar SeekiTxa erobas, imitom, rom man ar icis
adgilobrivi kanonebi. is iZulebulia mimarTos samazro erobas.
exla Tqven Tu ggoniaT, eroba, romelic aris arCeuli axali sistemiT,
biurokratiuli dawesebuleba aris (gvazava: soc.-demokratebi ari
an?). zogan erov.-demokratebic arian. Tqven Tu amas ityviT batono
gvazava, Tqven uaryofT saxelmwifo princips. xalxma vinc airCia, is
aris ufleba mosili. yovel SemTxvevaSi me minda davemyaro im samar
Tals, romelic xalxTan aris, is samarTali ki, romelic mimarTulia
winaaRmdeg xalxisa da revoliuciisa, unda darRveul iqnas. Cven vic
iT istoriuli magaliTebi: rac dRes samarTlianad iTvleba, meore
dRes xalxi cvlis mas. ra Tqma unda, Tu reaqciam gaimarjva, saxrC
obelaze iqneba gayvanili is, vinc reaqciis kanoni daarRvia. magram
amaze ar mogaxsenebT, mogaxsenebT im Tvalsazriszed, romelzedac
idga yofili saqarTvelos parlamenti da dRes damfuZnebeli kreba.
es kanonieria Tu ara? am TvalsazrisiT kanonieria, radgan aq admin
istraciuli wesiT, araCveulebrivi wesiT garCeva Tavidanve iyo gad
awyvetili. am gziT midioda mTavroba. ministri ar aris upasuxismge
395
blo, radganac komisiis dadgenileba SeiZleba gansaCivrebul iqnas
erobaSi, erobis dadgenileba miwad-moqmedebis saministroSi, mi
w.-moq. saministros dadgenileba ki mTavrobaSi. Tu amdeni instancia
TqvenTvis ar qmnis sakmao sabuTs imisaTvis, rom samarTliani iqneba
ganaCeni, maSin Tavis Tavad cxadia Tqven winaaRmdegi iqnebiT dRevan
deli winadadebisa. (gvazava: piriqiT vicavT?). es sxva sakiTxia, amaze
sxvagan movilaparakoT, me vambob ministris upasuxismgeblobaze ar
SeiZleba laparaki.
me Zalian makvirvebs b. Sengelaia, romelmac gaiziara azri,
rom araCveulebrivi gziT swydeba es sakiTxebio da amave dros Se
mogvTavaza damoukidebeli organo. magram damoukidebeli organo
manam aris warmosadgeni, sanam arsebobs samazro eroba. Cven ideal
istebi ara varT da vfiqrobT, rom ar SeiZleba iyos aseTi organo
damoukidebeli, Tu kontroli ar aris. gekiTxebiT Tqven, ra saWiroa,
rodesac gvaqvs senati, rom SevqmnaT iseTi organo, romelic Tavis
muSaobiT da SemadgenlobiT gacilebiT dabali iqneba, vidre Cveule
brivi sasamarTlo. ra saWiroa es? (gvazava: es aris Tqveni proeqti!).
Cven mogaxsenebT, rom ar aris ukeTesi sakrebulo senati. Cven rom
aseTi sakrebulo Segveqmna, davamcirebdiT sasamarTlos ideas da
Rirsebas. miwad-moqmedebis saministros ori moxele ukeT gadasWris
vinem senati? Cven vambobT: am sakiTxs gadaswyvets administracia da
Tu vinmes hgonia, rom funqciebis danawileba damfuZnebeli krebis
mier, uzenaesi krebis mier, es aris damcireba sasamarTlosio, maSin
ar vici ra kategoriis xalxTan gvaqvs saqme. Sromis ganawileba, fun
qciebis ganawileba aris damcireba? ar dawerila iseTi kanoni, ro
melic yvela kiTxvis garCevas aZlevdes sasamarTlos. Cven ar gvinda
ganyenebuli samarTlianobisaTvis xalxis interesebi SevlaxoT. Cven
mivsdevT qristes mcnebas. is ar iyo iuristi, magram kargi praqtiko
si iyo. SabaTi kacisaTvis da ara kaci SabaTisaTvis. (gvazava: mieciT
keisrisa keisarsa, da RvTisa...). ai swored is sakiTxi, romelic swraf
gadawyvetas moiTxovs keisars mivandoT da is, rac met sidinjes
moiTxovs – sasamarTlos. Cven vambobT, sasamarTlos wesi ver uz
runvelyofs glexebis interesebs. ai aqedan gamovdivarT, magram Tu
Tqveni principi miviReT, miwebs ver CamovarTmevdiT. vinaidan Tqveni
samarTlianoba ambobs, ver CamovarTmevT miwebs memamuleebs, kerZo
sakuTreba aris xelSeuxebeli da wmindao. Tqveni principi uaryofs
agrarul reformis gatarebis princips. Cven ufro samarTlianad
migvaCnia sasamarTlo rom gansjides am saqmeebs, magram es agraru
li reformis cxovrebaSi gatarebas daagvianebs. amitom vanTavisu
flebT sasamarTlos sruliad da gvinda es sakiTxi gadaswydes admin
istraciis wesiT. arsebobs erTad-erTi kontroli – eroba, mTavroba
da damf. kreba. roca darRveva iqneba, maSin gaqvT ufleba SekiTxva
SemoitanoT. amitom vfiqrob es dekreti unda iqnas miRebuli. erTi
mosazreba iyo kidev gamoTqmuli dadianis mier: es unda miviRoT
396
kanon-proeqtis wesiTo. es niSnavs, rom 7 dRis Semdeg moxdeba misi
meore ganxilva. am xnis ganmavlobaSi SeiZleba Sig Sesworebis Setana.
dekretSi ki SeiZleba Sesworebis Setana yovelTvis da Svidi dRe ar
aris saWiro.
ar aris marTali is azri, viTom dekretis saxiT ar miiReba kano
nio. kanoni aris iseTi forma, romelic awesebs erTgvar movaleobas
moqalaqeTaTvis; miiRebT amas dekretis Tu kanonis saxiT, gansxvave
ba ar aris didi. yovel SemTxvevaSi es forma ufro misaRebia, vidre
Tqveni fraqciis forma. Cven rom kanonis saxiT migveRo, es iqneboda
aranormaluri mdgomareobis gaxangrZliveba. muxli, romelic sen
atis debulebaze laparakobs, aris droebiTi, sanam reforma iqne
bodes gatarebuli. xolo roca am agrarul reformas gavatarebT,
maSin imave dekretis saxiT movspobT am muxls, romelsac am dekretiT
viRebT da Cveulebrivi kanoni dagvrCeba. rom senatis debulebis Se
bRalva gvdomoda, Cven kanonis saxiT CamovarTmevdiT mas ramodenime
funqcias, magram Cven amas vRebulobT, rogorc droebiT zomas.
Tqven ambobT Zveli romaelebiviT: `qveyana daiRupos, mxolod
samarTlianoba arsebobdeso~-o. Cven ki vambobT: SeiZleba es formal
uri samarTlianoba dairRves, magram qveyana nu daiRupeba.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv
ganxilvaze? (muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti xmis umravleso
biT miRebulia).
Semdegi sakiTxisaTvis sityva b. k. niniZes ekuTvnis.
397
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? vin aris
winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv ganxilvaze? aravin. (saTana
do vadis gasvlis Semdeg kanon-proeqti ganixileba muxlobrivad).
Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis k. niniZes.
kir. niniZe. (kiTxulobs meore muxlobriv ganxilvas kanon-proeq
tisas – mkvidrTagan mitovebul yofil saxazino miwebis saxelmwifo
fondSi gadasvlis Sesaxeb. damf. kreba kanon-proeqts ucvlelad
iRebs).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva b. niniZes ekuTvnis.
398
gadasaxadi yvela sabaJo dawesebulebaSi. am gadasaxadis raode
noba maSindeli pirobebis mixedviT normaluri iyo. dRes pirobe
bi Seicvala. sakancelario xarjebi ise gadidda da mosamsaxureTa
jamagirebi ise gaizarda, rom Zveli kanoni dRvandel pirobebSi
yovlad gamousadegaria. axla dekretis azri imaSia, rom es Zveli
normebi icvleba da unda gadiddes 1-dan 5 maneTamde da sxva. ai mok
le azri am dekretisa.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi zogadi msjelobisa? aravin.
gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze. (muxlobriv ganxilvis Semdeg
dekreti miRebul iqna da saredaqcio komisias gadaeca).
Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b-on naTaZes.
399
6. kanon-proeqti sasamarTlos dawesebulebaTa
debulebaTa 206-9 da 406 -11 muxlebis Secvlis Sesaxeb.
400
rom sasaxle axla damfuZnebel krebas darCa. aucilebeli saWiroeba
moiTxovs, rom sasaxleTi sargebloba gadavides sakanonmdeblo or
ganos xelSi. Tavis-Tavad cxadia, rom marTva-gamgeoba saxlisa unda
iyos am organos xelSi. amas moiTxovs TviT am saqmis wesierad wayvana,
vinaidan gaugebroba daibadeboda, rom faqtiurad sasaxliT sarge
blobdes erTi dawesebuleba da marTva-gamgeoba ki meore dawese
bulebis xelSi iyos.
rac Seexeba baRs, baRiT sargebloba da gamgeblobac, Cven gvgonia,
rom unda iyos imis xelSi, vis xelSiac iqneba sasaxle, vinaidan baRi
ganuyofeli nawilia TviT sasaxlisa da, rom sasaxles ganagebdes erTi
organo da baRs ki meore, es mizan-Seuwoneli da miuRebelia. garda
amisa es xels SeuSlis sasaxlis dacvas. ai am mosazrebiT prezidiumma
da agreTve sameurneo komisiam miiCnia, rom sasaxleSi moTavsdes dam
fuZnebeli kreba, Semdeg parlamenti da sasaxle da baRis gamgeblobac
mis xelSi iqnes.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva
aravis surs, vin aris winaaRmdegi, rom muxlobriv ganxilvaze gadavi
deT? winaaRmdegi aravin aris. gadavdivarT muxlobriv ganxilvazed.
(muxlobrivi ganxilvis Semdeg dekreti miRebul iqna da gadaeca
saredaqcio komisias). sityva ekuTvnis i. maWavarians.
401
li gamoZiebis xasiaTi da romelic ar aris gamoZiebuli, maTi garCevis
ufleba mieces TviT am damzverav nawils.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis xom aravin inebebs sityvas?
sityva aravis surs. saTanado vadis Semdeg kanon-proeqti waredgine
ba damf. krebas muxlobriv ganxilvisaTvis.
sityva ekuTvnis jafariZes.
402
damfuZnebeli kreba
sesia meore
meoce sxdoma
(20)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. dekreti – mTavrobis moambis „saqarTvelos respublikis“ Sta
tisa da xarjT-aRricxvis damtkicebisa.
3. dekreti – saqarT. dep. saagentos Statisa da xarjT-aRricxvis
damtkicebisa.
403
4. iusticiis ministris proeqti dekretisa tfilisis sasamarTlo
palatis Statis gadidebis Sesaxeb.
5. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa axalcixis mazris
ori ambulatoriis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
6. gzaTa ministris proeqti dekretisa gzatkecilebis sammarTve
losaTvis 14.812.491 man. da 65 kap. damatebiT kreditis gaxsnis Sesaxeb.
(mdivani kiTxulobs dRiur wesrigs).
dRis wesrigi:
404
var, rom momavalSiac orive Zmuri xalxi mtkiced daicavT maT mier
mopovebul Tavisuflebasa da damoukideblobas“.
(damfuZnebeli kreba am molocvas ovaciebiT xvdeba).
Tavmjdomare. neba gviboZeT Tqveni saxeliT samadlobeli depe
Sa gavgzavnoT – dRes somxeTis damoukideblobis gamocxadebis dRe
aris da neba gviboZeT Tqveni saxeliT gaugzavnoT misaloci depeSa
(xmebi adgilidan: gaugzavneT!).
pirvel sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis
wevrs baton i. gomarTels.
i. gomarTeli. (kiTxulobs dRiur wesrigSi moTavsebul 1, 2, 3, 4,
da 5 sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi Sesworebisa? aravin. miRebu
lia. Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis b. mdivans. (xmebi adgi
lidan: ar aris). cnobad unda mogaxsenoT, rom b. sim. mdivani prezid
iumma gagzavna warmomadgenlad somxebTan. Semdegi sakiTxi aris
(kiTxulobs).
sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. d. oniaSvils.
405
denime Tanamdebobis piri, rogorc magaliTad: koreqtorebi, depeSis
damtarebeli, romelnic StatSi ar Sedian da iReben sasyidels Tanax
mad satarifo palatis dadgenilebisa.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. leo
Sengelaias.
l. Sengelaia (s.-r.) batonebo! CvenSi aris gazeTi, romelsac ar
avin kiTxulobs da romelSiac araferi iwereba. es aris mTavrobis
moambe „saqarTvelos respublika“. Tavisufal qveyanaSi, ra Tqma unda,
yovel moqalaqes, yovel mimarTulebas aqvs ufleba, ramdenic unda im
deni gazeTi gamosces, razedac unda weros. magram, rodesac gazeTi
gamodis xalxis xarjze, rasakvirvelia, Cven gvaqvs ufleba, es aris
Cveni movaleoba, gazeTs warudginoT moTxovnilebis erTgvari mini
mumi. gazeTi, Tu mas esmis Tavisi movaleoba da daniSnuleba da am mov
aleobas pirnaTlad asrulebs, yovelTvis xalxTan unda iyos, unda em
saxurebodes xalxis interesebs, mis gonebriv amaRlebas, politikur
gaTviTcnobierebas.
Tu es iTqmis yovel progresiul da seriozul gazeTze, es gansa
kuTrebiT unda iTqvas demokratiul mTavrobis organoze. es orga
no unda arkvevdes mTavrobis politikas, unda aSuqebdes mTavrobis
TvalsazrisiT sxva da sxva politikur movlenebs. yovlad dauSvebe
lia, rom demokratiul saxelmwifoSi farTo masam, demokratiam ar
icodes, Tu ras akeTebs mTavroba, ra xdeba masSi an mis gared. mTavro
bis organo valdebulia yovelTvis kursSi iyolios massa, miawodos
mas utyuari cnobebi da ara kvebavdes quCaSi moaruli WorebiT. unda
mogaxsenoT, rom Tu am TvalsazrisiT mivudgebiT mTavrobis moambes,
is yovelive kritikis dabla sdgas. mas gazeTi hqvian, magram gazeTisa
ki araferi acxia.
es gazeTi aris yovel dRiuri da rogorc momxsenebelma mogax
senaT, yoveldRiuri gazeTis gamocema arc ise advili saqmea. is jde
ba auarebeli fuli, qaRaldi Zviria da arc ki moipoveba bazarze da
Tu amave dros miumatebT, rom xelfasic didia, darwmundebiT, rom
yoveldRiuri gazeTisaTvis saWiro aris didi Tanxa, Tu gnebavT
yoveldRiuri gazeTi dRes fufunebaa!
aseT pirobebSi, rasakvirvelia, Cven valdebulni varT ufro
frTxili da sastiki viyoT, rodesac xalxis fulebi ixarjeba, rode
sac xalxis fulebiT gamodis gazeTi.
unda mogaxsenoT, rom es gazeTi aris „xlami“ da ara gazeTi! avi
RoT Tundac iseTi sakiTxi, rogoric aris informaciis sakiTxi. me
mgonia, udavo aris, rom mTavrobis moambe valdebulia farTo infor
macia miawodos sazogadoebas, xalxs. mTavrobis organos unda hyavdes
sakuTari korespondentebi da sxva da sxva provinciebSi sazRvar-ga
reTac, romlebic unda awvdidnen rogorc mTavrobas, ise mTavrobis
moambes farTo cnobebs adgilobrivi cxovrebis Sesaxeb.
406
am mxriv rom gadavavloT Tvali mTavrobis moambis nomrebs, davi
naxavT, rom amis msgavsi iq araferi ar aris. mas araviTari informacia
ara aqvs.
is ambebi, romelic xdeba mTavrobaSi, axali ambebi, jer Tavs amoy
ofen gazeT „erToba“-Si an „borba“-Si da Semdeg SeiZleba daibeWdos
mTavrobis moambeSi, „saqarTvelos respublika“-Si. elementaruli
moTxovnileba aris, batonebo, rom gazeTs unda hyavdes xelmZRvane
li, mas unda hyavdes redaqtori, mTavrobis moambes ki redaqtori ar
hyavs. iyo dro, ori Tvis ganmavlobaSi mas hyavda redaqtori. maSin
ibeWdeboda werilebi, meTaurebi, magram ori Tvis Semdeg redaqtorma
Tavi daaneba. es meore weliwadia gazeTi gamodis uredaqtorod.
garda amisa, rogorc mogexsenebaT, mTavrobis gazeTis dan
iSnuleba aris, rom is unda arkvevdes mTavrobis politikas. Cven
unda gvqondes saSualeba, rom gavecnoT imas, Tu ras fiqrobs, ro
gori aris mTavrobis azri da Sexeduleba ama Tu im sakiTxis Ses
axeb. ase esmiT yovelgan oficialuri organos daniSnuleba. da
unda mogaxsenoT, srul araraobas warmoadgens am mxriv es gazeTi.
meTaurebi ar aris, araviTari werilebi ar ibeWdeba. am mxriT azer
beijanis Zveli mTavrobis gazeTi „azerbeijani“ gacilebiT maRla
idga, vidre Tqveni moambe.
me ar uarvyof, rom saerTod Znelia abdul-gamidebis politikis
gamocnoba, magram yovel SemTxvevaSi Cven gvqonda saSualeba gagvego,
ras fiqrobda oficialuri azerbaijani Tundac baTomis sakiTxis
Sesaxeb. „azerbaijani“ swerda imas, rasac fiqrobdnen da akeTebd
nen azerbaijanis xelmZRvaneli wreebi baTomis sakiTxSi. mTavrobis
moambes davalebuli hqonda kanonebis gamoqveyneba. is aqveynebda kidec
kanonebs da asrulebda am davalebas da amitom SesaZlebelia bevrs
egonos, rom es sakmarisi sabuTi aris, rom es gazeTi yovel dRiuraT
gamodiodes. Tu gazeTi gvinda imisTvis, rom kanonebi gamovaqveynoT,
amisTvis saWiro ar aris, rom is yovel dRe gamodiodes, sakmarisia
gamodiodes Tundac kviraSi erTxel. Semdeg arsebobs sakodifika
cio ganyofileba, romelic aqveynebs kanonebs. kanonis gamoqveynebas
mniSvneloba eqneba maSin, rodesac kanoni Sedis ZalaSi dRidan gamo
qveynebisa. CvenSi formalurad kanoni ZalaSi Sedis dRidan miRebisa
damfuZnebel krebis mier. (veSapeli: faqtiurad rodis?). roca esa Tu
is social-demokrati ministri moisurvebs! yvelafers rom Tavi dava
neboT, mTavrobis moambe, rogorc organo, romelic xalxis xarjze ga
modis, valdebulia moaTavsos Cveni sxdomebis angariSebi, ramdenadac
SesaZlebelia miudgomlad. magram, warmoidgineT, am movaleobas is ar
asrulebs da Tu asrulebs, ise rom yovlad SeuZlebelia: zogierTi
oratorebis sityvebi sul ar moyavT, zogierTis damaxinjebiT, xolo
zogierTi deputatebis sityvebi ibeWdeba mTel svetebaT da fele
tonebad. rom es ase aris, amazed faqtebs mogaxsenebT. Tqven gasxovT,
407
rom amas winad damfuZnebel krebaSi iyo SekiTxva Tambaqos monopoli
is Sesaxeb. am sakiTxis Sesaxeb gamovidnen sxva da sxva fraqciis war
momadgenelni. sxvaTa Soris ilaparaka b. samson dadianmac. ilaparaka
TiTqmis erTi saaTi, magram rogor aris es gadmocemuli mTavrobis
moambeSi, romelic yovlad SeuZlebelia idges viwro, jgufur Tval
sazrisze. ai rogor aris gadmocemuli am gazeTis # 27-Si, iq swer
ia: grZeldeba kamaTi, romelSiac monawileobas iRebs sam. dadiani.
batonebo! s. dadianma erTi saaTi ilaparaka, qveyana daaqcia (sicili)
da Tqven swerT, rom kamaTSi monawileoba miiRovo. me winaaRmdegi ar
viqnebi, rom sityvebi SemoklebiT ibeWdebodes, magram erTgvari pro
porcia mainc unda iyos daculi: vinc bevrs laparakobs – misi sityva
meti iwerebodes, vinc cotas – naklebi. es ufro samarTliani iqnebo
da. CvenSi ki winaaRmdegi xdeba, damfuZnebel krebaSi arian iseTi dep
utatebi, romelTac mokle laparaki ar exerxebaT, mag. Tedo Rlonts
Zalian grZeli laparaki uyvars, Tumca, am ukanasknel xans mas am saqme
Si pirveloba b. Cxenkelma waarTva (sicili).
me mogiyvanT kidev erT faqts. tarifis gadidebis Sesaxeb idga
sakiTxi. gamovida b. Rlonti, romelmac ilaparaka erTi saaTi da ro
gor aris es gadmocemuli? ai, 7 martis nomeri, sadac sweria es an
gariSi mxolod sami striqoni aris dawerili. mis sapasuxod, rom
gamovidnen Tqveni fraqciis warmomadgenlebi – mTeli svetebi aris
dabeWdili. meore mxriv, roca romelime ministri gamodis, aramc Tu
erTi da ori mTeli svetebi ibeWdeba. ai, magaliTad, WavWaniZis sity
va, rodesac igi Tambaqos monopoliis Sesaxeb laparakobda. ai, b. ra
miSvilis sityva, rodesac Cven gvebrZoda. Cveni oratorebis sityve
bi ki sul ar aris moyvanili, b. ramiSvilis sityvas ki mTeli gazeTi
uWiravs. ratom unda qondes aseTi privilegia b. ramiSvils? (kedia:
Sinagan-saqmeTa ministria!) Tu b. ramiSvils hgonia, rom es mTavrobis
gazeTia da amitom unda xdebodes ase, es Semcdari Sexedulebaa. es
xalxis gazeTia da ara ministrebis. amaze raime privilegiuri ufle
bebi ar unda iyos. (veSapeli: fuls isini xarjaven!) ras emsaxureba es
gazeTi? unda mogaxsenoT, rom aris erTi saqme, romelsac emsaxure
bais. igi erT swor cnobas awvdis mkiTxvelebs. Tu vinmes surs gaigos,
romelime social-demokrati sad muSaobs, an sad gadaiyvanes, aqedan
gaigebs. es erTad erTi damsaxureba aris am gazeTisa sazogadoebis
winaSe, Tu ki es damsaxurebad CaiTvleba. (veSapeli: Semowirule
bani?) ra aris imis mizezi, rom es gazeTi ase dakninebulia? mizezi
Semdegia: Tqven iciT, rom Cveni ministrebi TavianT karieras „erTo
ba“-Si akeTeben. vinc ki wera kiTxva icoda, ministrad wavida. exla so
cial-demokratebs aRar yofnis Zalebi sami gazeTis gasaZRolad da es
aris umTavresi mizezi imisa, rom es gazeTi arafrad varga, amnairad
Tqven xedavT, rom am gazeTs, redaqtori ara yavs, informacia ar aqvs,
werilebi ar ibeWdeba. amitom misi arseboba uazrobaa. Cveni fraqcia
moiTxovs, rom es gazeTi daixuros, miT ufro samarTliani iqneba es,
408
rom b. ramiSvilebi sruliad usafuZvlod xuraven sxvis gazeTebs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan-saqmeTa ministrs.
n. ramiSvili (Sin. saq. ministri). moqalaqeno, damfuZnebeli krebis
wevrno! es gamosvla araCveulebrivia imiT, rom Cven gvisayvedureben:
Tqven ar gsurT iqonioT organo, romelic gaavrcelebs mTavrobis az
rebs da amave dros Cven gvisayvedureben imas, rom iq SevqmeniT ise
Ti pirobebi, roca es moambe emsaxureba marto mTavrobis politikis
popularizacias da adasturebs mis yovel nabijs. (Sengelaia: saidan
gamoiyvaneT?). rom ase aris, amis sabuTs axlave moismenT. me pirvelad
mesmis, rom deputati, romelic opozicionur partiis warmomadgene
lia, mTavrobas usayvedurebs, rom Tqven ar gsurT SeqmnaT sakuTari
organo. me vekiTxebi damfuZnebel krebas: ra moxdeboda im SemTxveva
Si, rom movqceuliyavi ise, rogorc iqceoda musavatis partia ad
erbeijanSi, – rom gazeTi „saqarTvelos moambe“ partiul organod
gadagveqcia? maSin b-n leo Sengelaia gamovidoda da ityoda: Tqven
xalxis fuls xarjavT imisTvis, rom gaavrceloT social-demokrati
uli azrebio. rom es ase moxdeboda, amas gvimtkicebs damfuZnebeli
krebis erTi komisia.
me saxeSi maqvs sapropagando komisia. Tqven iciT am komisiis ar
seboba, isic iciT, rom am komisiis wevrebad arian opoziciis warmo
madgenlebic. da opoziciis partiis warmomadgenlebma, umTavresad
socialist-revoliucionerebma ganacxades, rom rodesac Cven gavem
gzavrebiT provinciaSi, Cven aq ver davicavT im politikas, romelsac
awarmoebs damfuZnebeli kreba da misi ndobiT aRWurvili mTavro
bao. (Sengelaia: amaxinjebT!). me siamovnebiT movismen sawinaaRmdego
gancxadebas, magram Tqven amis saSualeba ar gaqvT. es faqtia, es icis
yvelam, yovelma wevrma sapropagando komisiisam.
raSia saqme? Tu Tqven usayvedurebT damfuZnebel krebas, rom man
Seqmna organo, romelic mis politikas xalxs acnobs da icavs, da Tu am
bobT, rom Cven gvsurs gamoviyenoT xalxis fuli im mizniT, rom parti
uli kapitali gavaZlieroT, maSin ityodiT: Tqven SeqmeniT partiuli
gazeTi, Tqvenma fraqciam Seqmna iseTive mdgomareoba, romelic ruseT
Si arsebobs, sadac mxolod komunisturi partiis azrebis matarebeli
gazeTebi gamodiso. maSin Tqven marTlac geqnebodaT sabuTi.
me ar vambob, rom Cven ar SegviZlian viqonioT aseTi gazeTi, mag
ram am gziT siaruli Cven ar SegviZlia. me mogaxsenebT, rom yvelgan,
sadac ki arsebobs oficialuri gazeTi, is swored iseTi xasiaTisaa,
rogorc Cveni oficialuri organo. rom marTlac Seqmnili iyos iseTi
mdgomareoba, rom mTavroba iZulebuli iyos Tavisi azrebi daicvas
gansakuTrebuli didi gazeTis meoxebiT, maSin aseTi sayveduri, ro
melic gavigoneT, iqneboda samarTliani, magram mTavroba fiqrobda,
rom garda am organosi, romelic arsebobs, aris kidev sxva gazeTebic,
romlebic, umetes nawilad, iZlevian informacias mTavrobis poli
tikisas da icaven am politikas.
409
am mxriv araviTar saWiroebas ar vgrZnobT. Tqven mogexsenebaT, rom
Cveni presa saerTod icavda Cven damoukidebulebas da am SemTxvevaSi
ar iyo didi gansxvaveba. meores mxriv ki, radgan saqme TviT mTavrobis
moqmedebas exeba, amisaTvis arsebobs es gazeTi, romelic informacias
iZleva. gansakuTrebuli gaSuqeba, dasabuTeba ki mTavrobis poli
tikisa, dRes dReobiT ar migvaCnia saWirod da Tu damfuZnebel krebas
hgonia, rom es saWiroa, Tu Seiqna iseTi mdgomareoba, rom garda am sa
Sualebisa ar SegveZleba movaxdinoT gavlena sazogadoebriv azrze,
maSin aucilebeli gaxdeba aseTi nabijis gadadgma mTavrobis mier.
magram dResdReobiT, Cven aseTi aucilebeli saWiroeba ar gvixilavs
da maSasadame, zedmetia xarjebis gaweva aseT politikur organos ga
mocemaze. Tqven iciT, rom es gacilebiT zedmet xarjebs gamoiwvevs da
es ki Cven mizanSewonilad ar migvaCnia. me ki mgonia, rom mTeli gamo
laSqreba socialist-revoliucionerebis partiis warmomadgenlisa
mxolod erT garemoebas miewereba. me maxsovs, isini swerden depeSa
Ta saagentos Sesaxeb da dRes imaves imeoreben. Tqven SeqmeniT iseTi
mdgomareoba, rom mTavrobis wevrebis sityvebi ibeWdeba srulad da
im pirebis, romlebic maT dasacavad gamodiano. (Sengelaia: diax!) me
vambob, rom es maTi valdebulebaa. rasakvirvelia, im xalxs, romelsac
loRikis kanoni ar Seuswavlia, zepirad SeuZlian ilaparakos, magram
Tqven rom brZanebT, rom mTavroba valdebulia Seqmnas organo, rome
lic mis politikas daicavs, me gekiTxebiT: am gazeTma unda misces Tu
ara xalxs dasabuTeba im politikisa, romelsac awarmoebs damfuZnebe
li kreba da misi ndobiT aRWurvili mTavroba?
me vambob, rom SeuZlebelia dabeWdili iyos yvela sityvebi, gansa
kuTrebiT imitom, rom TiTon Tqven brZanebT, rom zogierT deputats
grZeli sityvebiT uyvars laparakio.
roca aseTia mdgomareoba, swored amitom Cven valdebulni varT
gavacnoT xalxs politika mTavrobisa. upirveles yovlisa, depeSaTa
saagentom da am gazeTebma swored am politikis damaxasiaTebeli si
tyvebi da cnobebi unda misces xalxs. da me mgonia, Tu ki dgeba swor
niadagze, aq mTavrobas dasawuni araferi aqvs.
warmoidgineT ranairi mdgomareoba Seiqmneba, rom mTavrobis war
momadgeneli an is oratorebi, romlebic marTla mkafiod axasiaTeben
mTavrobis politikas, iyvnen Cayenebuli iseTive mdgomareobaSi, ro
melSiac iqneba Sengelaia, romelsac SeuZlia wamoayenos braldeba, ar
moepoveba sabuTebi da amave dros Caayenos gazeTi iseTs mdgomareoba
Si, rom mas ar eqneba saSualeba marTlac is sityvebi, romlebic upir
veles yovlisa saWiroa xalxisaTvis am politikis gasatareblad, is
sityvebi ver dabeWdos da gamoaklos.
ai, batonebo, ranairi aris mdgomareoba da Tu marTla mTavro
bas usayvedurebT imas, rom man ar Seqmna gazeTi, romelic daicavs mis
politikas, Tqven araviTari sabuTebi ara gaqvT Cvens mTavrobas uki
JinoT. meore, rom man ar Seqmna gazeTSi da depeSaTa saagentoSi? is
410
eTi aris mdgomareoba, rom upirveles yovlisa is aqveynebs im infor
macias, romelic exeba mTavrobis politikas da aTavsebs im sityvebs,
romelic mTavrobis politikas aSuqebs. es aris movaleoba yoveli
mTavrobisa da arasodes arc erTi mTavroba sxvanair politikas ar
awarmoebs da me darwmunebuli var, Tu ki marTla Tqven mxolod es
gainteresebT da ara partiuli mizani, rasakvirvelia, Tqven am gare
moebas savsebiT gaiziarebT da moiwonebT imas, rac arsebobs. meores
mxriv ramdenadac saWiro iyo mTavrobis politikis dacva, es xdebo
da rogorc saagentos mxriv, agreTve am organos saSualebiT. da me
vfiqrob, rom es mdgomareoba, romelic arsebobs, SemdegSiac aseve
unda darCes.
rasakvirvelia, Tu ki Tqven miiCnevT, Tu damfuZnebeli kreba saW
irod dainaxavs, rom didi politikuri organo gamodiodes, maSin wi
naswar unda iyos es gadawyvetili, vinaidan es moiTxovs gacilebiT
did xarjebs. magram aris ki dRes am xarjebis aucilebeli saWiroeba?
Cven es ar migvaCnia saWirod, gansakuTrebiT dRvandels pirobebSi,
roca faqtiurad mTavrobis politika ase Tu ise naTeli aris, xalxi
mas gacnobilia, didi nawili Cveni presisa mas iziarebs. aseT garemoe
baSi rom Segveqmna Cven romelime axali organo, gansakuTrebiT mas
Semdeg, rac arsebobs sapropagando komisia damfuZnebeli krebisa,
Cven es saWirod ar migvaCnia.
me mxolod erT rames visurveb, rom mTavrobis politika iyos ga
Suqebuli, rom sapropagando komisiis moRvaweoba yofiliyos gafar
Toebuli.
dasasrul im mdgomareobaSi, romelSiac Cven varT, es gazeTi, ro
goric aris, romelic gvawvdis cnobebs Cveni mTavrobis moqmedebis
Sesaxeb da gansakuTrebiT adgilobriv TviTmmarvelobaTa Sesaxeb,
aseTi gazeTis gamocema aucilebelia, me darwmunebuli var, rom dam
fuZnebeli kreba amas daadasturebs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-on Tevzaias.
v. Tevzaia. (s.-d.) batonebo, damfuZnebel krebis wevrma b. leo
Sengelaiam warmodgenil kanon-proeqtis winaaRmdeg ieriSi miitana.
mxolod erTi eSmakoba Caidina. imis magivrad, rom Tavidanve eTqva
is, rac mas ainteresebda, rom Cveni sityvebi ar ibeWdeba im gazeTSi
vrclado da moeTxova damfuZnebel krebisagan specialuri dadge
nileba, rom misi sityvebi dabeWdon vrclad, amis magivrad man dai
wyo kvleva Zieba da sabuTis Zebna imis Sesaxeb, Tu rogori unda iyos
gazeTi da saerTod daayena sakiTxi. imdenad gaTamamda damfuZnebeli
krebis wevri Sengelaia, rom man ukidures opoziciis warmomadgenel
ma Cvens respublikaSi, magaliTebi azerbaijanis Zveli mTavrobis moq
medebidan moiyvana. saerTod rodesac b. Sengelaia gamodis romelime
kanon-proeqtis winaaRmdeg, mas ar exerxeba moyvana romelime magali
Tisa mowinave qveynebidan. mas exerxeba moyvana im magaliTebisa, rome
lic CamorCenil qveynebSi xdeba, magram aqac umtyuna mas azerbeijanis
411
misma Zvelma sayvarelma mTavrobam. Cven uTxariT b. Sengelaias, rom
man SecdomiT wamoisrola sityvebi. magram is gulmosuli iyo: ratom
misi sityvebi mTavrobis moambeSi ar ibeWdeba. Cven uTxariT mas, rom
baqoSi gamodioda azerbaijanis moambe rusulad da TaTrulad da is
iyo azerbaijanis mTavrobis yovel dRiuri gazeTi. rac Seexeba meore
gazeTs, is iyo oficiozi. es icoda mTelma azerbaijanma. me mgonia es
icoda damfuZnebel krebis wevrma b. Sengelaiam, romelic iCens did,
sityviT mainc codnas imis Sesaxeb, Tu ra xdeba mezobel qveynebSi. mo
qalaqe Sengelaia Seexo iseTs sakiTxs, romelsac Tu mas marTalia aqvs
movaleobis Segneba, ar unda Sexeboda. Sengelaiam ilaparaka saerTod,
Tu ra diplomatia gvyavs, rogor mdgomareobaSi aris da sxva. magram
unda mogaxsenoT, rom amis msajuli xalxi aris. msajuli iqneba mTe
li eri. miuxedavad b. Sengelaias susti gamosvlebisa, Cveni sagareo
politika usaTuod karg xelSi aris da Tu b. Sengelaias erTi dRiT,
erTi saaTiT Cauvarda xelSi, imas daemarTeba kidev ufro uaresi, rac
daemarTa mis sayvarel azerbaijanis musavatis mTavrobas. (Sengelaia:
me musavati ara var?). b. Sengelaia ambobs, rom is ar aris musavati, ma
gram, rogorc Tavkopalam ar icis Tu rogor gamova misgan bayayi, ise
b. Sengelaia ver SeamCnevs, rom misgan kargi musavatisti gamova. diax,
aq sakiTxi iyo dasmuli mTavrobis oficialur organos Sesaxeb. aseTi
organo arsebobs, rogorc mogaxseneT azerbaijanSi „vestnik azerbai
jani“, arsebobs safrangeTSi: „Jurnal d, a oficial“, arsebobs. arse
bobda ruseTSiac. iq ibeWdeba saerTod oficialuri cnobebi, romel
ic saWiro aris sazogado dawesebulebaTaTvis. aseTia Cveni organoc.
es aris oficialuri organo da iq SeuZlebelia daibeWdos sxva xasi
aTis werilebi, vinaidan maSin is moiTxovs auarebels Tanxas, fuls.
moiTxovs 20-40 milion maneTs, amaT ki TviT gazeTi ar Rirs. kaci, ro
melic aq gamodis, ekonomiaze laparakobs da ekonomikur politikas
icavs, exla moiTxovs, rom beWdon auarebeli sityvebi da daixarjos
amaze auarebeli fulio. aq b. leo Sengelaia – me vlaparakob aSkarad,
ver grZnobs Tavisi sityvebis pasuxismgeblobas. mas gonia, rom is aris
udidesi mcodne saxelmwifoebrivi saqmeebisa. magram is advilad wam
oisvris iseT sityvebs, romlebic amcirebs mas rogorc damfuZnebeli
krebis wevrs. is ambobs magaliTad, rom social-demokratiul partiis
yoveli wera-kiTxvis mcodne yvela ministri gaxdao. diax, es sTqva man,
rom yvela wera-kiTxvis mcodne ministri gaxdao. me gadaWriT vacxa
deb, rom social-demokratiul fraqciaSi ar aris arc erTi deputa
ti, romelic iyos ufro naklebi mcodne romelime sakiTxisa, vidre
b. Sengelaia. mas gonia, rom is aris didi mcodne, didad gamocdili
sazogado moRvawe, magram „saqarTvelos respublika“ ver afasebs mas,
es aris arsebiTad. amis Semdeg Cven SegviZlian mxolod erTi daskvna
gamovitanoT. Tu Tqven gindaT dabeWdoT vrclad is didi sityvebi,
romlebic aq warmoiTqmeba, es sxva kiTxva aris. magram me vambob, es
SeuZlebeli aris. Cven vambobT, rom SeuZlebelia dRevandel pirobeb
412
Si daibeWdos yvela is sityvebi, romlebic aq iqneba warmoTqmuli. Cven
gvgonia, rom es gazeTi aucileblad unda iyos umTavresad cnobebis
gazeTi da am oficialur cnobebs unda aqveynebdes is. (veSapeli: Tqven
kiTxulobT mag gazeTs?) me mag gazeTs usaTuod vkiTxulob, yovel dRe
vkiTxulob, „klde“-sac vkiTxulob da „Sroma“-sac. me gazeTebs yov
elTvis vkiTxulob. vambob, rom am gazeTSi unda ibeWdebodes cnobebi
da arc erT did politikur sakiTxs, romelic sasworze daiwevs, an
erTi, an meore mimarTulebis mxriv, Cemis azriT aseT werils aseT or
ganoSi, dRevandel pirobebSi, adgili ar unda qondes.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. leo
Sengelaias.
l. Sengelaia (s.-r.) batonebo! me ar megona, rom noe ramiSvili iseT
meTodebs mimarTavda, romelTac demagogiuri hqvian, ar megona imitom,
rom is ubralo moRvawe, propagandisti ki ar aris, aramed is ministri
aris. magram me movtyuvdi Cems molodinSi. masze savsebiT marTldeba
Tqmuleba: `ar gaTeTrdebis yorani, rac unda xexo qviSiTa~. me megona,
rom b. ramiSvili arsebiTad Seexeboda im sakiTxs, romelic me wamo
vayene da Seecdeboda moeyvana sawinaaRmdego faqtebi. me mogaxseneT,
rom verc informaciis da verc werilebis mxriv es gazeTi veraviTar
moTxovnilebas ver akmayofilebs. b. ramiSvilma cariel sityvebiT ga
nacxada: gazeTi kargiao. araviTari sabuTi mas ar mouyvania.
Tu Tqven aiRebT gazeTis nomrebs, dainaxavT, rom araviTari in
formacia iq ar aris. iq araviTari cnobebi ar aris da Tu aris, isic
dagvianebuli, sxva gazeTebidan gadmobeWdili, maSin, rodesac ambavs
yovelgvari fasi daekarga, rodesac yovelma mkiTxvelma gaigo misi
Sinaarsi, am mxriv Cemi debuleba darRveuli ar aris.
me mogaxseneT agredve redaqtoris Sesaxeb. me gekiTxebiT: hyavs Tu
ara mTavrobis moambes redaqtori? ara! erT dros hyavda redaqtori.
is wavida.Semdeg dauniSnes redaqtori, romelic iseTi momzadebu
li gamodga, rom sxva axalgazrdebTan erTad saswavleblad sazR
var-gared gaigzavna. exla redaqtori mTavrobis gazeTs aRara hyavs.
warmosadgenia Tu ara Tundac oficialuri cnobebis gamoqveyneba
mivandoT iseT organos, romelsac xelmZRvaneli ara hyavs? SeiZleba
Tu ara es? gvibrZanos b. ministrma: hqonda Tu ara aseT faqts adgi
li, rom gazeTSi gamoqveynda iseTi cnobebi, romelnic ar unda gamo
qveynebuliyo? me vamtkiceb, rom aseT movlenas hqonda adgili. maSa
sadame, cxadia, rom gazeTs patroni ara hyavs. da rodesac b. ministri
laparakobs, rom yvelaferi rigzed ariso, es aris mxolod siyalbe da
carieli sityvebi.
saerTod b. ministrebs axirebuli zne sCveviaT: isini yovelTvis,
rodesac ki aq gamodian, Cven gvekamaTebian partiul niadagze. isini
aqeT gvedavebian Cven, rac Seuwynareblad mimaCnia. miuxedavad imisa,
rom isini ministrebi arian, mainc moxeleebi arian, Tundac umaRlesi
rangisa, damokidebulni Cvengan. maTi sityvidan ki gamodis, TiTqos
413
Cven varT damokidebulni maTgan. Tqven aRmasrulebeli uflebis war
momadgenelni xarT da amitom valdebulni xarT angariSi mogvceT ra
xdeba da ra gaakeTeT. rac Seexeba partiul kamaTs, amisaTvis aq aris
sxva xalxi – fraqcia. Cveni ministrebi umalve partiul niadagze ga
daitanen kamaTs, radgan ar aris pasuxismgeblobis grZnoba. swored es
axasiaTebs Cvens ministrebs da es gamosWvivis am gamosvlaSiac. erTi
ram naTeli aris CvenTvis, es is, rom araviTar gansxvavebas ar xedav
en partiasa da saxelmwifos Soris. b. ramiSvilma brZana, ra saWiroa
mTavrobis politikis garkveva, rodesac es politika ukve garkveulia
Cvens partiul gazeTebSio.
maSasadame, man daadastura is braldeba, romelic ara erTxel aq
wamogviyenebia. social-demokratiis moRvaweobaSi araviTari garCe
va ar aris partiis da saxelmwifos Soris. amis Semdeg bunebrivia is,
rasac b. ministri brZanebs: raki aris partiis organo da es organo
arkvevs mTavrobis politikas, zedmetia maSin calke mTavrobis poli
tikis gamorkvevao.
aq marTldeba savsebiT „axali sxivis“ pozicia. da mikvirs, aseT
sakiTxis dros isini rad sduman, rad ar gamodian da ar ityvian imas,
rasac sweren TavianT organoSi?!
mogaxsenebT, rom Tu kargad CaukvirdebiT, araviTari arsebiTi
gansxvaveba ar arsebobs bolSevikur ruseTsa da saqarTvelos So
ris. SeiZleba es paradoqsad eCvenos visme, magram iqac da aqac erTi
da igive diqtatoruli suli aris. iq aris „Совѣтская власть“, aq aris
„Комитетская власть“. aqac da iqac aris erTi fsiqologiuri niadagi,
es aris fsiqologiuri diqtatura! aq sakiTxi ase idga: rogor swar
moebs gazeTis gamocemis saqme, sasurveli aris Tu ara milionebi daix
arjos am gzaze? im pirobebSi, ra pirobebSiac es gazeTi gamodis da
im SinaarsiT, yovlad uazro iqneba misi gamocema. es iqneba msubuqad
mopyroba xalxis fulisadmi. am gamocemas araviTari perspeqtiva, ar
aviTari mizani ara aqvs da umiznod ki ar SeiZleba xalxis fulis xar
jva. Tu ministrs aqvs Tavisi sakmao Tanxa, dee xarjos, magram es aris
organo, romelic xalxis fuliT gamodis, romelzedac xalxis fuli
ixarjeba da Cven movaleni varT vTqvaT, Tu ki gazeTs araviTari in
formacia ara aqvs, redaqtori ara hyavs, maSin ra mizani aqvs mis ga
mocemas? araviTari!
me mesmis aseTi pozicia, rom eTqvaT: marTlac cudi pirobebi iyo,
magram Semdeg es aRar iqneba da es gazeTs daemsgavsebao. es gasagebi
iqneboda, magram, rodesac ministri brZanebs, yvelaferi rigzed ari
so, es aris sruliad carieli sityva! b. ministrma mxolod erT Cems
debulebas miaqcia yuradReba, me vambobdi, rom mTavrobis moambeSi ar
iwereba saxelmZRvanelo werilebi meTqi. jer erTi, me amas garda mov
iyvane mTeli rigi mosazrebani. magram Tundac ase iyos, gana misaRebia
is mosazreba, romelic b. ministrma moiyvana, rom mTavrobis politi
ka garkveulia da Turme es politika irkveva b. ministris sityvebSi
414
da amitom b. ministris sityva unda daibeWdos vrclad. es mowmobs
imas, rom b. ministri Tavis Tavs ayenebs privilegiur mdgomareobaSi.
me gekiTxebiT Tqven: romeli kanonis, an ra damsaxurebis gamo unda ibe
Wdebodes b. ministris sityva mTel svetebad da feletonebad da sxva
fraqciaTa warmomadgenlobis sityvebi ki sruliad ar ibeWdebodes?
aq b. Tevzaiam brZana, Sengelaia gulmosulia da imitom laparakob
so. samwuxarod ase mepyrobian ara marto me, aramed yvelas, opoziciur
fraqciebis warmomadgenlebs, romelnic aq gamodian da qebaTa-qebas ar
asxamen mmarTveli partiis politikas, es unda avRniSno rogorc ara
sasurveli da maxinji movlena Cvens parlamentarul cxovrebaSi. me
ver warmomidgenia socialisturi mTavroba, socialisturi damfuZne
beli kreba, sadac adgili hqondes aseT privilegiebs. Cven varT xalxis
warmomadgenelni da rogor SeiZleba, rom xalxis erT warmomadgenels
hqondes erTi ufleba da meores naklebi. es aris uzurpacia, tlanqi
darRveva xalxis warmomadgenlis yovel-gvari uflebisa. Cveni mTav
roba partiulia, magram nu Tu es niSnavs imas, rom yoveli sakiTxi par
tias da mTavrobas erTnairad esmis?! es amtkicebs mxolod imas, rom
Cven primitiul mdgomareobaSi vimyofebiT, ver gagvirCevia ra aris
partia da ra aris saxelmwifo. b. ministrma ganacxada, yovlad SeuZle
belia erTnair pirobebSi ibeWdebodes yvela oratorebis sityvebio,
rom Sengelaias sityva iseve daibeWdos, rogorc mTavrobis wevris si
tyvao. es iseTi SemTxveva aris, romelsac precendenti ara aqvs namdvi
li demokratiis praqtikaSi. Cven varT xalxis warmomadgenlebi, depu
tatebi da ver warmogvidgenia demokrati ministri, romelic ityvis,
rom Cemi sityva unda daibeWdos imitom, rom is ufro emsaxureba xalx
is interesebso. batonebo! visi sityva aris ufro axlo xalxTan da visi
Sors, visi sityva ufro icavs xalxis interesebs, es sadavo sakiTxia.
dee es xalxma gamoarkvios. amis ufleba Tqven, da miT umetes ministrs
ara gaqvT!.. b. Tevzaiam misayvedura, raRa azerbaijanis respublik
idan mogyavT yovelTvis faqtebio! es marTali ar gaxlavT, vinaidan
Tqven iciT, rom sxva magaliTebic momiyvania, magram Tu azerbaijanis
magaliTebi momyavda, amaSi aris mTeli tragizmi social demokrati
isa. Cveni mTavroba imdenad daeca politikurad da yovel mxriv, rom
zogierT sakiTxSi mas azerbaijanis Zveli mTavroba sjobda. magaliT
ad iyo warmodgenili iq amnistiis proeqti, romelic exeboda yovel
politikur damnaSaveT. Tqven ki wamoayeneT iseTi amnistia, romelmac
gaanTavisufla mxolod yaCaRebi!.. rac Seexeba b. Tevzaias sityvas, rom
TiTqos musavati Cveni sayvareli iyos – es albaT ubralo Labsus lingve
unda iyos. yvelam icis, rom Cveni partia yovelTvis sastikad ebrZoda
musavatis partias. da Tu qonda vismes masTan kavSiri, es iyo qarTvel
„musavatelebis“ partia – menSevikebisa. (sicili). es yvelam icis.
amnairad, batonebo, me vimeoreb, saRi mosazreba, romelic gvimt
kicebdes Cven am gazeTis gamocemis saWiroebas da masze milionebis xar
jvas, ar aris. amitom, Cveni fraqcia imeorebs, rom igi unda daixuros!...
415
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. sityva ekuTvnis mom
xsenebels.
d. oniaSvili. (momsxenebeli). am sakiTxis Sesaxeb bevri iTqva da
amitom me uars vacxadeb ukanasknel sityvaze.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv
ganxilvze? winaaRmdegi arian eserebi. umravlesoba momxrea. gTxovT
waikiTxoT.
d. oniaSvili. (kiTxulobs 1, 2, 3 da 4 muxls). kreba yvela muxlebs
ucvlelad iRebs.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT: (kiTxulobs) „dekreti
saqarTvelos depeSaTa saagentos Statisa da xarjT-aRricxvis dam
tkicebisa“.
sityva ekuTvnis momxsenebels daviT oniaSvils.
416
da rogorc aseTi, igi unda emsaxurebodes saxelmwifos interesebs,
aseTia daniSnuleba im oficialur organosi, romelic Seqmnilia
oficialur saxelwodebiT da romelzedac ixarjeba xalxis fule
bi, magram Cvenda samwuxarod, es ase ar xdeba. es oficialuri orga
no emsaxureba viwro partiul interesebs da ara saxelmwifos. garda
imisa, rom es organo araviTar informacias ar awvdis sazogadoebas,
da Tu awvdis, awvdis yalb informacias, es organo emsaxureba viwro
partiul interesebs. Tqven mogexsenebaT saerTod mniSvneloba in
formaciisa. informacia amuSavebs sazogadoebriv azrs, is erTnair
reaqcias iwvevs masSi da cxadia, rom yalbi informacia yalb reaqcias
gamoiwvevs da es, ueWvelia, mogvcems arasasurvel Sedegebs. gansa
kuTrebuli mniSvneloba aqvs im informacias, romelsac awvdis ofi
cialuri organo, radgan imas xalxi gansakuTrebuli ndobiT epyro
ba. da radgan xalxi utyuar WeSmaritebad iRebs imas, rasac awvdis es
organo, igi unda cdilobdes, rom swori cnobebi miawodos, magram es
ase ar aris. rom es organo ara sdgas Tavis daniSnulebis simaRleze,
amas amtkicebs da naTelyofs is garemoeba, rom igi calmxrivad awvdis
cnobebs sazogadoebas damfuZnebel krebis muSaobis Sesaxeb. mTavro
bis warmomadgenlebs – social-demokratebs, hgoniaT, rom opozicia
ar aris saxelmwifoebriv organizmis nawili, igi aris raRac gari
yuli, romelsac araferi ar moeTxoveba da amitom misi Sexeduleba
xalxs ar ainteresebs. aqedan gamodis oficialuri organo da amitom
awvdis xalxs calmxriv cnobebs Cveni muSaobis Sesaxeb. rasakvirvelia,
amaze zedmetia laparaki, rom Cven xalxis warmomadgenlebi varT da
imgvarive wesiT arCeulni, rogorc umravlesoba, Cvenc iseTive ufle
ba da valdebuleba gvaqvs da amitom Cven SegviZlian moviTxovoT, rom
Cveni xmac miswvdes xalxs. Cven aseT moTxovnilebas ar udgenT kerZo,
partiul organoebs – maT SeuZlianT savsebiT ar moiyvanon mowinaaRm
dege partiis oratorebis azri, magram oficialur organos, romel
sac asazrdoebs nivTierad damfuZnebeli kreba, araviTar SemTxvevaSi
amis ufleba ar aqvs. da Cveni moTxovnileba, rom Cveni sityvebic iqmnas
moTavsebuli am oficialur organoSi Tu savsebiT ara, azri mainc Cve
ni sityvebisa, me mgonia, rom es samarTliani moTxovnileba aris.
rogoria is brZolis meTodi, romliTac gvebrZvis Cven saagen
to? igi an ar moaTavsebs sruliad opoziciis oratorebis sityvebs
da an moaTavsebs oriode sityvas ise, rom kaci verafers gaigebs. da
Tu maincdamainc moaTavsa, im borot-ganzraxviT, rom daamaxinjos. ai,
am meTodiT gvebrZvis umravlesobis partia da amave dros gaiZaxian,
rom demokratiuli wyobileba gvaqvs da sityvis Tavisufleba ari
so. (l. Sengelaia: sircxvilia!). roca es umaRlesi saxelmwifos tri
buna ase Seborkilia, gana SegviZlian vTqvaT, rom aris Tavisufleba
azrovnebisa? Cven deputatebi, xalxis warmomadgenlebi varT da ara
gaqvT zneobrivi ufleba, rom Cveni sityvebi ar iqmnas moTavsebuli
ise, rogorc aTavsebT Tqven sityvebs.
417
me magondeba saxelmwifo saTaTbiro. iq gacilebiT ukeTesi md
gomareoba iyo opoziciis warmomadgenlebisa, vidre aq, Cvens dam
fuZnebel krebaSi. (Sengelaia: samarcxvinoa!). da ra iqneboda, rom iq
opoziciis sityvebi ar miewodebinaT xalxisaTvis? egre rom ar yo
filiyo, gana gvecodineboda ras ambobden CxeiZe da wereTeli? gana
gacilebiT ufro keTilSobili ar iyo ruseTis liberaluri presa,
romelic metis yuradRebiT epyroboda opoziciis oratorebs, vidre
Tqven gvepyrobiT Cven.
Cven gvelaparakebian, rom demokratiuli wyobileba aris, mTavro
ba demokratiis interesebis gamomxatveliao. magram, samwuxarod, es
ase ar aris. samwuxarod CvenSi aris gamefebuli oligarxia da sxva
Ta Soris ai is sagani, romelzedac Cven vlaparakobT, amas savsebiT
aaSkaravebs. me ar minda virwmuno, rom am damaxinjebaSi edos brali
b. abaSels, romelic rogorc pirovneba, keTilSobili unda iyos. is
mowodebiT poeti aris, da me mgonia, rom abaSeli aq arafer SuaSia.
(replika ar ismis). me geTanxmebiT savsebiT, aq SuaSi aris b. ramiSvili,
romelic ukarnaxebs mas ise moiqces da es dRes man TiTon ganacxada.
(kedia: es ase yofila, ase aris da ase iqneba?). batonebo! xalxs gaage
bieT Cveni azri da is iqneba Cveni msajuli. me batonebo, laparaks ar
gavagrZeleb imitom, rom savsebiT aris es sakiTxi gaSinjuli. mxolod
daskvnisaTvis me ganvacxadeb imas, rom es organo, romelic ara sdgas
Tavis daniSnulebis simaRleze, romlis sabuTebic auarebeli maqvs
aqac da bevri saxlSic, da romelic bRalavs am umaRles tribunis Tav
isufal daniSnulebas, Cven ai am organos kredits ver gauxsniT, sanam
is ar amaRldeba Tavis daniSnulebis simaRlemde.
Tavmjdomare. ukve sami saaTi gaxlavT, batonebo. inebeT rom kreba
sakiTxis dasrulebamde gagrZeldes? sityva ekuTvnis leo Sengelaias.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno!
saqarTvelos depeSaTa saagentos moRvaweTa winaaRmdeg Cven, soc.-
revoliucionerebs ara erTxel gagvicxadebia cxare protesti dam
fuZnebel krebis tribunidan da mis gareSe presis saSualebiTac. Cveni
erTad erTi survili, romelic gvamagrebs am SemTxvevaSi iyo da aris
is, rom depeSaTa saagento dadges obieqtiur niadagze, rom is dadg
es Tavis daniSnulebis simaRleze, raTa is fexqveS ar sTelavdes Cvens
uflebas. magram, vinaidan am mxriv mTavrobas araviTari zomebi ar mi
uRia dRvandlamdis, vinaidan dRes mTavrobaze da depeSaTa saagentos
mesveurebze SeiZleba iTqvas krilovis sityvebiT: „А Васька слушаетъ
да ѣсть“, Cven iZulebuli varT farda avxadoT depeSaTa saagentos
marTlac danaSaur moRvaweobas. Cveni depeSaTa saagentos moRvaweo
ba aris saukeTeso nimuSi im duxWiri politikisa, romelsac mTavroba
atarebs cxovrebaSi. social-demokratiul partiis praqtikuli Semo
qmedeba, azrovneba ise dakninda, rom man savsebiT gadmoitana Zveli bi
urokratiuli meTodebi cxovrebis yovel dargSi, rom es ase aris, amas
mowmobs is, rac xdeba am dawesebulebaSi. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom
418
petrogradis depeSaTa saagentos da Cvens depeSaTa saagentos Soris
araviTari gansxvaveba ar aris. petrogradis depeSaTa saagentos axasi
aTebs ori mTavari Tviseba, erTi mxriT usazRvro calmxrivoba da meo
re mxriT siyalbe. is ar iyo keTilsindisieri msaxuri da amsrulebeli
Tavis movaleobisa. es iyo iseTi dawesebuleba, romelic warmoadgenda
meore sacenzuro ganyofilebas, sadac maxinjdeboda yoveli saRi azri
da iTxzeboda is, rasac moisurvebda mmarTveli biurokratia. mwuxare
biT unda aRvniSno, rom aseve aris CvenSi. ra Tqma unda, aris gansxvaveba
Cvensa da im saagentos Soris. petrogradis saagentos saTaveSi udga
nan Zveli biurokratebi, romelTac is Rirseba mainc qondaT, rom Tavis
Tavs biurokratebs eZaxdnen da am saxelis ar eSinodaT. magram CvenSi
depeSaTa saagentos saTaveSi arian iseTi pirebi, romelnic cnobilni
arian, rogorc sazogado moRvaweni, socialistebs uwodeben TavianT
Tavs da warmoidgineT zogierTi mweralic aris aq. saqarTvelos de
peSaTa saagentos winaaRmdeg Cven vayenebT or konkretul braldebas.
pirveli mdgomareobs imaSi, rom depeSaTa saagento abuCad igdebs yve
la im organizaciebs, redaqciebs da dawesebulebebs, romelsac awvdis
is cnobebs. jer erTi saagentos depeSis Targmani metad uvargisi aris,
depeSebis gadmocemas is yovelTvis agvianebs. verc erT redaqcias ver
damisaxelebT, rom Tavis droze iRebdes depeSebs. verc erT gazeTs
ver naxavT, rom is aTavsebdes dRes miRebul depeSebs xvalindel no
merSi. da me gekiTxebiT Tqven, batonebo, es dasaSvebia saxelmwifoe
brivi TvalsazrisiT? aSkara aris, rom Tu amnairad moepyrobiT xelis
momwerlebs, araferi SemogivaT da yovelTvis deficiti gveqneba. (noe
ramiSvili: es politika aris?).
diax, exlave politikazedac mogaxsenebT. meore braldeba gaxlavT
is, rom es saagento sistematiurad ebrZvis Cvens Tavisufals sityvas,
amaxinjebs da amasxaravebs mas, gansakuTrebiT opoziciis oratore
bis sityvebs. aq brZanes: faqtebio. diax, me moviyvan am faqtebs, xelTa
maqvs depeSebi, magram, vidre faqtebze gadavidode, me minda Tqveni
yuradReba SevaCero Semdeg movlenaze. saagentos aseTi moqmedebis
Sesaxeb Cven ramdenjerme werili davbeWdeT gazeTSi, bolos Cveni
fraqcia iZulebuli gaxda werilobiT miemarTa damfuZnebeli krebis
prezidiumisaTvis. Cven sagangebo werili gaugzavneT prezidiums saa
gentos aseTi moqmedebis Sesaxeb, mis winaaRmdeg protests vacxadeb
diT. garda amisa Cveni pirveli moTxovnileba iyo, rom saagentom yve
la oratorebis sityvebi gadasces obieqturad, miudgomlad. meore
Cveni moTxovnileba iyo aseTi: vinaidan yoveli gamosvla damfuZnebel
krebaSi, yoveli sityva aris sapasuxismgeblo, saxalxo, amitom moviTx
ovT, rom, vidre daibeWdebodes, sityvis mokle Sinaarsi waredginos
deputats. es samarTliani moTxovnileba iyo da verc erTi Tqvengani
amis winaaRmdegi ver wava. samwuxarod, amaze dadebiTi pasuxi ver mi
viReT, prezidiumma mosTxova ganmarteba saagentos direqtors b. ka
landaZes. saagentos direqtorma kategoriulad uarhyo Cveni moTx
419
ovnileba da dasZina, rom SesaZlebelia aseTi SemTxveva iyo da Semdeg
amas adgili aRar eqnebao da moiTxova Cvengan konkretiulad faqtebi
dagvesaxelebina. magram Cven zedmetad miviCnieT b. kalandaZeebTan ka
maTi da exla pativi gvaqvs mogaxsenoT es faqtebi. me mogaxsenebT, rom
saagento sistematiurad amaxinjebs opoziciis yvela oratorebis si
tyvas. es exeba ara marto Sengelaias, gobeCias, aramed es exeba yvelas:
soc.-federalistebs, nac.-demokratebs da sxvebs. es sistematiurad
xdeba da rom es ase aris, mogiyvanT amis magaliTebs. (gvazava adgi
lidan: es aSkaraa!). aq aris moyvanili saagentos angariSi 23 ianvris
sxdomisa. maSin dRis wesrigSi iyo 23 Tebervlis dekretis gauqmebis
Sesaxeb warmodgenili dekreti. am dekretis Sesaxeb gamovidnen or
atorebi, sxvaTa Soris Cveni amxanagi deputati nucubiZe. aq Sedare
biT vrclad aris moyvanili misi sityva, magram angariSi Sedgenilia
tendenciurad. ai amaSi mdgomareobs es tendencia: 23 ianvris sxdomis
angariSSi saagentos aqvs aseTi adgili:
Предсѣдатель. Въ распоряженiи оратора имѣется одинъ часъ. Может быть въ
теченiе этого времени ораторъ приблизится къ обсуждаемому вопросу.
ras niSnavs? ese igi orators aqvs erTi saaTi. ramdenic sisulele
ar unda ilaparakos, ra uzam, xeli ar unda SeuSaloTo. es aris aSka
ra dacinva. amis ufleba ara aqvs Tavmjdomares. me ver warmomidge
nia, rom ase iqceodes damfuZnebeli krebis kulturuli Tavmjdomare.
me Zlier meintereseboda marTla sTqva Tavmjdomarem es sityvebi Tu
ara. mivmarTe stenogramas. magram masSi amis msgavsi araferi aris.
(xmebi: sircxvili!). es dasWirda saagentos deputatis dasamcireblad!
pirveli sesiis angariSebi rom gadaaTvalieroT, iq naxavT Sem
degs: gamodis ministri, ambobs vrcel sityvas, xolo rac Seexeba sxva
oratorebs, maT Sesaxeb sweria: dekretis winaaRmdeg gamovida gvaza
va. ra sTqva gvazavam, ara sCans. dekretis winaaRmdeg gamodis Senge
laia, ra sTqva – ara sCans.
ase grZeldeboda mTeli sesiis ganmavlobaSi, TiTqos damfuZ
nebul krebaSi marto ministrebi laparakobden! gadaaTvaliereT saa
gentos angariSebi da Tu es marTali ar aris, me maSin bodiSs movix
di. (gvazava: marTalia?). xSiria iseTi SemTxveva, roca Cveni gvari ar
aris moyvanili. magram maSin, rodesac mTeli Cveni sityvebi ar moyav
daT, aris SemTxvevebi, rom zogierT ubralo Cvens winaaRmdeg momar
Tuli replikac ki iyo moyvanili. ai magaliTad: aq nucubiZe lapara
kobda. laparaki Seexeboda socialistur kongresis rezoliucias,
am dros b. nikolaZem aseTi replika misca: „SeiZleba aseTi bavSvuri
laparakiT dro wavarTvaT damfuZnebel krebaso?“ gekiTxebiT Tqven,
im dros, rodesac deputatis mTeli sityva ar mogyavT, ra mizniT
mogyavT replika? im mizniT, rom daamciroT deputati. (xmauroba).
me gTxovT gamobrZandeT da mipasuxoT, Tu rame saTqmeli gaqvT. Sem
deg imave 23 ianvris sxdomaze me gamovel. ar maxsovs ramdeni xani vi
laparake, yovel SemTxvevaSi naxevar saaTi vilaparake. magram me es
420
ar mainteresebs, me mainteresebs is, rom iq aris damaxinjebuli Cemi
azri. me vambobdi, rom 23 Tebervlis dekreti exeba ara konfiskacias,
aramed is exeba mTel reformas da vidre es reforma ar damTavrebu
la, misi gauqmeba SeuZlebelia, aseTi iyo Cemi azri. rogor aris axla
es gadaRebuli? (kiTxulobs): Л. Шенгелая. Высказывается противъ декрета.
Ораторъ считаетъ недорозумѣнiемъ утвержденiе, что постановленiе Комиссарiата
было временное. e. i. gamodis, rom es droebiT ki ara samudamo yofila,
rom Sengelaia suleli yofila, gamodis, laparakobs da arc ki icis
razed laparakobs. mas Semdeg rac Cven dafmuZnebel krebis prezidi
ums protesti gaugzavneT, saagentom ramdenime sxdomis yovlad da
makmayofilebel angariSebi Seadgina da verc erTi partiis warmo
madgeneli ver ityoda sayvedurs, ai magaliTad 3 martis angariSi.
ase, rom maT es SeugniaT, magram samwuxarod saagento isev Zvel gzas
daubrunda! b. ramiSvili Txoulobda faqtebs da mec iZulebuli var
kidev moviyvano faqtebi da migiTiToT im vakxanaliazed, romelic
xdeba. Tqven iciT, rom aq iyo warmodgenili dekreti amnistiis Ses
axeb. proeqtis Sesaxeb ramdenime oratori gamovida. vilaparake mec.
sxvaTa Soris ilaparaka soc.-federalistTa fraqciis warmomadgen
elma b. iese baraTaSvilma. ai rogor aris gadacemuli Cveni sityve
bi. im mxriv, rom axasiaTebs saagentos, romel deputatis sityva ro
gor gaugia. Cemi sityva aris moyvanili ase (kiTxulobs): TiTqos me
vambobde, rom azerbaijanis parlamentma miiRo ukeTesi miwis kanoni
da amnistiac. me parlamentTan araviTari saqme ar mqonda. parlamen
tis damcireba Cemi mizani ar iyo. me ar miTqvams es da verc vityodi.
me vTqvi mxolod, rom azerbaijanis mTavrobam warmoadgina amnisti
is da agrarul reformis proeqti ufro radikaluri, vidre Tqven.
saagento swers, TiTqos maT miiRes es kanonebi. es aris damaxinjeba
Cemi sityvisa. im dRes gamovida agreTve iese baraTaSvili. is mxars
uWerda amnistias da sxvaTa Soris sTqva: spekuliantebis ganTavisu
fleba SeuZlebelia, magram ar daiviwyoT, rom vinc didi spekulian
tebi arian, isini axerxeben Tavidan aicdinon sasjeli, xolo wvrili
vaWrebi, romelTac nixrze zeviT yveli gayides da ramodenime maneTi
moiges, es xalxi unda gaanTavisufloTo. rogor aris es gadacemuli
„iese baraTaSvilma moiTxova spekuliantebis amnistia, gaanTavisu
fleT spekuliantebio“. gana es ar aris sruli falsifikacia? mas ar
mouTxovia spekuliantebis ganTavisufleba. magram Tqven es dagWir
daT partiuli kapitalisaTvis, sademagogioT.
aseTia faqtebi. mas ver gaabaTilebs b. rusias laTaiebi! (rusia:
Rirsi ara xarT tribunisa! ras niSnavs laTaiebi? ilanZRebiT! Tavmj
domare zars rekavs). Tqven iciT aq irCeoda Statebi miwad-moqmedebis
saministrosi, gaimarTa kamaTi da ai rogor aris es moyvanili. unda
gagaxsenoT, rom saagento alamazebs social-dem. oratorebis si
tyvebs. rusul enaze es sityvebi ufro kargad gamodis, vidre am tri
bunidan. saagento Cven sityvas obieqtiurad ki ar gadascems, aramed
421
recenzias ukeTebs. mag. b. xomerikis sityvaSi naTqvamia (kiTxulobs):
„Грубую ошибку, допущенную г. Шенгелая, Министръ объявляетъ“ da sxva. exla
visi azria es „грубую ошибку“, Tu es ministris azria, unda eTqva „По
мнѣнiю министра грубую ошибку допустил Шенгелая“, magram es ase ar aris,
sCans misi azria. es ar aris obieqtiuri gadacema, es aris recenzia.
me SemeZlo kidev sabuTebi moviyvano, magram saWiro ar aris. mx
olod erTi ki aSkaraa, saagento sistematiurad ebrZvis Cvens Tavisu
fals sityvas da ase xdeba ara marto Cems mimarT, aramed yvelas mimarT,
vinc social-demokrati ar aris. Tqven gexsomebaT, yarabaRis ambebis
Sesaxeb iyo gamosvlebi damfuZnebul krebaSi. maSin yvela fraqciebis
warmomadgenlebi gamovidnen. moyvanili iyo saagentos angariSSi yve
las sityva, magram gamotovebuli iyo erTi fraqciis warmomadgenlis
gvazavas sityva. (gvazava adgilidan: marTalia!) Tavis-Tavad gvazava
da Sengelaia SeiZleba saintereso ar iyvnen, magram gvazava da Sen
gelaia, rogorc calke mimarTulebaTa warmomadgenlebi, unda iyvnen
moxsenebuli iq, sadac Tqven mogyavT sxva mimdinareobaTa warmomad
genlebis sityvebi.
Cven ar mogaxsenebT, rom Cveni sityvebi feletonebad dabeWdoT,
magram moviTxovT, rom obieqtiurad gadasceT Cveni azri xalxs. co
taodeni pativiscema mainc iqonieT, Tumca Tqven partias ar sCvevia pa
tiviscemiT mopyroba mowinaaRmdegisadmi, Tqven yovelTvis udierad
eqceodiT mowinaaRmdegeebs, – gaixseneT marqsis kamaTi prudonTan da
sxva, – magram cotaodeni rigianoba rom gamoiCinoT zedmeti ar iqneba.
roca vlaparakobT im calmxrivobaze, romelsac iCens saagento
opoziciis oratorebisadmi, me Zalauneburad magondeba ruseTi, ro
melzedac amxanagma nucubiZem mogaxsenaT. rogor epyroboda iqauri
presa social-demokratias? maSin Tqven iyaviT opoziciaSi, yvelas
ebrZodiT. socialistebs ar hqondaT saSualeba gamoecaT sakuTari
gazeTi. gamodioda mxolod liberaluri gazeTebi: „russkoe slovo“,
„russkia vedomosti“ da sxva. magram, warmoidgineT, aramc Tu kadru
lobden imas, rom daemaxinjebinaT opoziciis sityvebi, aramed mTeli
stenografiuli angariSebi moyavdaT da rodesac ki Seamoklebden,
atydeboda erTi aurzauri.
aq arian saTaTbiros yofili wevrebi da dameTanxmebian, rom ar
yofila SemTxveva imisa, rom opoziciis sityvebi ganzrax ar daes
tamboT, Tumca es metad saZnelo da saxifaTo iyo maTTvis. iseTi
liberaluri gazeTebi rogoric iyo „russkoe slovo“ da „russkia
vedomosti“, yovelTvis beWdaven opoziciis deputatebis sityvebs.
SeiZleba gviTxran, rom iq brZenebi iyvnen da imaT ver SevedrebiTo,
magram es pirad Rirsebas Seexeba da ar minda vidavo. yovel SemTx
vevaSi, aSkaraa, rom aseTi mopyroba sityvis Tavisuflebisadmi, ro
gorsac iCens social-demokratia, arc erT demokratiul qveyanaSi
ar aris. da es xdeba imitom, rom amas moiTxovs partiuli interesebi
social-demokratebisa. aviRoT mag. qalaqis sabWos sxdomebi, muSa
422
Ta sabWo da satarifo palata. ukanasknelSi arian warmomadgenlebi
muSebisa da vaWrebis. is ar aris revoliucionuri organizacia. yov
el SemTxvevaSi faqti is aris, rom maTi sxdomebis angariSebi ibeWde
ba vrclad. da ra daaSava damfuZnebelma krebam? es saxelmwifosTvis
uaryofiT Sedegs mogvcems. (kedia: marTalia!) es uaryofa aris parla
mentarizmisa da Tu umravlesoba uaryofs parlamentarizms, es miT
ufro CvenTvis advilia.
gulis tkiviliT unda aRvniSno, rom saagentos meTaurebSi ari
an gulwrfeli pirebi, me ar mogaxsenebT kalandaZeze, mas bevrs ver
movTxovT gansakuTrebiT mas Semdeg, rac man daswera werili „sol
omon zurgieliZisadmi“, romelic samudamod darCeba nimuSad servi
lizmisa da laqiobisa. magram me ver gamigia, rom abaSeli, romelic
aris poeti, – poeti ki me warmomidgenia damoukidebel sulis matare
blad, rogorc motrfiale Tavisuflebisa, – xdeba jalaTad Tavisu
fal sityvisa. es xdeba b. ramiSvilis zedgavleniT.
orSi erTia – an Cven varT sulelebi da social-demokratias
ecodeba xalxi, an da SeiZleba, rom soc.-dem. Cveni simarTlis eSinian
da amitom ar awvdis xalxs Cvens sityvebs. aviRoT pirveli debuleba.
vTqvaT Cven sulelebi varT, unda mogaxsenoT rom es debuleba swored
soc.-demokratebisaTvis aris sasargeblo. Tu Cven sulelebi varT,
maSin maTi partiuli interesi unda moiTxovdes, rom xalxs daanaxon,
rom maT sulelebi airCies da xalxi dainaxavs amas da Semdeg aRar ag
virCevs. magram es ase ar aris. marTalia meore debuleba: maT Cveni
simarTlisa eSiniaT. magram me mwams, rom Cveni sityva xalxs miswvdeba
da igi veraviTar SemTxvevaSi ver apatiebs aseT TaRliTobas im xalxs,
romelic social-demokratias uwodebs Tavs.
amnairad Tqven xedavT, rom Cveni saagento sistematiurad ebrZvis
arasocial-demokrat oratorebs. Cven devnilni varT. Cveni sityva ar
aris Tavisufali. Cven gvaqvs immuniteti da rodesac amis gamo b. ra
miSvilma veraferi gaawyo, ver gviWers, daawesa faqtiuri cenzura!..
soc.-rev. fraqciis saxeliT vacxadeb sasatik protests am cenzuris
winaaRmdeg da moviTxov am vakxanaliis mospobas. Zirs cenzura!
gaumarjos Tavisufal sityvas!..
Tavmjdomare. b. meliton rusia.
rusia. (s.-d.) rac iTqva depeSaTa saagentos Sesaxeb, es iyo ganmeo
reba b. Sengelaias sityvisa, amitom is, rac iTqva b. Sengelaias Sesaxeb,
iTqmis b. i. nucubiZis, ukanasknel oratoris Sesaxeb. me mxolod minda
Tqveni yuradReba or rameze mivaqcio. erTi is, rom arc erTi sabuTi
depeSaTa saagentos Sesaxeb ar mouyvania baton orators. saidgan sCan
da, rom maTi sityvebi ganzrax daamaxinjes? maSasadame mTeli laparaki
ukanasknel oratorisa iyo zepiri. (replika ar ismis). batonebo, Tqven
ar moiyvaneT arc erTi magaliTi imisa, rom saagento Tqven sityvebs
amaxinjebs. zepirad laparaki batonebo, am tribunas ar Seefereba. Tu
daukvirdebiT social-rev. warmomadgenlis sityvebs, Tqven mxolod
423
erTs mixvdebiT: maT undaT es organo soc.-revoliuc. sapropagando
organod gadaaqcion. ai es aris batonebo, Sinaarsi Tqveni laparakisa.
Tqven gindaT rom Tqveni azri, Tqveni mimarTuleba, Tqveni idealebi
gavavrceloT xalxSi, populiazacia uyos depeSaTa saagentom. nu Tu
Tqven ar gesmiT, rom es SeuZlebelia? es, rom gvindodes kidec, Cveni
xalxi amis nebas mogvcems, (gvazava: Tqveni azri xom SeiZleba gavrcel
des?). rodesac amas mxars uWers batoni gvazava, me mikvirs Tqven ar
laparakobT, rom es organo aris mTavrobis organo da maSasadame,
rodesac ministri gamodis tribunaze da laparakobs, is Tavis azrs ki
ar acnobebs damfuZnebel krebas, is acnobebs im Sexedulebas, im poli
tikas, romelic aris mTavrobis politika. (replika ar ismis), da ra
tom gikvirT, es rom mTavrobis organo beWdavs ministris sityvas, ro
melic imave dros aris mTavrobis azri da Sexeduleba? (gvazava: es ase
unda iyos?) rasakvirvelia es ase unda iyos, imitom, rom Tu ggoniaT
depeSaTa saagento aris saagitacio organo da sxva da sxva partiul
organizaciebisa, Tqven Semcdari brZandebiT. Cven ar SegviZlian ba
tonebo, saxelmwifo fuli vxarjoT imaze, rac soc.-rev. undaT – Tqven
moiTxovT imas, rom saxelmwifoSi mTavrobam Tavisi organoSi mTeli
Tqveni azri gamoaqveynos. Tu Tqven gagigoniaT, rom Tqvens sityvebs
depeSaTa saagento amaxinjebs, gamobrZandiT da aq ganacxadeT tri
bunidgan mxolod amis magaliTebi unda moiyvanoT. es Tqven ar ineb
eT. amitom, batonebo, Tqven dRes rac sTqviT es aris zepiri lparaki
da mizani ki mxolod erTi iyo. Tqven ggoniaT, rom Tqveni gamosvlis
Semdeg mTavrobis moambe Secvlis Tavis politikas im mxriv, rom daiw
yebs Tqveni azrebis gavrcelebas. vimeoreb, Cven rom movindomoT, amis
nebas xalxi ar mogvcems. meore, batonebo damfuZnebel krebis yovel
wevrs, yovel molaparakes aqvs ufleba moiTxovos, rom misi sityvebi
iqnas Cawerili sruliad. b. Sengelaia ki ambobs, rom mainc es depeSebi
ar Sediso. yovlad SeuZlebelia stenografiuli angariSi Tqveni war
moTqmuli sityvisa, Tundac saintereso sityva, depeSaTa saagentom
sruliad gadaiRos. es yovlad SeuZlebelia. depeSaTa saagentos amis
arc adgili da arc saSualeba ar eqneba.
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. ukanaskneli sityva
ekuTvnis momxsenebels, b. oniaSvils.
d. oniaSvili. opoziciis warmomadgenelma sastikad gailaSqra
am dekretis winaaRmdeg, magram Cemis azriT, arc erTi seriozuli
sabuTi ar wamouyenebia imis dasamtkiceblad, rom es xarjT-aRricxva
unda uarvyoT. SeiZleba saagentos qondes nakli. opoziciam ar dasva
sakiTxi ase. saqarTelos saagentos qonda defeqtebi, magram swored
amitom, rom es defeqtebi iqmnes aSorebuli, unda damtkicdes es
Stati da xarjT-aRricxva. amiT Seiqmneba iseTi pirobebi, romelic
saagentos muSaobas Caayenebs normalur kalapotSi. rac Seexeba in
formacias, me mgonia, rom es metis meti gazviadebaa. es aris mxolod
carieli sityvebi. opoziciis warmomadgenlebs goniaT, rom saxelm
wifo aSenebda im meTodebiT, romlebzedac isini xSirad laparakoben.
424
me darwmunebuli var, rom opozicia odesme mTavrobaSi moxvdes, maSin
ase ar daiwyebda laparaks. marTalia saagentos cnobebs mTavrobis
oficialuri gazeTis erTgvari tendencia etyoba, magram es aucile
belia. yovel mTavrobas unda hqondes garkveuli saxe da tendencia.
rasakvirvelia, saxelmwifos aSenebis dros SeiZleba kerZo interesi
Seilaxos, magram es aravisTvis sawyeni da gasajavrebeli ar unda iyos.
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. vin aris winaaRmdegi
muxlobriv ganxilvaze gadavideT? aravin. gTxovT waikiTxoT.
d. oniaSvili (kiTxulobs dekrets). kreba yvela muxlebs ucvle
lad iRebs.
Tavmjdomare. ukve 3 1/2 saaTia. kreba unda Sewydes. gTxovT mois
minoT Semdegi krebis dRiuri wesrigi.
mdivani (kiTxulobs Semdegi krebis dRiur wesrigs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi am werilisa?
aravin. wesrigi miRebulia. sxdoma daxuruli gaxlavT.
sxdoma ixureba 3 s. 35 wT.
425
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdameerTe sxdoma
(21)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. moxseneba saqarTvelos senatis 1919 w. ganmavlobaSi moqmedebis
Sesaxeb.
427
dRiuri wesrigi:
428
1. moxseneba saqarTvelos senatis 1919 wlis
ganmavlobaSi moqmedebis Sesaxeb.
429
los uwyebis revizias, senats es SemdegisaTvis gadaudvia or mizezis
gamo. erTi mizezi is yofila, rom senatSi mogrovili saqmeebi unda
gaeTavebia, ise, rom SemdegisaTvis normaluri pirobebi Seeqmna. da
marTlac iseTi mdgomareobaa Seqmnili dRes, rom aramc Tu winande
li saqmeebi, axali saqmeebic dauyovnebliv iniSneba; meore mizezi is
yofila, rom senats ndomia axlad arCeul momrigebel mosamarTleebs
miscemoda dro samuSaod, rom maTi muSaoba gamorkveuliyo da moe
ca masala, romlis mixedviT SesaZlebeli gaxdeboda sasamarTlos Se
faseba da reviziis moxdena. revizia am dReebSi daiwyeba. xolo rac
Seexeba marTva-gamgeobis sxva dargis (garda sasamarTlosi) revizias,
am SemTxvevaSi senats Tavis angariSSi moyavs erTi incidenti.
mTavrobis Tavmjdomares miumarTavs senatisaTvis, rom daeniSna
mas revizia axalcixis da sxva mazrebis yvela dawesebulebebisa. ma
gram am senats sruliad safuZvlianad miuRia mxedvelobaSi is mosaz
reba, rom kanonis ZaliT mas amis ufleba ar aqvs da amitom dekembris
9 Tavis sxdomaze gamoutania dasabuTebuli dadgenileba da uari ga
nucxadebia TavmjdomarisaTvis. amasTanave senati damf. kr. yuradRe
bas erT garemoebas aqcevs, saxeldobr imas, rom senatis debulebis
pirveli muxlis ZaliT rom meTvalyureoba kanonierebisa ekisreba
mas, magram Semdegi muxlis ZaliT senats ar aqvs micemuli saSvaleba,
rom es movaleoba pirnaTlad aasrulos. es saSvaleba senatis azriT
aris reviziis ufleba, da mas ki amis ufleba dRes dReobiT ar aqvs.
aqvs mxolod erTi ufleba, Tu saqmis ganxilvis dros SeniSna, rom
vinme Tanamdebobis pirma danaSauli Caidina, saTanado ministrs unda
acnobos da Tu ministris mxriT SeamCnia raime borotmoqmedeba, es
unda auwyos mTavrobas. am garemoebas usvams xazs senati da aqcevs mas
Tqvens yuradRebas. aseTi gaxlavT cifrebiT gamoxatuli senatis moR
vaweobis angariSi. Tu SevadarebT im dros, ra drosac exeba es angari
Si, Cven davinaxavT, rom senats daaxlovebiT 40-mde samuSao dRe da
am dros ganmavlobaSi saSualo ricxviT hqoniaT 1 1/2 sxdoma dReSi,
xolo gaurCeviaT dReSi saSualo cifriT 4 1/2 saqme. ase, rom senatis
muSaobis intensiobas miuwevia maqsimumamde. ra Tqma unda marto amiT
ar amoiwureba sruliad misi moRvaweobis dafaseba. me movaleobad
mimaCnia mogaxsenoT, rogorc iuridiuli komisiis warmomadgenels
da am saqmis axlo mcodnes, rom vinc ki garedan adevnebs Tvalyurs,
is uaRresad kmayofili darCeba senatiT. mogexsenebaT, rom senatSi
sagrZnobi nawili axalgazrda xalxia da unda gamovtyde, gveSinoda,
vai Tu saTanado codna ver gamoiCinono, magram SegviZlia vsTqvaT,
rom senatma gamoiCina ara marto codna da gamocdileba, aramed rac
umTavresia _ didi moraluri simaRle da avtoriteti. ase, rom sen
atma gadaaWarba yovelive molodins. SegviZlia mxolod survili ga
movTqvaT, rom respublikis yvela sxva dawesebulebebma gamoiCinos
aseTi simaRle da avtoriteti. da Cven imedi gvaqvs, rom Cveni sasiqa
dulo senati met unars da simaRles gamoiCens.
430
Tavmjdomare. rogor inebebT, sami saaTi gaxlavT, sxdoma gava
grZeloT Tu SevswyvitoT? winadadeba gaxlavT, rom sanam sakiTxi ar
amoiwureba, gagrZeldes sxdoma. vin aris am winadadebis winaaRmdegi?
aravin.
Tavmjdomare. sityva b-on l. Sengelaias ekuTvnis.
leo Sengelaia (s.-r.) moqalaqeno, damf. krebis wevrno! warmod
genili moxseneba Sesaxeb senatis moRvaweobisa, friad mniSvnelovani
da sayuradReboa. es moxseneba mniSvnelovania, ara marto imitom,
rom Cven gveZleva saSvaleba viqonioT msjeloba senatis moRvaweobis
Sesaxeb, aramed es aris, Tu gnebavT, unikumi, pirveli SemTxveva roca
Cven mier arCeuli sxva organoebic: mTavrobis, saxelmwifo kontro
liori, magram maTi moRvaweobis angariSi ar gvinaxavs da arc viciT,
vnaxavT Tu ara odesme.
Tavmjdomare: ukanasknelad mogaxsenebT b. oratoro, kontrolis
moRvaweobis angariSi warmodgenilia prezidiumSi da dagirigdebaT
am dReebSi.
Sengelaia: es moxseneba, batonebo, exeba friad mokle vadas e. i. 2-3
Tvis moRvaweobas. Tu miviRebT mxedvelobaSi im fsiqologiur mdgo
mareobas, im atmosferos, romelic hqmnida senatis sxeneba, rom es aris
didi dawesebuleba SedarebiT im patara moxsenebisTanave, romelic
gvaqvs, iseTi STabeWdileba iqmneba, rom senats araferi gaukeTebia.
magram, Tu miviRebT mxedvelobaSi imas, rom es ori Tve iyo umTavre
sad xana saorganizacio, rom ar gvqonda araviTari tradiciebi, Tu
miviRebT mxedvelobaSi rom samosamarTlo organoebi ar aris aqtiu
ri, aramed ufro pasiuri organoa. vinaidan mis movaleobas Seadgens
Tvalyuri adevnos, kanoni Tu ramdenad sruldeba, amitom mas dids
sayvedurs ver vetyviT.
magram miuxedavad amisa me oriode sityviT Sevexebi am moxsenebas.
me minda Tqveni yuradReba SevaCero im atmosferoze, romelic Seiqmna
senatis garSemo.
saqarTvelos sasamarTlos aqvs Tavisi istoriuli data, roml
idanac unda viangariSoT axali damoukidebuli xana Cveni sasamarT
losi. es data, aris warsuli wlis 7/10, rodesac damf. krebam airCia
senati da miT daagvirgvina Cveni sasamarTlos organizacia.
Tqven mogexsenebaT, rom senati cnobilia, rogorc Zveli institu
ti, romelmac warsulSi ver gaamarTla imedebi.
aseT daskvnas xels uwyobda 2 garemoeba: erTi senati yovelTvis
arCevda da icavda Zvels arsebul kanonebs, romelnic iyo mimarTuli
demokratiis winaaRmdeg da es qmnida mtrul ganwyobilebas misda
mi. meore is, rom Zveli biurokratia Tumca TeoriaSi aRiarebda sa
samarTlos damoukideblobas, magram yovelTvis cdilobda sasamarT
los damoukidebloba gaeqarwylebia, da es SesZles maT Zvel reJimSi.
maSindelma marTvelma biurokratiam Tavis politikas daumorCila
da dasca sasamarTlo. iqamdi mivida sasamarTlos gaxrwna, rom ganaCe
431
ni saqmis garCevamde iwereboda. magram es iyo Zvelad. Cven ki gvqonda
ufleba gvefiqra, rom sadac sasamarTlo demokratias ekuTvnis, aseT
maxinj movlenebs alagi ar eqneboda. magram unda mogaxsenoT, rom Cve
ni molodini ar gamarTlda. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom CvenSi ar ar
sebobs damoukidebeli sasamarTlo (veSapeli: marTalia!) xolo, rac
Seexeba senats, unda mogaxsenoT, rom verc erT organos ver naxavT,
romelic ase iyos abuCad agdebuli, rogorc senati. es aris Sedegi
mmarTveli partiis moqmedebis. me vfiqrob, rom mmarTveli partia Ta
vidan ar iyo mowadinebuli, rom sasamarTlos moRvaweoba Caeyenebia
normalur kalapotSi, rom es yofiliyo savsebiT damoukidebeli.
senati SemoRebuli iyo soc.-demokratebis mier „скрѣпя серцемъ“. mo
gexsenebaT rom saerTod provincieli soc.-demokratebi rasac fiqro
ben da rodesac ar laparakoben, centris soc.-demokratebi, gaz. „so
cial-demokratSi“ iyo azri gamoTqmuli, rom senati saWiro ar aris.
(replika: ar aris marTali!). me geubnebiT, rac iyo naTqvami Tqvens
gazeTSi. iq ewera, ra dros senatia, senats unda daicvas kanoniereba
da ra dros kanonierebaa revoliuciis xanaSio.
rac Seexeba imas, rom kanoniereba unda iqnes daculi, me movaxseneb
b. Tevzaias, „erTobis“ mowinave werilebs, sadac ewera: droa Cvenma
amxanagebma Seignon, rom kanoniereba unda davicvaTo. me Tu amas yur
adRebas vaqcev, imitom, rom naTeli iyos is azri, rom imnair pirobeb
Si moxda senatis daarseba, iseTi fsiqologiuri mdgomareoba Seiqmna,
romelic xels ver Seuwyobda senatis nayofier muSaobas. rom es asea,
rom CvenSi senati ar imyofeba normalur pirobebSi, CvenSi ar arse
bobs damoukidebeli sasamarTlo da arc misi gvirgvinia damoukide
beli, amas naTlad amtkicebs Cveni senatis nivTieri da uflebrivi
mdgomareoba. (niniZe: cudi damcveli xarT!). me var senatis damcveli
imdenad, ramdenad mas SeuZlia Tqvens ukanono moRvaweobas sazRvari
daudvas. me ver gamigia, ra awuxebs b. niniZes da rad Relavs igi, Tu
mas saWirod miaCnia saerTod kontroli. Tumca me ar mrwams bevrad
Tqveni socialistoba, magram damf. krebam airCia SemadgenlobiT
socialisturi senati da es aris garantia, rom, Tu odesme SeiZleba
romelime organo pirnaTlad asrulebdes Tavis movaleobas, es ai aq
unda momxdariyo. magram samwuxarod es ar aris. amas amtkicebs zogi
erTi faqtebi. aviRoT Cveni senatorebis nivTieri mdgomareoba. ram
denime senatorma nivTieri mdgomareobis gamo daaneba Tavi senatoro
bas. (rusia: ministrebi ramdens Rebuloben?). oficialurad ramdens
Rebuloben, viciT, ise araoficialurad ramdens Rebuloben ar vici.
Tqven iciT, rom 2 senatorma Tavi daaneba samsaxurs erTi imitom, rom
isini ar arian uzrunvelyofilni im jamagiriT, romelic eZleva. isi
ni SimSiloben, es imitom, rom 8-9 aTasi maneTi imdenad mcire Tanxaa,
rom senators ar SeuZlia Tavisi moTxovnilebani daakmayofilos. amas
daadasturebs yoveli soc.-demokrati, romelmac wera-kiTxva icis da
ramodenime alagze iRebs jamagirs. garda amisa, roca Cven miviReT
432
senatis debuleba da mas gavuxseniT krediti unda yofiliyo senatis
gankargulebaSi. magram raRac mizezebis gamo, es ar moxda. krediti,
romelic senats gavuxseniT, aris iusticiis ministris xelSi da is
urigebs jamagirebs, roca unda da rogorc unda. me maqvs cnoba, es
sakiTxi dausvams senats, qonia masze msjeloba, daudgeniaT, Tu raime
naSTi iqneba, moxmareboda isev senats. yovel SemTxvevaSi faqtia, rom
is krediti, romelic gauxseniT senats, iusticiis ministris xelSia.
es miuRebelia formalurad, radgan krediti gavuxseniT senats da
ara iusticiis ministrs.
rac Seexeba uflebriv mdgomareobas, unda mogaxsenoT, rom arc
es aris saxarbielo. SeiZleba iTqvas unugeSo aris am mxriv senatis
mdgomareoba. Tqven iciT senatis debulebaSi ar iyo savsebiT ga
Suqebuli reviziis sakiTxi. bevrs egona reviziis ufleba ara marto
samosamarTlo dawesebulebaTa, aramed marTva-gamgeobis organoebisa
qonda senats, ase fiqrobda Cveni fraqcia, mec ase vfiqrobdi, radgan
yovlad SeuZlebelia damoukidebel sasamarTlos, mis gvirgvin senats
amis ufleba ar qondes. magram rogorc sCans senatis ganmartebidan,
rodesac mis winaSe dadga es sakiTxi, is im daskvnamde misula, rom
debulebis ZaliT reviziis ufleba mas ar aqvs, magram amave dros
irkveva rom mTavrobis Tavmjdomare avalebs senats, an senatorebs
sxva da sxva reviziebis moxdenas, rac me mgonia miuRebelia sruliad.
nikolozi monarqi iyo, masze iyo yvela damokidebuli, is iyo centri
xelisuflebisa da loRikuri winaaRmdegoba ar iyo Tu nikolozi
daavalebda senats reviziis moxdenas. Cven aseTi uflebebiT mosili
erTi piri ara gvyavs. sasurveli iyo da gacilebiT ukeTesi reviziis
ufleba marTva-gamgeobisa da yvela dargSi mieces senats. es iqneba
loRikuri da Tu es ar iqneba, ara mTavrobis Tavmjdomare, aramed
TiTon damf. kreba unda aZlevdes winadadebas, rom senatma TiTon
moaxdinos revizia. gana warmosadgenia aseTi wesi, mTavrobis Tavmj
domare mimarTavs senats da avalebs mas aramc Tu reviziis moxdenas,
aramed aseTi SemTxvevebic aris, rom senators gzavnis da saqmis ga
moZiebasac avalebs. gana warmosadgenia aseTi mdgomareoba, rom sena
tori gamomZieblis rolSi iyos? es yovlad miuRebelia yvelasaTvis,
visac swams damoukidebeli, Tavisufali sasamarTlo da miT ufro da
moukidebeli senati. exla aviRoT sxva SemTxveva.
mogexsenebaT iusticiis ministrs erTgvari tendencia ltol
va aqvs, rom SeiWras senatis dargSi. mogaxsenebT, erT movlenas am
dReebSi qonda adgili. sasamarTlos moRvaweTa yrilobas, sadac
prokurorma tatiSvilma sruliad uadgilod sTqva, rom iustici
is ministri aris general prokurori Zveli da axali debulebis
ZaliT, mas unda gaataros mTavrobis politika, magram senati xels
gviSlis, senati Turme xels uSlis viRacas. es ubralo kaci ar gax
lavT – prokuroria palataSi da axla sdgas mmarTvel wreebTan. ase
uceremonioT, rom iqmneba administracia da TiTon ministri sena
433
tis saqmeebSi da kompetenciaSi sCans sxva faqtebidanac. me maqvs mag.
erTi faqti, rom iusticiis ministrs miuweria erT-erT momrigebel
mosamarTlisaTvis esa da es saqme SeaCereo. momrigebeli mosamarTle
arCevda saqmes, albaT social-demokrati gamoiqca ministrTan, es
gaxlavT okribis raionSi, kursebSi momrigebel mosamarTles SeaCe
rebies, magram rodesac is saqme gadmoitanes yrilobaSi, yrilobam
ministris Careva ukanonod CasTvala. me mgonia es faqti icis senat
ma, icis mTavrobam. me gadmomces aseTi SemTxveva, iusticiis ministrs
erT-erTi momrigebel mosamarTlisaTvis miucia winadadeba samsax
uridan wasuliyo, e. i. „otstavka Seetana“. me ar minda davijero es,
radgan Tu es marTalia, es aris aRdgena SCeglovitovis politikisa.
damoukidebel da Tavisufal sasamarTlos sferoSi rom erevian, es
aSkarad sCans Semdeg faqtebidan: q. suramSi Setakeba momxdara or
soc.-dem. Soris – qalaqis Tavis da koleqtivis Tavmjdomaris Soris
da iciT, rom am saqmeSi koleqtivis Tavmjdomarem gaimarjva, saqme ex
eboda rekviziciis saqmes. es saqme senatSi misula. senats gauuqmebia.
soc.-demok. datrialebula Sin.-saqmeTa saministroSi. Sinagan-saqme
Ta saministros gamoucia brZaneba, rom senatis dadgenileba nu iqneba
moyvanili sisruleSi, vidre gansakuTrebuli moweriloba ar mogi
vaTo. mgonia ministris TanaSemwem, WiWinaZem gasca es gankarguleba.
yovlad dauSvebelia es demokratiul saxelmwifoSi. unda vicodeT
sad vcxovrob, Tu vcxovrobT demokratiul saxelmwifoSi, maSin es
miuRebelia, Tu Cveni saxelmwifo osmaleTis suraTi aris, maSin es
SesaZlebelia. Cveni sasamarTlo abuCad aris agdebuli. mTeli rigi
faqtebia amis dasamtkiceblad. mag. Cveni fraqcia ar aris oficialo
bis da formalizmis mxare. magram is fraqcia romelic cdilobs, rom
masaSi ganamtkicos monarqiuli suli da Tavisi beladi Seamkos mefu
ri SaravandebiT, aseTi fraqcia rogor urigdeba iseTi SemTxvevas,
rodesac senatis Tavmjdomare modis stadionze, erTi saaTi fexze
dgas da aravin yuradRebas ar aqcevs. an rogor urigdeba soc.-dem.,
romelic foralizmis didi momxrea, rom im avtomobils, romelSiac
senatis Tavmjdomare zis aCereben da mis Semdeg, rodesac yvela ga
dis uSveben da ubrZaneben kidec Zirs CamobrZandio. es axasiaTebs im
mdgomareobas CvenSi, romelSic Cauyenebia CvenSi senati. amis Semdeg
mesmis, rom SeuZlebelia iq samsaxuri da ar mikvirs. rodesac kiTxavT
yofil senatorebs, rad midixarTo, isini gipasuxeben, imitom ki ar
mivdivarT marto, rom jamagiri ar gvyofniso, aramed imitom, Tu ki
msxverpls gaviRebT, iseTi mdgomareobaSi nu CagvayenebT, rom ybad
agviRono. orSi erTi, Tu saWiro ar aris senati gavauqmoT da Tu saW
iroa iseT pirobebSi CavayenoT, rom is Tavis daniSnulebis simaRleze
idges. senats evaleba revizia sasamarTlo dawesebulebisa da unda
vsTqvaT, samwuxarod mxolod erTi mazraSi mouxdenia es revizia. es
minusad unda CauTvalod Cven senats, Tumca unda iTqvas, rom marto
survili ar kmara. CvenSi sasamarTlo dawesebulebani bevria da erTsa
434
da ors senators ar SeuZlia reviziis moxdena. amas moundeba mTeli
wlebi. saWiroa didi aparati, senats unda yavdes iseTi xalxi, romel
Tac SeiZlebodes miendos es saqme mxolod senatis xelmZRvanelobiT.
amisaTvis Tanxa aris saWiro. formalurad is moklebulia saSvalebas,
rom revizia moxdes im dargSi, romelic kanoniT aqvs dakisrebuli.
CvenSi xSirad icema instruqciebi, yovel ministri movaled sTvlis
Tavs instruqcia gamosces. amas instruqcia qvia, magram arsebiTad ax
ali kanonia da senati movale iyo darajad udges, rom es instruq
cia ar ewinaaRmdegebodes kanons da Tu ewinaaRmdegeba, gaauqmos. am
mxriv bevri araferi gaukeTebia. amave dros unda iTqvas, srulad ar
aris pirobebi, senatma SesZlos gamoiCinos raime unari, iniciativa da
bolo mouRos im ukanonobas, romelsac qvia instruqciebis gamocema,
ar aris saSvaleba imitom, rom araviTari wesi instruqciis gamocemis
ar arsebobs. ministrebi arc ki ugzavnian senats Tavis instruqciebs.
xSirad senati maSin acxadebs instruqciis arsebobaze, roca is cx
ovrebaSi gatarebulia.
m. arseniZe (iusticiis ministri). moqalaqeno, damfuZnebeli kre
bis wevrno! iseT avtoritetul dawesebulebas, rogoric aris sena
ti, Cemi dacva ar sWiria. me arc vfiqrob mis dacvas. magram aq lapa
raki iyo ara imdenad senatsa da mis moqmedebaze, aramed imaze, Tu
rogor aviwrovebs saministro da aRmasrulebeli Zala senats da mis
moqmedebas.
me unda ganvacxado aq, rom aseT damokidebulebas aRmasrulebul
Zalisa senatisadmi adgili ara hqonia. ar yofila arc erTi dadge
nileba da ganmarteba senatisa, romelsac aRmasrulebeli Zala ar
damorCilebodes, rogorc umaRles sasamarTlos dadgenilebas. ro
gorc ministri, ise misi amxanagi Tu sxva – yvela emorCileba senatis
dadgenilebas, miuxedavad imisa, sworia is Tu ara.
SesaZlebelia, TviTeul amaTagans hqondes Tavisi azri senatis ama
Tu im nabijis Sesaxeb, magram erTia Tavis azris qona, da meore – mor
Cileba senatis im dadgenilebisa, romelic mas gamoaqvs.
me SemiZlian Tamamad ganvacxado Semdegi: miuxedavad imisa, rom
dRevandel mdgomareobaSi senatis dadgenilebani xSirad unda iwve
vden Sexla-Semoxlas, miuxedavad imisa, rom sxva dawesebulebaTa da
senatis Soris, – im kanonebis ZaliT, romelnic moqmedeben CvenSi, urT
ierToba ar aris savsebiT gamorkveuli da xSirad erTi-meoris wi
naaRmdeg debulebebi xvdebian – miuxedavad imisa, rom aseT niadagze
SesaZlebelia aRmocendes mravali gaugebroba – senatis dadgenilebis,
misi gadawyvetilebis gauqmebas adgili ara hqonia aravisagan.
es aris mTavari Sexeduleba, romelsac adga mTavroba Tavidanve
da dResac adgia ucvlelad.
aq amboben, rom senatis da saerTod sasamarTlos mdgomareoba
ar aris imgvari, rom yovelmxriv iyos uzrunvelyofili misi damou
kideblobao. Seexen zogierT faqtebs da upirveles yovlisa miaqcies
435
yuradReba imas, rom senatorebs jamagirebi da is Tanxa, romelic
gadawyvetili aqvT kanoniT, eZlevaT saministrodan da ara sakuTari
kasidano.
ara mgonia, rom romelime kasidan miReba gasamrjelosi niSnavdes
daqvemdebarebas am kasaze. TviT ministrebi iReben jamagirebs samin
istros kasidan da Tu vinmes hgonia, rom amis gamo isini kasirze arian
daqvemdebarebulni, es samwuxaro movlenad unda CaiTvalos, magram
es, rasakvirvelia, ase ar aris.
rac Seexeba senats, unda aRvniSno erTi ram: biujeti imgvarad
aris Sedgenili, rom TviTeuli paragrafi aqvs mikuTvnili ama Tu im
dawesebulebas mTlianad. xolo yvela dawesebulebas, romelic Sedis
samosamarTlo uwyebaSi, rogorc samosamarTlo palata, olqis sa
samarTlo, samomrigeblo yriloba, senati da sxva mTlianad Seadgenen
mTeli uwyebis biujets, – iusticiis saministros biujets. sxvanai
rad arc SeiZleboda yofiliyo. amas garda senatis SemadgenlobaSi
Sedis garda senatorebisa, saprokuroro nawilic. senatorebi, ro
gorc viciT, damoukidebelni arian, magram prokuratura, dameTanx
mebiT, unda emorCilebodes saministros.
cxadia, rom davadgeT b. Sengelaias princips da rom prokuroreb
ma jamagirebi senatis kasidan aiRon, maSin isini senatorebze damok
idebuli gaxdebian, rac kanons ewinaaRmdegeba.
magram magari is gaxlavT, rom b. l. Sengelaias sakiTxi ar Seicavs
principialur sakiTxs. ar mgonia, rom saministros kasidan jamagi
ris miReba, raime mxriv, yofiliyos SezRuduli senatorebisTvis. Tu
iseTi azri iqneba miRebuli, rom es zRudavs romelime mxriv senatis
kompetencias, rom amiT misi dadgenileba, gankarguleba da sxva yo
filiyos Seferxebuli, SeCerebuli – es maSin sxva sakiTxia.
magram, Tu es debuleba miviReT, maSin meorec unda miviRoT: jam
agirebi unda mieces maT Tavis uwyebidan da, maSasadame, calke biuje
ti dawesdes senatisTvis. magram es gamoiwvevs arev-darevas, vinaidan
biujeti eZleva uwyebas da angariSsac uwyeba adgens.
es ar qmnis araviTar damokidebulebas da unda SevxedoT fulis
miRebas ise, rogorc ubralo texnikur saqmes da ara iseT aqts, ro
melic qmnis raime erTi nawilis iuridiul damokidebulebas meori
sagan.
kargi, vTqvaT senati miiRebs calke biujetidan Tavis gasamrje
los, magram palata, olqis sasamarTlo, momrigebeli sasamarTlo?
isini xom uwyebidan iReben jamagirs. maS aRar yofila SesaZlebeli
sasamarTlos damoukidebloba, aramed damokidebuli yofila sa
samarTlo ministrisagan.
cxadia, rom jamagirebis miReba ar warmoadgens iseT princips,
rogorc zogierTebs hgoniaT.
meore braldeba iyo: senatis revizia daniSna mTavrobamo. es mar
Talia, magram es Seefereba kanons.
436
maSin, rodesac senati ar arsebobda, jer kidev parlamentis
dros, 1919 w. 28 ianv. Cven gamoveciT kanoni, romliTac mTavrobis Tav
mjdomares da mTavrobas ufleba miveciT yvela saxelmwifo dawese
bulebis, dargis da adgilis reviziis daniSvnisa Tavis SexedulebiT,
e. i. visac unda imas daniSnavs sareviziod.
me maxsovs, rom maSin sakasacio instanciis movaleobis aRmas
rulebel palatisagan erT-or reviziaze iqmnen daniSnulni palatis
wevrebi, palatis prokurori da sxv. maT, magaliTad, moaxdines q.
tfilisis miliciis revizia. Semdeg gamoica senatis debuleba, rom
liTac senats mieca reviziis ufleba sasamarTlos uwyebaSi, danar
CenebSi ara. rogori mdgomareoba unda Seqmniliyo kanonis mixedviT?
cxadia, rom darCa ZalaSi ufleba mTavrobis Tavmjdomarisa, rom ama
Tu im senators, rogorc gavlenian, ndobiT aRWurvil pirs, miandos
reviziis warmoeba didsa da mTavar dargSi.
aq SeiZleba gveTqva, rom senati damokidebuli xdeba mTavrobisaga
no, magram me mgonia, es ase ar aris imitom, rom reviziis mimdinareoba
Tavisufalia mTavrobis Tavmjdomaris yoveli gankargulebisagan. is
savsebiT kanoniT ganisazRvreba.
amiT gansxvavdeba Cveni senati ruseTis senatisagan, iq revizias
niSnavda mefe, uwerda instruqciebs, usazRvravda uflebebs da Semdeg
an Seswyvetda, an gaauqmebda, rogorc mas moesurveboda.
CvenSi ar aris aseTi wesi. piriqiT, im kanonis mixedviT, romelic
gamocemulia 28 ianv., revizori damoukidebelia da mxolod kanonis
mixedviT awarmoebs saqmes, ufleba aqvs kanoniT moniWebuli, sasamarT
loSi misces, gadaayenos Tu damnaSaveT CasTvala esa Tu is Tanamdebo
bis piri, mosTxovos angariSi, sabuTebi, gamoiZios saqme, da sxv. ase rom
is TviT kanoniT aris aRWurvili saTanado uflebebiT, rogorc revi
zori. mas reviziis ufleba aqvs miniWebuli ara mTavrobis mier, aramed
kanoniT, da am kanonis farglebSi moqmedebs sruliad damoukideblad.
aq ar ilaxeba arc kanoni, arc piradoba, da avtoriteti senatori
sa. iyo 2 revizia. erTsa da meores mohyva – damnaSave pirebis datu
saReba, samarTalSi micema, gadayeneba adgilidan, yvela ukanonobis
gamosworeba da saTanado axal kanon-proeqtis SemuSaveba.
cxadia aqedan, rom yvela senatorTa reviziis mier gamorkveulma
saqmem miiRo saTanado dakmayofileba! Tu amaSi davinaxavT senatoris
moqmedebis damcirebas, maSin ar vici ra vifiqro! b. Sengelaias gonia,
rom iseTi saSineleba mTavroba gvyavs, rom Tu mas ramdenime rigi revi
zorebisa ar dauniSneT, verafers gavxdebiT.
me mgonia, rom erTi iseTi revizori, romelsac warmoadgens damf.
kreba, sruliad sakmarisia mTavrobisaTvis. mTavroba TviT gamosulia
am damf. krebis wiaRidan, da misi kontroli sakmarisi unda iyves
imisTvis, rom mis mier arCeul mTavrobis moqmedeba mimdinareobdes
kanonis farglebSi da Tu raime SeniSvnas miiRebs damf. krebisagan, es
sakmarisia imisTvis, rom mTavroba gadayenebul iqmnes. Tu ase ar iqna,
437
Tu SemoiReT iseTi revizia, romelic parlamentisagan xelSeuxebe
li iqneba – maSin erT dausrulebel saarako rgols miadgebiT: bavS
vi kiTxulobda – miwa vin Seqmna? – RmerTmao! – RmerTi viRam Seqmnao,
da ase dausrulebeli, erTi kontroliori gauwevs kontrols meores,
meore mesames, da sad iqneba saboloo instancia, romelic kontrolis
gareSe unda darCes?
Tu im azrs davadgebiT, rom yovel adamians SeuZlia, maSin rasak
virvelia, aseTi reviziebis mTeli wyeba dagvWirdeba da mizans mainc
ver mivaRwevT.
amitom arsebobs urTierToba kanonmdeblobis, aRmasr. Zalis, da
kanonis Soris. am urTierTobaSi kanoni da aRmasrulebeli Zala erT
maneTs ejaxeba da amnairad daculia yovelgvari samarTlianoba.
aq wamoayenes braldeba: iusticiis ministrma senatori gadaaqcia
gamomZieblad da ara revizoraTo. mas gamoZieba awarmoebieso. arc es
aris marTali. piriqiT, batonebo, revizors Tan mohyavs prokurori,
gamomZiebeli da yvela es pirebi muSaoben mis Sexedulebis Tanaxmad.
revizori aris TviTon gamomZieblis damniSvneli, is ar iRebs Tavze
gamomZieblis funqcias, aramed gamomZiebeli axdens gamoZiebas revi
zoris brZanebis Tanaxmad.
me misayvedures piradaT, rogorc iusticiis ministrs, rom
TiTqmis me didi survili maqvs senatis kompetenciaSi SeviWre, da
amis sailustracioT moiyvanes ,,saSineli“ magaliTi. erTi magali
Ti Seexeba imas, TiTqos samosamarTlo moRvaweTa yrilobaze erTi
prokuroris mier gamoTqmuli iyo azri, rom senatis muSaoba xel-
fexs uborkavs iusticiis ministrso. mere ra aris, rom kerZo TaT
birze erTma moxelem Tavisi azri gamosTqvas ama Tu im kiTxvaze? ra
moxda mere? yvelas xom Tavisi azri aqvs? yvelas rom erTnairi azri
gamoeTqva, maSin gamovidoden aq es erebi da ityoden: iusticiis min
istri jalaTi yofila, iseTi reJimi Seuqnia Tavis uwyebaSi, rom
arc erT moxeles ar aqvs saSualeba Tavisi sakuTari azri qondeso.
da rodesac Tavisi azri gamosTqva prokurorma maSin amboben, rom
iusticiis ministrs qonia survili, rom viRacas ufleba Seuborkeso!
am yrilobas 48 wevri daeswro da erTma maTganma sTqva, rom senatis
dRevandeli debuleba da winandeli kanoni ewinaaRmdegeba erTmaneTs
da aferxebs saqmeso. (l. Sengelaia: Tqveni molaparakeba senatis Tav
mjdomaresTan?). me kategoriulad vacxadeb am tribunidan, rom Cven
Soris araviTar konfliqts ar qonia adgili. me Tu ar meqneba ufleba
politikuri xasiaTis molaparakeba gavmarTo Tundac senatis Tavmj
domaresTan, maSin ar vici! diaR, Cven Soris aris molaparakeba da me
mgonia es danaSauls ar Seadgens. me velaparakebi Tavmjdomares ama
Tu im sakiTxze. is ambobs, me mgonia ase sjobs sakiTxis gadawyvetao,
me ki Cems azrs veubnebi. Cven ki ar vwyvetT sabolood sakiTxs, Cven mx
olod azrs uziarebT erTmaneTs. Tqven ki ggoniaT: ai azri gamoTqva
kacma da ariqa ubedureba moxdao, qveyana iqcevao. ai sad aris ubed
438
urebis saTave, wyaro codvisao. garwmunebT es ase ar aris. am molapa
rakebaSi irkveva winaaRmdegobani da Semdeg gamosavali gzebis Zeb
na xdeba. rasakvirvelia, axlac aris mTeli rigi kiTxvisa, romlebic
iwveven kamaTs, Txouloben garkvevas. sxvaTa Soris im prokurorisa,
romliTac gajavrebulia Sengelaia, gancxadebas aseTi azri qonda.
im kacma dasva sakiTxi, es problema moiTxovs ganxilvas. saxeldobr,
unda iqnes gamorkveuli urTierToba sasamarTlos dawesebulebaTa,
senatsa da saministros Soris. e. i. saTanado tomni, romelsac ewode
ba sasamarTlos dawesebulebaTa debuleba da sTqva pirvel yovlisa
amas unda gadasinjvao, da rogorc magaliTi moiyvana erTgvari wi
naaRmdegoba senatisa da saministros moqmedebis Soris da aRniSna
saWiroeba am winaaRmdegobaTa mospobisa. me mgonia amaSi araviTari
danaSauli ar aris, ar aris survili vinmes daCagvrisa. senatis an
gariSiT isargebla Sengelaiam da moiyvana magaliTi imisa, rom min
istri ereva sxva da sxva mosamarTleebis saqmeSio. man daasaxela ori
magaliTi, romelzedac SeiZleba iTqvas, rom zaris xma gaigona da ar
icis sad rekeno. kargi iqneba, b. Sengelaia, Tu yvela klientebs ar
endobiTo. aq dasaxelebul iqna erTi kursebis momrigebeli mosamar
Tle, araferi imdagvari rac Sengelaiam me momwera am mosamarTlis
Sesaxeb, iyo sruliad ubralo saqme. rogorc gaxsovT, aq Semotanili
iyo dekemberSi dekreti Sinaur nasyidobis Sesaxeb. es dekreti miRe
bul iqna da daibeWda ki mxolod ianvris bolo ricxvebSi. amiT sarge
blobden zogierTi spekuliantebi, aCqarden da surdaT Zveli kano
niT esargeblaT da roca saCivari movidoda amis Sesaxeb, me avdeqi
da saCqarod gadaugzavne mosamarTleebs depeSiT teqsti dekretisa.
amiT me gavacani mosamarTles am kanonis arseboba. Tu ar iciT, gig
zavniT da gaicaniT meTqi, SeuTvale me. meti araferi. Semdeg me ar
Cavreulvar maT saqmeebSi. zogi mosamarTle ase sWrida sakiTxs am
kanonis Tanaxmad da zogi ki ise. me valdebuli viyavi, rogorc minis
tri es kanoni dauyonebliv mimewodebia yvela momrigebel mosamarT
leTaTvis, Semdeg ki maTi saqme iyo, rogorc gamoiyenebden mas. (gvaza
va: rodis Sevida ZalaSi kanoni?). dRidan miRebisa. da is ki daibeWda
mxolod ianvris bolo ricxvebSi. amitom me ufleba mqonda es kanoni,
romelic ver daibeWda droze texnikur pirobebis gamo, gamecno mo
samarTleebisaTvis, e. i. Semeqna iseTi mdgomareoba, rom igi ara mar
to formarulad, aramed faqtiurad Sesuliyo ZalaSi dRidan miRe
bisa, Tu amas CaTvliT danaSaulaT _ me damnaSave var. kidev iyo erTi
magaliTi moyvanili, momrigebel mosamarTlis daTxovnis Sesaxeb.
SeiZleba aq marTlac ar iyo yvela formaluri wesebi Sesrulebuli.
me winadadeba miveci momrigebel mosamarTles gadadgomis Sesaxeb.
(gvazava: mieciT ki?). amaze mogaxsenebT. (gvazava: raRas mogvaxsen
eb. Tu mieci winadadeba, amis ufleba ara gqondaT?). batoni gvazava
Zlier gacxarda. is iuristi aris da unda icodes, rom jer mosmena
unda. arc ise axirebulaT gaxlavT saqme, rogorc Tqven ggoniaT, yov
439
el SemTxvevaSi iusticiis ministrma icis, rom kanoni ar unda dair
Rves, me ar mimicia gadaWrili winadadeba, rom gadadeqiTo. ai saqme
rogoraa. erT mosamarTlis winaaRmdeg aRmoCnda sisxlis samarTlis
saqme, Turme gamomZiebeli gamoZiebas awarmoebda mis Sesaxeb. is ki
gaparuliyo. axla ki momrigebel mosamarTleT aRmoCnda arCeuli. ai
me aseTi cnoba momivida da miveci mosamarTles, asea saqme da wina
dadebas gaZlevT Tu moisurvebT nebiT gadadeqiT, Tu ara da me sen
ats warudgen meTqi Tqven saqmes. man arferi ar mipasuxa Cem aseT wina
dadebaze da me senats warudgine maTi saqme. (gvazava: es sul sxvaa?)
SeiZleba Tqven Cemi pirveli nabiji SecdomaT aRviaroT da TqvaT es
ase ar unda geqnaTo. SesaZlebelia ar unda meqna formalurad, ma
gram moralurad me marTali var. me ar mindoda am sakiTxis garSemo
momxdariyo raime politikuri incindenti. me ar mindoda es sakiTxi
sajarod gamometana. mindoda ise umtkivneulod momerigebia igi. me
arafers ar vityodi am SemTxvevis Sesaxeb aq, rom b. Sengelaias ar
daesva es sakiTxi. magram Tqven es b. Sengelaia ar moisurveT? Tqveni
nebaa. da radganac gamodiT, me iZulebuli viyavi meTqva is rac vTqvi.
muqara da brZaneba ar SemiTvlia. me uTxari Tu moisurvebT gadad
eqiT Sinauruli wesiT, Tu ara da gadavcem senats Tqven saqmes. man
ar moisurva gadadgoma aseTi Sinauruli wesiT. ar moisurva pasuxis
mocemac ki. araferi Sematyobia Tavis danaSaulis Sesaxeb. es misi ne
baa da me misi saqme senats gadaveci.
SeiZleba me formalurad ar viyo marTali, magram vimeoreb mora
lurad me marTali var. da roca romelime deputati gamova Cem wi
naaRmdeg da eZebs raime danaSaulobas, ukeTesi iqneba Tu ufro magar
sabuTebs moZebnis Cem winaaRmdeg da ara aseTebs, rogoric aq esereb
ma gamoitanes. (taSi soc.-dem skamebze. g. veSapeli. yvelas biografia
iciT?). diax, Cven yvela mosamarTleebis biografias vecnobiT, vaTva
lierebT, risTvisac vaxdenT revizias. gvinda rac SeiZleba maRal safex
urze iqnes dayenebuli samarTlis saqme. vRebulobT yovelive zomebs,
rom gavwmindoT sasamarTlos dawesebulebebi mavne elementebisagan,
rom veSapelebs aRar eqnes saSvaleba aq SekiTxviT Semoviden. momrige
beli mosamarTleebis instituti axalia CvenSi. igi wminda unda iyos
xalxis TvalSi moraluri da zneobrivi mxriT. amas didi mniSvneloba
aqvs. da Cvenc vaqcevT mas yuradRebas. Semdeg eserebma aq isic sTqves,
Tqven mxolod Tqvens fraqciaSi iRebT SeniSvnebso. me erTxel da samu
damod unda ganvacxado yvela opoziciur fraqciebis gasagonad, rom
lebsac Zlier uyvarT am sakiTxis Sesaxeb qar-buqis dayeneba: diax, Cvens
fraqciaSi aris azrTa Sexla-Semoxla. me yovelTvis didi siamovnebiT
viReb yovelgvar SeniSvnebs politikur megobrebisagan. me politiku
ri miRvawe var da vuwev angariSs am SeniSvnebs. Tqven Tu ggoniaT, rom
ar unda mimeRos araviTari SeniSvnao, me getyviT, rom Zlier scdebiT.
me ara var RmerTi, rom Secdoma ar momivides. SeiZleba Tqven fraqcia
Si moipoveba mxolod aseTebi. amasTanave Cveni fraqcia monasteri xom
440
ar gaxlavT. aq aris politikuri azris duRili, Sexla-Semoxla. magram
es xels ar gviSlis gaviziaroT mTavrobis politikis saerTo xazi. aq
Cven yvelani erTad pasuxismgebelni varT mTavrobis saerTo politika
Si. Tqven gindaT Zalian icodeT, aris Tu ara uTanxmoeba s.-d. fraqcia
Si, getyviT: diax aris, magram kerZo da umniSvnelo sakiTxebSi. magram
rac Seexeba saerTo politikas, iq viziarebT mTavrobis mier aRebul
xazis siswores, im mTavrobisas, romelic pasuxismgebelia xalxis wi
naSe Tavis moqmedebasa da muSaobaSi. (taSi s.-d. skamebze).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton veSapels.
gr. veSapeli (nac.-par.) batonebo, me ar minda Sevexo senatis moq
medebas da gavarkvev, Tu ra mdgomareobaSi aris axla sasamarTlo
dawesebulebebi respublikaSi. amas momavalSiac movaswrebT. rac Se
exeba senatis moqmedebis Sesaxeb moxsenebas, me megona ukeTesi iqnebo
da, rom TiTon senators gaekeTebia igi. Tu goniaT, rom damf. krebaSi
senatis wevrebs ara aqvT ufleba gamosvlisao, es ar Seefereba damf.
krebis muSaobis saerTo xasiaTs, vinaidan Cven gvaqvs warsulSi imis
precendentebi, rom damf. krebis tribunaze gamodioda rkinis gzis
departamentis an fosta-telegrafis ufrosi direqtori da gamge.
me mgonia damf. krebis mier arCeul senats, rogorc gansakuTebul
organos, ufleba qonda Tavisi warmomadgenlis piriT gaekeTebia mox
seneba senatis moqmedebis Sesaxeb. (xmauria skamebze).
gadaval senatis moxsenebaSi agrarul sakiTxebze. yvelaze ufro
saintereso sakiTxi aris ara is, Tu ramdeni sakasacio saCivari gaarCia
senatma, aramed is Tu risi ufleba aqvs: saxeldobr sainteresoa misi
reviziis uflebis gaTvaliswineba.
senati Tavis moxsenebaSi ambobs, rom mTavrobis Tavmjdomarem
mas daavala da moaxdina kidec revizia axalcixis sasamarTlosa da
marTva-gamgeobis dawesebulebaTao. am reviziis Sesaxeb minda vsTqva,
rom axalcixis revizia iyo, samwuxarod, metad Cqara, rom igi gagr
Zelebuliyo ramdenime dRiT, kidev ufro met masalas iSovnida sare
vizio komisia axalcixis marTva-gamgeobis Sesaxeb.
raica Seexeba axalqalaqis mazris revizias, samwuxarod es davale
buli revizia senatma ver moaxdina da amis mizezad senati ugzoobas
sTvlida. me mgonia es ar iyo yovel SemTxvevaSi iseTi mizezi, rom sen
ats ar SesZleboda axalcixidan axalqalaqSi gamgzavreba. (replika:
romeli maJori iyo!). Cven senatis Sesaxeb miCveuli varT metis pativ
iscemiT laparaks. revizia ufro saWiro iyo axalqalaqis mazraSi, ro
gorc ganapira mazraSi, sadac uaresi mdgomareobaa, vidre axalcixis
mazraSi. Tavis-Tavad cxadia, rom axalqalaqis mazraSi ufro saWiro
iyo reviziis moxdena, vidre axalcixisaSi. magram revizia am erT
mazraSi ar moxda da sul CaiSala. es usaTuod aranormalur faqts
warmoadgens. me survils gamovsTqvam, rom senatorma es dakisrebuli
davaleba Seasrulos. me windawin gaZlevT sityvas, rom iq meti masala
iqneba, vidre axalcixeSi. saerTod aseTi revizia unda moxdes yvela
441
ganapira mazrebSi. rasakvirvelia, yvela mazrebSi rom xdebodes revi
zia, es ukeTesi iqneboda.
aris aRsaniSnavi erTi movlena, is, rom administracia cxovrobs
ara jamagiriT, aramed qrTamiT. es imitom, rom jamagirs droze ar
iReben. iweren sagangebo gamogzavnili rwmunebulebiT, magram xandax
an es gamogzavnili ikargeba. amiT aixsneba erTi mxriT is, rom meqr
Tameoba Zalian aris gavrcelebuli ganapira mazrebSi. ai, magaliTad,
borCalos mazraSi, Tamamad SeiZleba iTqvas, administracia qrTamiT
cxovrobs.
exla me minda Sevexo am reviziis uflebriv mxares.
mTavrobis Tavmjdomares dauvalebelia senatorisTvis reviziis
moxdena. formalurad es kargi saqmea. magram Cven viciT, rom garda
imisa, rac kanonSi sweria, sxva wyaroebic aris saxelmZRvanelo. amaT
cxovreba hqmnis. asea magaliTad inglisSi, sadac cxovrebis moTxov
nilebaTa da kanonis Soris ar aris antagonizmi.
senati ambobs, rom senatis debulebiT mas aqvs deklaratiuli
ufleba Tval-yuri adevnos kanonis Sesrulebas. xolo rac Seexeba re
viziis moxdenas, senati ambobs, rom kanoniT mas aqvs aseTi reviziis
moxdenis ufleba mxolod sasamarTlo dawesebulebaSio. aq ar aris
naTqvami araferi calke marTva-gamgeobis reviziis Sesaxeb. pirveli
muxli debulebisa senats aZlevs saSualebas, rom gamonaxos saSuale
ba amis praqtikaSi gansaxorcieleblad. Tavis-Tavad cxadia, rom re
vizia aris erTad-erTi saSualeba, rom kanoni dacul iqnes. meores
mxriv, Tu am loRikur gzas airCevs senati da moiTxovs, rom revizia
dainiSnos marTva-gamgeobisa, maSin aseTi metis-meti formalistoba
unda dainaxos Seusabamod. mTavrobis Tavmjdomarem daakisra sen
ats reviziis moxdena: aseTi ufleba senats aqvs. maS ratom ar dad
ga sakiTxi, rodesac es ufleba senats aqvs da amave dros mTavrobis
Tavmjdomare akisrebs, avalebs mas reviziis moxdenas, aRmasrulebel
Zalis warmomadgenels aqvs Tu ara amis ufleba? es aris avtonomiuri
Sinagani funqcia senatis. maSasadame mas davaleba ar unda sWirde
bodes. ra mniSvneloba aqvs am reviziebis moxdenas im wesiT, rogoric
aris miRebuli. b. Sengelaia Seexo am sakiTxs da mec minda aRvniSno
rogor aris praqtikaSi.
mTavrobis Tavmjdomare aZlevs senats mets uflebas, vidre es
aris kanonSi. am saqmes aqvs kolegialuri xasiaTi da Tqven angariSs
gauwevT am sakiTxs. ra mniSvneloba aqvs am sakiTxs? mTavrobam mian
do senats reviziis moxdena. senatori axdens revizias da im gad
awyvetilebas, romelic gamoaqvs da Sedegs reviziisas udgens senats,
es aris senatis saqme. magram ase moxda? – ara! axla senatma gadasca
sagangebo mondobilobiT masalebi mTavrobis Tavmjdomares. da mTav
robis Tavmjdomare, ar vici, ratom im gzas ar daadga axlac, rogorc
maSin reviziis uflebas aZlevda senats, aZlevda jer maqsimums da
mere ki gamovida minimumi.
442
es pirveli momentia, romelSiac Cveni senati iyo pasiuri, qarTu
lad umoqmedo. senati aris pasiuri ara marto Tavis muSaobis mixed
viTac. am sakiTxs Seexo Sengelaia da me mxolod minda gamovarkvio
erTi mxare, es aris instruqciebis gacema. ra mniSvneloba aqvs in
struqcias, es TqvenTvis cxadi unda iyves. xandaxan instruqcias ufro
meti mniSvneloba aqvs, vidre kanons. senats aqvs ufleba instruqciis
gamocemisa. ra gaakeTa senatma? araferi. (dadiani: ramdenjerme sTxo
va!) senats bevri saqmeebi aqvs. me Sevexebi mxolod SedarebiT zogierT
mniSvnelovan uflebebs. ra nabiji gadadga senatma? ra zomebi miiRo,
rom kanoni ganxorcielebuliyo cxovrebaSi? ra nabiji gadadga am
mxriv? arc formalurad da arc oficialurad araviTari nabiji ar
gvinaxavs iseTi, rom SegveZlo gveTqva, rom senatma miiRo zomebi, rom
is uflebas faqtad aqcevso. am uflebis gadaqceva faqtad niSnavs imas,
rom senati iqneba namdvili meTvalyure yvela kanonis sisworiT ga
tarebisa. rac Seexeba Cvens aRmasrulebel Zalis muSaobas da senatis
damokidebulebas, senatma es saqme ver gaakeTa da Tu gaakeTa, yovel
SemTxvevaSi amis Sedegi ara sCans. Cveni senati ara marto kanoniT, ar
amed TiTonac pasiuri kolegia aris da aseTi azric arsebobs, rom igi
bolos da bolos mxolod sakasacio dawesebulebas warmoadgenso.
daskvnisaTvis jafariZem cota sazeimo xasiaTi misca senatis da
fasebas da sTqva, Tu aqamdis kargi iyo, SemdegSiac ufro kargi iqnebao.
es saaplodismento dafasebaa. me vambob, rom senatis kolegia TavSi
ufro magari da momqmedi kolegia iyo, vidre dRes. dRes senati ga
daiqca mTavrobis Tavmjdomaris sagangebo mindobilobis moxeleebaT
(niniZe: eg ar uTqvams!) me vambob, rom xSirad ar xdeba senatis sxdome
bi, imitom rom departamentis kvorumi ar aris, radganac senatorebi
dagzavnili arian mTavrobis Tavmjdomaris mier (xmauroba.) sxvadasx
va mindobilobaTa gamo. (niniZe: es senatis kompetenciaa!) me rogorc
damf. krebis deputats ar SemiZlia vilaparako amis Sesaxeb. (niniZe: es
zRaparia!). es zRaparia? (niniZe: agre nu daamcirebT senats!). me wina
dac miTqvams, idealurad arafers vTvli, gansakuTrebiT Tqvens xel
Si, miT ufro senats. araviTar avtoritetiT mosili ar aris senati
da arc erTi sxva dawesebuleba Tqveni xelis mier Seqmnili – ar aris
avtoritetiT mosili. mxolod unda vTqva: senati aris erTis mxriv
sakasacio dawesebuleba da meore mxriv „чиновникъ особыхъ порученiй“.
(rusia: Tqveni ar aris senatSi?). Cveni mimarTulebis erTi aravin aris
(sicili) Tqven senati SeadgineT sxva partiebTan SeTaxmebiT vaWrobac
ki gamarTeT, ise rom am mxriv, rogorc erTi fraqciis warmomadgeneli
sruliad Tavisufali var, imitom rom arc erTi Cemi amxanagi senatSi
ar aris. (l. naTaZe: simarTlisagan Tavisufali Tu xarT?) rasac vam
bob is simarTle aris. senati aris partiul SeTanxmebiT Sedgenili.
yovel partias romelsac qonda maSin gavlena, Tqven mieciT adgili...
Tavmjdomare. b. oratoro, gTxovT ilaparakoT senatis moqmedeba
ze da ara partiul SeTanxmebaze.
443
veSapeli. dasasrul.. (naTaZe: daamtkiceT, rom socialistebi ar
varganan senatorebad). magas damtkiceba ar unda. dasasrul Tu damf.
krebis umravlesobis fraqcia did mniSvnelobas aZlevs senatis muSao
bas, me mgonia konkretiuli daskvna unda gaakeTos, saerTo nabiji ga
dadgas im moxsenebis gamo, romelic warmodgenilia.
moxsenebaSi, romelic Cven warmogvidgina senatma, aris Suamd
gomloba senatisa da damfuZnebel krebis winaSe, yuradReba miaqcios
ukanasknelma im garemoebas, rom senats ar aqvs is ufleba, romelic
mas unda hqondes. da senati sakanonmdeblo gziT moiTxovs am uflebis
miniWebas. Tu Tqven xarT gulwrfeli damcvelni senatis uflebebisa,
rogorc warmomadgenelni soc.-demokratiul fraqciisa, imedi maqvs
ganaxorcielebT mokle xanSi senatis moTxovnilebas da mianiWebT im
uflebas, romelic mas gaxdis im organoT, rogoric unda iyos sena
ti. radganac momxsenebeli gamodis iuridiul komisiis saxeliT, me
mikvirs, iuridiuli komisia, rogorc avtori yovelgvar kanonebisa,
ratom araviTar konkretiul nabijebs ar gadadgams amis Sesaxeb da
Tu aqamdis ara, ratom amasTan erTad ar warmoadgina kanon-proeqti
imisa, rasac senati Txoulobs? es SeiZleba TqvenTvis principialu
ri sakiTxi ar aris, magram Tu es marTla praqtikuli mizezis brali
iyo, imedia amas mokle xanSi ganaxorcielebT. amisTvis saWiro iqneba
damfuZnebel krebis dadgenileba. Tu gamoitanT dadgenilebas, rom
daevalos iusticiis ministrs kanon-proeqti warmoadginos reviziis
uflebis miniWebisa, ise, rogorc amas Suamdgomlobs senati, maSin
Tqven iqnebiT namdvili da gulwrfeli damcveli senatisa. Tu ara ma
Sin cxadia senati TqvenTvis aris iseTive Sinauri dawesebuleba, ro
gorc sxva dawesebulebebi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis senatis Tavmjdomaris amxnags b-n
jafariZes.
iv. jafariZe. senatis Tavmjdomaris amxanagi. samwuxarod me ar
SemiZlia saganze vilaparako, radganac amis ufleba ara maqvs, mxolod
SemiZlia ramdenime sityva mogaxsenoT. aq iyo laparaki reviziis Ses
axeb. momxsenebeli xazs usvams imas, rom ar xdeboda xSiri reviziao.
mogexsenebaT, rom 2 Tvis ganmavlobaSi axal dawesebulebis mowyoba
arc ase advilia. senatorTa ricxvi arc ise didia, rogoric es ruseT
Si iyo. sul TavmjdomaresTan erTad 15 kacia. teritoria ki metad
didia. senatorebi, rom revizorebaT wasuliyven, Cven maSin aq saqmis
warmoeba unda SegveCerebina. saWiro iyo mTeli ricxvi senatorebisa,
rom Sesdgomoden Tavis pirdapir movaleobis aRsrulebas. es erTi.
– meore Tqven kargaT mogexsenebaT, rom Zvelis dangrevis Semdeg axa
li sasamarTlos aSenebis, arCevnebis saqmes dro sWiria da nu Tu am
dros reviziis moxdena SeiZleboda? revizia maSin SeiZleba, rodesac
masala dagrovdeba da vidre saorganizacio muSaoba ar damTavrebu
liyos, senatma msjelobis Semdeg gadaswyvita reviziorobisTvis ar
moendomebina es dro. es imitom, rom am dros ganmavlobaSi dagrovde
444
boda erTgvari masala, rom Semdeg momxdariyo revizia. moxda erTi
revizia axalcixis mazraSi. unda momxdariyo axalqalaqis mazraSi. me
mgonia swori cnoba ar aqvs veSapels. mTavrobis Tavmjdomaris mier
axalcixis mazraSi me viyavi gagzavnili, axalqalaqis mazra senatma me
momando. magram im dros Camovarda didi Tovli da wasvla ar SeiZle
boda. rac Seexeba mTavrobis mindobilobiT sasamarTlos dawesebule
baTa revizias, amaze senatma ukve gasca pasuxi. rodesac me movaxdine
revizia axalcixis mazraSi me mqonda sagangebo davaleba senatisa mo
mexdina sasamarTlos dawesebulebis revizia. am mxriv mTavrobis am
saqmeSi Careva ar momxdara. aq iyo naTqvami pasiobaze, ver gavige raSi
gamoixata pasiuroba. mxolod minda mas Sevexo mokled. Tu pasioba
imaSi gamoixata, rom senati ar aqcevs yuradRebas, rom sxva da sxva
instruqciebi gamodis da senati amas ar exeba, Tu ki SeiZleba senats
dasdos amaSi brali, am brals ukan ubrunebT. ara erTxel da orjer
mimarTa senatma ama Tu im saministros, rom Tanaxmad senatis debulebi
sa, dauyonebliv, rogorc ki instruqcia gamoicema, ecnobos es senats.
magram gulaxdilad mogaxsenebT, rom iyo SemTxveva rodesac miwad-
moqmedebis ministrma Seasrula es senatis moTxovnileba, isic mxolod
dagvianebiT moTxovnis Semdeg. am bolo dros senati adga im gzas, rom
Tu am gvar movlenebs eqneba adgili da ar miiRes mxedvelobaSi es moT
xovnileba senatisa, maSin senati sastik zomebs miiRebs, rogorc amas
senatis debuleba moiTxovs. me bodiSs vixdi da ar vici maqvs ufleba
Tu ara, rom amis Sesaxeb vilaparako, magram unda ganvacxado. aq depu
tatma veSapelma ilaparaka, rom senati gadaiqca mTavrobis Tavmjdom
aris sagangebo mindobilobis moxeleTo. es siyalbea da sinamdviles
ar Seefereba. mTavrobis Tavmjdomaris mier mxolod ori revizia iyo
daniSnuli, pirvel reviziaSi me viyavi, meoreSi ki b. qiqoZe. am dan
iSnulebis qaRaldSi aRniSnuli iyo Tanaxmad ivnisis 39 kanonisa, rom
geZlevaT esa da es uflebebi, romlebic miRebulia damfuZnebel kre
bis miero. am rwmunebis qaRaldis miRebis Semdeg reviziis saqmeSi ar
Carevia arc mTavrobis Tavmjdomare da arc erTi mTavrobis wevri,
(xma: reviziis Sedegi vis gadaeca?) saubedurod polemikis ufleba ara
maqvs, magram Sesaxebac mogaxsenebT: rodesac am kanoniT vismes aniWeben
uflebas daniSnos yovel gvari revizia, aSkaraa reviziis Semdeg unda
gadaeces mas vinc gagzavna da daakisra es revizia, ase mesmis me, da ase
esmoda Cems amxanagsac. erTi rames ki minda mivaqcio yuradReba: aq iyo
Tqmuli da es sawyenad mimaCnia rogorc senatoris wevrs, TiTqos sena
ti eqvemdebarebodes iusticiis ministrs. jer amnairi SemTxveva ar
yofila da SemdegSi SeiZleba moxdes, magram winaswar amis SiSi zed
metia, da kidevac es, rom moxdes, senats kargad esmis Tavis ufleba, da
aravis ar miscems nebas, rom mis Zala uflebas Seexos.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-on momxsenebels sergo jafariZes.
sergo jafariZe (s.-d.) batonma veSapelma sxvaTa Soris wamoayena
formaluri sakiTxi, Tu ratom senatis warmomadgenelma ar gaakeTa
445
moxsenebao. es sakiTxi SeiZleba daisvas, magram vfiqrobT, rom sena
tis angariSma unda gaiaros Cveulebrivi gza. is gadaecema saTanado
komisias, romelic aqcevs yuradRebas ara marto Sinaarss, aramed
gaukeTebs Tavis daskvnasac da am saxiT warudgens damfuZnebel krebas.
amitom Cven vfiqrobT, rom momxsenebeli unda iyos damfuZnebel kre
bis wevri, mxolod eWvs gareSea, rom senats sakiTxis ganmartebis
ufleba unda misces.
batonma leo Sengelaiam warmosTqva ramdenime sayuradRebo mo
sazreba, romelic mmarTvel partiis yuradRebas unda iqcevdes. es
sakiTxi sxvaTa Soris Seexeba senatis ukidures mdgomareobas qone
brivi mxriT. is azri TiTqos senati abuCad miaCnia mmarTvel partias,
aSkarad usafuZvloa. Tu mmarTvel partias ar surda senatis daarse
ba da ar swamda misi didi movaleoba, igi arc daaarsebda mas. ityoda:
„dRes revoliuciis procesia da am revoliuciis procesSi kanonebze
laparaki zedmetiao da, maSasadame, senatic zedmetiao“. aseTi lo
zungi marTlac gaisma, magram es ar gaiziara umravlesobam da senati
daarsda, maSasadame amaze laparaks niadagi ar aqvs. (Sengelaia: saqmiT
daamtkiceT!) vamtkicebT imiT, rom Cven ufro pativiscemiT vepyrobiT
senats, vidre Tqven da veSapelic, romelic Tumca gvarwmunebs sen
ats pativiscemiT vepyrobio, magram mis mier moyvanil sityvebidan
es pativiscema aRara sCans. veSapeli brZanebs: „senatori pasiuri ga
modga am mxriv, rom miuxedavad imisa, rom senats debulebiT ufleba
aqvs revizia moaxdinos yvela dawesebulebaSi, man pasioba gamoiCi
na da uari sTqva am uflebazeo“. veSapels ver gaexsenebia Cveni sena
tis debulebis istoria, is, ueWvelia, ityoda imas, rac iq xazgasmiT
aris aRniSnuli, sadac aris naTqvami, rom senats ufleba aqvs revizia
gaukeTos sasamarTlo uwyebas da mis yvela danarCen dawesebulebaso.
marto is faqti, rom aq aris naxsenebi sasamarTlo uwyeba, amt
kicebs rom mas sxva dargis reviziis ufleba ara aqvs. kidev meti,
proeqtSi es iyo moyvanili, magram damfuZnebelma krebam SeuZleb
lad scno am uflebis micema, maSasadame Tu senatma uari sTqva, samar
Tlianad moiqca da aq misi pasivoba ar gamoixateba. agreTve ar aris
marTali is azri, TiTqos senatis SemadgenlobaSi garda soc.-demok.
mimarTulebisa sxva aravin Sediodes. piriqiT Cven avirCieT isini
vinc am saqmisaTvis momzadebulad vscnobdiT, miuxedavad imisa Tu ra
partias ekuTvnoden isini. iq arian nacional-demokratebi, eserebi,
da veSapelis partiis warmomadgeneli Tu Rirseuli adamiani aRmoCn
deba, uars arc masze vityviT. aq minda sakiTxi qonebriv gaumjobese
basac daukavSiro. me maqvs safuZveli ganvacxado, rom mmarTvel
partiis mier ukve dasmulia sakiTxi da axlo momavalSi gadawyveti
li iqneba, rom senatorebis mdgomareoba gaumjobesdes, rogorc gam
onaklisi – es erTi.
meore – reviziis Sesaxeb: mogaxsenebT, rom senats maSin sxvada
sxva reviziis ufleba ar qonda. exla amas yuradRebas aqcevs senati
446
da SeiZleba gadaSinjul iqmnes es sakiTxi da uaxloes droSi dais
vas igi. mTavrobac am mxriv ndobas ucxadebs senats da amtkicebs,
rom igi avtoritetuli dawesebulebaa. am mxriv usafuZvloa is say
veduri, TiTqos mTavrobas, an calke saministros undodes damcire
ba senatis avtoritetisa. me sruliad miuReblad mimaCnia saerTo
debuleba Sengelaiasi, TiTqos Cveni senati da saerTod sasamarTlo
ar aris damoukidebelio. am faqtebis mixedviT, romliTac Sengelaia
gvarwmunebs TiTqos viRaca cdilobs SezRudos senatis ufleba, igi
ar aris marTali. imis Tqma, rom senati aris vismesgan damokidebuli,
SeuZlebelia. rom Sengelaias mier wamoyenebul braldebas safuZve
li aklia, amaSi damfuZnebeli kreba damerwmuneba, sxvaTa Soris ius
ticiis ministris sityvidgan me minda mxolod mogaxsenoT ramdenime
faqti. es gaxlavT magaliTad suramis saqme, Tqven mier moyvanili.
senatma gaauqma suramis qalaqis Tavis gankarguleba. kanon-proeqtis
ZaliT yoveli ganaCeni, romelic Seexeba romelime TviTmmarTvelobis
organos moqmedebas, unda ecnobos imave organos asasruleblad, sxva
gza asrulebisa ar arsebobs. maSasadame saxazino organos an qalaqis
TviTmmarTvelobis gadawyvetileba, rom gauqmebul iqmnas, es gad
awyvetileba unda ecnobos TviT am organos da iq „sudebni pristavs“
da sxvebis Careva ar SeiZleba. magram moxda ai ra: sanam suramis TviT
mmarTvelobas ecnobeboda senatis dadgenileba, mTavrobis Tavmj
domarem Tu Sinagan-saqmeTa saministrom acnoba suramis qalaqis Tavs:
senatis dadgenileba sisruleSi moiyvaneo, amiT mas senati ki ar dau
marcxebia, piriqiT, sanam Cveulebriv gzas gaivlida es dadgenileba,
manam mTavrobam moisurva misi sisruleSi moyvana. (rusia: gageba unda
magas?). me ar mimaCnia saWirod sxva faqtebze SevCerde, radganac maT
Sesaxeb pasuxi da ganmarteba ukve misca damf. krebas iusticiis minis
trma. araviTari faqti amisa, rom sasamarTlos romelime organo da
kerZoT senati damokidebuli iyos vismeze, aq ar mouyvaniaT. da aseTi
azris gamoTqma aq me uadgilod mimaCnia.
Tavmjdomare. am moxsenebis Sesaxeb soc.-dem. fraqciidan Semdegi
winadadeba aris Semotanili: „moismina ra senatis 1919 wlis angari
Si, damfuZnebeli kreba gamosTqvams kmayofilebas senatis moqmedebis
gamo da gadadis morig sakiTxebze“. aris Tu ara sxva winadadeba? ar
aris. vin aris winaaRmdegi? aravin. Tavi vin Seikava? Tavi Seikava ve
Sapelma. miRebulia. winadadeba gaxlavT aseTi, rom Semdegi sxdoma
dainiSnos samSabaTs. (xmebi: ratom? l. Sengelaia: menSevikebis siezdi
aris daniSnuli). vis surs sityva? sityva b. nucubiZes ekuTvnis.
i. nucubiZe (s.-r.). Semdegi sxdoma unda moxdes paraskevs, imitom
rom dRiur wesrigSi aris iseTi sakiTxi, romelic saswrafod aris aR
iarebuli. SekiTxva aucileblad unda iqnes ganxiluli paraskevs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. Tevzaias.
v. Tevzaia (s.-d.). batonebo, is kiTxva, romelic Cven davsviT Tqvenc
unda miiRoT imitom, rom deputatebis didi nawili provinciaSi
447
miemgzavreba, bevri ki frontzea, ase rom maT ar eqnebaT saSualeba
daeswron sxdomas. rac Seexeba baton nucubiZis mosazrebas, is ar aris
misaRebi. SekiTxvis gadadeba SeiZleba, amiT qveyana ar daiqceva. Cven
vTxoulobT gadadebas.
Tavmjdomare. vin aris winadadebis winaaaRmdegi? winadadeba
miRebulia. gTxovT moisminoT Semdegi dRis wesrigi.
mdivani. (kiTxulobs Semdegi sxdomis dRiur wesrigs).
Tavmjdomare. oriode sityva unda mogaxsenoT ganmartebisTvis.
aq nucubiZem ganacxada, rom reglamentis ZaliT es SekiTxva dResve
unda ganxiluliyovo. unda mogaxsenoT prezidiumis saxeliT, rom
erTxel da samudamod unda gaecnoT reglaments. sxdomis daxurvamde
SekiTxvis teqsti unda wakiTxul iqnes da maSin sityva eZleva mas, vinc
icavs siswrafes da mere mowinaaRmdeges. roca me mogaxseneT, rom sami
saaTi sruldebao, maSin Tqven aq brZandebodiT da unda SemogetanaT
es sakiTxi. magram Tqven es ar inebeT da rodesac nucubiZe acxadebs,
rom reglamenti darRveuli ar ariso, es sinamdviles ar Seefereba. ai
is, risi gancxadebac mindoda. sxdomas daxurulad vacxadeb.
sxdoma 4 s. 50 w. ixureba.
448
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdameore sxdoma
(22)
Sinaarsi:
1. saboloo teqstebi.
2. arCevnebi saxelmwifo bankis mmarTvelis amxanagisa da gamgeobis
wevrTa.
3. dekreti – gasatan saqonelze droebiTi baJis SemoRebisa.
4. dekreti – saxelmwifo qaRaldebis dammzadebeli eqspediciis
axal binaze gadatanisa da am binis gadakeTebisaTvis 5.080.354 man. da
73 kap. gadadebisa.
5. SekiTxva – social-revoliuc. fraqciis mTavrobisadmi emisiis
uflebis darRvevis Sesaxeb.
449
komisiebSi gadasacemi kanon-proeqtebi:
dRis wesrigi:
450
ovnebiT!) fulebi ibeWdeba aralegalurad, aralegaluradve ixarjeba.
es Cemis azriT didi sakiTxia respublikisaTvis da amitom saswrafoa.
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva b. Tevzaias ekuTvnis.
b. Tevzaia. me mesmis azri im winadadebisa, romelic eserebis war
momadgenelma Semoitana. darCa 1 saaTi da Cven SegviZlia davrCeT saR
amomdec da ar mesmis 1 saaTiT rom dagviandes ra mouva?
Tavmjdomare. ukacravad, ganmarteba unda. albaT dep. Tevzaias
saxeSi aqvs damfuZn. krebis dadgenileba, romelic paraskevis sxdomas
Seexeba. Tqven, albad dadgenileba dagaviwydaT. rodis gairCes, sab
oloo teqstebis win Tu Semdeg? vin aris momxre saboloo teqstebis
Semdeg ganxilvisa? maS SekiTxva Cveulebrivi wesiT iqneba ganxiluli.
damfuZnebeli krebis wevrma uari ganacxada wevrobaze. mis alags dai
Wers batoni JRenti.
saboloo teqstebis mosaxseneblad sityva gomarTels ekuTvnis.
i. gomarTeli. (s.-d.) kiTxulobs dRiur wesrigs 1, 2, 3, 4, da 5 mux
lSi aRniSnul sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs romelTac
damf. kreba ucvlelad iRebs.
451
arsebuli sabaJo tarifi, romliTac dRes xelmZRvanelobs saqa
rTvelos respublikis mTavroba, dawesebulia Zveli ruseTis impe
riaSi da Seefereba Zvel mdgomareobas da cxovrebis Zvel pirobebs.
umetesad Zvelad gasatan saqonelze baJebi ar arsebobda da Tu ar
sebobda, Zalian cota. mogexsenebaT Zvelad saqonlis raodenoba ise
Ti iyo, rom yvela saxelmwifo da mTavroba scdilobda Seeqmna iseTi
pirobebi, rom saerTaSoriso bazarze konkurenciis ZaliT daemarcx
ebina meore saxelmwifo. amis gamo mTavroba cdilobda Seeqmna saWiro
pirobebi da xSirad ara Tu aTavisuflebden am saqonels baJebisagan,
aramed premiasac uniSnavden saqonlis gatanisaTvis. omis da revoli
uciis dros pirobebi Seicvala, Seicvala saqonlis raodenobac da
gamoica ukiduresi gankarguleba saqonlis gatanis winaaRmdeg mimar
Tuli. magram miuxedavad am zomebis miRebisa, spekuliantebi mainc
cdiloben gaitanon saqoneli. amitom saxelmwifo cdilobs gasatan
saqonelze baJi daawesos. Tu es baJebi iqneba gatarebuli cxovreba
Si, weliwadSi naxevari miliardi man. iqneba Semosavali, ise rom fi
nansiurad es dadebiTi movlena aris. am dekrets aqvs nusxa. zogadi
msjelobis dros aRvniSnav, rom is saqonlebi, romelsac aqvs pirve
li moTxovnilebis xasiaTi, akrZalulia gasatanad, mag. puri, qeri da
sxva amgvari. akrZalulia samonopolio saqonlis gatanac. rac Seex
eba im saqonels da sagnebs, romelic modis saqarTveloSi, an swar
moebs adgilobriv, imaTze ar arsebobs baJi. SeiZleba maTi ubaJod
gatana. oqro-vercxlis gatana sazRvar-gared Zalze SezRudulia.
1 muxli aris kidev, romelsac unda mieqces yuradReba. finansTa da
vaWroba-mrewvelobis ministrs ufleba eZleva is nusxa, romelic ax
lavs am dekrets, Sescvalos, an akrZalos gasatani sagnebi an baJebi
Seamciros. saqme imaSia, rom pirobebi ise icvleba, rom SesaZloa
Seiqmnes mdgomareoba, rom es baJebi ar gamodges; amitom mTavrobas
eZleva ufleba gamoitanos iseTi dadgenileba, rom es baJebi sruli
ad Sescvalos. ai is garemoeba, rom es mTavrobis dadgenilebiT xdeba,
aris garantia imisa, rom finansTa uwyeba Secdomas ar Caidens. es mox
deba maSin, rodesac amas moiTxovs saxelmwifos interesi. ai yvela is,
risic Tqma saWiro iyo am kanonis Sesaxeb.
Tavmjdomare. vis surs sityva muxlobrivi ganxilvisaTvis, ara
vis. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze, (muxlobrivi ganxilvis Sem
deg dekreti miRebul iqmna damf. krebis mier da saredaqcio komisias
gadaeca).
Semdegi sakiTxisaTvis sityva n. imnaiSvils ekuTvnis.
452
3. dekreti, saxelmwifo qaRaldebis dammzadebel
eqspediciis axal binaze gadatanisa da am binis
gadakeTebisaTvis 5.080.354 man. gadadebisa.
453
b. direqtors smirnovs. avuxseni mas saqmis viTareba da movTxove cno
ba. man kategoriuli uari miTxra cnobebis mocemaze da winadadeba
momca mimemarTa kontrolis amxanagisTvis, me wavedi masTan, b. andron
ikaSvilTan. smirnovic Tan wamomyva. imasac auxseni saqmis viTareba da
movTxove oficialurad cnoba. manac kategoriuli uari miTxra da
daasabuTa imiT, rom saxelmwifo kontroliori valdebuli aris dam
fuZnebel krebas misces angariSi da ara kerZo deputatebs. (Tevzaia:
rasakvirvelia!). me amis Semdeg wavedi finansTa saministroSi, aq ki
miviRe oficialuri cnoba, romelic savsebiT dadastureba iyo imi
sa, rom 19 aprilidan 29 maisamde dabeWdili yofila neba-daurTve
lad, aralegalurad, ukanonod 1.501.300.000 aqedan ukve dauxarjavT
800 milionamde, es oficialuri cnoba miviRe saministrodan. dRes me
xelT maqvs cnoba, rom dabeWdila ukve, ai guSin, 4 ivniss 2.026.673.900
man. boni. agreTve gavige safinanso uwyebaSi, rom xazinisadmi aris
gacemuli brZaneba saministrosagan, rom mas eZleva ufleba daxarjos
1.100.000.000 man. boni.
aseTia saqmis faqtiuri viTareba. sainteresoa exla Cven gavix
senoT is motivebi, romelic moiyvana finansTa ministrma ukanas
kneli – meore, mesame emisiis dros. Tavis moxsenebaSi finansTa minis
tri ambobda: 7 noembers amoiwura meore emisia, mas Semdeg xarjebi
gaizarda da jamagirma 40 proc. moimata. amis garda saministroebma
waiRes sagrZnobi Tanxebi. ase, rom xarjebi didad gaizarda da ami
tom, gTxovT mogvceT ufleba emisiisa ara 200-300 mil., aramed 800
milionisa, rom ramodenime Tvis ganmavlobaSi gveyos da Semdeg ki
gamovasworebT Cvens finansiur mdgomareobas, gamovZebniT axal wya
roso, aviRebT sesxs sazRvar gared da SeudgebiT muSaobas fulis
sistemis SemuSavebisaTvis. aseTi iyo finansTa saministros motive
bi ukanasknel emisiis dros, ase Tu ise, is cdilobda, rom rogorme
daesabuTebia, gaemarTlebia is sagrZnobi Tanxa, romelic damfuZneb
el krebisagan iyo gamoTxovili. unda aRvniSnoT, rom finansTa minis
trma es mosazrebani da Ronis-Ziebani cxovrebaSi ver gaatara. Cven
gvqonda SemTxveva, gveTqva da axlac vimeorebT, safinanso uwyeba
Sepyrobilia finansiuri cru-morwmuneobiT da amitom, rasakvirve
lia, yovelTvis uaryofiT Sedegebs Rebulobs.
radgan Cveni mdgomareoba dResac ar aris gamorkveuli arc poli
tikurad da arc sxva mxriT, radgan roca mTeli evropa dangreulia
finansiurad da Tavis TavisaTvis ver mouvlia, maSin fiqri imaze, rom
is mogvcems sesxs xelsayrel pirobebSi, es pirdapir zRaparia. da Tu
vinme mogvcems sesxs, sagrZnobi giravo unda mivceT. aseTi gziT saku
Tari valiutis Seqmna ar SeiZleba. sakuTar valiutas sakuTari ekviv
alenti unda qondes. uamisod igi iqneba ucxo valiutaze damokidebu
li da ara sakuTari. mecniereba gadaWriT laparakobs, rom simtkice
valiutisa damokidebulia saxalxo meurneobaze. bolos da bolos es
aris valiutis reguliatori da ganmamtkicebeli. da Cveni yuradRe
454
ba yovelTvis saxalxo meurneobis ayvavebisaken unda iyos mimarTu
li. am gziT unda swarmoebdes ekonomiuri politika mTavrobisa da
ara im gziT, rom imedi gvqondes, rom viRac burJua-patroni mogvcems
oqros da amaze vagebT sakuTar ekonomiur keTildReobas ver mivaR
wevT. amas garda kidev erTi unda mogaxsenoT. ukve Seqmnili da damt
kicebuli burJuaziuli saxelmwifoni kerZo iniciativas akuTvneben
upiratesobas da am gziT. magram is patara saxelmwifoebi, romlebic
exla emzadebian, jer ar arian Camoyalibebulni arc politikurad
da arc ekonomiurad, ver wavlen imav gziT, ra gziTac gamtkicdnen da
ayvavdnen es Zveli saxelmwifoebi. Cven unda vawarmovoT damoukide
beli ekonomiuri politika, unda davadgeT koleqtiur Semoqmedebis
gzas, ai, swored aq aris Cveni xsna. sanam amas ver SevignebT, saRi
ekonomiuri finansiuri politikis magier safinanso uwyeba Seudga
bonebis aralegalurad beWdvas da xarjvas. gaifiqra Tu saidumloe
biT iqneba moculi bonebis xarjva, ukanasknelis kursiT ar daecemao.
(d. TofuriZe: vin mogaxsenaT es?) unda mogaxsenoT, rom umravleso
bis partia, e. i. mTavrobis partia am SemTxvevaSi originaluri ar
aris, aseT politikas adga Zveli ruseTi, kidev aleqsandre pirvelis
dros. rodesac asignaciebis fasi sastikad daeca, ruseTis finansebi
air-dairia da misi mowesrigeba araviTar saSualebiT ar SeiZlebo
da, xalxSi ukmayofileba gaisma asignaciebis winaaRmdeg, romelmac
dakarga nominalis 81 proc., maSin ra gzas daadga aleqsandre pir
veli? man mimarTa xalxs manifestiT, rom asignaciebs ar gamouSvebT;
nu SegeSindebaT, Cven miviRebT zomebs, rom is asignaciebi, romlebic
TqvenSi trialebs amovkribavT, magram faqtiurad ki asignaciebs ara
legalurad, saidumloT uSveben da asignaciebis fasi Tan da Tan ece
moda. am faqts qonda adgili ruseTSi. magram gansxvaveba imaSia, rom
es saidumloeba iq icoda saTanado organoebma, ar icoda mxolod
xalxma, aq ki bonebis beWdva arc xalxma icis, arc saTanado organoebma
ician. (d. TofuriZe: sicruea, icodeT!). me damfuZnebel krebis wevri
var da ar vicodi, fuli iSveboda Tu ara. (S. nucubiZe: eg qalaqis Tav
ad iyo quTaisSi da icis!). magram am siraqlimas meTodma iq ver gasWra,
asignaciebis fasma ar aiwia, piriqiT, ufro da ufro ecemoda da war
moidgineT Tqven swored 1810 w. rodesac ruseTis saerTaSoriso md
gomareoba saukeTeso iyo, rodesac mis mokavSired iyo safrangeTi da
SveciasTan omi moigo, mTlad daeca asignaciebis kursi, da ra iyo amis
mizezi? amis mizezi iyo is, rom im xanad inglisis vaWroba-mrewvelo
ba saSinel kriziss ganicdida. radgan ruseTi ar iyo damokidebuli
ekonomiur politikis mawarmoebeli da faqtiurad misi valiuta da
moukidebeli iyo inglisis valiutaze, am garemoebam didi roli iTa
maSa asignaciebis dacemaSi. aq iyo ori faqtori: erTi – asignaciebis
auarebel gamoSvebas, ara saRi, ara normaluri ekonomiuri politika
qonda, da meore – is krizisi, romelzedac me mogaxsenebT. Sedegad
ra mohyva amas? Sedegad mohyva is, rom saxelmwifom gamoacxada Tav
455
isi Tavi gakotrebulad, e. i. devalvacia moaxdina, (devalvacia xom
gakotreba aris?) da aseTi gakotreba mohyveba yovelTvis aranorma
lur finansiur politikas.
aris sxva istoriuli magaliTebic, rom fulis gadaWarbebiT
gamoSvebam saxelmwifo katastrofamdis miiyvana. moigoneT safran
geTis didi revoliucia. 1795 w. asignaciebis kursi nominalis 0,52
proc. daeca, magram aq aRsaniSnavi is aris, rom ekonomiuri gakotre
bis gamocxadeba yvela saxelmwifos da yvela pirobebSi ar SeuZlia.
es SeuZlia ruseTs, rodesac misi sagareo vaWroba gamokeTda, magram
yvela pirobebSi es ar SeiZleba. Cven es ar SegviZlian, radgan Cvens
pirobebSi, rodesac finansiurad da politikurad jer kidev Camoy
alibebuli ara varT, es katastrofas gamoiwvevda. ase, rom am gare
moebas angariSi unda gauwioT. amitom Cven vamtkicebT, gansakuTre
bul sifrTxiliT unda movekidoT bonebis gamoSvebas. (d. TofuriZe:
Worebi Cveni bonebis Rirebulebas scemen! saerTo xmauroba). Tqven
rom zrdiloba gqondeT, sxvanairad ilaparakebdiT! (d. TofuriZe:
maswavleT zrdiloba!).
Tavmjdomare. gTxovT orators nu uSliT. (zars rekavs).
nucubiZe. istoriam icis, batonebo, magaliTebi imisa, rom sakanon
mdeblo dawesebulebis da mTavrobis Soris konfliqti momxdara sa
biujeto uflebis garSemo (v. Tevzaia: auarebeli!). moigoneT Tundac
62 weli, rodesac bismarki moiTxovda qveda palatisagan Tanxas jaris
organizaciisaTvis, magram mas uari uTxra qveda palatam da oTxi
wlis ganmavlobaSi zeda palatis dasturiT krefda am fulebs. bo
los mainc vilgelmi iZulebuli Seiqna qedi moexara sakanonmdeblo
dawesebulebis winaSe. bodiSi moixada da aRuTqva, rom aseT ukanono
bas is aRar Caidenda. da rogori iyo maSin pozicia lasalis? lasali
urCevda sakanonmdeblo dawesebulebas am borotmoqmedebaze xeli ar
moewera da daSliliyo. aseTi iyo pozicia lasalis. (xma adgilidan:
Tqveni pozicia rogori Ra aris?) inglisSi, batonebo, sadac sabiu
jeto ufleba jer kidev mecamete saukuneSi Caisaxa, rodesac xalxis
warmomadgenelni ar miscemden korols gamoTxovil Tanxas, is ver be
davda aralegalurad fulebis gamoSvebas. maSin is mimarTavda xalxs
TxovniT, saCuqari raime mogveciTo.
magram aralegalurad rom fuli gamoeSvas romelime saxelmwi
fos, es istorias ar axsovs. es iyo ruseTSi, magram iqac aralegaluri
iyo es, rogorc mogaxseneT, im mxriv, rom xalxma ar icoda, Torem sa
Tanado organoebma es icoden. aq ki arc xalxma icis da arc saTanado
organoebma.
magram, iqneba ggoniaT, es iyos gansakuTrebuli kerZo SemTxveva,
romelic mxolod gansakuTrebiT kerZo dafasebas moiTxovs? magram es
ase ar aris, Cvenda samwuxarod da, me kidev daumateb, Cvenda saubed
urod, CvenSi sakanonmdeblo dawesebulebis ase abuCad agdeba siste
maSi aris. (xma adgilidan: magaliTad?) moigoneT momaragebis samin
456
istro, romelsac aqvs Tavisi sakuTari kasa. is araviTar angariSs ar
iZleva, ar adgens Statebs, miuxedavad imisa, rom sabiujeto-safinan
so komisiam mosTxova mas Statebis warmodgena, dRemdis ar warmoud
genia, ver movaswario da jamagirebs niSnavs Tavis mosazrebiT, Tavis
SexedulebiT.
moigoneT miwad-moqmedebis ministri, romelic sistematiurad
faqtis winaSe ayenebs damfuZnebeli krebis sabiujeto komisias. jer
daxarjavs fulebs da mere warmoadgens daxarjulis nusxas dasam
tkiceblad. ramdenjer daadgina safinanso-sabiujeto komisiam,
rom aseTi wesi Seuwynarebelia, magram ar iqna bolo ar moeRo aseT
ukanonobas.
moigoneT sagareo-saqmeTa saministro.
Cveni, soc.-revoliucionerTa fraqcia, rasakvirvelia, yovelT
vis mowadinebulni viyaviT da varT, rom mSvidobianoba davicvaT da
zaviT SevekraT yvela Cven mezobels, neitraloba davicvaT, magram
exla rac Caidina sagareo-saqmeTa saministrom es pirdapir aramc Tu
sakanonmdeblo dawesebulebis uflebis gaqelva da mospoba aris, es
saxelmwifo gadatrialebaa. (v. Tevzaia: revoliuciaa pirdapir!). zavi
Sekra sabWoTa ruseTTan da am zavs ratifikacia ki ar sWirdeba, da
xalxi miiRebs Tu ar miiRebs amas, es baton urataZes ar ainteresebs.
moawera xeli da gaTavda. xelSekruleba Sedis ZalaSi urataZis xelis
moweriT. Cven, vimeoreb, gvwyuria zavi, magram yvelafers aqvs Tavisi
fargali, sazRvari, Tavisi Sinaarsi (l. Sengelaia: soc.-demokratias
araferi aqvs!). aseTia, batonebo, Cveni marTva-gamgeobis saerTo mdgo
mareoba Cvenda saubedurod.
da ras Svreba am dros Cveni kontroliori, parlamentis kontro
liori? imis magier, rom is darajad edgas saxelmwifo interesebs,
imis magier, rom sastikad epyrobodes im Tanxebs, romelic icema, is
zereled epyroba mas.
Tundac is faqti, rom fulebi daibeWda da daixarja aralegalu
raT. ras Svreba kontroliori? gana is valdebuli ar iyo, Tu mTav
robasTan konfliqti mouvida, moexsenebina es damfuZnebel krebisaT
vis?! (xma adgilidan: konfliqti ar momxdara!) me aq mesmis: konfliqti
ar momxdarao (xma adgilidan: ar iyo mizezi!) Cvenda saubedurod Cven
Si kontroliori ar aris damoukidebeli. inglisSi iseTi tradicia
aris, rom kontroliori ar aris parlamentis wevri, ar aris partiis
wevri, politikis gareSe sdgas. is ar unda iyos mTavrobis romelime
wevris naTesavi, aseTi damoukidebeli aris kontroliori. aq ki, mgo
ni, Cveni kontroliori soc.-demokratiuli fraqciis wevria da, ra
sakvirvelia, aseT pirobebSi is ver iqneba miudgomeli da yovelTvis
Seecdeba gaamarTlos Tavisi partiis nabijebi...
me mogaxsenebT, batonebo, rom Cveni respublika – saqarTvelo –
Tu iqneba damoukidebeli, is iqneba mxolod demokratiuli, iqneba
mxolod Tavisufali. magram diqtatoruli, monarqiuli saqarTvelo
457
ver iarsebebs. es aqsiomaa, da yvela is, vinc migvaqanebs Cven am monarqi
isaken, oligarxiul marTva-gamgeobisaken, is aris saqarTvelos moRa
late, is aris Cveni respublikis da xalxis mteri. da is faqti, batone
bo, romelic me mogaxseneT, aris respublikis suverenobis SebRalva,
politikuri gadatrialeba. fulis gamoSveba aralegalurad (xma
adgilidan: sad moxda eg?) es aris politikuri gadatrialeba da Cven
soc.-revoliucionerebi moviTxovT, rom damnaSaveni dasjil iqnen
sisxlis samarTlis wesiT. erTi, rogorc saxelmwifos moRalateni da
meore, rogorc „falSivo-monetCikebi“ (saerTo xmauroba).
dasasrul Cemi sityvisa me vekiTxebi mTavrobas: icis Tu ara man
yovelive is, rac me movaxsene damfuZnebel krebas da rac Cvens SekiTx
vaSi aris aRniSnuli, da Tu icis, ra zomebi miiRo an ra zomas miiRebs
borot-momqmedTa Sesapyrobad da dasaWerad. (taSi soc.-revoliuc.
skamebze).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis ministris amxanags b. avalians.
avaliani. me rogorc „фальшивомонетчикъ“-i da borotmomqmedi ne
bas mivcem Cems Tavs Zlier mcire da mokle ganmarteba movaxseno am
did dawesebulebas. me Zlier vwuxvar, rom im bednier dRes, rodesac
pativcemulma ilia nucubiZem Cems uwyebaSi kari SemoaRo, swored im
dros me maSin iq ar viyavi da ver miveci is ganmarteba, romelic mas
ase awuxebs da romelsac man ase usafuZvlod da uSinaarsod kudi ga
moaba. ra moxda, ra Caidina finansTa uwyebam? ra Caidina mTavrobam?
marTlac borotmoqmedeba aris Tu ara? magram vidre am sakiTxze
pasuxs mogcemdeT, me minda sazogado mosazrebebzed mogaxsenoT.
Tqven masala ar gqondaT da Tavi SeiwuxeT sazogado mosazrebebiT.
ai sworeT am sazogado mosazrebebzed mogaxsenebT oriode sityvas.
Tqven brZanebT, rom ukanaskneli emisia, romelic gamoiTxova mTav
robam, maSin iq mTeli gegma iyo moyvanili, magram es gegma, es Roni
Zieba ar iqmna gamarTlebuli da aralegalurad, farulaT, malulaT
mTavrobam daiwyo fulis beWdva da amiT ufleba damfuZnebeli kre
bisa daarRvia da Tqven gveubnebiT, rom erTaT erTi politika, rome
lic finansTa uwyebas da mTavrobas unda ewarmoebina, es iyo damou
kidebeli ekonomiuri politika da dRevandel pirobebSi sesxzed da
sxva amisTana saganze laparaki yovlad SeuZlebelia. me mgonia, rom
Tqven ar CafiqrebixarT am sakiTxs. ar vici SesaZlebeli aris Tu ara
rom dRevandel weswyobilebisa da dRevandel pirobis mixedviT, ro
melime saxelmwifom sruliad damoukidebeli ekonomiuri politika
awarmovos da mxolod Tavis Zalaze daeyrdnos.
Tqven kargad mogexsenebaT, rom dRevandeli msoflio ekonomi
uri wes-wyobileba mWidrod aris gadabmuli da am cocxal organi
zaciidan gamoTiSva patara nawilisa yovlad SeuZlebeli aris. ga
sul maiss parizSi moxda ligis kreba, sadac iyo warmomadgenelni 18
saxelmwifosi da iq iyo dasmuli sakiTxi TviTeul saxelmwifos, aramc
Tu patara saxelmwifoebs, did saxelmwifoebsac dRevandel pirobeb
458
Si marto Tavisi ekonomiuri damoukidebeli politikis warmoeba
ar SeuZliaT. da amitom yvela saxelmwifoebma erTmaneTs xeli unda
gauwodoT da saerTo ekonomiuri politika unda awarmovon. dRevan
del pirobebSi verc erTi saxelmwifo damoukidebeli ekonomiuri
politikas ver awarmoebs da es Ziebani, romelzedac vlaparakobdiT
ukanasknel emisiis gamoTxovis dros, TiTqmis savsebiT gamarTlda da
is wyaroebi, romelzedac Cven vlaparakobdiT, marTlac aRmovaCineT
da dRes saxelmwifo xazinas marTalia didi ara, magram mainc Tval
saCino wyaro aqvs, romliTac is faravs nawils Tavis xarjebisas.
Tqven SekiTxvaSi aris ori muxli erTi, rom mTavrobam gamouSva or
miliardze meti maneTi. am kviris boloSi iqneba or miliard naxevari
maneTi da am Tvis boloSi ki SeiZleba iqnes 5 miliardzed meti. (kedia:
emisiis gareSe?) diax, emisiis garda.
dRes xma maRla vacxadeb, dabeWdili aris ori miliardi maneTi,
romlis gamoSvebis ufleba mTavrobisaTvis da finansTa uwyebisaT
vis damfuZnebel krebas da saxelmwifos ar miucia, saxelmwifo kon
trolsac ar daudasturebia. (Rlonti: beWvdis ufleba vin mogcaT?)
rodesac Tqven mobrZandebiT xazinadarTan jamagiris asaRebad, maSin
ar SeiZleba eqspedicia avatrialoT, rom es fuli, romelic Tqven
unda mogceT, wams davamzadoT fulis niSnebi. saxelmwifos xarjebi
aqvs, saxelmwifos aqvs eqspedicia, romelsac mudmivi Tadarigi unda
hqondes, fulis niSnebi damzadebuli unda iyos. saWiroebis da moT
xovnilebis dasakmayofileblad es fulebi gamoSvebuli unda iyos.
maSasadame emisia, rogorc ufleba, dakanonebuli damfuZnebeli
krebis mier, kanonmdebel dawesebulebis mier, xalxSi gamoSveba da
daxarjva fulisa erTi aris da am fulis beWvda manqanebzed es meo
re gaxlavT. ase rom, neba miboZeT... (xmauroba) amas erTi meoreSi nu
aurevT. amis areva aris is, rom Tqven saqmes ar icnobT. Tqven kargad
mogexsenebaT, rom didi xani ar gasula mas Semdeg, rodesac Cvens
xazinebSi fulis niSnebi ar iyo da moxeleni jamagirebs drozed ver
iRebden. Tqven ar iciT, ra STabeWdilebas axdens, rodesac moxele ja
magirs droze ar iRebs. aseTi mdgomareoba rom ar moxdes, finansTa
uwyebam aTasnairi zomebi miiRo. dRes Tqven daakanoneT uwyebisaTvis
5 milioni maneTis gacema eqspediciis SesakeTeblad. sxvaTa Soris, Cven
ucxoeTSi fulis sabeWdavi manqanebic gvaqvs SekveTili, rom es fulis
niSnebi mzaT iyos, TadarigSi iyos da rodesac damfuZnebeli kreba ne
bas darTavs es dabeWdili fuli gamoSvebuli iqnes imdeni, ramdenis
nebas miscems damfuZnebeli kreba finansTa ministrs. b. Rlonto, Tqven
rom wignis wakiTxva gnebavdeT da tipografia maSin Seudges wignis
beWvdas, es yovlad miuRebeli iqneba da Tqveni ganaTleba Seferxdeba.
aseTi aris eqspediciis mdgomareoba, romelic aris Cveulebrivi
warmoeba, romelic amzadebs fulis niSnebs. rodesac eqspedicia
Si fulis niSnebi ibeWdeba da dabeWdili iTvleba da sagangeboT
igzavneba xazinaSi, sadac gansakuTrebuli salaro aris da iq inax
459
eba. (xmauroba. zari). vidre ufleba ar miecema finansTa ministrs
am damzadebuli niSnebis gamoSveba (xmebi: raSi daixarja? xmauro
ba. zari), fulis beWdva ubralo operacia aris. (Sengelaia: bixovic
egre ambobs!) ar vici bixovi ras ambobs. sxvaTa Soris im konstituci
is proeqtSi, romelic Tqven SeimuSaveT, me-8 muxlSi aris naTqvami
da swored es aris naTqvami, rac me mogaxseneT. iq aris naTqvami, rom
mTavroba ganagebs finansebs da fuls beWdavs. aq garCeva aris: fu
lis beWdva, rogorc warmoeba emisiisagan, rogorc fulis xarjva...
(xmebi: ekvilibristikaa!) es Tu ekvilibristika aris... (xmauroba), 800
milioni maneTi daxarjuli aris. es marTalia. (xma: am emisiidan?) ara.
marTalia daxarjulia 800 milioni maneTi. saidan gaCnda es 800 mil
ioni? Semdegnairad: upirveles yovlisa saaqcizo kanonma, romelic
Cven SemoviReT, sabaJo tarifma, rkinis gzis gadasaxadma, romelic
Cven gavadideT da sxv. Seqmnes is, rom swored im aprilSi, romelze
dac Tqven brZanebT, dRevandel Cven xazinas misces 252.110.563 man.
rkinis gzidan amave dros Semovida 180 milioni maneTi. Cvens xazinaSi
Semodis auarebeli dafleTili fulebi. es gaxlavT amier-kavkasiis
bonebi da Cveni bonebi. Cveni bonebis Tviseba iseTia, rom male ixeva.
(kedia: kargi yofila!) ra vqnaT, batono, ar iSoveba ukeTesi qaRal
di. ai es bonebi dagrovda Zveli emisiidan, rodesac amier-kavkasiis
mTavroba iyo. kargad mogexsenebaT, rom sxva da sxva xelovnur sa
SualebiT da SemweobiT am bonebis fasi gazrdili aris. Tqven, sxvaTa
Soris, amas xels uwyobT. Tqveni SekiTxva amas kargs niadags aZlevs
da Cven am amier-kavkasiis bonebs sxva da sxva mizezebis gamo, romel
zedac samwuxarod ar SemiZlian vilaparako, vinaidan amas angariSs
gauwevs is, visTvisac es mosagebi aris. (Sengelaia: borotmoqmedebaa!)
aseTi bonebic inaxeba Cvens xazinaSi da boroteba iqneboda finansTa
ministris mier, rom es fuli gamoeca da aewia es laJi, romelmac dRes
18 proc. miaRwia. Cven ar uSvebT am bonebs imitom, rom baTumSi mx
olod am bonebs iReben da Cven ar gvinda, rom imaT, vinc baTomSi aris,
vinc dRes saqarTvelos demokratiul respublikas Zirs uTxris, ax
ali iaraRi mivceT xelSi, maSasadame es dafleTili bonebi da es ami
er-kavkasiis bonebi, romelic Seadgens warsul dakanonebul emisias
ar gamouSva xazinam. Tu Tqven am Tanxebs erTi-erTmaneTs SeadarebT
gamova, rom dRemde Cvens xazinaSi iyo 881 mil. maneTi. (replika ar
ismis). ukacravad, batono, TqvenTvis cudi cnoba mouwvdiaT, CemTan
rom mosuliyaviT me ufro karg cnobas mogcemdiT. Zvelidan gadarCa
182 mil. man. Semdegi operacia moxda: Semosavali iyo 254 mil., Zveli
bonebi, amier-kavkasiis gamocvlili 254 mil., sul 667 mil., pirvel
maisamde daixarja 436 mil.
maSasadame gamodis, rogorc xedavT, rom es iyo fulis niSnebi,
romelic TviTon xazinaSi iyo da am raodenobas erTi maneTic ar mo
matebia da maSasadame finansTa ministri borotebas Caidenda im dros,
rodesac saxelmwifos garSemo mtrebi Semoesia, auarebeli xarjebi
460
mosdioda, maSin Semosuliyo axali emisiis TxovniT. TqvenTvis mieca
ufleba ori-sami saaTi gelaparaknaT. amas angariSi gauwia da moax
dina Cveulebrivi operacia – erTi niSnebis meore niSnebiT Secvla,
romlis uflebas mas aZlevs kanoni. ra moxda? is gadasaxadebi, romel
ic Semodis xazinaSi, es aris is Tanxa, romlis gankargulebis ufleba
finansTa ministrs aqvs – es daxeuli bonebi Cven valdebuli varT, ro
gorc uwyeba, davaxurdavoT da samagiero mivceT. es ufleba finansTa
ministrs aqvs. es Cveulebrivi daxurdaveba aris. es ar gaxlavT axali
bonis gamocema. es valdebuleba aris da (xma: valdebuleba?) diax, val
debuleba. (rcxilaZe: ar SeiZleba gviTxraT, batono, im 800 milioni
dan daixarja rame Tu ara?). diax, daxarjulia. iqidan aris gadarCe
nili kidev 100 milionze meti. ixarjeba, vinaidan dRiuri xarji 22
milionia, ixarjeba am kreditis mixedviT, romelic damfuZnebelma
krebam misca da romelic kanonierad unda iqnes ganaRdebuli. maSa
sadame mogaxsenebT, rom araviTari emisia, fulis niSnebis gamoSveba,
garda imisa, rac damfuZnebelma krebam misca uwyebas ar momxdara.
maSasadame, mogaxsenebT, rom araviTari emisia, e. i. gamoSveba zed
meti fulis niSnebisa, imis garda rac damfuZnebelma krebam misca uw
yebas ar momxdara. ar momxdara, batonebo, vinaidan Tu xazinaSi iyo 245
mil. – am fulis gamoSvebis magivrad Cven gamouSviT axali dabeWdili
bonebi. maSasadame ekvivalenti darCa imdenive, ramdenic iyo. maSasa
dame, Cven dRes samagieroT arc am bonebs, arc amier-kavkasiis bonebs
aRar vuSvebT. magal. es rom gamogveSva – maSin Cven gadavacilebdiT
emisiis uflebas, CavidendiT borotmoqmedebas da viqnebodiT „fal
Sivo manetCikebi“.
Cven amis garda gvaqvs amier-kavkasiis bonebi, romelic am TanxaSi
ar Sedis. risTvis aris es? es aris imisTvis, rom sxva da sxva uwyebas,
romelic gansakuTrebul purs iZens da esaWiroeba nivTebi jarisTvis
– aris iseTi SemTxveva, rodesac saTanado uwyebas es fuli unda. aseTi
SemTxvevisaTvis me maqvs rezervi ramdenime aTeuli milioni maneTis.
aq kidev iyo erTi naTqvami, rom finansTa ministrma gasca brZaneba
xazinisadmi, rom mas gaeca erTi miliardi da 101 milioni man. (Senge
laia: 101 aTasi!). ara batono, 101 milioni saidan amoikiTxeT, rom xazi
nas aseTi raime brZaneba gaeca? ara batonebo, xazinas araviTari aseTi
raime brZaneba ar qonia. saqme imaSi gaxlavT, rom Cven xazinaSi awyvia
oqro, vercxli da platina, da es qoneba rom gadaaxurdavoT, dRevan
deli kursiT Seadgens miliards – miliard naxevars. es aris ZiriTadi
Tanxa, romelic Cven gvaqvs. me xazinas mivswere Seetyobinebia ramdeni
aris oqro da vercxli. xazinam Sematyobina, amdeni aris oqro, amde
ni aris vercxli, amdeni aris platina da sx. me gamoviangariSe, Seva
fase (Sengelaia: SinaurulaT?) mogaxsenebT: momwera amdeni aris esa
da esao, moviwvie specialistebi, gavige oqros da vercxlis kursi da
amisdamixedviT gamoviangariSeT, SevafaseT da es Seadgens „1.801.600
mil. maneTis Rirebulebas“. (Sengelaia: da dabeWdeT?) araferi gvibe
461
Wdia da rom araferi gvibeWdia, rom amas mniSvneloba ar qonda, am
oqros – is iqidan Cans, rom dRevandeli Rirebuleba am oqro-verc
xlisa gadacda dabeWdili fulis niSnebis raodenobas. maSasadame ba
tono, es iyo Cveulebrivi cnoba, romelic mivwere xazinas da sxva da
sxva mosazrebiT mindoda gamomerkvia, ramdeni aris qoneba Cvens xazi
naSi. (xma: visTvis gindodaT es?). Tqven sesxze laparakobT, rom sabu
Ti undao; da ai, rodesac es cnoba damWirdeboda – amas gamoviyeneb
di da me kidec moviyvane sisruleSi da gamoviangariSe ra Seadgens
saxelmwifo qonebas. amas garda, me es mindoda kidev, batono, imisT
vis, rom Cven biujets vadgenT axla; Tqven gvikiJinebT yovelTvis, rom
araviTari mosazreba ar gaqvTo da sxva da sxva mosazrebaTa Soris,
romelic biujetis winasityvaobaSi iqneba – esec gaxlavs. iq angari
Si mogvyavs, rom amdeni gvaqvs oqro da vercxli, ise rom saxelmwifo
xazina arc iseTi Raribi aris, rom Cveni fulis niSnebi, ise uniadago
ar aris. amis dasabuTeba saWiro iyo. amisTvis moviTxove es cnoba da
araviTari gankarguleba me ar gamicia, rom es fuli daexarjaT.
maSasadame, batonebo, umorCilesad viTxov, rom gansazRvrul
iyos ori debuleba: emisia da beWdva. emisia erTia da beWdva meore.
beWdva aris ubralo texnikuri saqme. amis areva yovlad SeuZlebelia.
rac Seexeba me-2 sakiTxs – finansTa ministri pirdapir acxadebs,
rom emisia gadidebuli ar aris, erTi kapikiTac ar aris gadidebuli
raodenoba fulisa, romelic iyo xazinaSi. Cven kidev gvaqvs saxsari.
rodesac amis moTxovnileba aris, xazinas abareben fuls, kerZo banks
ar endobian da xazinas endobian. ase rom xazinis kasaSi yovelTvis aris
auarebeli fulis niSnebi. yvela sakredito dawesebulebas ufleba
aqvs es fuli, romelic kasaSi Semodis, moixmaros im kreditebis da
sakmayofileblad romelic mas aqvs. Tqven warmogidgeniaT, rom raki
800 milioni maneTi es sakmarisi ar iyo da is zedmeti daixarja im Se
mosavlidan, romelic saxelmwifo xazinas aqvs. maSasadame aravisagan
abuCad agdeba damfuZnebel krebisa ar momxdara.
exla mogaxsenebT, ramdenaT mizanSewonili iyo aseTi operacia,
da unda gavdioT Tqven gzas Tu ara? aqvs Tu ara ufleba saministros
moaxdinos sxva da sxva sakredito operacia. Tqven brZanebT, rom Zie
bani ar gamarTldao. mobrZandiT, batono, Tqven TiTon gamoarkvieT
cifrebiT da naxavT, rom dRes Cveni Semosavali Cveni gasavlis erT
mesameds faravs da aseT patara xnis ganmavlobaSi Tu mas mivaRwieT
– yovel SemTxvevaSi amas unari unda. maSasadame ori mesamedi Cveni
gasavlisa ar ifareba, magram aseTi ubedureba marto Cven ar gvwve
via, aseTi ubedureba saerTaSoriso movlenaa. inglisSi 50 proc.
saxelmwifo biujetisa ar ifareba sakuTari Semosavlisagan. da Tu iq
asea – CvenTvis didi vaJkacobaa, rom patara saxelmwifom erTi mesa
medi Tavisi gasavlisas Tavisi sakuTari SemosavliT dafaros. Cven es
wyaro movnaxeT da axalsac veZebT, da Cveni Ziebani gamarTlda vidre
ufro mosalodneli iyo. ase rom Cven am Semosavlis wyaroze veyrd
462
nobiT, magram Cven arasodes ar vfiqrobdiT, rom dRes-dReobiT Sesa
Zlebelia Semosavalma mTeli gasavali dafaros.
finansTa saministro fuls saidumlod ar daxarjavs. Tqven Cemze
ar brZandebiT didi azrisa – es Tqveni uflebaa – magram iseTi azri
mainc iqonieT, rom damfuZnebelma krebam, romelic yovel sxdomaze
ramdenime milion maneTs uSvebs, ubralo angariSi mainc icis. nu Tu
damfuZnebel krebam ar icis es ubralo angariSi? me met pativs vscem
damfuZnebel krebas da kargad mesmis, rom mas SeuZlia gamoiangari
Sos: ramdeni ixarjeba es milionebi da saidan ixarjeba es milionebi,
rodesac 800 mil. maneTis gamocemis meti ufleba mas uwyebisaTvis ar
miucia. (veSapeli adgilidan: es ironiaa!). araa, batono, ironia. es
araa ironia. bodiSs vixdi, Tqven amis ufleba ara gaqvT TqvaT, rom
es ironia aris. es gulwrfeli sityva aris. damfuZnebel krebas Seu
Zlia gamoiangariSos, saidan gaCnda es fuli. fuli gaCnda im kanon
ieri operaciebiT, romelic qonda uwyebas. es ZalauneburaT ase xde
ba. imitom, rom TiToeul operaciaze, romelsac moaxdens finansTa
ministri, rom man irbinos damfunebel krebaSi – damfuZnebeli kreba
amas moundeboda.
Tqven iciT iseTi magaliTebi, xazinaSi xSirad aris iseTi SemTx
veva, rodesac xazinaSi fuli ar moipoveba da am dros sesxisaTvis
Cven mivmarTavT kerZo bankebs da xels movinacvlebT; nu Tu amisaTvis
virbinoT damfuZnebel krebaSi. es aris Cveulebrivi operacia. dam
fuZnebeli krebis abuCad agdeba finansTa ministrs ar Caudenia, dam
fuZnebeli krebis uflebebis SezRudva ar mouxdenia. mxolod moxda
is, rom finansTa ministrma am operaciiT ara erTi miliardi Seunar
Cuna saqarTvelos demokratiul respublikas.
ranairaT moxda es? es ise moxda, rom ukanaskneli emisia iyo 27
ianvars da Cven dRevandlamde SevinarCuneT odnav mainc, fulis kur
si. es moxda imitom, rom Cven saTanado operaciebs vawarmoebdiT.
amitom iyo rom muSa-mosamsaxureebs jamagiris axali momateba ar
mouTxoviaT, miiRes ra mxedvelobaSi erTis mxriv respublikis md
gomareoba da meores mxriv is, rom fulis kursi Tavis droze sdgas.
(kedia: 62 milioni maneTi xazinam rom daadva?) vimeoreb, xazinas rom
daedva 62 milioni maneTi ki ara, 262 mil. man., 462 mil. man. – ufro
meti mogeba iqneboda, vidre maSin, Tu jamagirebs movumatebdiT; ma
Sasadame, mizanSewonilia, rom Cven fulis kursi SevinaxeT. axla ra
moxda, maSin rodesac Tqven Tqveni SekiTxva SemoitaneT. xazinaSi mib
rZandiT, me migiyvanT, iq gasinjeT wignebi da iq naxavT rom es opera
cia kanonieri iyo. magram Tqvenma SekiTxvam moaxdina is, rom CvenSi
aris jgufebi, romelsac es uxaria, netarebas ganicdis. sayuradRebo
is aris, rom es SekiTxva gaCnda im gazeTSi, romlis garSemo trialebs
is xalxi, romelsac unda, Tu iaraRiT ara, sxva gziT saxelmwifos md
gomareoba dasces; is xalxi, romelic ver Serigebia saqarTvelos re
spublikas da romlis natvraa rac SeiZleba male gamouTxaros Ziri
463
am respublikas. ai ra moimoqmeda Tqvenma SekiTxvam. (Sengelaia: Tqven
ma borot-moqmedebam!) Cvenma „borot-moqmedebam“ moimoqmeda is, rom
saxelmwifos SeunarCuna 2 miliardi maneTi. Tqvenma „keTilma“ moq
medebam ki... (il. nucubiZe: dasasjelebi xarT! xmauroba. Tavmjdomare
zars reks).
Tavmjdomare. bat. ilia nucubiZe! wesierebisaken mogiwodebT.
(orators) gTxovT ganagrZoT sityva.
avaliani. rac Seexeba imas, rom sxva uwyebebs finansTa saministro
abuCaT igdebso – unda mogaxsenoT, rom finansTa ministri Tvalyurs
adevnebs yvelas, roca saqme fulis xarjvas Seexeba da Tqven magaliT
ad xeli wahkariT, rom momaragebis saministro abuCaT igdebs safi
nanso komisiaso. man warmoadgina rogorc vici, sabiujeto-safinanso
komisiaSi Tavisi angariSebi da faqts angariSi unda gavuwioT.
ase rom finansTa uwyeba fulis niSnebs beWdavs, dRes beWdavs, fi
nansTa uwyeba axal eqspedicias awyobs, manqana SekveTili aqvs, rom ar
SeCerdes fulis beWdva; finansTa uwyebam moaxdina Cveulebrivi op
eracia, Seinaxa es fuli, gamouSva meore; finansTa ministrma moaxdina
Cveulebrivi operaciebi, romelsac mas kanoni ar ukrZalavs.
Tqveni mosazreba me kargad mesmis. Tqveni lozungi erTi aris da
amaSi mgoni ar vcdebi: „Fiat opositia, pereat respublica”. amas SegiZliaT miaR
wioT, magram is respublika, romelsac Tqven amnairaT Zirs uTxriT,
imdenaT Zlieria, rom aseT opozicias gauZlebs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis iusticiis ministrs.
r. arseniZe (iusticiis ministri). me gamovedi am tribunaze mxo
lod mcire gancxadebisaTvis. Tavisufali tribuna kargi saqonelia,
magram sindisic da patiosnebac karg saqonelad unda CaiTvalos. am
tribuniT ki sargebloben xSirad imisTvis, rom mTavrobis wevrebs
iseTi saxeli uwodon, iseTi brali dasdon, romelic aramc Tu dam
fuZnebel krebis wevrs, aramed arc erT patiosan adamians ar ekadre
ba. da upirveles yovlisa Cirq-mocxebuli unda iyos is, vinc aseT
cils awamebs, pasuxismgebelia damfuZnebel krebis winaSe. aq ganacxa
des ori ram: erTi rom mTavroba „falSivo-monetCikebisagan“ Sesdge
bao, es maTi literatura aris. magram dRes maT aq ganacxades, qarag
mebiT gadakruli sityviT, romelic ar SeiZleba upasuxod davtovoT.
leo Sengelaiam am tribunidan ganacxada, rom TiTqos mTavrobam ma
Sin gabeda qonebis beWdva, roca bolSevikebi movidnen – xom veravin
gaigebda am fulis dabeWdvaso. Cven sastik protests vacxadebT aseT
gamosvlis winaaRmdeg. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis grigol rcxilaZes.
grigol rcxilaZe. (soc.-fed.) me minda davemyaro im cnobas, rome
lic misca damfuZnebel krebas finansTa ministris amxanagma b. aval
ianma. cnobiT dabeWdili yofila 2 miliardi maneTi. man sTqva agredve,
SeiZleba metic daibeWdoso. am dabeWdil Tanxidan 86 mil. gadacemu
li yofila xazinaSi.
464
Tavis-Tavad cxadia is azri, romelic b-nma finansTa ministrma
ganaviTara. marTlac gansxvavebuli unda iyos ori cnoba: eqspedicia
– beWdva da emisia fulis gamoSveba. es simarTlea. magram amas unda
daurToT is, rom am gansxvavebas beWvdisa da emisiisa paralelurad
Tan unda sdevdes Semdegi gansxvavebac: beWdva aris ubralo meqaniku
ri procesi da eqspedicia aris is fabrika, sadac es procesi swarmoebs;
xazina ki aris salaro, sadac inaxeba fuli. rodis xdeba es qarxanaSi
damzadebuli qaRaldi, es beWdvis procesi naRd fulad? ra momentia
is momenti, rodesac es qaRaldi gadaiqceva fulad? es momenti gax
lavT is, rodesac es fuli am qarxnidan gadadis finansTa ministris
gankargulebaSi, moxda es Tu ara? (avaliani: ase moxda!) Tu ase moxda,
maSin araviTari uwesoba ar momxdara.
es aris erTi nawili 860 mil. maneTis Tanxisa. meore nawili ki,
daaxlovebiT 245 mil. man. yofila mocemuli samagierod Zveli emisiis
naSTisa. me ase gavige, rom darCa amier-kavkasiis bonebidan 245 mil.
man. da imis nacvlad xmarebaSi iqmna moyvanili axali dabeWdili bone
bi. Tu es ase moxda, aqac erTgvari, me ar vityvi ukanonoba, magram uwe
soba mainc aris. is 245 milioni amier-kavkasiis boni, romelic xazina
Si aris, aris qoneba da Tu imis samagieroT kidev mivcemT 245 mil. man.
maSin gaxdeba orjel 245 mil. man. es Secvla ki ar aris, es aris gamrav
leba da Tu am princips mivdevT, maSin fulebis gamravlebas sazRvari
ar eqneba. sruliad saWiro ar aris, rom xazinam gaiRos fuli da sxvas
misces. ase, rom 245 mil. man. am.-kavk. boni fuli iyo da fulad rCeba.
da Tu gamravleba ar xdeba qonebisa, es Tanxa xazinidan unda gadat
aniliyo iseT dawesebulebaSi, sadac fuli ar inaxeba. maSin iqnebodiT
marTali. exla ki, es am.-kavk. bonebic fulia da mas kidev fuli emateba
da eseni erTad muSaoben. es normaluri muSaoba ar aris. me ar vambob,
rom ukanonobaa, magram uwesoba mainc aris.
Tu am princips davadeqiT, Cven SegviZlian vTqvaT, rom ramdensac
gvinda mivscemT xazinas da emisiis ufleba darRveuli ar iqneba.
unda mogaxsenoT, cnobebi da ganmartebani sruli rom yofili
yo, saministrodan unda migveRo cnoba, rom 800 mil. gadatanil iqna
xazinaSi, ministris amx. ganmarta, erTi nawili am.-kavkasiis bonebis
nacvlad daixarja – 245 mil., Zveli bonebis – 180 mil., Semosavali iyo
rkinis gzis uwyebidan – 160 mil., Zveli bonebidan darCenili – 225
milioni. magram Cven rom yvela es SevaerTod, 800 mil. man. mainc ver
miviRebT. aq rCeba kidev raRac, romelic ekvivalentis gareSe iqmna
gaSvebuli. (avaliani: xazinaSi rCeba?). Tu es xazinaSi rCeba, es imas
niSnavs, rom ar dauxarjavT, magram es mainc fulia da amitom igi emi
siaa. me mgoni umjobesi iyo, rom es sakiTxi sruliad ar aRZruliyo,
magram raki aRiZra, yovelive naTlad da cxadaT unda gamoirkves, Tu
gvinda Cveni finansiuri mdgomareoba Zirianad ar Seiryes. aq saeWvo
araferi unda darCes. Tu Secdoma iyo, unda aRiniSnos da gaswordes,
rom SemdegSi aRar ganmeordes. es aris partiuli sakiTxi, es aris Cve
465
ni finansiuri simtkicis sakiTxi. Cven saxelmwifos axlad vaSenebT da
bevri Secdomebi SeiZleba gvqondes da es samarcxvino ar aris. magram
mainc aRsaniSnavia, rom aq Secdomaa – qarxanaSi damzadebuli qaRal
di fulad aqcies ise, TiTqos araferi xdebodes. Cemis azriT, es Sec
doma unda aRiniSnos da gaswordes.
Tavmjdomare. batoni Tevzaia viqtor.
viqtor Tevzaia (s.-d.) batonebo, damfuZnebeli krebis wevrno!
Cvenda saubedurod am kiTxvis garCevam damfuZnebel krebaSi miiRo me
tad arasasurveli xasiaTi. ara imisTvis, rom SemkiTxveli mwvaved Se
exo am kiTxvas, aramed imitom, rom imaT am sakiTxs daukavSires yvela
is, rac momxdara, an ar momxdara am ori wlis ganmavlobaSi saqarTve
loSi. me marTali unda giTxaT, rom Tavis dReSi arc gamigonia da arc
wamikiTxavs sadme iseTi sityvebi, romlebic iyo aq warmoTqmuli. aseT
texnikur, – bolos da bolos, – isini exeboden ara emisias, texnikas,
aramed exeboden iseTs kiTxvebs, romlebsac isini yovelTvis exebian.
magram Cven gvegona, rom dRes mainc es ase ar moxdeboda da umTavresi
kiTxva iqneboda msjelobis sagnad. magram Cven iZulebuli varT ram
denadme pasuxi gavceT im kiTxvas, romelic iyo wamoyenebuli da ro
melsac mWidro kavSiri ara hqonda SemkiTxvelis mier aRZrul sakiT
xTan. b. leo Sengelaia icavs dRes aq demokratiul weswyobilebas da
demokratizms. es iyo misi leitmotivi, es iyo umTavresi debuleba
misi sityvisa. is imeorebs da yovelTvis laparakobs, rom yvela, mis
garda, demokratiul weswyobilebas ewinaaRmdegeba. b. Sengelaia, ra
sakvirvelia, imdenad gaTamamda Tavisi axalgazrdobiT am demokra
tizmis dacvis dros, man iseTi azrebi sTqva, romlebic arsad arc wag
vikiTxavs da arc aravis gaugia. is iqamde mivida, rom sTqva: fulebis
beWdvis sakiTxi iyos gadawyvetili referendumis saxiTo. me vekiTx
ebi b. Sengelaias, rodis da sad iyo, rom aseTi mosazreba gamoeTqva
vismes? rasakvirvelia, arsad. es SeuZlebeli iyo. imas rom eTqva es
emisiis Sesaxeb, aq kidev SeeZlo kacs rame efiqra referendumzed, ma
gram iman sTqva es. da nu Tu man ar icis, rom qaRaldis niSnebi, rom
lebic ibeWdeba, es kidev fuli ar aris! (xmebi: ar ismis). magram Tvi
Ton qaRaldis niSnebis dabeWdva eqspediciaSi – fuli ar aris, es aris
ubralo qaRaldis nagleji da es unda scodnoda mas. da me vambob, rom
iman ise Setopa am Tavis demokratizmis dacvaSi, rom daSorda saR
mosazrebas da moiTxova, rom dabeWdva am niSnebisa gadawyvetiliyo
referendumis saSualebiT. ase daemarTeba yovel adamians, rodesac
is airCevs msjelobisaTvis misTvis Seuferebel sagans. aq iyo naTqvami
erTi garemoeba, rom aq es bonebi ibeWdeboda maSin, rodesac saqarTve
los sazRvars bolSevikebi uaxlovdebodneno. aqedan raRac obujuri
eSmakobiT baton Sengelaiam eWvi Seitana viRacaze da raRacaze, Tu
es SeiZleba ase iTqvas. da meore misma amxanagma ki ukmayofilod sTqva
griSa urataZem zavs xeli moawerao. Cven SegviZlian vifiqroT, rom
is zavi, romelic ruseTsa da saqarTvelos Soris aris dadebuli, mas
466
metad awuxebs. maT imedi hqondaT, rom bolSevikebis gamarjvebiT isi
ni aq did gavlenas moipovebdnen da mTeli maTi sityva amaze iyo war
moTqmuli. magram me vambob, rom is elementi, romlebic asazrdoebden
Tqvens fsiqologias, is xalxi, romelic Tqven gaZlevdaT xmas am arCev
nebSi da romelic ambobda, rom gadasaxadebi ar aris saWirovo da amis
winaaRmdeg Tqven zomebs ar iRebdiT – me geubnebiT, rom aseTi xalxi
Tqven xelidan wagivaT da miuvaT imaT, visac bunebrivad ekuTvnian.
me vambob, rom Tqven maTi primitiuli fsiqologiis imedi gqondaT...
didad Sewuxebulni arian isini, rom demokratiul saxelmwifom ar
misca maT saSualeba moexdinaT gamosvla, arev-dareva SeetanaT Cvens
saxelmwifoSi da droze zavs xeli moawera. es aris namdvili da es
unda geTqvaT Tqven, Tu pirdapirebi da vaJkacebi xarT.
aq, amas garda, rasakvirvelia, CamoTvales kidec yvela saminis
troebi da ar darCenila arc erTi patara dawesebuleba, rom ar dae
saxelebinaT. da sxvaTa Soris Seexen iseTs dawesebulebas, romelic
usaTuod maTi qebis Rirsi iyo da sTqves, rom sasursaTo saministro
araviTar angariSs ar iZlevao. erTi maTgani aris sabiujeto komisiis
wevri da man kargad icis, rom warmodgenilia Semosaval-gasavlis an
gariSi am saministrosi. da aq aris moyvanili utyuari cifri, rom 245
milioni maneTi wminda mogeba darCa saministros am operaciidan. isini
– eserebi – xom mowadinebuli arian sazogado warmoebis SemoRebisa,
sazogado iniciativisa, amas yvelgan amboben, magram Tu Cven sazoga
do iniciativam aqedan moigo rame, miuxedavad amisa Cven saqonels vy
iddiT ufro iafad, vidre yidden kerZo mwarmoebelni, amas ebrZvian.
me vambob, rom es ar aris demokratiuli brZola, vityvi pirdapir, es
aris adamianuri brZola. (gaurkveveli xmebi). es yovlad miuRebelia.
b. leo Sengelaia, me avReldi ara imisTvis, rom pasuxismgebeli var
Cemi sityvebisTvis, ra Tqma unda, me ufro pasuxismgebeli var, vidre
b. Sengelaia. rodesac baton Sengelaiam daiCema, rom emisia da beW
dva erTiao, me vsTqvi, rom am kacs, SeiZleba marTla ar esmis meTqi es.
me vfiqrobdi, rom es kaci uTuod urevs or cnebas, romelic rogorc
ganacxada pativcemulma rcxilaZem, yvelasaTvis udaoa da gasagebi.
radganac utyuari aris, rom dabeWdva da mere gamoSveba sul sxva aris
iuridiulad da faqtiurad, ori sxva da sxva moqmedeba aris ekonomi
uri. erTi aris dabeWdva, meore gamoSveba, emisia.
batonebo! SemiZlia vTqva fraqciis saxeliT, rom am ori cnebis
arevas ver miviReb, radgan es iqneboda ekonomiuri absurdi.
amnairaT Cven, TavisTavad cxadia, es SekiTxva gvegona iyo marTla
SekiTxva emisiaze, 2 miliardze. saidan movida es cnoba? cnoba mog
vividao – mouvidodaT cnoba, ar vici visgan. Cven ki SevityveT maSinve,
rom emisiaze laparaki ar aris. yovel mxriv gavarCieT da davrwmun
diT, rom laparaki emisiaze ar aris. amaze dava ar aris.
radgan es ori mTavari debuleba damtkicda, Semdegi kiTxva dar
Ca umniSvnelo kiTxvad. magram unda mogaxsenoT, rom saxelmwifos
467
aSeneba da saxelmwifos dangreva SeiZleba or nairaT. erTi – pirda
piri gamosvliT, vaJkacurad, raindulad da kargad ici vin gebrZvis;
es umjobesia; ici visTan gaqvs saqme, ici ra programa aqvs, pirisp
ir gebrZvian. isini intrigis iaraRi ar arian, magram safrangeTis
parlamentSi iyo, saubeduroT, Cveulebrivad, rom dainteresebu
li jgufebi, dainteresebuli spekuliaturi wreebi Semoitanden
SekiTxvas, amiT birJaze Seqmniden gangaSs da mdidrdeboden. magram
safrangeTSi iyo erTi fraqcia, romelsac es Tavis dReSi ar uqnia.
es iyo socialisturi fraqcia. igi Tavis dReSi ar yofila iaraRaT
aseTi gamosvlebisa. Cven viciT erTi SemTxveva, roca safrangeTis
jarma marokos midamoebSi daxoca xalxi, daangria saxlebi. suraTi
fotografiuli gadasces Joress, magram Joresma ar ineba, rom ucx
oelebisaTvis es faqti gamoemJRavnebia da tribunaze yofiliyo ga
motanili. es ambavi wynarad Catarda. es SemTxveva, romelic uaRre
sad kritikuli iyo, rom ar gamoeyenebia ucxo Zalas mis samSoblos
winaaRmdeg, ar gamoamJRavna. magram Cven ki, Cvenda saubedurod, es
kargi Tviseba parlamentisa ver Segvignia da cudi _ ki. aris SekiT
xva damfuZnebel krebaSi imaze, ibeWdeboda fulebi da es SekiTxva
ibeWdeba dainteresebul gazeTebSi. me imas ar vityvi, rom eseni Seg
nebulaT arian iaraRi am xalxisa. sruliadac ara. amiT isini gvim
tkiceben, rom finansiur operaciaze didi warmodgena ara aqvT. da
TavisTavad cxadia, aseTi xalxi SeiZleba gaxdes Seugnebeli iaraRi
im xalxisa, romelic Zirs uTxris Cvens damoukideblobas. Zirs uT
xris im damoukideblobas, romelsac Cvenis azriT, b. nucubiZe da
misi amxanagebi unda icavden da emsaxureboden.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. avalians.
avaliani (finansTa ministris amxanagi). warmoidgineT, Cven rom
sazRvar gared SegvekveTa fulebis dabeWdva. 50 weliwadi gaxlavT
rac argentina Tavis fulebs beWdavs da ar yofila arc erTi Sem
Txveva, rom mTavrobisTvis, an parlamentisTvis amis ufleba gamoeT
xova. rodesac ruseTSi kerenskis mTavroba gaxldaT da germanelebi
moawvnen petrograds da SesaZlebeli iyo, rom bevr simdidris ga
datanas kerenskis mTavroba ver moaswrebda, maSin eqspedicia gax
snes penzaSi da iq beWdavden fuls. mxolod am fulis gamoSveba ver
moaswres da rodesac bolSevikebi penzaSi Sevidnen da TavianTi niS
nebi SemoakldaT, exla ramodenime aTeuli milioni maneTiT sarge
blobden isini. ase rom arsad erT sityvasac ver naxavT, rom fulis
dabeWdva-damzadebisaTvis saWiro iyos kanonmdebel dawesebulebis
dadgenileba. es gaxlavT sruliad ubralo texnikuri saqme, amas
unda mowyoba, amas unda texnika da mere iwyeba mTavari sakiTxi. ras
niSnavs fulis emisia? es imas niSnavs, rom im damzadebul fulis niS
nebs mTavroba iqneba, Tu saTanado dawesebuleba – uSvebs da swored
aq iqceva fulad da amis garda, fuls, emisias Tavisi wesi aqvs. is
mzaddeba seriebiT. ase rom emisia, gamoSveba fulisa gulisxmobs
468
erTgvar iuridiul moments, rodesac am ubralo qaRaldis niSans
aqcevT fulad. ase rom TandaTanobiT gamoSveba fulisa ganicdis or
moments. imisTvis, rom es ubralo qaRaldis fulis niSnebi aqcion
fulad, amisTvis saWiro aris kanonmdeblobiTi dawesebulebis dad
genileba. maSasadame Cven rom fuls vbeWdavdiT da dResac vbeWdavT,
am fuls fulad ar vaqcevT, vinaidan, vsTqvaT, rom gamouSvi seria me-
72, es iqneba yalbi fuli. Cven eqspediciaSi moxda borot-moqmedeba,
erTi seria gafuWda, Cven is seria gavabaTileT, ase rom fulis niSne
bi fulad iqceva mxolod maSin, roca mas amis Zala miecema. maSasadame
is qaRaldi, romelic Cven gvaqvs dawyobili, ar aris fuli. magram
amisTvis saWiroa Tadarigi, rom moTxovnilebisTanave, fulis niS
nebi mzad iyos, Torem, Tu es ase ar moxda, usaTuod moxdeba anarqia.
Tqven rom gvisayvedurebT, rom fulis beWdva daiwyeT maSin, rodesac
bolSevikebi moadgnen saqarTvelos sazRvrebs, me mogaxsenebT, rom
sami kviris ganmavlobaSi eqspedicia muSaobda 21 saaTs dReSi, imi
tom rom bolSevikebis Semotevam gamoiwvia xarjebis gadideba. Cven
xom ar vicodiT, rom es omi erT an ors, an sams Tves gagrZeldeboda.
xom ar SeiZleba fuli dabeWdoT maSin, rodesac saTanado sakredito
qaRaldi mova. ase rom es moxda imitom, rom xarji gaizarda, moTxov
nileba meti iyo. rac Seexeba imas, rom Cven viTom ufleba ar gvqonda
imisi, rom xazinaSi Segvenaxa fulis niSnebi, vinaidgan rac xazina
Si Sedis, igi amave dros simdidred iqceva. eqspediciaSi dabeWdili
fuli mis gareSe ar unda inaxebodes, es gaugebrobaa. Tqven kargaT
mogexsenebaT, rom Cven iseTi eqspedicia gvaqvs, rom iq didi fulis
Senaxva ar SeiZleba. xazinaSi Cven is niSnebi mxolod Sesanaxad mogva
qvs. Tqven SegiZlianT SeitanoT xazinaSi dabeWdili yuTi, romelze
dac Tundac Sig agurebis meti araferi ewyos, Cven SevadgenT aqts da
miviRebT. da swored aseTs aqts vadgenT, rodesac mogvaqvs Sesanaxad
es niSnebi. aseTi da aseTi seria, fuli ki ara – niSnebi, am aqts vad
genT Cven da sagangebo salaroSi vinaxavT da WeSmariti Rirebuleba
mas ara aqvs, sanam xazinamdis ar miuva kantrolis nebadarTva, rom am
yuTebis gaxsna da fulis gamoReba SeuZlian. ase rom Senaxva ara xdis
fulis niSnebs fulad, aq iyo naTqvami, rom ar aris aq, ase vsTqvaT,
erTnairi sinamdvile. rom 800 milioni maneTis emisiis gareSe dai
xarja, romlis nebarTva ar miucia finansTa uwyebisaTvis sakanon
mdeblo dawesebulebaso da Cven gveubnebian, rom im Semosavlis
daxarjva, romelic Semovida, amis daxarjva SeuZlebeli ariso, es
aris emisiis gareSe. me Tqven mogaxseneT, saidgan Sesdga es fuli. es
im niSnebidgan Sesdga, romelic gamovida sxva da sxva emisiis ZaliT
da igive fuli Semovida xazinaSi sxva da sxva gadasaxadis saxiT. ma
Sasadame es 800 milioni fuli, moqceuli aris im emisiis farglebSi,
romelic ukve iyo. es imas niSnavs, rom im emisiis farglebidgan Cven
srulebiT ar gamovsulvarT. da madloba unda uTxraT uwyebas, rom
TiTqmis 2/3 xarjebisa es im emisiis aris, romelic hqonda. amisTvis
469
Cven sruliadac ar viyaviT valdebulni, rom vinmesTvis migvemarTa.
es aris buijetidgan navaraudevi Semosavali, romelic amtkicebs
im operaciebis meTormete nawils. maSasadame Tqven meTormete naw
ils amtkicebT im operaciisas, romelic nagulisxmevi aris biujet
Si. 180 milioni ukve gamoSvebuli aris. ai msjeloba iwyeba aqedan,
rogor moxda, rom ucbad gadaaxurdaveso. es erT dRes ar momxara,
es ucbad ar momxdara. amas Cven mudam, yovel dRe vcvlidiT, vaxur
davebdiT, ese igi yovel dRe Semodioda da yovel dRe vaxurdaveb
diT. maSasadame Tu xazinaSi Semovida 100 milioni dafleTili fuli
da gaveciT 100 milioni axali fuli, es niSnavs imas, rom Cven am 100
milions vauqmebT da mis magivrad axali qaRaldis niSnebi gamodis.
Cven SegveZlo ar dagvexurdavebina, magram ar SeiZleba imis xmareba
da amis magivrad Semogvaqvs axali fuli, e. i. rogorc iyo 100 mili
oni, ise darCa 100 milioni.
maSasadame arc am SemTxvevaSi momxdara emisiis gadideba. Cven
erTi kapikic ar gamogviSvia emisiis gareSe, imis garda, rac emisiiT
iyo gansazRvruli. ase rom araviTari darRveva sabiujeto uflebis
ar momxdara. amis garda unda mogaxsenoT erTi ram: nu Tu finansTa
ministrs ara aqvs ufleba xazinaSi sakredito operacia moaxdinos?
b. Sengelaias Zalian eucxova ris sakredito operaciao, me megona,
rom baton Sengelaiam icoda ra aris sakredito operacia, exla ki is
gaigebda amas. finansTa ministrs SeuZlian Tu ara xazinaSi moaxdinos
raime sesxi, moaxdinos Tanxebidgan, e. i. erTi jgufis gadajgufeba
moaxdinos meoreSi da fulis niSnebis ricxvi ki ar gamravldes? amis
ufleba ara aqvs? da Tu amas moiTxovs eri, momenti, bazari, birJa da
sxva, ar SeuZlian finansTa ministrs es moaxdinos? mas ar SeuZlian
iseTi ufleba hqondes, rom mihmarTos romelime banaks masesxe amdeni
da amdeni fulio? aseTi uflebas Tu waarTmevT, umjobesi iqneba es
uwyeba sruliad gaauqmoT. amas vardgenT maSin, roca fulis niSnebi
Cven gvWirdeba. es sruliad ar adidebs ricxvs qaRaldis fulis ric
xvebisas. es unda Seignon maT. eseni angariSs ar uweven imas, rom xazin
as moemata Semosavali da araviTari uflebis darRveva ar yofila da
es rom yofiliyo, – sadao ra gvaqvs, batonebo, wavideT, daniSneT dro,
wamobrZandiT xazinaSi da naxeT. Tqven ar gjeraT – mobrZandiT, nax
eT da maSin daijerebT. magram sanam Tqven amas daijerebdeT, anbanuri
WeSmariteba unda SeiTvisoT, rom emisia aris ufleba, amas sWirde
ba kanonmdeblobiTi dawesebulebis dadgenileba, beWdva ki texnikaa
da Tavdarigi da mas ar sWirdeba ufleba. da Zlier samwuxaro aris,
rom aseTi anbanuri WeSmaritebis gasagebad SemogaqvT aseTi rixiani
SekiTxva da me mogaxsenebT, imaT sasixarulod, vinc apireben Cveni res
publikis Ziris gamoTxras, SeiZleba es uvicobiT mouvidaT, magram es
ase moxda da bazarma ukve xma misca amas, bazarma ukve fasebi aswia. da
Tu es iyo Tqveni mizani, Tqveni mizani ukve miRweuli aris.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. nucubiZes.
470
ilia nucubiZe. (s.-r.). batonebo! me Teoretiul davas ar gamoudge
bi. faqtebs mivaqcev Tqven yuradRebas. me vTqvi, rom 19 aprilidan 29
maisamde dabeWdili aris 1.501.300.500 man. aqedan ukve daxarjulia
800 mil. man. 7 ivniss dabeWdili iyo 2.026.673.900 man. boni da gace
muli brZaneba xazinisadmi, rom mas SeuZlia daixarjos 1.100.000.000
man. boni. batoni avalianis ganmartebam kidev damarwmuna imaSi, rom
safinanso uwyebas didi ukanonoba Caudenia. b. avalianma moiyvana sxva
da sxva mosazrebebi, magram es mosazrebebi aSkarad amtkicebden, rom
b. avalians unda rogorme Tavi daaxwios uxerxul mdgomareobas, raime
gamosavali naxos, rasac ver naxulobs da verc naxavs. me kidev kate
goriulad vamtkiceb, rom aralegaluradaa daxarjuli miliardamde
da Tu uwyeba marTalia da mas WeSmaritebis ar eSinia, me winadadeba
Semomaqvs avirCioT sagangebo komisia damf. krebis yvela fraqciebis
warmomadgenelTagan da am komisiis gamoZieba dagvanaxvebs b-n aval
ianis „saqmianobas“. magram Tqven aseT komisiis arCevaze uars ityviT,
radgan geSiniaT borotebis gamomJRavnebisa.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. leo
Sengelaias.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno!
is SekiTxva, romelic aq Cvenma fraqciam Semoitana da romelic aris
dRes Tqveni yuradRebis sagani, exeba Cveni politikur cxovrebis erT
udides problemas. igi mkafiod da garkveulad svams Cvens winaSe Sem
deg kardinal kiTxvas: arsebobs Tu ara CvenSi pasuxismgebeli mTav
roba, arsebobs Tu ara CvenSi saxalxo warmomadgenloba da Tu eseni
arseboben – raSi gamoixateba pirvelis pasuxismgebloba da raSi ga
moixateba meoresi arseboba? ai is kiTxvebi, romlebzedac unda gasces
damfuZnebelma krebam pasuxi ara marto deklaratiuli, ara marto
principialuri, aramed pasuxi arsebiTi, pasuxi saqmiT! (xma adgili
dan: gascems!) am SekiTxvaze damfuZnebelma krebam unda gamoitanos
iseTi dadgenileba, romelic Sehferis mis sruluflebianobas, rome
lic savsebiT daicavs mis uflebebsa da prestiJs da amave dros erTx
el da samudamod mouspobs mSromeli xalxis uflebaTa uzurpaciis
survils yvela avantiuristebs, Tundac eseni mTavrobaSi Sedioden!
(xmauroba soc.-dem. skamebze).
Cven, moqalaqeno, ara erTxel gadagviSlia damfuZnebel krebis wi
naSe saSineli suraTi Cveni marTva-gamgeobisa, ara erTxel gadagviS
lia saSineli faqtebi mmarTveli wreebis upasuxismgeblobisa, magram
is sakiTxi, romelic aris dRevandeli SekiTxvis sagani, sul sxva kate
goriis movlenaa. aq ar aris laparaki ubralo moxeleTa Secdomebze,
maT TviTnebobaze, aq ar aris laparaki arc kerZo moqalaqeTa ufle
bebis darRvevaze, maT uaryofaze. ara. aq aris laparaki mTavrobis
borotmoqmedebaze, aq aris laparaki damfuZnebeli krebis ZiriTad
uflebebis gaqarwylebaze! (xmauroba. xmebi: es Seuwynarebulia!).
me vfiqrobdi, rom am sakiTxSi ar iqneboda disonansi, rom am
471
sakiTxis garCevis dros erTs mxareze iqneboda damfuZnebeli kreba,
rogorc aseTi in corpora, xolo meore mxareze iqneboda misi uflebebis
damrRvevi da uarmyofeli mTavroba Tu calke pirebi.
me vfiqrobdi, rom am SemTxvevaSi mainc social-demokratia am
aRldeboda jgufur interesebze da Tavis-Tavs ar Caagdebda im un
ter-oficris colis sasacilo mdgomareobaSi, romelmac Tavis-Tavi
garozga, magram im sityvidan da aplodismentidan, romelic aq ga
isma, CvenTvis erTxel kidev aSkaravdeba, rom social-demokratiis
demokratizmi iseve yalbi da saeWvoa, rogorc yalbi da saeWvoa misi
socializmi! (xmauroba soc.-dem. skamebze).
batonebo! mTavrobam daarRvia yvelaze ufro Zlieri, yvelaze
ufro realuri ufleba saxalxo warmomadgenlobisa – es aris misi sa
biujeto-saemisio uflebebi.
marTalia, TeoriaSi mTeli Zala-ufleba, rogorc aRmasrule
buli, ise sakanonmdeblo ekuTvnis damfuZnebel krebas, magram faq
tiurad mTeli SeiaraRebuli Zala saxelmwifosi, mTeli milicia,
marTva-gamgeobis mTeli aparati mTavrobis xelSi aris, maSasadame,
saxalxo warmomadgenlobas darCenia erTad-erTi ufleba, erTad-er
Ti realuri Zala, romlis winaSe qedi unda moixaros aRmasrulebel
ma organom. mas aqvs erTad-erTi saSualeba, romelmac sazRvari unda
daudvas aRmasrulebeli Zalis TviTnebobasa da kaprizebs – es aris
finansebi, maTi emisia, kreditebi da rodesac am sferoSi tlanqad da
uceremoniod iWreba aRmasrulebeli Zala, Cven unda vsTqvaT, rom ru
bikoni gadalaxulia, rom CvenSi saxalxo warmomadgenloba gauqmebu
lia. (soc.-dem. xmebi: es demagogiaa!).
monarqebisaTvis saxelmwifos finansebi, maTi emisia da daxarjva
ubralo sakiTxi iyo.
maT Tavis sakuTrebad miaCndaT mTeli saxelmwifo, moqalaqeTa si
cocxle da qoneba.
saxelmwifos finansuri problemebi maTTvis iyo maTi kerZo meur
neobis sakiTxebi.
demokratiam yvelaze sastiki ieriSebi swored aq miitana monarqi
aze. man – demokratiam, adre gaigo, rom fuli, xazina is saSineli
iaraRia, romelic amagrebs taxtebs, romelic erT muWa jgufs aZlevs
SeZlebas ibatonos mTel erze, Tavze moaxvios mTels qveyanas Tavisi
survilebi, brZanebani.
demokratiis saukunoebiTma brZolam gasWra da yvelaze ufro
didi ufleba, romelic evropaSi monarqebma warsul saukuneSi da
karges – iyo sabiujeto uflebebi! demokratiul saxelmwifoSi Tun
dac kapikis daxarjva, Tundac kapikis emisia, Tu mas ara aqvs saxalxo
warmomadgenlobis sanqcia – absoluturad miuRebelia! da rodesac
Cveni egredwodebuli socialisturi da demokratiuli mTavroba be
Wdavs da xarjavs ara kapeikebs, aramed miliardebs, ra aris es, Tu ara
namdvili Cont d´Etat, Cumi gadatrialeba?!
472
is, rac moxda, fsiqologiurad savsebiT gasagebi aris. Tamamad
SeiZleba iTqvas, rom iseTi wesebi, iseTi tradiciebi, romlebic Cven
Si damyarda, arc erT WeSmarit demokratiul saxelmwifoSi ar aris.
Cveni mTavroba oms acxadebs – arafers gvekiTxeba, zavs kravs – ar
gvekiTxeba, arsdeba axali saministroebi, Cven ki mxolod cnobisaTvis
gvawvdian. amis Semdeg ra gasakviria, rom man damfuZnebel krebas sa
biujeto uflebebic waarTva?!
Cven gvinda vicodeT, rodemdis gagrZeldeba yovelive es da Tu
gagrZeldeba, ra azri aqvs Cvens aq yofnas, ra moxele varT Cven, ro
gorc saxalxo warmomadgenlebi?!
Cvens winaSe aris ori sakiTxi: erTi aris wminda uflebrivi, meore
finansiur-ekonomiuri. hqonda Tu ara mTavrobas damfuZnebeli krebis
dasturis gareSe ufleba axali emisiisa?! es aris pirveli da mTavari
sakiTxi da aq uyoymanoT, kategoriulad unda iTqvas, rom mTavrobas
amis ufleba ar hqonda. mTavrobam aq daarRvia damfuZnebeli krebis
ZiriTadi uflebebi. is damnaSavea! (xmauroba soc.-dem. skamebze).
ukanasknelma emisiam didi kamaTi gamoiwvia. maSin, didis bodiS
iT, Cven gveubneboden: meti gamosavali ara gvaqvs – emisia unda miiRo
To. Cven gveubneboden, es emisia imisaTvis gvinda, rom sesxi aviRoT,
rom bonebis kursi avwioTo. gvpirdebodnen finansiuri mdgomareobis
gamokeTebas, mis gajansaRebas. dRes ki ras vxedavdT? arc erTi miza
ni, romelic maSin iyo wamoyenebuli, miRweuli ar aris, – bonis kursi
saSinlad daeca da swored am dros mTavroba Cumad mimarTavs miliar
debis emisias. aq aramc Tu ar aris raime gasamarTlebeli sabuTi, ar
aris arc danaSaulobis Semamsubuqebeli garemoebac ki.
marTalia, aq moiyvanes zogierTi mosazrebebi, magram eseni pirda
pir sasaciloa. aq iyo laparaki momentis Sesaxeb. amboben – momenti
ar iyo xelsayreli, es gaxmaurdebodao da sxva. jer erTi Tqven yov
elTvis ase laparakobT, Tqven yovelTvis eweviT momentis spekulia
cias, magram amas rom Tavi davaneboT, xom SeiZleboda, rom es sakiTxi
swored momentis simwvavis gamo sruliad mSvidobianad Cagvetare
bia?! SeiZleboda misi ganxilva daxurul karebSi, SeiZleboda mogve
wvia prezidiumisa da fraqciaTa warmomadgenlebis TaTbiri da sxva.
aq sTqves agreTve: daxeuli fulebi gvqondao, magram erTi gvi
brZaneT, mas Semdeg, rac qaRaldis fulebi iqna SemoRebuli, saxelmwi
fos rodis ar hqonda daxeuli fulebi?!
Tqven ambobT: axlo momavalSi biujeti unda ganxiluliyo da
amaze maSin SeiZleboda laparakio. es yovlad miuRebeli mosazreba
gaxlavT. SeiZleba biujeti davamtkicoT, magram emisia saWiro ar
iqnes. es ori sxva da sxva sagani, sxva da sxva cneba aris!
Cven ara erTxel gvsmenia, romeli kanoni daarRvia mTavrobamo?
SeiZleba dResac gviTxran, Tqven romel kanonze laparakobT, jer xom
konstitucia ar migviRiao. mogaxsenebT romel kanonzea aq laparaki.
Cven veyrdnobiT im konstitucias, romelic moiTxovs, rom mTeli Za
473
la-ufleba ekuTvnis damfuZnebel krebas. Cven veyrdnobiT im konsti
tucias, romelic moiTxovs, rom Tavisufal demokratiul qveyanaSi
iyos pasuxismgebeli mTavroba, romelsac ar SeuZlia moiTxovos iseTi
uflebebi, romelic misTvis sakanonmdeblo organos ar miuniWebia.
Cven moviwvieT damfuZnebeli kreba, romeli konstituciis ZaliT,
Cven avirCieT mTavroba, romeli konstituciis ZaliT? erTi sityviT
Cven gvaqvs demokratiis konstitucia, romelic CvenTvis savalde
buloa, amis garda Cven gvaqvs dawerili konstituciac, es aris Cve
ni programebi, am programebSi sweria demokratiis batonoba, misi
sakanonmdebli organoebis winaSe.
Tqven iciT, rom 26 maiss Cven gamovacxadeT Cveni damoukide
bloba. pirveli sakiTxi, romelic amis Semdeg daisva, iyo mTavrobis
arCeva, xolo meore sakiTxi iciT ra iyo? meore sakiTxi, romelic 26
maisis aqtis miRebis Semdeg daisva, iyo finansiuri sakiTxi. erovnu
li sabWos maSindeli Tavmjdomare iyo b. n. Jordania. im sxdomaze
man dasva sakiTxi finansebis Sesaxeb da moiTxovda sabWos pasuxs da
rodesac sabWos erTma wevrma am sakiTxis gadadeba moisurva, b. Jor
daniam upasuxa, es sakiTxi didaT mniSvnelovani aris, misi gadadeba
SeuZlebelia, axlave unda gadawydeso. ase iyo yovelTvis da yvelgan,
sadac esmodaT movaleoba da pasuxismgebloba!
Cven gvaqvs kidev sxva kanoni, Cvens bonebze sweria: yalbi bonebis
damzadebisTvis damnaSaveni daisjebian sisxlis samarTlis kanonebi
To. Cven swored amas moviTxovT, es xom mTavrobis mier aris dawerili.
Cven moviTxovT, Tu mTavroba Cvens kanonebs asrulebs, mis mier daw
erili kanoni mainc Seasrulos! magram SeiZleba finansiuris, ekono
miuris TvalsazrisiT misaRebi iyos axali miliardiani emisia?! Sei
Zleba Cveni qveynisTvis ukeTesi iyos, rac SeiZleba meti bonebi iqneba.
rogorc sCans, mTavroba swored ase fiqrobs, magram es rom ase iyos,
maSin bonebi ar gaCndeboden swored maSin, rodesac saxelmwifoebi
gakotrebas daadgen. yvelasTvis cnobili aris, rom aucilebeli Se
degi, romelic mohyveba bonebis gamravlebas, aris maTi kursis dace
ma da rom es ase aris, amis dasamtkiceblad ar aris saWiro zogadi
Teoretiuli mosazrebani, ar aris saWiro politikuri ekonomiis
daskvnebi da debulebani, amisTvis sakmarisia gadavxedoT Cvens axlo
warsuls. yoveli emisiis Semdeg Cveni bonis kursi ecemoda, xolo
ukanaskneli emisiis Semdeg ise sagrZnoblad daeca bonis kursi, rom
Cveni maneTi, rogorc erTeuli, ukve karga xania ar arsebobs.
bonebi es is bacilebi aris, romelsac Cveni mTavroba xelovnu
rad amravlebs Cveni meurneobis, Cveni mrewvelobis elementaruli
higienis ucodinarobis gamo. Cveni ekonomiuri mdgomareoba, Cveni
finansiuri krizisi, bonebis gamocemiT ar iqneba daZleuli, aq sa
Wiro aris warmoebis axali organizacia, axali gzebi. aq upirveles
yovlisa Tqven unda uaryoT Tqveni formula kapitalizmiT social
izmisakeno.
474
erTis mxriT socialisturi mTavroba, socialisturi damfuZnebe
li kreba, xolo meores mxriT kapitalizmi, misi batonoba, misi Tavis
ufali ganviTareba iseTi anomalia aris, romlis msgavsi istoriam ar
icis! Tqven geSiniaT sazogadoebrivi iniciativis, xolo kerZo inicia
tivas Tqveni eSinia!..
aseT pirobebSi Cveni ekonomiuri winsvla, Cveni finansiuri ga
janmrTeleba SeuZlebelia! dRemdis CvenSi kanonierad gamocemulia
miliard naxevari maneTis boni, xolo ukanonoT 19 aprilidan gamoce
mulia kidev miliard naxevarze meti, maSasadame daaxloebiT Cven
Si trialebs 3-4 miliardi maneTis boni, sad midis, raSi ixarjeba es
Tanxa? iqneb Tqven gaaCaReT warmoeba, aRadgineT Cveni dangreuli da
gapartaxebuli meurneoba? arc erTi, arc meore!..
iqneb gaaneleT spekuliacia, SeebrZoleT siZvires? magram amis
Tqma xom SeuZlebelia, siZvirem aramc Tu ar moiklo, is piriqiT dRi
Ti-dRe matulobs. saqme iqamde mivida, rom qaTmis kvercxi dRes aTjer
meti Rirs, vidre wined TviT qaTami Rirda, xolo erTi boTli Rvino
dRes imdeni Rirs, ramdenic wineT erTi uReli xari Rirda! magram Sei
Zleba Tqven moagvareT transporti, SeiZineT gemebi? magram am mxriT
Cveni mdgomareoba xom pirvel yofilze uaresia? Zvelad Tqven iciT,
iyo erTi noe, magram mas erTi navi mainc qonda. dRes aris erTi noe da
erTi navic ara gvaqvs!..
rodesac ukvirdebiT im pirobebs, romlebSic moxda ukanaskneli
ukanono emisia – ori garemoeba ipyrobs Cvens yuradRebas: soc.-demokra
tiam jer gareT gaagzavna kontroliori, mere xeli ausva da beWda da
beWda bonebi. es kidev araferi. ratomRac es miliard-naxevari boni ma
Sin dabeWdes, rodesac Cven bolSevikuri ruseTi gviaxlovdeboda, da
rom RmerTi gamwyraliyo Cvenze da saqme cudaT wasuliyo, me vfiqrob,
am bonebis gamocemas kaci ver gaigebda! (xmauroba soc.-dem. skamebze).
zogierTs gonia, rom am ukanono emisiis garSemo aur-zauris atexa
CvenTvis ufro mavnebelia, vidre TviT ukanono emisia, rom es avnebs
Cvens damoukideblobas, TiTqos Cven daTvur samsaxurs uwevT Cvens sam
Soblos da sxva. swored amaze ityvian `Cemi Sen giTxari – guli mogika
lio~. Cveni damoukideblobis saSineli mteri aris demokratiis ufle
bebis uzurpacia, maTi abuCad agdeba. es aris Cveni respublikisaTvis
damRupveli. Cven eqsaresiT mivdivarT monarqiisaken. es aSkaraa mas
Semdeg, rac mTavrobis Tavmjdomare gaxda respublikis umaRlesi war
momadgeneli, rac mas mieniWa raRac gansakuTrebuli uflebebi, gana es
respublikisaTvis ufro didi safrTxe ar aris?! ori weliwadia, rac
CvenSi arsebobs sakanonmdeblo organo, am xnis ganmavlobaSi Cven erTx
elac ar gvinaxavs, rom mTavrobam, an mis romelime wevrma pasuxi agos
sakanonmdeblo organos winaSe. nu Tu, batonebo, am xnis ganmavlobaSi
mTavrobas, an mis wevrs Secdoma ar mosvliaT?! soc.-demok. erTi orig
inaluri saSvaleba SemoiRo, Tu RmerTma qna da romelime ministri, an
misi amxanagi delegaciaSi moxvda sadme, is Semdeg Tavis posts veRar
475
daubrundeba, mxolod am saxis Tu tardeba CvenSi ministris pasuxis
mgebloba! (sicili). damfuZnebel krebas ara aqvs texnikurad saSvale
ba Tval-yuri adevnos, Tu ramdeni fuli dabeWda mTavrobam, ramdeni
daxarja da sxva amisaTvis arsebobs saxelmwifo kontroli. misi pirda
piri movaleobaa darajaT edges xalxis yovel kapiks, xalxis fulebs,
maT daxarjvas, maT gamocemas. me minda gavigo sad aris kontrolio
ri?! raT ar ismis misi mrisxane xma, misi ulmobeli Tvali sad aris?!
kontroliori sdums, gaCumebulia, vinaidan CvenSi ar arsebobs kon
troliori, diax, CvenSi ar arsebobs kontroliori, arsebobs mxolod
mumia da ara kontroliori! amnairad Cven vamtkicebT, rom ara marto
daibeWda bonebi, rogorc aq gvarwmuneben, aramed es bonebi trialSi
gaSvebulia – ese igi moxda ukanono emisia. amis uaryofa ver SesZlo b.
avalianma Tavis mikibul-mokibul ganmartebaSi. Cven moviTxovT, rom
damfuZnebelma krebam aqedan saWiro daskvnebi gamoitanos, Cven mov
iTxovT, rom mCagravs sastiki pasuxi moeTxovos, Cven vambobT: Cven ar
gvinda mTavroba, romelic falSivo-monetCikebisagan Sesdgeba, misi
adgili aris ara aq, aramed bixovTan erTad cixeSi! (xmauroba).
Tavmjdomare. sityva b. TofuriZes ekuTvnis.
d. TofuriZe. (s.-d.) b-bo, aq eserebis warmomadgenelebma imdeni ram
brZanes, rom magaT kval da kval rom gavyveT, SeuZlebeli iqneba raime
Sinaarsis da daskvnis gamotana. me vecdebi aq mokled Sevexo sakiTxs. ra
braldebebi wamoayenes? saministrom Caidina siyalbe, borotmoqmede
ba, dabeWda fulebi emisiis gareSe da gamouSva trialSi, roca mas amis
ufleba ara hqondao. exla mogaxsenebT mokled umTavres muxlebze da
cifrebze ramdensame sityvas. dabeWdes Tu ara imis meti, rac emisiiT
iyo dadgenili? me mogaxsenebT meti dabeWdes, raTa fuli gamosuliyo
bazarze, magram amas unda gageba da maSin es faqti sruliad sxvanai
rad iqneba gaSuqebuli. amaze ilaparaka bevrma: ministrma, federal
istebis warmomadgenelma da yvelam erTxmad gamosTqva azri, rom amaSi
araferia ukanono da danaSauli ar ariso. es sruliad bunebrivia da
samwuxaro is aris, rom damf. krebaSi, sadac kanonebi unda vsweroT,
elementar kiTxvebze gvixdeba leqciebis kiTxva.
xSirad sxva saxelmwifoSiac beWdaven niSnebs da am niSnebs Zala
eZleva, roca saTanadod iqneba damowmebuli. manam ki es aris ubralo
qaRaldi da araviTari fulis mniSvneloba ar aqvs. magram, rodesac
sakanonmdeblo organo mTavrobas aZlevs uflebas gamouSvas es fuli
bazarze, maSin eZleva mas fulis mniSvneloba. es imdenad martivi
debulebaa, rom amaze laparaki sircxvilia. erTi ram aris, rasac min
istrma miaqcia Tqveni yuradReba, beWdva – es aris ubralo qarxnis
muSaoba. (Sengelaia: ratom 20 miliardi ar dabeWda?) samwuxarod ase
Ti ubralo saqmis Taobaze gvalaparakeben.
axla b-bo gadaval cifrebze. aq ar aris b. kedia, romelmac gulis
wuxiliT ganacxada, rom es sakiTxi CemTvis isev bundovaniao. CemTvis
ki yvelaferi gamoirkva. ministris amxanagis ganmartebis Semdeg yve
476
laferi naTelia, magram vinaidan es iwvevs erTgvar ukmayofilebas,
aviRe sityva da msurs oriode sityviT ganvmarto sakiTxi. eserebis
warmomadgeneli brZanebs: gamosulia 601 milioni man. da amis neba
mTavrobas ara hqondao. gTxovT amas miaqcioT yuradReba da Sesaferi
analizi gaukeToT am cifrebs. rogor Sesdgeba es 800 milioni? ai, am
nairad: daaxlovebiT vlaparakob, 245 mil. gaxlavT gafuWebuli fuli.
Semdeg aprilsa da maisSi saministros kasaSi Semovida 254 milioni.
es gaxlavT saxelmwifos Semosavali, is rac Semodis gadasaxadebisagan
(Sengelaias replika). Semdeg Zveli emisiidan hqonda ufleba 142 mili
onis gamoSvebisa, danarCenis mTavrobas hqonda Tavis gankargulebaSi,
romlis daxarjvis ufleba mas damfuZnebelma krebam misca. amnairad
Tu cifrs SevaerTebT, gamova swored 861 milioni man.
exla unda mogaxsenoT ramdeni aqvs saxelmwifos gasavali: am ukanask
nel dros saxelmwifos dRiurma xarjebma aiwia da im cnobebidan, ro
melic ministrma mogaxsenaT, es dRiuri udris 22 milions. gavamrav
loT exla es ocdaaTze da 660 mil. iqneba.
ai exla me gTxovT daupirdapiroT erTmaneTs 616 da 660 milioni
man. gansxvaveba gaxlavT sul 44 mil. man.
ai, SegiZliaT exla SeekiTxoT mTavrobas, sad daxarja mTavrobam
es 44 milioni maneTi. (Sengelaia: es Tqveni sekretia!). me amaze pasuxs
ver mogaxsenebT, radgan es kanonieri wyaroebidan aris daxarjuli.
44 mil. saidumlod daixarjao – es SekiTxva mieciT mTavrobas. (Sen
gelaia: eg gecodinebaT Tqven!). unda mogaxsenoT, rom milioni aris
Zalian cota. iangariSeT, Tu dReSi gvexarjeba 22 milioni – es Sead
gens 2 dRis xarjs. amas unda gauwioT angariSi. rogorc mogaxseneT, es
mTavaria, romelsac aRniSnul cifrebSi ver vpoulobT.
ar aris swored is mcire Tanxa, romelic mouxmaria finansTa samin
istros. es 44 milioni maneTi SeiZleba vismes Seasesxa, SeiZleba ital
iur banks Seasesxa – 2-3 milioni maneTi, SeiZleba sxvas moaxmara, an Sei
Zleba arc ki mouxerxebia yvela vali gadaexada da sx. aseTi mcirea es
Tanxa. eserebis gamosvla me magonebs im araks, erTi imereli rom ambob
da: „100 kurdReli davTvaleo“ da roca SeekiTxen iqamde mivida, rom
sTqva, „faCuni Semomesmao“. amnairad gelandebaT Tqvenc b. Sengelaia.
(replika) SeiZleba Sofrebma ukeT auxsnan b. nucubiZes.
axla me mogaxsenebT ukanasknel cifrze. darCa gafuWebuli fu
li, es bevrjer axsenes aq. me mgonia aRar unda yofiliyo saWiro amis
ganmarteba. magram kidev erTxel yofila saWiro gameoreba da me mogax
senebT. veqsilze usindiso kaci uars ityvis, axals aRar miscems, ma
gram aseT usindisobas yvela ver Caidens. yvela is piri, romelic
saxelmwifos saTaveSi moxvda – aseT usindisobas ver Caidens da Tu
Caidina – gvaqvs saSualeba vaiZuloT, rom ar Caidinos, roca fuli
fuWdeba – valdebuli xar gamoucvalo. es Tqven emisiis sakiTxad mi
gaCniaT, magram es emisiis sakiTxi ar aris. (xmauroba). dawynardiT da
mogaxsenebT. rodesac qarxanaSi gafuWdeba fuli, amdenive axali fuli
477
daibeWdeba. es emisia ar iqneba. da Tu ggoniaT, rom es emisia aris – ma
Sin cota waikiTxeT da darwmundebiT, rom es esea. axla me Tqven gekiTx
ebiT, aris kidev sxva raime emisia? maSasadame 861 milionidan darCa
mxolod cota Tanxa. ra moxda? mxolod is, rom eserebs faCuni moesmaT
da egonaT, rom kurdReli iyo.
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. Semotanili aris 2
formula. 1-li soc.-demokrat. fraqciisa da me-2 socialist-revoli
ucionerebis. (mdivani kiTxulobs orives).
social-revoliucionerebis formula:
478
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdameoTxe sxdoma
(24)
479
6. finansTa ministris proeqti dekretisa – tfilisis da quTaisis
saadgilmamulo bankebis wesdebis Secvlisa da rwmunebulTa krebis
mowvevis Sesaxeb.
7. finanasTa ministris proeqti dekretisa – saxelmwifo dawese
bulebaTa Sesanaxad mimdinare sabiujeto wlis angariSSi saTanado
Tanxis gadadebisa.
8. miwad-moqmedebis ministris proeqti dekretisa – setyvisagan
dazaralebul mcxovrebTaTvis misawodebel saTesle simindis Sesa
Zenad 10.000.000 man. gadadebis Sesaxeb.
9. miwad-moqmedebis ministris proeqti dekretisa – gadasaxle
bulTa dasaxmareblad sesxis saxiT 30.000.000 man. gadadebis Sesaxeb.
mdivani (kiTxulobs dRiur wesrigs).
dRiuri wesrigi:
480
11. dekreti – soxumis qalaqis sasamarTlos eqimis Statisa da xar
jTaRricxvis damtkicebisa. momxsenebelia d. oniaSvili.
12. dekreti – 3.000.000 man. gadadebisa – mixeil aramiancisaTvis
CamorTmeul saxlis fasis asanazRaureblad. momxsenebelia gr. gi
orgaZe.
13. dekreti – gareSe-saqmeTa ministris gankargulebaSi – konstan
tinopolisa da moskovis misiebis valebis gasastumreblad 388.920
man. gadadebisa. momxsenebelia i. gomarTeli.
14. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – sapyrobileTa
damcveli razmis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
momxsenebelia fircxalaiSvili da d. oniaSvili.
15. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – tfilisis sa
samarTlo palatis damtkicebis Sesaxeb. momxsenebelia i. fircxalaiS
vili da gr. giorgaZe.
16. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – sapatimroTa
saqmis umaRlesi sabWos debulebis damtkicebis Sesaxeb. momxsenebelia
i. fircxalaiSvili.
17. dekreti – miwad-moqmedebis saministros saijaro ganyo
filebis saerTo Semosavlidan 20% erobaTa sasargeblod gadadebisa.
momxsenebelia i. kopaleiSvili da d. oniaSvili.
18. iusticiis ministris proeqti dekretisa – mZime saxelmwifoe
brivi danaSaulobisaTvis qonebis konfiskaciisa da iuridiuli komi
siis daskvna am proeqtis Sesaxeb. momxsenebelia s. jafariZe.
d a m a t e b a.
481
1. dekreti Tavdacvis fondisaTvis 400 mil. man. gadadebisa.
482
alise uwyebas. yovlad miuRebelia aseTi mdgomareoba. saidumloebis
darRveva arc is iqneba, Tu imasac mogaxsenebT, rac dRes mtermac icis
da moyvaremac. CvenTvis naTeli iyo da yvelasaTvis, vgonebT cxadia
exla, rom Cven kavaleria ara gvyolia. imizezebdiT sul mudam ucxeno
bas da im did xarjebs, romelic saWiroa am marTlada yovlaT Zvirfass
nawilze. Sinaur SesaZleblobas rom Tavi davaneboT ra uyaviT is cxen
ebi, romelic denikinis gamoqceul jars CamoarTviT? mimRebi komisiis
cnobiT, mcxeTaSi rom daniSneT, Semovida ara naklebi ori aTasi cxeni
sa, romelic ki gamodgeba cxenosani jarisaTvis. Tqven es iSviaTi sim
didre ver moixmareT. jari carieli dastoveT da cxenebi ki daurigeT
erobebs, albaT dReobebSi sasiaruloT – es Cveni TvaliT gvinaxavs, an
SeubiaT sxva da sxva komitetebs etlebSi.
am samxedro nawilis mowyobaSi Tqven araferi gagikeTebiaT imis
garda, rom rac iyo, maqvs mxedvelobaSi kargi saxelis mqone pirveli
cxenosani polki, Tqven CamoaSoreT specialuri codna da gamocdile
ba da ise SeamcireT, rom man dahkarga Tavisi mniSvneloba sruli
aT. Cveni topografiisa da samxedro pirobebis mqone qveyanaSi – es
dauSvebelia da vwuxvarT metad, rom aseTi mware magaliTebi aris
saWiro, raTa es aucilebloba SevignoT.
aseTive bedi Cven sanapiro jarebs dastrialebs. mTavrobam ise ver
moawyo es sanapiro nawilebi, rom saxelmwifo sanapiroebze misuli
yven. dRes araviTari saidumloeba ar aris, rom mTel aRmosavleT
saqarTveloSi mxolod darialis xeobaSi sdgas Tavis adgilze razmi,
danarCen adgilebSi yvelgan daSorebulia sazRvars da zogierT
SemTxvevaSi sagrZnoblaT dids manZilzed. Tqven SegiZlianT mipasux
oT, rom ar aris aucilebeli saWiroeba, rom sanapiro nawilebi usaT
uod sazRvrebze idges da es daasabuToT, Tu gnebavT strategiuli
mosazrebac, magram mas Semdeg, rac iyo, Tqven marTalni ar iqnebiT.
rad unda idgas Cveni sanapiro razmi xomis ZirSi, romelic daSore
bulia sazRvars 60 versiT da ara SatilSi? riTi qonda daculi da
sad iyvnen sazverav-sayarauloni im farTe Semosaval karebSi, saidac
dRes mteri dagveca. minaxavs sakuTaris TvaliT da mogaxsenebT, rom
Tu aseTia codna strategiisa, maSin daRupulni vyofilvarT da Tu
sxva rameSia mizezi, maSin batonebo, dauyonebliv unda iqnas Secdoma
Segnebuli da saWiro zomebi miRebuli. Secdoma ki is gaxlavT, rom
Tqven, Cveno mmarTvelno, dRemdis ver SegigniaT, Tu ra Zala esaW
iroeba saqarTvelos saxelmwifos arsebobisaTvis da arc zomebi migi
RiaT, rom sakmao ricxvi samxedro begaris mxdelTa mosTxovoT xalxs
da miawodoT mas saWiro sanovage da tansacmeli. Cven ukve ganvicdiT
saSinel Sedegs aseTi boroti jiutobisa da daudevrobisa. mxolod
im mizeziT, rom jari sazRvarze ar iyo, ar sCanda qomagi saxelmwifo
Zala, qarTvelma ganapira mosaxleobam dascala sagrZnobi terito
ria. xevsureTSi daicala muwo–xaxabas Temoba, TuSeTSi TxuTmetamde
sofeli. mogexsenebaT isic, rom amave mizeziT Cven veRar, TiTqmis nax
483
evraT, veRar vsargeblobT im mTebiT, romelic Cveni miwa-wyalia, Cven
gankargulebaSi iyo da roca qarTuli dovlaTi iqneboda. Tqveni gziT
svla aRar SeiZleba, Torem mets wavagebT da gvian vinanebT. Seurig
deT Cveni eris bedisweras, romelic moiTxovs Cvenive bednierebisaT
vis mets mklavs da met materialur msxverplsac. unda mivceT sakmari
saT erTic da meorec. erTi SeniSvna unda mogaxsenoT kidev: dekretSi
aRniSnul xarjebSi kargi adgili uWiravs xarjs egreTwodebul kon
tr-razvedkaze. fuli, rasakvirvelia, unda davxarjoT, magram mov
aleni varT xarjvas Tvali unda mivayoloT. samxedro wreebSi cudi
miTqma-moTqmaa am „kontr-razvedkaze“, amboben, fuli metad ukantro
loT ixarjebao. me piradaT ver mogaxsenebT dabejiTebiT, Tu rogor
ixarjeba fuli, radgan ara maqvs dokumentebi, magram imas ki dabe
jiTebiT getyviT, rom „kontr-razvedkas“ naklebi namuSevari uCans.
yvela omebi, romelic ki gadavixadeT am ori wlis ganmavlobaSi ise
dagvatyda Tavs, rom „kontr-razvedkam“ suyvelaze bolos gaigo. ara
sCans rom Cven gvesargeblos misi cnobebiT TviT omis dros.
saerTo SeniSvna Cveni is gaxlavT, rom samxedro Zalebis mowyoba
saqarTveloSi ar Seefereba Cvens pirobebs arc begaris vadisa da arc
mudmivi jaris ricxvis mxriv. eridebiT dids xarjebs, magram dRevan
deli iZulebiTi da uecrivi mobilizacia gimtkicebT, rom erTi-aTad
mets xarjavT. uazroba gaxlavT aseTi windauxedaoba da Tu ar gam
ovswordiT, SeiZleba cudi Sedegi mohyves. amis Tqma SeiZleba da es
mogaxseneT imediT, rom avicdinoT momavalSi Secdomebi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. noe ramiSvils.
n. ramiSvili. (S.-s. m.) (l. Sengelaia: Tqven samxedro ministri
brZandebiT?) moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno! me gaxlavarT
Tavdacvis sabWos wevri da mogaxsenebT rogorc Tavdacvis sabWos wev
ri da Tanac, rogorc wevri solidarul mTavrobisa, me SemiZlia ga
movide aq. es savsebiT udavo winadadeba, romelic Tavdacvis sabWom
wamoayena, gamoiyenes nacionalistebma mTavrobis politikis winaaRm
deg gasalaSqreblad. sakiTxi jaris reorganizaciis Sesaxeb gad
awyvetili iyo, es im xanebSi araviTar davas ar iwvevda. yvelam kar
gad iciT, rom am reorganizaciiT mivaxwieT dasaxul mizans, ese igi,
Cven SevqmeniT is kadri, romelic saWiro iyo da aris mSvidobianobis
dros sazRvrebis dasacavad. magram ar SegveZlo Segveqmna iseTi jari,
gansakuTrebiT im pirobebSi, romelSiac saqarTvelo imyofeboda, rom
igi yofiliyo mudmivi da daecva sazRvari.
nacionalistebs moexseneba, rom imperialisturma msoflio
omma yvelaferi gaanadgura. isini fiqrobden, rom militarizmis ga
Zliereba Seqmnida mdgomareobas, rodesac sazRvrebi mudmivi jaris
saSualebiT iqneboda daculi, magram Tqven iciT, rom verc erTma
saxelmwifom ver Seqmna iseTi kadri mudmivi jarisa, romelsac SeZle
ba hqonoda Tavis sazRvrebis dacva. vin daicva es sazRvrebi? mTelma
SeiaraRebulma xalxma.
484
maSasadame reorganizaciam mogvca erTi ram rac faqtiurad au
cilebeli iyo – mSvidobianobis dros sazRvrebis uzrunvelyofa da
Semdeg mobilizaciis dros kadrebis Sevseba. es mizani iyo savsebiT
miRweuli da am SemTxvevaSi daculi iyo energia, romelzedac lapara
koben nacionalistebis warmomadgenlebi da xalxis Tanxac.
aq laparakoben texnikur nawilis mouwyoblobaze. Tqven mixvdeb
iT albad raSia saqme. aq iyo erTi faqti, rom fosta-telegrafis sam
marTvelos daekisra erTi samxedro mniSvnelobis xazis gayvana.
nacionalistebis partias ar moexseneba albad, rom rodesac
sakiTxi exeba mtris Semosevas, maSin yoveli uwyeba valdebuli aris
daiviwyos Tavisi kerZo interesebi da mTeli Tavisi ZalRone Tav
dacvis saqmes moaxmaros. (veSapeli: gansakuTrebiT texnikurma uwye
bam!) diax! gansakuTrebiT texnikurma. es ase iyo ruseTSi, ase iyo Zveli
mTavrobis drosac, ase aris yvela saxelmwifoSi.
aq sakiTxi ase unda daisvas: mizanSewonilebis TvalsazrisiT iyo
daSvebuli raime Secdoma, rom Cven romelime texnikuri saqme movawyeT
fosta-telegrafis uwyebis saSualebiT? Tu ki Stati aris, arsebobs
uwyeba, romelic amas SesZlebs, aris Tu ara saWiro zedmet Statebis
Sedgena? Tu Tqven amas daamtkicebT, maSin SeiZleba Tqven gamosvlas
eqnes azri, magram amas ver daamtkicebT, vinaidan Cven araviTari axali
Stati ar Segviqmnia, araviTari zedmeti xarji ar gagviwevia, aramed
arsebobs erTi texnikuri nawili, romelsac rasac ubrZaneb, imas as
rulebs. magram vinaidan saWiro iyo maSin saqmis daCqareba, amitom Cven
pirdapir gaveciT brZaneba, rom im uwyebis saSualebiT gagvekeTebia
saqme, romelsac amis SeZleba hqonda, ese igi fostis uwyebis sa
SualebiT da man marTlac Cinebulad Seasrula movaleoba. me vfiqrob,
rom sakiTxi 400 mil. man. gadadebis Sesaxeb, ar aris dakavSirebuli
arc ricxvze jarisa da arc vadaze, sruliad ar aris dakavSirebuli
am sakiTxebTan. meore sakiTxia Cveulebrivi jaris yola, magram Tqven
kargad mogexsenebaT, rom am Jamad araCveulebrivi dro aris. Tqveni
winadadeba rom migveRo da meti jari rom gvyoloda, mainc aucilebe
li iqneboda mobilizaciis moxdena da im xarjis gaweva, romlis Ses
axeb Tqven brZanebT, magram TiTqos es ar moiTxovdes xalxisagan met
energias da Tanxas – ar Seefereba sinamdviles. Tqven kargad iciT, rom
piriqiT didi mudmivi jaris Semadgenlobis rCena Cven xazinas metad
didi Tanxa daujdeba, magram gana Cven marto xazinis interesebidan
gamovdivarT? Cven gamovdivarT amave dros saxelmwifos meurneobis
interesebis Tvalsazrisidanac.
mudmivi jari, romelic TiTqos uzrunvelyofs sazRvrebs, glejs
xalxs saukeTeso nawils da yazarmebSi amwyvtevs, es ki dRevandel ngre
vis xanaSi iqneba ganadgureba Cveni nivTieri simdidrisa. es icis yvelam,
visac odnav ainteresebs saxalxo ekonomika. amitom unda vecadoT, rom
mudmivi jaris raodenoba rac SeiZleba minimumamde daviyvanoT. maga
ram vinc militarizmis suliT aris gaJRenTili misTvis mTavaria erTi
485
debuleba, misTvis ekonomiuri sabuTebi ar aris misaRebi, isini yovel
gza jvaredinze am Sovinistur-militaristur suliskveTebiT moqmede
ben. yoveli SemTxveva undaT gamoiyenon Tavis gamosvlebisaTvis.
am kiTxvis garSemo ar SeeferebodaT maT aur-zauri daeyenebiaT,
magram mainc isargebles, rom TviT, ase vTqvaT, militaristur senisaT
vis erTnairi msxverpli SeewiraT.
„kontr-razvedkaze“ laparakoben, sakvirveli saqmea. gaqvT sabu
Ti? sul iseTi SeTxveva, rom „kontr-razvedkas“ ar aesrulebios Ta
visi movaleoba? (veSapeli: laparakoben, rom kartis TamaSSi arian
garTulnio!) me ar mikvirs, rom nacionalistebis warmomadgeneli
laparakobs imas, rasac laparakoben quCaSi (taSi). (veSapeli: Tqven
gawyviteT kavSiri quCasTan?). (asaTiani: quCas nu dasciniT!). magram
me minda mogaxsenoT, rom... (veSapeli: quCa Tqveni stiqia aris. albaT
Semdeg gaswyviteT quCasTan kavSiri, rac sololakSi gadabrZandiT?).
me sololakSi Tu wavedi, mainc gacilebiT ufro axlo viqnebi xal
xTan, vidre Tqveni fraqcia. aseTi fandebiT ver waxvalT Sors. (veS
apeli: gvacaleT!). ar yofila arc erTi SemTxveva am omis dros, rom
Cven ar gvcodnoda – es faqtia, rom mteri irazmeba da modis Cven wi
naaRmdeg. Tu aseT magaliTs daasaxelebT, maSin SemiZlia mTavrobis
saxeliT mogaxsenoT, rom kontr-razvedkis ganyofileba gauqmebuli
iqneba. SesaZlo aris marTlac borot-moqmedeba, me mwams da mjera,
rom borot-moqmedebas aqvs adgili, es ara erTxel gamicxadebia, ma
gram borot-moqmedeba aris iq, sadac ar aris muSaoba. yofila Sem
Txveva, rom TiTo orola piri ar asrulebda mTavrobis davalebas, ma
gram demokratiuli wyobileba imaSi ki ar mdgomareobs, rom mogceT
saSvaleba, rom quCaSi SekriboT TiTo orola Wori da aq gamoitanoT
damf. krebis sxdomaze.
kavaleriis Sesaxeb sakvirveli saqme aris swored. yvelam iciT,
ra Zneli aris, gansakuTrebiT iseT qveyanaSi, rogoric Cveni aris, ka
valeriis yola, im dros gansakuTrebiT, roca iseTi ram ar aris Cven
qveyanaSi, rac aucilebel saWiroebas warmoadgens, me mogaxsenebT cx
enebze. cxenebi cota aris Cven qveyanaSi, am mxriv wineTic susti vi
yaviT da axlac susti varT. msoflio omma rac gvqonda, isic gaanadgu
ra. (asaTiani: revoliuciam kidev) ara kontr-revoliuciam. ramdenad
CvenTvis aucileblaT saWiro iyo kavaleriis Seqmna, imdenad es mTav
robam mTavar sardals miando, magram miuxedavad imisa, rom mTavar
sardals mieca sruli ufleba, rom sakavalerio nawilebi Seeqmna, es
manac SesaZleblad ver dainaxa. es amtkicebs im debulebas, romelic
aq me wamovayene. aq saqme reorganizaciaSi ki ar aris, aramed im md
gomareobaSia, romelSiac saqarTvelo imyofeba cxenebis da furaJis
uqonlibiT. Cven mTavar sardals gonebas ver dauwunebT, rom man ar
miiRo zomebi, rom Cveni sazRvrebi yofiliyo daculi, da Tu SesaZle
beli iqneboda rogorme mZlavri kavaleriis Sedgena, darwmunebuli
unda iyoT, rom amisaTvis zomebs ar daiSurebda. (veSapeli: sruli
486
ufleba qonda yovel mTavar sardals?) sruli ufleba qonda. (qaru
miZe: erobebs, rom denikinis cxenebi dauriges imis CamorTmevis ufle
ba qonda?) samwuxarod arc is scodniaT baton veSapels da qarumiZ
es, rom erobebi asruleben metad saWiro saxelmwifoebriv muSaobas,
swored samxedro TvalsazrisiT. mTavar sardals diax aqvs ufleba
is cxenebi, romlebic erobebs da sxva sazogadoebriv organizaciebs
dauriges, CamoarTvas da samxedro saWiroebas moaxmaros. SeiZleba
amis Sesaxeb quCaSi arafers laparakoben, magram es ician damfuZneb
el krebaSi. (veSapeli: arc naxalovkaSi laparakoben?) iq quCur moR
vaweobas ar ewevian. dasasrul oriode sityva sanapiro jaris Sesaxeb
unda movaxseno qarumiZes, rom sanapiro jaris movaleoba ar yofila
sazRvris dacva. es aris patara razmi, romelic cdilobs sazRvris
dacvas. magram marto mas ar SeuZlia, igi sadarajoze aris gaCerebu
li. sad iqneba saxeldobr gaCerebuli, es texnikuri saqmea.
rac Seexeba imas, rom kontrolis muSaoba unda sCandes am xarjeb
is gaRebis dros, me unda mogaxsenoT, rom kontrolis muSaoba sCans.
kontrolma icis yvela es Tanxa sad midis, magaram vidre Tqven daiw
yebdiT am kiTxvebzed gamosvlas, gacilebiT ukeTesi iqneboda migemar
TaT im sakontrolo dawesebulebisaTvis da gekiTxaT – icis Tu ara
man ra miznebs emsaxureba Tavdacvis fondi, rogor ixarjeba yvela ka
peiki, da am SemTxvevaSi ar dasWirdeboda gamosvla. (l. Sengelaia: ar
iZleva?) ar iZleva? mogcemT, rodesac moiTxovs amis saWiroeba. maSin
ar dagWirdebaT am did kiTxvaze Tavdacvis TvalsazrisiT gamosvla,
miT umetes, rom es gamosvla ar aris gamowveuli TavdacviT da miT
ufro saxelmwifoebrivi interesebiT. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. veSapels.
gr. veSapeli. (nac.) batonebo, Cven ufro didi warmodgenisa varT
saxalxo warmomadgenlobaze, vidre mmarTveli partiis umravlesoba
da saministroebi. amitom geubnebiT, rom erTi Tvis zavis Camogdebis
Semdeg, ase iolad 400 milionian man. gadadeba yovlad SeuZlebeli
aris. batonebo, ormoci milioni guSin gaiReT, ocda-aTi Semdeg, es
ki saqarTvelosaTvis iseT did Tanxas warmoadgens, rom ar SeiZleba
ar iTqvas, rom Cveni samxedro biujeti ufro metia, vidre ruseTi
sa da inglisisa. erT TveSi daixarja 300 milioni daaxlovebiT. exla
400 milions viRebT. im gzas, rom davadgeT erTi Tvis Semdeg 500, 300
da 700 milionis gaReba mogvixdeba. Cven movaleni varT vTqvaT aq sa
xalxo warmomadgenlobis winaSe is, rasac quCaSi laparakoben, im qu
CaSi, romlis ideologebic brZandebodiT Tqven, vidre saxelmwifos
saTaveSi CaudgebodiT.
ai, batonebo, damafiqrebeli perspeqtivebi aris, rom yoveldRi
urad gvixdeba 400, 700 milionian valebis gaReba samxedro saWiroebi
saTvis. saqme imaSia, rom es fuli gaRebuli unda iyos, magram ar unda
ixarjebodes ubralod. am fulis nawili, an ubralod ixarjeba, an
borot-moqmedeba xdeba da an xelebs ewebeba. unda Tavis daniSnuleba
487
zed ixarjebodes, magram amiT ar unda davkmayofildeT, saWiroa re
organizacia am Tavdacvis saqmisa.
Tavmjdomare. Tu Statis Sesaxeb inebebT laparaks, es iqneba ganxi
luli daxurul krebaze.
veSapeli. aq ufro mets vityvi. me vilaparakeb im farglebSi, ra
farglebSiac laparakobda yofili samxedro ministri. me TviTon
samxedro komisiis wevri gaxlavarT da vici razed SeiZleba laparaki
da razed ara, da Tu Tqven sityvas marTmevT.
Tavmjdomare. me sityvas ar garTmevT, magram reorganizaciiis
Sesaxeb Tu gnebavT laparaki maSin iZulebuli viqnebi kreba daxurul
karebSi vawarmovo. gTxovT kanon-proeqtis farglebs daubrundeT.
veSapeli: saidumlo ramezed ar vilaparakeb. Tavis Tavad bune
brivi iyo is, rom amis sapasuxod gamobrZanda yofili samxedro minis
tri imitom, rom man moaxdina is reoganizacia, romlis Sedegebic ara
sCans. es iyo naTqvami damfuZnebel krebis specialur organizacieb
Siac, ara marto erTi, aramed yvela fraqciebis mier. iq naTqvami iyo,
rom es reorganizacia ar Seefereba Cveni qveynis strategiul mdgo
mareobas da saWiroebas. es aRiarebulia ukve imaTgan, visac ainter
esebs Tavdacvis saqme. samxedro uwyebis Tavmoyvareobis brali unda
iyos, rom aq kamaTis gamarTvas SesaZleblad scnoben imis Sesaxeb, rom
organizaciaSi iyo dezorganizacia da exla xdeba reorganizacia. am
kanon-proeqtSi aris muxli, romelic moiTxovs jariskacebisaTvis
samxedro samsaxuris vadis gagrZelebas. me mgonia es Semdeg sxva na
wilebSiac moxdeba. amas aq ar Sevexebi. me unda Sevexo meore sakiTxs. es
Tavdacva damokidebulia im Zalazed – mudmiv reguliarul jarsa da
saxalxo gvardiazed. me arafers vambob imis Sesaxeb, Tu romeli ufro
Zvirad jdeba, romels ukeTes pirobebSi uxdeba samsaxuri da romelime
nawilma ufro meti gaakeTa da romelma ufro meti Sedegebi gamoiRo.
unda vTqva, rom am or Zalis yola paralelurad SeuZlebelia. unda
iyos centralizacia am samxedro Zalebis saqmisa. erTis mxriT imiT,
rom samxedro uwyebas mmarTveloba unda hqondes erTi orive samxedro
Zalis. meores mxriv sameurneo mmarTveloba, romelic angariSebs ad
gens unda iyos usaTuod erTi. rac male iqneba es gatarebuli, ukeTesi
iqneba. (kedia: marTalia!) da visurvebdi, rom STabeWdileba, romelic
Cven mTavrobasa da mmarTvel wreebzed moaxdina azerbaijan-ruseT
Tan warmoebulma omma, Camoyalibebuliyos saTanado kanonSi da da
kanon-proeqtSi da ar misces iseT daviwyebas, rogorc mieca is STabe
Wdileba, romelic gamowveuli iyo somxeTTan omiT, Cven metis-metad
demokratiuli qveyana varT, imitom, rom omis da zavis Semdeg Tu axali
omi ar daviwyeT, pirveli omi gvaviwydeba. ufro nakleb demokratiul
qveyanaSi ki omi aris gamocda saxelmwifoebriobisa da yovel am gamoc
dis dros saWiroa, Tundac droebiTi, uaRresad mniSvnelovani aris
saxelmwifosaTvis. iq sagangebo organoebi Cndeba, rom is nakli, rome
lic omis dros iyo, mospobili iyos. amazed laparaki iyo, rodesac nak
488
lulovanebebi aRmoCnda somxeTTan omis Semdeg da unda visurvoT, rom
azerbaijanis omis Semdeg mainc iqneba gamosworebuli es Secdomebi da
nakli kanonmdeblobis gziT. erTi momenti kidev: saqarTvelo metad
patara qveyana aris da samxedro specialistebi CvenSi bevri ar aris,
Tumca SedarebiT oficroba Zalian bevri iyo ruseTis imperiis dro
sac. reorganizaciis dros, amis gamo bevri oficroba darCa Stat-ga
reSe. me ar Seudgebi imis ganxilvas, Tu romeli oficrebi darCen ufro
mxne, guladi, gamocdili da momzadebuli, Tu winaaRmdeg.
rac Seexeba niWs da unars amas aravin kiTxulobs. aqamdis ase iyo,
rom omSi iyenebdnen xolme yovelive Tavisufal Zalas. CvenSi es ar
xdeba da Tu moxda naklebad. erT magaliTs mogaxsenebT. erTad-erT
sakavalerio nawilSi swored omis dros Stabis ufrosTan inciden
tis gamo daTxovnili iyo ramdenime oficeri, romelTac gareSe par
tiul dafasebisa hqonda ukve saxeli moxveWili. me ar vityvi, rom
maT kargad icodnen ekonomiuri materializmi, magram sikvdilis xe
lovneba omis dros da Tavis gawirva samSoblosaTvis kargad hqodaT
Seswavlili. (ramiSvili: maTi davalebiT laparakobT?) ar vici, Tqven
visi davalebiT laparakobT. samwuxarod, es ar vici, SeiZleba komu
nistebis, visTanac Tqven brZola gaqvT. yovel SemTxvevaSi me imas vam
bob, rom am incidents bolo unda moReboda omis dros mainc. 9-10 ofi
cris saqme aris iliustracia im wesebisa, romelic CvenSi damyarda.
rodesac maT moisurves ubralo unter-oficrebad frontze wasvla,
Tqven maT gamoucxadeT, rom ar aqvT ufleba arc erT nawilSi Sesvlisa.
omis dros dasjilebs da disciplinis damrRvevelebs ki ara, kator
Relebsac ki gzavnian frontze. esenic Seswiravden Tavs samSoblos.
raica Seexeba disciplinis darRvevas, esec sakiTxia. imitom, rom
koleqtiuri TxovniT mimarTes, maT gamoucxades, rom aris koleqtiuri
protestio da daiTxoves, maT aukrZales nawilebSi dabruneba. es aris
kanonis gareSe gamocxadeba oficrebisa. es ki ar Seefereba Cveni qveynis
Tav-dacvas. gaiareT golovinis prospeqtze da naxavT ramdeni oficeri
dadis. TviT es faqti, rom amdeni oficeri dadis usaqmod, rodesac omis
dros bevri fuli ixarjeba, es usaTuod warmoadgens erTgvar tenden
cias, romelic ewinaaRmdegeba Cveni qveynis Tav-dacvis saqmes.
Semdeg b. ministri brZanebs, rom Cven rom mravalricxovani jari
gvyoloda, meti xalxis energia daixarjeboda, vidre axla, roca ase
ucbad vaxdenT mobilizaciaso. es sadao debulebaa, vinaidan roca
xalxma icis ra aris misTvis savaldebulo, xdeba erTgvari Segue
ba sameurneo cxovrebisa saxelmwifo interesebTan. es ise, rogorc
Tqven, gadametebul gadasaxads awerT, xom ar ityviT, rom gadasaxadi
nu iqneba da roca dagvWirdeba, maSin davadvaT kontribuciao!
asea omis saqmec. Zalian didi sakiTxia, romelia ukeTesi – ucbad
kontribuciis dadeba, Tu awon-dawona imisa, rac saSualod aucile
belia qveynis dacvisaTvis da jaris mudmivad yola, imitom, rom uc
bad mobilizaciis dros Tqven pirdapir angrevT sameurneo cxovre
489
bas. SeiZleba sTqvaT, rom gvaqvs demokratiuli erobebi, romelnic
patronobas uweven darCenil ojaxebso. me ar gedavebiT principial
urad, rom erobebi amas ver gaakeTeben, magram praqtikulad, saer
Tod Cveni erobebi ar aris ise mowyobili, rom maT upatronon jarSi
gawveulTa ojaxebs, es faqtia.
magram, raica Seexeba saqarTvelos umetes nawils, me Tqven gar
wmunebT, rom jaris-kacTa ojaxebis mdgomareoba ar aris iseTi, rom
sjobdes ucbad wayvana didi nawilisa omis dros, vidre met ricxvovan
jaris yola. didi mobilizaciis dros xdeba ngreva sasoflo meurne
obis. ase aris, magaliTad, axalcixis da saerTod yvela ganapira maz
rebSi, sadac erobebi ar arian finansebiT aRWurvili.
nu Tu ukeTesi ar iyo, rom am nawilebisTvis mogeTxovaT sinam
dvileSi meti ricxvi jarisa, didi brZola gagewiaT dezertirobas
Tan, vidre omis dros mosTxovoT didi ricxvi jariskacebisa da amiT
SeitanoT ngreva sameurneo procesSi iseT dros, rogoricaa xvna-
Tesvis dro?
es sakiTxi aramc Tu sadavo, es didi sakiTxia. (replika: omma se
zoni ar icis!) Tqven ki sezonobiT ibrZviT. me geubnebiT, ise movawyoT
jari, rom kompleqti iyos sruli da Sesaferi Cveni moTxovnilebisa.
maSin aRar dagvWirdeba naucbadebad didi mobilizaciis mowyoba, ma
Sin ar gveqneba safrTxe, rom krizisSi Cavardes Cveni saxelmwifo.
batonebo! aris erTi momenti – momenti 300 milionis daxarjvisa.
b. ministrma brZana, rom es moexseneba saxelmwifo kontrolso. saxel
mwifo kontroliori rac sazRvar gareT wavida, mis Semdeg misi amxan
agi opoziciisTvis ar warmoadgens avtoritets, rom vsTqvaT, rom yve
laferi kargad aris. Tu gindaT, rom meti gavlena hqondes saxelmwifo
kontrols, unda gaanTavisufloT igi partiis wevrisagan. maSin meti
ndoba geqneba misdami. ise ki soc.-dem. mTavrobis kontroli soc.-dem.
kontrolioris mier, ar gvwams. me andronikaSvils ar vexebi, rogorc
pirovnebas, me vlaparakob principialurad am kontrolis Sesaxeb:
aq aris mxolod ganawileba, aris naTqvami – mieces samxedro saminis
tros amdeni, sardals – amdeni, gvardiis Stabs amdeni, magram ar aris
cnobebi raze daixarjos. es me mgonia samxedro da sabiujeto komis
iebisaTvis iyo saWiro. iq aris cnoba, rom es waredgina saxelmwifo
kontrolso. saxelmwifo kontrolis kanonier kompetencias Seadgens
daskvnebi warmoadginos yovel kanon-proeqtebze. SesaZlebelia am
cifrebis raodenoba Secvliliyo an fondis gaReba momxdariyo ara
erTbaSad, aramed Tan da TanobiT. es yvela seriozuli sakiTxia. roca
damf. krebas hyavs kontroliori, me mgonia, aseTi daskvna gaukeTebe
li ar unda Semodiodes aq. saubedurod es saxelmwifo kontroliori
Zalian did energias da iniciativas iCens wvrilman saqmeebSi. roca
saqme exeba 400 mil. man. gaRebas da aq ar aris saxelmwifi kontrolis
daskvna, Cven es ar migvaCnda normalurad. ise ki, vimeoreb, Tavdacvis
winaaRmdeg araferi gvaqvs. amas imitom vambob, rom verc winaaRmdeg
490
mivscemT xmas. yvela, rac iTqva saWirod migvaCnda Tqmuliyo, rom Sem
deg TandaTan meti wesiereba damyardes aseT saqmeSi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-on gr. giorgaZes.
gr. giorgaZe. (s.-d.) unda mogaxsenoT kontrolis daskvnis Sesa
xeb. rodesac es sakiTxi irCeoda safinanso komisiaSi, iq iyo finansTa
ministri warmodgenili, romelmac ganacxada, rom roca mTavrobaSi
irCeoda es sakiTxi, iq iyo saxelmwifo kontroliori da finansTa
ministrma am sakiTxs misca dadebiTi daskvnao. da es gancxadeba iyo
savsebiT damakmayofilebeli safinanso komisiisaTvis. amitom, me mgo
nia, is SeniSvna, romelic b. veSapelma gaakeTa, ar aris safuZvliani.
(veSapeli: sxva SemTxvevaSi?) sxva SemTxvevaSic asea. Tu es Tav-dacva
ar akmayofilebs mTel respublikas, maSin damfuZnebeli kreba ityo
da, rom fulis gaReba zedmetiao. Tu ase davayenebT sakiTxs, vityviT,
rom is Tav-dacva, romelic axla swarmoebs, iseTi iyo, romelic mi
zans aRwevda. (veSapeli: nakli ar hqondao, ar Tqmula?) rasakvirve
lia nakli aqvs da omianobis dros es nakli yovelTvis aSkara xdeba da
amas Tval-yurs adevnebs yvela. naklis aRniSvnas aravin ar uaryofs.
mis aRniSvnas piriqiT saxelmwifoebrivi aRmSenebloba moiTxovs.
magram deputatma unda icodes sad ra da rogor unda sTqvas. me pi
radaT ver gaviziareb im azrs, TiTqos imis Tqma, rac aq sTqva qaru
miZem, dRevandel pirobebSi xelsayreli iyos Cveni respublikisaTvis.
(veSapeli: `erTobis~ korespondenti mets ambobs?) visTvis aris xel
sayreli is rac Tqven sTqviT? me mgonia garda mtrebisa, aravisaTvis
ar aris xelsayreli. me gulwrfelad unda mogaxsenoT, iq SegviZlia
meti vilaparakoT vidre aq. Cven gvyavda da dResac gvyavs iseTi Sei
araRebuli Zala, romelic Rirseulad icavs Cven sazRvrebs (xmebi:
marTalia). verc erTma saxelmwifom, romelsac ki amis ganzraxva qon
da, ver Semoyo cxviri Cvens respublikaSi (qarumiZe: marTalia! kedia:
vaSa Cven jars!). amas ki Tqven angariSs ar uwevT da ar laparakobT.
(veSapeli: TqvenSi rom panika Seiqneba, maSin vilaparakebT). erT dros
iyo es panika. es iyo maSin, rodesac burJuazia garboda aqedan avto
mobilebiT (taSi). rac Seexeba imas, rom CvenSi panika iyovo, maSinac da
dResac iaraRiT xelSi davicavT respublikas, imitom rom respubli
kis dacva aris samarTlianobis dacva. da Cven vicavT respublikas im
jarisa da gvardiis saSualebiT, romelic gvyavs.
maT SeiZleba ar undaT iaraRi aiRon xelSi, SeiZleba maT undaT
CaquCs daubrunden, magram dRes iaraRis xelidan gamocla aris ganad
gureba Cveni damoukideblobisa (xma: vin ambobs magas?) Tqven ar unda
sTqvaT, rom ori sistema miuRebeliao. dRevandel pirobebSi es ori
sistema misaRebia. Tqven ar unda ilaparaoT aseT rameze. gavida is
dro, xana, rodesac Cven amis Sesaxeb gvixdeboda laparaki, rodesac
Cven gvixdeboda am ori Zalis erTmaneTTan dapirdapireba. maSin Cven
vamtkicebdiT da dResac amas vamtkicebT, rom am ori Zalis SeTanxme
bas moiTxovs Cveni respublikis interesebi. dRes amas yvela grZnobs
491
da amis Sesaxeb aq gadakvriT laparaki dauSveblad mimaCnia. bolos da
bolos Cven unda vicodeT, vin icavs Cvens respublikas. icavs muSebi,
romlebmac miatoves Tavis dazgebi da iaraRi aiRes xelSi. Cvens saz
Rvrebs icavs glexebi, romlebmac miatoves guTani da brZolis vel
ze waviden. es unda vicodeT Cven. Cven unda vicodeT, rom saukeTe
so Zalebi, xelmZRvanelebi Cveni muSebisa brZolis pirvel rigSi
sdganan. aq laparaki or sistemianobaze dRevandel pirobebSi aris
daRupva respublikisa. winaaRmdeg, rodesac omis dros isini rain
dulad icaven respublikis sazRvrebs, Cven aqedan iseTi sityva unda
mivawodoT, rom maTSi ufro gaizardos aRfrTovaneba. amiT gava
ZlierebT Cvens fronts. winaaRmdeg SemTxvevaSi yovelive sxva azris
gamoTqma aris frontis daSla, darRveva. rodesac respublika uz
runvelyofili iqneba, demokratiuli wyobileba damyarebuli iqneba,
Cveni ideali gaxlavs sruli neitralitetis gamocxadeba da saxalxo
miliciis daweseba (veSapeli: Tqveni ideali aris neitraluri zona
da metis-meti neitraloba!). batonebo! Tqven rom sakiTxs ufro Rrmad
CaukvirdeT, dainaxavT, rom zogierTi neitraluri adgili aris Se
qmnili imitom, rom Cveni damoukidebloba SevinarCunoT. am azridan
gamomdinareobs mTeli Cveni politika. magram Tu Cven mxedvelobaSi
miviReT mxolod erTi naWeri Cveni respublikis da TviT respublikas
ki ar mivaqcieT yuradReba, maSin cxadia Cveni politika damarcxdeba.
dRes laparakoben aq, rom Cven neitraluri zonebi gvaqvs da amis wi
naaRmdeg ilaSqreben. es niSnavs imas, rom iviwyeben mTeli respublik
is interesebs da yuradRebas aqceven mis calke nawilebs. ase sakiTxis
dasma da gadaWra ki yovlad SeuZlebelia.
me saWirod mimaCnia ganvacxado aqedan saqveynod, rogorc mtris
ise moyvris gasagonad, rom Cven gvyavs texnikuri Zala SeiaraRebuli,
romelic yovelTvis mzaT aris gasces pasuxi momxdur mters, da iciT
ras amboben azerbaijanSi bolSevikebi? Cven germaniis frontze vi
yaviT da iseTi cecxli artileriisa ar gvinaxavs, rogorc aq saqarT
velos frontze vnaxeTo.
Tqven ki aq texnikur mouwyoblobaze brZanebT. Tqven brZanebT
agreTve imis Sesaxeb, rom telefoni gaiyvana Sinagan-saqmeTa uwyeba
mo. Tqven iciT, rom rodesac fronti gvaq – da dRes gvaq es fronti
– yvela frontis sasargebloT unda muSaobdes? da Tu Sinagan-saqmeTa
saministros uwyebam telefoni gamoiyvana, es imas niSnavs, rom igi sd
gas Tavis simaRleze, mas Segnebuli aqvs saxelmwifos interesi, es imas
niSnavs, rom man daxmareba aRmouCina saxelmwifos. es movaleoba aris
ara marto Sinagan-saqmeTa uwyebisa, aramed yvela sxva uwyebebisac,
mTeli saxelmwifo aparati omis dros, frontis gasamagrelad unda
muSaobdes. omianoba iZleva erTgvar saSvalebas avwon-davwonoT yve
la uwyebis moqmedeba, misi Rirseba da naklovaneba, calke uwyebebi am
dros erTad unda midioden. da Tu erTmaneTs xels uwyoben, es niSnavs
imas, rom sworad aqvT Segnebuli saxelmwifos interesebi, rom isini
492
saerTo mizans emsaxurebian. ra aris aq dasaZraxi.
Cven unda ganvacxadoT, rom Cveni sazRvari daculia. magram rode
sac momzadebuli mteri daecema Cven mcire sanapiro razms wina ganz
raxviT, rasakvirvelia am razms ar SeuZlia is Seakavos.
magram damisaxeleT erTi magaliTi, rom mteri am gvarad dacemu
li ukuqceuli da mogerebuli ar yofiliyos. mteri yovelTvis mo
gerebuli iyo, da es mudam ase iqneba. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebel n. imnaiSvils.
n. imnaiSvili. nacionalistebis oratorma aq saTanado pasuxi
miiRo, magram me rogorc komisiis momxsenebelma unda ganvacxado, rom
dRevandel mdgomareobis gamo nacionalistebis gamosvla aq Seufer
ebeli iyo, es miT umetes, rom veSapels qonda SemTxveva da saSvale
ba mieRo samxedro komisiaSi saTanado ganmarteba, magram rogorc
sCans man es ar ineba da sademagogioT gamovida aq. Tu es politikuri
gamosvla iyo, Tqven ver miaxwieT mizans da Tu igi saqmis interesiT
iyo gamowveuli, Tqveni vali iyo komisiaSi gagekeTebiaT es gancxa
deba. Tqveni gancxadeba, rom uangariSod iyo Tanxebi gaRebulio, ar
Seefereba simarTles. am 300 mil. man. Sesaxeb unda mogaxsenoT, rom
warmodgenili iyo nusxa xarjebisa, romlis erTi piri albaT Tqven
ca gaqvT xelT. am nusxaSi didi adgili uWiravs samxedro momaragebis
saqmes. am 300 mil. maneTidan 180 mil. samneo ganyofilebas moxmarda.
amis saTanado sabuTebi warmodgenili aris, Tavis Tavad cxadia, Tqven
araviTari moraluri ufleba ara gaqvT sTqvaT, rom xarjebi uangari
SoT iyo gaweulio. (qarumiZe: amas ver vityviT. me vlaparakob, rom ix
arjeba da araferi ar keTdeba!) sadac ixarjeba, iq keTdeba kidec, rom
ar keTdebodes aseT mdgomareobaSi ar viqnebodiT. da Semdeg unda
Sevexo Tqven gancxadebas saTanado sakanonmdeblo daskvna ar ariso,
Tu imas ambobT, rom rogor iyo Sesrulebuli xarjebi, es momavlis
saqme, es kontrolis saqmea da is warmogidgenT. (veSapeli: moveswre
biT ki?) amas Tqven moeswrebiT. Tu Tqven ambobT am 400 mil. maneTze
unda mogaxsenoT, rom mTavrobis sxdomaze iyo kontroli da finansTa
saministros warmomadgeneli, romlebmac es krediti daadastures.
ase rom am 400 mil. dadebiTi dasturi aqvs.
advilad SesaZlebelia, rom samxedro ministri avaT aris. me
gavige da SeiZleba aman SeuSala xeli, rom mosuliyo da Sesaferi
ganmarteba moeca TqvenTvis, magram am sakiTxis ganmarteba moxdeba
samxedro komisiaSi, es is aparatia, sadac yvelaferi gamomuSavde
ba, gamoirkveva da Semdeg ama Tu im safuZvels gaikeTebs. magram am
sakiTxis gaSuqeba moindomeT am tribunidan im saqmeSi, romelSiac
Tqven specialisti ara xarT. (Tevzaia: „praporCiki“ aris!) (veSapeli:
yvelaferi SedarebiTia!).
Tavmjdomare. gTxovT adgilidan nu inebebT laparaks!..
imnaiSvili. da amitom es zepir gancxadebaT unda CavTvaloT, rac
Seexeba incidents, Tqven kargaT mogexsenebaT, rom es sakiTxi sdgas
493
samxedro komisiaSi da amis Sesaxeb samxedro komisias Tavisi daskvna
ar gamoutania da me dauSveblad mimaCnia, rom Tqven arRvevT erTnair
„praeloumtio“-s. (veSapeli: ramdeni xania es Semotanilia komisiaSi?) ram
deni xania, rac Tqven daiarebiT samxedro komisiaSi? amisTana sakiTx
is gamotana aq, rac komisiaSi gadawyvetili ar aris, me meti rom ara
vTqvaT, SeuZlebalad mimaCnia. (veSapeli: meti sTqviT!).
Tavmjdomare. bb. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv
ganxilvazed. winaaRmdeg aravin aris. gadavdivarT muxlobriv gan
xilvazed, gTxovT waikiTxoT. (muxlobrivi ganxilvis Semdeg dekreti
miRebulia).
Tavmjdomare. Tanaxmad dadgenilebisa, saboloo teqsti dResve
mogxsendebaT. Semdegi dekreti. sityva b. Tevzaias ekuTvnis.
494
azed da vsTxov sazogadoebas dastovon darbazi. (sazogadoeba dar
bazs stovebs). sityva g. giorgaZes ekuTvnis.
kanon-proeqts samxedro uwyebis Statis damtkicebisa da cvli
lebis Sesaxeb damf. kreba ixilavs daxurul karebSi.
495
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityvis
msurveli aravinaa. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv
ganxilvaze? winaaRmdegi aravinaa. saTanado vadis gasvlis Semdeg mox
deba muxlobriv ganxilva. vinaidan Semdegi sakiTxi daxurul karebSi
unda ganvixiloT, qvestors vsTxov sazogadoebas daaclevinos dar
bazi. (sazogadoeba darbazs sclis) ase rom kanon-proeqti saxalxo
gvardiis Statis damtkicebisa da cvlilebis Sesaxeb ganxilul iqna
daxurul karebSi.
496
Semdegi sakiTxisaTvis sityva isev oniaSvils ekuTvnis.
497
saxureTaTvis. dRes igi anawilebs sursaT-sanovages, rogorc saxel
mwifo, ise kerZo dawesebulebaTa muSebs Soris. maSin Tqven gaxsovT
albaT, rodesac Cven davadgineT saWiroeba aseTi fondis Seqmnisa da
gamovdiodiT im Sexedulebisagan, rom saerTod jamagiris gadideba
da xelfasis momateba ver anelebs sasursaTo kriziss. Cven maSin saW
irod miviCnieT iseTi fondis Seqmna, romelic sursaTis saxiT gauwe
vda daxmarebas muSebs da mosamsaxureebs. mas Semdeg moRvaweobs muSa
Ta magida Sromis saministrosTan da am xnis ganmavlobaSi warmoebul
saqmianobisa da misi miRvaweobis angariSi aris warmodgenili aq. mu
SaTa magidis moRvaweoba metis metad nayofieri gaxldaT. am xnis gan
mavlobaSi mas puris saxiT muSa-mosamsaxureTaTvis miucia oqtomber
Si – 13.997 fuTi, noemberSi – 19. 225 fuTi, dekemberi – 207.584 fuTi,
ianvarSi – 19.198 fuTi, TebervalSi – 14.096 fuTi, martSi – 23.833
fuTi, aprilSi – 45.596 fuTi.
maSin albad Tqven gaxsovT, aseTi principi miviReT: Tu mTavro
ba da momaragebis saministro, romelic muSa-mosamsaxureebs sursaT-
sanovages awvdida, naxavda zarals romelime saqonelSi, es zarali
unda anazRaurebuliyo am fondidan. pirvelad yovlisa am operaci
is dros saministro pursa da SaqarSi naxulobda zarals, imitom,
rom igi am saqonels bazarze yidulobda Zvirad da muSebs ki iafad
awvdida. am xnis ganmavlobaSi Sromis saministros purSi unaxavs
zarali oqtomberSi 264.132 man., noemberSi 525.996 man., dekemberSi
3.796.372 man., ianvarSi 4.042.797 man., TebervalSi 5.847.092 man., martSi
12.984.060 man. da aprilSi 27.537.956 man. gansxvaveba aixsneba imiT, rom
sxva da sxva dros saqoneli sxva da sxva fasebSi aris SeZenili. sul
zarali gaxlavT 54.998.408 man.
am xnis ganmavlobaSi muSaTa magida awodebda purs provinciebSi
ac. sadac puris gamocxoba ar xerxdeboda, iq muSaTa magida siminds aw
vdida. fqvils aZlevdnen, sxvaTa Soris, 600 man., rodesac TiTon ujde
bodaT 1000 man. amis gamo zarali aris fuTze 400 man. agredve moawyo
provinciaSi puris gamocxobis saqme.
rigdeboda agredve Saqari. axla Saqris miwodeba Sewyvetili
aris. es aixsneba Saqris naklebobiT da rogorc vTqviT, Saqris miwode
ba ganaxlebuli iqneba. muSaTa magida, rogorc mogexsenebaT, sulzed
aZlevda 1 girvanqas. tfilisSi darigda sul 4 racioni. sulze mieca
4 girvanqa. darigda 10.826 fuTi. (veSapeli: brinji?) provinciaSi –
1.414 fuTi. zarali iyo tfilisSi 4.655.180 man., provinciaSi – 608.250
man. sul zarali Saqarze udris 5.253.430 man. (veSapeli: brinji?)
brinji darigda tfilisSi 15.000–16.000 fuTamde, provinciaSi 5.186
fuT. brinjze zarali ar iyo, radganac igi iseT dros iyo SeZenili,
rom SesaZlebeli iyo imave fasebSi miscemodaT. Caizedac ar iyo zara
li, romelic darigda foTSi, WiaTuraSi, tyibulSi da sxv. girvanqa
100 man. asanTi darigda aq da provinciaSi TiTo 1 m. 50 k. amazedac ar
yofila zarali, agreTve muSaTa magidam miawoda muSa-mosamsaxureebs
498
Tevzi, rogorc aq, ise provinciaSi da zarali ar yofila. sul 2.000
fuTi darigda. girvanqa 8 man.–15 maneTamde. navTi 200.000 fuTi iyo
SeZenili. nawili daurigda, nawili urigdeba muSa-mosamsaxureebs.
fasi 70 maneTi fuTi, amazedac ar yofila zarali. xis naxSiri, fuTs
aZlevdnen 50 maneTad. SeZenili iyo 8.666 fuTi. nawili darigda, nawi
li axla rigdeba. zarali ar yofila.
agreTve muSaTa magidas mouwyvia wuRebis miwodebis saqme.
SekveTili aris gvardiis saxelosnoSi 6.432 wyvili. qalaqTa kavSiri
dan gautania 16.762 wyv. sul miuwodebiaT muSa-mosamsaxureTa da dan
arCen moqalaqeTaTvis 23.194 wyv. iyo SeZenili SeSa 1000 saJeni, nawili
daurigda muSa-mosamsaxureebs. saJeni SeSa daurigda 1400 – 1500 man.
da nawili Semdeg sxva fasebSi SeZenili, daurigdaT 1900 – 2000 man.
amazedac ar yofila zarali. agreTve tansacmlis sakiTxs awarmoeb
da muSaTa magida. da es saqoneli, romelic momaragebis saministrom
SeiZina „kosmos“-isagan, am saqonlis darigeba jer kidev ar amowuru
la da exlac grZeldeba. saerTod am zaralis asanazRaureblad ar
sebobs saxelmwifo fondi, Tu ra mniSvneloba hqonda sazogadod am
fondis daarsebas, me mgonia, amazed zed-meti aris laparaki.
Sedegi amas hqonda is, rom am fondma SeuSala xeli xelfasis da
jamagirebis zrdas da amiT ixsna Cveni xazina zedmeti bonebis beWvdi
sa da xarjvisagan. iaf puris ganawilebam bazarze SeaCera saerTod
zrda puris fasebisa. (veSapeli: arc ise!) tfilisSi da sxva qalaqeb
Si moqalaqeebs SeZleba misca, rom ufro iafi puriT esargeblnaT.
SedarebiT, saerTod Tu aviRebT kerZo ojaxebs, romelic Sesdgeba 4
sulisagan da miviRebT mxedvelobaSi am daxmarebas, Cven miviRebT Se
degs, rom 4 suli 4 girvanqa purSi aZlevdnen 20 maneTs, rodesac es
bazarze Rirs 100 maneTi (xma: meti!) SaqarSi – 75 maneTs, rodesac is ba
zarze Rirs 400 – 500 man., brinjSi – 74 man., rodesac is bazarze Rirs
200 man. da SeiZleba metic. daaxlovebiT TviTeul ojaxis realuri
daxmareba sursaTis saxiT ojaxs, romelic 4 sulisagan Sesdgeba, Tve
Si Seadgens 2500 – 3000 maneTamde. amas, ueWvelia, rogorc aqedan sCans
hqonda politikuri xasiaTis Sedegic, vinaidan, Tu amazed, am niadag
zed iyo didi ukmayofileba, am sursaTis krizisis mier gamowveuli,
aseTma politikam es ukmayofileba Seanela da amnairad ara-keTili
ganwyobileba Cveni saxelmwifos winaaRmdeg nawilobriv mainc mospo.
yvela ai, am mosazrebis da im Sedegebis mixedviT, romliTac mi
aRwia am muSaobam, mTavroba Semodis xel-axali SuamdgomlobiT, rom
mas es fondi aRedginos. gamoangariSebuli aris 120 milioni maneTi
4 TveSi: maisi, ivnisi, ivlisi da agvisto. am oTxi Tvis ganmavlobaSi,
gamoangariSebiT muSaTa magidas dasWirdeba fqvili 4 TveSi: tfilis
Si 140.000 fuTi, foTSi 16 aTasi fuTi, quTaisSi 20 aTasi fuTi, Wia
TuraSi 12 aTasi fuTi, foTSi 16 aTasi fuTi, tyibulSi 8 aTasi fuTi,
borjomSi 8 aTasi fuTi, TelavSi 8 aTasi fuTi, sul daaxlovebiT
228.000 fuTi. Tu muSaTa magidam miawoda puri im fasebSi, romelic
499
aqamdis arsebobda, e. i. 5 maneTad girvanqa, maSin am fqvilSi aviRebT
62.700.000 man., zarali iqneba 178.000.000 man. aseTive zarali iqneba
Saqridan, romelic gamoangariSebulia am xnisTvis 20 aTasi fuTi. sul
zarali Saqarze da purze iqneba 186.900.000 man., Tu am zaralSi monaw
ileobas mivaRebinebT kerZo da sazogado dawesebulebebs, maSin Sei
Zleba maT gadavaxdevinoT 35–40%. maSin mTavrobas dasWirdeba daax
lovebiT 120–130 milioni maneTis gaReba am zaralis dasafaravad. ai,
swored es proeqti amas Seicavs, rom zarali, romelic mosalodnelia
naxos muSaTa magidam, am zaralis dasafaravad iqnes gaxsnili sagange
bo krediti – 120 mil. maneTi. es proeqti ganixila safinanso komisiam
da gamoitana is azri, rom Sromis saministrosTan arsebuli muSaTa
magidis moRvaweoba nayofieri yofila am xnis ganmavlobaSi da safi
nanso komisia saWirod scnobs, swored finansiuri mosazrebiT, rom
moRvaweoba muSaTa magidis ase nayofierad gagrZelebuliyos Semdeg
Siac. safinanso komisiam gamosTqva erTi azri: vinaidgan es saqme ar
yofila farTod dayenebuli, rom igi gawdomoda Cveni respublikis
yvela nawilebs, vinaidgan muSa-mosamsaxureni yvelgan ar iReben am
sasursaTo daxmarebas da mosamsaxureni Cayenebuli arian ara erT
nair mdgomareobaSi – zogan iaf fasebSi iReben sanovages da zogan
uxdebaT bazris fasebSi SeZena da am mxriv isini dasjilni arian, aris
gamoTqmuli survili, rom es moRvaweoba muSaTa magidis gavrceldes
respublikis danarCen adgilebSi, amis Sesaxeb gancxadeba iyo momar
agebis ministrisa, rom es survili nawilobriv xorcieldeba. saer
Tod isini cdiloben, rom sursaT-sanovagis miwodeba gavrcelebuli
iyos respublikis yvela nawilebSi. es aris is, rac iyo Tqmuli am pro
eqtis Sesaxeb safinanso komisiaSi.
Tavmjdomare. vin isurvebs sityvas zogadi msjelobisaTvis? si
tyvis msurveli aravinaa, vin aris winaaRmdegi muxlobrivi ganxil
vis? winaaRmdegi aravinaa. (muxlobrivi ganxilvis Semdeg dekreti
miRebul iqna). Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva b. oniaSvils ekuTvnis.
500
Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva giorgaZes ekuTvnis.
501
fos funqciebi. rac SeiZleba meti avtonomia unda mieniWos qalaqs da
saxelmwifo ar unda Caerios qalaqis saqmeebSi, Tu gindaT, rom fun
qciebis arev-dareva ar moxdes, magram rasakvirvelia, rogorc qalaqi,
ise saxelmwifo unda emsaxurebodes demokratiis interesebs.
ai, Zvel droSi ase iyo: saxelmwifo ereoda qalaqis saqmeebSi, qa
laqs ar hqonda avtonomia, ar hqonda Tavisufali iniciativa, qalaqi
iyo feodaluri da saxelmwifo undoblobas ucxadebda mas da cdilob
da TiTon aeRo xelSi misi funqciebi. dRes ase ar aris, dRes qalaqi
aris demokratiul principze arCeuli, qalaqs unda hqondes farTo sa
biujeto funqciebi miniWebuli. es aris WeSmariti debuleba.
CvenSi ki, batonebo, gabatonebulia iseTi politika, romelic Sei
Zleba ase daxasiaTdes: erTsa da imave dros emsaxure RmerTsac da eS
maksaco. magram, batonebo, es yovlad SeuZlebelia. (s. kedia: politika
amaSia!) Tqven an xalxs unda emsaxurebodeT da an burJuazias, an RmerTs
unda emsaxurebodeT an eSmaks. social-demokratiuli politika ase
ar iqceva. is orives emsaxureba, da amitom aris, mizans veras dros ver
aRwevs (xma: aRwevs, Tqven vis emsaxurebiT?). Cven vemsaxurebiT xalxs,
mSromel demokratias. Tqven Zveli, daxavsebuli socialistebi xarT,
araviTar angariSs ar uwevT dRevandel Seqmnil pirobebs, Tqven dRe
sac ver SeiTviseT is WeSmariti azri, rom saWiroa cxovrebis mimdin
areobaSi aqtiuri Careva da revoliucionur sulis Setana, saWiroa
cxovrebis socialistur niadagze gadaxaliseba. yovel dargSi, qa
laqis meurneoba iqneba es Tu soflis meurneoba, Cven unda CaverioT,
Cven ar SegviZlia mxolod erT stiqiur process mivdioT.
am SemTxvevaSi kidev vimeoreb aramiancis saxlebis gamosyidvis
Sesaxeb. me vacxadeb, rom es yovlad SeuZlebelia, marTalia aseTi
kanoni arsebobs, magram es kanoni ar aris samarTliani da mizan Sewoni
li. dRes Cven iseTi Raribebi varT, rom yovlad SeuZlebelia aseTi
usaqmoT vyaroT 100 aTasi maneTebi, Cven oriode groSi ver gagviRia
Rarib studentebisaTvis, maswavlebelTaTvis da amave dros viRaca
aramiancs aTasobiT vaZlevT. mere iciT, ra mdgomareobaSia maswav
lebloba da Cveni studentoba? TviT elementi Cveni kulturis aRor
Zinebisa da ganviTarebisa SimSiliT ixoceba, maTTvis veraviTari dax
mareba ver gagviwevia da isini iseT pirobebSi arian Cayenebulni, rom
araviTari saSvaleba ara aqvT wesier muSaobisTvis (xmebi: demagogia!).
es demagogia ki ara, mSrali da samwuxaro faqtia. gana demagogia aris
is, rom Cveni studentoba dRes gaWirvebis gamo iZulebulia Tavi
mianebos swavlas da samsaxurSi Sevides? gana demagogia aris aRniS
vna im faqtisa, rom Cveni maswavlebloba SimSiliT kvdeba. demagogia
aris imis aRniSvna, rom Cveni inteligencia, tvini Cveni kulturisa,
auwerel gaWirvebas ganicdis da rom mas ver vexmarebodeT Cven? ara,
es demagogia ki ara namdvili faqtia, da aseT dros ai, am gaWirvebul
nawils Cven sazogadoebisas veraviTar daxmarebas ver uwevT, Cven ve
Rarc aramiancebs vaZlevT aTasebs. Cven erTxel 8 mil. miveciT tyi
502
bulis qvanaxSiris sazogadoebas, miveciT imas, visac ar ekuTvnoda,
Cven erTxel ukve ganvacxdeT amis gamo protesti. Cven ukve avRniSneT
ukanonoba da usamarTloba aseTi moqmedebisa. Cven exlac winaaRmdegi
varT am dekretisa.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damf. kr. wevr b-on asaTians.
al. asaTiani. (er.-demok.) batonebo! ivnisis 11-is kanonis gamoce
mis Semdeg mravali SemTxveva iyo imisa, rom saTanado dawesebulebam
gadalaxa am kanonis farglebi da moaxdina qonebis CamorTmeva ara kan
onis mixedviT, aramed sxva mizezebis gamo.
am SemTxvevaSiac ivnisis 11-is kanoni gadalaxulia. es kanoni
gulisxmobs Senobebis CamorTmevas saxelmwifos da municipalitetis
saWiroebisaTvis. sxvas kanoni ar gulisxmobs, kerZo organizaciebis
saWiroebisaTvis saxlis CamorTmeva ar SeiZleba. rasakvirvelia ba
tonebo, kerZo organizaciebSiac gansxvaveba unda davinaxoT. aris
organizacia friad mniSvnelovani saxelmwifos TvalsazrisiT Tu
partiul TvalsazrisiT, magram gansxvaveba unda iyos kerZo organi
zaciisa da saxelmwifo organizacias Soris. rodesac 11 ivnisis kan
onis ZaliT xdeba CamorTmeva kerZo piris binebis kerZo organizaciis
sasargeblod, es ar aris samarTliani. rac Seexeba imas, wina orator
ma rom sTqva: burJuazia xalxis zurgze gasuqda da unda CamovarTvaT
qonebao, SeiZleba eserebis TvalsazrisiT es marTlac ase iyo, magram
faqtiurad sinamdvile sul sxvas gveubneba. da es Tqven zurgze ga
suqebuli burJuazia, es Tqveni mogonilia (sicili). yovel SemTxveva
Si cxovrebis mimdinareoba sruliad ar amarTlebs im azrebs, romelic
nucubiZem wamoayena aq. aqtiuri politikuri Careva yvelgan saWiroa,
magram am SemTxvevaSi Careva unda iyves frTxili. Tqven brZanebT, rom
qalaqi izrdebao, romeli qalaqi gaizarda? sad xdeba es mas Semdeg
rac Tqven saSvaleba mogecaT gewarmoebiaT politika, Zala-ufleba
xelSi CaigdeT, arc erTi qalaqi ar gaSenebula, darwmunebuli unda
iyveT, rom erTi saxlic ki ar aSenebula (CxikviSvili: Tqveni meox
ebiT!). raSi gamoixata es? (CxikviSvili: imperialistebma daangries!)
imperialistebma daangries, magram ratom arafers ambobT imaze, rac
maT aaSenes? da me Tqven gekiTxebiT, rodis meti daingra? Tqven xelSi
Tu maSin? mogaxsenebT qalaqis meurneobaze.
qalaqSi yvelaferi daingra, mas Semdeg rac Tqven moeqeciT mar
Tva-gamgeobis saTaveSi, Tqveni ganmanadgurebeli politikiT. es WeS
maritebaa da amaze dava ar SeiZleba, amaSi me yvela dameTanxmeba.
aiReT romeli dargic gindaT meurneobisa. rodis daingra meti Tqveni
politikis gabatonebis Semdeg Tu imperialistebis dros? (toroSel
iZe: safrangeTi?) rodis aris meti siZvire? (n. ramiSvili: kargi ekon
omisti brZandebiT: nu Tu ar iciT, riTi aris gamowveuli siZvire?)
cxovrebis siZvire gamowveulia Tqveni politikis gaZvirebiT (ramiS
vili: inglisSi Tqveni arian?) (xma: obivatelis msjeloba aris!). WeS
mariteba aris, rom yovel obivatels esmis es, amaze laparaki ar aris
503
xelsayreli TqvenTvis. marTalia omma bevri ram gaaZvira ara marto
saqarTveloSi, aramed sxva qveynebSi, rasakvirvelia es siZvire saer
To movlenaa, magram Tu SeadarebT im qveynebs, sadac ufro intensi
urad swarmoebda omi, rogoric aris safrangeTi, inglisi (xmauroba),
iqac gaZvirda cxovreba, magram 2 da 3 jer, magram im qveynebSi, sadac
oms revoliucia daerTo, iq cxovreba erTi asjer gaZvirda (xmauro
ba). aiReT ruseTi da saqarTvelo (Tevzaia: germania!). diax, germania,
ra nayofi gamoiRo revoliuciam germaniaSi da avstro-ungreTSi?
(Tevzaia: revoliucia kargia!). ara, revoliucia TqvenTvis aris kar
gi, magram me mgonia xalxisTvis igi bolos da bolos ar gamodga kar
gi. me mgonia Tqven unda gqondeT moqalaqeobrivi gambedaoba da aRi
aroT is rac xdeba. xSirad revoliucias kargi Sedegebic moaqvs, da
amis magaliTi aris ruseTi. ai, batonebo! daubrundeT Cven sakiTxs.
Cveni erov. demok. azriT, am SemTxvevaSi ivnisis 11 kanoni Selaxuli
aris, vinaidan CamorTmeuli iyo Senoba ara saxelmwifos organizaci
is, aramed kerZo organizaciis saWiroebisaTvis. rasakvirvelia aseT
kerZo organizaciebs Tu daexmarebiT Tqven sesxiT, an sxva raime saxiT,
Cven amis winaaRmdegi ar viqnebiT. Tu SeiZleba da saSvaleba gveqne
ba, maT unda auSenoT saxlebi, sagangebo Senobebi, romlebic swored
maTTvis iqneba gamosadeqi, magram Cven winaaRmdegi varT, rodesac am
kerZo organizaciebisTvis kanonebi ilaxeba, Cven vfiqrobT, rom ar
iyo mizanSewonili erT mxriT da meore mxriT darRveuli aris kanoni
aramiacis Senobis CamorTmeviT, amitom Cven winaaRmdegi varT, rom es
Senoba CamoerTvas aramiancs.
Tavmjdomare. sityva momxsenebels ekuTvnis.
gr. giorgaZe. ar megona, Tu es sakiTxi aseT kamaTs gamoiwvevda.
b. asaTianma am saxlis sakiTxi siZvires, ekonomiur kriziss da sxva
amisTanebs daukavSira (asaTiani: rodis daukavSira?). ar vici, ra kav
Siri aqvs am sakiTxs, magram aSkara aris is, rom Sexeduleba dRevan
del siZvirezed, rac b. asaTianma gamosTqva, ar aris marTali (gvazava:
kanonieria Tu ara?). es sakiTxi aseT farglebSi arc b. asaTians, arc
b. nucubiZes ar unda gamoetanaT. unda movaxseno am azris Sesaxeb b. nu
cubiZes, rom am sakiTxSi damfuZnebli kreba sdgas kanonier niadagzed
da mis mier gamocemuli kanoni pirvelad TiTonve unda Seasrulos.
maSasadame es gadadgmuli nabiji mTavrobisa, sruliad kanonieria.
b. nucubiZes movaxseneb, rom amis Sesaxeb arsebobs kanoni da b. asaTiani
rom ambobs, kanoni gadalaxuliao, am kanonSi sweria, rom mTavrobas
SeuZlian sazogadoebis saWiroebisaTvis CamoarTvas esa Tu is qone
ba gansazRvruli wesiT. amnairad kanoni gadalaxuli ar aris, radga
nac... (gvazava: es sazogado dawesebuleba sad aris?). gana sazogadoe
brivi dawesebuleba ar aris is muSaTa saxli, sadac profesionaluri
muSaTa organizaciebi aris moTavsebuli? Tu es ar aris sazogado saW
iroeba, maS raRa aris sazogado saWiroeba? (asaTiani: kooperativi?).
am gvarad mogaxsenebT, rom es CamorTmeuli iyo sazogado saWiroebi
504
saTvis da amasTanave kanoni savsebiT daculi aris. me mogaxsenebT im
saqmes, romlisTvisac saWiroa es saxli. es sazogado saWiroebas war
moadgens da Tu kanons ar SevcvliT, es kanonierad aris gakeTebuli. me
mgonia, b. nucubiZe, jer ar damdgara sakiTxi saxlebis socializaci
isa, radganac (replika ar ismis), Tqven es sakiTxi daukavSireT imas,
rom maswavleblebs jamagiri ara aqvT, mag gzas rom davadgeT, erTi
Tve ki ara, wlobiT jamagirs ver miiReben. saxlebis konfiskaciis
gzas rom davadgeT, CvenSi moxdeba is, rac moxda ruseTSi (ramiSvili:
komunistebi brZandebian!). Cven am gzas ver davadgebiT. am SemTxveva
Si inteligencia, es Wkua-gonebaa sazogadoebisa, am inteligenciam
Zalian kargad icis, rom mxolod Sromis nayofierebas aqvs mniSvnelo
ba sazogadoebisaTvis da ara rekviziciebs da konfiskaciebs. am gziT
SeiZleba inteligenciis SenarCuneba da saerTod Sromis nayofiereba.
golovinis prospeqtzed rom gamoacxadoT yvela saxlebi saxelmwifo
sakuTrebad, am gziT araferi gakeTdeba. (Sengelaia: 24 saaTSi SeiZle
ba moaxdinoT nacionalizacia saxlebisa, 24 saaTSi!). me mogaxsenebT,
batonebo, rom es miuRebelia CvenTvis imitom, rom is, rac misaRebia
TqvenTvis, is ar aris misaRebi imaTTvis, vinc WkvaTa myofelia. es kan
onis darRveva ar aris, kanonis Tanaxmad moqmedobs mTavroba da viTx
ov, rom es miiRos damfuZnebelma krebam (gvazava: Tanaxmaa is kaci?).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom muxlobriv ganxilvazed
gadavideT? aravin. gadavdivarT muxlobriv ganxilvazed. (muxlo
brivi ganxilvis Semdeg miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias).
ukve 3 saaTze meti gaxlavT, rogor inebebT, saboloo teqstebi
gvaqvs misaRebi, is mogxsendebaT da dRiuri wesrigi. (saboloo te
qstebs kiTxulobs q. qr. SaraSiZis asuli). exla mogxsendebaT dRiuri
wesrigi. vidre dRiur wesrigs moismendeT aq Suamdgomloba gaxlavT
b. berSteinis. waikiTxeT. (mdivani kiTxulobs): „gTxovT Tve-naxevriT
gaanTavisufloT damf. krebis wevri er. berSteini, romelic igzavne
ba davalebiT momaragebis saministros mier evropaSi“.
vinc sazRvar-gared mibrZandeba, prezidiums neba aqvs darTos mx
olod erTi Tvis vadiT, Tqven nebas darTavT 5 kviriT? (erTxmad miRe
bulia). unda mogaxsenoT, rom konstituciis teqstebi dabeWdilia da
daurigda damfuZnebeli krebis wevrebs da iyideba w.-k. g. s. maRazia
Si. (mdivani kiTxulobs dRiur wesrigs). sxdoma daxurulia.
505
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdamexuTe sxdoma
(25)
507
dRiuri wesrigi:
508
Tavmjdomare. dRis wesrigis Sesaxeb aris iusticiis ministris
Txovna, rom „pirvel (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa sapyrobile
Ta damcvel razmis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb“
da „pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa tfilisis sasamarT
los palatis Statis damtkicebis Sesaxeb“, saboloo teqstebis Semdeg
pirvelad iyos ganxiluli. aris agredve winadadeba social-demokra
tiul fraqciis biurodan, rom meTerTmete sakiTxi „Sinagan-saqmeTa
saministrosTan arsebuli gansakuTrebuli razmis moqmedebis gare
moebis Sesaxeb“ gadatanil iqnes ukanasknel sakiTxad. sityvas xom ar
avin inebebs am winadadebaTa Sesaxeb? sityva aravis ar surs. aris Tu
ara vinme winaaRmdegi am winadadebisa? winaaRmdegi aravin aris. dRis
wesrigi damtkicebuli gaxlavT. sityva ekuTvnis ivane gomarTels.
iv. gomarTeli. (kiTxulobs) dRiur wesrigis 1, 2, 3, 4, 5, 6 da 7 mux
lSi aRniSnul sakanonmdeblo aqtebs, saboloo teqstebs, rasac dam
fuZnebeli kreba ucvlelad iRebs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. i. fircxalaiSvils.
509
2. kanon-proeqti tfilisis sasamarTlo
palatis Statis damtkicebis Sesaxeb.
510
uciamdis, sapyrobileTa marTva-gamgeobis da mowesrigebis saqme qon
da davalebuli gubernators da sagubernio sammarTvelos. arsebob
da ruseTSi agreTve sapatimroTa mzrunveli sazogadoeba. dRes ki am
movaleobas saqarTveloSi asrulebs sapyrobileTa inspeqtori. aseTi
didi movaleobis asruleba, romelic dakisrebuli aqvs sapatimroTa
inspeqtors, moiTxovs, rom mas hyavdes erTgvari damxmare. da am dam
xmaris rolSi unda gamovides umaRlesi sabWo, romelic arsdeba ius
ticiis saministrosTan. es sabWo araviTar xarjs ar iwvevs.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisTvis xom aravin inebebs sityvas?
sityvis msurveli aravin aris. vin aris winaaRmdegi muxlobrivi ganx
ilvisa? winaaRmdegi aravin aris da saTanado vadis gasvlis Semdeg
iqneba ganxiluli.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b. kopaleiS
vils.
511
Semosavalic mudmivi da nayofieri hqondes, amitom sabiujeto komis
iam saWirod scno es proeqti aucileblad miRebuli yofiliyo. garda
amisa mexuTe muxlSi naTqvami iyo, rom miwad-moqmedebis saministro
moiTxovs...
Tavmjdomare. aq oTxi muxlia mxolod.
d. oniaSvili. dekretis proeqti Sesdgeboda xuTi muxlisagan, ma
gram sabiujeto komisiam mexuTe muxli amoSala im mosazrebiT, rom
avansad gacema am SemTxvevaSi saWiro ar aris, radganac erobebs ukve
mieca 100 milioni. sabiujeto komisiam am muxlis miReba zedmetad
dainaxa da amoSala. TviTmmarTvelobis komisiamac ase miiRo.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva ar
avis ar surs. vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? winaaRmde
gi aravin aris. gTxovT waikiTxoT.
kopaleiSvili (kiTxulobs saTaurs da pirvel muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? wi
naaRmdegi aravin aris. miRebulia. Semdegi.
kopaleiSvili (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi.
kopaleiSvili (kiTxulobs mesame muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi.
kopaleiSvili (kiTxulobs meoTxe muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRe
bulia. kenWs uyri mTel dekrets. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi
aravin aris, dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias.
sityva ekuTvnis momxsenebels n. imnaiSvils.
512
aris warmodgenili es proeqti, romelic miiRo samxedro saministrom
da Semdeg safinanso-sabiujeto komisiam.
Tavmjdomare. vis surs sityva msjelobisaTvis? sityva aravis ar
surs. vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? winaaRmdegi ara
vin aris. gTxovT waikiTxoT.
n. imnaiSvili. (kiTxulobs saTaurs da pirvel muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis ar surs. vin aris wi
naaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRebulia. Semdegi.
n. imnaiSvili. (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva meore muxlis Sesaxeb? sityva aravis
ar surs, vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRebulia.
Semdegi.
n. imnaiSvili. (kiTxulobs mesame muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva mesame muxlis Sesaxeb? sityva aravis
ar surs. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRebulia.
Semdegi.
n. imnaiSvili. (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva meoTxe muxlis Sesaxeb? sityva ara
vis ar surs. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRebu
lia. Semdegi.
n. imnaiSvili. (kiTxulobs mexuTe muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva mexuTe muxlis Sesaxeb? sityva ara
vis ar surs. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. miRebu
lia. kenWs uyri mTel dekrets: vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi ar
avin aris. dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias.
Tavmjdomare. b. imnaiSvils ekuTvnis sityva.
513
gamouwvevia 518.670 man. xarji, q. gorSi _ 300.000 man., borjomSi bri
gadis Stabis mowyoba-mogvarebas 460.073 man. mTeli goris garnizonis
gadayvana da saTanado adgilas Senobis SekeTeba-Sevseba dajda sul
3.690.483 man. garda amisa, Tanaxmad generalur Stabis moTxovnilebisa
q. artaanSi unda dabanakebuliyo jaris erTi nawili, erTi gundi, rac
dajda 1.556.010 man., sul 5.246.493 man. da ai samxedro saministro Se
modis SuamdgomlobiT, rom gaexsnas mas saTanado krediti. samxedro
komisiam miiRo es, agreTve safinanso komisiamac, Tan saxelmwifo kon
trolis dadebiTi daskvna axlavs.
Tavmjdomare. vis surs sityva sazogado msjelobisaTvis? vin
aris winaaRmdegi, rom muxlobriv ganxilvazed gadavideT? miRebu
lia, gTxovT gadavideT muxlobriv ganxilvazed. (muxlobriv gan
xilvis Semdeg damf. krebis mier miRebul iqna da gadaeca saredaqcio
komisias).
514
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b-on oniaS
vils.
515
moikida da SedarebiT saerTod ukeTesi mdgomareoba aris, rogorc
SigniT, ise gareT, rasac ver uaryofs TviTon momxsenebeli. aseTi
pirobebSi soc.-dem. axali winadadebiT, razmis moqmedebis gangrZo
bisa, absoliuturad miuRebelia. ministrs daveTanxmeT da miviReT
misi ganmarteba, es razmi mudmiv organizaciad unda gadaiqces. e.
i. is rac iyo erTgvari gamonaklisi, erTgvari boroteba, s.-d. ara
surs, rom es boroteba dRes dakanondes. Cven amis sastiki winaaRm
degi varT. Cven amas ver mivcemT xmas, amisaTvis araviTari mosazreba
da sabuTebi ar aris, Tu mxedvelobaSi ar miviRebT im saerTo ten
dencias, romelsac vamCnevT mTavrobas da kerZoT ministrebs. CvenSi
ministri ar aris, romelsac Tavisi calke realuri Zala, raime razmi
ar hyavdes. boroti enebi amboben, rom Cven gvardias b. ramiSvili ar
uyvarso. (xmauroba). Tu es marTalia, maSin savsebiT gasagebi aris
ratom cdilobs b. ramiSvili gaaZlieros es razmi, radganac is aris
misi gvardia msgavsi b. juRelis gvardiisa. marTalia is wiTeli ar
aris, is aris Savi gvardia, magram wiTel ferze xeli aiRo TviT sax
alxo gvardiam, amis garda es aris realuri Zala, romelic b. ramiS
vils dasWirdeba partiaSi Tu mis gared brZolis dros. sxva mosaz
rebiT SeuZlebelia, rom arsebobdes mudmivi jari, gvardia, milicia
da masTan erTad raRac gansakuTrebuli Zala, raRac gansakuTrebuli
razmi, romelic aravis ar emorCileba, romlis uflebebi gamorkveu
li ar aris da pretenziebi aqvs, gaavrcelos Tavisi moqmedeba mTels
respublikazed.
ai, batonebo, aseTi aris mdgomareoba. Tqven iciT, rom es razmi
iyo aq, tfilisSi da mis moqmedebis farglebi ganisazRvreboda Se
darebiT patara raioniT. exla ki ministri scdilobs gaxados es razmi
raRac eqsteritoriul razmad da mis saTareSod unda gadaaqcios
mTeli saqarTvelo. Tu es moxda, maSin is gaxdeba mTeli Cveni qvey
nis baton-patroni da Caidens imas, rasac moisurvebs. garda amisa,
rogorc baton ramiSvilis ganmartebis baraTidan sCans, es razmi
afarToebs Tavis uflebebs. is iTvisebs sasamarTlos funqciebs. es
imdenad Seuwynarebelia, rom TviT vaWroba-mrewvelobis ministric
mimxvdara, rom es SeuZlebelia. mas araCveulebrivad miaCnia is gare
moeba, rom Sinagan saqmeTa ministri afarToebs Tavis kompetencias da
iWreba sasamarTlos sferoSi. Tqven warmoidgineT razmi, romelic
mTels respublikaSi moqmedebs, romlis moqmedebac ar aris gansaz
Rvruli da amave dros mas hyavs Tavisi iuriskonsulti. es aris calke
saministro Tu departamenti! rogorc mogaxseneT, mTavrobaSi iseTi
tendencia aris, rom yvela ministrs surs yavdes Tavisi sakuTari
organizacia, romelsac igi unda emyarebodes yovelTvis. aseTi aris
gegeWkori-juRelis saxalxo gvardia, baton ramiSvilis gvardia, b.
arseniZemac daarsa Tavisi razmi. ase rom yoveli ministri Tavis or
ganizacias qmnis da me mikvirs ratom finansTa ministri ar Semodis
aseTive winadadebiT, mas xom fuli bevri aqvs da dasWirdeba es razmi!
516
SeiZleba SevrigebodiT am araCveulebriv movlenas _ sagange
bo razms, rom praqtikulad Tavisi moqmedebiT is xels uwyobdes
demokratiuli respublikis ganmtkicebas. magram, samwuxarod, es
ase ar aris. da rom es ase ar aris, rom sruliad angariSs ar uweven
imas, rom Cveni qveyana aris axalgazrda respublika, romlisTvisac
administraciis moqmedebas sruliad gansakuTrebuli mniSvnelo
ba aqvs, amis ubralo faqts mogiyvanT. Tqven iciT, rom amas winad aq
iyo Semotanili SekiTxva im TviTnebobis Sesaxeb, romelsac iCenen sa
gangebo razmis agentebi, gansakuTrebiT Cvens deda qalaq tfilisSi.
iqamdis mivida maTi Tavxedoba, rom muSaTa profesionaluri orga
nizaciebi Tavis krebas ver gamarTaven ise, rom iq ar SeiWran es agen
tebi. am garemoebam aaRelva profesionaluri organizaciebi, pro
testic gaisma da swored maSin iyo Semotanili SekiTxva, romelic
SemTxveviT moixsna.
Tu es gegma ganaxorciela ministrma, Tu sagangebo razms saTare
Sod miecema mTeli respublika, Tqven warmoidgineT ra Sedegebi
moyveba amas, ras daemsgavseba Cveni respublika. es iqneba jojoxeTi.
ar aris araviTari imedi imisa, rom moqalaqe uzrunvelyofili iqneba
sagangebo razmis agentebis Tavxedobisagan. da yvela amis Semdeg Ce
mTvis gasagebi xdeba Tu rad scdilobs batoni gegeWkori Seqmnas rac
SeiZleba meti neitraluri zonebi: SeiZleba aq mainc iqmnas moqalaqe
Tavisufali am razmisagan?! (sicili). sxvagan ueWvelad is sistematu
rad da sastikad datuqsavs Tavisufal azrs da SeebrZoleba revoli
uciis yvela monapovarT. Cven viciT ara erTi magaliTi, rodesac
Tqveni agentebi daxurul partiul krebebs usircxvod eswreboden.
es aris namdvili Jandarmeria, romlis arsebobas ar moiTxovs
mSromeli xalxis interesebi! mis arsebobas moiTxovs mxolod Tqveni
partiuli interesi, mxolod Tqveni survili ibatonoT xalxze, ro
melsac Tqveni araferi swams.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. CxikviSvils.
b. CxikviSvili. (s.-d.) marTali unda mogaxsenoT, batono Senge
laia, da sazogadoT s.-r.-bis fraqciis warmomadgenelno, rom amg
vari sakiTxebis Sesaxeb pirvelad mesmis iseTi msjeloba, romelic
aq movismineT. es ar iyo dasabuTebuli seriozuli msjeloba. unda
mogaxsenoT, rom am vaJbatonebs arca sCveviaT seriozuli msjeloba.
dRes, bodiSs vixdi am saxelwodebisTvis, magram me mgonia rom Sen
gelaias undoda eoxunja. arsebiTad, rasakvirvelia, am oxunjobaSi
iumori sruliad ar yofila. me gekiTxebiT Tqven, SeiZleba seriozu
lad cotad Tu bevrad patiosanma sazogado moRvawem, socialistu
ri partiis wevrma, warmomadgenelma soc.-revoliuc. partiisa, did
valdebulebis pirma sTqvas, rom soc.-demokratiuli partia yofila
siSCikebis, reaqcionerebisa da provokatorebis partiao, rom sa
gangebo razmis organizacia siSCikebisagan Sesdgeba da amis meTauria
batoni ramiSvilio? an da: razmis Sedgena misTvis unda baton ramiS
517
vils, rom is Turme saxalxo gvardias ar uyvars da Tavisi sakuTari
razmi unda yavdeso? aris es msjeloba? es aris ugunureba da dema
gogia. da amiTi surT avtoritetis mopoeba. b. Sengelaias araferi ar
uTqvams garda imisa, rom me (xmebi ar ismis garkveviT). me vambob rom
mas araferi uTqvams arsebiTad garda imisa, rom am Statebs mxars ar
dauWero. batonebo, Tqven iciT, rom araa erTi saxelmwifo, romelic
aseT Seqmnil mdgomareobaSi awon-dawoniT ar moqmedebdes.
erTi unda sTqvaT: an ar gindaT saerTod saxelmwifo da is forma,
romelic CvenSi aris da an Tu gindaT _ unda sTqvaT meore, rom amnai
rad unda iyos saxelmwifos dacva da Senaxva. an ar iciT, rogor Sei
Zleba saxelmwifos dacva da maSin ucodinarobiT aris es laparaki, an
Tu iciT da mainc ambobT _ maSin ar gindaT saxelmwifo. me sxva daskv
na ver gamoviyvane Tqveni laparakidan. (eserebisagan replika). Cemi
gulwrfeli rwmena aris es. daijereT, gulwrfelad vlaparakob. (iv.
lorTqifaniZe: ra? rom Cveni mtrebi varT saqarTvelosi?). me mgonia,
Tu Tqven Segnebulad ambobT imas, rasac ambobT _ diax, Tqven mteri
xarT saqarTvelosi.
Tu Tqven gwamT demokratiuli respublika _ exla iseTi droa,
rom bevrs aRar swams _ Tu gwamT meTodebi da saSualebebi saxelmwi
fos brZolisa Tavis dasacavad, borot-moqmedTa devna unda arsebob
des. uimisod saxelmwifos arseboba ar SeiZleba. ai, Tu ginda is „ide
aluri“ saxelmwifo, is „idealuri“ marTva-gamgeoba, romelsac Tqven
naTlad ar ambobT, magram gulSi albad yovelTvis gaqvT nagulisx
mevi, CrdiloeTis saxelmwifo, _ es saxelmwifo umciresobiT aseTi
da amaze uaresi meTodebiT ar icavs Tavs umravlesobisagan? man um
ravlesobas moaxvia Tavze Tavisi survilebi. CvenSi ki winaaRmdeg,
umravlesobam Seqmna saxelmwifo da zedmetia laparaki siSCikebze.
magram ras niSnavs, batonebo, es „siSCiki“? Tqven daSinebuli
xarT am sityviT. xars aSinebs wiTeli feri. Tqven gyavT siSCikebi. im
partias, romelsac Tqven ekuTvniT, yovelTvis hyavda siSCikebi. Tqven
axalgazrda xarT da ar iciT, me damijereT da gaswavliT. gyavdaT
Tqven siSCikebi Tqveni mtrebis winaaRmdeg, romelic Tqvens irgvliv
iyo da am siSCikebis saSualebiT Tqven zveravdiT mtrebis banakebs,
Tval-yurs adevnebdiT maT moRvaweobas da nabijebs.
me amiTi Tqveni partiis damcireba ki ar minda. azefebi da sxvani
yovel partiaSi SeiZleba iyos, iyo Tqvens partiaSic, Tu ki iciT
Tqven is partia, saidanac Tqven gamodiT.
da Tu ki partias SeuZlia yavdes aseTi siSCikebi _ daskvna
ubraloa _ ratom ar unda yavdes isini saxelmwifos Tavisi mdgomare
obis sasargeblod?
igive Sengelaia Turme imiT aris kidev aRelvebuli, rom sadRac
saidumlo krebaze gansakuTrebuli razmis TanamSromeli iyo. parti
ulze ki ara _ is ar iyo partiuli kreba, an romeli partiuli krebebia
axla saidumlod rom imarTeba, _ ara es iyo saidumlod gamarTuli
518
kreba. me mgonia im krebaze laparakobT, farmacevtTa profesion
alurma kavSirma rom gamarTa. Turme saWiro yofila partiisaTvis,
jgufisaTvis, Tu gind profesionaluri kavSiri iyos, moexdina kreba
didi saidumloebiT. da me Tqven gekiTxebiT, im dros, roca saxelmwi
fos winaSe axali saSiSroeba wamoiWra, SeiZleboda Tu ara romelime
moqalaqeTa jgufs, _ Tu gind es profesionaluri kavSiri yofiliyo
_ saidumlo kreba gaemarTa da saxelmwifos winaaRmdeg gegmebi dae
muSavebia? (replika: is ar iyo saxelwifos winaaRmdeg!). Tu winaaRm
degi ar iyo, maS saidumlod raRaT iyo gamarTuli? da Tu aseT krebas
siSCiki daeswro, rom Seetyo vin aris mteri da moyvare am seriozul
dros _ es imisi pirdapiri movaleoba iyo da es nu Tu Tqven, b-no Sen
gelaia, danaSaulobad migaCniaT?
batono! uaryofT Tqven saxelmwifos Tu ara? Tu uaryofT sruli
ad saxelmwifos, mis organoebs, maSin es gasagebia, magram Tu saxelm
wifos ar uaryofT, Tu ar uaryofT mis organoebs, maSin „siSCikebs“
ver uaryofT.
rac Seexeba imas, rom ramiSvils gvardia esaWiroeba, arseniZesac
Tavisi sakuTari gvardia unda _ es mxolod cudi, ukbilo oxunjoba
aris da mas seriozulaT ar gamovudgebi. Tqven kargad iciT is gan
wyobileba, romelic Cvens mTavrobasa da gvardias Soris arsebobs
da iarsebebs. magram Sengelaiam aq axirebuli mosazreba sTqva, ro
melsac ganmarteba unda. raT gindaT sagangebo razmebi, roca gvard
ia, jari da milicia gyavTo. esec unda agixsnaT? ymawvilebi xom ara
xarT, jari da gvardia ra aris nu Tu ar iciT? an unda sTqvaT, rom es
uazroba aris, an ra mosatani aris aq jari da gvardia? (Sengelaia:
milicia?) milicia asrulebs Tavis movaleobas, magram am seriozul
dros, roca mravali mtriT gars Semortymulia axalgazrda respub
lika, aucileblad saWiroa jarTan da miliciasTan erTad amgvari
organizaciis yolac, samarcxvino misi moqmedeba Cven ar gvinaxavs.
rasakvirvelia, SeiZleba iyos defeqtebi, aris damnaSaveebi, magram
damnaSavisaTvis cixe arsebobs, defeqtebisaTvis _ gamocdilebis
saSualebiT gamosworeba. Tu Tqven erTguli xarT saxelmwifosi,
gviCveneT Tu iciT aseTi pirobebi; es iqneba deputatis namdvili
movaleoba. es iqneba respublikisaTvis saWiro samsaxuri da ara ase
Ti oxunjoba.
sinamdvileSi ase aris: social-demokratiul partias, romel
sac Tqvenze ukeT aqvs warmodgenili Tavisufleba pirovnebisa, ero
bisa da maTi garantiebi, es saxelmwifosTan da mis demokratiul
marTva-gamgeobasTan mizan-SewonilaT da Seferadebulad miaCnia. es
gegma aSkara aris. Cven amas ar vmalavT. amas moiTxovs saxelwifosa
da demokratiis interesebi. Tqven rac gindaT is ilaparakeT, TanamS
romeli razmisa, saidumlo krebaze, romelsac miznaT aqvs norCi re
spublikis dacema, yovelTvis iqneba, mavne elementebs yovelTvis dai
Wers, yovelTvis daatusaRebs, yovelTvis adevnebs Tval-yurs!..
519
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b-on Sinagan-saqmeTa ministrs.
n. ramiSvili (Sin. saq. ministri). moqalaqeno, damfuZnebeli kre
bis wevrno! is partia, romelic CvenSi moklebulia yovelive niadags,
dRes am Tavis uniadagobas imiT aaSkaravebs, rom mudam erTsa da imave
gazepirebul sityvebs imeorebs, mudam erTsa da imave „leqcias“ gvi
kiTxavs. me vambob mudam, magram dRes misi daqveiTeba imdenad Sors
wavida, rom igi aq gamovida rogorc Worikanobis, diax, Worikanobis
partia. da ai aq moiyvanes erTi sabuTi... (Sengelaia: mogxvdaT gul
Si?) vis moxvdeba gulSi amas bolos gaigebT. mas, vinc avrcelebs am
Wors da ar grZnobs pasuxismgeblobas am Woris sigrZe-siganisas. Tqven
aq sTqviT, rom gansakuTrebuli razmi saWiro iyo Sinagan saqmeTa min
istrisaTvis misTvis, rom b. ramiSvils surda Seeqmna mowinaaRmdege
Zala saxalxo gvardiisaTvis, romelic mas ar uyvars da romelsac b.
ramiSvilTan cudi ganwyobileba aqvso. (soc.-dem.: provokaciaa!) me ar
vambob provokaciaze, isini amaze ufro Sors waviden. maTi daqveiTeba
mivida iqamde, rom aSkara WoriT gamoviden. me aq erT faqts mogaxsen
ebT. es iciT Tqven. es is faqtia, romlis mowame Tqvenc iyaviT. es aris
is, rom me imdenad kargi ganwyobileba mqonda am gvardiasTan, rom
saxalxo gvardia momxre iyo misi, rom me davrCeniliyav amave postze,
sadac me meqneboda is mWidro kontaqti masTan, romelic winad mqon
da. (soc.-dem.: marTalia!). es icis yvelam da me vimeoreb, is Worikan
obis partia, is daqveiTebisa da gaTaxsirebis partia, romelic dRes
aq gamovida, am dasabuTebas ver uaryofs. me vimeoreb, rom Tqven am
umaRles tribunidan warmosTqviT Wori. es faqtia.
magram exla gadavideT politikur mxareze. marTalia, politi
kurad gauwvrTnel xalxs ver mosTxovT codnas imisas, Tu ras niS
navs esa Tu is politikuri aqti, nabiji, romelic saWiro aris saxel
mwifosaTvis. magram Tu Tqven amis niWi ar SegwevT, daakvirdiT erT
garemoebas. Cven saerTod iseT pirobebSi vimyofebiT, rom dro ar
aris sxva saxelmwifos mdgomareobas SevexoT, magram mainc iZulebu
li var erTi faqti moviyvano. swored ase, rogorc Tqven, msjelobden
Tqveni amxanagebi Cven mezobel somxeTSi. iqac es sakiTxi idga, romel
zedac Tqven laparakobT. iq ambobdnen: ra saWiroa gansakuTrebuli
organizacia _ CvenSi yvela somexi icavs damoukideblobaso. iciT
ra moxda? da swored im dros, rodesac somxeTSi gamovidnen bolSe
vikebi da gailaSqres mTavrobis winaaRmdeg, mTavroba iZulebuli
iyo zomebi mieRo. erT depeSaSi ase iyo naTqvami: „Мы орiентируемся на
Рамишвили“-o. (l. Sengelaia: daSnakelebi!) isini somxebis daSnakele
bi arian, Tqven ki saqarTvelosi! me vambob, rom zogierTi wevri so
cialist-revoliucionerebis fraqciisa unda gaCumdes, amaze calke
gveqneba laparaki... (xmauroba) zogierTi Tqvengani mainc rom gaCum
des, ukeTesia...
diax, Tqven Tu marTla gamoqmedebT ara Worikanoba, ara ubralo
Jinianoba, aramed Segneba saxelmwifoebrivi interesebisa, unda geTq
520
vaT, rom gansakuTrebiT mas Semdeg, rac zogierT adgilas xdeba Cveni
damoukideblobis winaaRmdeg gamosvla, romelic dangrevas uqadis
Cvens saxelmwifos, saWiro iyo aseT organizaciis arseboba. magram
unda iTqvas, rom TqvenSi orjel ki ara, askec aris gadidebuli an
ti-saxelmwifoebrivi Segneba. da Cven, SevqmeniT iseTi pirobebi, rom
aseT gamosvlebs niadagi ar miscemoda da Tu Tqven gaqvT is saSuale
ba, rom aq sxedxarT da isvriT iseT frazebs, romlebic sinamdviles
ar Seefereba, swored im zomas miewereba, romelic miiRo mTavrobam
da kerZod Sinagan-saqmeTa ministrma. nu Tu Tqven fiqrobT, rom es
saWiro iyo wined, magram mas Semdeg rac zavi SevkariT ruseTTan,
mospobilia is elementebi, romlebic saqarTvelos damoukideblo
bis winaaRmdeg ibrZoden? (S. mesxiSvili: swored axla aris saWiro!)
uTxariT am saqarTvelos daSnakelebs, Tu marTlac Tqven gaqvT unari
politikur mdgomareobis dafasebisa, Tqven unda SeignoT saWiroeba
am organizaciis arsebobisa. magram Tqven ggoniaT, rom vinmes moina
direbT, Tqven monadirebul xalxs axali patroni, axali mesaidumle
gauCndeba. da me vambob, roca saxelmwifo saqmeebs vasruleb, arc six
aruli da arc mowyeniloba ar mipyrobs. me vasruleb Cems movaleobas
ise, rogorc SemiZlian, Tumc aSkarad unda vTqva, rom es meti mZime
movaleobaa. me vambob, rom gansakuTrebiT dRes aris saWiro aseT
organizaciis gaZliereba. ai, batonebo, saprogramo werili erTi
partiisa. amas swers mixa cxakaia, romelsac gulwrfelad vTvli, is
yovelTvis ambobs imas, rasac grZnobs. amaSi eWvi ar mepareba. am wer
ilSi aris laparaki im saorganizacio muSaobaze romelic komunis
turma partiam unda awarmovos CvenSi.
exeba ra Tavisi partiis moRvaweobis idealur gafarToebas,
mixa cxakaia swers: „maSin merwmuneT, SesaZlebelia egebis arasodes
dagvWirdes warsuli brZolis iaraRebi da umtkivneuloT gadavalT
mSromel xalxTaTvis erTad-erT saukeTeso saxelmwifo formaze, ro
melsac ewodeba sabWoTa Zala-ufleba“.
me ar vici ras ambobs Tqveni programa. roca dagWirdebaT ara 24
saaTSi, 2 wuTis ganmavlobaSi SeicvliT fronts, magram amas ver Caid
ens demokratia, is ver dasTmobs Tavis pozicias... (l. Sengelaia: ukve
dasTmo!) am ori wlis ganmavlobaSi Cven movspeT saSualebani Tqveni
daTmobisac ki. SevqmeniT iseTi mtkice mdgomareoba im ganapira kuT
xeebSi, sadac ruseTisaken icqireboden, rom es elementebi... (xmauro
ba). es icis lorTqifaniZem (xmauria. i. lorTqifaniZe: ministrs Wori
ar ekadreba!). maS, b. lorTqifaniZe, es tyuilia, rom Tqven muSaobdiT
im damoukideblebTan, romlebic Semdeg monawileobas iRebden saqar
Tvelos winaaRmdeg ajanyebaSi? amaze, Tqven Sesaxeb calke gveqneba
laparaki. Tu es tyuilia, gamodiT da daamtkiceT. (xma: Seni agentebi
xSirad gatyueben!). me yovelTvis ar vujeri agentebs. es faqtia, rom
Tqven dakavSirebuli iyaviT damoukideblebTan da maTTan erTad gsur
daT SegedginaT mTavroba. (xmauroba. xmebi: sabuTi?) amis sabuTi iciT
521
Tqvenc da icis afxazeTis warmomadgenlebmac. mas Semdeg, rac moxda ga
mosvla am damoukideblebisa Cveni respublikis winaaRmdeg, Tqven gaqvT
ufleba, rom aq gamoxvideT da ilaparakoT. (xma: soxumis demokratiam?)
amas is gamoZieba gamoaSkaravebs, romelic Tqveni amxanagis moRvaweoba
sac exeba. (xmebi: razmi? razmze ilaparake!). diax, is razmi, ar vambob um
Tavresi, magram aris erTi elementTagani, romelic yvela moRalateebs
da moqanaveebs imisda mixedviT, Tu saidan moqris sio, ebrZvis da maT wi
naaRmdeg iRebs Sesafer zomebs. da me vfiqrob, rom Tqveni gaboroteba
im garemoebas miewereba, romelzedac mogaxsenebT. aq amboben, rom razm
Si provokatorebi iricxebiano. sabuTi? (l. Sengelaia: Tqven TviTon
ganacxadeT tribunidan!). Cven is erTxelac ar gviTqvams, rom iq pro
vokatorebi arian, magram marTalia is, rom viciT rac keTdeba komu
nistur partiaSi. SeiZleba marTla iyos erTi ori kaci am razmSi iseTi
pirebi arian, romlebic Rirsni arian Tvisi daniSnulebisa da movaleo
bisa. es iciT Tqvenc da amazec zedmetia laparaki.
Tqven iciT, rom swored mas Semdeg, rac gamocxadda zavi sabWo
Ta ruseTTan, Cven dainteresebulni varT, rom mtkiced avasruloT am
zavis pirobebi. magram ar unda gvaviwydebodes is garemoeba, rom ase
Ti aris Cveni survili. Cven ara gvsurs ruseTis saqmeebSi CaverioT,
magram arian iseTi elementebi, romelnic cdiloben ucxo elementebi
Semoiyvanon aq da daamxon Cveni demokratiuli respublika. amisi niS
nebi aris ukve. amas amtkicebs is ukanaskneli oficialuri gancxade
ba, romelsac amoikiTxavdiT presaSi ramdenime dRis winad. es aSka
ra aris. amas amtkicebs is garemoeba, rom mraval adgilas cdiloben
ara legaluris gziT, aramed Zveli nacadi gziT, iaraRiT da sxva sa
SualebiT gamoiwvion arev-dareva da dascen Cveni respublika.
da aseT dros, rodesac gansakuTrebiT aris saWiro saqmianoba,
gveubnebian: dayareT far-xmali da iseTi mdgomareoba SeqmeniT, ro
gorc aris azerbeijanSi da somxeTSio. da Tqven ggoniaT, rom moi
poveba Tund erTi qarTveli mainc, me ar vlaparakob mmarTvel parti
aze, aramed saqarTvelos yvela moqalaqeebze, _ moipoveba Tund erTi
Segnebuli moqalaqe, romelic ityvis, wavarTvaT mTavrobas iaraRi,
mouspoT saSualeba brZolisa da amnairad gauadviloT moqmedeba am
elementebso? amas ityvis an aSkara provokatori, an ugunuri. amas
ityvis is xalxi, romelic angariSs ar aZlevs imas, Tu ras ityvis.
amitom, me mgonia, Cven vivliT im gziT, romliTac mivdiodiT
dRemdis da darwmunebuli var amas moiwonebs ara marto damfuZnebe
li kreba, aramed taSs daukravs mTeli saqarTvelos demokratia, rom
mtris iaraRs daupirdapiros sawinaaRmdego iaraRi. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b-n Sen
gelaias.
l. Sengelaia. (s.-r.) batonebo! rom sagangebo razmis moRvaweoba
aris uaryofiTi, me amaSi darwmunebuli viyav, magram mas Semdeg, rac
ori oratori movismine, me amaSi ufro davrwmundi.
522
aris ori gza, ori saSualeba daicvaT da gaamarTloT sagangebo
razmis arseboba.
Tu Tqven vaJkacebi xarT, unda sTqvaT, rom soc.-demokratiam das
tova demokratiis gza da gawyvita kavSiri socializmTan. es iqneboda
gulaxdili aRiareba. maSin Cven gvecodineboda visTan gvaqvs saqme, ma
Sin erTgvari azri eqneboda sagangebo razmis arsebobas.
aris meore gza. Tqven unda daamtkicoT, rom sagangebo razmi icavs
marTlac Tavisuflebas, rom uamrazmod revoliuciis monapovarT sa
frTxe moelis.
verc erTi pasuxismgebeli revoliucioneri ver ityvis, rom am
razmis moRvaweoba iyos mimarTuli aqeTken, rom is amtkicebdes CvenSi
Tavisuflebas da revoliucias. magram Tu aq mainc gamodian, es imitom,
rom JiniT undaT gaiyvanon es dekreti, raTa am axirebulma organi
zaciam kvlav iTareSos. me vici, rom am azrisani TqvenSiac bevrni arian
(saerTo xmauroba) da unda iyvnen kidec, Tu Tqveni partia ar dasadgo
mia gadagvarebis gzas, mxolod amis Tqmas aq sajarod ver bedaven!
gveubnebian, Cven gacilebiT uares mdgomareobaSi vimyofebiT,
vidre aqamdiso. Tu es asea, Tqven unda gamotydeT, Tqven unda aRiar
oT, rom ara gaqvT administratiuli aparati mowyobili da milicias
da jars ar SeuZlian daicvas saqarTvelo, rogorc gareSe ise Sinaur
mtrebisagan. aq gamosul oratorebma ver daamtkices, rom CvenSi dRes
uaresi mdgomareobaa (sams. dadiani adgilidan: maS Cven kargi mdgo
mareoba gvaqvs?). me ar vambob, rom gulze xelebi unda davikrifoT da
ar vizrunoT, amas an rogor ityvis Cveni kargi diplomatiis patroni,
magram SedarebiT, me vambob, Cveni mdgomareoba gacilebiT ukeTesi
unda iyos im oficialur gancxadebebis mixedviT, romliTac aq gamodi
an xolme Cveni ministrebi...
Tu winad ambobdnen, gansakuTrebuli razmi eqvsi TviT imoqmedebso,
ra moxda dRes? Tqven xom ambobdiT: yvelaferi gavakeTeTo. da Tu dRes
Cveni mdgomareoba uaresia, maSin sCans Tqven atyuebdiT demokratias,
damfuZnebel krebas da amitom pasuxi unda agoT xalxis winaSe.
sagangebo razms hqvian kontr-revoliuciis, spekuliaciis, Zarcva-
glejis winaaRmdeg mebrZoli razmi. da marTlac, Tu ki is Cven mogva
Sorebs kontr-revoliucias, Tu SeaCerebs spekuliacias da mospobs
Zarcva-glejas, gana iqneba iseTi kaci, romelic am razmis winaaRmdegi
gamova?! magram sityva sxvaa da saqme sxva.
rogorc Tqven brZanebT, am razmma unda ebrZolos kontr-revoli
ucias da me minda SevekiTxo soc.-demokratias, ar gecinebaT rodesac
ambobT, rom am razmma unda ebrZolos kontr-revoliuciaso? mere vin
aris es kontr-revoliucionerebi? me vambob, dRes saqarTveloSi kon
trrevoliucioneri Tu aris vinme, es aris Tqveni partia soc.-demokra
tia. aiReT Tundac Tqveni agraruli reforma. didi vai vaglaxis Sem
deg Tqven miwebis konfiskacia moaxdineT, da Semdeg es miwebi glexebze
gayideT. gana SeiZleba, rom socialisturma partiam miwebi gayidos
523
glexobaze? amaze socialistur wreebSi arc SeiZleba laparaki da
amitomac iyo, rom wereTeli ambobda evropaSi glexobas Svid-Svidi
desiatina miwa gadaveciTo, man ver sTqva, Sercxva eTqva glexebs miwa
mivyidoT, (sicili) Tqven xom burJuaziis saqmes akeTebT da rogor
SeebrZolebiT kontr-revoliucias?! CvenSi garda aTiode burJua
spekuliantisa, yvela spekuliantebi Tqveni wridan arian. Tqveni orga
nizaciebi, TviTmmarTvelobani, erobebi, saministroebi sistematiurad
spekuliacias ewevian. aiReT Tundac samxedro-saministro, romelmac
40 maneTad Saqari iyida da Semdeg 500 maneTad gayida. Tu seriozulad
fiqrobT, rom unda SeebrZolon soc.-demokratias, romelic am spekuli
acias meTaurobs, Tu Tqven amas CaidenT, maSin mxars dagiWerT, TqvenTan
viqnebiT da moviTxovT udidesi razmis Sedgenas. magram amas ver izamT,
radgan Tqven unda gailaSqroT Tqveni Tavis winaaRmdeg, es ki SeuZle
belia. igive unda iTqvas carcva glejaze, Tu carcva-gleja aris sadme,
es iq, sadac Tqven xarT saqmis baton-patroni. (xmauroba). b. CxikviSvils
gaukvirda, rogor Tu saxalxo gvardiaze da jarze laparakoben, isi
ni Sinaur saqmeebSi ar ereviano. es marTali ar aris. gvardia da jari
xSirad, sistematiurad, rodesac es social-demokratias dasWirdeba,
erevian Sinaur saqmeebSi. da am mxriv araviTar uloRikoba Cems sityva
Si ar yofila! aq sTqves, Tqven gindaT gauadviloT gza bolSevikebso
da yovelTvis ruseTisaken giWiravT Tvalio. me mgonia, es iseT dabal
xarisxis demagogia aris, romelzedac vrclad SeCereba zedmetad mi
maCnia. Cven ara erTxel sityviT da saqmiT dagvimtkicebia, Tu rogor
uyurebT saqarTvelos damoukideblobas da rogor vicavT mas. magram
Cven gvinda, rom damoukidebelni viyoT agreTve yovelTvis TviTnebo
bisagan da Cven vebrZviT am razmis TviTnebobas, radgan igi amaxinjebs
am damoukideblobas, aZulebs mas mSromel xalxs! rac Seexeba ruseTTan
ltolvas, es morigi Woria. Cven Tqvenze win davaarseT calke partia,
Tqvenze win SevqmeniT sakuTari organizacia saqarTvelos damoukide
blobis niadagze. Cven viswrafiT iqiT, sadac iqneba WeSmariti revoli
ucionuri demokratia.
me gamigia, rom b. ramiSvili Tavis partiaSi magrad ariso, magram
mas Semdeg, rac mis damcvelebad aq gamodian mxolod bb. CxikviSvilebi
da Tevzaiebi, eWvi mepareba, rom misi pozicia partiaSi magari iyos! me
vsTqvi: boroti enebi amboben, rom gvardias b. ramiSvili ar uyvarso. b.
ramiSvilma es ver gaabaTila, Tumca am faqts Zlier daawva. b. ramiSvi
lis gamosvlam damarwmuna savsebiT, rom is, rac me TuobiT vsTqvi, savse
biT marTali yofila! Tu pilpili ar giWamia, piri raT gewviso _ naT
qvamia. yovelive is, rac b. ramiSvilma aq brZana soxumis Sesaxeb, sruli
siyalbea da Wori. roca soxumis olqSi arCevnebi iwyeboda, man maSin ga
nacxada: Tqveni amxanagebi iq gamosvlebs awyobeno! maSin es efeqtisTvis,
saarCevno fandebisaTvis iyo naTqvami, magram es nomeri maSin ar gavida.
ar vici amis Tqma exla raRaT dasWirda, roca arCevnebi ukve gaTavda
maTi damarcxebiT! Tu Tqven damarcxdiT soxumis olqSi, es imitom, rom
524
Tqveni politika iq iseTi saSineli iyo, rogorc yvelgan da saqmeebi so
xumis olqSi swored maSin air-dairia, roca b. ramiSvili mas ewvia. rac
Seexeba egred-wodebul damoukidebelTa jgufTan kavSirs, me vacxadeb,
rom sruli siyalbe da demagogiaa is, rac b. ramiSvilma sTqva, araferi
amis msgavsi ar yofila. Tu b-ni ramiSvili moiyvans sabuTs, rom Cven am
xanagebs kavSiri qondaT damoukideblebTan, me garwmunebT Cemi fraqci
is saxeliT, rom aseT amxanags dauyovnebliv gamovricxavT partiidan.
soxumSi bevria ukmayofilo swored Tqveni politikiT. SeiZleba meqa
nikurad moxdes ise, rom romelime sxva jgufTan erTad avswioT xeli,
mere ras niSnavs es? mxolod Tqvens siglaxes! b. ramiSvilma sTqva: 24
saaTSi fronts SeicvliTo. amazea naTqvami: Cemi Sen giTxari, guli
mogikalio! frontis SecvlaSi Tqven vin SegedrebaT? Tqven ar iyaviT,
lenins da bolSevikebs kontr-revoliucionerebs uwodebdiT da exla
ki swerT, rom TqvenTan socializmisTvis vibrZolebTo?
1918 wels, Tqvenma meTaurma Jordaniam, glexTa yrilobaze moxsen
eba gaakeTa da sTqva, rom erovnul saxelmwifos Seqmna burJuaziuli,
reaqcionuri saqmeao da erTi wlis Semdeg ki TviTon Seudga burJua
ziul saxelmwifos Senebas. (xmebi: ra SuaSia es?). im SuaSia, rom Tqven
araviTari loRika da principebi ara gaqvT da amis Semdeg gana gaqvT
ufleba Cven gvikiJinoT, rom Cven fronts vicvliT? (xmebi: razmis Ses
axeb ilaparakeT!) razmis Sesaxebac mogaxsenebT. SeiZleba Cven fronti
SevicvaloT Tu ki amas demokratiis interesebi moiTxovs, magram ise
ki ar SevicvliT, rom ewinaaRmdegebodes Cvens partiebs da xalxis in
teresebs. frontis uprincipoT Secvla Tqven gCveviaT. aq brZanebs
gansakuTrebul razmis moRvaweobis Sesaxeb, ai, me mogiyvanT faqtebs
misi moRvaweobidan. es ecodineba b. l. naTaZesac, romelic yovelT
vis Relavs. „erToba“-Si, ama wlis 88 nomerSi, sweria „aRmaSfoTebeli
SemTxveva“ (xma: „erTobaSi“ sweria?!). diax, sul erTia, Tqvenda samarcx
vinoT Tqven iZulebulni xarT, rom aseTi aRmaSfoTebeli faqtebi aR
niSnoT xolme. aq sweria Semdegi ambavi: (kiTxulobs). Tqvenive amxan
agebi amboben, rom ubralo saqmeze vlaparakobdiT, movida agenti da
dagviWirao. Tqveni azri iseTi yofila, rom azrTa gacvla-gamocvla
SeuZlebeli aris ara marto CvenTvis, Tqveni amxanagebisaTvisac. aq
xels aweren muSebi. es iseTi faqtia, romlis uaryofa ar SegiZlianT.
(v. juReli: ras amtkicebs es?) es imas amtkicebs, rom uwesoba da TviT
neboba aris gamefebuli gansakuTrebiT sagangebo razmSi da miliciaSi,
romlis Sefebi arian ramiSvili da CxikviSvili.
aq b. ramiSvilma erTi axirebuli sabuTi wamoayena: Turme daS
nakelebi amboben: „Мы орiентируемся на Рамишвили“, is miaCnia b. ramiSvils
sasiqadulod. movaxseneb b. ministrs, rom am mxriT daSnakelebi marto
ni ar arian, denikinelebic ase amboben: „Мы орiентируемся на Рамишвили“.
batonebo, daSnakelebma Tqven gajobes, Tundac imiT, rom maT iseTi
teritoria miiRes, rac ar qondaT da Tqven ki dakargeT isic, rac gqon
daT. ai, gansxvaveba Tqvensa da daSnakelebs Soris. b. ramiSvils ux
525
aria _ bolSevikebis legalizacia moxda da isini xmebs wagarTmeveno.
am arCevnebSi Cven miviReT 40 aTasi xma da Tu yvela eseni bolSevikebi
arian, es TqvenTvis saxarbielo ar aris. es imas moaswavebs, rom CvenSi
bolSevikebs niadagi qoniaT. Tqven xom yovelTvis imas amtkicebdiT,
rom bolSevikebs niadagi ara aqvTo! rac Seexeba Cvens partias, mis da
sustebas, Tamamad SemiZlia mogaxsenoT, b. ramiSvilo, rom Tqveni si
xaruli naadrevia?
Tavmjdomare. sityvis msurveli aravinaa. gadavdivarT muxlobriv
ganxilvaze. (muxlobriv ganxilvis Semdeg dekreti miRebul iqna da ga
daeca saredaqcio komisias).
sityva ekuTvnis b-on gomarTels.
526
li krebisa Tveze mets ganTavisuflebas Txoulobs, maSin damfuZnebeli
krebis plenumi aris saWiro. me kenWs uyri. vin aris winaaRmdegi, rom
gvazavas gancxadeba iyos dakmayofilebuli? miRebulia. exla gTxovT
moisminoT Semdegi sxdomis dRis wesrigi.
mdivani (kiTxulobs).
Tavmjdomare. sxdoma daxuruli gaxlavT.
sxdoma 2 saaT. da 20 w. ixureba.
527
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdameeqvse sxdoma
(26)
dRiuri wesrigi.
529
6. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa _ samxedro uw
yebis Statis damatebisa da cvlilebis Sesaxeb.
7. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa _ samsaxuris
vadis gadidebisa saswavleblad mcire gundebSi swavla damTavrebul
jariskacTaTvis.
8. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa saxalxo gvar
diis Statis damatebisa da cvlilebis Sesaxeb.
9. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa _ samoqalaqo
samarTlis warmoebis wesdebis zogierTi muxlis Secvlis Sesaxeb.
10. dekreti _ samusulmano saqarTvelos skolebis Sesanaxad
gaweul xarjebis dasafaravad 2.230.500 man. gadadebisa.
11. dekreti _ saxelmwifo dawesebulebaTa Sesanaxad 1920-1921 sa
biujeto wlis angariSSi saTanado Tanxis gadadebisa.
12. dekreti _ WiaTuris Sav qvaze (marganeci) samunicipalo safu
Ti gadasaxadis SemoRebisa.
Tavmjdomare. Semosuli gaxlavT winadadeba dRis wesrigi Se
icvalos Semdegnairad: me-6 sakiTxad wavides me-10 sakiTxi, me-7
sakiTxad _ damateba da danarCeni wavides ucvlelad. vin aris wi
naaRmdegi am winadadebisa? aravin. dRis wesrigi miRebulia. saboloo
teqstebs ganxilul dekretebisas mogaxsenebT qr. SaraSiZis asuli.
qr. SaraSiZis asuli (kiTxulobs saboloo teqstebs, romlebsac
damfuZnebeli kreba ucvlelad iRebs).
530
rom damf. krebam es xarjebi gaiRos. es udris sul 2.230.500 maneTs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis meore momxsenebels b-n giorgaZes
grigols.
gr. giorgaZe. (s.-d.) safinanso komisiam ganixila jami, romelic
Sin.-saqmeTa ministrma gamoiTxova. saministrom miiRo es jami, magram
survili gamosTqva, rom is saqme unda Cabardes ganaTlebis saminis
tros, romelic ganaTlebis xelmZRvanelia respublikaSi da es iqna
cxovrebaSi gatarebuli.
Tavmjdomare. l. naTaZes ekuTvnis sityva.
l. naTaZe. Cvenma komisiamac swored ageTi azri gamosTqva. saW
iroa swavla-ganaTlebis saqme damorCildes swavla-ganaTlebis samin
istros, garda amisa, unda ganvacxado, rom es skolebi eqvemdebareba
Sinagan-saq. saministros, imitom, rom saqvelmoqmedo sazogadoeba,
romlis gankargulebaSi iyo es sakiTxi, eqvemdebareba Sin.-saq. samin
istros. amitom gamovida es Seusabamoba, rom Sin.-saq. saministros
abaria skolebis saqme. rasakvirvelia swavla-ganaTlebis saqme abaria
ganaTlebis ministrs da mzrunvelobac masze masve unda ekuTvnodes.
Tavmjdomare. vinaidan es dekreti saCqaroa, amitom saboloo te
qstebi dResve mogxsendebaT. Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis
gr. giorgaZes.
531
finansTa saministroSi, rogorc safinanso komisias aqvs cnoba, muSao
ba swarmoebs imis Sesaxeb, rom biujeti droze iqnas Sedgenili yve
la uwyebisaTvis. dRevandel pirobebSi ki aucileblad saWiroa war
modgenili nusxa miiRoT. safinanso komisiis dadgenilebiT, romelic
eTanxmeba mTavrobis dadgenilebas, es dekreti Semovida damf. kreba
Si da saf. saministro Suamdgomlobs damf. kr. winaSe, rom es dekreti,
rom gadaidvas 3 Tvis ganmavlobaSi, ori miliardi man., miRebul iqnas.
Tavmjdomare. sityvas vin inebebs? aravin. vin aris winaaRmdegi mux
lobriv ganxilvaze gadasvlisa? gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze.
giorgaZe (kiTxulobs muxlobrivad).
Tavmjdomare. 1-l muxlSi gaxlavT Semosuli Sesworeba soc.-dem.
fraqciis saxeliT: „garda am xarjebisa mieces Sin.-saq. saministros de
peSaTa saagentos xarjebis dasafaravad TveSi 200.000 man., xolo sami
TvisaTvis 600.000 maneTi“. vin aris winaaRmdegi am Sesworebisa? ara
vin. miRebulia. Semdegi muxli. (kiTxulobs). Semdegi muxli da mTeli
dekreti miRebul iqna Tanaxmad gr. giorgaZisa (s.-d.), n. imnaiSvilisa
(s.-d.), z. gurulisa (s.-d.) da m. rusias (s.-d.) moxsenebisa. damf. krebis
mier miRebul iqna meore muxlobrivi ganxilva dRiur wesrigis 6, 7, 8
da muxlebSi aRniSnul sakanonmdeblo aqtebisa.
saboloo teqstebis miRebis Semdeg sxdoma ixureba naSuadRevis 2. s.
532
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdameSvide sxdoma
(27)
S i n a a r s i:
1. saboloo teqstebi.
2. proeqti ratifikaciisa _ saqarTvelos da azerbaijanis res
publikebis mTavrobaTa Soris dadebuli sazavo xelSekrulebisa.
533
dRiuri wesrigi:
534
iv. gomarTeli (kiTxulobs saboloo teqsts kanonisa _ samsaxuris
vadis gadidebisa samoswavlo mcire gundebSi swavla-damTavrebul
jariskacTaTvis).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? saboloo
teqsti miRebulia. gTxovT moaxsenoT Semdegi.
iv. gomarTeli (kiTxulobs saboloo teqsts kanonisa _ samoqalaqo
samarTlis warmoebis wesdebis zogierTi muxlis Secvlis Sesaxeb).
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdegi? saboloo
teqsti miRebulia. Semdeg sakiTxs fircxalaiSvili mogaxsenebT.
i. fircxalaiSvili (kiTxulobs sapyrobileTa damcvel razmis
Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis kanon-proeqts. muxlobriv
ganxilvis Semdeg miRebul iqmna ucvlelad).
Tavmjdomare. Semdeg sakiTxsac fircxalaiSvili mogaxsenebT.
i. fircxalaiSvili (kiTxulobs tfilisis sasamarTlo palatis
Statis damatebis kanon-proeqts. kanon-proeqti muxlobriv ganxil
vis Semdeg miRebul iqmna ucvlelad).
Tavmjdomare. Semdeg sakiTxs isev fircxalaiSvili mogaxsenebT.
i. fircxalaiSvili (kiTxulobs sapatimroTa saqmis umaRlesi
debulebis damtkicebis kanon-proeqts, romelic muxlobriv ganxil
vis Semdeg miRebul iqmna ucvlelad.
535
2. proeqti ratifikaciisa saqarTvelos da
aderbaijanis respublikebis mTavrobaTa Soris
dadebul sazavo xelSekrulebisa.
536
aRniSnuli aris mTeli rigi punqtebisa, sadac unda gaiaron neitra
lurma zonam da romelsac ar unda gamoscildes azerbaijanis jarebi.
aq mxolod SeiZleba iyos azerbaijanis samoqalaqo administracia.
amas garda yaraiazi, romlis Sesaxeb usafuZvloT gvedaveboda Cve
ni mezobeli, an kidev misi moqalaqeni, faqtiurad isakuTreben mas, da
agreTve siRnaRis mazraSi eldaris veli, romelsac faqtiurad Cveni
mopirdapire flobda, xelSekrulebis ZaliT orive Cveni teritori
is udavo nawili rCeba. sityvis gagrZeleba saWiro ar iqneba imisT
vis rom daumato, rom amieridan mainc unda moispos is araloialuri
dava, romelic wamoyofda Tavs drogamoSvebiT azerbaijanis mTavro
bis mxriv, dava yofil tfilisis guberniis ama Tu im kuTxis Sesaxeb, _
rasakvirvelia amas, erTxel da samudamod eReba bolo.
darCa erTi sakiTxi Riad, gadauWrelad: es aris zaqaTalis, sain
gilos sakiTxi. Tqven mogexsenebaT, rom zaqaTalis olqi, saingilo,
Seadgenda da Seadgens saqarTvelos ganuyofel nawils, rogorc
istoriulad, ise ekonomiurad. mas arseboba ar SeuZlian saqarTve
los gareT, swored es zaqaTali iyo sadaod darCenili. ruseTTan xe
lSekrulebis ZaliT moskovis mTavrobam icno Cveni sruli ufleba am
olqze da igi Semodis saqarTvelos teritoriaSi, Semdeg, rogorc
mogexsenebaT, iyo dadebuli damatebiTi xelSekruleba ruseTTan da
exeboda ara zaqaTalis olqs mTlianaT, aramed zogierT adgils olq
isas, romlis Sesaxeb SeiZleba yofiliyo dava. rogorc Cven mogvax
senes komisiaSi Cvenma delegatebma, zaqaTalis Sesaxeb dava yofila
aseTi: azerbaijanis delegatebi amtkicebden Turme, rom ruseTTan
12 maiss dadebul damatebiT xelSekrulebis ZaliT sadavod gamxdara
TiTqos mTeli zaqaTalis olqi. 12 maisis damatebiT xelSekrulebaSi,
muxli pirveli, aris naTqvami, rom dava im adgilebze (мѣстности), ro
melic mdebareobs saqarTvelos da azerbaijanis sazRvarze da zaqa
Talis olqSi, gadaecema Sereul komisias, Semdgars saqarTvelos da
azerbaijanis ricxviT Tanaswor warmomadgenelTagan; am komisias
Tavmjdomareobs moskovis mTavrobis warmomadgeneli. ai, sworeT,
delegacia azerbaijanisa moiTxovda, rom Tanaxmad am damatebiT xe
lSekrulebisa, es sakiTxi Riad dagvetovebina da gadagveca gadasaW
relad Sereul komisiisaTvis. Cveni delegacia amaSi daeTanxma da
es sCans am xelSekrulebidan. iq aris naTqvami, rom dava exeboda or
sakiTxs: erTi aris formaluri _ ganmarteba ZiriTad da damatebi
Ti xelSekrulebisa ruseTTan, da meore arsebiTi. me mivaqcev Tqvens
yuradRebas pirvel sakiTxs: delegatebi ver SeTanxmden xelSekrule
baTa ganmartebis sakiTxSi, vis SeuZlian ganmartos isini? rasakvir
velia, imaT, vinc dadva, e. i. moskovis da saqarTvelos mTavrobebs.
es winaswari sakiTxi aris CvenTvis uaRresi sakiTxi, Cven vfiqrobT,
rom moskovis mTavroba ar gadauxvevs mis mier 7 maiss dadebul xe
lSekrulebas, romlis me-4-e muxli zaqaTalis olqs kategoriulad
miakuTvnebs saqarTvelos. rac Seexeba damatebiT xelSekrulebas, es
537
Seexeba mxolod zogierT adgilebs, punqtebs saqarTvelos da azer
baijanis sazRvrebze.
dasasrul unda mogaxsenoT, rom azerbaijanidan rusis bolSe
vikebma zaqaTalaSi Seiyvanes jaris nawilebi, raic aRkrZaluli iyo
11 ivnisis dadebul xelSekrulebiT. Cven mxolod dagvrCenia mtkice
imedi gamovTqvaT, rom Cveni mTavroba rac SeiZleba Cqara bolos
mouRebs am uwesobas.
rac Seexeba xelSekrulebis ekonomiur pirobebs, unda mogaxse
noT, rom es pirobebi unda daiweros axlo momavalSi, da maT safuZ
vlad unda daedos erTmaneTis uaRresad xelis Sewyobis principi.
Cven gvqonda azerbaijanidan satranzito xelSekruleba, romelic
ZalaSi ar rCeba da amitom mis magier unda daidvas axali. manamdisin
ki wesdeba Tavisufali tranziti. Tavisufal tranzits gulisxmobda
gauqmebuli xelSekrulebac. garda amisa, CvenTvis hqonda didi mniSvn
eloba im sakiTxs, Tu ra bedi eweoda Cvens qonebas azerbaijanSi. Tqven
mogexsenebaT, rom Cven saxelmwifos didi Rirebulebis qoneba darCa
iq, da Cveni delegaciac mis dabrunebas moiTxovda.
xelSekrulebaSi aris muxli, sadac naTqvamia, rom rogorc azer
baijani, ise saqarTvelo valdebulia daubrunos meores is qoneba,
romelic ekuTvnoda saxelmwifos, sazogado dawesebulebas, TviTm
marTvelobebs, kooperativebs.
Cven gvainteresebda agreTve sakiTxi Cveni moqalaqeTa piradi
svebedi da maTi qonebisa. xelSekrulebis ZaliT es qonebac anazRaure
buli unda iqnas da Cvens moqalaqeT eZlevaT ufleba samSobloSi dab
runebisa.
politikuri mxare am xelSekrulebisa mdgomareobs imaSi, rom
Cven vcnobT urTierT damoukideblobas, suverenobas, rasac CvenTvis
aqvs ueWvelad mniSvneloba.
ra Tqma unda, Tqven dagebadebaT kiTxva, visTan gvaqvs saqme, vis
SeukariT es piroba? gvaqvs saqme damoukidebel saxelmwifosTan? ro
gorc xelSekrulebidan sCans, Cveni mopirdapire Tavis Tavs damou
kidebel saxelmwifos eZaxis da hkravs zavs, rogorc aseTi. Cven Cvenis
mxriv SegviZlian ganvacxadoT mxolod is, rom azerbaijanis xalxis
damoukideblobas, mis Tavisuflebas, suverenobas, saqarTvelo ro
gorc winad, ise momavalSi didi simpatiiT ucqeris. da rodesac Cven
Soris damyardeba mSvidobianoba, saqarTvelo, rogorc winad, ise mo
mavalSic daumtkicebs mas, rom is marTlac mxars dauWers mis damou
kideblobas da Tavisuflebas.
am xelSekrulebaSi naTqvamia, rom Cven erTi-meoris saqmeebSi ar
unda vereodeT. ramdenadac Cven Caketilni ar varT am darbazSi da
vRebulobT cnobebs, azerbaijanSi marTlac ar unda iyos am mxriv yve
laferi rigze. rac Seexeba saqarTvelos, dRidan misi damoukideblo
bis gamocxadebisa, misi politikis RerZi sxvis saqmeebSi Caurevloba
iyo da arc sxvas aZlevda is uflebas mis saqmeebSi garevisa. am poli
538
tikas Cven vawarmoebdiT da vawarmoebT, amis Tavdebi aris Cveni xalxi,
Cveni demokratia, romlis winaSe pasuxismgebelni varT.
ai, saerTod Sinaarsi xelSekrulebisa, romlis miRebas da dam
tkicebas gTxovT sagareo komisiis saxeliT.
rasakvirvelia, ar SeiZleba iTqvas, rom es xelSekruleba mTlad
damakmayofilebelia, gansakuTrebiT imiT, rac me zaqaTalis olqis
Sesaxeb mogaxseneT, romlis sazRvrebis sakiTxi RiaT rCeba. magram
nu viviwyebT imas, rom Cven, rogorc demokratiuli saxelmwifo, ve
ridebiT sisxlis daqcevas iq, sadac cotaodeni imedi mainc aris, rom
usisxlod mogvardeba saqme, da Cven ki imedi gvaqvs, rom usisxlod
mogvardeba swored zaqaTalis sakiTxi Cvenda sasargeblod. amisaTvis
saWiroa mTavrobis energiuli nabijebi. me amave dros unda ganvacxa
do, rom keTilmezobluri ganwyobileba CvenTvis did Rirebulebas
warmoadgens. Cven viciT, Tu ra gavlena aqvs erTi respublikis svebeds
meore respublikaze amier-kavkasiaSi, mTlad kavkasiaSi.
Cven angariSs uwevT, rogorc awmyos, ise axlo momavals, gvaqvs
perspeqtivebi da amitom mowadinebuli varT mSvidobianobis gziT
davicvaT Cveni xalxis saarsebo interesebi, Tumca aqve unda ganvacxa
do isic, rom Cven ar gaurbivarT iaraRiT xelSi Tavdacvas, roca amas
aucilebloba moiTxovs. imedi gvaqvs, rom Cvens nabijs, moqmedebas Cve
ni mezobeli daafasebs, daafasebs im garemoebas, rom Cven bolomdis
ar visargebleT am omis SedegebiT, ar visargebleT mezoblis, Sei
Zleba iTqvas, kritikuli mdgomareobiT; Cven gavixseneT xvalindeli
dRec, is rom Cven mezoblebi varT da gvinda Tu ar gvinda erTi meoris
gverdiT unda vicxovroT. Cven imedi gvaqvs, rom azerbaijanis xalxi
adre Tu gvian amaRldeba Cveni xalxis am Segnebis donemde. (taSi).
a. asaTiani. (er.-dem.) batonebo! 12 ivnisis xelSekrulebiT srul
deba is omi, romelic Cven Tavs mogvaxvia mezobelma azerbaijanis re
spublikam. am sami wlis ganmavlobaSi Cven mravali omi gadavitaneT,
magram Zvirad Tu iyo iseTi omi, romelsac aseTi erTsulovnoba ga
moewvios Cvens xalxSi. es SemTxveviTi movlena ar aris. am oms didi
arsebiTi mizani hqonda Cveni erisaTvis da amiT aixsneba is, rom mTeli
xalxi fexze dadga, rogorc ki Cvenma mezobelma saxelmwifom daarR
via mezobluri ganwyobileba da Cveni teritoriis sazRvrebSi Semoi
Wra. Tqven gaxsovT is sxdoma, romelic damfuZnebelma krebam gamarTa
am omis dawyebisas. mTavrobis Tavmjdomaris sityva savsebiT gamoxat
avda im erTsulovan aRfrTovanebas, romelic Seiqmna qarTvel xalx
Si. yvela grZnobda, rom es omi ar iyo is Cveulebrivi Setakebebi,
romlebic mravlad gadagvixdia am sami wlis ganmavlobaSi. mezobel
respublikis sazRvrebSi SemoWrili iyo ruseTis wiTeli armia da
faqtiurad swored am rusis jarTan unda gvqonoda Cven omi. damou
kideblobis dasacavad mTeli eri fexze dadga da dRes bedniereba
gvaqvs Cven ganvacxadoT, rom Cvenma xalxma savsebiT daicva Tavisi da
moukidebloba, Tavisi Tavisufleba. araCveulebrivi erovnuli erT
539
sulovneba gamowveuli iyo imiT, rom qarTveli xalxi instiqtiurad
grZnobda, rom mas aRmosavleTis sazRvari Ria aqvs, rom aseT mdgo
mareobaSi sruliad ar aris uzrunvelyofili misi saxelmwifoebrivi
arseboba, rom yovel momentSi mosalodnelia ucxo Zalis SemoWra
Cvens respublikaSi da rom eris realuri interesi moiTxovs, rom es
sazRvari aRmosavleTis mxriv aRdgenili iyos. am erovnuli instinq
tiT aRWurvili eri erTsulovnad Semokriba Tavis mTavrobis garSe
mo, saucxood Catarda mobilizacia. erma gaiRo yovelive, rac ki saW
iro iyo am omisaTvis da Cvenma saxelovanma jarma da gvardiam Cvens
winaaRmdeg gamolaSqrebuli Zalebi sastikad daamarcxa.
am gamarjvebis Sedegi aris is xelSekruleba, romelic dRes mTav
robam warmoudgina damfuZnebel krebas dasadastureblad. am xe
lSekrulebam unda uzrunvelyos zavi Cvensa da azerbaijans Soris. am
xelSekrulebiT unda mixweul iqnes is gardauvali interesi, romelic
asuldgmulebda Cvens ers am omSi. da Tu erTsulovani iyo qarTveli
eri am omis warmoebaSi _ ar iqneba is erTsulovani am xelSekrulebis
dafasebaSi. kidev ganmeorda Zveli ambebi _ rodesac qarTvel laSqars
saucxovod Seusrulebia Tavisi davaleba, mteri gaunadgurebia, ma
gram diplomatiur Secdomebs sruliad gaubaTilebia misi gamar
jveba. ase iyo TiTqmis yvela Cvens omebSi. aseve iyo somxeTTan omis
drosac, rodesac saqarTvelos mxedrobam mteri sastikad daamarcxa,
xolo Cvenma diplomatiam iseTi zavi Sehkra, rom Cveni saxelmwifoe
brivi mdgomareoba aramc Tu ar umjobesdeboda, aramed gacilebiT
uaresi xdeboda. TiTqmis amave suraTs vxedavT Cven azerbaijanis omis
dros. es omi Cven ZaliT mogvaxvies Tavs, magram ra daiwyo is, mas Ta
visi bunebrivi mizani gauCnda. aRmosavleTis karebi Ria gvqonda da
amitom Cven mtkice sazRvari unda dagvedva aRmosavleTiT. magram am
oms kidev sxva mizanic hqonda. Tqven gaxsovT valiko juRelis sityva
am omis Sesaxeb, man sTqva, rom am omiT Cven udides politikur miznebs
vaRwevTo. saWiroa, rom evropam sabolood gamoarkvios Cveni saxe,
darwmundes imaSi, rom Cven savsebiT CamovSordiT ruseTs, rom yovel
gvari kavSiri gavwyviteT mis politikasTan, rom Cven araviTari na
Tesaoba, arc ideiuri, arc fizikuri ara gvaqvs am saxelmwifosTano.
am ommao _ ganacxada juRelma _ unda daumtkicos evropas, rom Cven
masTan varT da misi SemweobiT gvinda davicvaT Cveni arseboba. ai es
meore politikuri mxare am omisa, romelic ara nakleb sayuradRebo
iyo Cveni erovnuli interesebisaTvis.
omi daiwyo Cveni survilis winaaRmdeg da dasrulda Cveni gamar
jvebiT. 12 ivniss zavic Seikra. mwuxarebiT unda aRvniSno, rom im xe
lSekrulebiT, romelic 12 ivniss daiwera, Cven ver mivaRwieT verc
erT im mizans, romelic am omma dagvisaxa. zedmetia imaze laparaki,
rom Cven savsebiT aRgvedgina is istoriuli sazRvrebi, romelic saW
iro aris saqarTvelos saxelmwifoebrivi arsebobis uzrunvelsayo
fad. es sazRvrebi SemTxveviT ar Seqmnila. is Sedegia mraval sauku
540
neTa istoriisa. da sanam Cven mtkiced ar davebjinebiT am sazRvrebs,
manam Cveni arseboba mudmiv xifaTisagan uzrunvelyofili ar iqneba.
udavo aris, Cemi azriT, is, rom Tu saqarTvelos sazRvrebi darCa im
mdgomareobaSi, rogoric aris dRes, Tu aseT gaSlil mindorze iqna
es sazRvari, Tu Cven davrCiT imave administratiul sazRvrebSi, ro
melic Seqmnili iyo mxolod xelovnurad _ Cven gagviWirdeba Cveni
sazRvrebis dacva da Cveni saxelmwifo da misi deda-qalaqi mudmiv xi
faTSi iqneba. istoriam mravali sabuTi mogvca imis, rom Tu odesme
Cven dagvikargavs is sazRvrebi, romelic istoriulma ganviTarebam
Seqmna, Tu odesme dagvikargavs yazaxi da hereTi, _ Cven ver Segvinar
Cunebia tfilisi da ver dagvicavs Cveni damoukidebloba. me mgonia
aseT istoriul faqts ar SeiZleba angariSi ar gauwios erma da misma
mTavrobam. da rodesac aris saSualeba aseTi sazRvrebis, Tu savsebiT
ara _ nawilobriv mainc, gamosworebisa _ yovlad Seuwynarebelia,
rom raime mosazrebiT, gansakuTrebiT SeuZlebeli aris iseTi guma
niuri mosazrebiT, romliTac Cven xSirad vxelmZRvanelobT, _ uary
ofil iqmnas aseTi gegma. xelSekrulebiT gansazRvruli sazRvrebi
sruliad xelovnuri aris. ori patara mTis aRmosavleTis kalTebi _
ai TiTqmis mTeli is monapovari, romelic mogvca teritorialurad
am omma. danarCenSi daculi aris savsebiT sruliad miuRebeli, ara
saxelmwifoebrivi da xelovnuri administratiuli mijna.
rasakvirvelia ar aris saxelmwifoebrivi sazRvari. igi xelovnu
raT iqna Seqmnili maSin, rodesac azerbaijani, Cven da mTeli kavkasia
erT saxelmwifoSi Sediodnen. mas araviTari arc geografiuli, arc
strategiuli da arc ekonomiuri gamarTleba ara aqvs. da TavisTavad
cxadia, es sazRvrebi ar darCeba ucvlelad: an Cven unda gaviwioT da
kidev am sazRvrebs iqiT da davamyaroT Cveni sazRvrebi, iq sadac mt
kvris xeoba viwrovdeba mdinare alsanis da yazaxis mTebiT da mdin
are alaznis xeobiT, an Cven unda davkargoT is sazRvrebic, romelic
dRes Cven gvaqvs da daviwioT dasavleT tfilisisaken. magram am xe
lSekrulebaSi, rogorc yvela xelSekrulebaSi, garda teritorial
uri interesisa Caqsovili aris kidev sxva interesebic: am omma didi
msxverpli moiTxova, didi zarali miayena qarTvel ers, Znelia misi
raodenobis gansazRvra; is miliardebiT ganisazRvreba, erT naxevar
miliards yovel SemTxvevaSi aRemateba, Tu miviRebT mxedvelobaSi im
qonebas, romelic Cven am oms movaxmareT da agreTve im zarals, rome
lic naxa qarTvelma erma amdeni mSromeli xalxis gacdeniT. da ra mi
viReT Cven? anazRaurebuli aris es omiT gamowveuli zarali Tu ara?
rasakvirvelia, SeiZleba Zneli iyo, rom Cven savsebiT agvenazRaurebia
es zarali, magram nawilobrivadac ki, sul mcire samagierosac ar vRe
bulobT da es omi, romelic gamowveul iqmna mezoblis mier, romel
Siac Cven araviTari brali ar migviZRvis, romelic ZaliT mogvaxvies
Tavs _ omi sruliad Cveni gamarjvebiT gaTavda da Cven ver SevsZeliT
rom es zarali nawilobriv mainc agvenazRaurebia.
541
omiT gamowveulma zaralmac Tqveni Wiri waiRos. sazavo xelSek
ruleba momavlisTvisac ver gvicavs ekonomiuri dazianebisagan azer
baijanis mxriv. bevrs Cvens moqalaqes azerbaijanSi uZrav-moZravi
qoneba aqvs. es Cveni nacionaluri simdidre dids xifaTs ganicdis im
socialistur politikis gamo, romelic azerbaijanSi myardeba. azer
baijanma uaryo is safuZveli, romelzedac damyarebulia Cveni saxel
mwifoebrivi arseboba. is sruliad auqmebs kerZo sakuTrebas da amiT
azianebs im Cven moqalaqeTa interesebs, romelTac raime simdidre aqvs
azerbaijanSi. xelSekrulebiT Cven ar varT uzrunvelyofilni, rom
am xarjs agvinazRaurebs, marTalia am SemTxvevaSi azerbaijani Cven
gvayenebs iseT pirobebSi, im mdgomareobaSi, rogorc sxva saxelmwifos
qveSevrdomebs, magram es sanugeSo ar aris CvenTvis. Cven unda veZioT
iseve azerbaijanis zarali, romelsac miayenebs Cvens qveSevrdomebs iq
gamefebuli politika, rogorc amas moaxdenda qveSevrdomi sxva saxel
mwifosi. me vfiqrob, rom araviTari garantia ar aris imisaTvis, rom
Cveni qveSevrdomebi iq did zarals ar naxaven, maSasadame ekonomiurad
Cveni interesebi ar aris uzrunvelyofili am xelSekrulebiT. iq Sei
Zleba gamoacxadon socializacia yovel simdidrisa da azaralon Cveni
qveSevrdomebi da Cven maTi dacvis saSualeba gvaqvs. am xelSekrulebis
nakli kidev amiT ar ganisazRvreba, TanaxmaT me-6 muxlisa _ zaqaTalis
sakiTxi gadauWreli rCeba. me vfiqrob, rom aramc Tu gadauWreli rCe
ba, aramed gacilebiT ufro cud mdgomareobaSia, vidre omamdis iyo.
es teritoria Cveni saxelmwifos udavo nawili azerbaijans ukavia, ma
gram qarTveli eri darwmunebulia, rom am teritorias male daubrun
debiT ama Tu im gziT. am JamaT, am xelSekrulebis TanaxmaT TiTqmis ga
monaxuli aris gza zaqaTalis dasabruneblad, magram es gza aramc Tu
saxifaToa, aramed aris pirdapir uimedo CvenTvis. TanaxmaT me-6 mux
lisa zaqaTalis sakiTxi unda gadaiWras arbitraJis wesiT, arbitri
am sadavo sakiTxis iqneba ruseTi. me mgonia aq SeiZleba uaresi form
is gamoZebna sadavo sakiTxis gadaWraSi, vidre es aris. didi optimis
ti unda viyoT, Tu vifiqrebT, rom es arbitri am sakiTxs gadasWris
Cvens sasargebloT, azerbaijani faqtiurad igive ruseTia. es TiTqmis
saxelmwifo erTeulia da es sadavo sakiTxi man unda gadasWras. Cveni
mopirdapire mxare gavxadeT arbitri sadavo sakiTxis gadasaWrelad,
Tavis Tavad cxadia, Tu Cven sxva gza ar gamovnaxeT, Tu Cven ver gam
ovZebneT raime saSualeba, rom es muxli Secvlili iqnas, cxadia rom
zaqaTalis sakiTxi Cven sazaralod gadawydeba.
kidev ufro Seuwynarebelia is sakiTxi formalurad, rasac am
SemTxvevaSi mcire mniSvneloba ara aqvs. es xelSekruleba gamomdinare
obs ruseTTan dadebul xelSekrulebidan. me vfiqrob, rom es sruli
ad Seuwynarebeli movlena aris. ruseTTan dadebuli xelSekruleba
aras gziT, ra mxriTac unda aiRoT, aras gziT ar aris saerTaSoriso
xasiaTis xelSekruleba. es aris partiuli xelSekruleba, partiuli
piroba da Cven mas ar vicnobT. SeuZlebelia, rom raime iuridiuli
542
saerTaSoriso aqtebi gamomdinareobdes am dokumentebidan. arsebiT
ad ruseTTan dadebulma egred-wodebulma xelSekrulebam erTsulo
vani uaryofiTi damokidebuleba gamoiwvia qarTvel sazogadoebaSi
da gansakuTrebiT am zaqaTalis sakiTxis gamo. cxadia, rom azerbai
janTan sadao sakiTxebi, _ Tu ki es xelSekruleba iqna cnobili mis
safuZvlaT, gadawydeba swored ise, rogorc es azerbaijans surs da
gacilebiT ufro glaxa mdgomareobaSi CavardebiT, vidre azerbai
janTan omis winaT viyaviT, radganac faqtiurad azerbaijans ukavia
zaqaTalis mxare da amasTanave misi uflebrivi dasakuTrebisaTvisac
swored saimedo pirobebi SevqmeniT. am rigad batonebo, didma gamar
jvebam, romelic naxa qarTvelma erma, am omSi ar mogvca ase Tu ise da
makmayofilebeli xelSekruleba, aramed rCeba TiTqmis savsebiT Zveli
mdgomareoba, mcired zogan uaryofiTi xasiaTis cvlileba. Cvensa da
azerbaijans Soris ar aris gaSlili sazRvrebi. is rac aris moyvani
li aq, sazRvrebaT ar CaiTvleba da sabolood isic ar aris garkveu
li neitralur zonaT da sabolood ar aris gadaWrili am zonis bedi.
da maSasadame, arsebiTad dava am sazRvrebis Sesaxeb isev ucvlelad
rCeba. am gvarad omi Seswyda, sazao xelSekruleba TiTqos daiwera,
magram faqtiurad zavi ar gvaqvs Cven: am sazao molaparakebis dros
isic ki ver movaxerxeT, rom xelSekrulebis saxiT Segvecvala is mdgo
mareoba, romelic Seiqmna azerbaijanSi sabWoTa mTavrobis gamocxa
debis Semdgom im nawilSi, romelic Cvens arsebobas emuqreba. azerbai
jani avsilia ruseTis jarebiT. ai sworeT am jarTan gvqonda Cven omi.
maTi ricxvi sruliad ara Cveulebrivia patara saxelmwifosaTvis. es
ricxvi sruliad ar aris saWiro maTTvis, rom uzrunvelyofili iqnas
azerbaijanSi sabWoTa mTavrobis arseboba da Tavis Tavad, cxadia,
rom rodesac aseTi didi Zalebi ikrifeba mezobel saxelmwofoSi, aqvs
uTuod agresiuli xasiaTi da mimarTuli aris mezoblis winaaRmdeg.
amitom CvenTvis aucilebel pirobaT unda yofiliyo dasmuli moTxov
nileba, rom azerbaijanSi mraval ricxovani ucxo laSqari ar darCe
niliyo. amas garda saWiro aris nabijebis gadadgma amisaTvis, rom am
xelSekrulebidan ama Tu im saxiT gaqarwylebul iqnas is muxlebi, ro
melic aSkaraT azianebs Cven damoukidebel saxelmwifos ucxoTa Tval
Si. moskovis mTavroba politikas savsebiT gadatrialebas upirebs.
is lamobs mogvwyvitos evropasTan da dagvabrunos ruseTisaken. 12
ivnisis xelSekruleba kidev agrZelebs am xazs. amitom, batonebo, es
xelSekrulebebi, erTi ufro metad, da meore ufro naklebad qarTvel
sazogadoebaSi TanagrZnobas ver moipovebs. igi didi sixaruliT Sexv
da omis dasasruls, magram roca igi iRebs did zarals, Rvris sisxls,
xalxi unda xedavdes realur sargeblobas am gamarjvebidan. momaval
Si mainc unda iyos qarTveli xalxi uzrunvelyofili aseT movlenebi
sagan. agreTve is mezoblebic, romlebic maxvils iReben Cven winaaRm
deg, unda xedavden, rom ukve maT bedi ar gauRimebs da damarcxdebiT,
an, amis Sedegebi mZime tvirTad daawveba maT.
543
ara imperialistur miznebiT, aramed eris realur interesebiT
aris gamowveuli Cveni xalxis survili, rom omis damnaSaveni sasti
kad iqmnen dasjilni da erma daibrunos is zarali, romelic man am
omis dros naxa. es samwuxarod daviwyebul iyo somxebTan omis drosac
da aseve moxda azerbaijanTan zavis Sekvrisas. aq bevri ram SeiZleba
iTqvas gasamarTlebeli. sxva pirobebs ver mivaRebinebdiT mowinaaRm
degeebs, rom Tu amas ar davTanxmdebodiT, gveloda xangrZlivi da
friad saxifaTo omi, magram vfiqrobT, rom mdgomareobis arsebiTad
dafaseba ar badebs aseT eWvebs da Cveni rwmeniT, im pirobebSi, romel
Siac viyaviT, saSualeba gvqonda, rom ufro sapatio xelSekruleba
dagvedo azerbaijanTan. yovelive amis gamo, Cemis azriT, damfuZnebe
li kreba gamosTqvams kmayofilebas imis gamo, rom Cvenma saxelovanma
laSqarma brwyinvaleT daasrula is omi, romelic Cvenma mezobelma
muxanaTurad agvitexa da agreTve gamosTqvams ukmayofilebas, rom
omSi gamarjvebuli saqarTvelos teritorialuri, ekonomiuri da
politikuri interesebi 12 ivnisis xelSekrulebiT sruliad ar aris
uzrunvelyofili.
Tavmjdomare. Tanaxmad reglamentisa, radgan exla ori saaTia,
unda gadavideT SekiTxvaze, magram winadadeba aris, rom ganvagrZoT
msjeloba ratifikaciis Sesaxeb. winaaRmdegi aravin aris? miRebulia.
sityva ekuTvnis samson fircxalavas.
samson fircxalava. moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno! Cvens
winaSe warmodgenili xelSekruleba saqarTvelos da azerbaijanis
respublikebs Soris dadebuli, ueWvelia, friad mniSvnelovani aqtia
Cvens saxelmwifoebriv cxovrebaSi. misi mniSvneloba ar amoiwureba
marto formaluris SinaarsiT, rom sisxlis Rvra SeaCera da mSvido
bianoba Camoagdo. arc amiT ganisazRvreba kidev, rom asea Tu ise erT
nairs gamoxatulebas aZlevs Cvensa da azerbaijanis urTierTobas, igi
aucilebel gavlenas axdens Cveni respublikis saerTo politikaze da
Cveni valia, fxizlad CaukvirdeT mis azrs, yoveli wvrilmani gaviT
valiswinoT, mosalodneli Sedegebi kargad avswonoT da gavzomoT,
da ise SeufardoT Cveni moqmedeba am xelSekrulebas, rom odnavad ar
Seiryes safuZvelebi Cveni damoukideblobisa da rac SeiZleba ukeTe
sad visargebloT yoveli misi debulebiT Cveni mdgomareobis gasaum
jobeseblad.
yovlis uwinares unda mivaqcioT damfuZnebeli krebis yuradReba
im garemoebas, rom warmodgenili xelSekruleba ver swyvets im sad
ao sateritorio sakiTxs, romelic Cvensa da azerbaijans Soris ar
sebobs. marTalia zogierTi sazRvari sasurvelad aris Seswavlili
da am mxriv uTuod warmatebaa mopovebuli, magram _ rac umTavresia
_ saqarTvelos bunebrivi nawilis saingilos saqme sadaoT rCeba da
dausruleblad.
azerbaijanis omma Cvens saxelmwifos auracxeli xarji da zarali
moayena. didZali saxelmwifo qoneba dagvrCa azerbaijanSi da udide
544
si nawili veRar dagvibrundeba. marTalia miviRebT sasyidels, magram
kargad mogexsenebaT, rom dRes fuliT anazRaureba zogi qonebisa
yovlad mouxerxebelia, radgan am qonebas sasyidlad versad iSovniT.
es miT ufro samZimoa, rom omis sawarmoeblad, Tavdacvis mosawyobad
mravali milioni fuli dagvexarja, raic Cvens isedac gaWirvebuls
ekonomiurs mdgomareobas kidev ufro arTulebs. Cvens xalxs mZime
uRlad daawva kiserze milion naxevris Tu metis sruliad umizezo
da usargeblo xarji.
amisaTvis SeiZleba amdeni yuradReba ar migveqcia, rom xe
lSekrulebas marTla zavi, mkvidri da mtkice mSvidobianoba moeta
na CvenTvis. magram samwuxarod es araa. is neitraluri zonebi, rom
lebic moxsenebulia xelSekrulebaSi, naTlad mowmoben imas, rom Cveni
zavi cudi zavia da xelSekruleba ver amyarebs im garkveul keTilme
zoblur urTierTobas saqarTvelosa da azerbaijans Soris, romelic
ase saWiroa da Zvirfasi orive respublikisaTvis.
Cven yovelTvis imas vambobdiT, rom amier-kavkasiaSi TiToeuli
respublikis keTildReoba gadajaWvulia mezobel respublikaTa
keTildReobaze da Tu romelisame maTganis damoukideblobas sa
frTxe moelis, es damRupvelia yvelasaTvis. aqstafaSi dadebuli xe
lSekrulebiT Cven ar vcdilvarT, gagvewminda azerbaijani im poli
tikur-erovnul gaurkvevlobisagan, romelSiac dRes imyofeba Cveni
mezobeli. ar viciT, azerbaijanis respublika dRes damoukidebeli
saxelmwifoa, Tu Semadgeneli nawilia sabWoTa ruseTisa.
vin laparakobs azerbaijanis saxeliT, azerbaijanis xalxi, Tu
ruseTis rwmunebulebi?
saerTod, rogorc moskovis xelSekrulebas, ise aqstafis xe
lSekrulebas ruseTis orientaciisaken mivyevarT, ruseTis gavlenis
fargalSi gvamwyvdevs, ruseTis da saqarTvelos politikurs daax
lovebas uwyobs xels. da kargad unda gvaxsovdes, rom arc erTi saxel
mwifos politikuri gavlena araa Cveni erovnebisaTvis, Cveni saxelm
wifoebrivobisaTvis ise saxifaTo da damRupveli, rogorc ruseTis
gavlena. Cvens axlad fexadgmul Tavisuflebas, Cveni Semoqmedebis
daubrkolebliv ganviTarebas, Cvens kulturul-ekonomiurs warmate
bas aucileblad esaWiroeba, rom rac SeiZleba srulebiT avicdinoT,
rac SeiZleba naklebi iyos CvenSi ruseTis politikuri gavlena. Tu es
gavlena gaZlierda, carieli sityva darCeba Cveni Tavisufleba, unay
ofo iqneba Cveni suverenoba.
dasasrul unda aRvniSnoT kidev didi nakli warmodgenili xe
lSekrulebisa: aqstafis xelSekrulebis meeqvse muxli zaqaTalis
sakiTxisaTvis emyareba moskovis xelSekrulebas, romelic jer ar
ganuxilavs, ar daudasturebia qarTveli xalxis uzenaess dawese
bulebas, damfuZnebel krebas, es ueWveli Selaxvaa damfuZnebeli kre
bis uflebisa, es yovlad miuRebelia demokratiul saxelmwifoSi da
amieridan msgavsi ram ar unda ganmeordes. Cveni Zala Cveni demokra
545
tizmia, es saanbano debulebaa, amisaTvis sityvis gagrZeleba metia da
dids mwuxarebas gamovsTqvamT, rom mTavrobam daiviwya es elementa
ruli moTxovnileba.
aseTia mokled Cveni dakvirvebiT is defeqtebi, romlebic axasi
aTeben azerbaijanTan dadebul xelSekrulebas, magram miuxedavad
amisa, Cveni fraqcia, fraqcia socialist-federalistebisa ar uar
hyofs xelSekrulebis dadebiTs mxares da mniSvnelobas. viTvalis
winebT Cvens saerTo mdgomareobas, saerTo kriziss, romelic dRes
gamefebulia irgvliv. viTvaliswinebT imas, rom rogoric unda iyos,
rogoris gamarjvebiTac unda damTavrdes, gamanadgurebelia xalxis
cxovrebis, rom CvenTvis umjobesia ara iaraRiT, aramed mSvidobianis
molaparakebiT gadavswyvitoT mezoblebTan yoveli sadavo sakiTxi,
rom zavi sazogadod, kerZod azerbaijanTan CvenTvis mudam Zvirfasi
iyo da aris, _ amitom vadasturebT warmodgenils xelSekrulebas da
gamovsTqvamT imeds, rom mTavroba ganagrZobs muSaobas Cveni da azer
baijanis urTierTobis gasaumjobeseblad da Seecdeba mSvidobianis
gziT gamoasworos xelSekrulebis nakli da kerZod daubrunos saqa
rTvelos ZaliT waglejili saingilo.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs baton l.
Sengelaias.
l. Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno! saqa
rTvelos demokratiis, qarTveli eris cxovrebaSi am mokle droSi
didi mniSvnelobis ambebi moxda. maT Soris yuradRebas ipyrobs zavi
sabWoTa ruseTTan, omi da zavi azerbaijanTan da mdgomareobis gar
Tuleba baTomis olqSi. azerbaijanTan saqarTvelos mSromel xalxs
omi ar undoda, Cven gvinda viqonioT keTilmezobluri ganwyobileba
ruseTTan, xolo ubaTumod cxovreba Cven ar SegviZlian. amitom aris,
rom es sami sakiTxi yvelaze ufro mwvaved sdgas Cven win. Tu es sakiTx
ebi gadawyda samarTlianad, ise rogorc amas moiTxovs saqarTvelos
demokratiis interesebi, maSin saqarTvelos mSromel xalxs miecema
obieqturi SesaZlebloba gaSalos frTebi, mas miecema farTo gasaqa
ni. mxolod Tu es ase ar moxda, SesaZlebelia Cveni damoukidebloba
iseve udReo gamodges, rogorc azerbaijanis damoukidebloba. ba
tonebo! am sakiTxebis gadawyvetiT samudamod unda ganmtkicdes Cveni
damoukidebloba, unda moxdes Cveni damoukideblobis, Cveni terito
riis gamijvnis saboloo redaqcia. Cven erTxel ukve davdeT azerbai
janTan xelSekruleba, davdeT uomrad. dRes meore xelSekruleba
davdeT imave mezobelTan omis Semdeg. am or xelSekrulebaTa Soris
kidev aris mniSvnelovani gansxvaveba. maSin Cven saqme gvqonda Cveu
lebriv azerbaijanTan, romelic xelSekrulebis dadebis Semdeg Cveni
mokavSire gaxda. dRes Cven saqme gvaqvs komunistur azerbaijanTan, ma
gram Tu es axali azerbaijani aris, marTladac axali komunisturi, is
unda gaxdes ufro saimedo mokavSire da megobari, vidre Zveli azer
baijani iyo, vinaidan namdvil komunistur respublikas saqarTvelos
546
demokratiul respublikasTan samtro da saomari araferi ar unda
hqondes. (veSapeli: es dagvimtkices!). Tavidanve Cvensa da azerbaijans
Soris omi daiwyo da swarmoebda ucnaur pirobebSi. Cven viciT, rom
azerbaijans damoukideblaT CvenTan omis warmoeba ar SeeZlo. imave
dros Cven zavi SevkariT ruseTTan. omi mainc swarmoebda ruseTis
nivTier da texnikur saSvalebaTa daxmarebiT. dRes azerbaijanTan
oms bolo eReba, zavis pirobebi ukve warmodgenilia. Cveni fraqcia
Rebulobs am zavs, vinaidan Cven ar gvinda omi aravisTan da miT umetes
komunistur saxelmwifoebTan. Cven vRebulobT am xelSekrulebas, Cven
araferi dagvikargavs, Cven SegviZlia SevkraT namdvili demokrati
uli zavi. Cven SevinarCuneT is, rac gvqonda omis dawyebamde, sxvisas
Cven ar moviTxovT. xelSekrulebas aqvs mniSvnelovani defeqtebic,
aseTia meaTe da meTerTmete muxlebi. ramdenadac aq aris lapara
ki, rom Cveni qveyana ar gadaiqces bazad im ZalebisaTvis, romelnic
miznad isaxaven azerbaijanis damxobas. eseTive movaleoba aqvs da
kisrebuli meore mxaresac. ase, rom es misaRebia, magram ramdenad am
muxlebis gageba SeiZleba ise, TiTqos is iyos emigraciis winaaRmdeg,
imdenad es muxlebi miuRebelia. Semdeg zaqaTalis sazRvrebis sakiTxi
unda gadawydes arbitraJis saSualebiT da super-arbitra unda iyos
susti, amis sawinaaRmdego Cven araferi gvaqvs. Cven gvwams, rom ruseTi
gansakuTrebiT mas Semdeg, rac man icno, aRiara Cveni damoukideblo
ba, is ar gadadgams iseT nabijs, romelic Cveni respublikis saarse
bo interesebis winaaRmdeg iqneba, miT umetes, rom Cveni pretenziebi
savsebiT samarTliania. magram ar SeiZleba ar avRniSnoT is garemoeba,
rom super-arbitrad dainteresebuli mxaris mowveva ar mowmobs Cvens
did diplomatebs da politikur simwifes. xelSekrulebaSi aris moy
vanili erTi muxli im xelSekrulebidan, romelic Cven davdeviT ru
seTTan. es miuRebelia. Cven damoukidebeli saxelmwifo varT da Tu
azerbaijanic damoukidebelia, ra SuaSia aq is xelSekruleba, romel
ic Cven davdeT mesame saxelmwifosTan?! azerbaijanma, rogorc ruseT
ma, icno Cveni damoukidebloba. es didi pliusia, amiT Cveni damou
kideblobis mtrebs kovzi nacarSi CauvardaT, Cveni damoukidebloba
yvelam icno. rasakvirvelia, es ar niSnavs imas, rom Cven gulze xelebi
davikrifoT. SesaZlebelia, Cven ufro meti brZola dagvWirdes Cveni
damoukideblobisaTvis. magram Cven gvrwams, rom Tavisufal damou
kidebeli saqarTvelo dasZlevs yovel-gvar dabrkolebebs da bolos
da bolos gamarjvebuli gamova, vinaidan Cven sicocxle gvwyurian,
vinaidan Cven gvrwams Cveni qveynis, Cveni xalxis momavali! (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. gr.
veSapels.
gr. veSapeli. batonebo! 12 ivnisis sazavo xelSekrulebam daasru
la Cveni omi azerbaijanTan.
Cven gvqonda omi socialistur rusul azerbaijanTan. sanam azer
baijanSi iyo damoukidebeli, erovnuli Zala-uflebis patroni mTav
547
roba, musavaturi mTavroba, manam azerbaijanTan Cven omi ar gvqonia.
magram sakmarisi iyo azerbaijanSi egred wodebuli gumetis partiis,
romelic aq saqarTveloSi aris aRzrdili da romlis nawilsac didi
gavlen aqvs exlac borCalos mazraSi, moRalateobiT ruseTi Ses
uliyo, rom mas azerbaijanis socialisturi respublikis piriT omi
gamoecxadebia CvenTvis. aseve amkvidrebden asi wlis winad ruseTis
Zala-uflebas rusi generlebi.
ruseTis Sesvla azerbaijanSi iyo naZaladevi da arsebiTad
udrida mis dapyrobas. es garemoeba azerbaijanis delegaciis Tavmj
domarem protestis saxiT oficialurad auwya ucxo qveynebis diplo
matiur misiebs.
ruseTi Semovida baqoSi aprilis 27 da ukve 4 maiss misi jari foi
los xidTan iyo. es iyo meTerTmete armia.
damaxasiaTebelia is, rom Cven ar SegviZlian vinugeSoT Tavi imiT,
TiTqos moskovis mTavrobas am omSi wili ar udevs. imitom, rom Ci
Cerins oficialurad SeekiTxnen, magram b. CiCerins, Tumca mas uyvars
notebis gzavna, aqamdis pasuxi ver moucia. albad imitom, rom damakmay
ofilebeli pasuxis gacema imaze, ratom gvebrZvis meTerTmete armia,
CiCerins, Tundac moskovis zavis Semdeg, ar SeuZlian.
SeiZleba iTqvas, rom ruseTs erTgvari strategiuli gegma hqon
da saqarTveloSi Semosasvlelad, erTi gza aris gza soWidan, magram,
sanam Sav zRvaze batonobs inglisis floti, iqidan Semosvla Znelia.
rac Seexeba meore gzas, darials, aq Tundac arc erTi mokavSire ar
gvyavdes, ruseTis jars yovelTvis gauZneldeba CvenSi Semosvla.
amitom ruseTi wamovida im gziT, romelic ufro xelsayreli iyo
misTvis strategiuli mosazrebiT.
mizani omisa iyo orgvari: erTi strategiuli, samxedro. tfili
sis dasacavi karebi aris Zveli Samqoris raioni, romelic warmoadgens
mtkvris yvelaze ufro viwro alags. aq iyo yovelTvis gamagrebuli
saqarTvelo an TiTon, an misi vasalebis saSualebiT, rom uzrunvelyo
fili hqonda tfilisis bedi. aq SegveZlia mxolod strategiulad uz
runvelyofili viyoT da Cveni sazRvrebis sakiTxi gadavWraT.
iyo meore _ politikuri mizani. azerbaijanidan im ucxo Zalis
gandevna, romelmac, Tundac socialisturi azerbaijanis respublik
is formiT, magram mainc ruseTze damokidebuli provincia Seqmna ami
er-kavkasiaSi, baqos raionSi.
SemiZlia vTqva, rom omis dawyebisas aseTi miznebi maincdamainc ar
yofila. Zalian fantastiuri xalxia mmarTvel wreebSi: gaz. „erToba“,
magal., pirdapir swerda, rom pirveli mizani, _ aRedgina kavkasia da
is roli, romelic Cven istoriisagan Zalauneburad dagvekisra, saqa
rTvelos interesebis uzrunvelyofa da amave dros Cveni mezobeli
saxelmwifoebis uzrunvelyofa ucxo saxelmwifos Zalebisagan, ruse
Tisa da osmaleTisagan _ es misia unda Segvesrulebina. SeiZleba amaSi
iyos erTgvari gegemoniis misia, magram omis msvleloba iseTi iyo, rom
548
sxvanairi zavi ar iyo mosalodneli. es iyo Cveulebrivi _ ar vityvi
qarTveluri _ SeiZleba iTqvas, menSevikuri omis warmoeba. TavSi gvx
vdeboda wilad patara krizisi, Semdeg krizisis daZleva, gamarjveba
da Semdeg gaCereba. es aris Sabloni im omebisa, romlis warmoeba ux
deba soc.-demokratiul mTavrobas saqarTveloSi. krizisis daZlevisa
da gamarjvebis Semdeg SeCereba xdeba yovelTvis mesame Zalis xaTriT.
somxeTTan omis dros es iyo inglisis xaTriT, exla ki es moxda ruseT
Tan, an ukeT rom vsTqvaT moskovTan dadebul xelSekrulebis xaTris
gamo. moskovis xelSekrulebis dadebis Semdeg SeiZleba Cvens mTav
robas daekarga perspeqtivebi, Seikra zavi swored maSin, roca Cvenma
jarma gadasWra brZola rusebTan da SeiZleboda win wasvla. es moxda
daaxloebiT kidev maSin, roca azerbaijanma daiwyo ajanyeba ruseTis
winaaRmdeg da ganjaSi amboxebam ifeTqa. maSin Sewyda Cveni operacia.
Cveni politika unda yofiliyo ara ruseTis zavis loialobis
politika, aramed iseTi, rogorsac, ai Tu gnebavT, dRes poloneTi
adgas: gamarjveba da Semdeg zavi! Tavis-Tavad cxadia, es rom ganjis
ajanyebis Semdeg yofiliyo, fantazia ar iqneba vTqvaT, rom Cveni
politikuri da strategiuli mizani miRweuli iqneboda.
agreTve TviT droebiTi zavi, romelic daido samxedro moq
medebis SeCerebis Semdeg _ iyo Zalian originaluri da araCveule
brivi. Cveni generaluri Stabi acxadebda, rom azerbaijanis parla
mentiorebi moiTxovden, rogorc droebiTi zavis pirobebs, rom Cven
dagvetovebina is poziciebi, romelebic Cven gvekava omis dawyebis
win. generaluri Stabi, romelsac unda qondes udidesi avtoriteti
da pasuxismgebloba, Tavis deklaraciaSi acxadebda, rom es umagali
To moTxovnileba aris istoriaSi, rom igi miuRebelia da Cven mier
kategoriulad uaryofili unda iqneso. magram es ase ar moxda. Cven
es pirobebi miviReT da davixieT. mxolod, generalur Stabs meore
deklaracia ar dauweria, amboben, rom am araCveulebriv zavs qonda
Tavisi gamarTlebao; is, rom am zavisaTvis xeli ar mogvewera _ maSin
xelaxla unda dagvewyo brZola wiTel xidTan. aq ufro politikur
organizacias qonda gadamwyveti mniSvneloba, vidre saxelmwifo
pirebsa da mTavar sardals. isini ukan daxevis winaaRmdegni yofilan
da es funqcia Seusrulebia gvardias, ufro politikur organizacias
vinem wminda strategiuls (gegeWkori: mTavarsardals qonda mindo
bili es?). Sedegi aseTi omis warmoebisa aris es zavi. da piradaT vi
tyvi, rom im pirobebSi, ra pirobebSiac omi swarmoebda da droebiTi
zavi Seikra, ukeTesi zavis dadeba Cvens delegacias ar SeeZlo. ua
misoT Cven mogvixdeboda axali brZolis dawyeba foilosa da wiTel
xidTan. SeiZleba iTqvas, rom zavma Cven mogvca is, rac winaT gvqonda
cota odeni SesworebiT, Tu SeiZleba iTqvas, statusi. da am statusiT
arc politikuri da arc strategiuli mizani miRweuli ar aris, daax
loebiT, ramdenime versis momatebas im raionebSi, romlebzedac ga
dis sazRvari, gadamwyveti mniSvneloba ara aqvs. (gegeWkori: zone
549
bi?). rac Seexeba zonebs, Tu davemyarebiT administratiul princips
_ gansakuTrebiT wiTel xidTan, romelic iyo tfilisis guberniaSi _
strategiuli mizani ar aris miRweuli. piriqiT, tfiliss ganjis mx
riv, moelis mudmivi safrTxe da Tu mTavrobas unda igi uzrunvely
ofili iyos yovelgvari moulodneli Semosevisagan _ Cven tfilisi
unda CavayenoT pirvel xarisxovan cixis mdgomareobaSi; sxvanairaT
tfilisis uzrunvelyofa ar SeiZleba.
meore mxriT, saingilo am zavma Cven ver mogvca, Tumca diplo
matiiT, ruseTTan dadebuli xelSekrulebiT, TiTqo iyo mocemuli.
rac Seexeba strategil operacias, misi dakaveba Zalian advili iyo.
marto qiziyisa, da saerTod, kaxeTis xalxis suliskveTeba iyo sakmari
si, rom zaqaTalis sakiTxi Cvenda sasargeblod gadawyvetiliyo. TviT
kaxeTis meTaurobiT SeiZleboda saingilos dakaveba, gansakuTrebiT
maSin, roca ganjis ajanyebis Semdeg _ ajanyeba moxda zaqaTalaSi. am
xelSekrulebis meeqvse muxli yvelaze ufro miuRebelia CvenTvis,
sxva muxlebze arafris Tqma ar SeiZleba. rac Seexeba me-6 muxls, aq
aris erTi garemoeba, yovlaT miuRebeli, imitom, rom es muxli eyrd
noba ruseTTan dadebul xelSekrulebas, romlis ratifikacia jer ar
momxdara, Tumca es Sedis rogorc ruseTis, ise Cvens konstituciaSi.
es miuRebelia da meores mxriv, miuRebelia isic, rom arbitri zavis
sakiTxSi ruseTis xelSia, rodesac azerbaijani warmoadgens ruseTis
oficialur mokavSires da faqtiurad mis provincias. miuRebelia,
rom ruseTi iyos arbitri Tavis sakuTar saqmeSi. ai am me-6 muxlis
gamo Cven xelSekrulebis winaaRmdeg mivcemT xmas.
axla unda mogaxsenoT Sesaxeb perspeqtivisa. es aris meore zavi
bolSevikur saxelmwifosTan. bolSevikebis zavis Sefaseba advilia
imitom, rom TviT bolSevikebi arasodes ar arian Zalian dainterese
bulni am sakiTxSi. isini amboben, rom maTTan zavis dadeba aris erTi,
an ori dRis Sesvenebis saqme. amitom Cven unda miviRoT zomebi, rom
es xelSekruleba ar darCes iseTi, rogoric brestis xelSekrule
ba gamodga. bolSevikebma ukve daamtkices Tavis magaliTebiT, ram
denad SegviZlia davendoT zavs an ruseTTan, an azerbaijanTan. am
zavis Semdeg iyo is, rom oseTma CrdiloeT oseTis karnaxiT ajanyeba
mogviwyo.zavis Semdeg iyo isic, rom CiCerinma qemal-faSasTan Se
TanxmebiT mogvwyvites im baTumsa da mis olqs, romelic urataZes
misca da romelic urataZeze winad kidev imave qemal-faSas dauTmo.
exla ar gasula ramdenime dRe azerbaijanis zavis Semdeg, magram
ruseTma da TaTrebma gviCvenes, ramdenad saimedo aris maTTan zavi:
xelSekrulebaSi amboben, rom arc erTi samxedro nawili ar SeiZle
ba Seyvanil iqnes zaqaTalaSio da rusebma swored am zavis Semdeg
Seiyvanes zaqaTalaSi jari. am jaris Stabis ufrosi yofila swored
is piri, romelic azerbaijanma da ruseTma daniSnes sakontrolo
komisiaSi da romelsac davalebuli hqonda ar SeeSva iq arc Cveni da
arc maTi jari.
550
saerTod gadawyvetiT SeiZleba iTqvas, rom azerbaijanis sax
iT naxevrad Semogvertya yofili ruseTis imperia. Tu is ganagrZobs
Setevas somxeTze, maSin dgeba sakiTxi proteqtoratis Sesaxeb, rom
lis gamo aris kidec molaparakeba ruseTsa da erevans Soris. amas
mowmobs CiCerinis ukanaskneli nota, romelic eubneba, rom ruseTi
laparakobs daxmarebis Sesaxeb, romelic unda aRmouCinos somxeTso.
es niSnavs erTgvar proteqtorats, rac mSvidobianobas arRvevs.
Cven unda movikrifoT mTeli Cveni energia da davayenoT sakiTxi
Cveni damoukideblobisa ruseTTan. Tavis-Tavad cxadia, rom Cven
ruseTisagan kargs arafers veliT da aravin gvZuls ise, aq Semosul
ucxo saxelmwifoebTan SedarebiT, rogorc ruseTi, imitom, rom ara
vis ar vZulvarT Cven ise, rogorc ruseTs. erTad-erTi gza aris kavSi
ri evropasTan, romlis interesebic aris aziaSi. dRes-dReobiT unda
veZioT kavSiri inglisisa. es kavSiri unda ganvamtkicoT da rac Sei
Zleba mtkice unda iyos es kavSiri, rogorc samxedro, ise politiku
ri, ise ekonomiuri, rom am gziT ruseTis pretenziebs Tavi davaxwioT.
Tavmjdomare. sityva b. Tevzaias ekuTvnis.
v. Tevzaia. (s.-d.) batonebo! neba miboZeT cota, rom istoriidan
vilaparako. ramdenime Tvis win azerbaijanSi arsebobda mTavroba,
romelsac hqonda saqarTvelos respublikasTan xelSekruleba, magram
amave dros, dRes es yvelas mier cnobili aris, magram azerbaijanSi
fexi moikida da gamagrda dedamiwis zurgzed, Cemis azriT yvelaze
ufro konservatiuli partia „itixadi“-s partia, romelic awyob
da SeTqmulebas azerbaijanis damoukideblobis winaaRmdeg erTis
mxriT da romelic meores mxriT aSkarad aRiarebda saWiroebas xe
lSekrulebisas da megobrobas sabWoTa ruseTisas azerbaijanTan. da
dRes saqarTveloSi yvela gazeTis mkiTxvelma icis, rom „itixadi“-s
organo, organo yvelazed gavlenian da viTom patriotul partiisa,
es organo iyo sabWoTa ruseTis politikis matarebeli aRmosavleT
Si (veSapeli: Tu osmaleTisa?) da azrebi, romlebic egeboda sabWoTa
ruseTis politikas aRmosavleTis, savsebiT ixsneboda am organoSi da
mis warmodgenis saxiT azerbaijanis parlamentSi. Secdeba kaci, rome
lic ufro did perspeqtivebs akeTebs aseT saerTaSoriso pirobebSi.
imitom, rom aseT pirobebSi es Zalian Zneli saqmea da Tavis Tavad cxa
dia, rom azerbaijanis „itixadss“, romelic did perspeqtivebs akeTeb
da amis Tavi ara hqonia, sCans es istoriidan. axla rac Seexeba oms, is
daiwyo saqarTvelos da azerbaijanis respublikis Soris sul sxva
miznebis misaRwevad. unda davsvaT kiTxva, ra iyo mizani azerbaijan
isa: is xalxi, romelic awyobda SeTqmulobas, is xalxi, romlebic min
istrebis postze idgnen Zvel mTavrobis dros, ministrebi, romelTac
ebaraT bedi Tavisi qveynisa da mmarTveli partiis xelmZRvanelobas
asrulebdnen, zogierTi aseTi piri personalurad Rebulobda monaw
ileobas am SeTqmulebaSi. es yvela damfuZnebelma krebis wevrma icis.
mizani iyo gamoeyenebinaT sabWoTa ruseTi Tavis Soreul an axlobel
551
miznebis gansaxorcieleblaT da sworeT am mizanma dabada maTi mid
rekileba, rom saqarTvelos CamoSoreboda is nawilebi, romelic iu
ridiulaT da faqtiurad mis sazRvrebSi Semodioda da sadac musul
manebi mosaxleoben. isini imas ar malavdnen, rom yvela adgilebi sxva
da sxva Cveni miznebisa, sadac mosaxleoben musulmanebi, unda ekuTv
nodes ara saqarTvelos, aramed momaval komunistur, Tu monarqiul
ar vici, azerbaijanis respublikaso. maSin amaSi didi gansxvaveba ar
iyo or mTavrobas Soris. (veSapeli: exla xom aris?). amazed Semdeg.
meores mxriT TviT sabWoTa ruseTsac hqonda Tavisi gegma, politi
ka, rom gamoeyenebia is xalxi, romelic zemo aRniSnul miznebs isaxa
vda da romlebmac ar icoda, ras Sveboda Tavisi miznebisaTvis, rom
gadatrialeba momxdariyo iuridiul niadagze, es asec moxda. azer
baijanis parlamentma daadgina: rom iRebs Zala uflebazed xels da
scnobs sabWoTa mTavrobas. is xalxi, romelnic gaWirvebis dros ar
sdgas Tavis simaRlezed da Tavis qveyanas aZlevs sxvas, Cemis azriT
daRupvis Rirsni aris... (xmauroba). (veSapeli: gamoiqca da imitom
mokles). raSi iyo mizani am axali mTavrobisa? axali mTavrobis miza
ni aris saqarTvelos respublikis damoukideblobis mospoba da mis
nangrevebzed axali ramis Seqmna. es imis mizani aris _ mxolod meore
mxaris mizani aris damoukideblobis SenarCuneba, magram meore mxare
sul ara fiqrobs, rom daipyros mezobeli qveyana. ar fiqrobs mis Si
naur saqmeebSi Carevas, aseTia Cveni demokratiis politika. ori wlis
ganmavlobaSi arc imas fiqrobs, rom iq Sescvalos marTva-gamgeoba.
amnairad aq aisaxeba ori sxva da sxva mizani. marTalia ambobdnen, rom
unda yofiliyo dasaxuli Cvenis mxriv kidev erTi mizani, rom azerbai
janis xalxi gagvenTavisuflebia ucxo Zalebisagan, magram me vambob,
rom aseT miznebs saqarTvelos demokratia ver gaiziarebs, mets vi
tyvi, aseT miznebs iziarebda sxvaTa Soris sabWoTa ruseTi, romelic
fiqrobda axali qveynebi daepyro, axali weswyobileba daemyarebia da
Sinaur saqmeebSi Careuliyo. am mxriv udidesi gansxvaveba aris saer
TaSoriso politikaSi, sabWoTa ruseTis da saqarTvelos demokrati
is Soris, is vinc fiqrobs, rom unda Caerios sxvis saqmeebSi, aiRos xe
lSi iaraRi, Sevides da gaanTavisuflos im Zalidan. da amiT qarTvel
demokratias moaxvion raRac mesiis roli da maSin SeiZleba sparseT
Siac unda gagvegzavna axali jari, imitom, rom sparseTic xom Cveni me
zobeli xalxia da iqac unda daicvaT isini. yvela amas ver gaviziarebT.
amisTana rols verc erTi politikuri moRvawe Cvens demokratias ver
daakisrebs. (veSapeli adgilidan: denikinis winaaRmdeg?). roca Cvens
sazRvrebze denikini idga da gvecemoda, Cven mas vebrZodiT. denikins
rom winadadeba mieca CvenTvis wavsuliyaviT da masTan erTad gve
brZola Tergis da ukrainis midamoebSi, Tavis Tavad cxadia, rom arc
erTi damfuZnebeli krebis wevri aseT gadawyvetilebas xmas ar misce
mda. aseTi ram arc yofila. Cveni erTi ZiriTadi debuleba damoukide
blobis aqtisa aris neitraloba, SeTvisebuli aqvs Cvens xalxs, man
552
icis rom Cveni saxelmwifo aris neitraluri. (veSapeli adgilidan:
neitraluri zonebi?).
rodesac nacionaluri sabWo gvqonda, zogierTi deputati moiTx
ovda am neitralobis darRvevas ucxo saxelmwifoTa sasargeblod,
masze aSenebden perspeqtivebs da ambobden, rom Tu masTan SevkariT
samxedro kavSiri da masTan viqeniT, gamarjvebulni gamovalTo. ma
gram, radgan neitraloba erTi safuZvelTagania, erTi elementTagan
ia Cveni arsebobisa, igi aris aRniSnuli Cveni damoukideblobis aqt
Si da am neitralobis darRveva ar SeiZleba ise, Tu ar Seirya Cveni
damoukideblobis aqtic. (g. veSapeli adgilidan: neitraluri zone
bi?). neitralur zonebsa da saxelmwifos neitralitetis Soris didi
gansxvaveba aris. vinc aseT miznebs isaxavda, is, rasakvirvelia, am zavs
uyurebs ise, rom man mizans ver miaRwia. magram visac hqonda gansaz
Rvruli gegma omis dros, is gegma, rom Tavis damoukidebloba daecva,
is kmayofili unda iyos am zaviT. am zavma miaRwia mizans _ es mizania
mtris damarcxeba da mazed gamarjveba. es zavi, rasakvirvelia, kom
promisulia. aq aris iseTi muxlebi, romlebic ise SeiZleba daiweros,
Tu ki vinme miscems Tavs nebas, rogorc surs. jer ar dawerila ara
kompromisuli zavi. Tu ar aris Sesrulebuli erTi piroba, rom es
zavi arakompromisuli yofiliyo, maSin unda momxdariyo is, rac b. ve
Sapelma sTqva, e. i. Cven jars marTla unda daemarcxebina is mTavroba,
Sesuliyo maT deda-qalaqSi, gaeyara yvela misi mokavSire elementebi
qalaqidan da Semdeg ekarnaxa zavis pirobebi, magram me geubnebiT, rom
aseTi perspeqtiva respublikas ar hqonia da arc eqneboda.
b. asaTianma brZana, rom qarTveli eris SegnebiT zaqaTalis olqi
Cveni teritoriis nawili ariso. es marTalia, magram kiTxeT musa
vatelebs, romelic iq iyo da eWira zaqaTala da am zaqaTalis warmo
madgenlebs, romlebic azerbaijanis parlamentSi iyvnen da monawileo
bas Rebulobdnen im muSaobaSi, romelic exeboda azerbaijanis xalxis
kanonmdeblobas. am deputatebs, romelTa Soris panislamistebic ari
an, zaqaTalis olqi azerbaijanis ganuyreli nawili hgoniaT.
maSasadame, aq ori Sexeduleba ejaxeboda erTi-meores imave zaqa
Talis olqis Sesaxeb. imaTi azriT, ganurCevlad partiisa, zaqaTalis
olqi maTi iyo udavod. Tqven brZaneT, rom musavatis partiasTan omi
ar gvqoniao, magram swored musavatelebma gadasWres sakiTxi imis Ses
axeb, rom zaqaTalis olqi maT ekuTvniT. ai, im mTavrobisaTvisac, ro
melTanac Cven omi ar gvqonia, es CvenTvis udavo sakiTxi, iyo sadavo.
es aris faqti.
maSasadame, aq ejaxeboda ori politikuri msofl-mxedveloba da
am Sejaxebis dros moxda is, rom azerbaijanisaTvis udavod aRiarebu
li, TviT azerbaijanis mier es udavo olqi gaxda sadavod.
is nawili siRnaRis mazrisa, romelic maT eWiraT faqtiurad,
Cvens xelSi gadmovida da amnairad, mdgomareoba omis Semdeg Cvenda
sasargeblod Seicvala. amas angariSi unda gauwioT da ar SeiZleba
553
imis Tqma, rom aq axali araferia iseTi, romelic Cvens mdgomareobas
ukeTes pirobebSi ayenebs.
aq amboben perspeqtivis Sesaxeb. magram Cven ar vikamaTebT dRes
amaze, radgan es metad rTuli sakiTxia TviT im deputatisaTvis, ro
melic Rebulobs amas da metad udides tvirTs zidavs Tavisi nebiT. es
metad Zneli saqmea.
rac Seexeba am zavs, vityviT, rom saqarTvelos demokratia am xe
lSekrulebas Seasrulebs imitom, rom arc revoliuciis dros da
arc damoukideblobis Semdeg, ar yofila SemTxveva, rom mas daedos
xelSekruleba da ar Seesrulebinos. Cvenma demokratiam yvela xe
lSekruleba ase Tu ise pirnaTlad Seasrula. es Cveni demokratiis
bunebidan gamomdinareobs. Cveni demokratiisaTvis zavi aris normal
uri movlena da omi ki aranormaluri. oligarxiisaTvis ki, piriqiT, _
zavi aris aranormaluri movlena da omi ki normaluri. iseTi gawvrT
nili demokratiisaTvis, rogorc Cvenia, es zavi bunebrivi movlenaa.
is maSin iRebs monawileobas omSi, roca mis damoukideblobas emuqre
bian da rodesac sxva gza ar aris, garda iaraRiT dacvisa. am zavs Cveni
demokratia daicavs pirnaTlad da Tu vinme Seecdeba mis darRvevas,
Cveni demokratiis motyuebas, maSin is jari da gvardia, romelic ica
vda da icavs respublikas, Sesafer pasuxs gascems da damoukideblo
bis da demokratiis droSas Zirs ar dauSvebs. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels akaki Cxenkels.
a. Cxenkeli. (s.-d.) moqalaqeno! me TiTqmis Cemi mTeli politiku
ri moRvaweoba gamitarebia opoziciis rigSi, magram opoziciis val
debuleba ar mesmoda ise, rom mas SeuZlian upasuxismgeblo gancxade
bebis gakeTeba. aq Cven gveubnebian magaliTad, rom Cven menSevikuri
zavi SevkariT, winedac menSevikur zavebs vkravdiT da amas upirda
pireben polonur zavs. amis mTqmeli, yovel SemTxvevaSi, marTali iyo
imaSi, rom Cveni zavi ar iqneboda iseTi, rogorsac is TviTon Cveni
mokamaTe Sekravda. da es imitom, rom Cveni zavi, yovel SemTxvevaSi,
unda gamomdinareobdes demokratiis interesebidan da erTa Soris
solidarobis ideidan. es Tvalsazrisi mudam win gvidgas Cven, ro
gorc aq, ise sxvagan, gansakuTrebiT aq, amier-kavkasiaSi, sadac saW
irod vTvliT mezoblur da megobrul ganwyobilebas sxva da sxva
erTa da saxelmwifoTa Soris.
mec davsvi is sakiTxi, romelsac svamden aq zogierTi deputatebi _
visTan gvaqvs saqme: damoukidebel, Tu damokidebul saxelmwifosTan?
da vfiqrobT ase: Cveni survili iyo da aris, rom es saxelmwifo iyos
damoukidebeli. amgvar politikas vawarmoebdiT Cven da momavalSi
ac vawarmoebT. amitom Cven ar uqvemdebarebT mTel Cven muSaobas mar
to erT romelime mosazrebas _ istoriuls, Tu teritorialurs. mas
Cven uqvemdebarebT mosazrebaTa mTel rigs da amitom Cven ueWvelad
gvixdeba arCeva im gzisa, romliTac mSvidobianobas usisxlod mivaR
wieT. rasakvirvelia, amasTanave daculi unda iyos Cveni respublik
554
is saarsebo interesebi da vfiqrobT, rom es xelSekruleba, romelic
Cven win aris, ar aris iseTi, romelzedac SeiZleba iTqvas, rom is ew
inaaRmdegeba am saarsebo interesebs. erTma oratorma aq sTqva, rom
Cveni mdgomareoba sazRvrebze omis win ukeTesi iyo, vidre exla. es
Semcdari azri aris. omis win Cven TiTqmis araviTari garkveuli saz
Rvrebi ar gvqonia, yovel SemTxvevaSi, azerbaijanis pretenziebi im
xazis aqeT iyo, romelic dRes aris Cvensa da maT Soris.
rac Seexeba zaqaTalis olqs, is, mogexsenebaT, rom tfilisis gu
berniaSi ar Semodioda. rasakvirvelia, es iyo usamarTlo movlena,
amaSi yvelani Tanaxmani varT, mxolod faqti rCeba da amisTvis an
gariSi unda gagvewia. dRes ki, formalurad, iuridiulad, ramdenad
nawerebis gageba SeiZleba, imedi gvaqvs, rom zaqaTalis olqi Seiqmna
saqarTvelos teritoriad da Tu dava aris, igi Cvenda sasargeblod
gadawydeba. marTalia bolSevikebs Tavisi politika, Tavisi programa
aqvT, Cven Cveni politika da Cveni programa gvaqvs. es ori politika
erTmaneTs dapirispirebulia da maTi Serigeba yovlad SeuZlebelia.
Cveni winaaRmdegoba aris ZiriTadi.
da saqarTvelos respublika iarsebebs, rogorc ara bolSevikuri,
an sul ar iarsebebs. an iarsebebs rogorc demokratiuli, an sul ar
iarsebebs.
magram Cven mainc unda viqonioT imedi, rom rac dapirebulia
da Cawerili xelSekrulebaSi, is Sesrulebuli iqneba. Cven vnaxavT
sul axlo momavalSi Seasrulebs Tu ara moskovis mTavroba imas, ra
sac xeli moawera da maSin gamovitanT Sesafer daskvnas. manamdis ki
daskvnebis gamotana naadrevia da saerTod aseTi daskvnis gakeTeba
dResve ar aris pasuxismgebeli gamosvla.
azerbaijanis respublikaze mogaxsenebT, rom Cven gvainteresebs
ara is, rom azerbaijani Cven gvexmarebodes, es ar gveWirveba, Tavi da
Tavi isaa, rom is loialuri iyos da Seignos Tavisi sakuTari inter
esebi. ar vici, ramdenad Seegueba azerbaijanis dRevandeli mTavroba
Tavis xalxs. me darwmunebuli var, rom azerbaijanis xalxma Tu Seig
no Tavisi saarsebo interesebi, is imasac Seignebs, rom misi da Cveni
saarsebo interesebi erTmaneTs ar ewinaaRmdegeba. es ki mdgomareobs
imaSi, rom azerbaijani iyos damoukidebeli ara marto sityviT, ar
amed saqmiTac.
miuxedavaT yvela Cemi Tqmulisa, me ar SemiZlian ar daveTanxmo
Cvens mopirdapire oratorebs imaSi, rom Cveni mdgomareoba rTulia.
Cven irgvliv rkalSemortymulni varT. swored imitom, rom mdgo
mareoba rTulia, Cveni mTavrobac ar awarmoebda riskis politikas,
da yvela is, rasac aq b-ni veSapeli brZanebda, aris riskis politika.
Cven riskis politikas ver vawarmoebT, sanam vgrZnobT pasuxismgeblo
bas Cveni eris, Cveni demokratiis winaSe.
Cvenda sabednierod, rodesac Cveni demokratia sisxlsa Rvris,
icis risTvis Rvris. SeiZleba es pirveli magaliTi iyos ara marto
555
aziaSi, aramed mTels evropaSi. roca ers esmis risTvis ibrZvis, ar
SeiZleba misi omSi CaTreva mis daukiTxavad, mis winaSe upasuxismge
blod. vimeoreb, Cven vawarmoebT demokratiul an, rogorc Tqven
uwodebT, menSevikur politikas da igi darCeba ZalaSi.
dasasrul me minda SevCerde mxolod erT kiTxvaze, romelic das
va b-ma veSapelma, me maqvs saxeSi orientaciis sakiTxi. didi Secdomaa,
TiTqos Cven davdeqiT ruseTis orientaciis qveS. me ar mesmis arc
erTi orientacia. Tqven albaT romelime sxva saxelmwifos orienta
cia gnebavT. orientacia gulisxmobs ama Tu im saxelmwifos iaraRad
qcevas. Cven ar gvinda, rom visime iaraRad gadaviqceT, Cven gaxlavarT
saqarTvelos damoukideblobis da Tavisi Tavis orientaciisa da am
itom orientaciisTvis, Tu saWiroeba moiTxovs, sisxlsac davRvriT.
me minda Sevexo zogierT viTomda faqtebs, romelic aq moiyvanes.
aq Tqves TiTqos mTavarsardals jarebi ukan daexios droebiTi zavis
win, daetovebinos is poziciebi, romelic mas qonda saomari moqmedebis
bolos. mere TiTqos mTavroba TavisTvis moqmedebda, sardloba ki Ta
visTvis. es ar aris marTali. (veSapeli: ase iyo!). ara es sinamdvile ar
aris. sardloba moqmedebda yovelTvis mTavrobis xelmZRvanelobis
qveS, Tumca droebiTi sazao zonas gayoleba sardlis saqmea da kidec
man gaayola mopirdapiresTan SeTanxmebiT. ar Seefereba sinamdviles
gancxadeba, TiTqos Cvenma jarma dastova poziciebi da dadga wiTeli
xidis aqeT, TiTqos zavi rom ar Camovardniliyo da saomari moqmede
ba isev ganaxlebuliyo, Cveni jari saSinel mdgomareobaSi iqneboda.
namdvilad ki Cven gveWira gabatonebuli poziciebi ara marto wiTel
xidze, aramed yazaxis mimarTulebiTac.
rogorc mogexsenebaT, Cven gveWira ori mTa xramis gaRma, rogorc
aqeTa, ise iqeTa mxareTi. ise, rom Cvens jars gabatonebuli poziciebi
eWira maSin, rodesac Cven sazao molaparakeba daviwyeT.
rac Seexeba general mayaSvilis Sesaxeb gancxadebas, rom TiTon is
pasuxis gebaSi aris micemuli da SeiZleba daxvretilic, es rasakvir
velia faqtis sakiTxia da amas yuradRebas miaqcevs mTavroba, gansa
kuTrebiT sagareo-saqmeTa saministro.
maSasadame, moqalaqeno, Tqven unda miiRoT da daamtkicoT xel
Sekruleba, vinaidan is uzrunvelyofs, ramdenaTac es SeuZlian xel
Sekrulebas, Cvens sazRvrebs da meore mxriv is moaswavebs demokrati
ul zavs, romliTac ki ar unda gaRrmavdes mtroba da SuRli Cvensa da
azerbaijans Soris, piriqiT unda gahqres igi. (taSi).
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT. vin aris winaaRmde
gi, rom muxlobriv ganxilvaze gadavideT? winaaRmdegi aris b. veSape
li. Tavi vin Seikava? Tavi Seikava b. asaTianma. vin aris momxre? danar
Cenebi momxreni arian. gTxovT waikiTxoT.
ak. Cxenkeli. (kiTxulobs sazavo xelSekrulebis muxls TviTeuls
cal-calke. xelSekruleba muxlobrivad miRebulia).
556
Tavmjdomare. kenWs uyri xelSekrulebas mTlianad. vin aris wi
naaRmdegi? winaaRmdegi aris b. veSapeli. Tavi vin Seikava? Tavi Seika
va b. asaTianma. vin aris momxre? danarCenebi momxreni arian. miRebu
lia. gTxovT moaxsenoT rusuli teqsti.
ak. Cxenkeli. (kiTxulobs rusul teqsts). xelSekrulebis mux
lis pirvel SeniSvnis Sesaxeb ambobs: ai, am SeniSvnis Sesaxeb mogaxse
noT, rom daweris dros mosvliaT Secdoma. me wavikiTxe „pазошлись в
толковенiи 4 пункта“ da sxva. amis magier dauweriaT: „разошлись в толковенiи
10 пункта“ da sxva. ra Tqma unda, es aris mxolod da mxolod Secdo
ma kalmis, gadamweris da xelis moweris dros es rasakvirvelia, Ses
worebuli iqneba, radgan meoTxe muxlSia laparaki zaqaTalis olqis
Sesaxeb da meaTe muxlSi am olqze araferi ar aris naTqvami. (Semdeg
ganagrZobs rusuli teqstebis kiTxvas).
Tavmjdomare. es gaxlavT dedani, romlis Targmanic Tqven mog
xsendaT. exla gTxovT moisminoT proeqti ratifikaciisa.
Cxenkeli (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegia b. veSapeli.
Tavi vin Seikava? Tavi Seikava b. asaTianma. vin aris momxre? danarCene
bi momxreebi arian. miRebulia.
winadadeba gaxlavT soc.-demokratiuli fraqciis mier Semotani
li, sxdoma daixuroso. vis surs sityva am winadadebis Sesaxeb? sityva
ekuTvnis b. rusias.
m. rusia. s.-d. fraqciis saxeliT gTxovT movisminoT „meore muxlo
brivi ganxilva kanon-proeqtisa qalaq foTis sasargeblod navTsad
guriT Semotanil da gatanil saqonelzed safuTo gadasaxadis Se
moRebis Sesaxeb“.
Tavmjdomare. e. i. fraqcias ukan miaqvs Tavisi winadadeba. maSasa
dame kreba grZeldeba. sityva ekuTvnis b. rusias.
m. rusia (kiTxulobs kanon-proeqts).
Tavmjdomare. kenWs uyri proeqts saerTod. vin aris winaaRmdegi?
winaaRmdegi aravin aris. miRebulia. rogor inebebT, gagrZeldes?
xma adgilidan: Seswydes.
Tavmjdomare. winadadeba aris kreba daixuroso. vin aris winaaRm
degi? winaaRmdegi aravin aris. miRebuli gaxlavT. exla gTxovT moma
vali krebis dRis wesrigi moisminoT.
mdivani (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
dRis wesrigi miRebulia. krebas daxurulad vacxadeb.
557
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdamerve sxdoma
(28)
559
dRiuri wesrigi:
d a m a t e b a.
560
Tavmjdomare. es erTi winadadeba. meore gaxlavs me-6-e sakiTx
is moxsnis Sesaxeb. me-3-e soc.-dem. fraqciis winadadeba, rom emisiis
sakiTxi daisvas me-5-e sakiTxis Semdeg. prezidiumis winadadebaa _ sax
alxo gvardiis Statebis Sesaxeb sakiTxi dasmul iqnes bolo sakiTxad.
prezidiumis winadadebaa saboloo teqstebis Semdeg iqnes dasmuli
mTavrobis gancxadeba. cal-calke vuyri kenWs. vin aris winaaRmdegi,
rom me-6-e sakiTxi amoiSalos? miRebulia. (miRebulia agreTve 1) wina
dadeba me-5-e sakiTxis ukanasknel sakiTxad dasmis Sesaxeb, 2) winadade
ba saboloo teqstebis Semdeg mTavrobis gancxadebis Sesaxeb). gaxlavs
1-li winadadeba, rom dRes savsebiT moixsnas sakiTxi emisiis Sesaxeb
da me-2, rom igive sakiTxi me-6-e sakiTxad daisvas.
lorTqifaniZe. Cven amas moviTxovT reglamentis ZaliT.
Tavmjdomare. winadadeba soc.-dem. fraqciis me ise gavige, rom
dRes maT surT gamonaklisi dauSvan, Tumc lorTqifaniZis gancxade
ba marTali gaxlavT. magram proeqti Cven Zalian gvian miviReT guSin
da guSinve daugzavneT fraqciebs, magram Tqvens fraqciaSi aravin ar
iyo. amiT aixsneba, rom Tqven mxolod dRes migiRiaT. miuxedavad ami
sa, Tu Tqven moisurvebT, SeiZleba gamonaklisi dauSvaT am sakiTxis
Sesaxeb. vin aris momxre, rom es sakiTxi dResve gairCes? umravlesoba.
lorqifaniZis winadadeba uaryofilia.
dRiuri wesrigi amgvarad damtkicebulia. saboloo teqstebs
mogaxsenebT SaraSiZis asuli.
qr. SaraSiZis asuli (kiTxulobs dRiur wesrigs 1, 2, 3 da 4 para
grafSi aRniSnul sakanonmdeblo aqtebis saboloo teqstebs, romel
sac damfuZn. kreba ukamaTod iRebs).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis mTavrobis warmomadgenels sag.-
saqm. ministrs.
561
da ver aaRebina xeli brZolaze, piriqiT, es Tamamad SemiZlia avRniS
no dRes aq, rom am brZolis qartexilidan gamovida igi gakaJebuli,
gasalkdevebuli.
baTomi ori wlis winad davkargeT, magram yvela Cvengans, visac
swamda da swams Cveni brwyinvale momavali, eWvic ar dabadebia imaSi,
rom samarTlianoba gaimarjvebs da baTomi da misi olqi, es ganuyofe
li nawili saqarTvelosi, bolos deda samSoblos daubrundeba. dRes
asrulda nebisyofa mTeli saqarTvelosi, SeTanxmebis saxelmwifoebma
da kerZoT inglisma formalurad aRiares, rom baTomi daubrundes
saqarTvelos da aseTi maT mier gancxadeba dokumentalurad aris Cven
winaSe. (taSi).
Cveni saxelovani jari da gvardia imedia, rogorc yovelTvis,
pirnaTlad Seasrulebs Tavis vals da saqarTvelosTvis ukve formal
urad aRiarebul uflebas realur faqtad aqcevs. (taSi). aqve unda
avRniSno, rom saqarTvelos demokratiuli respublika da misi mTav
roba borotad ar isargeblebs am mdgomareobiT. Tqven gaxsovT, moqa
laqeno, rom ara erTxel am tribunidan gangvicxadebia, rom rodesac
baTomi daubrundeba Tavis deda samSoblos, saqarTvelos respublika
Tavis mezobel damoukidebel respublikebs miscems saSualebas Tavi
suflad isargeblon baTomis tranzitiT da am niadagze sdgas saqarT
velos mTavroba.
Cveni saerTo mtrebi ar scxrebian. moqalaqeno, Cven gvaqvs cnobebi,
rom is mosyiduli agentebi, romelTac undoda Cven da samuslimano
saqarTvelos Soris mwvave urTi-erToba daemyarebinaT, romelnic ar
SeCerdnen imis winaSe, rom Zmas daeRvara Zmis sisxli, rodesac ganagr
Zoben Tavis muSaobas, lamoben nebisyofa mTeli gaerTianebul saqa
rTvelosi SeaCeron, avrceleben xmas TiTqos saqarTvelos mTavroba
midis baTomis olqSi, rogorc viTomc Suris maZiebeli. saqarTvelos
mTavrobis saxeliT vacxadeb, rom es sruliad simarTles moklebuli
aris. saqarTvelos mTavroba aravisze Surs ar iZiebs. is aZlevs srul
daviwyebas yovelive imas, rac Caidines boroti agentebis mier zo
gierTma elementebma baTomis provinciaSi. magram Tu SemdegSi vinme
Seecdeba SeaCeros Zlevamosili moqmedeba saqarTvelos jarisa iq, im
olqSi, romelic mas ukve Cabarda formalurad, Tavis Tavad cxadia
laxvari saqarTvelos jarisa ar daindobs aseT pirebs, me vaTaveb Cems
mokle gancxadebas im imediT, moqalaqeno, rom provokaciuli zomebi
im mosyiduli agentebisa, romelnic arian erT da imave dros, rogorc
saqarTvelos, ise baTomis olqis mkvidrTa mtrebi, maT moqmedebas
gasavali ar eqnes.
am mokle xanSi Cveni jarebi baTomSi Seva ara rogorc dampyrobe
li Zala, vinaidan Cven gvaqvs sruli ufleba vaRiaroT, rom baTomis
olqis mkvidrTa umravlesobis mosurne aris saqarTvelosTan Semo
erTebis, rom bolos da bolos es olqi erTxel moglejili saqarT
velosagan, daubrundes deda samSoblos, amitom Cven vfiqrobT, rom
562
aq araviTar winaaRmdegobas, araviTar eWvs adgili ar eqneba da am
nairad aRsruldeba nebisyofa, rogorc saqarTvelos respublikis
dRvandel sazRvrebSi ise mTlian saqarTveloisa, am imediT, moqalaqe
no, mivmarTav me mTel Cven xalxs da usurveb, rom is didi gamarjveba,
romelic Cvenma demokratiam Tavis brZolaSi moipova, es gamarjveba
dagvirgvinebuliyos. (mxurvale taSi).
Tavmjdomare kenWs uyris soc.-dem. fraqciis mier Semotanil
morig sakiTxebze gadasasvlel Semdeg formulas, romelic erTxmad
iqna miRebuli.
„moismina ra sagareo saqmeTa ministris gancxadeba baTomis da
baTomis mxaris, SeTanxmebas saxelmwifoebis mier saqarTvelosTvis
dabrunebis Sesaxeb, damfuZnebeli kreba gamosTqvams kmayofilebas,
rom samarTlianobis ideam gaimarjva da saqarTvelos udao ufleba
aRdgenil iqna. damfuZnebeli kreba miesalmeba samuslimano saqarTve
los, ulocavs mas mis mSobliur dedasTan dabrunebas da gamosTqvams
mtkice rwmenas, rom saqarTvelo, ganurCevlad sarwmunoebisa, Tav
dadebiT daicavs egzom msxverpliT mopovebul damoukideblobas“.
formulis miRebis Semdeg Tavmjdomare mimarTavs deputatebs
Semdegi sityviT:
al. lomTaTiZe. moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno! kidev
erTi gamarjveba moipova saqarTvelos demokratiam. samuslimano
saqarTvelo, romelic sxvadasxva garewar elementebis moRvaweobis
wyalobiT dRemde TiTqos mtrul ganwyobilebaSi iyo saqarTvelosad
mi, dRes es samuslimano saqarTvelo ganuyofel nawils Seadgens Cveni
demokratiuli respublikisas (mxurvale taSi).
Tqveni saxeliT, moqalaqeno, Rrma imeds da rwmenas gamovsTqvam,
rom dReis amier iseT moqmedebas mimarTuls maTdami, rom es ori Rvi
Zli Zma gaTiSuli da gancalkevebulni iqnen _ adgili aRar eqneba
saqarTvelos teritoriaze. Tqveni saxeliT mivmarTav samuslimano
saqarTvelos da vetyvi: nu moveswrebiT im dRes, rom es Cveni Zmuri
ganwyobileba darRveuliyos.
dae, am Cvenma gaerTianebulma demokratiulma Zalam dalewos
yovelgvari mteri, vinc unda iyos, Sinauri Tu garedan SemoWrili.
gaumarjos gaerTianebul saqarTvelos, gaumarjos samuslimano saqa
rTvelos, gaumarjos gaerTianebul saqarTvelos damfuZnebel krebas
da mis mTavrobas! (mquxare taSi).
563
eracia oqrosa da vercxlis giraobis mixedviT. axla radganac axali
sabiujeto weliwadi aris, mTavroba axal emisias iTxovs. biujeti
mimdinare wlisa damtkicebuli ar aris, magram es biujeti mTavrobas
navaraudevi aqvs. erT-erT wina sxdomaze Tqven miiReT 1/4 am biujeti
sa. damfuZnebelma krebam es navaraudevi miiRo.
ai mTavroba Txoulobs, rom am biujetis farglebSi misceT emi
siis ufleba. safinanso-sabiujeto komisiam ganixila es da saWiroT
dainaxa yofiliyo aRniSnuli maqsimumi im Tanxisa, romelic mTavrobas
SeuZlia gamosces emisiis saxiT, xolo mTavrobas SeuZlia isargeblos
an ar isargeblos am uflebiT imis da mixedviT, Tu ranairi eqneba sxva
da sxva Semosavlis wyaro saxelmwifo xazinas. mimdinare xarjebi sa
biujeto wlisa didia, magram Tu mxedvelobaSi miviRebT, rom mosal
odneli aris agreTve didi Semosavali, araviTari aseTi gavlena emi
sias bonebis kursis dacemaze ar eqneba. ganmartebiTi baraTidan sCans,
rom mTavrobas ganzraxuli aqvs gaafarTovos warmoeba, am mizniT man
gadasdva 300 milioni maneTi. garda amisa, ganzraxuli aqvs mTavrobas
rom monopoliis organizacia da sxva da sxva organizacia warmoebi
sa, isic farTo niadagze daayenos. gasulma welma daamtkica, rom mo
nopoliis ganxorcieleba Tu mkvidr niadagze aris dayenebuli, didi
sargeblobis motana SeuZlia saxelmwifosaTvis. mogeba, romelic ker
Zo pirebis, an sazogadoebis xelSi unda Cavides, gadadis mTavrobis
xelSi. amgvarad sabiujeto da safinanso komisias aqvs kargi Semosav
lis perspeqtivebi. da is xarjebi, romelic gaweuli iqneba mimdinare
wlis ganmavlobaSi, sul Tu ara umetesi nawili mainc daifareba im
SemosavliT, romelic gansazRvruli aris. gasul wels gansazRvrul
ma Semosavalma navaraudev ricxvs 15 procentiT gadaaWarba. da dRes
rodesac baTomis olqi saqarTvelos ubrundeba da Cven xelSi gadmo
dis Tavisi navTsadguriT, rasakvirvelia Cveni ekonomiur-finansiuri
mdgomareoba bevrad gaumjobesdeba. amitom safinanso komisia Semo
dis winadadebiT damf. krebis winaSe miiRos es Suamdgomloba am emi
siis Sesaxeb, daadasturos es da misces mTavrobas ufleba 7 miliardi
maneTis gamocemisa.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva ar
avis surs. gadavdivar muxlobriv ganxilvaze.
(dekreti ganxilul iqna muxlobrivad da miRebul iqna Cveule
brivi wesiT).
Tavmjdomare. vTxov saredaqcio komisias saboloo teqsti axlave
SeimuSavos da amave sxdomaze warmoadginos saboloo teqsti. Semdegi
sakiTxisaTvis sityva rusias ekuTvnis.
564
2. kanon-proeqti respublikis qalaqTa miliciis
Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.
565
4. dekreti gzaTa uwyebis 1919-1920 w. xarjT-aRricxvis
damatebad 150.028.025 man. da 65 kap. gadadebisa.
566
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdamecxre sxdoma
(29)
567
dRiuri wesrigi.
d a m a t e b a:
568
i. gomarTeli. (kiTxulobs saboloo teqsts).
Tavmjdomare. vina aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi.
iv. gomarTeli. (kiTxulobs saboloo teqsts).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi.
iv. gomarTeli. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva b. rusias ekuTvnis.
569
rusia (kiTxulobs mesame muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi.
rusia (kiTxulobs meoTxe muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. kenWs uyri mTels dekrets. vin aris winaaRmdegi? winaaR
mdegi aravin aris. miRebulia da exlave gadaecema saredaqcio komi
sias.
Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis b. rusias.
570
3. meore muxlobrivi ganxilva kanon-proeqtisa
WiaTuris Sav-qvaze samunicipalo safuTo
gadasaxadis SemoRebis Sesaxeb.
571
rusia. (kiTxulobs pirvel muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi.
rusia. (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. Semdegi.
rusia. (kiTxulobs mesame muxls).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris.
miRebulia. kenWs uyri mTels dekrets. vin aris winaaRmdegi? winaaRm
degi aravin aris. miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias.
Semdegi sakiTxisaTvis sityva ekuTvnis momxsenebels b. gomarTels.
5. kanon-proeqti janmrTelobis
departamentis daarsebis Sesaxeb.
572
zomebs, xolo am zomebs cxovrebaSi gaatareben erobebi da TviTmmarT
velobebi.
rkinis gzis saeqimo-sasanitaro ganyofileba droebiT rCeba mis
xelSi, radgan dRevandels pirobebSi Cveni erobebi ar arian imdenad
moRonierebulni, rom gauZRven am saqmes. Semdeg ki gadaecema erobebs
da TviTmmarTvelobebs.
es sakiTxi ganxiluli iyo safinanso komisiaSi da iq aRiZra am
gvari sakiTxi, rom radganac saqme exeba departamentis daarsebas, sa
Wiro aris Sesaferma komisiam, TviTmmarTvelobis komisiam gamosTqvas
Tavisi azri, ramdenad saWiroa CvenSi departamentis daarseba.
TviTmmarTvelobis da iuridiulma komisiam daadgina, rom is ar
ixilavs departamentis daarsebis sakiTxs saerTod, principialurad,
xolo am kerZo SemTxvevisaTvis is iziarebs Sinagan-saqmeTa saminis
tros Sexedulebas, rom saWiroa departamentis daarseba.
sabiujeto komisiam ganixila, msjeloba iqonia da gamosTqva is
azri, rom saWiro aris calke damoukidebeli uwyebis daarseba, ma
gram xmis umetesobiT gadawyda, rom es unda iyos departamenti Sina
gan-saqmeTa saministrosTan da misi ufrosi iqneba direqtoris saxel
wodebiT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. lorTqifaniZes.
iv. lorTqifaniZe. (s.-r.) batonebo! b. gomarTelis mier wamoy
enebuli proeqti exeba friad seriozul sakiTxs, Cveni eris fiziku
ri arsebobis sakiTxs. Tqven mogesxenebaT, rom es saqme metad unugeSo
mdgomareobaSi aris bevrs qveynebSi da gansakuTrebiT Cvens qveyana
Si, radgan saTanado organoebi ar arsebobs. amitom me vfiqrob, rom
radganac am sakiTxis Sesaxeb gansakuTrebul sagangebo komisia muSaob
da am ori wlis ganmavlobaSi, Cven movismendiT ufro seriozul mox
senebas am mxriv, sadac iqneboda laparaki ara marto departamentis
daarsebis Sesaxeb, aramed mTels respublikaSi saeqimo-sasanitaro
saqmis mogvarebis Sesaxeb, Tumca amisaTvis masalebi didi xania Seg
rovilia samecniero sazogadoebis mier da gansakuTrebiT qarTvel
eqimTa sazogadoebis mier. ai Tundac b. virsalaZis vrceli moxseneba
am sakiTxis Sesaxeb.
me minda mogaxsenoT oriode sityva Cveni marTva-gamgeobis princi
pebis Sesaxeb. dRes warmodgenili kanon-proeqti da iuridiul komi
siis daskvna, rom Cven principialurad ar vwyvetT sakiTxs, magram
Tanaxmani varT departamenti davaarsoT, mowmobs imas, rom Cven mTa
vari sistema ara gvaqvs marTva-gamgeobaSi. Cven ara gvaqvs araviTari
sistema da centraluri organoebis, romelTac xelSi uWiravT saxel
mwifoebrivi muSaoba. pirveli mTavrobaSi, romelic iyo arCeuli
erovnul sabWos da parlamentis dros, iyo saministroebis sistema;
Semdeg iyo warmodgenili meore proeqti, ar vici damtkicebuli iyo
Tu ara es damfuZnebel krebis mier, rom pasuxis mgebeli ministrebi
rac SeiZleba naklebi iyos da mTel marTva-gamgeoba dayofili iyos
573
departamentebad, romelTa saTaveSi iqnebian mcodne pirebi. da Tu
ministrebi xSirad gamoicvlebian, es mcodne pirebi, romelnic de
partamentis saTaveSi arian, TavianT adgilebze darCebian da praq
tikul muSaobas xelmZRvanelobas gauweven. ese iyo, rodesac Sesdga
damfuZnebel krebis mier arCeuli mTavroba xuTi ministridan. es erT
gvari sistema iyo, magram exla daiSala da Cven areuli gvaqvs erT
maneTSi, rogorc saministroebis, ise departamentebis sistema. axal
departamentis daarsebas kidev meti arev-dareva Seaqvs saqmeSi. ase
gagrZeleba yovlad SeuZlebelia.
Tavmjdomare. sityva momxsenebels ekuTvnis.
iv. gomarTeli. (s.-d.) deputatma lorTqifaniZem ganacxada, kanon-
proeqti unda gadaeces janmrTelobis komisiaso. me mogaxsenebT, rom
janmrTelobis komisiaSi ukve ganixiles es kanon-proeqti. komisiam
aswon-daswona da saWirod dainaxa, rom kanon-proeqti am saxiT, ra
saxiTac warmodgenili gaxlavT, iyos gatarebuli cxovrebaSi. rac Se
exeba imas, rom Sinagan-saqmeTa saministro saeqimo-sasanitaro saqmes
ver uvlida da am dargSi araferi gaukeTebia, unda mogaxsenoT, rom
erTbaSad bevri ramis gakeTeba Znelia da dRemdis arc erT dargSi
Zalian didi ram ar gakeTebula _ es xangrZlivi procesi aris, magram
Tu ram gakeTda janmrTelobos saqmeSi, gakeTda Sinagan-saqmeTa samin
istros wyalobiT, isev misi mecadineobiT da Tval-yuris devniT.
mxolod TviT Sinagan-saqmeTa ministri mogaxsenebT, rom me am saqmes
jerovnad ver mouvlio, imas sakuTari patroni sWiriao da amisTvis
iTxovs, rom daarsebuli iyos calke departamenti. magram me ver gav
ige b. lorTqifaniZis sityvebidan: Tqven TxoulobT damoukidebeli
iyos es departamentio da Tan SeiZleba saministroc iyoso. maSasa
dame Tqven ara gaqvT gadawyvetili saministro iyos departamenti. aq
Sinagan-saqmeTa ministris ganmartebiT baraTSi aris, rom es depar
tamenti iqneba sruliad damoukidebeli Tavis farglebSi, sruliad
damoukideblad awarmoebs saqmes. Tavis-Tavad cxadia, rom dRemdis
Sinagan-saqmeTa ministri ar uSlida xels am saqmis gatarebas, piriqiT
xelsac uwyobda, SemdegSic, rodesac am saqmes saTaveSi moeqcevian
eqimi-specialistebi da mTeli es saqme iqneba Tavmoyrili erT centra
lur dawesebulebaSi, cxadia, rom am saministros arc erTi nabiji am
saqmis damabrkolebeli ar iqneba. warmoidgineT, vTqvaT aris kidec
calke saministro da es saeqimo-sasanitaro saministro daimuSavebs
sxva da sxva xasiaTis debulebebs, romlebis cxovrebaSi gatareba saW
iro aris. vin unda gaataros es? Tavis-Tavad cxadia, rom TiTon Tav
isi Zal-RoniT is saministro ver gaatarebs. unda gaataros cxovre
baSi isev Sinagan-saqmeTa saministrom, radgan Sesaferi aparati mas
xelSi aqvs, ise rom, Tundac calke saministrod gamovyoT, mas mainc
metad mWidro kavSiri eqneba Sinagan-saqmeTa saministrosTan. da Tu
es kavSiri iqneba departamentis saxiT _ janmrTelobis da sabiuje
to komisiis azric is aris, rom amiT araferi ar daSavdeba da, maSa
574
sadame, sakmarisi aris, rom es departamentis saxiT Sinagan-saqmeTa
saministrosTan iyos SeerTebuli. piradad me praqtikulad uyureb am
sakiTxs. xSirad laparakoben da bevrjer iyo aq tribunidan naTqva
mi, rom inglisSi dawerili konstitucia ar aris, TviT cxovrebaSia
praqtikulad gatarebulio. Cemis azriT Semcdari Sexeduleba iqneba,
rom yoveli sakiTxi Teoriulad gamovWraT, moutanoT cxovrebas da
uTxraT, rom ginda Tu ara amaSi Caetio. jer-jerobiT Cven praqtikul
aRmSeneblobis gzaze vdegavrT, Teoria kargi aris, magram praqtikac
kargi da erTmaneTs unda SeufardoT. TeoriaSi unda gaswordes is,
rasac praqtika ar iRebs, praqtikaSi unda gaswordes is, rasac Teo
ria ar miiRebs. am gzas rom davadgebiT, cxovreba TviT gvikarnaxebs
Semdeg ra nabiji gadavdgaT da rogor movawyoT es saqme. Tu cxovreba
gviCvenebs, rom calke saministro aris saWiro, maSin SesaZlebelia es
sakiTxi gadasinjuli iyos.
yovel SemTxvevaSi dRevandel pirobebSi, rodesac es saqme metad
awewil-dawewili gaxlavT, departamenti rom daarsdes, daarsdeba
damoukidebeli, avtonomiuri, mxolod SeerTebuli Sinagan-saqme
Ta saministrosTan. Sinagan-saqmeTa saministro am saqmes mouvlis da
jerovan yuradRebas miaqcevs. rac Seexeba rkinis gzis saeqimo-sasan
itaro saqmes da jars, aq debuleba gaxlavT warmodgenili, rom de
partaments aqvs Semdegi ganyofilebebi: qalaqebi, erobebi, jari,
sakurorto da sarkinigzo.
sakurorto nawils aqvs ori mxare: iq aris sameurneo da wminda
saeqimo mxare. saeqimo sasanitaro saqme iqneba am departamentis xelSi
da rac sameurneo saqmeebi iqneba _ es miwad-moqmedebis saministros xe
lSi iqneba. amiT araferi daSavdeba, mxolod saqme gakeTdeba. rac Se
exeba samxedro gospitlebis gadacemas erobebze da TviTmmarTvelo
bebze _ es gadawyvetili gaxlavT. magram dameTanxmeT, rom samxedro
saeqimo-sasanitaro nawili aris iseTi dargi, romelic Cemis fiqriT,
SeuZlebelia gamoeyos samxedro uwyebas da gadaeces erobas.
ai, magaliTad, saomari mdgomareoba gaxlavT brZolis velze. iq
Tu Tavis specialuri dawesebuleba ar iqneba, eroba da TviTmmarT
veloba am dargs ver gauZRveba. warmoidgineT is mdgomareoba, rom
mamisonis uReltexilze brZola aris. iq aris saWiro saavadmyofos
gaxsna, daWrilTa gadayvan-gadmoyvana. aq saWiroa specialisti eqime
bi da amas jer-jerobiT TviTmmarTvelobebi ver SesZleben. am dargSi
jarisaTvis datovebulia saeqimo-sasanitaro saqme, danarCeni ki mo
Sorebulia da gadaeca erobasa da TviTmmarTvelobebs.
rac Seexeba rkinis gzis saeqimo-sasanitaro saqmes, aqac es saqme
principialurad gadaeca erobebs da TviTmmarTvelobebs. magram
jer-jerobiT eroba TiTon imdenad norCia, iseTi bevri saqmiT aris
datvirTuli, rom amas verc Tqven uaryofT, is jer ver mouvlis. amis
xelmZRvaneloba departamentis xelSi iqneba. Semdeg da Semdeg Cven
vambobT, rom esec unda iyos erobis da TviTmmarTvelobis xelSi.
575
rac Seexeba universitets _ arc uwyeba da arc Sinagan-saqmeTa
saministro ar uaryofs, rom am dargSi universitetze bevrs imeds
vamyarebT. sanitaruli instituti daarsebulia da SekavSirebuli
aris universitetTan.
Tavmjdomare. daasruleT? zogadi msjeloba dasrulebuli gax
lavT. ori winadadeba gaxlavT, erTi komisiisa da meore lorTqi
faniZisa. vin aris momxre, rom es kanoni-proeqti moixsnas da gadaeces
janmrTelobis komisias gadasasinjavad? es winadadeba uaryofilia.
miRebuli gaxlavT pirveli winadadeba. Semdegi sakiTxisaTvis b. im
naiSvils ekuTvnis sityva.
576
specialuri Tanxa saxalxo ganaTlebis ministris gankargulebaSi da
aqedan moTxovnilebis da gvarad gaicema daxmareba. wesi am daxmare
bisa unda SeimuSaos saministrom saxelmwifo kontrolisa da finan
sTa saministros SeTanxmebiT. uwin, Semodgomaze, rodesac es sakiTxi
idga, maSin saxalxo ganaTlebis komisiam ar miiRo zogierTi ram, rac
miRebuli iyo xelovnebis komisiaSi. maSin gatarebuli iyo azri, rom
dabegruli yofiliyo yvela bileTebi yvela gasarTobebisa, aq Sedio
da sxvaTa Soris yvela dawesebuleba, romelic me mogaxseneT. saxalxo
ganaTlebis komisiam maSin gamotova opera, drama, koncerti, rom
lebic saerTod wminda kulturul miznebs emsaxurebian. magram xe
lmeored dasva sakiTxi xelovnebis komisiam, xolo Semdeg ganaTlebis
komisiac im mosazrebas daadga, rom suyvelas gaeRo Tavisi wvlili am
fondis Sesaqmnelad, im klubebsac ki, romlebsac Cven uwodebT muSaTa
klubebs, raTa demokratiasac gaeRo Tavisi wvlili. saxalxo ganaT
lebis komisiam miiRo es principi savsebiT da amitom gadawyvetili
aris, rom dabegvrili iyos suyvela gasarTobebis bileTebi. gamo
tovebuli aris mxolod leqciebis bileTebi, saxalxo ganaTlebis
komisiam miiRo es proeqti da amas daeTanxma sabiujeto komisiac. (xma:
umciresobis azri?). iyo umciresobis azric.
bileTebi unda iyos dabegvrili amgvaraT: magal. 5 maneTad Rire
buli bileTi ganTavisuflebuli aris sruliad dabegvrisagan. rac
Seexeba erTdroul Sesasvlel bileTebs, isini dabegvrili unda iyos
ai am normebis mixedviT. (kiTxulobs). rac Seexeba muSaTa klubis Ses
asvlel erTdrouli bileTebs _ maT Sesaxeb gansakuTrebuli muxli
aris da mcire norma aris miRebuli. magaliTad Tu aseTi klubi pro
fesionaluri kavSiris mier cnobili aris _ iq Sesasvleli bileTi
dabegvrilia erTi man. sezonis bileTi ki 5 maneTiT. unda mogaxsenoT,
rom saerTod am bileTebis dabegvris Sesaxeb uwin arsebobda kanonebi
da am kanoniT parlamentis mier miRebuli 1918 wels, noembers da meo
re Zveli kanoni miRebuli 1915 wels, noemberis 22 da mis Sesacvlelad
parlamentis mier gamocemuli kanoni _ yvela es gauqmebuli unda iyos.
saxalxo ganaTlebis komisias miaCnia saWirod da amaSi mas sabiu
jeto komisiac daeTanxma, rom aseTi fondi aucileblad Seiqmnes, rom
marTlac iseT dawesebulebiT, rogoric aris saxalxo universiteti,
romelic rogorc qalaqSi, ise provinciaSi did gaWirvebas ganicdis _
raime daxmareba qondeT, raTa maT gaagrZelon moRvaweoba kulturul
niadagze. agreTve am fondidan aRmouCenT daxmarebis im damsaxure
bul moRvaweT, romlebic did materialur usaxsrobas ganicdian.
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebT zogadi msjelobisaTvis?
msurveli aravin aris. Tu aris vinme winaaRmdegi muxlobriv ganxil
visa? winaaRmdegi aravin aris da saTanado drois Semdeg moxsendeba
damfuZnebel krebas muxlobriv. gTxovT moaxsenoT Semdegi sakiTxi;
momxsenebeli isev Tqven brZandebiT.
577
7. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa
saqarTvelos fizikuri observatoriis daarsebis Sesaxeb.
578
_ dRes Semcirebuli aris es qseli da iseTi didi ar aris, rogorc
uwin, vinaidan am observatoriis gamgeobis qveS iyo yvela sadguri,
Crdilo kavkasiisa, azerbaijanisa da somxeTis. ai am niadagze Semcir
da Semdeg 74-dan 46-mde.
fizikur observatorias aqvs respublikaSi umTavresad 3 didi gan
yofileba: 1-li meteorologiuri qselis ganyofileba, me-2 _ seismuri
ganyofileba da me-3 _ magnitur movlenaTa gamomkvlevi ganyofileba,
romelic moTavsebuli aris mcxeTasTan axlos. unda mogaxsenoT, rom
yvela es ganyofileba da maTSi moTavsebuli mowyobileba iSviaT rames
warmoadgens. amaSi darwmunda mcire komisia, rodesac revizias akeTeb
da saTanado specialistebis TanamSromlobiT da TanaSemweobiT wasul
wels. es aris iSviaTi ganZi Cveni respublikisa, romelic ar SeiZleba
fulze dafasdes. Tu ar vcdebi, im mTavar pavlovskis observatoriis
Semdeg, romelic pirveli iyo nikolozis dros, im observatoriis So
ris es meore unda iyos. unda vsTqva, rom observatoriis muSaoba ver
midioda ise, rogorc unda yofiliyo dayenebuli. jer erTi, imitom,
rom damoukideblobis Semdeg kargma specialistebma miatoves obser
vatoria da wavidnen ruseTSi, ai magal. direqtori da Semdeg, raki
saTanado pirebi aRar darCen _ muSaoba observatoriaSi CamoqveiTda.
magram reviziis Semdeg muSaoba saTanado simaRleze aris dayenebuli
yvela dargSi. aris magal. seismuri sadguri borjomSi, agreTve gor
Si; aris asamdi meteorologiuri sadguri, romelic sistematiuraT
awvdis meteorologiur cnobebs am observatorias. rac Seexeba kanons
_ iqac aseTi ganyofileba arsebobs, romelsac saTaveSi specialistebi
udgas am saqmeSi. rac Seexeba xarjT-aRricxvas, is warmodgenili aris
SemdegnairaT: pirveli exeba wminda samecniero xarjebs; es aris sad
gurebis Semosavali, sxvadasxva xelsawyo da iaraRebis SeZena-SekeTe
ba, _ haerologiuri da seismuri gamokvlevis warmoeba, biblioTekis
Sevseba, vinaidan am 3 wlis winaT arc erTi mniSvnelovani, TiTqmis,
gamokvleva ar SeuZenia, radgan mowyvetili viyaviT dasavleT evropas;
Semdeg, eqspediciebis mowyoba _ sxvadasxva adgilebis gamokvleviT.
Semdeg, xarjT-aRricxva, romelic qaRaldis SeZenas TviT mweralTaT
vis. es fotografiuli qaRaldia da Zalian Zviri Rirs, radgan iSvia
Tia. es seismuri gamokvlevisaTvis aris da amisaTvis sagangebo Tanxa
aris saWiro. aseTi sagangebo aris gamowerili. es Tanxa, unda mogax
senoT, cota ar aris, vinaidan igi Zalian ZviraT Rirs; Semdeg dak
virvebaTa gamocema da beWdva, da beWvdis xarji, TavisTavad cxadia,
es xarjT-aRricxva warmodgenili iyo gazafxulze da Seexeba warsul
sabiujeto wels. SeiZleba es xarji gadidebuli iqna masalebis mas Sem
deg gaZvirebis gamo, magram gasul wlisas mainc ar aRemateba.
Semdeg gaxlavT sameurneo da sakancelario xarjebi: aq aris um
Tavresad naangariSebi mTavari dawesebulebis Senaxva da Semdeg mcxe
Tisa, ksanis sadgurebis Senaxva _ iq aris sxvaTa Soris specialuri sad
guri eleqtronisa _ da Semdeg borjomis seismuri sadguris Senaxva.
579
es xarjT-aRricxva gamoTxouli aris 1-l martidan 1-l ivnisamdi.
exla TviTon Statebis Sesaxeb mogaxsenebT ori ganyofilebis gamge,
am Tanamdebobis pirebs iseTive jamagiri aqvT da iseTive pirobebSi
arian, rogorc sxva dawesebulebis mosamsaxureni. momatebis mxrivac
maTi mdgomareoba iseTivea, rogorc sxvebis, sxvaTa Soris, maTzedac
unda gavrceldes ukanaskneli, Tebervlis momatebac. aseTi gaxlavT
mdgomareoba fizikur observatoriisa da is proeqti, romelic war
modgenili aris Tqvens winaSe.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi ganxilvisaTvis? vin aris
winaaRmdegi muxlobriv ganxilvaze gadavideT? winaaRmdegi aravin
aris da muxlobrivi ganxilva moxdeba saTanado vadis gasvlis Semdeg.
Semdegi sakiTxisaTvis sityva b. Sengelaias ekuTvnis.
580
erTi aseTi werili, romelic exeba borCalos mazras daibeWda
„borba“-Si warsuli wlis 15 maisis nomerSi. werili exeboda bor
Calos mazras da walkis raions da gansakuTrebul yuradRebas aqcevs
swavla ganaTlebis, skolebis mdgomareobis sakiTxs da sxvaTa Soris
ambobs Semdegs: garda 3-4 skolisa, arc erTSi swavla aRar yofila.
(l. naTaZe adgilidan: SarSan!) magram dResac asea! sul oriode sko
la muSaobs, danarCeni skolebi daxurulia, gadaqceulia duqnebad
da iq aRvir-waxsnili spekuliacia swarmoebs da amas xels uwyobs
adgilobriv skolis inspeqtori da administratorebi. spekuliacia
swarmoebs maswavleblebis da inspeqtorebis mier. windawin inspeqto
ri zogierT maswavlebelT jamagirs aZlevda, maswavleblebi modi
oden aq, tfilisSi, yidulobden sxva da sxva saqonels. miqondaT so
flebSi da yiddnen _ 4-5 jer met fasebSi. danarCeni maswavleblebi
da gamgeebi 5 TveobiT jamagirs ver iReben da roca Txoulobden in
speqtorebi eubnebodnen: jer gamowerili ar aris da am TanxiT ki am
dros spekuliacias awarmoebden. rom TqvenTvis naTeli gaxdes Tu ra
mdgomareoba iyo, me wavikiTxav zogierT adgilebs. es aris damaxasi
aTebeli imisa, Tu rogori araCveulebrivi mdgomareoba aris iq. wer
ilis avtori swers: (kiTxulobs). (l. naTaZe adgilidan: sisxlis wvime
bis drois ambavia!). Semdeg aris moyvanili magaliTebic: (kiTxulobs):
„Никогда постановка учебнаго дѣла въ Цалкинских греческихъ школахъ не была
такъ неудовлетворительна, я скажу, преступна, какъ въ текущемъ учебномъ году.
Помѣщенiя нѣкоторыхъ школъ обращены въ духаны, въ которых торгуют сами же
учителя. За исключенiемъ 2-3 школахъ занятiй нигдѣ нѣть... При Гунiя Калинской
школѣ на Цалкѣ открытъ духанъ учителями Ананиковымъ и Михаиловымъ подъ
видомъ кооператива, который очень бойко торгуетъ водкой и виномъ. Semdeg
avtori im azrs gamosTqvams, rom albad mTavrobam ar icis, rac xdeba
aqao (kiTxulobs): Провительству (Мин. Нар. Прос.) не извѣстно, что дѣлается
въ Цал. греческихъ школахъ, что существуетъ мертвыя школы, которыя съ самаго
своего открытия (1½ года) числятся толко на бумагѣ, что много „мертвых“ учителей
которые получаютъ жалованiе, не зная въ какомъ училищѣ они числятся. esea
warsuli wlis 15 maisidan. sul am ukanasaknel xans walkis da saer
Tod borCalos Sesaxeb vrceli werili iyo gazeT „kldeSi“. am weril
ma didi aliaqoTi gamoiwvia walkis soc.-dem. wreebSi da protestebi
„borbis“ furclebze. aq CamoTvlili aris yvela soc.-dem. moRvaweebi
da wamoyenebuli aris mTeli rigi braldebaTa, moyvanilia faqtebi.
amas mTavrobam yuradReba ar miaqcia da es ukmayofilebas iwvevs mTel
mazraSi. sxvaTa Soris, kavkasiZis winaaRmdeg konkretiuli braldebe
bi aris warmoyenebuli, rom igi mosamsaxureTa daxmarebis firmis da
Sirmis qveS spekuliacias awarmoebda. mas moqonda mosamsaxureebisaT
vis 10 fuTi karaqi da 20 fuTi yveli. Tqven kargaT mogexsenebaT, rom
exla yveli didxans ar Seinaxeba, waxdeba da amitom gamgeobis mosam
saxureebi unda yofiliyvnen mTeli polki, rom amdeni yveli SeeWamaT.
581
miuxedavaT amisa, mas miqonda amdeni yveli, radgan am firmiT ufro
advili aris spekuliaciis warmoeba.
Semdeg CamoTvlili aris Tu ras akeTebden borCalos mazraSi ero
bis moRvaweebi da ras akeTeben exla. is ambobs, rom amaTi saqme aris
kombinaciebi, vaWroba da sxva. (gr. urataZe adgilidan: vis gazeTSia?).
marTalia „kldeSi“ aris, magram roca Tqven borotmoqmedebaze aris
laparaki, me „kldes“ ufro vendobi, vidre „erTobas“.
vidre aseTi cnobebi gazeTebSi daibeWdeboda, Cven didi xania
gvqonda sabuTebi im ukanono moqmedebis Sesaxeb, romelic xdeboda
adgilobriv soc.-dem. moRvaweTa da organizaciis mier. Cven maSinaTve
ar Semogvitania es SekiTxva. Cven mivmarTeT Cveulebriv gzas. gvqonda
amis Sesaxeb laparaki Sinagan-saqmeTa ministrTan, movaxseneT zogier
Ti faqtebi da vfiqrobdiT, rom is gamoiyvanda daskvnas, rom zome
bis miReba aris saWiro. magram aqedan araferi ar gamovida. Semdeg
Jordanias gaukeTeT vrceli moxseneba im borot-moqmedebis Sesaxeb,
romelic xdeba borCalos mazraSi, romelic ase saxifaToa Cveni res
publikis mdgomareobisaTvis, da vfiqrobdiT, rom is mainc miiRebda
zomebs, magram aqedanac araferi ar gamovida. amis Semdeg Cven iZule
buli viyaviT aq gamogvetana es faqtebi.
Cvens SekiTxvaSi, batonebo, aris sami sakiTxi. erTi exeba ad
ministraciis TviTnebobas, mis ukanono moqmedebas; meore _ walkis
raionis social-demokratiul biuros moqmedebas, romelic ereva
administraciis saqmeebSi da iTvisebs administraciis da sasamar
Tlos funqciebs, da mesame sakiTxi gaxlavT sul axali faqti general-
gubernatoris b. sulaqveliZis mier Tavisi gankargulebiT, me vityo
di, garekva borCalos mazris mesame saerobo yrilobisa.
Tqven iciT, batonebo, rom Cveni administracia mTels respub
likaSi Tavisi daniSnulebis simaRleze ar sdgas da arc idga. is em
saxureba ara wesierebis dacvas, aramed TviTnebobis gamefebas CvenSi.
is sruliad upasuxismgebloa, xolo upasuxismgebloba Tu sazianoa
CvenTvis saerTod, is asjer ufro sazianoa borCalos mazraSi, rome
lic aris mosazRvre da dasaxlebulia ara-qarTvelebiT.
administraciiis TviTneboba iq saarako rames warmoadgens. Tqven
ver daasaxelebT verc erT danaSaulobas, verc erT borot-moqmede
bas, romelsac aq ar idendnen administraciis warmomadgenelni. qrTa
mis aReba, borot-moqmedis ganTavisufleba da sxva iq Cveulebrivi
movlenaa!
me moviyvan zogierT magaliTebs mxolod, vinaidan Cven auarebe
li sabuTebi gvaqvs da, ra Tqma unda, ar SemiZlian yvela am sabuTebiT
visargeblo; albad, roca kamaTi gaimarTeba, maSin visargebleb am
sabuTebiT.
exla moviyvan mxolod zogierT faqtebs. magaliTad, walkis
raionSi iyo vaJbatoni vinme goSua, romelic sruliad usabuTod
eqceoda moqalaqeebs da cixeSi hyrida. scemda, styepda, fiziku
582
rad anadgurebda moqalaqeebs. (xma adgilidan: gadayenebuli da pa
suxisgebaSia micemuli!). gadasayenebeli da dasatusaRebeli bevrni
arian da Cveni SekiTxvis azri swored is aris, rom yvela damnaSave
ni daatusaRon. da Tu yvelas daatusaReben, maSin iq arc erTi so
cial-demokrati Tavisufali aRar darCeba. (urataZe: es erebi darCe
bian?!). am vaJbatonma ise garozga erTi moqalaqe grigol pozovi, rom
garozgvisagan is mokvda.
es icis mTavrobam, administraciis inspeqtorma, magram amis sawi
naaRmdego zomebi Cvens mTavrobas ar miuRia. rom administracia iq,
marTlac, sruliad gaxrwnilia, amas adasturebs, sxvaTa Soris, elin
Ta meore yriloba q. TbilisSi. aq iyo moyvanili auarebeli faqtebi
administraciis sxva da sxva borot-moqmedebis Sesaxeb.
sxvaTa Soris, elinTa meore yrilobam miiRo Semdegi rezoli
ucia, is adasturebs, rom marTlac gansakuTrebul mdgomareobaSi
imyofeba borCalos mazra, rom autanelia mcxovrebTa mdgomareoba
da Txovs damfuZnebel krebas da mTavrobas, miiRon zomebi.
is ambobs: Cven mTeli Cveni arsebiT mxars uWerT saqarTvelos
demokratiul respublikas da ar gvinda vimyofebodeT gansakuTre
bul pirobebSi, Cven gvinda viyoT iseT pirobebSi, ra pirobebSiac
arian respublikis sxva moqalaqeni. gvixseniT administraciis TviT
nebobisgano! es aris mTeli eris, elinTa meore yrilobis mier ga
motanili rezoliucia da vfiqrob, sruliad obieqturi aris. (kiT
xulobs rezoliucias). es rezoliucia mimarTuli aris mTavrobis
Tavmjdomarisadmi, magram, Cvenda samwuxarod, miuxedavad imisa,
rom es koleqtiuri Txovna aris, mimarTva mTeli erisa, araviTari
yuradReba ar iqna moqceuli am mxareze da is borot-moqmedeba, ro
melsac eweoda iq administracia, iq dResac grZeldeba.
Tu rogor formaSi gamoixateba da ra saxe miiRo am borot-moq
medebam, amas adasturebs is oficialuri dokumenti, romelic war
moadgens borCalos mazris saerobo yrilobis azrs. erobis xmosnebi,
rom Seikribnen, airCies sarevizio komisia, romelmac gaakeTa reviz
ia erobis sx. da sx. ganyofilebaSi. ai rogor aris iq daxasiaTebuli
administracia: „Взяточничество пустило глубокiе корни во всемъ уѣздѣ. Всѣ
назначенiя админ. лицъ производились по рекомендацiямъ, при чемъ всѣ почти
оказывались одинъ хуже другого. Почти всѣ они проворовались. Взятки берутъ
всѣ и повсюду“. da yovel aseT SemTxvevaSi im damnaSve pirT, romel
nic unda samarTalSi miecaT da daeWiraT, saukeTeso adgilebs aZle
vdnen, awinaurebdnen, rogorc es sCveviaT soc.-demokratebs, aseTia
zogierTi faqtebi administraciis moRvaweobis Sesaxeb.
Cveni SekiTxvis meore sakiTxi exeba social-demokratiul parti
ul biuris moqmedebas. ra Tqma unda, ramdenad romelime organizacia
Tavis gansazRvrul partiul saqmes awarmoebs, imdenad Cven masTan
saqme ara gvaqvs, is Tavisufalia Tavis moqmedebaSi. magram ramdenad
ac esa Tu is partiuli organizacia ereva administraciis da sasamar
583
Talos saqmeebSi, Cven es dauSveblad migvaCnia. TviT is garemoeba, rom
ce-ka ereva saxelmwifo saqmeebSi da faqtiurad ganagebs mas, aRSfo
Tebas iwvevs CvenSi da zogierT social-demokratiaSic ki. magram yov
el SemTxvevaSi iq ase Tu ise cnobili moRvaweebi arian, mara ra unda
movTxovoT im xalxs, romelnic gadavardnila borCalos mazraSi, imaT
vinc cnobilni arian, rogorc borot-moqmedni?!
walkis raionis s.-dem. biuro sistematiurad ereoda yovel saqmeeb
Si, rogorc administraciis, ise sasamarTlos saqmeebSi. iq faqtiurad
mTeli Zala-ufleba aris am biuros xelSi. da ai, es biuro ras akeTebs
iq, me maqvs Camowerili sisxlis samarTlis braldeba am biuros wevre
bis winaaRmdeg. amas xels aweren iqauri moqalaqeni. (xma adgilidan:
vin arian?). wagikiTxavT roca saWiro iqneba, me sabuTebi maqvs, Tqveni
komisrebis mier beWed-dasmuli. ai, batonebo, ras sCadis es biuro.
biuros hqonda sajaro sxdomebi. ikribebodnen erT-erT duqanSi,
vinme konstantine sarievis duqanSi da iq arCevdnen samosamarTlo
saqmeebs. magaliTad, vinmem moipara cxvari, erTs dasjidnen, meores
miakuTvnebdnen. da mTeli procesi gaTavdeboda miT, rom yvela im msa
julebs dahpatiJebdnen duqanSi da vaxSams an sadils gaumarTavdnen.
aq aris CamoTvlili is pirebi, biuros wevrebi mazmanovi... romel
Tac hbraldebaT sisxlis samarTlis danaSauli, sxvaTa Soris isic,
rom amerikis komitets, romelic daxmarebas uwevda damSeulT da ro
melmac gagzavna ramdenime tomari fqvili sofelSi, gzaze dauxvdnen,
dacema moawyes biuros zogierTma wevrebma, waarTves es ramdenime
tomara fqvili da miiTvises. igive biuros wevrebi xSirad ase iqceod
nen. mividodnen moqalaqesTan da etyodnen: Sen ueWvelad dagiWerT,
SeSindeboda es piri, etyodnen, Cven mogixerxebTo, aiRebdnen qrTams,
mag. cxvars, Zroxas, fuls da gaanTavisuflebdnen moqalaqes. da es
dResac grZeldeba. ise gakadnierdnen isini, rom rodesac gamomZie
belma daibara erTi maTgani mowmed, dabrunebis Semdeg uTxra imas,
visac mopares: Sens saqmeze viyav, dro damekarga da amitom unda momce
rameo da gamoarTva 600 maneTi.
biuros wevrebs undaT ara marto faqtiurad, aramed formalu
radac moqceodnen samazro saqmeebs saTaveSi, rom maT winadadebac ki
misces komisars, rom Cven gvqonda aq saiurist-konsulto gaexsnaTo, e.
i. TviTon apatimrebden xalxs da TviTonve undaT rCeva miscen, rogor
gaanTavisuflon.
soc.-demok. biuros wevrma petre ioanidim miiTvisa kooperativi
„помощь“, man miiTvisa sazogado miwa beStaSenSi.
biuros wevrs qsenafont mazmanovs TrialeTis komisarma ofi
cialurad misca winadadeba, rom is ar Caerios administraciis saq
meebSi, magram is ganagrZobda Carevas, is Tavis Tavs uwodebda walkis
soc.-dem. biuros warmomadgenels.
sof. beStaSenSi komisrad sazogadoebis mier samjer iyo arCeuli
moqalaqe nikoloz abuSevi, is ar daamtkices, radganac mis winaaRmde
584
gi iyo social-demokratiuli biuro. me xelT maqvs biuros mier gag
zavnili depeSa abuSevis Sesaxeb.
depeSa gagzavnilia beStaSenidan #31, miRebulia 9 noembers. gag
zavnilia b. kavkasiZes saxelze. ai Sinaarsi: ,,Цалкинское раiонное бюро
партiи Соц.-дем. Постановило просить васъ объ удаленiи Абушева съ должности
общественнаго комитета, а также и писмоводителя и вручить таковую бывшему
комиссару Iоаниди.
Предсъдатель бюро Iоаниди, членъ Чагуловъ“.
ai rogor moRvaweobda social-demokratiuli biuro!
ukanasknel xanebSi iq Seikriba saerobo yriloba. is Seudga Ta
vis movaleobas. moaxdina revizia, romelic saskandalo aris so
cial-demokratebisaTvis da ai am dros es yriloba gareka b. general-
gubernatorma. marTalia, aRmosavleT saqarTveloSi samxedro wesebi
aris, magram nuTu es imas niSnavs, rom SeiZleba dausjelad elemen
taruli demokratiuli uflebebis fexqveS gaTelva? Cven kategori
ulad vacxadebT, rom iq araferi Cveni respublikis, Cveni mSromeli
xalxis sawinaaRmdego ar Tqmula da ar gakeTebula. yrilobis sxdome
bi sruliad mSvidobianad mimdinareobda. mxolod erTi ram gamoir
kva iq savsebiT, _ is, rom gamgeobis wevrebi social-demokratebi qur
dobden da yaCaRobden, isini skandaliT unda gasuliyvnen gamgeobidan
da ai swored am dros garekes yriloba albad imisaTvis, rom gamoaS
karavebuli boroteba raimenairad daefaraT!
aseTia, batonebo, mdgomareoba.
dasasrul me minda gavigo mTavrobisagan, icis Tu ara man yove
live es da Tu icis, esmis Tu ara aseTi moqmedeba damRupvelia Cveni
respublikisa da mSromeli xalxisaTvis?!
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan-saqmeTa ministrs n. ramiS
vils.
n. ramiSvili. (Sinag.-saq. ministri) moqalaqeno! me ara erTxel gam
icxadebia aq da amas dResac gavimeoreb, rom yvelafers rasac sCadis
administracia sxva da sxva mazraSi ar viwoneb. sxvanairaT rom vsTq
vaT, me arasodes ar miTqvams da arc axla vabob, rom Cveni administra
cia sdgas iseT simaRleze, rom araviTari nakli mas ara aqvs. magram
masTan me mudam vlaparakob da axlac gavimeoreb, rom am ori wlis
ganmavlobaSi mraval adgilas Seiqmna iseTi mdgomareoba, rom ucx
oelebi, romlebic modian CvenSi, pirdapir aRtacebaSi arian im mSvi
dobianobiT, romelic CvenSi ganmtkicda. da es Seexeba, upirvelesaT
yovlisa, sworeT im adgilebs, sadac ufro kulturuli xalxi binad
robs, sadac meti aris tradicia ganmaTavisuflebeli moZraobisa
da sadac xalxs saSvaleba qonda _ gamoeCina unari TviTmoqmedebisa
da Semoqmedebisa. magram im adgilebSi, sadac es saSvaleba xalxs ar
qonda, sadac xalxi am TviTmoqmedebas moklebuli iyo Zveli reJimis
dros, gansakuTrebiT im raionebSi, sadac osmaluri wesebi batonobda
_ rasakvirvelia, 2 wlis ganmavlobaSi SeuZlebeli iqneboda savsebiT
585
yvela im naklis mospoba, romelic Tan sdevs aseT CamorCenil kuTxes.
vinc icis borCalos mazra, is dagveTanxmeba, rom am mazras samarTli
anad SeiZleba vuwodoT mazra „feSqeSebisa“. es is kuTxe aris, sadac
ukanasknel dromde _ manam, sanam afrialdeboda iq droSa damoukide
beli saqarTvelosi _ yoveli sakiTxi swydeboda iq feSqeSebiT da ara
samarTliT. da roca amisTana grZnobiT aris gamsWvaluli yvela moqa
laqe _ saSvaleba ar gvqonda rom Sinagan-saqmeTa saministro da saer
Tod mTavroba gamklaveboda am grZnobas da am 2 wlis ganmavlobaSi
Seeqmna iq iseTi mdgomareoba, romelSiac imyofeboda danarCeni naw
ili Cveni respublikisa. amitom me Tavidan unda ganvacxado, rom ara
sodes mTavroba ar emxroboda im azrs da arc dRes emxroba, TiTqos iq
administracias ar Caedinos raime borot-moqmedeba. magram gadaWriT
vacxadeb, rom mTavroba yovelTvis am borot-moqmedebis winaaRmdeg,
rodesac es damokidebuli aris mTavrobaze, iRebs usastikes zomebs.
magaliTad, erTi wlis ganmavlobaSi iq gadayenebuli iqna 17 komisari
(Sengelaia: ramdeni aris ganTavisuflebuli?), arc erTi ar iyo Sewyn
arebuli, yvela gamomZiebels gadaeca da Tu man gaanTavisufla _ es
saqme aris ara mTavrobisa, aramed damoukidebeli sasamarTalosi. me
vambob, es faqtia da amas veravin uaryofs. sxvaTa Soris, roca erobis
gamgeobaze laparakobden, unda mogaxsenoT, rom am gamgeobis winaaRm
deg erTi udidesi sabuTi iyo moyvanili, romelic imaSi mdgomareobs,
rom marTlac iq man ver Seqmna iseTi mdgomareoba, rom mudmiv erTi da
igive komisrebi yofiliyven da amaSi erTnairi „Rvawli“ eserebsac mi
uZRviT (xmebi: eg Worebia!). ai, exla mogaxsenebT, „Worebia“ Tu ara. es
aris simarTle, romelic gaawiTlebs, visac sircxvilis grZnoba aqvs.
ai, magaliTebi: daviwyoT iqidan, rom maswavleblebi spekuliacias
eweodnen. es marTalia! me minda mogaxsenoT, rom yvela ganapira kuTxe
Si marTlac SeCerebuli iyo swavla, mecadineoba. ai, magaliTad leCx
umis mazra, SedarebiT mowinave mazra aris, magram, miuxedavad amisa,
iqac, erTi wlis wined ramdenime skola SeCerebuli iyo, fanjrebi ar
qondaT da sxv. rac Seexeba walkis raions, zogierTma maswavlebelma
skola marTlac duqnad gadaaqcia, magram yvela eseni iricxeboden so
cialist-revoliucionerTa partiaSi... (xmebi: daasaxeleT! xmauroba).
me kargad mesmis, roca warmomadgenlebi am fraqciisa, romelsac
unda aq partiul niadags daeyrdnos, Zalian Relaven. aq saWiroa moT
mineba, Tqven aRelvebas niadagi ar aqvs.
moiTmineT da mogaxsenebT faqtebs da gamodiT da winaaRmdegi
daamtkiceT! me vambob, rom swored is maswavleblebi, romlebic Sem
deg gadayenebulni iyvnen... (xmauroba. xmebi: daasaxeleT?). diax, isi
ni, romlebic spekuliacias eweodnen, iyvnen soc.-revoliucionerTa
partiis wevrebi! (xmauroba). damSviddiT! me ar mikvirs, rom social
ist-revoliucionerTa fraqcia aq mkvdar skolebze laparakobs. me es
ar mikvirs mas Semdeg, rac erTi maTi wevri, romelic borCalos mazra
Si gaemgzavra, saerTod daCveulia mkvdar dawesebulebaTa Seqmnas.
586
(i. lorTqifaniZe adgilidan: raSia saqme?). imitom laparakoben mkv
dar skolebze, rom daCveulni arian mkvdar saavadmyofoebis gaxsnas.
(lorTqifaniZe adgilidan: sicruea! xmauroba). es faqtia! moiTmineT,
batono lorTqifaniZe! (xmauroba). me ara Tu vicnob, me vdevni mudam
imaT, vinc mkvdar saavadmyofos xsnis! (xmebi: daasaxeleT!). es gaxlavT
lorTqifaniZe... (xmauroba). afxazeTSi... (xmauroba. l. Sengelaia: bor
Caloze ilaparakeT! borCaloSi ra moxda?). es faqti dakavSirebuli
aris mkvdar skolebis faqtTan.
kerZod aq moxsenebuli iyo b. goSua. es goSua gadayenebul iqm
na komisrobidan da micemulia samarTalSi. da maSasadame, laparaki
imaze, rom zomebi ar migviRia, ar Seefereba simarTles. Semdeg, aq iyo
naTqvami imis Sesaxeb, rom borCalos Sesaxeb laparaki iyo presaSio.
borCalos viTareba savsebiT gaSuqebuli iyo presaSi. es marTalia!
Cven arasodes ar dagvimalavs araferi. ase iqceoden eserebi afxaz
eTSi mkvdar saavadmyofoebis Sesaxeb. (lorTqifaniZe: sicruea! Woria!
isidore ramiSvili lorTqifaniZes: gaCumdiT! pirSi wyali gidgaT!
xmauroba). partiul presaSi marTlac daibeWda werilebi. Cven aravis
moqmedebas ar vmalavT! Cven ar vmalavT arc erTi partiis wevris, arc
erTi administratoris danaSauls. am SemTxvevaSi ver moiyvanT verc
erT faqts. (xmebi: katarRaSi unda gagegzavnaT!). katarRaSi da samar
TalSi vin unda gaigzavnos, amaze gveqneba msjeloba da damfuZnebeli
kreba Tavis azrs gamosTqvams, eWvs gareSea. Tqven aq ambobT partiul
presaze, rom iq ewera am ambebis Sesaxeb, arc erTi amxanagis nakls Cven
ar vafarebT xels da yvelafers vamJRavnebT. Cveni presa amas yovelT
vis aqcevs yuradRebas. (xma: Sedegebi?). Sedegebi is aris, iq eroba
yvelaze susti iyo. es aSkaraa yvelasaTvis da exla ki, yvelas Sexed
ulebiT, saukeTesod aris dayenebuli. aseve gaxlavT skolebis Sesax
eb. iq yvela skolebi aRdgenilia da momaval wlidan mravali axali
skola gaixsneba. amiT aixsneba is garemoeba, rom gasul wlis Sesaxeb
verc erTi faqti ver moviyvaneT. Tqveni „faqtebi“ exeba im dros, roca
osmalebi SemoiWren... (xmauroba).
Tavmjdomare. gTxovT dawynardeT! nu uSliT!
noe ramiSvili. rac Seexeba „kldes“, mis informacias, me mgonia,
TviT „kldis“ warmomadgeneli ar daeTanxmeba. Cven viciT werili, ro
melic damfuZnebeli krebis wevrma Salva qarumiZem erT-erT gazeTSi
daswera. iq iyo naTqvami, rom is kampania, romelsac awarmoebden aq,
zogierTi gamoCenili moRvaweebis winaaRmdeg, ar aris marTali.
erobis winaaRmdeg gamolaSqrebani borCalos mazraSi simoniSvilma
daiwyo. simoniSvili ar aris iseTi moRvawe, romlis werilebs didi
fasi qondes. (xma adgilidan: eserebi iqneba!). SeiZleba eserTa parti
aSi Caewera! mosalodnelia! magram faqti ar aris, rom simoniSvili
quTaisis yofili policmeisteria, da mis dros iq moxda ebraelTa aw
iokeba. da yovel SemTxvevaSi, b. simoniSvils arc erTi faqti im moR
vaweebis winaaRmdeg ar wamouyenebia. iq arian iseTi moRvaweebi, ro
587
melTac mravali wlis revoliucionuri moRvaweoba miuZRvis, bevri
maTgani ixsden cixeSi, micemuli iyvnen samarTalSi. soc.-rev. fraqcia
ase aCqarda, rom am kacis gancxadebaze aSenebs braldebebs erobis da
sxva am moRvaweTa winaaRmdeg, romlebic iq imyofebian. aq Tqven moi
yvanT erT sabuTs, es Seexeba administracias. es aris elinTa yrilo
ba, sadac sainteresoa erTi garemoeba, rezoliucia am yrilobisa,
Cven rom movismineT. _ es pirvelad gavigone, me vici meore gancxade
ba elinTa sabWosi. CvenTan gamocxadden elinTa warmomadgenlebi da
gamogvicxades uRrmesi madloba im moRvaweobisaTvis, romelsac ve
weviT gansakuTrebiT ltolvilTa mimarT, im dros, rodesac sxva re
spublikaSi ltolvilTa mdgomareoba autaneli Seiqna, saqarTvelom
mogvca saSualeba es xalxi gadagverCina fizikuri ganadgurebisagan,
aq mravali aTasi gadarCa Jletas, rodesac sxva kuTxeebSi maT sasti
kaT sdevnidnen. garda amisa, miuxedavad imisa, rom Cveni xazina arc
ise mdidari aris, man mainc SesZlo maTTvis daxmareba aRmoeCina da
amisaTvis maT gamogvicxades uRrmesi madloba. es moxda yrilobis Sem
deg da Tu raime sabuTi hqondaT _ roca madlobis gamosacxadeblad
iyvnen, Tqven iciT, rom aravis ar eSiniaT protestis gamocxadebisa.
yvela ise Tavisuflad da Tamamad grZnobs Tavs, rom Tu raime sabuTi
hqondaT, isini gvetyodnen Cven, rezoliucia ki mimarTuli aris ara
imdenad administraciis winaaRmdeg, ramdenadac social-demokrati
uli partiis winaaRmdeg.
me vfiqrob, rom Tu marTla rame sabuTi hqondaT, isini am Tavis
rezoliuciis gamocxadebas SesZlebdnen Cems winaSe, yovel SemTxveva
Si me mogaxsenebT, rom partiul biuros Sesaxeb araviTari gancxade
ba ar mogvsvlia. Tqven brZanebT, rom mTavrobis Tavmjdomares moax
seneso, SeiZleba moaxsenes magram mTavrobaSi aseTi gancxadeba ar
mogvsvlia. Semdeg aq ganacxades, rom partiuli biuro ereva admin
istraciis saqmeSi, unda mogaxsenoT, rom Zalian xSirad, winad, yvela
partia ereoda administraciis saqmeSi. magram ukanaskneli wlis gan
mavlobaSi es Careva administraciis saqmeSi Tan da Tan moispo. Sei
Zleba es atavizmi aris da gamonaklisi xdeba, SeiZleba amas marTla
qonda adgili iq, es Tqven unda gagecxadebinaT da Cven ueWvelad
zomebs miviRebdiT amis winaaRmdeg. me mogaxsenebT, rom Cven gansa
kuTrebul yuradRebas vaqcevT am ganapira kuTxeebSi administraciis
mowyobas, vinaidan SeuZlebelia centridan am saqmis marTva-gamgeoba.
amiT aixsneba is, rom mudam vcdilobT, rom yvelgan es saqme gadaeces
erobas, adgilobriv TviTmmarTvelobebs da Tu erobam ver SesZlo
moewesrigebina es saqme, Tu marTlac, mravali nakli aqvs administra
cias, es Seadgens nakls ara marto erobisas. rasakvirvelia, erobis
saqmianobasac aqvs mniSvneloba, magram ufro didi mniSvneloba aqvs
im adaTebs da wesebs, romlebic gamefebulia am mazraSi. sanam es xalxi
ar SeiTvisebs moqalaqeobriobas, sanam is xels ar aiRebs feSqeSeb
ze, yovelTvis iqneba SemTxvevebi, rodesac TviTeuli piri borotad
588
isargeblebs erobis da xalxis ndobiT, rac Seexeba kerZoT im komis
ars, abuSevs, romelzedac iyo aq laparaki, is ar iyo damtkicebuli
imitom, rom is ekuTvnis im mcire jgufs, romelic mudam winaaRmdegi
iyo Cveni mimarTulebisa. Tqven albaT iciT, rom arsebobs debuleba
komisrebis Sesaxeb, sadac naTqvamia, rom maT amtkicebs samazro komis
ari, ese igi am Jamad amtkicebs eroba. erobam am SemTxvevaSi isargeb
la Tavisi uflebiT swored imitom, rom walkaSi, romelzedac aq gan
sakuTrebiT laparaki aris, walkis soc.-revoliucionerTa partiis
wevrTa moqmedebis wyalobiT Seiqmna iseTi mdgomareoba (Sengelaia:
sad? sad? daasaxeleT!), diax, walkaSi. walka swored kuTxea _ Tqven
kargaT iciT es, sadac dRemdis (xmauroba. Sengelaia: rom ramiSvils
ar ujereben!), Tqven scdilobT, rom ar daujeron, magram mTavrobas
daujereben.
Tqveni wyalobiT iq dezertiroba iyo, gadasaxadebs ar ixdid
nen, rogorc gansakuTrebiT sxva da sxva ganapira kuTxeebSi, sadac
Tqven xSirad giyvarT antisaxelmwifoebrivi agitacia. (xmauroba).
da miuxedavad Tqveni agitaciisa, mobilizacia saukeTesod Catarda,
winaaRmdeg Tqveni partiis survilebisa. da unda mogaxsenoT, rom mi
uxedavad imisa, rom Tqven mudam scdilobdiT am xalxSi SegeqmnaT is
eTi damokidebuleba, rom arc erTi jaris kaci da arc erTi kapeiki
gadasaxadi ar miecaT, miuxedavad amisa, es saqme gamosworda. kerZoT
erobam miiRo Sesaferisi zomebi im komisaris winaaRmdeg, romelic am
politikas ar eTanxmeboda, es aris erobis Rirseba da movaleoba. me
imedi maqvs, rom SemdegSiac yvela eroba ase moiqceva da arasodes ar
daamtkicebs iseTs komisars, romelic xels ar Seuwyobs mobilizaci
is kargad Catarebas da mis winaaRmdeg agitacias eweva (Sengelaia: ra
gaakeTa, ra Caidina?). Tqven kargad iciT, rom is aris wevri swored
Tqveni partiisa. (Sengelaia: es sul erTia. ra braldeba?). ra gaakeTa
(xmauroba). ara, ukacravad, mraval adgilas aris komisrebi, magram ar
vici ra partiisa arian, rogorc ar vici ra partiisa arian Cemi mox
eleTa didi nawili. es yvelam icis, rom arasodes ar varCev vin romel
partiisa aris. Tqven ki swored imitom laparakobT ase, rom is iyo
Tqveni partiis wevri (Sengelaia: sabuTi moiyvaneT, sabuTi!). sabuTi?
me vlaparakob, rom es ase iyo (xmauroba). diax, es aris faqti, rom is
kaci imitom gadaayenes, rom is ar asrulebda Tavis saxelmwifoebriv
movaleobas da winaaRmdegi iyo (Sengelaia: es tribuna aris, sabuTi
moiyvaneT!). me vambob, faqti aseTi iyo, rom is kaci iyo gadayenebuli
imitom, Cven iq ar gvinda iseTi komisari, romelic ar asrulebs Tavis
saxelmwifoebriv movaleobas da ara partiuls (Sengelaia: sicruea!).
Tqven laparakobT partiul biuroze da imiT asabuTebT, rom mTavro
ba ase imitom moqmedebs, rom is eyrdnoba cnobebs sxva da sxva parti
ul biuroebisas. me unda ganvacxado, rom es ase ar yofila. da amas
fiqrobT imitom, rom saerTod SeCveulebi xarT administracia ga
moiyenoT partiuli miznebisaTvis. (Sengelaia: Cemi Sen giTxari, guli
589
mogikali! xmauroba). moismineT, batonebo, Semdegi dokumentic. bato
ni lorTqifaniZe ityvis, rom es Wori ariso, magram moismineT:
Кодорскiй уѣздный комитъетъ партiи соцiалистовъ-революцiонеровъ Грузiи.
17 декабря 1919 г. № 61. Срочно. Начальнику милицiи Гупской общ–ны. Двадцать
пятаго декабря по новому стилю въ 12 часовъ дня въ г. Очемчирахъ въ зданiи
„рабочаго клуба“ назначена конференцiя партiи соцiалистов-революцiонеровъ, съ
участiемъ другихъ сухумскихъ членовъ этой же партiи.
Кодорскiй уѣздный комитеть партiи социалистовъ-революцiонеровъ проситъ
васъ предложить вашему обществу прислать точно къ этому дню въ 12 часовъ дня
своихъ представителей, сколькихъ общество найдетъ необходимымъ; при этомъ
сообщаемъ вамъ, что делегаты должны имъть мандаты отъ общества. Исполненiе
изложеннаго просимъ не откладывать.
Товарищъ предсѣдателя Гр. Гегiадзе.
Секретарь А. Дгебуадзе.
axla vin aris es gegiaZe? es gegiaZe, albad iciT Tqven, aris so
cialist-revoliucionerTa komitetis Tavmjdomare, es gegiaZe iyo
erobis mdivani da im xanad asrulebda gamgeobis wevris movaleobas
administratiul ganyofilebaSi.
axla rogor gaiges es brZaneba komisrebma, socialist-revoli
ucionerTa partiis komitetis brZaneba? ai mandati:
Копiя. Мандатъ: Дано сiе жителю сел. Гупи код. уѣз. Алмахсиду Казишбекову
Маршанiя, Тагвачву Харабiя и Дзазу Кашба въ томъ, что выше упомянутые
обществомъ названной общины выбраны уполномоченными присутствовать
на конференцiи партiи социалистовъ-революцiонеровъ назначенной быть на 25
декабря 1919 г. 22 декабря 1919 г.
Начальник Гупской сельской милицiи Н. Чигогидзе.
Секретарь М. Шанiя. (sicili).
590
vamSvideb b. lorTqifaniZes. (Sengelaia: imedia daapatimrebT!). amaze
Semdeg iqneba laparaki, aqvs Tu ara partias ufleba ase borotad ga
moiyenos ndoba, miT umetes im pirs, romelic komisrad iTvleboda
da imis magivrad, rom xalxis qoneba xalxisaTvis gamoeyenebia, qmnida
mkvdar saavadmyofoebs.
dasasrul general-gubernatoris brZanebis Sesaxeb. marTalia gen
eral-gubernatorma gasca brZaneba, magram ara daxurvis, aramed yrilo
bis SeCerebis. iq pirdapir sweria: „SeaCereT“. magram es iyo gamowveuli
imiT, rom gen.-gubernatorma gaigo... (Sengelaia: c.-k.-s prezidiumma!).
araviTari monawileoba cekas prezidiums am saqmeSi ar miuRia. SeiZleba
Tqveni damarcxeba gindaT gadaabraloT c.-k.-s prezidiums, magram is aq
arafer SuaSia. (xmauroba). batonebo, Tu social-demokratiuli fraq
cia daangrieT, kmayofili iqnebiT, magram amaze ilaparakeT „Sroma“-Si.
aq-ki, rodesac saxelmwifoebriv saqmeebze msjelobT, amaRldiT erTi
wuTiT mainc viwro partiul interesebze. me vambob, rom roca gen.- gu
bernatorma gaigo, rom iq aris didi arev-dareva da arev-dareva aris
administraciis garSemo da swored es iyo gamowveuli rogorc Tqveni
partiis, agreTve Tqveni fraqciis mier.
meore, miuxedavad imisa, rom fronti azerbaijanisa moispo, _
gaCnda axali, meore fronti somxeTis winaaRmdeg. da im dros, rode
sac komunistebi neitralur zonaSi agitacias eweoden da ewevian _
iqidan upirebdnen afeTqebas Cvens respublikas _ rasakvirvelia, amas
isini ver SeZleben _ magram imedi aqvT, rom aafeTqeben somxeTs. da am
mdgomareobaSi general-gubernatorma gamoixmo orive Tavmjdomare
_ erTis mxriv Tavmjdomare gamgeobisa da meores mxriv Tavmjdomare
yrilobisa. maT mosTxova sabuTebi Tu ranairi aris moqmedeba ama Tu
im administratorisa. da, roca misces mas zogierTi ganmartebani, Sem
deg amisa kiTxvebi amowurul iqmna. administraciis mosagvareblad man
misca rCeva, romelic mdgomareobs imaSi, rom mis daukiTxavad ar yo
filiyo vinme daniSnuli sapasuxismgeblo adgilze miuxedavad imisa,
Tu romeli partia gaimarjvebda iq. da amis Semdeg moxda gagrZeleba
yrilobisa, romelic SeCerebuli iyo. da amis Semdeg Tqven iciT
b. Sengelaia. es saqme amowuruli aris.
ai aseTi aris mdgomareoba da me unda mogaxsenoT, rom me gavaTaveb
imiT, riTac daviwye. Zalian bevri nakli aqvs administracias bevr adgi
las da gansakuTrebiT CamorCenil kuTxeebSi, magram es yvelaferi miew
ereba ara mTavrobas da erobas, aramed, upirveles yovlisa, miewereba
am xalxis CamorCenilobas, romelsac moqalaqeobrivi Segneba ara aqvs.
rac Seexeba mTavrobas, mas miRebuli aqvs yovelgvari zomebi da rom
aravis indobs, sCans iqidan, rom 17 komisari iyo gadayenebuli da yve
la is borot-moqmedeba, romelsac iq adgili hqonda, ar iyo uyuradRe
bod datovebuli da vfiqrob, rom SemdegSiac am gziT vivliT da ara
im gziT, romelic imaSi gamoixateba, rom administracia gamoviyenoT
partiuli miznebisaTvis. (xangrZlivi taSi).
591
Tavmjdomare. sami saaTi gaxlavT. rogor gnebavT? (xmebi: gadaidos,
ganvagrZoT!). aris soc.-dem. fraqciis winadadeba gadaidos sxdoma.
aris Tu ara meore winadadeba? msjeloba gadadebuli gaxlavT. exla
gTxovT moisminoT saboloo teqstebi.
gomarTeli (kiTxulobs saboloo teqstebs).
Tavmjdomare. exla moismineT Semdegi sxdomis dRis wesrigi.
mdivani (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aris Tu ara vinme winaaRmdegi?
miRebulia. sxdoma dasrulebuli gaxlavT.
592
damfuZnebeli kreba
sesia meore
ocdameaTe sxdoma
(30)
Sinaarsi:
593
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
konst. jafariZe.
sxdoma iwyeba SuadRis 12 saaT. da 40 wuTze.
Tavmjdomare. sxdomas gaxsnilad vacxadeb. mdivani mogaxsenebT
dRiur wesrigs.
mdivani (kiTxulobs dRiur wesrigs).
dRiuri wesrigi:
damateba.
594
qstebi dResve iqnes miRebuli, xolo me-11 sakiTxi pirvel rigSi iqnes
ganxiluli. vin aris winaaRmdegi am winadadebisa? winadadeba miRebu
lia. unda mogaxsenoT cnobad, rom prezidiumma saxelmwifo kontro
lioris f. gogiCaiSvilisagan miiRo depeSa, romelSiac igi sTxovs
damf. krebas, raTa mas mieces ufleba, darCes saqarTvelos ekonomi
ur misiaSi sazRvargared kidev ramdenime xans, radgan misias muSaoba
jer ar dausrulebia. vin aris winaaRmdegi, rom mieces kidev dro?
aravin. gogiCaiSvils eZleva ufleba darCes sazRvar-gared ekonomi
ur misiaSi samuSaod erTi Tvis ganmavlobaSi dRevandeli ricxvidan.
sityva m. rusias ekuTvnis.
595
naarsi: gauqmebul iqnes yvela nebarTvis mowmobani, miwebis aqtebi da
saijaro xelSekrulebani, romelTa ZaliT kerZo pirT, amxanagobaT,
an sazogadoebaT ufleba eZleodaT saxelmwifo miwebze madnis kvle
va-Ziebisa, an xelSekrulebisa da yvela sxva xelSekrulebani da ne
barTvani kerZo mesakuTreTa miwebis gulis da madnebis damuSavebisa.
meore nawili exeboda TviT madneulobis saxelmwifo sakuTrebad
gamocxadebas da agreTve im Sedegebis gansazRvras, romelic unda
moyoloda am nacionalizacias, ese igi ra Sedegi unda wveoda sxva da
sxva warmoebebs am sferoSi. am mxriv, rodesac kanon-proeqti acxadebs
saxelmwifos sakuTrebad zeda pirs, amasTanave mrewvelT WiaTuris
raionSi rCebaT ufleba ijariT aRebisa mTavrobisagan im madnebis
damuSavebisa, romlebic maT ekuTvnodaT am kanonis damf. krebis mier
miRebis dRemde sakuTrebis an saijaro uflebis ZaliT.
Semdegi nawili ki am kanon-proeqtisa gansazRvravs Tu ramdeni
unda ezRos mrewvelebs WiaTuris raionSi. iq sweria, maT, visac am
nacionalizaciiT CamoerTmeva madneuloba, unda mivceT sasyideli,
romelic gansakuTrebul kanoniT ganisazRvreba. Semdeg naTqvami iyo,
rom is, rac naTqvamia WiaTuris raionis Sesaxeb, mTavrobas ufleba
eZleva gaavrcelos sxva samTo samrewvelo raionebis mwarmoeblebzed
da madneulobis mesakuTreebzed.
aseTi Sinaarsis iyo es kanon-proeqti, Semdeg igi gadaeca agrar
ul da saredaqcio komisias. magram isini ver SeTanxmdnen, TviToeul
ma maTganma warmoadgina Tavisi varianti. safinanso-sabiujeto komi
siam warmoadgina Tavisi daskvna. maSin Sesdga SeerTebuli sxdoma
agrarul da iuridiul komisiebisa. aq isini SeTanxmdnen erT rameSi,
daadgines: gauqmdes kerZo sakuTreba madanze, rac Seexeba nacional
izacias, vinaidan mas ufro detaluri damuSaveba sWirdeba, jer-je
robiT gadaidvas. rodesac am saxiT SemuSavebuli proeqti warmoad
gina komisiebma, maSin Semovida mTavroba winadadebiT moxsniliyo
es sakiTxi dRiur wesrigidan. sakiTxi moixsna, rom mTavrobas ufro
mTlianad daemuSavebia da ise warmoedgina igi damf. krebaSi. es iyo
wels aprilSi da maisis 29 Tu ar vcdebi, vaWroba-mrewvelobis samin
istrom warmoadgina kanon-proeqti. Tu am kanon-proeqts SevadarebT
Cven Zvel kanon-proeqts, davinaxavT, rom Tumca aris gansxvaveba, ma
gram arc imdeni. saxeldobr gansxvaveba aris SemdegSi: winad iyo naTq
vami, rom mesakuTreebs miecemaT sasyideli gansazRvruli gansakuTre
buli kanoniTo, axla ki naTqvamia, rom maT miecemaT norma Tanaxmad
1917 wlis kanonisa. es xelaxla iqna ganxiluli prezidiumis agrarul,
iuridiul da safinanso-sabiujeto SeerTebul sxdomaze, da saerTod
es kanon-proeqti miRebul iqna, ese igi uqmdeba nebarTvis mowmobani,
romlis Sesaxeb zeviT mqonda laparaki da meore mxriT cxaddeba na
cionalizacia madneulebisa da ra unda mieces mesakuTreebs amis Ses
axeb. komisiebma gaiziares, rom es kanon-proeqti ar unda gavrceldes
im qvaze, romelic ukve gamoRebuli aris miwis gulidan. meore nawili
596
Seexeba imas, rom mrewvelobas rCeba ufleba ijariT aRebisa mTavro
bisagan im madnebis damuSavebis, romlebic maT ekuTvnodaT am kanonis
damf. kr. miRebamde sakuTrebis, an saijaro uflebis ZaliT. rac Seex
eba mesakuTreebs, iq naTqvami iyo, rom norma miecema, magram ranairi
ar aris naTqvami, amitom es komisebma ufro mkafiod gansazRvres da
sTqves, rom norma unda mieceT 1917 wlis kanonis farglebSio, ese igi
unda mieceT miwa Zveli gansazRvruli normiT. ukanaskneli muxli exe
ba imas, rom es norma unda mieceT agreTve sxva raionebis mrewvelT, sa
dac mrewveloba ganviTarebulia. magram komisiam Semdeg dainaxa, rom
es cneba mrewvelobis ganviTarebisa ar aris gansazRvruli iuridi
ulad, rom igi subieqturia, amitom Cven vsTqvaT, rom ukeTesi iqneba
amis gamorkveva mivandoT TviT mTavrobaso. da kanonSi aris naTqvami,
rom mTavrobas eZleva ufleba im raionebzedac gaavrcelos es kanoni,
sadac igi saWirod dainaxavs. amnairad Cven mivandeT am sakiTxis ga
dawyveta mTavrobas.
aseTi gaxlavT istoria am kanon-proeqtisa da cvlilebebisa dRem
dis. dRes sdgas sakiTxi misaRebia Tu ara nacionalizacia am madneu
lobisa? rasakvirvelia, aras dros arvis ar ganucxadebia arc SarSan,
arc dRes, rom nacionalizacia ar aris misaRebio. piriqiT, Tu aris
romelime dargi, romelSiac muSebi moiTxoven nacionalizacias, es
aris madneuloba. yvelgan sadac damyarebuli aris misi damuSaveba,
magaliTad inglisSi, safrangeTSi da sxvagan, muSebis moTxovnileba
is aris, rom gamocxaddes igi saxelmwifo kuTvilebad. ra Tqma unda
saqarTveloSi, sadac agraruli da sxva socialisturi sakiTxebi far
Tod daisva, Tavis Tavad cxadia, amis winaaRmdeg veravin wava. aravin
ar ityvis, rom es dRes mizan-Seuwoneliao. amitom komisiis saxeliT
viTxov, rom es kanon-proeqti miRebul iqnes.
Tavmjdomare. sityva Sengelaias ekuTvnis.
l. Sengelaia. (s.-r.) es kanon-proeqti dagvianebuli aris. es un
da mieRo sakanonmdeblo organos ara exla, aramed 3 wlis winad.
amas grZnoben TviT avtorebi am kanon-proeqtisa, amitom moiTxoven
am kanon-proeqtis ukuqceviTi Zalas, ara ise, rogorc Cven miRebu
li gvaqvs saerTod, rom kanoni ZalaSi Sedis dRidan misi miRebisa
damf. krebis mier, aramed 1917 w. 16 dekembridan, am dagvianebas qon
da Tavisi mizezebi, upirveles yovlisa mizezi am dagvianebisa aris
Cveni mTavrobis Cveulebrivi daudevroba. meore mizezi gaxlavT is,
rom zogierTi jgufebi iyvnen dainteresebuli am kanon-proeqtiT da
yoveli Rone ixmares, rom daegvianebinaT da gavlenis daRi daesvaT
am kanon-proeqtis zogierT muxlebze. kanon-proeqti moiTxovs yve
la miwebis guli, madneulobis, garda Cveulebrivi qviSisa, gamocxa
debul iqnas saxelmwifo sakuTrebaT 1917 wlis 16 dekembridan. e. i.
kanon-proeqti exeba miwis sakiTxis erT-erT mniSvnelovan mxares. mo
gexsenebaT, miwis sakiTxi CvenSi tardeba social-demokratiis mier
da porciobiT, amitom Cven mTliani kanoni miwis Sesaxeb, Tu ra bedi
597
unda ewvios demokratiul respublikis miwis zedapirs, tyeebs, wy
lebs, Tu madneulobas, aseTi mTliani kanon-proeqti ar gvaqvs. gvaqvs
miRebuli sxva da sxva kanonebi Sesaxeb zedapirisa, tyis sargeblobis
kanoni, romelic cxovrebaSi ar gatarebula. dRes vRebulobT axal
kanon-proeqts da araviTari kanoni ara gvaqvs wyliT sargeblobis
Sesaxeb, TiTqos es wylebi naklebi mniSvnelovani iyos Cveni xalxisaT
vis, vinem miwa. saerTod Cvens miwis reformas axasiaTebs usistemoba,
uprincipoba da naxevari zoma da es etyoba am kanon-proeqtsac. naxe
vari zoma gamoixateba imaSi, rom rodesac Cven miviReT kanoni miwis
zedapiris Sesaxeb, miviReT soflad mxolod, qalaqSi ar gagvitare
bia, ase rom tardeba soflad miwis reforma da qalaqad ki ara, TiTqos
soflis miwebi iyos sxva planetaze da qalaqis ki sxvaze. aseT mdgo
mareobaSia miwis reformis gatarebis saqme, rom soc.-demok. ar aqvT
garkveuli programa imis Sesaxeb, ra unda eyos qalaqis miwebs, moxdes
nacionalizacia, socializacia Tu auqcionSi gaiyidos _ es aSkaraa.
Cven miviReT tyis kanoni, magram cxovrebaSi is ar gatarebula, soc.-
demok. es saWirod ar miaCnia. aseve aris areul-dareuli es kanon-pro
eqtic. pirveli muxli moiTxovs madneulobis nacionalizacias. ra
Tqma unda Tu socializaciis, nacionalizaciis gzas daadgeba mTav
roba, Tu ara marto sityviT gaaterebs amas, es sasurvelia da amas mi
vesalmebiT, magram ise am zomis gatareba, rogorc es xdeboda aqamdis
da rogorc kanon-proeqtidan sCans, yovlad miuRebelia. Tu es dRes
socializatoruli da nacionalizatoruli tendencia iseTia, rom
angariSi unda gauwioT TviT partiul yrilobaze, sadac iTqva, rom
upiratesobas aZlevT ara kerZo iniciativas, aramed sazogadoebriv
iniciativas, es unda gaataroT yovel kanonSi, romelic miRebuli
iqneba; xolo Tu yrilobaze erTs ityviT, erTs miiRebT, damf. kreba
Si sxvas gaatarebT, es xalxis motyuebaa da rom es asea, es sCans, amas
amtkicebs zogierTi adgilebi am kanon-proeqtisa da SeniSvnebi me-3
da me-4 muxlebTan. me unda mogaxsenoT, rom es momxsenebelmac sTqva,
nacionalizaciis winaaRmdeg aravin ar yofila, magram me mgonia amas
koreqtivi sWiria. aris nacionalizacia da nacionalizaciac; es imas
gaaCnia, ra pirobebSi xdeba is, roca nacionalizacia xdeba burJua
ziul saxelmwifoSi. Cven amas didi sifrTxiliT vekidebiT, CvenSi am
mxriv mdgomareoba ar Secvlila. Cven gvaxsovs, TviT konstituciaSi
aris naTqvami da ara erTxel gvaqvs aq gancxadebuli, rom saqarTve
lo aris demokratiuli da ara socialisturi saxelmwifo. ubralo
demokratiulsa da socialistur demokratiuls Soris gansxvaveba
aris da ar SegviZlia maT Soris Tanasworobis niSani davsvaT.
Cvenis azriT mizanSewonili iqneba sakuTreba vuarvyoT. Cven vic
iT sakuTrebas ra Seadgens, es aris yidva-gayidvis ufleba, gankar
gulebis ufleba da sxva. Cveni konstituciiT ar SeiZleba saxelmwifo
teritoria gavyidoT. Tu gayidvis ufleba eqneba saxelmwifos Tavis
teritoriaze, Tavis Tavad cxadia, rom miwebi saxelmwifo sakuTre
598
bad cxaddeba. kanonSi unda iyos aRniSnuli, rom es xalxis avladide
ba aris, ase rom pirveli muxli CvenTvis misaRebi iqneboda am gamon
aklisiT. Semdeg aris SeniSvna. iq aris naTqvami, rom Tu es muxli ar
vrceldeba amoRebul madanze, xolo aqve zeviT aris naTqvami, rom
is ZalaSi Sedis 1917 w. 1 dekembridan, ase rom Cven madani gvekuTvnis
nominalurad, xolo faqtiurad xdeba, rom mTavrobam gamoiCina Cveu
lebrivi daudevroba, Tavidan ar Sedgomia gamorkvevas, ar cdila
SeemuSavebina Sesaferi kanoni da Tvalyuri edevnebina am madanisaT
vis, romelic ekuTvnoda saxelmwifos. axla gvirCeven xeli aviRoT am
madanze. amiT mTavrobas eZleva gamosavali, rom Tavi imarTlos, rom
kanon-proeqti aseTia da Tavisufali varo. es srulebiT miuRebelia.
aq aris sxva muxlebic, romelic miuRebelia, mag. erT-erT muxl
Si aris laparaki privilegiebze. amis istoria viciT. momxsenebelma
mogaxsenaT, rom am kanons aqvs mTeli istoria. aRsaniSnavia is, rom
mTeli jgufi mrewvelebisa cdilobda Tavisi pretenziebi daecva. is
ar yofila nacionalizaciis winaaRmdegi, magram raSiac is iyo daint
eresebuli, savsebiT SeinarCuna da es aris upiratesoba. Cven amis wi
naaRmdegi varT. upiratesoba SegviZlia SevuqmnaT Sromis princips da
ara kapitalistur princips. aq amboben, rom upiratesoba unda mieceT
mrewvelTa jgufebso. es miuRebelia. me ar mesmis, ratom mainc da
mainc upiratesoba unda mivaniWoT kapitalistur jgufs? Semdeg aris
naTqvami, rom mTavrobas eZleva ufleba es upiratesoba gaavrcelos
sxva raionebzedac. momxsenebelma brZana, riT aris gamowveuli es. man
sTqva, iyo iseTi azri, rom es upiratesoba gavrceldeba im raionebze,
romelic mrewvelobis mxriv ganviTarebuli aris, radganac es ter
mini metad subieqturia, ara iuridiulad gamorkveuli, amitom mie
ca mTavrobas ufleba gaavrcelos sxva raionebzedacao. me mgonia, es
formaluradac da arsebiTadac miuRebelia. imitom, rom yovlad Seu
Zlebelia Cven rame davadginoT, davumorCiloT xalxi da mTavrobas
uTxraT: rac ginda SemoiRe da gaatareo, es kanonis uaryofa iqneba.
kanonSi unda iyos naTqvami, romel sferoSi vaniWebT uflebas, kano
niT es unda iyos gansazRvruli. yovlad SuZlebelia mTavrobisaTvis
kart-blanSis micema. ase rom CvenTvis misaRebia savsebiT deda-azri
kanonisa, romelic mdgomareobs imaSi, rom madneuloba unda gada
vides xalxis xelSi, misaRebia is muxli, romelic moiTxovs gauqmebul
iqnas yvela nebarTvebi, mowmobebi da sxv. rom mesakuTreT unda mieceT
gansazRvruli normiT danaklisi, romelic am kanonis ZaliT miayenes,
xolo miuRebelia saxelmwifos sakuTrebad gamocxadeba. miuRebelia
SeniSvna, romelic pirvel muxls axlavs da miuRebelia CvenTvis me-3
da me-4 muxlebi am kanon-proeqtisa.
Tavmjdomare. sityva sergi jafariZes ekuTvnis.
sergi jafariZe. (soc.-dem.) batonebo, damfuZnebeli krebis wevr
no! Sengelaiam sTqva: erTi _ imitom ar aris misaRebi es kanon-proeq
ti, rom iq aris naTqvami: madnebi cxaddeba saxelmwifos kuTvnilebad,
599
unda iyos naTqvami, rom xalxis gankargulebaSi gadadiso. (Sengelaia:
saxalxo avla-didebad unda gamocxaddes!). diax, Cven rom gvqondes
saqme Seugnebel xalxTan, romelsac ar esmis es mcneba, maSin vityo
diT, rom madneuloba saxalxo avla-didebad gamocxaddeso. magram,
rodesac kanonze da mis redaqciaze aris laparaki, termini „xalxis
avla-dideba“ ar aris misaRebi arc socialistisTvis da arc araso
cialistisTvis. (lorTqifaniZe: ruseTSi miiRes damf. krebaSi Tqven
ma amxanagebma!). ruseTSi bevri ram miiRes, romelic CvenTvis miuRebe
lia. ras niSnavs madnebis saxelmwifo kuTvnilebad gamocxadeba? es
niSnavs imas, rom isini iqneba xalxis avla-didebad. me mesmis, Zveli
reJimis dros...
Tavmjdomare. batono oratoro, gTxovT xma maRla ilaparakoT,
araferi ar ismis.
jafariZe. Zveli reJimis dros rom geTqvaT es, gasagebi iqneboda,
magram dRes, rodesac demokratia ibrZvis, me ar mesmis, ra gansxvaveba
aris. rac SeiZleba iTqvas ubralo baasSi, ar SeiZleba iTqvas kanonis
Sedgenis dros. (replika: ar ismis!). Cven rodesac gamogvigzavnes Ses
adgenad, Cven mas ar SevexeT, radgan dekretis xasiaTi hqonda. es erTi.
meore _ miuReblad miaCnia Sengelaias SeniSvna, romlis ZaliT
es nacionalizacia ar vrceldeba 1920 wlis madanze. is xedavs amaSi
erTnair winaaRmdegobas. Tu 1917 wlidan es saxelmwifosia, maS 1920
wlamdis rad unda iyos kerZo mwarmoebliso. Sengelaiam rom icodes
istoria, ar ityoda amas. dRes WiaTuraSi 100 mil. fuTze meti madania
amoRebuli. is iyo gamoRebuli dekretamdis, mas ukan Tqven, rogorc
agrarul komisiis wevrs, gecodinebaT, rom gamoiTqva erTgvari cno
bis-moyvareoba da saministrom komisias daavala gaego, ramdeni qva
iyo gamoRebuli dRemdis. da gamoirkva, rom gamoRebulia 2-3 milioni
fuTi mxolod, 100 milionze meti ki gamoRebuli iyo dekretamdis. da
Cven Tu TqviT, rom es qva unda Sevides im qvis raodenobaSi, romelic
kerZo sakuTrebad unda darCes, es imitom, rom is iyo gamoRebuli ker
Zo iniciativis saSualebiT, e. i. kerZo kapitaliT.
Cven meti vsTqviT, sxdomaze davadgineT, rom pir-iqiT SeiZle
ba kanoni miiRos damf. krebam ufro adre, vidre aRniSnulia, magram
vinaidan saWiroa muSaoba _ warmoebis dawyeba, amitom Cven saWirod
davinaxeT metis gansazRvra, rom iq muSaoba ar Sewyvetiliyo. saWiro
aris momentis gansazRvra imitom, rom mTavrobas ar SeuZlia ucbad
Tavisi saSualebiT Seudges eqsploatacias. amitom moviTxovT, rom
kerZo iniciativa gamoyenebul iqnes.
maSasadame kapitalizmis uaryofa niSnavs, rom is muSaoba gai
yinos, sanam saxelmwifo ar SesZlebs, rom es saqme TiTon moagvaros.
amitom Tqveni mosazreba, rom es SeniSvna miuRebeli iyos, ar aris sa
fuZvliani.
axla imaze, Tu upiratesoba romels mieniWos, kerZo mwarmoebels,
Tu saxelmwifo-sazogadoebriv organoebs. rasakvirvelia, es ufro
600
sasargeblo iqneba, rom es saqme aiRos Tavis xelSi TviT saxelmwifom.
magram sanam gamocdili agentebi ara hyavs saxelmwifos da aparati
ara aqvs mowyobili, dRevandel pirobebSi mouxerxebelia madneu
lobis eqsploatacia, amitom Cven vfiqrobT, rom mTavrobas SeuZlia
ijariT gasces da upiratesoba unda misces ivanes, romelic dRemdis
awarmoebda saqmes da ara petres. (replika ar ismis).
ar SeuZlia aiRos xelSi madneulobis eqsploatacia arc qalaqs,
arc erobas, Torem aq saxelmwifo da mTavroba ar aris SezRuduli,
mas SeuZlia gasces 1 wliT, 10 wliT da am xnis ganmavlobaSi moawyos
aparati da Semdeg TviT awarmovos. Tu qalaqs an erobas SeeZleba,
mTavroba maT miscems.
agreTve mizanSewonilia me-5 muxlic, sadac naTqvamia, rom mTav
robas ufleba eZleva gaavrcelos sxva da sxva raionebze es warmoe
ba, e. i. upiratesoba mianiWos mrewvelT da mesakuTres misces norma
gansazRvrul farglebSi. magram yvelafris CamoTvla da gansazRvra
iqneboda mizanSeuwoneli da miuRebeli, amitom mTavrobas eZleva
ufleba da sxva da sxva garemoebis mixedviT moaxdinos gankarguleba,
Tu SeiZlebs saxelmwifo, TviT awarmovos, Tu ara da ijariT gasces.
amitom ar SeiZleba mTavroba, romelic arCeulia damf. krebis mier,
davsaxoT iseT ramed, romelic saxelmwifos interesebis winaaRmdeg
imoqmedebs.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi muxlobrivi ganxilvisa? miRe
bulia da saTanado vadis gasvlis Semdeg moxdeba muxlobrivi ganxilva.
601
Tanxidan, romelic momaragebis ministris gankargulebaSi iyo. es
fuli miRebuli aris da ramdenadac SeiZleboda, es daxmareba simin
dis TesliT aRmoCenil iqna.
daxmarebis pirobebi Semdegia: is Tesli, romelic mieca glexebs,
unda dabrunebul iqnas axal mosavalze imave odenobiT, rogorc maT
miiRes. am dekrets Tan axlavs daskvnebi agrarul komisiis, finansTa
ministris da saxelmwifo kontrolis. miRebulia sabiujeto komisiis
mierac.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis. vin
aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvaze gadasvlisa? aravin. muxlo
briv ganxilvis Semdeg dekreti miRebul iqna da gadaeca saredaqcio
komisias.
602
5. finansTa ministris proeqti dekretisa ucxoeTidan
Semotanil koniakis spirtze sabaJo tarifis Secvlisa.
603
kontrolis warmomadgeneli. gzaTa uwyebas xarjT-aRricxva aqvs war
modgenili, sadac kapeikobiT aris gamoangariSebuli da dasabuTebu
li, rom es gamoTxovili Tanxa swored am Senobebs esaWiroeba, da
swored Seesabameba gamoTxovil Tanxas.
Tu es moTxovnileba siswrafiT dakmayofilebuli ar iqneba, mo
salodnelia didi ziani mouvides Cvens respublikas. tyibulis
maRaroebs, rogorc viciT saxelmwifoebrivi mniSvneloba aqvs da
ramdenime Tvis ganmavlobaSi am maRaroebma 24 milioni wminda mogeba
mogvca.
es Suamdgomloba gzaTa uwyebisa, ganxiluli iyo sabiujeto komi
siis mierac da am komisiam ucvlelad daamtkica igi.
(dekreti muxlobriv ganxilvis Semdeg Cveulebrivi wesiT miRe
bulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva baton ciskariS
vils ekuTvnis.
604
es sesxaT 3 1/2 %. sesxi uzrunvelyofili iqneba mTeli qalaqis qonebiT,
romelic 18 mil. man. udris. dekretis teqsti gaxlavT Semdegi.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis xom aravin inebebs sityvas?
sityva aravis nebavs. (muxlobrivi ganxilvis Semdeg dekreti miRebu
li iqna da gadaeca saredaqcio komisias). Semdegi sakiTxisaTvis sity
va ciskariSvils ekuTvnis.
605
dekreti miRebuli iqna da gadaeca saredaqcio komisias). Semdegi
sakiTxisaTvis sityva Tqvenve gekuTvniT.
606
pirTa saZiebeli
a
abaSeli aleqsandre (isaak) besarionis Ze (CoCia), (fsevdonimi
saturni) _ poeti, swavlobda abaSis orklasian saswavlebelSi,
1913-1914 swavlobda moskovis universitetis istoria-filologiis
fakultetze. 1902 wlidan gaecno aralegalur literaturas.
1905wels daiwyo revoluciuri moRvaweoba. muSaobda propagandis
tad abaSis, banZisa da martvilis raionebSi. damoukideblobis pe
riodSi eweoda aqtiur samwerlo saqmianobas. aqveynebda leqsebs
literaturul JurnalSi „leila“. iyo literaturuli dajgufeba
„akademiuri mwerlobis kavSiris“ wevri, romelic aerTianebda ko
munisturi partiisa da sabWoTa saxelmwifos saliteraturo poli
tikis ZiriTadi principebisadmi maSin yvelaze uaryofiTad gan
wyobil mwerlebs. 1921 wels misi redaqtorobiT gamovida Jurnali
„xomaldi“. 1921 wels iyo saliteraturo organo „sityva qarTulis“
saredaqcio kolegiis wevri. eweoda mTargmnelobiT saqmianobas. qmni
da qarTvel poetTa pwkaredebs 418, 423
abaSiZe memed ibrahimis Ze, memed-begi _ politikuri da sazogado
moRvawe, mwerali, publicisti, qarTveli (aWaris) muslimebis aRi
arebuli lideri. sanjay-beg abaSiZeTa STamomavali. dawyebiTi ganaT
leba miiRo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga
doebis baTumis skolaSi. axalgazrdobidanve iziarebda qarTveli
samocianelebis erovnul-ganmaTavisuflebel ideebs, cdilobda qa
rTvel muslimTa saerTo-erovnuli TviTSegnebis Camoyalibebas, maT
integracias qarTul erovnul-kulturul sivrceSi. iyo qarTvel so
cialist-federalistTa partiis aqtiuri wevri; „qarTvel mahmadian
Ta saqvelmoqmedo sazogadoebis“ Tavmjdomare; saqarTvelos pirveli
erovnuli yrilobis mier arCeuli sabWos aRmasrulebeli komitetis
„samahmadiano saqarTvelos saqmeTa seqciis“ wamyvani wevri. 1918 wels
airCies „samuslimano saqarTvelos ganmaTavisuflebeli komitetis“
Tavmjdomared. 1918 iyo erovnuli sabWos (parlamentis) wevri. 1919
wels airCies samuslimano saqarTvelos mejlisis (parlamentis) pir
veli Tavmjdomared, faqtobrivad adgilobrivi proqarTuli ori
entaciis muslimani qarTvelebis mTavrobis funqciebs asrulebda
baTumis olqSi britanuli administraciis yofnis periodSi. misi
redaqtorobiT gamodioda ganmaTavisuflebeli komitetis organo
_ gazeTi „samuslimano saqarTvelo“, romelmac didi roli Seasrula
adgilobrivi mosaxleobis saerTo-qarTuli TviTSegnebis formire
bis procesSi 24, 25, 257
607
abdul-hamidi _ „wiTeli sulTani“ (1842-1919), osmaleTis imperiis
34-e sulTani da 99 xalifa. cdilobda daemyarebina erTpirovnuli Za
laufleba da panislamizmis ideologiaze dayrdnobiT SeenarCunebi
na imperiis teritoriuli mTlianoba. abdul-hamidis dros daZabulo
bis mwvervals miaRwia qristianebsa da musulmanebs Soris arsebulma
erovnulma da religiurma SuRlma. misi brZanebiT moxda somexTa dar
beva 1894-96 ww., ris gamoc mas „did mkvlels“ uwodebdnen 212, 215, 407
abduSeliSvili _ Sorapnis mazris mcxovrebi 378
abramiSvili _ fosta-telegrafis TanamSromeli 76
abuSevi nikoloz _ walkis raionis beSTaSenis sazogadoebrivi
komitetis wevri 584
avaliani svimon lukas Ze _ istorikosi, ekonomisti. daamTavra
quTaisis gimnazia da odesis universitetis istoria-filologiis
fakulteti (1904). odesis universitetis privat-docenti, 1916-1918
ww-Si iyo petrogradis universitetis privat-docenti, xolo 1919
wlidan _ Tbilisis saxelmwifo universitetis profesori. (1909-1916)
TanamSromlobda presaSi redaqtorobda gazeTs „Южный кооператив“.
muSaobda saqarTvelos demokratiuli respublikis finansTa da
vaWroba-mrewvelobis ministris amxanagad (moadgiled) (1919-1920).
Tavisi wvlili Seitana saqarTvelos demokratiuli respublikis
droebiTi fulis niSnis (bonis) damkvidrebasa da stabiluri kursis
SenarCunebaSi. (1921-1922) iyo Tbilisis politeqnikuri institutis
direqtori 458, 464, 465, 468, 470, 476
aTaTurqi qemal (teqstSi qemal-faSa/qiamal-faSa/qiamil-faSa/
osmaleTis faSa) _ 1934 wlamde mustafa qemali, TurqeTis armiis
oficeri da revolucioneri, saxelmwifo moRvawe, TurqeTis respub
likis damaarsebeli da misi pirveli prezidenti. swavlobda salon
ikis samxedro saswavlebelSi, kapitnis CiniT daasrula stambolos
generaluri Stabis akademia. igi osmaleTis imperiis periodSi iyo
samxedro elitis erT-erTi liberali warmomadgeneli, warmatebiT
ibrZola pirvel msoflio omSi. 1919 wels mustafa qemalma Tanamoaz
reebTan erTad daaarsa TurqeTis erovnuli kongresi, sadac Tur
qeTis patriotuli Zalebi gaerTiandnen. 1919-1922 wlebSi mustafa
qemalma interventebisgan gawminda anatolia, daamarcxa berZnebi da
somxebi. 1922 welsve man daamxo stambolis marionetuli xelisufleba
da mTeli TurqeTi mas daemorCila. igi iyo pirveli, vinc scno ruse
Tis sabWoTa mTavroba, samagierod ki didi daxmareba miiRo lenin
isgan. 1922 wlis 1 noembers man gaauqma osmaleTis imperia, taxtidan
gadaagdo ukanaskneli sulTani da TurqeTi respublikad gamoacxada.
1923 wels mustafa qemali TurqeTis respublikis pirveli preziden
ti gaxda 272, 277, 340, 350
608
akaki akakieviCi _ igulisxmeba n.v. gogolis „Sinelis“ mTavari gmiri,
akaki akakis Ze baSmaCkini _ damcirebuli, Seuracxyofili wvrili mox
elis krebiTi saxe 77
aleqsandre I _ aleqsandre pavles Ze (1777-1825) ruseTis imperatori
1801-1825 wlebSi, aseve poloneTis mefe (1815-1825) da fineTis pirve
li rusi didi mTavari (1809-1825) romanovebis dinastiidan 455
andronikaSvili konstantine manuelis (emanuelis) Ze _ so
cial-demokrati, Jurnalisti, swavlobda moskovis universitetis
iuridiul fakultetze, Semdgom gadavida imave fakultetis kievis
universitetSi. iyo saqarTvelos demokratiuli respublikis saxelm
wifo kontrolioris amxanagi (moadgile), 1918 wels Sedioda erovnu
li sabWos SemadgenlobaSi, 1919 wlis Tebervlidan iyo damfuZnebeli
krebis wevri (social-demokratiuli partiis siiT) 454, 490
aramianci miqael ovsepis Ze _ mecenati, Tbiliss auSena saavadmy
ofo, qalaqis pirveli saavadmyofo e.w. „aramiancis saavadmyofo”,
romelic iyo erT-erTi pirveli saavadmyofo mTel evropaSi. saavad
myofo aRWurvili iyo im droisTvis uaxlesi aparaturiT, maT Soris
_ rentgenis aparatiT, romelic aramiancma piradad Camoitana evrop
idan. aq yvelanairi mkurnaloba ufaso iyo, samedicino personals ki
xelfass piradad aramianci uxdida. 120 sawolze gaTvlil saavadmy
ofoSi im periodis saukeTeso eqimebi muSaobdnen. aseve aramiancma
Tbiliss aCuqa arqiteqtor gabriel ter-miqelovis proeqtiT aSe
nebuli sastumro „majestiki”, romelic amJamad „Tbilisi mariotis”
saxeliT aris cnobili 359, 481, 501, 502, 504, 508
arseniZe raJden maTes Ze _ politikuri moRvawe, iuristi, publi
cisti. quTaisis sasuliero seminariis dasrulebis Semdeg swavlob
da iurievis (tartus) universitetis iuridiul fakultetze. qarT
velTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis quTaisis
ganyofilebis namdvili wevri, erovnuli sabWosa da damfuZnebeli
krebis wevri, social-demokrati. monawileoba miiRo 26 maisis aqtis
SemuSavebis procesSi. aqtiur saqmianobas eweoda partiis central
ur komitetSi. garkveuli periodi muSaobda partiis mTavari period
uli organos _ gazeT „erTobis“ redaqtorad. 1919 wlis TebervalSi
arCeul iqna saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad, sadac ikaveb
da iuridiuli da sakonstitucio komisiis Tavmjdomaris posts, 1921
wlis saqarTvelos konstituciis ZiriTadi principebi swored misi
SemuSavebulia. 1920 wlis 2 ianvridan oficialurad daikava demokra
tiuli respublikis iusticiis ministris posti, iyo araerTi samarT
lebrivi reformis avtori, iniciatori 203, 247, 435, 464, 516, 519
asaTiani aleqsandre samsonis Ze _ iuristi, Jurnalisti, swavlob
da moskovis komerciul institutSi ekonomikis specialobiT, daas
609
rula peterburgis universitetis iuridiuli fakulteti. erovnul-
demokratiuli partiis erT-erTi damfuZnebeli, mTavari komitetis
wevri. 1918 wlidan erovnuli sabWos wevri, arCeuli iyo adgilobrivi
mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis komisiis mdivnad, safinanso-
sabiujeto komisiis wevrad, 1919 wlidan saqarTvelos damfuZnebeli
krebis deputatia, sxva wevrebTn erTad warmoadgenda edp-s fraqcias.
yrilobaze airCies Tavmjdomaris, spiridon kedias, moadgiled. Se
dioda krebis sabiujeto-safinanso, Sromis, agrarul da sameurneo
komisiebSi 248, 249, 288, 486, 503, 504, 539, 553, 556, 557
axverdovi abduragim bek _ azerbaijanis diplomatiuri warmomad
geneli 228
axmetelaSvili simon (siko) giorgis Ze (axmeteli) _ oficeri,
samxedro eqimi. daamTavra derptis (dorpti) universitetis savete
rinaro fakulteti. I msoflio omis dros iyo oficeri, samxedro eqimi.
erovnuli sabWos wevri 1918 wlidan, 1919 wlidan airCies saqarTvelos
damfuZnebeli krebis wevrad saqarTvelos social-demokratiuli mu
SaTa partiidan; iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri
aharoniani _ fosta-telegrafis mosamsaxure 109
b
babiloZe _ fosta-telegrafis moxele, social-demokratiuli par
tiis wevri 74
bakuraZe mixeili _ quTaiseli moxele 75
baraTaSvili iese (ioseb, osiko) aleqsandres Ze _ advokati,
sazogado da politikuri moRvawe, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. daamTavra peterburgis uni
versitetis iuridiuli fakulteti. saqarTvelos socialist-fed
eralistTa partiis liderTagani, partiis mTavari komitetis wev
ri, 1918 wlis maisSi airCies damoukidebeli saqarTvelos erovnuli
sabWos Tavmjdomaris moadgiled. miuxedavad imisa, rom emxroboda
saqarTvelos federaciul mowyobas, mxari dauWira saqarTvelos, ro
gorc unitaruli sistemis saxelmwifos aucileblobas; asrulebda
iusticiis ministris movaleobas, 1919-1921 ww.-Si iyo damfuZnebeli
krebis wevri da soc. fed. fraqciis warmomadgeneli; iyo “saqarTve
los demokratiuli respublikis sakonstitucio safuZvlebis Semd
geni komisiis“ wevri, aqtiurad monawileobda saqarTvelos pirveli
konstituciis meTeqvsmete Tavis „saxelmwifo da eklesia“ SemuSavebis
procesSi 84, 87, 88, 99, 103, 112, 117, 421
beranJe rene _ frangi politikuri moRvawe, kriminalisti, (1830-
1915), nacionaluri sabWos wevri, senatis 225 wevridan iyo 75 ucvlel
610
senatorTa (sicocxlis bolomde) rigebSi. cnobili iyo pirobiTi ga
Tavisuflebis ideis propagandiT 382
baramaZe-fxakaZe vera _ quTaisis fosta-telegrafis kantoris mo
xele 75
beriZe vukol mixeilis Ze _ enaTmecnieri, pedagogi. daamTavra
quTaisis gimnazia. 1908 wels swavla gaagrZela peterburgSi univer
sitetis aRmosavleTmcodneobis fakultetze. man safuZvliani ganaT
leba miiRo qarTul enasa da literaturaSi, saqarTvelos istoria
Si, sparsulsa da somxur enebSi. 1912 wlidan muSaobda maswavleblad
quTaisis gimnaziaSi. 1918 wlidan quTaisidan gadmodis TbilisSi, sa
dac aseve ganaTlebis dargs emsaxureba. vukol beriZe 1909 wlidan iyo
„qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis“ nam
dvili wevri, xolo 1912 wlidan quTaisis ganyofilebis wevri. didi
xnis ganmavlobaSi xelmZRvanelobda ganaTlebis saxalxo komisaria
tis samecniero dawesebulebaTa sammarTvelos, iyo qarTuli saenaT
mecniero sazogadoebis daarsebis monawile, saistorio-saeTnogra
fio sazogadoebis wevri 116
bermani _ fosta-telegrafis olqis moxele 78, 113
berri JorJ _ safrangeTis parlamentis deputati 1895 wels 382
berZeniSvili _ socialist-federalisti 73, 74, 75, 91, 92, 93, 94, 95,
101, 105, 107, 108, 109, 112, 114, 115, 134
bernSteini erik adolfis Ze (teqstSi berSteini) _ maswavlebe
li, 1917 wlidan saqarTvelos social-demokratiuli muSaTa partiis
wevri. 1918 wels iyo amierkavkasiis seimis wevri; 1919 wlis Tebervli
dan saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevri. krebaSi iyo momaragebis
komisiis wevri da safinanso komisiis mdivani. aqtiur rols TamaSob
da germaniasTan ekonomikuri da politikuri kavSirebis damyarebaSi.
sabWoTa okupaciis Semdeg cxovrobda germaniaSi, inarCunebda mudmiv
kavSirs qarTul politikur emigraciasTan 505
beselia _ foTeli tyis mrewveli 383
bismarki oto eduard leopold _ Tavadi fon bismark-Senhauzeni,
germaneli aristokrati da saxelmwifo moRvawe, prusiis premier-
ministri (1862- 1890) da germaniis pirveli kancleri (1871- 1890 ), met
saxelad „rkinis kancleri“. gamoirCeoda Tavisi oficialuri gancxa
debebis lakonurobiT 456
bixovi _ moqalaqe, golovinis prospeqtze, kafe „marsis“ qveS flob
da stamba-liTografias, saidanac miliciam 1918 wlis 26 agvistos 116
aTasi yalbi 50-maneTiani boni amoiRo 460, 476
brusilovi (teqstSi brusliovi) aleqsi aleqsis Ze _ rusi da sabWo
Ta mxedarTmTavari, ruseTis saimperatoro armiis general-adiutan
ti; muSaTa da glexTa wiTeli armiis kavaleriis mTavari inspeqtori.
611
Tebervlis revoluciis dros mxari dauWira nikoloz II-is damxobas
da xelisuflebaSi droebiTi mTavrobis mosvlas. 1917 wlis maisidan
ivlisamde droebiTi mTavrobis mier dainiSna umaRles mTavarsar
dlad. iyo revoluciuri jaris nawilebis Seqmnis aqtiuri momxre.
1920 wlidan msaxurobda wiTel armiaSi 325
g
gabba melkiade _ italieli politikosi da samxedro piri, itali
is armiis oficeri. italiis samefos misiis xelmZRvaneli amierkavka
siaSi. 1919 w. italiisa da britaneTis premier-ministrebis molapa
rakebis Semdeg, italiam amierkavkasiaze mandatis aRebis survili
gamoTqva. gabba 1919 wels meTaurobda italiis samxedro Zalebis
mier amierkavkasiaSi gagzavnil 18-kaciani misias, romelsac safuZ
vlianad unda Seeswavla amierkavkasiis ekonomikuri da politikuri
mdgomareoba. gabba cdilobda, Tavisi samxedro misia sagareo saqmeTa
saministroSi gadasuliyo da kavkasiasTan mimarTebaSi ekonomikur
sakiTxebze emuSava. sabolood, 1920 w. italiuri savaWro misia es
tumra saqarTvelos da SeTanxmebac Sedga tyvarCelis qvanaxSiris er
Toblivi damuSavebis Sesaxeb. am sxdomaze saubaria werilze, romel
Sic gabba acnobebs saqarTvelos mTavrobas londonis konferenciis
gadawyvetilebaze erTa ligis mfarvelobis qveS baTumis mcire tori
toriuli zoniT porto-frankod gadaqcevis Sesaxeb. safrangeTi, ita
lia da inglisi ki baTumSi garantad gamoagzavnidnen qveiTi jaris
TiTo batalions 23
gagloevi giorgi aleqsis Ze _ social-demokrati, swavlobda goris
sasulieri seminariaSi da germaniaSi sainJinro saswavlebelSi. 1903
wlidan gaxda ruseTis social-demokratiuli partiis wevri. mogvi
anebiT gaerTianda ruseTis social-demokratiuli muSaTa partiis
menSevikebis fraqciaSi. publikaciebs aqveynebda rogoc rusul, aseve
qarTul presaSic. CrdiloeT kavkasiaSi, kerZod armavirSi, daaarsa
„Sromis birJa“. 1917 wlis revoluciis Semdeg g. gagloevi xdeba ar
maviris muSaTa da jariskacTa deputatebis sabWos Tavmjdomare. am
ave wels igi gaxda saqarTvelos erovnuli sabWos wevri. 1919 wels
damfuZnebeli krebis arCevnebSi monawileobda saqarTvelos social-
demokratiuli partiis saxeliT da arCeul iqna damfuZnebel krebaSi
128, 177, 192, 193, 480, 606
gaCeCilaZe _ Tbilisis erT-erTi raionis gamgeobis Tavmjdomare, so
cial-demokrati 80
gegeWkori evgeni petres Ze _ politikuri, saxelmwifo da sazoga
do moRvawe, qarTuli social-demokratiis erT-erTi lideri, iuris
ti. daamTavra moskovis universitetis iuridiuli fakulteti. aqti
urad monawileobda studentur moZraobaSi. iyo qarTvel studentT
612
saTvistomos ucvleli Tavmjdomare. 1903 gawevrianda rsdmp-Si. par
tiaSi momxdari ganxeTqilebis dros e. gegeWkorma menSevikebis mxa
re daikava. 1907-1912 ww-Si iyo III mowvevis saxelmwifo saTaTbiros
deputati quTaisis guberniidan da social-demokratiuli fraqciis
erT-erTi lideri, k. CxeiZesTan erTad. icavda poloneTisa da fine
Tis saxelmwifoebriv uflebebs, sistematurad TanamSromlobda so
cial-demokratiul gamomcemlobebTan. mWidrod TanamSromlobda
antantis blokis diplomatebTan. iyo moTave kavkasiuri (somxeT-sa
qarTvelo-azerbaijan-mTielebis) konferenciebisa. man araerTxel
iTamaSa Suamavlis roli somxebsa da azerbaijanelebs Soris. miaCnda
ra, rom erTiani kavkasia iyo damoukideblobis dacvis mTavari piro
ba. iyo pirveli respublikis sagareo saqmeTa (1918-1919) da iusticiis
ministri (12 marti, 1921), amierkavkasiis komisariatis Tavmjdomare,
amierkavkasiis mTavrobis (seimis) Tavmjdomare, ruseTis saxelmwifo
saTaTbiros deputati, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebe
li sazogadoebis wevri 17, 40, 55, 56, 224, 283, 317, 341, 516, 517, 549, 561
gegeWkori aleqsi (saSa) _ qarTveli bolSeviki, revolucioneri,
partiuli da saxelmwifo moRvawe. 1905-1907 wlebis revoluciis aq
tiuri monawile. bolSevikuri teroristuli jgufebisa da razmebis
organizatori da xelmZRvaneli amierkavkasiaSi. 1908 wlidan rsdmp-s
bolSevikuri frTis wevri. 1917 wels Seqmna bolSevikTa quTaisis
biuro. imave wels iyo duSeTis bolSevikuri ajanyebis xelmZRvane
li. 1919 wlidan iyo CrdiloeT kavkasiaSi moqmedi bolSevikuri Sei
araRebuli razmis meTauri. iyo saqarTvelos gasabWoebis aqtiuri
monawile. 1921 wels iyo Tbilisis revkomis Tavmjdomare da saqar
Tvelos revkomis wevri 301
gedevaniSvili _ aleqsandres saxelobis bavSvTa TavSesafris gamge 253
geleiSvili petre pavles Ze _ social-demokrati, mTavrobis war
momadgeneli. daamTavra quTaisis saqalaqo saswavlebeli. TanamSrom
lobda peterburgis social-demokratiul organoebSi: „novoe slo
vo“, „naCalo“, „Jizn“, sadac amierkavkasiis ganyofilebas ganagebda.
1903-05 ww.-Si iyo baqos saqalaqo TviTmmarTvelobis mdivani. 1918
wels gaxda amierkavkasiis seimis wevri, saqarTvelos erovnuli sabWo
sa da damfuZnebeli krebis wevri, 1918 wlidan saqarTvelos miwaT
moqmedebisa da Sromis ministris moadgile, qarTvelTa Soris wera-
kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis samtrediis ganyofilebisa da
Tbilisis ganyofilebis mudmivi wevri 52, 79, 95, 337
gvazava giorgi beJanis Ze _ iuristi, mwerali, mTargmneli, publi
cisti, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoe
bis wevri. daamTavra moskovis saimperatoro universitetis iurid
iuli fakulteti. muSaobda advokatad, TanamSromlobda qarTul
da rusul presaSi. saqarTvelos erovnul-demokratiuli partiis
613
erT-erTi damfuZnebeli; 1917 wels Sedioda amierkavkasiis gansa
kuTrebul komitetTan Seqmnil erovnebaTa sabWos SemadgenlobaSi;
1917 wels aqtiurad monawileobda saqarTvelos erovnuli yrilo
bis muSaobaSi, airCies erovnuli sabWosa da misi aRmaskomis wevrad;
1919 wlidan iyo damfuZnebeli krebis wevri, edp-is saparlamento
fraqciis lideri, sakonstitucio komisiis wevri da mdivani, kon
stituciis saredaqcio komisiis wevri, aseve Sedioda krebis (par
lamentis) sareglamento da sagareo saqmeTa komisiebSi. 1920 wels
gamosca naSromi „ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa“
38, 39, 42, 51, 52, 54, 55, 57, 222, 225, 226, 250, 251, 252, 287, 335, 341, 342,
348, 350, 357, 373, 374, 378, 379, 386, 391, 392, 393, 394, 395, 396, 401, 420,
422, 424, 439, 440, 504, 505, 526, 527
giorgaZe grigol timoTes (kimoTes) Ze _ politikosi, istoriko
si, iuristi, publicisti, daamTavra quTaisis sasuliero seminaria,
swavlobda tartusa da odesis universitetebSi. 1909 daamTavra xar
kovis univeristetis iuridiuli fakulteti. 1905-1920 ww-Si iyo so
cial-demokratiuli partiis wevri. 1909-1910 ww.-Si _ gaz. „fonis“
redaqtor-gamomcemeli (quTaisi). 1918 wlis aprilSi dainiSna amierka
vkasiis federaciuli respublikis samxedro ministrad. 1918 wlis 26
maiss damoukideblobis gamocxadebis Semdeg ki _ saqarTvelos demokra
tiuli respublikis samxedro ministrad. iyo damfuZnebeli krebis
wevri social-demokratiuli partiidan. 1920 wels dainiSna baTumis
olqSi mTavrobis warmomadgenlad. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri, quTaisis guberniis komisari 60,
96, 125, 137, 138, 143, 145, 146, 160, 161, 162, 177, 196, 197, 200, 232, 249, 270,
307, 480, 481, 491, 495, 501, 504, 508, 510, 531, 532, 534, 560, 563
giorgi (TeTri) _ marTlmadidebeli qristianobis erT-erTi yvelaze
pativcemuli wmindani 331
gobeCia ivane pavles Ze _ socialist-revolucioneri, nafici veqi
li. ganaTleba peterburgis universitetSi miiRo, sadac iuridi
uli fakulteti daamTavra. ruseTis socialist-revolucionerTa
partiaSi saqmianobas peterburgis muSaTa organizaciebSi eweoda.
iyo quTaisis sagubernio aRmasrulebeli komitetis Tavmjdomar
is moadgile, quTaisis muSaTa da jariskacTa sabWos Tavmjdomaris
moadgile, kavkasiis jariskacTa samxareo sabWos wevri, quTaisis gu
berniis komisari, kavkasiis jariskacTa sabWoebis yrilobebis del
egati. monawileobda saqarTvelos pirvel erovnul yrilobaSi da
xelmZRvanelobda yrilobis erovnuli sakiTxis seqciis muSaobas.
erovnuli sabWos wevri 1917-1921 ww., saqarTvelos respublikis dam
fuZnebeli krebis wevri. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcele
beli sazogadoebis wevri 42, 339, 342, 420
gogiCaiSvili filipe gabrielis Ze _ daamTavra laipcigis uni
versitetis filosofiis fakultetis ekonomikis ganyofileba fi
614
losofiis doqtoris xarisxiT (1901). politikuri da sazogado
moRvawe, ekonomikis mecierebaTa doqtori, saqarTvelos mecniere
bis damsaxurebuli moRvawe, qarTuli ekonomikuri skolis erT-er
Ti fuZemdebeli, 1905-1906 ww.-Si redaqtorobda gazeT „iverias“,
sxvadasxva dros iyo Tbilisis saqalaqo saTaTbiros, kavkasiis sof
lis meurneobis sazogadoebis statistikuri biuros xelmZRvaneli
(1903-1913 ww.), sruliad ruseTis saerobo kavSiris rwmunebuli am
ierkavkasiaSi (1914-1916), kaxeTis rkinigzis gamgeobis Tavmjdomare
(1917-1918). saqarTvelos demokratiuli respublikis saxelmwifo
kontroliori anu ministri (1918-1920 ww.-Si), Tbilisis universi
tetis erT-erTi damaarsebeli, erovnuli krebisa da damfuZnebeli
krebis wevri, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo
gadoebis wevri 594
golovini evgeni aleqsandres Ze _ kavkasiis mTavarmarTebeli (1838-
42), ruseTis imperiis armiis infanteriis generali (1839). daamTavra
moskovis universiteti. 1838-42 ww. meTaurobda kavkasiis korpuss, at
arebda rusifikatorul politikas. man ganamtkica ruseTis gavlena
kavkasiaze. aqtiur saomar operaciebs marTavda Samilis winaaRmdeg.
xelmZRvanelobda gzaTa mSeneblobasa da simagreTa agebas Savi zRvis
sanapiroze, saqarTvelos samxedro gzaze, CaCneTsa da daRestanSi.
misi mmarTvelobis dros, 1841, ifeTqa guriis glexTa ajanyebam, rome
lic sastikad CaaxSes. ajanyebis meTaurebis mimarT mTavarmarTeblis
da mier gamotanili ganaCeni imdenad mkacri iyo, rom nikoloz I-ma igi
sagrZnoblad Searbila. 1917 oqtombris revoluciamde misi saxeli
erqva axlandel rusTavelis prospeqts 489, 505
gomarTeli ivane gedevanis Ze _ eqimi, mwerali, publicisti, kri
tikosi. swavlobda Tbilisis saTavadaznauro saswavlebelSi, Semdeg
1894 w. oqros medliT daamTavra Tbilisis me-2 gimnazia. amave wels
Cairicxa moskovis saimperatoro universitetis samedicino fakulte
tze. paralelurad, Seudga fsiqologiis, istoriis, literaturis,
filosofiis Seswavlas da daiwyo publicisturi moRvaweoba. igi
TanamSromlobda qarTul presaSi _ „iveriaSi“, „kvalSi“, „jejil
sa“ da „moambeSi“, aqveynebda mxatvrul da istoriul-publicistur
statiebs. 1906 wels ruseTis pirveli saxelmwifo saTaTbiros depu
tatad airCies social-demokratiuli partiidan. man gansakuTrebuli
politikuri aqtiuroba 1917 w-dan daiwyo. iyo saqarTvelos demokra
tiuli respublikis erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wev
ri, (social-demokratiuli partia), „mesame dasis“ wevri, „alioneli“,
mmarTveli social-demokratiuli partiis erT-erTi gamorCeuli
ideologi. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga
doebis gamgeobis wevri 8, 69, 70, 71, 98, 122, 123, 124, 127, 128, 133, 140,
142, 143, 144, 161, 170, 176, 196, 198, 199, 209, 256, 257, 312, 313, 405, 450,
451, 481, 508, 509, 526, 534, 535, 568, 569, 572, 573, 574, 592, 594, 602, 603
615
goSua _ walkis raionis miliciis ufrosi, moqalaqeTa sastiki mopy
robis gamo samarTalSi iqna micemuli 582, 587
guruli zaqaria daviTis Ze _ social-demokrati, eweoda Jurnalis
tur moRvaweobas, werda social-demokratiul presaSi: „Cveni sityva“,
„cxovrebis sarke“, „wyaro“ da sxv. misi werilebis didi nawili muSaTa
problemebs exeboda. social-demokratiul partiaSi ganxeTqilebis
dros menSevikebs miemxro da am poziciaze darCa sicocxlis bolom
de. erovnuli sabWos wevri 1918 wlidan; 1919 wlidan damfuZnebeli
krebis wevri social-demokratiuli partiis siiT, saxalxo gvardiis
Stabis wevri. muSaobda social-demokratiuli partiis centralur
komitetSi 181, 232, 237, 238, 256, 257, 480, 532, 534
d
dadiani samson platonis Ze _ politikuri da sazogado moRvawe,
dramaturgi, kritikosi, iuristi. daamTavra quTaisis realuri sas
wavlebeli da peterburgis universitetis iuridiuli fakulteti
(1908). iyo saqarTvelos socialist-federalistTa partiis e. w. meo
re Taobis TvalsaCino warmomadgeneli. 1913 ukve Sedioda partiis aq
tiur birTvSi. 1917 wels dadiani monawileobda qarTuli partiebis
interpartiul SekrebaSi. noemberSi Semdgar pirvel erovnul yri
lobaze airCies erovnuli sabWos wevrad da mdivnad soc-fed. parti
idan. 1918 wlis ivnisidan iyo damoukidebeli saqarTvelos umaRlesi
sakanonmdeblo organos erovnuli sabWos wevri. Sedioda soc-fed.
partiis saparlamento fraqciaSi. 1919 wlis agvistos damatebiTi
arCevnebis dros, airCies saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad.
mniSvnelovani wvlili Seitana saqarTvelos pirveli konstituciis
SemuSavebis procesSi. Sedioda „saqarTvelos demokratiuli respub
likis sakonstitucio safuZvlebis Semdgen komisiaSi“. s. dadians dae
vala konstituciis erT-erTi Tavis _ „erovnul umciresobaTa ufle
bebis Sesaxeb SemuSaveba, romelic konstituciis meToTxmete Tavis
saxiT ganxorcielda. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcele
beli sazogadoebis Tbilisis ganyofilebis wevri 21, 52, 61, 71, 80, 81,
82, 85, 86, 87, 90, 91, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 112, 113, 115, 116, 117, 380,
385, 392, 394, 396, 408, 443, 523
daviTaSvili _ olqis fosta-telegrafis TanamSromeli 76
davlianiZe _ social-demokratiuli partiis wevri 79
dani _ ingliseli maiori 22
d’anuncio gabriele (Gabriele D’Annunzio) _ cnobili italieli mwer
ali, poeti, romanisti, dramaturgi da politikuri moRvawe. Tavis
nawarmoebebSi aRvivebda zeadamianis ideas. 1915-1918 wlebSi monaw
ileobda pirvel msoflio omSi, mieniWa maioris wodeba. omis Semdeg
gaxda faSistur organizaciebTan dakavSirebuli erT-erTi naciona
616
listuri moZraobis lideri. mxars uWerda musolinis. 1919 wlis 12
seqtembers daipyro xorvatiis saporto qalaqi rieka, igive fiume.
miiTvisa komendantis tituli da gaxda respublika fiumes faqto
brivi diqtatori 1920 wlis dekembramde. riekes okupaciis period
Si gamocdil iqna faSisturi italiis politikuri stilis mravali
elementi. antantis kategoriuli moTxovniT italiis mTavrobam 1920
wlis dekemberSi aiZula danuncio da misi razmi, daetovebina rieku
50, 53
devdariani _ fosta-telegrafis TanamSromeli 76
denikini anton ivanes Ze _ rusi generali, mxedarTmTavari, TeTri
moZraobis lideri. 1917 april-maisSi iyo umaRlesi mTavarsardlis
Stabis ufrosi, Semdeg – dasavleTis da samxreT-dasavleTis fron
tebis sardali. 1918 Semodgomaze gaxda „samxreT ruseTis SeiaraRebu
li Zalebis“ mTavarsardali da ruseTis umaRlesi mmarTvelis admi
ral a. kolCakis moadgile. denikini icavda „mTliani da ganuyofeli“
ruseTis principebs da ar cnobda carizmis damxobis Semdeg aRmocen
ebul damoukidebel erTeulebs, maT Soris saqarTvelos; pretenzi
as acxadebda mTel samxedro qonebaze, romelic omis dros amierka
vkasiaSi dagrovda. moiTxovda dauyovnebliv gadaecaT ruseTisTvis
TviT afxazeTi. misi samxreTis dasayrdeni amierkavkasiaSi e. w. „rusTa
erovnuli sabWo“ iyo. sakuTari Sesakrebi biuroebis meSveobiT de
nikinma moxaliseTa armiaSi gasawvevad marto TbilisSi 4000-ze meti
oficeri aRricxa 15, 16, 24, 32, 36, 37, 55, 56, 73, 284, 285, 286, 287, 289,
301, 305, 325, 341, 383, 483, 487, 525, 530, 536, 552
didimamiSvili _ iuristi 75
dumbaZe _ profkavSiris gamgeobis wevri 73, 74, 79
dumbaZe raJden glaxuas Ze _ bankiri, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri, kavkavis ganyofilebis gamgeo
bis Tavmjdomare 451
e
eliava nikoloz zurabis Ze _ iuristi da Jurnalisti, advokati.
daasrula moskovis universitetis iuridiuli fakulteti. 1898-1917
wlebSi iyo rsdmp-is wevri bolSevikTa fraqciidan, 1917 wlidan men
SevikTa fraqciis wevri, monawileobda revoluciur moZraobaSi, iyo
mgznebare marqsisti. erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wev
ri, saxalxo meurneobis umaRlesi sabWos ekonomisti, damfuZnebeli
krebis wevri (social-demokratiuli partiis siiT), Tbilisis qalaq
is mouravi. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga
doebis namdvili wevr, Tbilisis ganyofilebis wevri 9, 560, 594
eligulaSvili (eliguliSvili) ioseb aaronis Ze _ daamTavra
quTaisis realuri saswavlebeli da moskovis komerciuli institu
617
ti. saqarTvelos demokratiuli respublikis saxelmwifo moRvawe,
iyo sagareo vaWrobis komitetis, saqarTvelos erovnuli sabWosa da
damfuZnebeli krebis wevri. misi faqsimile dafiqsirebulia saqarTve
los damoukideblobis aRdgenis aqtze. iyo saqarTvelos demokrati
uli respublikis finansTa da vaWroba-mrewvelobis ministris moadg
ile. Sedioda dasavleT evropis qveynebSi gagzavnili samTavrobo
delegaciebis SemadgenlobaSi, romlebic saqarTvelos ekonomikuri
mdgomareobis gamosworebis mizniT sagareo valis aRebas cdilobd
nen. 1920 wels dainiSna saqarTvelos xelisuflebis ekonomikur war
momadgenlad parizsa da roterdamSi, ris gamoc gaTavisuflda dam
fuZnebeli krebis wevrobidan. gasabWoebis Semdeg qveynis erovnuli
saganZuris mcvelis, eqvTime TayaiSvilis TanaSemwed dainiSna. misi xe
lSewyobiT SeiZina saqarTvelos devnilma mTavrobam parizTan axlos,
daba levilSi mdebare mamuli da sasaxle (1922). iyo emigrant qarTvel
ebraelTa asociaciis Tavmjdomare. safrangeTis okupaciis periodSi
(1940-1944 ww.) gavlenian qarTvel emigrantebTan erTad mniSvnelovani
wvlili Seitana qarTveli ebraelebis gadarCenaSi 8, 99, 133, 134, 192
efendievi _ azerbaijanis konsuli baTumSi 58
v
vasaZe _ fosta-telegrafis olqis moxele 78, 113
veqilovi _ azerbaijanis diplomatiuri warmomadgeneli saqarTve
loSi 13
veSapeli grigol giorgis Ze _ politikuri da sazogado moRvawe,
publicisti, daamTavra quTaisis klasikuri gimnazia. imave wels Cair
icxa moskovis saimperatoro universitetis istoria-filologiur
fakultetze da iRebda kavkasiis saswavlo olqis stipendias. iyo
moskovis qarTvel studentTa saTvistomos erT-erTi xelmZRvaneli,
aqtiurad iyo CarTuli moskovis qarTuli koloniis kulturul-sazo
gadoebriv cxovrebaSi. universitetis damTavrebis Semdeg iqve gaagr
Zela swavla iuridiul fakultetze. 1917 wlis Tebervlis revoluci
is Semdeg dabrunda saqarTveloSi, 1917–1918 wlebSi redaqtorobda
gazeT „saqarTvelos“. aqtiurad monawileobda erovnul-demokrati
uli partiis dafuZnebaSi, iyo partiis erT-erTi lideri. 1917 wels
arCeul iqna partiis mTavar komitetSi. imave wels am partiis siiT
airCies Tbilisis qalaqis xmosnad. iyo interpartiuli sabWos da misi
aRmasrulebeli komitetis wevri. saqarTvelos erovnul yrilobaze
(1917 wlis noemberi) airCies erovnuli sabWosa Tavmjdomaris moadg
iled. iyo amierkavkasiis seimis wevri. 1918 TebervalSi monawileobda
trapizonis sazavo konferenciis muSaobaSi. 1919 wlis seqtemberSi
airCies saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad damoukidebeli na
cional-demokratiuli partiisagan partiis saparlamento fraqciis
618
Tavmjdomared. iyo gazeT „kldis“ redaqtori, 1920 wels gazeT „na
cionalistis“, xolo 1920-1921 wlebSi gazeT „miwis“ redaqtori. Tav
mjdomareobda erovnul-demokratiul partias, 1920 wels sxvebTan
erTad Seqmna saqarTvelo mesakuTreTa erovnuli partia. sabWoTa
ruseTis mier saqarTvelos aneqsiis (1921) Semdeg monawileobda baTum
Si saqarTvelos damfuZnebeli krebis salikvidacio sxdomis muSaoba
Si. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri 8, 9, 41, 44, 47, 54, 57, 98, 122, 167, 170, 173, 179, 181, 182, 183, 184,
216, 224, 226, 227, 228, 241, 242, 243, 248, 249, 270, 287, 292, 318, 337, 343,
344, 350, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 362, 364, 365, 380, 402, 407, 408, 413,
432, 440, 441, 444, 445, 556, 447, 465, 478, 485, 486, 487, 488, 491, 492, 493,
494, 498, 499, 547, 551, 552, 553, 555, 556, 557
viviani _ safrangeTis parlamentis deputati 1895 wels 382
vilsoni/uilsoni Tomas vudro (ingl. Thomas Woodrow Wilson) _ poli
tikosi, amerikis SeerTebuli Statebis 28-e prezidenti (1913-21 ww).
1919 wels parizis samSvidobo konferenciaSi monawileobis gamo is
amerikis pirveli prezidenti gaxda, vinc Tanamdebobaze yofnis dros
evropaSi vizitiT imyofeboda. uilsoni versalis xelSekrulebis
erT-erTi avtori da erTa ligis Seqmnis mxardamWeri iyo. erTa ligis
daarsebaSi Setanili wvlilisTvis igi 1919 wels nobelis samSvidobo
premiiT daajildoves 214
vilhelmi/vilhelm II fridrix vilhelm albert viqtor fon hoen
colerni, (germ. Friedrich Wilhelm Albert Victor von Hohenzollern) _ germani
is kaizeri da prusiis mefe 1888-1918 wlebSi. germaniis ukanaskneli
imperatori. misi saxeli germaniis flotis daarsebasac ukavSirdeba.
vilhelmis mefoba aRiniSna germaniis saxelmwifos rolis gaZliere
biT da pirveli msoflio omis dawyebiT 27
virsalaZe spiridon simonis Ze _ Terapevti, medicinis mecniere
baTa doqtori, profesori. iyo saqarTveloSi mecnieruli Terapii
sa da tropikuli medicinis erT-erTi fuZemdebeli, saqarTveloSi
samedicino ganaTlebis erT-erTi organizatori. 1896 daamTavra
tomskis universitetis samedicino fakulteti. 1909 moskovSi daicva
sadoqtoro disertacia. 1909 wlidan muSaobda mixeilis saavadmyo
fos mTavari eqimis moadgiled da Terapiuli ganyofilebis gamged.
misi TaosnobiT TbilisSi 1916-1917 ww-Si daarsda qarTvel eqimTa da
bunebismetyvelTa sazogadoeba, romelmac didi roli iTamaSa Tbili
sis universitetSi samkurnalo fakultetis daarsebaSi. 1919 airCies
Tbilisis saxelmwifo universitetis profesorad da paTologiu
ri Terapiis kaTedris gamged. misi iniciativiT Seiqmna tropikul
sneulebaTa centraluri sadguri, romelic 1924 w. tropikul sneule
baTa institutad gadakeTda 573
619
z
zandukeli mixeil oTaris Ze (qaixosro) _ cnobili kurortolo
gi da fizio-Terapevti. 1909 wels daamTavra moskovis universitetis
samedicino fakulteti. iyo sakurorto saqmis erT-erTi organiza
tori saqarTveloSi. misi xelmZRvanelobiT gaixsna sanatoriumebi
borjomsa da abasTumanSi, TbilisSi (gogirdis wyliTa da talaxiT
samkurnalo), Tbilisis balneologiuri kurorti. iyo moskovSi qarT
velTa sazogadoebis daarsebis iniciatori da am sazogadoebis gamge
obis wevri, moskovis saeqimo Sromis samedicino biuros Tavmjdomare
(1907w.) m. zandukeli usasyidlod emsaxureboda qarTuli sazogadoe
bis mier moskovSi mowyobil lazareTs. 1918 w. xelmZRvanelobda saqa
rTvelos wiTeli jvris saorganizacio samuSaoebs 209
zedgeniZe (teqstSi zedginiZe) ivane besarionis ze _ nafici msaju
li, 1919 wels Tbilisis qalaqis sabWos xmosnis kandidatad wardgeni
li iyo erovnul-demokratiuli partiis siiT 255, 257, 267
zurabiSvili ivane ivanes Ze _ iuristi, publicisti, mTargmneli,
sazogado da politikuri moRvawe, saqarTvelos demokratiuli re
spublikis senatis wevri. daamTavra quTaisis klasikuri gimnazia.
umaRlesi ganaTleba kievisa da moskovis universitetebSi miiRo.
1908-1919 wlebSi amierkavkasiis rkinigzis mTavari iuriskonsultia.
ramdenime wlis ganmavlobaSi xelmZRvanelobda saTavadaznauro bank
is zedamxedvel komitets. iyo Tbilisis nafic veqilTa sazogadoebis
Tavmjdomare, tyibulis maRaroTa gamgeobis Tavmjdomare. monawile
obda “qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis”,
qarTuli saTavadaznauro skolis damxmare komitetisa da qarTuli
dramatuli saz-bis muSaobaSi. sxvebTan erTad iyo erovnul-demokra
tiuli partiis erT-erTi damfuZnebeli, 1918 wlidan amave partiis
centraluri komitetis wevri. amave wels airCies saqarTvelos sena
tis wevrad. iyo samoqalaqo sakasacio departamentSi nafici veqili.
1921 wels igi sakaTolikoso sabWos mrCevelia. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisis ganyofilebis
mudmivi wevri 209, 210
zurgieliZe solomon zurabis Ze (fsevdonimi kvirti) _ ibeW
deboda yovelkvireul iumoristul Jurnal ,,eSmakis maTraxSi“ 423
T
TayaiSvili eqvTime svimonis Ze _ (wminda eqvTime RvTiskaci), qa
rTveli mecnieri da sazogado moRvawe, istorikosi, akademikosi,
Tbilisi saxelmwifo universitetis erT-erTi damfuZnebeli. ozu
rgeTis samazro saswavleblisa da quTaisis klasikuri gimnaziis
dasrulebis Semdeg, 1887 daamTavra peterburgis saimperatoro
universitetis istoria-filologiis fakulteti, iqve moipova mec
620
nierebaTa kandidatis xarisxic. aqtiurad monawileobda, saqarTve
los erovnul-demokratiuli partiis dafuZnebaSi, 1917 wels iyo
saqarTvelos pirveli erovnuli yrilobis delegati, gaxda sabWos
wevri, uZRveboda sabWos sabiblioTeko komisias, 1919 wels gaxda
damfuZnebeli krebis wevri, (erovnul-demokratiuli partiis siiT),
arCeuli iyo krebis Tavmjdomaris moadgiled, aseve muSaobda dam
fuZnebeli krebis saxalxo ganaTlebis, xelovnebis komisiebSi. iyo
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri,
saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis damaarsebe
li da Tavmjdomare. misi TaosnobiT dafuZnda saqarTvelos erovnu
li arqivi 7, 67, 97, 116, 120, 130, 131, 141, 159, 176, 195, 196, 241, 269, 359,
388, 427, 449, 479, 507, 529, 559, 567, 594
TumaniSvili _ warCinebuli gvaris warmomadgeneli 192
Tevzaia biqtor vasilis Ze _ iuristi, qarTveli social-demokrati,
revolucioneri, publicisti, Jurnalisti, (fsevdonimi „b. TeklaTe
li“). daamTavra Jenevis universitetis iuridiuli fakulteti, amave
universitetSi, rogorc privat-docenti, politikur ekonomiaSi
leqciebs kiTxulobda. 1905 wlis revoluciur moZraobaSi aqtiur
monawileobas iRebda foTsa da samegreloSi. 1917 airCies soc. dem.
partiis centralur komitetSi. saqarTvelos demokratiuli respub
likis periodSi iyo erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wevri.
damfuZnebel krebaSi muSaobda Sromis komisiaSi. 1918-1920 ww-Si iyo
saqarTvelos demokratiuli respublikis elCi ukrainis saxalxo res
publikaSi 305, 411, 415, 432, 447, 450, 451, 454, 456, 457, 466, 481, 493, 494,
504, 534, 551, 560, 568, 606
TofuriZe diomide aleqsandres Ze _ politikuri moRvawe, so
cial-demokrati, Jurnalisti, iuristi. umaRlesi ganaTleba Jenevis
da parizis iuridiul fakultetebze miiRo. erTxans iyo gaz. „kva
lis“ redaqtori. Semdeg rusul gamocemebSi muSaobda saratovsa da
moskovSi. 1903 monawileoba miiRo rsdmp-is II yrilobaze da miemxro
menSevikebs. iyo amierkavkasiis da Semdeg saqarTvelos momaragebis
komitetis Tavmjdomare. saqarTvelos demokratiuli respublikis
erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wevri. 1919 wels airCies
quTisis qalaqis Tavad. 1919 wels muSaobda baTumSi saqarTvelos
demokratiuli respublikis diplomatiuri misiis xelmZRvaneblad.
iyo CarTuli baTumSi myof inglisis warmomadgenlebTan molaparake
bebSi, sadac ara erTxel daisva rogorc saqarTvelos teritoriuli
mTlianobis, aseve,saqarTvelos demokratiuli respublikis de faqto
da de iure aRiarebis sakiTxi. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gam
avrcelebeli sazogadoebis wevri 341, 455, 456, 476
621
i
iakovleva _ fosta-telegrafis TanamSromeli 76, 93, 94
imnaiSvili nikifore besarionis Ze _ social-demokrati, swav
lobda germaniaSi hales universitetis filosofiis fakultetze.
1904 SeuerTda rsdm partiis menSevikur fraqcias. eweoda pedago
giur saqmianobas. 1917 wlis Tebervlis revoluciis Semdeg goris
mazris muSaTa da jariskacTa sabWos Tavmjdomare, 1918 wlidan
erovnuli sabWosa da 1919 wlidan damfuZnebeli krebis wevri so
cial-demokratiuli partiis siiT. krebaSi saqmianobda ganaTlebis,
sabiblioTeko, sareglamento da safinanso-sabiujeto komisiebSi.
iyo Tbilisis erovnuli samxatvro galereis da foTis radiosad
guris Seqmnis iniciatori, 1920 wlidan social-demokratiuli, Sida
opoziciis gazeT „axali sxivis“ jgufis wevri. „sxivelebTan“ erTad
moiTxovda partiisa da samTavrobo Tanamdebobebis SeuTavseblo
bis sakiTxis mogvarebas. 1921 w-is TebervalSi jgufi damfuZnebel
krebaSi damoukidebel social-demokratiul fraqciad Camoyalib
da. sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos demokratiuli respublik
is okupaciis Semdeg darCa saqarTveloSi. TanamoazreebTan erTad
garkveuli periodi gamoscemda gaz. „axali sxivs“. qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis xaSuris ganyofilebis
namdvili wevri 8, 9, 98, 99, 124, 129, 130, 131, 132, 143, 136, 138, 139, 140,
143, 144, 146, 155, 156, 157, 160, 161, 166, 168, 173, 176, 177, 184, 185, 186,
188, 190, 196, 199, 200, 201, 202, 231, 232, 237, 252, 344, 346, 360, 369, 371,
372, 385, 386, 428, 450, 451, 453, 480, 481, 482, 493, 495, 497, 508, 512, 513,
532, 560, 566, 568, 576, 578
ioanidi petre _ social-demokratiuli partiis walkis raionuli
biuros wevri 584
iudeniCi nikoloz nikolozis Ze (rus. Никола́й Никола́евич Юде́нич _
rusi samxedro moRvawe, infanteriis generali, e.w. TeTrgvardielTa
moZraobis erT-erTi lideri. 1907 wlidan kavkasiis samxedro olqis
Stabis general-kvartermeisteri. 1912 wlidan general-leitenanti
da kavkasiis samxedro olqis Stabis ufrosi. 1915 wlidan infanteri
is generali. Tebervlis revoluciis Semdeg undobloba gamoucxada
droebiT mTavrobas, gadadga da datova kavkasiis fronti. 1918 wlis
bolodan iyo TeTrgvardielebis erT-erTi lideri CrdiloeT ruseT
sa da baltiispireTSi 286
k
kavkasiZe _ borCalos mazris social-demokratiuli partiis admin
istraciis wevri 581, 585
kalandaZe _ depeSaTa saagentos direqtori 419, 420, 423
622
kalaZe ermaloz Tedores Ze _ social-demokrati, ganaTleba
jer ojaxSi, Semdeg ki soflis saswavlebelSi miiRo. 1905 wlidan
iyo rsdmp-s menSevikebis fraqciis wevri, 1919 wels airCies saqar
Tvelos demokratiuli respublikis damfuZnebeli krebis wevrad
(social-demokratiuli muSaTa partiis siiT. 1917-1921 wlebSi iyo
saxalxo gvardiis Sorapnis Stabis wevri 157, 196, 201
kandelaki konstantine platonis Ze _ saqarTvelos demokratiuli
respublikis saxelmwifo moRvawe. daamTavra quTaisis sasuliero sem
inaria da moskovis komerciuli instituti. iyo finansTa da vaWro
ba-mrewvelobis ministris moadgile (1918-1919) da Semdeg (1919-1921)
ministri, didi wvlili miuZRvis saqarTvelos demokratiuli respub
likis fulis niSnis (bonis) mimoqcevaSi SemoRebis mizaniT Catarebul
mosamzadebel samuSaoSi. misi faqsimile dafiqsirebuli iyo qarTuli
qaRaldis niSnis yvela nominalze. misi saqmianobis Sedegad im perio
dis qarTuli maneTi mezobel qveynebTan SedarebiT stabilur kurss
inarCunebda. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri 338
karetini _ fosta-telegrafis olqis moxele 78
kaSia _ profesionaluri kavSiris centraluri gamgeobis wevri 75
kedia spiridon _ publicisti, saqarTvelos erovnul-demokratiuli
partiis erT-erTi damfuZnebeli da Tavmjdomare; swavlobda sorbo
nis universitetSi, daamTavra monpelies universiteti da muSaob
da fiziologiaSi doqtoris xarisxis mosapoveblad. 1917 wels Ca
moayaliba erovnul-demokratiuli partiis saorganizacio mTavari
komiteti; 1917 wels airCies erovnuli sabWos wevrad, monawileobda
amierkavkasia-osmaleTis baTumis sazavo konferenciaSi, Sedioda dam
fuZnebeli krebis saarCevno da sakonstitucio komisiaSi; 1919 wels
airCies damfuZnebeli krebis deputatad; iyo sakonstitucio, TviT
mmarTvelobis da adgilobrivi mmarTvelobis mudmivi komisiebis
wevri; parlamentSi Camoayaliba memarjvene opozicia da mudmivad
akritikebda xelisuflebis saqmianobis xarvezebs, miuTiTebda Sec
domebze, gansakuTrebiT qveynis Tavdacvis ganmtkicebis saqmeSi. misi
uSualo xelmZRvanelobiT momzadda konstituciis Tavi „saxelmwifo
Tavdacva“. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo
gadoebis wevri 288, 311, 375, 376, 378, 386, 393, 401, 408, 418, 423, 459,
460, 463, 476, 488, 491, 502
kerenski aleqsandre Tedores Ze _ rusi politikuri moRvawe, 1917
wlis Tebervlis revoluciis erT-erTi lideri, droebiTi mTavrobis
meTauri, iusticiis ministri. oqtombris gadatrialebis Semdeg aq
tiur monawileobas iRebda bolSevikebis winaaRmdeg dawyebul brZo
laSi. molaparakebebs awarmoebda antantis saxelmwifoebTan ruseTis
saSinao saqmeebSi Carevisa da antibolSevikuri moZraobisTvis dax
marebis Taobaze 320, 394, 468
623
kerzoni jorj naTaniel _ markizi, baroni, kedlstonis grafi.
konservatori politikosi da diplomati. 1899-1905 wlebSi indoe
Tis mefisnacvali da gubernatori., 1919-24 wlebSi didi britaneTis
sagareo saqmeTa ministri 293
kvinitaZe giorgi ivanes Ze (namdvili gvari Ciqovani) _ generali,
daamTavra jer Tbilisis kadetTa korpusi, Semdeg konstantines samx
edro saswavlebeli. ruseT-iaponiis 1904-1905 ww-is omis monawile.
msaxurobda aRmosavleT-cimbiris msrolelTa me-9 polkSi. kapitani
(1905). 1910 1-li TanrigiT daamTavra generaluri Stabis nikolozis
saxelobis akademia. gagzavnil iqna me-16 grenaderTa polkSi. 1911
w. kavkasiis samxedro olqis davalebaTa oberoficeria. amave dros
muSaobda samxedro saswavlebelSi. iyo pirveli msoflio omis monaw
ile, podpolkovniki (1915). 1918-1921 ww-Si msaxurobda saqarTvelos
SeiraRebul ZalebSi (generali (1918)). 1918 wels dainiSna respublik
is jarebis mTavarsardlad da ministris TanaSemwed. maleve gadadga
da gaxda sadaxlo-Sulaveris frontis sardlis, general mazniaSvilis
savele Stabis ufrosi. 1919 samxedro SenaerTebma misi meTaurobiT
daamarcxes axalcixe-axalqalaqis mazraSi mebrZoli separatistebi.
ibrZoda e.w. „samxreT-dasavleT kavkasiis“ mTavrobis SeiaraRebuli
formirebebis winaaRmdeg. gaaTavisufla Zveli qarTuli mxare arta
ani. 1920 wlis aprilSi dainiSna saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis
mTavarsardlad. imave wlis 8 seqtembers datova Tanamdeboba. 1921
wlis 16 Tebervals mesamed dainiSna qarTuli armiis mTavarsardlad.
18 Tebervlidan 24 Tebervlis CaTvliT qarTuli SeiaraRebuli Zale
bi misi sardlobiT icavdnen dedaqalaqs. iyo qarTuli samxedro sko
lis damaarsebeli da pirveli ufrosi 297
kovaCi _ saxelmwifo mamulebis gamge 383
kolCaki aleqsandre vasilis Ze _ saerTaSoriso antibolSevikuri
armiis generali, rusi samxedro da politikuri moRvawe, mecnieri da
polaruli mkvlevari, okeanografi, ruseTis samoqalaqo omSi TeTrg
vardiuli moZraobis erT-erTi lideri. ruseTis umaRlesi mmarTveli
da rusuli armiis mTavarsardali (1918 wlis noemberi 1920 wlis ian
vari). ruseT-iaponiisa da pirveli msoflio omis monawile, wm. gior
gis kavaleri, admirali (1918) 214, 285, 286, 287
kopaleiSvili ilia ivanes Ze _ daamTavra pirveladi saswavlebe
li. 1898 wlidan social-demokratiuli jgufis wevri, rsdmp-s men
Sevikuri fraqciis aqtiuri wevri, partiis baTumis komitetis wevri
(1903 w.). 1919 wlis TebervalSi arCeul iqna saqarTvelos demokra
tiuli respublikis damfuZnebeli krebis wevrad social-demokrati
uli muSaTa partiis siiT. krebaSi saqmianobda Sromis, agraruli da
TviTmmarTvelobis mimarTulebiT. soc. demok. partiis Sidaopozoci
uri gazeTis „axali sxivis“ jgufis wevri. jgufis wevrebTan erTad
moiTxovda partiisa da samTavrobo Tanamdebobebis SeuTavseblobis
624
sakiTxis mogvarebas. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri 165, 166, 481, 508, 511, 512
krilovi ivane andros Ze _ rusi mwerali, Jurnalisti da drama
turgi. saxeli gaiTqva igavebiT 418
kuk-kolisi jeims normani _ ingliseli samxedro moRvawe, generali
15, 21, 22, 55, 57
l
laiola egnate/ignatius loiola _ (laT. Ignatius de Loyola), eris
kacobaSi iniago lopes de loiola esp. Íñigo López de Loiola; warmoSobiT
baski, iezuitTa ordenis mTavari damfuZnebeli da pirveli mamamTa
vari. ignatius loiola aseve cnobili iyo rogorc sulieri varjiSe
bis Semdgeni. misi varjiSebi warmoadgenda locvisa da TviTgamocdis
Serwymas, warmosaxviT saubars RmerTebTan da wmindanebTan. varjiSe
bis mizani iyo ordenSi Sesuli adamianis avtomatad gadaqceva, masSi
yovelgvari individualizmis Cakvla; adamianebi eqceodnen zneobrivi
hipnotizmis qveS. iyo sayovelTaod aRiarebuli sulieri mama. aqti
urad ibrZoda protestantuli reformaciis winaaRmdeg 110
laliaSvili _ fosta-telegrafis olqis TanamSromeli 76, 93, 94
lasali ferdinand – (Ferdinand Lassalle) evropuli socializmis
erT-erTi fuZemdebeli, germaneli filosofosi, iuristi da politi
kuri moRvawe 456
lasxiSvili giorgi mixeilis Ze _ politikuri da sazogado moR
vawe, publicisti, daamTavra quTaisis klasikuri gimnazia da Sevida
odesis universitetis iuridiul fakultetze, saidanac studentTa
xalxosnuri organizaciis wevrobisTvis garicxes. iyo saqarTvelos
socialist-federalistTa partiis erT-erTi damaarsebeli da lid
eri, safuZveli Cauyara „axalgazrda iverielebis“ erovnul-radi
kalur mimdinareobas, 1900-dan iyo partiuli gazeTis „cnobis fur
clis“ da sxva organoebis faqtobrivi redaqtori. 1905 wels parizSi
yofnisas iyo gazeT „saqarTvelos“ erT-erTi redaqtori. pirvel
erovnul yrilobaze airCies erovnuli sabWos wevrad, iyo prezid
iumis wevri, Sedioda damoukidebeli saqarTvelos e.w. droebiTi
koaliciuri mTavrobis SemadgenlobaSi, ekava ganaTlebis ministris
posti. misi reformebiT moxda qarTuli skolis nacionalizacia _
„gaerovneba“, maswavlebelTa mosamzadebeli kursebis Seqmna qarTul
enaze swavlebisaTvis da sxv. 1919 wels airCies umaRlesi sakanonmde
blo organos _ damfuZnebeli krebis wevrad socialist-federalis
tTa partiidan; Sedioda sakonstitucio komisiis SemadgenlobaSi.
igi iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri 115, 116, 117
625
lenini (ulianovi) vladimer ilias Ze _ politikosi, marqsizmis
Teoretikosi, sabWoTa kavSiris komunisturi (bolSevikuri) parti
is damaarsebeli, 1917 wels ruseTSi oqtombris gadatrialebis erT-
erTi lideri 76, 93, 94, 284, 286, 290, 294, 325, 338, 341, 342, 525
lerua maqsim _ frangi iuristi da istorikosi 383
lifanava _ xobis gamgeobis moxele 86
loid jorji deivid (duivoris 1-li grafi, gvinedis vikonti) _
britaneli politikuri moRvawe, didi britaneTis ukanaskneli pre
mier-ministri liberaluri partiidan (1916-1922). advokati, 1908
wels oqsfordis universitetSi samarTlis doqtori gaxda. pirveli
msoflio omis dasrulebis Semdeg, rogorc omSi gamarjvebuli qveynis
pirveli piri, msoflios erT-erT mTavar politikur figurad miiC
neoda. 1919 wlis parizis sazavo konferencia mokavSireTa qveynebis
liderebTan erTad gaxsna. iyo uinston CerCilis axlo megobari 57
lomTaTiZe aleqsandre spiridonis Ze _ politikuri moRvawe,
umaRlesi ganaTleba xarkovis universitetSi miiRo, sadac studen
tur moZraobas xelmZRvanelobda da erT-erT saukeTeso oratorad
iTvleboda. iyo Tbilisis xmosani pirveli msoflio omis dros, so
cial-demokratiuli partiis wevri, monawileobda sruliad ruseTis
sabWoebis yrilobis muSaobaSi, iyo erovnuli sabWosa da damfuZne
beli krebis wevri, arCeul iqna damfuZnebeli krebis Tavmjdomar
is moadgiled, faqtobrivad asrulebda Tavmjdomaris movaleobas,
radgan TviT Tavmjdomare, karlo CxeiZe, didi xniT evropaSi imyofe
boda. aRniSnul postze a. loTaTiZem Tavi gamoiCina, rogorc Seu
valma da miudgomelma Tavmjdomarem. damfuZnebeli krebis debatebs
is iSviaTi taqtiT xelmZRvanelobda da politikur wreebSi didi
avtoritetic moixveWa. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrce
lebeli sazogadoebis wevri 7, 23, 34, 67, 97, 120, 211, 231, 255, 269, 427,
449, 507, 533, 559, 563, 567, 593
lorTqifaniZe ivane nestoris Ze _ politikosi, qarTveli socia
list-revolucioneri. saqarTvelos demokratiuli respublikis
gzaTa ministri. saqarTvelos demokratiuli respublikis erovnuli
sabWos (parlamentis) da damfuZnebeli krebis wevri. daamTavra Tbili
sis vaJTa gimnazia, Semdgom ki xarkovis universitetis samedicino
fakulteti. gimnaziaSi swavlis periodSi SeuerTda eserTa partias,
xarkovSi aqtiurad monawileobda eser studentTa saqmianobaSi. 1917
w-is revoluciis Semdeg aqtiurad monawileobda amierkavkasiisa da
saqarTvelos politikur movlenebSi. 1918 iyo amierkavkasiis seimis
wevri. Sedioda damoukidebeli saqarTvelos pirveli koaliciuri
mTavrobis SemadgenlobaSi da iyo gzaTa ministri. damfuZnebeli kre
bis wevris mandati social-revolucionerTa partiis siiT 1920 w-is
gazafxulze meore damatebiTi arCevnebis Sedegad moipova. sabWoTa
626
ruseTis mier saqarTvelos okupaciis Semdeg darCa saqarTveloSi da
agrZelebda politikur saqmianobas sabWoTa saxelmwifos winaaRmdeg
478, 518, 521, 560, 561, 573, 574, 576, 587, 590, 591, 600
m
mazmanovi qsenafont _ walkis raionis social-demokratiuli par
tiuli biuros wevri 584
marqsi karl hainrix (germ. Karl Marx) _ germaneli filosofosi, eko
nomisti, istorikosi, politikuri Teoretikosi, sociologi, komu
nisti da revolucioneri, romlis ideebsac efuZneba Tanamedrove
komunizmi. marqsma Seajama Tavisi midgoma komunisturi partiis mani
festis pirvel TavSi, romelic 1848 wels gamoqveynda 286, 422
masalkini p. _ social-demokrati, fosta telegrafis TanamSromeli
106, 109, 113
maWavariani ioseb konstantines Ze (kvimati) _ iuristi, nafici
veqili, saqarTvelos erovnul-demokratiuli partiis TvalsaCino
wevri. daasrula peterburgis saimperatoro universitetis iurid
iuli fakulteti. samSobloSi dabrunebisTanave CaerTo sazogadoe
briv da publicistur saqmianobaSi, TanamSromlobda gazeT „cnobis
furcelSi“. 1909 wlidan iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrce
lebeli sazogadoebis namdvili wevri. 1917 wels edp-is damfuZnebel
yrilobaze airCies partiis mTavari komitetisa da misi prezidium
is wevrad, aseve edp-is Tavmjdomaris moadgiled. 1918 wels airCies
erovnuli sabWos wevrad, arCeuli iyo sabWos mudmivmoqmed iurid
iul komisiaSi; 1919 wels edp-s siiT arCeul iqna saqarTvelos dam
fuZnebeli krebis deputatad, iyo krebis iuridiuli komisiis wevri
57, 113, 288, 374, 379, 386, 389, 401
mayaSvili (savaraudod, mayaSvili abel (balo) gabrielis Ze) _
generali, pirveli msoflio omis monawile. daamTavra yazanis qveiT
iunkerTa saswavlebeli da oficerTa skola. 1918 w-dan qarTul jar
Sia. 1918 somxeTTan omis dros iyo axalqalaq-axalcixis mazris gen
eral-gubernatori da axalqalaqis frontis sardali. 1919 w-dan sam
saxuri ganagrZo azerbaijanis respublikis armiaSi. iyo qveiTTa me-2
diviziis ufrosis TanaSemwe. 1920 dainiSna ganjis samxedro skolis
ufrosad. daiRupa azerbaijanSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis
dros 556
mayaSvili mixeil solomonis Ze _ swavlobda iunkerTa saswavle
belSi. 19 wlisas saqarTvelo-somxeTis omSi mamacobisaTvis miRebuli
hqonda wminda giorgis jvari. m. mayaSvili 1921 wels iunkerTa skolas
oficris CiniT amTavrebda da damoukidebeli saqarTvelos mfrina
vTa pirveli gamoSveba iqneboda. damfuZnebeli krebis me-15 sxdoma
ze ganixileboda incidenti, rodesac 1920 wlis aprilis miwuruls,
627
azerbaijanis Zalismieri gasabWoebis Semdeg, bolSevikurma ruseTma
msgavsi operaciis Catareba saqarTvelos winaaRmdegac gadawyvita.
1920 wlis 1 maiss, bolSevikebis ocdaaTkaciani SeiaraRebuli jgufi
iunkerTa samxedro skolaSi SeiWra. bolSevikebis mizani iunkrebisa
da nacvalTa batalionis bolSevikTa mxareze gadabireba da saswav
lebelSi arsebuli iaraRis xelSi Cagdeba iyo. bolSevikebis iaraRis
sawyobSi Sevardnas mohyva naxevarsaaTiani brZola, ris Semdeg kur
santebma skola gaaTavisufles. bolSevikebis Tavdasxmis erTaderTi
msxverpli mixeil mayaSvili iyo 310
mgelaZe d. _ Tbilisis fosta-telegrafis olqis ufrosi 73, 74, 75,
76, 77, 87, 79, 85, 86, 87, 89, 104, 105, 106, 107, 108, 112, 113
mdivani simon gurgenis Ze _ (cnobili bolSevikis _ budu mdivnis
Zma), pirveldawyebiTi ganaTlebis miRebis Semdeg swavla quTaisis
klasikur gimnaziaSi ganagrZo. umaRlesi ganaTleba miiRo odesis
universitetis sabunebismetyvelo fakultetze. 1905 wela dabrunda
saqarTveloSi da SeuerTda socialist-federalistTa partias. iyo
qalaq baTumis TviTmmarTvelobis xmosani, baTumis saolqo komitetis
Tavmjdomare. 1919 wels airCies damfuZnebeli krebis Tavmjdomaris
moadgiled social-federalistTa partiis kvotiT, Tavmjdomare
obda damfuZnebeli krebis gareSe saqmeTa komisias. iyo saqarTvelos
pirveli elCi somxeTis respublikaSi. 1921 wels mTavrobam wargzavna
elCad TurqeTSi _ qemalis mTavrobisTvis unda mietana saqarTvelos
gan TurqeTis cnobis firmani. igi mTeli cxovreba amayobda imiT, rom
pirveli iyo elCebs Soris, vinc TurqeTs Tavisufleba miuloca. iyo
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri
9, 21, 54, 60, 61, 143, 160, 176, 178, 183, 231, 232, 269, 307, 309, 317, 343, 361,
366, 367, 368, 405, 428, 450, 451
meburiSvili _ social-demokrati, centraluri gamgeobis wevri
73, 76, 79
mednikovi _ fosta-telegrafis olqis mmarTveli 108
melaZe _ fosta-telegrafis olqis moxele 106
meliq-aslanovi _ amierkavkasiis komisariatis wevri, azerbaijanis
demokratiuli respublikis mTavrobaSi iyo kavSirgabmulobis, vaW
robis, mrewvelobisa da sursaTis ministri 303
meliqiSvili _ memamule 8, 68, 98, 120, 121, 131
menabde iason spiridonis Ze _ saxelmwifo bankis gamgeobis wevri,
savaraudod, saaqcio sazogadoeba WiaTuris marganecmwarmoeblebi
„Cemo“-s gamgeobis wevri 451
mesxiSvili Salva (aleqsi-mesxiSvili) vladimeris Ze _ advokati,
politikuri da sazogado moRvawe, saqarTvelos socialist-feder
alistTa partiis erT-erTi lideri. 1902-1904 ww-Si swavlobda od
esis universitetSi, saidanac studentTa revoluciur moZraobaSi
628
monawileobisTvis garicxes. 1909 daamTavra xarkovis universitetis
iuridiuli fakulteti. 1910 wels TbilisSi advokatoba daiwyo.
1917-1918 ww.-Si iyo saqarTvelos erovnuli sabWos wevri, imave wleb
Si amierkavkasiis komisariatis iusticiis ministri (komisari), da
moukidebeli saqarTvelos pirveli koaliciuri mTavrobis iusticiis
ministri. 1919-1921 ww.-Si damfuZnebeli krebis wevria, iyo qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 86, 521
mefareiSvili _ social-demokrati 78
mefariSvili _ fosta-telegrafis moxele 113
milni jorj frensisi (salonikisa da rubislavis (aberdinis
sagrafo) baroni _ britaneli mxedarTmTavari, feldmarSali, pir
veli msoflio omis Semdeg (1918 w.) inglisis jarebis sardali bal
kanebsa da Sav zRvaze. 1920 w. stambolis sardali 21
miqaZe _ sofel akeTis (guria) fosta-telegrafis ganyofilebis gamge
78, 114
miqelaZe _ mosamarTle axalcixis mazraSi 429
mixailovski 248
muromeli ilia _ rusuli bilinebis da Tqmulebebis erT-erTi mTa
vari gmiri, didi Zalis mqone goliaTi 331
n
naTaZe grigol (gigo) iasonis Ze _ qarTveli istorikosi, msof
lios istoriis dargebis fuZemdebeli da medievistikis pirveli
warmomadgeneli saqarTveloSi, profesori (1926), saqarTvelos ssr
mecnierebis damsaxurebuli moRvawe, swavlobda Tbilisis qarTul sa
Tavadaznauro gimnaziaSi, Semdeg vaJTa meore gimnaziaSi. 1898 Sevida
kievis universitetis istoria-filologiis fakultetze, saidanac
studentur demonstraciebSi monawileobisaTvis, 1901-1902 ww-Si,
orjer garicxes universitetidan. mcire xniT swavla ganagrZo Jen
evis universitetSi. sabolood, 1907 eqsternad daamTavra moskovis
universiteti. aswavlida jer Tbilisis, Semdeg quTaisis qarTul saT
avadaznauro gimnaziebSi da saxalxo universitetebSi. iyo wera-kiTx
vis gamavrcelebeli da saeTnografio-saistorio sazogadoebebis
wevri, TanamSromlobda qarTul presaSi. 1917 w-is Teberval-martis
demokratiuli revoluciis Semdeg g. naTaZe aqtiurad monawileobda
saqarTvelos politikur procesebSi, jer rogorc rusuli eserTa
partiis, 1918 w-dan ki saqarTvelos eserTa partiis TvalsaCino wev
ri. 1918 w-is maisSi airCies damoukidebeli saqarTvelos erovnuli
sabWos gafarToebul SemadgenlobaSi. iyo saqarTvelos damfuZnebe
li krebisa da eserTa partiis fraqciis wevri, (soc. revolucioneru
li partia, fraqciis mdivani). imavdroulad, ganagrZobda pedagogiur
629
moRvaweobas. muSaobda saxalxo ganaTlebis saministroSi, xelmZRvan
elobda saskolo dawesebulebaTa sammarTvelos. 1919 miiwvies Tbili
sis saxelmwifo universitetSi, sadac gardacvalebamde kiTxulobda
leqciebs da iyo Sua saukuneebis istoriis kaTedris gamge 399
naTaZe leo (levan) iasonis Ze _ politikosi, social-demokra
ti, Jurnalisti. daamTavra 4 klasi saTavadaznauro skolaSi, me-5-8
klasebi Tbilisis mesame gimnaziaSi, xolo umaRlesi ganaTleba peter
burgis universitetSi miiRo. iyo gaz. „Борьба“-s da social-demokra
tiuli gazeTis “erTobis“ redaqtori; kavkasiis samoswavlo olqis ko
misari; saqarTvelos demokratiuli respublikis erovnuli sabWosa
da damfuZnebeli krebis wevri (social-demokratiuli partia). aqti
ur sakanonmdeblo muSaobas eweoda ganaTlebis sistemis reformire
bis xelSewyobis kuTxiT. monawileobda respublikis konstituciis
SemuSavebaSi. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga
doebis wevri. sabWoTa okupaciis Semdeg Cabmuli iyo winaaRmdegobis
moZraobaSi 57, 78, 107, 116, 383, 443, 444, 525, 530, 531, 581
nikolaZe nikoloz (niko) iakobis Ze _ didi qarTveli sazogado da
politikuri moRvawe, “TergdaleulTa” brwyinvale warmomadgeneli,
publicisti, kritikosi, iuristi, samarTlis doqtori. daamTavra
quTaisis klasikuri gimnazia da 1861 swavla peterburgis univer
sitetis iuridiul fakultetze ganagrZo. studentur demonstra
ciebSi monawileobis gamo daapatimres, universitets CamoaSores,
peterburgSi cxovreba aukrZales da saqarTveloSi gamoistumres.
monawileobda saqarTveloSi mimdinare Zvel da axal TaobaTa (mama
Ta da SvilTa) Soris gamarTul ideur-politikur brZolaSi. 1864
safrangeTSi gaemgzavra da sorbonis universitetSi Cairicxa. swav
lobda JenevaSic, dasrulebiT ki 1868 ciurixis universiteti daas
rula. iqve, naSromisaTvis „ganiaraReba da misi ekonomikur-socialu
ri mniSvneloba“ samarTlis doqtoris kvalifikacia miiRo. 1887-1891
ww.-Si saTaveSi edga TbilisSi gamomaval rusulenovan gazeT „Новое
обозрение“-s, Semdeg gamoscemda Jurnal „moambes“. 1894-1912 ww-Si
iyo foTis qalaqis Tavi da didi Rvawli dasdo portisa da qalaqis
modernizacias. iyo saqarTvelos erovnul-demokratiuli partiis
erT-erTi damfuZnebeli. 1917 wlis ivnisSi edp-is pirvel yrilobaze
yrilobis sapatio Tavmjdomared airCies. 1917 wlis noemberSi iyo
saqarTvelos pirveli erovnuli yrilobis delegati. yrilobam igi
erovnuli sabWos SemadgenlobaSi, sabWom ki Tavisi aRmasrulebeli
komitetis wevrobis kandidatad airCia. 1918 w-is maisSi, rogorc am
ierkavkasiis delegaciis wevrma, monawileoba miiRo baTumis sazavo
konferenciaSi. n. nikolaZes TvalsaCino wvlili miuZRvis saqarTve
los saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis gamocxadebaSi.
n. nikolaZem Seadgina saqarTvelos damoukideblobis aqtis erT-er
Ti proeqti, romelic baTumSi Casul n. Jordanias gadasca. 1918 wlis
630
27-28 maiss CarTuli iyo saqarTvelosa da germanias Soris foTis
droebiTi SeTanxmebis gaformebaSi. samSoblos TavisuflebisaTvis
gaweuli RvawlisaTvis saqarTvelos damoukideblobis komitetma
n. nikolaZe Tamar mefis ordeniT daajildova. 1919 w-is TebervalSi,
edp-s siiT, airCies saqarTvelos damfuZnebeli krebis deputatad, iyo
krebis gzaTa komisiis wevri. 1920 w-is aprilSi deputatobisagan gan
Tavisuflda, radgan miavlines evropaSi saqarTvelos ekonomikuri
misiis wevrad. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis foTisa da Tbilisis ganyofilebaTa wevri 420
nikolozi, nikoloz II aleqsandres Ze _ ruseTis ukanaskneli im
peratori (1894-1917 wlebSi). poloneTis mefe, fineTis didi hercogi.
misi mmarTveloba 1917 wels ruseTis revoluciiT dasrulda 15, 107,
213, 433, 579
niniZe kirile ieses Ze _ rsdmp-s menSvikuri fraqciis wevri; swav
lobda dorpatis universitetSi. 1908 wlidan qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri, iyo am sazogadoe
bis mdivani xonsa da xaSurSi. erovnuli sabWos wevri 1918 wlidan, 1919
wlidan damfuZnebeli krebis wevri, damoukidebeli social-demokra
tiuli fraqciis wevri. 1920 w-dan akritikebda social-demokrati
uli partiis moqmedebas da partiis SigniT saTaveSi Caudga opozici
ur jgufs. partias ZiriTadad mTavrobisa da centraluri komitetis
gaumijnaobaSi adanaSaulebda. 1920 w-is bolos ramdenime pirTan er
Tad gamoeyo social-demokratiul partias. maT gamosces jer gaze
Ti „axali sxivi“, xolo Semdeg, 1921 wels, Seqmnes damoukidebeli
social-demokratiuli fraqcia damfuZnebel krebaSi, am jgufs „sxi
velebi“ ewoda. aqtiurad iyo Cabmuli 1924 w-is ajanyebaSi. iyo sam
xedro komisiis wevri. advokatobas uwevda saqarTvelos kaTolikos
patriarq ambrosi xelaias 8, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 75, 80, 81, 85, 95, 98,
100, 101, 104, 107, 110, 111, 115, 116, 117, 125, 135, 153, 154, 155, 196, 197,
198, 232, 250, 251, 267, 318, 337, 338, 344, 346, 347, 350, 360, 372, 376, 383,
386, 388, 392, 397, 398, 428, 432, 443
noe _ bibliuri patriarqi, adamis meaTe STamomavali, bibliuri
lameqis Svili. erTaderTi adamiani, romelic warRvnis dros misi
RvTismorCilebisa da patiosnebis gamo RmerTma gadaarCina Tavis
ojaxTan erTad. noes vaJebma semma, qamma da iafetma dasabami misces
adamianTa axal modgmas 475
nucubiZe ilia daviTis Ze _ daamTavra quTaisis sasuliero saswav
lebeli. swavlobda kievis komerciul institutSi. iyo ruseTis so
cialist-revolucionerTa partiis wevri, 1918 wlis maisSi Seqmnili
saqarTvelos socialist-revolucionerTa partiis erT-erTi lid
eri. Sedioda partiis centraluri organos, gazeT „Sromis“ sare
daqcio kolegiaSi. 1918 wels airCies saqarTvelos demokratiuli
respublikis erovnuli sabWos SemadgenlobaSi, 1919 wels ki _ dam
631
fuZnebeli krebis wevrad, Sedioda eserTa partiis xuTkacian fraqci
aSi 109, 111, 112, 416, 420, 422, 423, 447, 448, 450, 453, 458, 464, 468, 470,
471, 477, 482, 501, 503, 504, 505
nucubiZe (Salva) varlam isakis Ze _ cnobili qarTveli filosofo
si, sazogado moRvawe, mecnieri da mTargmneli, literaturaTmcodne,
kulturis istorikosi, qarTuli filosofiis istoriis mecnieruli
skolis fuZemdebeli, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis akademiko
si. 1910 daamTavra peterburgis universitetis istoria-filologi
is fakulteti filosofiis ganxriT. 1911-1914 ww-Si iyo laifci
gis universitetis studenti. laifcigSi yofnis dros Camoayaliba
originaluri filosofiuri moZRvreba _ aleTologia. 1915 mieni
Wa aRniSnuli universitetis filosofiis doqtoris xarisxi. 1916-
1918 ww-Si peterburgis universitetis leqtoria. iyo saqarTvelos
demokratiuli respublikis erovnuli sabWos da damfuZnebeli kre
bis wevri saqarTvelos memarcxene social-federalistTa partiidan.
partia gamoeyo ZiriTad partias da 1921-1923 ww-Si TanamSromlob
da bolSevikur xelisuflebasTan, Tumca mkacrad akritikebda maT
erovnul politikas. S. nucubiZe iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 60, 278, 329, 455, 456
o
omaniZe _ fosta-telegrafis TanamSromeli 76, 93
oniaSvili daviT efremis Ze _ erovnuli sabWosa da damfuZnebeli
krebis wevri (social-demokratiuli partia), menSeviki. saSualo ga
naTleba miiRo goris sasuliero saswavlebelSi, SemdgomSi swavla
ganagrZo Tbilisis sasuliero seminariaSi. umaRlesi iuridiuli
ganaTleba miiRo iurievis (tartus) da laifcigis universitetebSi.
1904 SeurTda social-demokratiul partias. 1918 w-is Teberval-mais
Si iyo amierkavkasiis seimis wevri, social-demokratebis fraqciis
saxeliT. 1918 w-is 22 aprils amierkavkasiis damoukideblobis ga
mocxadebis saWiroebis Sesaxeb gancxadeba seimis sxdomaze swored
man gaakeTa. 1917 saqarTvelos erovnul yrilobaze airCies erovnuli
sabWos wevrad social-demokratiuli partiis siiT. xeli moawera 26
maisis damoukideblobis aqts. erovnul sabWoSi asrulebda mdivnis
movaleobas. eweoda aqtiur sakanonmdeblo saqmianobas, iyo araerTi
kanonis iniciatori. 1919 w-is TebervalSi airCies damfuZnebeli kre
bis wevrad. garkveuli periodis ganmavlobaSi xelmZRvanelobda kre
bis iuridiul komisias, aseve iyo TviTmmarTvelobisa da safinanso
komisiis wevri. 1920 w-is 3 dekembers saqarTvelos demokratiuli re
spublikis miwaTmoqmedebis ministrad dainiSna. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis mudmivi wevri, Tbilisis,
gorisa da foTis ganyofilebis wevri. sabWoTa ruseTis mier saqarT
632
velos demokratiuli respublikis okupaciis Semdeg darCa saqar
TveloSi. aqtiurad monawileobda winaaRmdegobis moZraobaSi. iyo
social-demokratebis aralegaluri centraluri komitetis wevri.
monawileobda damoukideblobis komitetis saqmianobaSi da CarTuli
iyo ajanyebis momzadebis procesSi 143, 147, 176, 185, 252, 312, 319, 320,
321, 344, 345, 356, 360, 361, 362, 366, 375, 388, 398, 402, 405, 416, 424, 425,
450, 451, 480, 481, 496, 497, 500, 508, 509, 511, 512, 514, 515, 534, 560
p
papi _ (laT. Papa, berZ. Papas _ mama) _ kaTolikuri eklesiisa da vatika
nis saxelmwifos meTauri 384
pozovi grigol _ walkis moqalaqe 583
polivanovi aleqsi andreis Ze _ rusi samxedro moRvawe, infan
teriis generali (1911 wlidan) saxelmwifo sabWos wevri, samxedro
ministri, ruseT-TurqeTis omis monawile (1877-1878). iyo Jurnalis
«Военный сборник» da gazeTis «Русский инвалид» (1899-1904). mTavari re
daqtori 325
poxvisnevi v. b. _ fosta-telegrafis uwyebis ufrosi 86
prudoni pier-Jozef (frang. Pierre-Joseph Proudhon; 1809-1865) _ fran
gi publicisti, socialisturi mimdevrobis politikuri filosofo
si da ekonomisti, anarqizmis erT-erTi fuZemdebeli. pirvelma uwoda
sakuTar Tavs „anarqisti“. muSaobda publicistad da Tavad iswavla
laTinuri, raTa am enaze wignebis beWdva SeZleboda. misi pirveli
mniSvnelovani naSromia „ra aris sakuTreba?“ (1840), sadac is mTav
robisa da sakuTrebis principebs ganixilavda. prudonis erT-erTi
yvelaze cnobili gamoTqmaa „sakuTreba mZarcvelobaa“ 422
J
Jordania noe nikolozis Ze _ qarTuli social-demokratiis aR
iarebuli lideri, publicisti, Teoretikosi. swavlobda varSavis
veterinarul institutSi. monawileobda pirveli qarTuli marq
sistuli organizaciis „mesame dasis“ dafuZnebaSi. 1903 wels iyo
rsdmp kavkasiis kavSiris komitetis wevri, imave wels saTaTbiro xmiT
monawileobda rsdmp II yrilobaSi da miemxro menSevikebs. im period
Si mkveTrad daupirispirda erovnuli saxelmwifoebriobis aRdgenis
moTxovnas saqarTvelos avtonomiis formiT. 1905-1907 ww. Jordanias
xelmZRvanelobiT warmoebda ideur-organizaciuli brZola bolSe
vizmis winaaRmdeg. 1917 wlis Tebervlis revoluciis Semdeg saTaveSi
Caudga axali xelisuflebis revoluciur organoebs. 1917 wlis no
emberSi saqarTvelos pirvel erovnul yrilobaze airCies erovnuli
sabWos, aRmasrulebeli komitetisa da prezidiumis Tavmjdomared.
633
1918 wlis 26 maiss n. Jordaniam erovnuli sabWos saxeliT saqarT
velos damoukideblba gamoacxada. 1919 wlis damfuZnebeli krebis
arCevnebSi social-demokratiuli partiis saarCevno siis pirveli
nomeri iyo. 21 martidan damfuZnebelma krebam saqarTvelos damou
kidebeli demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomared air
Cia. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoe
bis wevri 102, 270, 336, 337, 338, 341, 342, 474, 525, 582
Joresi Jan _ frangi politikuri moRvawe, 1902 wels saTaveSi Caudga
safrangeTis socialistur partias. 1905 wlidan gaerTianebuli so
cialisturi partiis erT-erTi lideri 468
JRenti viqtor (leonti) almasxanis Ze _ social-demokrati, ga
naTleba baTumis saxelosno saswavlebelSi miiRo, profesiiT feiqari
iyo. 1918 wlidan gaxda erovnuli sabWos da Semdeg, 1919 wels, dam
fuZnebeli krebis wevri. muSaobda cxinvalSi sagangebo rwmunebulad.
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis tuaf
sesa da Tbilisis ganyofilebaTa wevri 157, 451
r
ramiSvili isidore ivanes Ze _ politikosi, pedagogi da ganmanaT
lebeli, social-demokratiuli partiis erT-erTi damaarsebeli. Tav
dapirvelad ganaTleba miiRo ozurgeTis sasuliero saswavlebelSi,
Semdgom swavla ganagrZo Tbilisis sasuliero seminariaSi, sadac aq
tiurad monawileobda studentTa xalxosnuri jgufebis formireba
sa da saqmianobaSi. 1885 daasrula sasuliero seminaria. 1887 w. mis
mSobliur surebis xeobaSi daaarsa orklasiani skola, sadac Tavadve
iyo pirveli maswavlebeli, amave periodSi misi moswavle iyo noe ra
miSvili. 1891 misi iniciativiT daarsda guriis saxalxo biblioTeka.
1893 wlidan maswavleblad muSaobda wkgs-is baTumis qarTul sko
laSi, sadac pedagogiur moRvaweobasTan erTad aqtiur revoluci
ur saqmianobas eweoda. iyo baTumis social-demokratiuli jgufis
aRiarebuli lideri. 1906 w-s airCies ruseTis pirveli saxelmwifo
saTaTbiros deputatad. 1907 monawileobda rsdmp londonis V yri
lobaSi. 1913 wlidan imyofeboda gadasaxlebaSi. 1917 wels airCies
saqarTvelos erovnuli sabWos SemadgenlobaSi, amave wels _ ruse
Tis damfuZnebeli krebis deputatad. iyo amierkavkasiis seimis wevri.
1918 wels osmaleTis armiis Semotevisas natanebis frontze aqtiur
politikur daxmarebas uwevda general mazniaSvils. demokratiuli
respublikis dros iyo xelisuflebis warmomadgeneli soxumis olqSi.
1919 wels airCies damfuZnebeli krebis wevrad. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvili wevri 587
ramiSvili noe besarionis Ze _ social-demokratiuli partiis
erT-erTi lideri; kavkasiis glexTa deputatebis sabWoebis centris
634
Tavmjdomare, qarTvel menSevikTa ck-s wevri da am partiis organos,
gazeT „erTobis“ redaqtori. daamTavra ozurgeTis sasuliero sas
wavlebeli. 1901 quTaisis sasuliero seminariis damTavrebis Semdeg,
derptis universitetis iuridiul fakultetze Sevida, Tumca revo
luciur moZraobaSi monawileobisaTvis garicxes da 1902 saqarTve
loSi dabrunda. 1908-1909 ww-Si swavlobda laifcigis universitetSi
(germania). Tebervlis revoluciis Semdeg (1917) gaxda kavkasiis glex
Ta deputatebis sabWoebis centris Tavmjdomare, qarTvel menSevikTa
ck-is wevri da am partiis organos, gazeT „erTobis“ redaqtori. igi
cnobili iyo partiuli fsevdonimebiT: petre, semionovi n. 1917 w-is
noemberSi airCies saqarTvelos erovnuli sabWos wevrad. 1918 w-is
26 maiss, rodesac saqarTvelom damoukidebeli saxelmwifoebrioba
aRidgina, n. ramiSvilis meTaurobiT Seiqmna saqarTvelos droebiTi
mTavroba, Tumca erT TveSi, 24 ivniss, gadadga da xelisufleba n. Jor
danias gadasca. ramiSvilma Sinagan saqmeTa ministris posti Caibara
da, paralelurad, 1919 w-is ganmavlobaSi iyo samxedro ministri.
imave wels aseve airCies damfuZnebeli krebis wevrad. misi xelmZRvan
elobiT mimdinareobda jaris reorganizacia, ganaTlebis reforma,
kavSirgabmulobis sferos ganviTareba, gansakuTrebul yuradRebas
iCenda Tbilisis universitetis mimarT. Sss ministrobis dros ki ux
elmZRvanela saqarTvelos mivardnil soflebSi gzebis gayvanas, fos
ta-telegrafisa da skolebis aSenebas. man mTeli Zalisxmeva mimarTa
antisaxelmwifoebrivi aqciebisa da spekulaciis winaaRmdeg brZoli
saken. Ss saministroSi Camoayaliba gansakuTrebuli razmi, romelsac
qveyanaSi wesrigi unda daecva. razmma didi roli Seasrula saxelmwi
fos uSiSroebisaTvis gamorCeuli principulobisa da ukanonobasTan
Seurigebeli brZolis gamo, damoukideblobis wlebSi zedmetsaxelad
„rkinis ministri“ Searqves. iyo Sinagan saqmeTa, samxedro da ganaT
lebis ministri; saqarTvelos demokratiuli respublikis pirveli
Tavmjdomare; qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo
gadoebis wevri. qarTuli emigraciis wevrebidan yvelaze aqtiurad
uWrda mxars 1924 wlis ajanyebas, CarTuli iyo poloneli xalxis an
tisabWoTa moZraobaSi 72, 78, 81, 102, 107, 109, 116, 117, 337, 385, 390,
401, 408, 409, 413, 414, 418, 419, 421, 423, 484, 489, 503, 505, 515, 516, 517,
519, 520, 524, 525, 526, 585, 587, 589
rei _ amerikis umaRlesi komisris moadgile, amerikeli polkovniki 226
rusia meliton ivanes Ze _ iuristi, ruseTis social-demokratiuli
muSaTa partiis wevri; saSualo ganaTleba lanCxuTSi miiRo, ris Sem
degac kerZo pedagogoba daiwyo. saswavleblad xarkovSi gaemgzavra,
magram studentur gamosvlebSi monawileobis gamo saswavleblidan
garicxes. 1904 wels tfilisis social-demokratiuli muSaTa orga
nizaciis wevri gaxda. muSaobda „menSevikebis“ fraqciaSi. 1917 wlis
noemberSi airCies saqarTvelos erovnuli sabWos wevrad. 1918 wlis
635
ganmavlobaSi iyo saqarTvelos demokratiuli respublikis parlamen
tis wevri. 1919 wlis 12 marts airCies saqarTvelos respublikis dam
fuZnebeli krebis wevrad saqarTvelos social-demokratiuli muSaTa
partiis siiT. iyo TviTmmarTvelobis komisiis Tavmjdomare, iuridi
uli, teqnikuri, centraluri saarCevno da sakonstitucio komisiebis
wevri, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri 102, 106, 107, 145, 146, 160, 162, 165, 177, 191, 192, 196, 197, 200, 232,
237, 318, 320, 321, 372, 375, 377, 384, 421, 423, 432, 443, 447, 480, 495, 501,
508, 514, 532, 534, 535, 557, 564, 565, 568, 569, 570, 571, 572, 594, 593
rcxilaZe grigol (gigo) simonis Ze _ politikosi da sazogado
moRvawe, iuristi, publicisti, kritikosi. daamTavra Tbilisis gim
nazia, Semdeg, 1902 wels peterburgis universitetis iuridiuli fak-
ti. monawileobda socialist-federalisturi partiis daarsebaSi,
1909 wels Seadgina partiis programa. 1919 wlis martidan damfuZne
beli krebis wevri (soc. federalistTa sarevolucio partia), damou
kidebeli saqarTvelos sazavo delegaciis wevri. Sedioda „sakonsti
tucio safuZvlebis Semdgeni komisiis“ SemadgenlobaSi. iyo pirveli
qarTuli universitetis daarsebis aqtiuri monawile da Sedioda
universitetis damaarsebeli sazogadoebis gamgeobis Semadgenloba
Si. damoukideblobis bolo TveebSi airCies damfuZnebeli krebis so
cialist-federalisturi fraqciis Tavmjdomared. iyo qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebelis sazogadoebis namdvili wevri
23, 43, 461, 464, 467
s
salayaia ioseb beJanis Ze _ politikuri moRvawe, daamTavra ele
qtroteqnikis instituti belgiaSi. 1917 wlis noemberSi airCies saqa
rTvelos erovnuli sabWos wevrad. 1918 wlis ganmavlobaSi iyo saqa
rTvelos demokratiuli respublikis parlamentis wevri. 1919 wlis
12 marts airCies saqarTvelos respublikis damfuZnebeli krebis wev
rad saqarTvelos social-demokratiuli muSaTa partiis siiT. iyo
TviTmmarTvelobis, sabiujeto-safinanso da gareSe saqmeTa komis
iebis wevri. iyo erobaTa centraluri biuros Tavmjdomaris amxanagi,
senakis mazris erobis gamgeobis Tavmjdomare, damoukidebeli saqa
rTvelos mTavrobis warmomadgeneli poloneTSi. Tavmjdomareob
da varSavaSi arsebul qarTul sazogadoebas. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 7, 8, 69, 71, 98, 115,
123, 127, 131, 160, 161, 165, 177, 269, 270, 311
sarievi konstantine _ walkeli meduqne 584
sayvareliZe pavle daviTis Ze (n. saqareli) _ politikuri moR
vawe, publicisti, (partiuli fsevdonimi _ „didi pavle“). umaRlesi
ganaTleba miiRo ruseTisa da Sveicariis universitetebSi. iyo so
636
cial-demokratiuli muSaTa partiis „menSevikebis“ fraqciis wevri,
partiis imereT-samegrelos komitetis wevri da organizatori, so
cial-demokrati („alioneli“); erovnuli sabWosa da damfuZnebeli
krebis wevri; iyo damfuZnebeli krebis sareglamento, saxelovnebo,
teqnikuri komisiebis wevri, sakonstitucio komisiis Tavmjdomare.
ilaSqrebda osuri separatizmis winaaRmdeg. man uaryo e.w. „samxreT
oseTis“ erovnuli sabWos mier warmodgenil e.w. „samxreT oseTis“ kan
tonis proeqti, romelic moiTxovda avtonomiur warmonaqmns ara mar
to Sida qarTlis, aramed saqarTvelos sxva teritoriebzec (duSe
Ti, raWa, Sorapani). qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri, sarevizio komisiis wevri 56
simoniSvili _ quTaisis yofili policmeisteri 587
smirnovi _ sakontrolo uwyebis direqtori 454
soloRaSvili ana (olRa) ilias asuli _ pedagogi, sazogado
moRvawe. daamTavra xarkovis universitetis istoria-filologiis
fakulteti istoriis specialobiT. 1903 w-dan iyo saqarTvelos so
cial-demokratiuli muSaTa partiis wevri. pedagogiur saqmianobas
Tan erTad revoluciur gamosvlebSic monawileobda. marqsistul
ideebsa da aralegalur revoluciur literaturas acnobda saqa
rTvelos sxvadasxva qalaqebSi rvoluciurad ganwyobil muSebs, am
saqmeSi Cabmuli iyo ZmasTan _ grigolTan da dasTan _ evgeniasTan er
Tad. misi TaosnobiT baTumSi gaixsna nuriis bazari, agreTve, wignT
sacav-samkiTxvelo. 1917 w-is noemberSi airCies saqarTvelos erovnu
li sabWos wevrad. iyo goris qalTa internacionaluri kavSiris
erT-erTi damfuZnebeli da gamgeobis wevri. 1918 w-s iyo saqarTvelos
demokratiuli respublikis parlamentis wevri; 1919 wlis 12 mar
tidan iyo damfuZnebeli krebis wevri social-demokratiuli muSa
Ta partiis siiT. iyo saredaqcio, sapensio da centraluri saarCevno
komisiebis wevri, sabiblioTeko komisiis mdivani. misi iniciativiTa
da moxsenebiT saqarTvelos damfuZnebelma krebam miiRo dekretebi
da kanonebi. iyo Tbilisis qalaqis sabWos xmosani; qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 99, 100
soRorovi grigol _ sasursaTo sabWos Tavmjdomare 93
stolipini petre arkadis Ze _ ruseTis imperiis mTavrobis Tavm
jdomare XX saukunis dasawyisSi. ruseTis imperiis saxelmwifo moR
vawe, reformatori, oratori. sxvadasxva dros iyo Sinagan saqmeTa
ministri da mTavrobis meTauri. mniSvnelovani roli Seasrula ruse
Tis 1905-1907 wlebis revoluciis CaxSobaSi 349. 383, 393
surgulaZe _ Tbilisis olqis gamgeobis warmomadgeneli 85
637
t
tatiSvili m. a. _ sasamarTlo palatis prokurori, qarTvelTa So
ris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 433
ter-stefaniani/stepanianci garegin arzatis Ze (fsevdonimi
slepcovi) _ pedagogi, politikosi, daSnakciuTunis partiis wevri,
Tbilisis qalaqis sabWos xmosani. saSualo ganaTleba Tbilisis da
aleqsandropolis pedagogiur institutebSi miiRo. muSaobda peda
gogad ananievis qalTa gimnaziaSi. 1918 wlidan iyo „daSnakcuTiunis“
saqarTvelos centraluri komitetis „aSxatavoris“ wevri. saqarTve
los demokratiuli respublikis damfuZnebeli krebis wevri 1919 wl
idan. iyo sameurneo-sagamgeo, teqnikuri da sapensio komisiebis wevri.
muSaobda qalaq Tbilisis aRmaskomis komunaluri ganyofilebis, mi
wis ganyofilebis saarendo magidis gamged 227, 297, 298
toroSeliZe (orjonikiZe) minadora efremis asuli _ po
litikuri moRvawe, eqimi, medicinis doqtori, social-demokra
ti. quTaisis wm. ninos qalTa gimnaziis damTavrebis Semdgom swavla
gaagrZela Jenevis universitetis medicinis fakultetze (1901), sa
dac dauaxlovda marqsistul jgufebs, aqtiurad muSaobda Jenev
is socialistur wreebSi „iskris“ damxmare jgufSi, iqve iqorwina
malaqia toroSeliZeze. aqtiurad monawileobda 1905 w-is revoluci
aSi, miemxro menSevikTa fraqcias, misi meuRle ki _ bolSevikebs. 1905
wels amierkavkasiaSi social-demokratiul partiaSi ganxeTqilebis
dawyebis Semdeg iyo aqtiuri „menSeviki”. 1906 kvlav JenevaSi dabrun
da swavlis dasasruleblad. saidanac 1914 wels evakuaciis wesiT
daabrunes ruseTis imperiaSi. muSaobda Tbilisis qalTa kavSirSi.
iyo Tbilisis qalTa social-demokratiuli organizaciis xelmZRva
neli. 1917 w-is noembridan iyo saqarTvelos erovnuli sabWos wevri,
Semdgom ki, 1918 wels, saqarTvelos demokratiuli respublikis par
lamentis wevri. 1919 wels airCies saqarTvelos demokratiuli res
publikis damfuZnebeli krebis wevrad social-demokratebis siiT.
iyo Sromis komisiis mdivani da saxalxo janmrTelobis komisiis Tav
mjdomaris moadgile. wiTeli armiis SemoWrisas iyo frontis xazze.
sabWoTa okupaciis Semdgom, amerikuli daxmarebis administraciaSi
(American Relief Administration) muSaobis paralelurad, xelmZRvanelobda
qalTa aralegalur organizacias, romlis mizani politpatimarTa
ojaxebis daxmareba iyo. arCeuli iyo saqarTvelos wiTeli jvris gam
geobis wevrad. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri 9, 135, 253, 503
toRoniZe mariam _ quTaisis fosta-telegrafis kontoris moxele 75
638
u
uordropi jon oliveri _ britaneli diplomati, mTargmneli, aR
mosavleTmcodne, qarTuli kulturis didi moamage. qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis mudmivi wevri. 1887 pir
velad iyo saqarTveloSi da samSobloSi dabrunebis Semdeg gamosca
wigni „saqarTvelos samefo“. Seiswavla qarTuli ena da inglisurad
Targmnida qarTuli literaturis nimuSebs, maT Soris: s. s. orbeli
anis „sibrZne-sicruisa“ (1894); „visramiani“ (1914). 1912 londonSi ga
mosca Tavisi dis, marjori uordropis, mier inglisur enaze prozau
lad Targmnili „vefxistyaosani“. 1918 wels iyo didi britaneTis
generaluri konsuli moskovSi, sabWoTa ruseTSi. Semdeg mcire xniT
muSobda britaneTis politikuri dazvervis departamentSi. 1919 w.
agvistodan uordropi dainiSna gaerTianebuli samefos umaRles war
momadgenlad samxreT kavkasiasa da saqarTveloSi, damoukidebel saqa
rTveloSi _ didi britaneTis warmomadgenlad, umaRles komisrad. o.
uordrops didi wvlili miuZRoda baTumis olqis mmarTvelobaSi os
maleTisa da denikinis agentTa gavlenis Sesustebasa da proqarTuli
Zalebis rolis gazrdaSi. misi damsaxurebiT britaneTi darwmunda,
rom saWiro iyo kavkasiis respublikebis damoukideblobis cnoba. da
moukidebeli saqarTvelosadmi britaneTis damokidebuleba Seicvla
pozitiuri niSniT. mas sapatio wvlili miuZRvis saqarTvelos damou
kideblobis de faqto aRiarebaSi, romelic 1920 wlis 27 ianvars mox
da. saqarTvelos gasabWoebis Semdeg, inglisSi dabrunebulma oliver
uordropma organizeba gaukeTa qarTul emigracias da daaarsa qar
Tuli komiteti. 1922 wels o. uordropi mefem britaneTis imperiis
raindis wodebiT daajildova 20, 25
urataZe grigol (griSa) ilarionis Ze _ saxalxo maswavlebeli,
social-demokratiuli partiis TvalsaCino moRvawe, guriis glex
Ta moZraobis erT-erTi meTauri. daamTavra ozurgeTis oTxklasiani
saswavlebeli, baTumSi ki samaswavleblo kursebi gaiara. muSaobda
lanCxuTis skolis maswavleblad. umaRlesi ganaTlebis misaRebad
peterburgSi gaemgzavra, sadac fsiqonevrologiur institutSi
Caabara, Tumca ar dausrulebia. peterburgSi aqtiurad monawileob
da studentur gamosvlebSi. 1911 wels amierkavkasiis organizaciam
saswavleblad parizis social-demokratiuli partiis skolaSi gag
zavna. sadac Sexvda da axlos gaicno v. lenini, l. kamenevi, i. armamdi,
n. krupskaia, zinovievi, lunaCarski da sxv. kargad icnobda agreTve
rusuli menSevizmis liderebsac. 1915 wlidan n. Jordanias momxreTa
rigebSi Cadga, xelmZRvanelonda gazeT „axali kvalis“ gamocemas. 1918
wels iyo quTaisis saqalaqo sabWos Tavmjdomaris moadgile, erovnu
li sabWos wevri, 1919 wels airCies saqarTvelos demokratiuli re
spublikis damfuZnebeli krebis wevrad. iyo samandato komisii wev
639
ri, aqtiurad muSaobda gazeT „erTobis“ redaqciaSi. monawileobda
ruseT-saqarTvelos samSvidobo xelSekrulebis momzadebaSi. doku
ments xeli moawera ruseTis sagareo saqmeTa saxalxo komisris moad
gile l. karaxanTan erTad 457, 466, 550, 582, 583
f
farcxalaZe _ Tbilisis fosta-telegrafis olqis gamgeobis Tav
mjdomare 87, 90, 106
fircxalava samson giorgis Ze _ iuristi, publicisti, politiko
si, daamTavra quTaisis gimnazia, 1898 wels ki peterburgis universi
tetis iuridiuli fakulteti. swavlis wlebSi qarTvel studentTa
saTvistomos Tavmjdomare iyo. 1902-1910 ww-Si iyo qarTvelTa So
ris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis gamgeobis mdivani
da saqmeTa mmarTveli. redaqtorobda soc-federalistT partiis
organoebs: „glexi“ (1906), „miwa“ (1906-1908). monawileobda social
ist-federalistTa partiis Camoyalibebis procesSi. 1905-1907 ww-
is periodSi Sedioda partiis mTavar komitetSi da erTxans iyo
partiis Tavmjdomaris moadgile. 1917 wlis aprilSi monawileobda
saqarTvelos interpartiuli sabWos organizebis procesSi, rome
lic saTaveSi Caudga erovnuli saxelmwifoebriobis aRdgenisaTvis
brZolas. 1919-21 ww.-Si damfuZnebeli krebis wevri, 1917-1921ww.-Si
iyo soc. federalistTa partiis centraluri organos, gaz. „saxalxo
saqmis“ redaqtor. 1921 wels xeli moawera saqarTvelos pirvel kon
stitucias 544
fircxalaiSvili ilia giorgis Ze _ eqimi, iuristi, social-
demokrati, ganaTleba odesis universitetSi, samedicino fakulte
tze miiRo, ris Semdegac social-demokratiuli organizaciis muSa
obaSi Caeba. 1903-1913 ww-Si swavlobda moskovis universitetSi
iuridiul fakultetze, muSaobda nafic msajulad. 1917 w-is revo
luciis Semdeg quTaisis qalaqis komisari gaxda. amave wels airCies
saqarTvelos erovnuli sabWos wevrad. 1919 wels airCies Tbilisis
qalaqis sabWos xmosnad, Semdgom ki _ damfuZnebeli krebis wevrad.
Sedioda social-demokratebis fraqcia „axali sxivis“ jgufSi. iyo
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri.
1921 wlis okupaciis Semdeg Caeba winaaRmdegobis moZraobaSi 344, 360,
361, 364, 365, 366, 388, 481, 508, 509, 510, 534, 535
fridonovi _ im droisaTvis cnobili Tbiliseli msxvili movaWre 129
fulaSvili _ Tbilisis fosta-telegrafis olqis kancelariis gamge,
federalisti 113
fxakaZe vera _ quTaisis fosta-telegrafis kontoris moxele 75
640
q
qarumiZe Salva aleqsandres Ze _ istorikosi, pedagogi, saqar
Tvelos erovnul-demokratiuli partiis erT-erTi damfuZnebeli. sa
Sualo ganaTleba Tbilisis qarTul gimnaziaSi miiRo, umaRlesi ganaT
leba _ moskovis saimperatoro universitetis istoria-filologiis
fakultetze. 1912 wlidan aswavlida istorias qarTul gimnaziaSi,
dedaTa saostato qarTul seminariasa da dedaTa institutSi, saxalxo
universitetSi kiTxulobda leqciebs msoflio istoriis sakiTxebze.
1913 wels airCies saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazo
gadoebis, 1914 wels ki _ amierkavkasiis momxmarebel sazogadoebaTa
kavSiris sabWos wevrad. monawileobda saqarTveloSi Camoyalibebul
saqvelmoqmedo sazogadoebis saqmianobaSi. iyo am sazogadoebis rwmu
nebuli xevsureTis saqmeebSi. TanamSromlobda erovnul-demokrati
uli mimarTulebis Jurnal „kldesa“ da gazeT „saqarTveloSi“. misi
korespondenciebi ibeWdeboda aseve berlinSi gamomaval „qarTul
gazeTSi“. Sedioda saqarTvelos ganTavisuflebis komitetis Tbili
sis filialis SemadgenlobaSi. komitetSi muSaobda mezobel erebTan
Tanxmobis sakiTxebze, uzrunvelyofda evropaSi moqmed komitetTan
mudmivi kavSirs. S. qarumiZes saqarTvelos TavisuflebisaTvis brZo
laSi Setanili wvlilisaTvis miniWebuli hqonda komitetis mTavari
jildo _ Tamar mefis ordeni. iyo erovnul-demokratiuli partiis
saorganizacio mTavari komitetis wevri, monawileobda partiis pro
gramisa da wesdebis SedgenaSi, arCeuli iyo edp-is mTavari komite
tis wevrad. edp-is siiT Sedioda saqarTvelos interpartiuli sabWos
SemadgenlobaSi da monawileobda saqarTvelos pirveli erovnuli
yrilobis muSaobaSi (1917 w-is noemberi). 1918 w-is 29 maiss, erovnu
li sabWos gafarToebisas, is sabWoSi Seiyvanes. arCeuli iyo sabWos
sameurneo-sagamgeo komisiis wevrad. saqarTvelos parlamentSi war
moTqva sityva saRvTo rjulis swavlebis gauqmebis winaaRmdeg. 1918
w-is seqtemberSi edp-dan gavida, SeuerTda damoukidebel nacion
al-demokratiul partias (igive erovnuli, igive miwis mesakuTreTa
erovnuli partia) da gaxda misi Tavmjdomaris moadgile. 1920 w-is
maisSi, saqarTvelos damfuZnebeli krebis meore damatebiTi arCev
nebis Sedegad, erovnuli partiis siiT qveynis umaRlesi sakanonmde
blo organos deputatis mandati moipova. aqtiurad monawileobda
sasoflo kooperativebisa da amxanagobebis CamoyalibebaSi. 1921 w-is
TebervalSi mis mier erwo-TianeTSi Sedgenili fSav-xevsurTa razmi
icavda Tbiliss SemoWrili mtrisagan. bolSevikuri okupaciis pir
vel xanebSi sazRvargareT ar wasula da arsebuli reJimis winaaRmdeg
iatakqveSa muSaobaSi CaerTo. Sedioda edp-is aralegaluri ck-is
SemadgenlobaSi 478, 482, 487, 491, 493, 587
qiqoZe geronti dimitris Ze _ publicisti, mwerali, kritikosi da
mTargmneli, literaturaTmcodne. quTaisis realuri saswavleblis
641
dasrulebis Semdeg, 1903 w-dan swavlobda laifcigis, Semdeg bernis
universitetis filosofiis fakultetze, romelic daamTavra 1912.
Tavdapirvelad miemxro social-demokratiul mimdinareobas da izi
arebda misi bolSevikuri frTis ideologias. msoflmxedveloba _
kosmopolituridan erovnul safuZvelze Seicvala p. surgulaZis xe
lmZRvanelobiT JenevaSi Seqmnili „Tavisufali saqarTvelos jgufis“
ideologiis gaziarebis Semdeg. iyo saqarTvelos erovnul-demokra
tiuli partiis TvalsaCino wevri. 1917 wels airCies erovnuli
sabWos wevrad, iyo sakonstitucio, sabiujeto da safinanso komis
iebis wevri. redaqtorobda edp-is gazeT „saqarTvelos“ (1918-1919).
1919 w-is TebervalSi edp-is siiT gaxda saqarTvelos damfuZnebeli
krebis deputati. 1919 w-is maisSi edp-dan gavida, magram damfuZneb
el krebaSi darCa rogorc damoukidebeli deputati. 1921 w-is martSi
saqarTvelos revkomma igi ramdenime moRvawesTan erTad gagzavna ba
TumSi, raTa n. Jordania samSobloSi darCenaze daeyoliebinaT, Tum
ca uSedegod. saqarTveloSi komunisturi reJimis damyarebis Semdeg
CamoSorda politikur saqmianobas. 1921-1922 ww-Si iyo miwaTmoq
medebis saxalxo komisris moadgile, xolo Semdeg literaturul da
kulturul-saganmanaTleblo asparezze gadainacvla. iyo qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvili wevri 37,
51, 157, 286, 293
qiqoZe nikoloz moses Ze _ saqarTvelos demokratiuli respublik
is senatis wevri. 1919 wlis oqtombridan damfuZnebelma krebam air
Cia saqarTvelos senatis sisxlis samarTlis sakasacio departamentis
senatorad. 1919 w-is dekemberSi miendo qalaq Tbilisis gamgeobis re
vizia. 1920 wlis aprilSi ganTavisuflebul iqna Tanamdebobidan. iyo
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis quTai
sis ganyofilebis namdvili wevri 209, 210, 445
qoblianski servet-beg (serverbeg aTabegov princi qoblianski)
_ warmoSobiT qarTveli, iyvnen gvarad jayeli. serverbeg aTabegis
mama iyo axalcixis faSa. ruseTma gadmoibira es faSa, da misca titu
li _ princ qoblianski adigenski da daarqves gvari aTabegov. Turqu
lad aTa _ mamaa. e. i. mama begebisa 12
qriste ieso nazareveli _ ieso nazareveli (berZn. Ίησους miron
cxebuli), ebr. [ יהושעiehoSua], iahve „gadarCena“, igive „mesia“, ebrau
lad _ qristianuli eklesiis damfuZnebeli 23, 109, 289, 396
R
Rlonti Tevdore (Tedo) zurabis Ze _ politikuri moRvawe, pub
licisti, memarcxene socialist-federalistTa partiis erT-erTi
lideri. daamTavra peterburgis „komerciul codnaTa instituti“.
damoukidebeli saqarTvelos erovnuli sabWosa da damfuZnebeli kre
642
bis wevri (socialist-federalistebis partiis mecxre kandidati).
1921 wlis ianvarSi partiis me-5 konferenciaze moiTxova sabWoTa
konstituciis aRiareba. memarcxene socialist-federalistTa parti
asTan erTad TanamSromlobda TbilisSi Semosul sabWoTa saokupacio
xelisuflebasTan, monawileobda okupirebuli saqarTvelos sabWoe
bis I yrilobaSi, sadac airCies centraluri aRmasrulebeli komite
tis wevrad. 1926-1928 ww.-Si saWoTa xelisuflebam gadayenebuli iv.
javaxiSvilis magier T. Rlonti daniSna saxelmwifo universitetis
reqtorad 84, 85, 86, 87, 89, 104, 117, 408, 459
S
SavguliZe _ xobis fosta-telegrafis moxele 86
Salikiani _ fosta-telegrafis olqis ufrosis TanaSemwe 76, 79, 80,
81, 85, 91, 92, 93, 101, 108, 109
SaniZe _ fosta-telegrafis olqis moxele 76
SaraSiZe qristine (Cito) giorgis asuli _ politikuri da sazo
gado moRvawe, filologi, pedagogi, social-demokratiuli partiis
wevri 1905 wlidan. 1899-1904 ww-Si swavlobda quTaisis wm. ninos qa
lTa gimnaziaSi, saidanac garicxes moswavleTa revoluciur moZrao
baSi monawileobisTvis. aqtiurad monawileobda 1905 w-is revolu
ciur moZraobaSi. muSaobda maswavleblad quTaisis kerZo gimnaziaSi
(1907), iyo quTaisis saxalxo universitetis gamgeobis wevri (1910-
1911); sabavSvo Jurnal „jejilis“ saredaqcio kolegiis wevri; 1919
wels airCies saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad. damfuZne
bel krebaSi iyo krebis prezidiumis umcrosi mdivani, sabiblioTe
ko, saredaqcio d saxalxo ganaTlebis komisiebis wevri (1919-1921),
parlamentis wevrobisas aqcents umTavresad saxalxo janmrTelobis
kanonmdeblobasa da ganaTlebis xelmisawvdomobis problemebze svam
da. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
gamgeobisa da Tbilisis universitetis damfuZnebeli sazogadoebis
wevri. saqarTvelos demokratiuli respublikis sabWoTa ruseTis
mier okupirebis Semdeg darCa saqarTveloSi da monawileobda wi
naaRmdegobis moZraobaSi. Sedioda saqarTvelos social-demokra
tiuli muSaTa partiis qalTa komitetSi, romlis mizani politpati
marTa ojaxebis daxmareba iyo 7, 67, 95, 97, 118, 159, 160, 161, 174, 193,
195, 196, 209, 211, 231, 241, 242, 269, 305, 306, 317, 318, 319, 342, 344, 344,
359, 360, 361, 385, 386, 427, 428, 449, 479, 480, 481, 505, 529, 530, 533, 559,
560, 561, 566, 567, 593, 606
SaraSiZe _ samiqaoSi momsaxure mRvdeli 78
Sengelaia leo andrias Ze _ iuristi, socialist-revolucioneri,
1908 wlidan ruseTis socialist-revolucionerTa partiis wevri,
1917 wlidan iyo socialist-revolucionerTa partiis centraluri
643
organos „Sromis“ redaqtori; aqveynebda naSromebs agrarul sakiTx
ebze. 1918 wlis maisSi qarTvel eserTa ruseTis partiidan gamoyofis
Semdeg saqarTvelos socialist-revoliucionerTa partiis centra
luri komitetis Tavmjdomare, ck-s partiuli gazeTis „Sromis“ re
daqtori, 1919 wlidan damfuZebeli krebis wevri, eserTa fraqciis
lideri. l. Sengelaia eserebTan erTad gamoirCeoda mTavrobis kri
tikiT memarcxene poziciebidan 34, 40, 41, 42, 46, 51, 90, 100, 148, 168, 220
283, 337, 389, 395, 396, 406, 409, 410, 411, 412, 413, 415, 417, 418, 420, 421,
422, 423, 424, 431, 436, 437, 438, 439, 440, 442, 443, 446, 447, 457, 460, 461,
464, 466, 467, 470, 471, 476, 477, 484, 487, 505, 515, 517, 518, 519, 520, 521,
522, 546, 580, 586, 587, 589, 590, 591, 597, 599, 600
ServaSiZeebi, SarvaSiZeebi _ (afx.Чачба _ „CaCba“, megr. SaraSia) _
mTavarTa sagvareulo feodalur afxazeTSi 383
SoTa rusTaveli – XII-XIII ss. msoflios udidesi humanisti poeti.
avtori saqveynod cnobili poemisa „vefxistyaosani“. msoflios mra
val literaturaTmcodneTa mier miiCneva Suasaukuneebis msoflio
literaturis erT-erT umniSvnelovanes warmomadgenlad. SoTa rus
Tavelma, rogorc Cans, brwyinvale ganaTleba miiRo jer saqarTvelo
Si, iyalTos akademiaSi, Semdeg _ bizantiaSi; Seiswavla berZnuli,
arabuli da sparsuli enebi, icnobda ara marto qarTvel moazrovne
Ta naSromebs, aramed antikur filosofias, empedokles, heraklites,
platonis naSromebs, aRmosavlur literaturas (firdousi, gurgani,
nizami da sxva). literaturuli gadmocemis Tu samecniero hipoTezis
mixedviT mkvlevarebi askvnian, rom „vefxistyaosanis“ avtori, Tam
ar mefis Tanamedrove, didgvarovani piri, iyo hereTis an mesxeTis
rusTavis mflobeli (aqedan zedwodeba _ rusTaveli), saqarTvelos
samefo karis meWurWleTuxucesi, romelmac xandazmulobaSi SeakeTe
bina ierusalimis qarTuli jvris monasteri da moaxatvina svetebi.
am damsaxurebis aRsaniSnavad monastris saaRape wignSi Seitanes misi
saxeli, xolo monastris erT-erT svetze, maqsime aRmsareblisa da io
ane damaskelis freskaTa Soris, misi suraTi gamosaxes 253, 291, 336
SCeglovitovi ivane grigoris Ze _ rusi kriminologi, samarTalm
codne da saxelmwifo moRvawe, ruseTis imperiis iusticiis ministri
(1906-1915 ww.), ruseTis imperiis saxelmwifo sabWos ukanaskneli Tav
mjdomare 434
C
CigogiZe n. _ kodoris mazris sofel Rufis miliciis ufrosi 590
CiCerini giorgi vasili Ze _ rusi saxelmwifo da politikuri moR
vawe, politologi, istorikosi, musikaTmcodne, literatori da kri
tikosi. daamTavra peterburgis universitetis istoria-filologi
is fakulteti. 1904 wlidan iyo rsdmp wevri, menSeviki. 1907 wels
644
airCies partiis sazRvargareTuli biuros wevrad. monawileobda
partiis londonis yrilobis muSaobaSi. pirveli msoflio omis
msvlelobis dros cxovrobda londonSi. iqve gaxda britaneTis so
cialisturi partiis wevri. Tebervlis revoluciis Semdeg dabrunda
ruseTSi da miemxro bolSevikebs. bolSevikuri revoluciis Semdeg
dainiSna sagareo saqmeTa saxalxo komisariatSi Cinovnikad. 1918 wlis
ianvarSi dainiSna saxalxo komisris, lev trockis moadgiled. troc
kis samxedro komisrad gadasvlis Semdeg dainiSna sagareo saqmeTa
saxalxo komisris Tanamdebobaze 46, 52, 548, 550, 551
CiCikovi pavle ivanes Ze _ n. v. gogolis poemis „mkvdari sulebi“
mTavari gmiri, romlis mizania gamdidreba da maRali socialuri sta
tusis mopoveba. amisTvis is yidulobs ukve gardacvlili glexebis
dokumentebs, romlebic memamuleebs rogorc cocxlebi, ise hyavT aR
werili da Semdgom aformebs maT Tavis saxelze 93
CubiniZe _ WiaTuris fosta-telegrafis kantoris mexuTe xarisxis
moxele 75
CxeiZe nikoloz (karlo) simonis Ze _ saxelmwifo da politikuri
moRvawe. daamTavra quTaisis klasikuri gimnazia, swavla ganagrZo
ukrainaSi. 1887 garicxes novorosiiskis universitetidan, ris Sem
degac Sevida xarkovis veterinarul institutSi Tavisufali msme
nelis rangSi, saidanac, 1888 w. garicxes revoluciuri ideebis gamo.
1892 TanamoazreebTan erTad ayalibebs social-demokratiul organi
zacia „mesame dass“. 1907-1912 da 1912-1917 ww.-Si iyo me-3 da me-4 saxel
mwifo saTaTbiroebis deputati Tbilisis guberniidan, sadac 1912
wlamde Tavmjdomareobda social-demokratiul fraqcias. 1918 wlis
aprilSi igi gaxda axladarCeuli sakanonmdeblo organos, amierkavka
siis seimis Tavmjdomare, xolo amave wlis 26 maisidan _ saqarTvelos
damoukideblobis gamocxadebidan erovnuli sabWos Tavmjdomared
darCa. Tavmjdomareobda 1918 wels parizis samSvidobo konferenci
aze gasagzavn delegacias. xelmZRvanelobda londonisa da san-remos
konferenciebze qarTuli delegacias; 1919 wlis 12 marts dauswreb
lad airCies damfuZnebeli krebis Tavmjdomared. qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 338, 418
Cxenkeli akaki ivanes Ze _ social-demokrati, iuristi da publi
cisti, menSevikTa erT-erTi lideri ruseTsa da saqarTveloSi. daam
Tavra xonis saswavlebeli da Cairicxa Tbilisis sasuliero seminar
iaSi, gaficvaSi monawileobis gamo, saswavleblidan garicxes (1893).
1896-1901 ww-Si ruseTSia. kievSi, moskovsa da peterburgSi swavlobs
iuridiul mecnierebas. studentTa revoluciur gamosvlebSi mona
wileobisTvis swavla veRar gaagrZela da samSobloSi dabrunda.
1902-1904 ww-Si afxazeTSi advokatad muSaobda, ebrZoda ruseTis
dampyroblur-Sovinistur politikas, werda statiebs qarTul da
rusul presaSi, monawileobda sazogadoebriv cxovrebaSi. 1907 daam
645
Tavra laifcigis universiteti da swavla gaagrZela SveicariaSi,
Jenevis universitetSi. 1912 wels soc. demokratiuli partiis siiT
gaxda meoTxe saxelmwifo saTaTbiros deputati afxazeTidan da ba
Tum-yarsis olqidan. saTaTbiros tribunidan icavda e.w. „moRalate
aWarlebis“ uflebebs da bevri adamiani gadaarCina sikvdiliT dasjas.
1917 wlis revoluciis Semdeg Sevida amierkavkasiis gansakuTrebuli
komitetis SemadgenlobaSi. 1917-1918 wlebSi saqarTvelos erovnu
li sabWosa da misi aRmaskomis wevria. amierkavkasiis demokratiuli
federaciuli respublikis damoukideblobis gamocxadebis Semdeg
gaxda axali saxelmwifos mTavrobis Tavmjdomare. 1918 wlis 26 maiss,
saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis Semdeg dainiSna sagareo
saqmeTa ministrad, 1919 wels airCies damfuZnebeli krebis wevrad so
cial-demokratiuli muSaTa partiis siiT. saerTaSoriso asparezze
didi wvlili miuZRvis saqarTvelos damoukideblobis cnobisTvis da
erTa ligaSi mis gawevrianebisTvis. iyo saqarTvelos demokratiuli
respublikis sruluflebiani elCi safrangeTSi, qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 25, 34, 41, 58, 212,
222, 223, 228, 273, 287, 323, 335, 408, 534, 536, 554, 556, 557
CxikviSvili beniamin (benia) grigolis (gigos) Ze _ politikosi,
swavlobda quTaisis sasoflo-sameurneo skolaSi,(ar dausrulebia)
damfuZnebeli krebis wevri social-demokratiuli partiidan, memar
cxene socialisti, ris gamoc bolSevizmTan siaxloves sayvedurob
dnen. ekava Tbilisis qalaqis Tavis Tanamdeboba 1919-1920, 1919 wels
gaxda afxazeTis gubernatori, 1920 w. _ quTaisis, Semdeg baTumis
olqis general-gubernatori. 1921 wels dainiSna Sinagan saqmeTa mi
nistris moadgiled. 1921 wels sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos
okupaciis Semdeg wavida emigraciaSi. iyo qarTvelTa Soris wera-kiT
xvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 377, 503, 517, 524, 525, 594
c
cabaZe vasil zaqarias Ze _ social-demokrati, swavlobda Tbilisis
saxelosno saswavlebelSi. 1901 wels iyo recolucioner-demokratTa
dasis wevri ioseb stalinTan erTad. iyo muSaTa wreebis erT-erTi
pirveli damaarsebeli, Tbilisis rsdmp-s Tbilisis komitetis wevri;
Sedioda bolSevikur fraqciaSi, Semdeg miemxro menSevikebs. 1918-
1921 wlebSi arCeul iqna saqarTvelos demokratiuli respublikis
erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wevrad. iyo qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisis ganyo
filebis sarevizio komisiis wevri. sabWoTa okupaciis Semdeg darCa
saqarTveloSi. exmareboda Tanapartielebs cixidan gaTavisufleba
Si. 1924 w-is ajanyebis dawyebisTanave Cekam daapatimra da daxvrita 8,
9, 98, 99, 124, 128, 129, 132, 133, 153, 136, 160, 163, 168, 169, 196, 198, 256,
265, 311, 318, 321, 594, 601
646
cagareiSvili _ fosta-telegrafis olqis moxele, soc-federalisti 113
cincaZe noe konstantines Ze _ pedagogi, fizika-maTematikosi,
politikuri d sazogado moRvawe, social-demokrati. saqarTvelos
demokratiuli respublikis ganaTlebis ministris moadgile. daam
Tavra sasuliero seminaria da umaRlesi ganaTleba miiRo fizika-
maTematikosis specialobiT. seminariaSi swavlis periodSi so
cial-demokratiuli partiis wevri gaxda. 1918 wli seqtembridan iyo
Tbilisis qalTa gimnaziis direqtori, 1919 wlis 5 aprilidan saqarT
velos demokratiuli respublikis ganaTlebis ministris moadgile.
1918 wlidan parlamentis wevria, 1919 wlidan _ damfuZnebeli krebis
wevri. n. cincaZem SeZlo rusuli skolebis qarTuliT Secvla, moamar
aga saxelmZRvanelobiT da evropaSi uamravi axalgazrda gagzavna sas
wavleblad. emigraciaSi mniSvnelovan rols asrulebda radio „Tavi
suflebis“ saqmianobaSi. misi iniciativiT moxda parizidan harvardis
biblioTekaSi social-demokratiuli partiis erovnuli mTavrobis
arqivis gadatana. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri 116
ciskariSvili gabriel dimitris Ze _ social-demokrati. saSualo
ganaTleba Tbilisis vaJTa me-3 gimnaziaSi miiRo, umaRlesi ganaTleba
ki _ moskovis saxelmwifo universitetSi. 1914 wlidan rsdmp-s menS
vikuri fraqcias SeuerTda, 1917 w-dan saqarTveloSi dabrunda da
mSobliur mazraSi eweoda sazogadoebriv da politikur saqmiano
bas. 1919 wels arCeul iqna saqarTvelos demokratiuli respublikis
damfuZnebeli krebis wevrad, aqtiur saqmianobas eweoda krebis TviT
mmarTvelobisa da sabiblioTeko komisiaSi. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 594, 604, 605, 606
cxakaia mixa _ politikuri lideri, revolucioneri, 1892-1893 wleb
Si iyo saqarTveloSi pirveli marqsistuli organizaciis „mesame da
sis“ erT-erTi damaarsebeli. 1917 wlis maisidan igi iyo muSaTa da
glexTa deputatebis kavkasiis samxareo sabWos wevri, oqtombridan _
rsdmp (b) kavkasiis samxareo komitetis wevri da Semdeg misi erT-er
Ti xelmZRvaneli. 1906-1907 wlebSi monawileobda Tbilisis profkav
Sirebis centris Seqmnasa da mis muSaobaSi. 1907-1917 wlebSi emigra
ciaSi yofnisas mWidro kavSiri da mimowera hqonda saqarTvelosa da
amierkavkasiis partiul organizaciebTan. monawileobda rsdmp VII
(aprilis) konferenciis muSaobaSi. gazeT „kavkazski raboCis“ saqmia
nobaSi, filipe maxaraZesTan erTad redaqtorobda gazeT „brZolas“.
1917-1920 wlebSi rsdmp (b) Tbilisis komitetis wevri, saqarTvelos
ssr sruluflebiani warmomadgeneli rsfsr mTavrobaSi, 1919 wlis
ivnisSi menSevikurma mTavrobam igi daapatimra. 1920 wels misi gaT
avisuflebis Semdeg Sevida saqarTvelos kp (b) ck-s SemadgenlobaSi.
1921-1922 wlebSi igi iyo saqarTvelos ssr sruluflebiani warmomad
geneli rsfsr mTavrobaSi 521
647
Z
ZiZiguri varlam _ cnobili pedagogi, filologi, sazogado moR
vawe. 1939 wels daamTavra xonis saostato seminaria, 1923 wels _
Tbilisis saxelmwifo universitetis sibrZnismetyvelebis fakulte
ti. eweoda pedagogiur moRvaweobas. avtoria qarTuli enis saskolo
meToduri saxelmZRvaneloebisa. mis mier aleqsandre gvaxariasTan er
Tad Sedgenili „deda ena“ (1926- 1943) 18-jer gamoica 106
w
wereTeli irakli (kaki) giorgis Ze _ iuristi, politikosi _ so
cial-demokrati, menSevikebis erT-erTi lideri, publicisti, udide
si qarTveli tribuni, social-demokratiuli gazeT „kvalis“ faqto
brivi redaqtori, ruseTis meore saxelmwifo saTaTbiros opoziciis
lideri. i. wereTelma Tbilisis pirveli gimnazia oqros medliT
daamTavra da imave wels swavla moskovis universitetis iuridiul
fakultetze gaagrZela. 1901 miiRo monawileoba studentTa mRel
varebaSi da Tavmjdomareobda studenturi organizaciis aRmas
rulebel komitets. dawera „Cveni miznebi“, romelic studentTa mis
wrafebebs gamoxatavda. i. wereTeli moskovel studentTa moZraobis
aRiarebuli lideri gaxda. 1907 meore saxelmwifo saTaTbiros depu
tatad airCies, sadac social-demokratiuli fraqciisa da, saerTod,
ruseTis social-demokratiis erT-erTi aRiarebuli lideri gaxda.
1917 wels gaxda ruseTis droebiTi koaliciuri mTavrobis wevri da
fosta-telegrafis ministri. iyo 1917 wlis ruseTis Tebervlis rev
oluciis erT-erTi meTauri. saqarTvelos delegaciis erT-erTi war
momadgeneli versalis sazavo konferenciaze. droebiTi mTavrobis
damxobis Semdeg _ social-demokratiuli muSaTa partiis fraqcis
Tavmjdomare saqarTvelos erovnul sabWoSi da damfuZnebel krebaSi.
saqarTvelos delegaciis wevri parizis samSvidobo konferenciaze
418, 524
wverava _ fosta-telegrafis moxele 107, 108
wulaia _ zugdidis fostis moxele 87
W
WavWaniZe ivane iosebis Ze _ maTematikosi, pedagogi, politikosi,
daamTavra moskovis universitetis maTematikis fakulteti. studen
tobidanve SeuerTda menSevikur fraqcias. 1917 wlis Tebervlis rev
oluciis Semdeg arCeuli iyo xonis qalaqisTavad, 1919 wlis wlis 12
marts airCies saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebe
li krebis wevrad saqarTvelos social-demokratiuli muSaTa parti
is siiT. iyo gzaTa komisiis Tavmjdomare, samandato komisiis mdivani,
sarekomendacio, TviTmmarTvelobis da safinanso-sabiujeto komis
648
iebis wevri, paralelurad iyo momaragebis ministris, Semdeg ki _
Sinagan saqmeTa ministris amxanagi. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 408
WeliZe _ fosta-telegrafis olqis ufrosis mrCeveli 73
WiWinaZe _ fosta-telegrafis departamentis direqtori 88
WiWinaZe besarion _ daamTavra peterburgis teqnologiuri insti
tuti 1913 wels. 1913-1916 wlebSi muSaobda buxaris, 1916-1917 wleb
Si trapizonis rkinigzebis mSeneblobaze. 1919 wlis martSi dam
fuZnebeli krebis mier Seqmnili gzaTa saministros departamentis
Tavmjdomared dainiSna 171, 172, 385, 390
WiWinaZe parmen (nikoloz) _ eqimi, politikosi, social-demokra
tiuli partiis menSevikuri frTis wevri, monawileobda 1905 wlis
revoluciur gamosvlebSi. daamTavra xarkovis universitetis sa
medicino fakulteti1918-1920 wlebSi iyo Sinagan saqmeTa ministris,
noe ramiSvilis moadgile da periodulad ministris movaleobas as
rulebda. 1920 wlis 3 dekembers dainiSna samxedro ministrad. iyo
Sinagan saqmeTa ministris moadgile; qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. (misi dakrZalvis dRe gadaiqca
pirvel antisabWoTa demonstraciad) 72, 109, 434
WrelaSvili varlam _ fosta-telegrafis centraluri kavSiris
gamgeobis wevri 106
x
xan-xoeli (faTali xan-xoeli, fatali xan xoiski) _ azerbaijanis
demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomare. 1897 wels daam
Tavra moskovis saxelmwifo universitetis iuridiuli fakulteti.
wlebis ganmavlobaSi muSaobda iuristad soxumSi, quTaisSi, zugdid
Si. 1917 wlis 27 maisidan 7 dekembramde iyo azerbaijanis droebi
Ti erovnuli sabWos wevri da aRmasrulebeli sabWos Tavmjdomare.
azerbaijanis demokratiuli respublikis Seqmnis Semdeg, 1918 wlis
28 maiss, dainiSna respublikis pirvel premier-ministrad da Sinagan
saqmeTa ministrad. faTali xanma SemoiRo mravalpartiuli sistema;
azerbaijanis safosto sistema; daaarsa azerbaijanuli manaTi; daawe
sa azerbaijanuli ena yvela skolebsa da kolejebSi umTavres enad.
1918-20 wlebSi iyo azerbaijanis samxedro ministri da sagareo saqme
Ta ministri. azerbaijanis gasabWoebis Semdeg 1920 wlis maisidan
sacxovreblad gadavida saqarTveloSi. 1920 wlis 19 ivniss erevnis
moedanze mokles somexma daSnakebma 13, 14, 36
xatisovi aleqsandre ivanes Ze (xatisiani) _ somxeTis respubli
kis mTavrobis warmomadgeneli _ tfilisis administraciuli sabWos
wevri 1905 wels, 1908-1910 ww. _ Tbilisis Tavis moadgile. daamTavra
vaJTa pirveli gimnazia, swavla ganagrZo moskovis universitetis
649
samedicino fakultetze, Semdgom xarkovis universitetis samedi
cini fakultetze, italiaSi, safrangeTsa da germaniaSi Seiswavla
higiena, sazogadoebrivi, samarTaldamcavi da municipaluri saqme.
1910 wlidan arCeul iqna qalaqis Tavad. pirveli msoflio omis dros
xatisovi Tavmjdomareobda qalaqebis aliansis kavkasiis komitets.
xatisovi iyo somxeTis moxaliseTa razmebis da somexi ltolvilebis
daxmarebis erT-erTi organizatori. 1916 wels aqtiurad monawile
obda dasavleT somxeTidan devnilebis dasaxmareblad, romelTagan
bevrma TavSesafari hpova tfilisSi. 1915-1917 wlebSi arCeul iqna
somxeTis erovnuli biuros Tavmjdomaris moadgiled (tfilisi). 1917
wels gadadga qalaqis Tavis Tanamdebobidan da SeuerTda daSnakcu
Tiunis partias (oficialurad soxeTis revoluciuri federacia,
SemoklebiT daSnaki). meTaurobda somxeTis erovnul biuros, Tavmj
domareobda somxeTis politikuri partiebis krebas. monawileobda
somxeTis erovnuli sabWos SeqmnaSi. 1918 wlis aprilSi amierkavka
siis demokratiuli federaciuli respublikis Seqmnis Semdeg dain
iSna finansTa da sursaTis ministrad, agreTve amierkavkasiis seimis
mTavrobis qvelmoqmedebis ministrad. iyo somxeTis mTavrobis Tavm
jdomare, somxeTis sagareo saqmeTa ministri, sakrebulos wevri da
erT-erTi saqalaqo komisiis Tavmjdomare 57, 58, 219
xomeriki noe giorgis Ze _ politikosi, daamTavra quTaisis sameur
neo skola, sadac aralegalur wreebSi socialistur moZRvrebas
gaecno da social-demokratiuli partiis wevri gaxda. 1903-1906 ww.
aqtiurad monawileobda guriis glexTa moZraobasa da guriis re
spublikis gamocxadebaSi; iyo saqarTvelos demokratiuli respub
likis miwaTmoqmedebisa da Sromisa da gzaTa ministri; damfuZnebeli
krebis wevri social-demokratiuli partiidan, misi TaosnobiT, 1919
wlis 31 ianvars, damfuZnebelma krebam miiRo agraruli reformis
Catarebis gadawyvetileba. reforma gulisxmobda miwis CamorTmevas
msxvili memamuleebisTvis da gadanawilebas glexobaze, saxelmwifo
sakuTrebaSi rCeboda mdinareebi, tyeebi da saZovrebi. iyo qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 244, 353, 356,
374, 376, 378, 385, 422
xoWolava muxran-iona maqsimes Ze (muxran odiSeli) _ politiko
si, rsdmp-s wevri, swavlobda peterburgis fsiqonevrologiuri in
stitutis iuridiul fakultetze. saqarTvelos demokratiuli res
publikis damfuZnebeli krebis wevrad airCies 1919 wlis 12 martidan,
iyo sakonstitucio, samxedro, gzaTa da saxalxo ganaTlebis komis
iebis wevri. 1920 wlisaTvis muSaobda baTumSi didi britaneTis saok
upacio Zalebis sardlobasTan saqarTvelos demokratiuli respub
likis mTavrobis diplomatiur warmomadgenlad. 1921 wlis ianvarSi
saqarTvelos soc.-demokratiuli muSaTa partiis sxva 11 wevrTan er
Tad Camoayaliba opoziciuri jgufi „sxivi“ 157
650
j
jaiani nikoloz _ moqalaqe 388
jafariZe konstantine iasonis Ze _ social-demokrati, 1918 wels
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis saqmeTa mmarT
veli. daamTavra quTaisis gimnazia. umaRlesi iuridiuli ganaTleba
miiRo xarkovis univeristetSi, swavlobda SveicariaSic. ganaTlebis
miRebis Semdeg advokatad muSaobda TbilisSi. 1905 SeuerTda rsdm
partiis menSevikebis fraqcias. iyo partiis aqtiuri wevri, eweoda
publicistur saqmianobas. k. jafariZe iyo saqarTvelos demokra
tiuli respublikis erovnuli sabWos wevri 1917 wlidan. 1919 wels
airCies damfuZnebeli krebis wevrad social-demokratiuli muSa
Ta partiis siiT, Sedioda damfuZnebeli krebis prezidiumis Semad
genlobaSi, iyo sakonstitucio komisiis wevri; qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisisa da soxumis
ganyofilebaTa wevri. sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos okupaciis
Semdeg darCa saqarTveloSi, monawileobda antisabWoTa gamosvlebSi
da propagandas eweoda. Sedioda social-demokratiuli partiis ara
legaluri organizaciis cekas SemadgenlobaSi 7, 67, 120, 141, 159, 176,
195, 211, 231, 255, 269, 309, 317, 321, 343, 388, 389, 400, 402, 403, 449, 507,
529, 533, 559, 567, 594
jafariZe ivane mixeilis (?) Ze _ saqarTvelos demokratiuli res
publikis senatis wevri. 1919 wlis 7 oqtombers damfuZnebelma krebam
i. jafariZe saqarTvelos senatis Tavmjdomaris moadgiled airCia.
1921 wlis 25 ianvars igi Tanamdebobidan gadadga. iyo qarTvelTa So
ris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvili wevri 444
jafariZe sergo daviTis Ze _ iuristi, social-demokrati, saqar
Tvelos erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wevri. daamTavra
novorosiis universitetis iuridiuli fakulteti, msaxurobda naf
ic veqilad, iyo nafic veqilTa sabWos Tavmjdomare. 1906 airCies
ruseTis pirveli saxelmwifo saTaTbiros deputatad quTaisis gu
berniidan. aqtiurad monawileobda saparlamento muSaobaSi, gabedu
lad akritikebda rogorc xelisuflebas, aseve im partiebs, romlebic
parlamentSi mxars uWerdnen antixalxuri kanonebis miRebas. iyo ni
Wieri oratori, aqtiurad iyo Cabmuli damoukidebeli saqarTvelos
saxelmwifoebriv cxovrebaSi. 1917 wlis noembridan iyo erovnuli
sabWos wevri, sakonstitucio komisiis wevri. 1918 wels saqarTvelos
demokratiuli respublikis mTavrobis saqmeTa mmarTveli, iusticiis
ministris moadgile, nafic msajulTa sabWos Tavmjdomare, qarTvel
Ta Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvili wev
ri, Tbilisis ganyofilebis mudmivi wevri (1920). sabWoTa okupaciis
Semdeg Cabmuli iyo winaaRmdegobis moZraobaSi 95, 256, 257, 265, 267,
400, 402, 428, 429, 443, 445, 450, 481, 594, 595, 599, 600
651
jorjaZe arCil (fsevdonimi sabueli) _ politikuri da sazoga
do moRvawe, publicisti, filosofosi, sociologi. saqarTvelos so
cialist-federalistTa partiis mTavari komitetis wevri. daamTavra
Tbilisis pirveli gimnazia. 1892-93 ww. swavla ganagrZo peterburgis
universitetis iuridiul fakultetze, Semdeg swavlobda varSava
Si, inglisis, safrangeTisa da Sveicariis umaRles saswavleblebSi.
1900 wels dabrunda saqarTveloSi. iyo „cnobis furclis“ mudmivi
TanamSromeli. 1903-1905ww. parizSi sxvebTan erTad daaarsa Jurnali
„saqarTvelo“, romelic qarTul da frangul enebze gamodioda. 1905
wels saqarTveloSi dabrunebis Semdeg moRvaweobda gazeTebSi: „isa
ri“, „amirani“. Seqmna „saerTo niadagis Teoria“, romelic mouwodeb
da eris erTianobisaken da uaryofda klasobriv dapirispirebas. iyo
dimitri yifianis pirveli biografi, ilia WavWavaZis TxzulebaTa
pirveli akademiuri gamocemis (1914) iniciatori 104, 107
juReli valeriani (varlam) anTimosis Ze (valerian anTimozis
Ze) _ qarTveli politikosi (social-demokratiuli partiis wevri,
menSevikuri fraqcia) da samxedro piri. daamTavra soxumis gimnazia,
swavla ganagrZo peterburgis universitetSi. iyo Tbilisis muSaTa
da jariskacTa deputatebis sabWos aRmasrulebebli komitetisa da
saqarTvelos erovnuli sabWos wevri, 1918 wlidan amierkavkasiis sei
misa da saqarTvelos parlamentis wevri.) 1919 wlidan damfuZnebeli
krebis wevri (social-demokratiuli muSaTa partiis siiT), samxe
dro komisiis wevri. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri. emigraciaSi sxva samxedroebTan erTad SeimuSa
va ajanyebis gegma. safrangeTSi specialuri wvrTnis gavlis Semdeg
aralegalurad dabrunda saqarTveloSi, Sevida damoukideblobis
komitetis samxedro komisiaSi da saTaveSi Caudga ajanyebis samza
diss 298, 299, 516, 525, 540
Г
Анаников учитель Цалкинской греческой школы _ [ananikovi] - walkis
berZnuli skolis maswavlebeli 581
Гегiадзе Гр. _ Товарищъ предсѣдателя Кодорского уѣздного комитета партiи
социалистовъ-революцiонеровъ – [gegiaZe grigol] - kodoris social
ist-revolucionerTa partiis samazro komitetis Tavmjdomaris
moadgile, erobis mdivani 590
Гуния – [gunia] 581
Д
Дгебуадзе А. – Секретарь Кодорского уѣздного комитета партiи социалистовъ-
революцiонеровъ – [dgebuaZe a.] _ kodoris socialist-revolucionerTa
partiis samazro komitetis mdivani 590
652
И
Иоаниди – Предсъдатель Цалкинское раiонное бюро партiи Соц.-демократов –
[ioanidi] walkis social-demokratiuli partiis raionuli biuros
Tavmjdomare 585
К
Кашба Дзазу – житель села Гупи кодорского уъезда – [kaSba ZaZu] kodoris
mazris sofel Rufis mcxovrebi 590
М
Маршанiя Алмахсид Казишбеков – житель села Гупи кодорского уъезда – [mar-
Sania almasxid kaziSbekovi] kodoris mazris sofel Rufis mcxovrebi
590
Михайлов учитель Цалкинской греческой школы – [mixailovi] walkis
berZnuli skolis maswavlebeli 581
Ц
Цверава – служащий почты – [wverava] – fosta-telegrafis moxele 108
Ч
Чагулов – членъ Цалкинского раiонного бюро партiи Соц.-демократов [Cagu-
lovi] walkis social-demokratiuli partiis raionuli biuros wev
ri 585
Чигогидзе Н. – Начальник Гупской сельской милицiи – [CigogiZe n.] _ ko
doris mazris sofel Rufis miliciis ufrosi 590
Ш
Шанiя М. – Секретарь Начальника Гупской сельской милицiи – [Sania m.] –sofel
Rufis/gufis miliciis ufrosis mdivani 590
Х
Харабiя Тагвач – житель села Гупи кодорского уъезда – [xarabia TaRvaC]
sofel Rufis/gufis miliciis ufrosis mdivani 590
653
adgilTa saZiebeli
a
aderbaijani/aderbeijani 9, amierkavkasia/amier-kavkasia
13, 14, 20, 29, 30, 36, 41, 56, 58, 91, 14, 15, 20, 23, 24, 33, 35, 36, 40, 50,
213, 216, 217, 225, 228, 269, 270, 82, 211, 213, 214, 215, 218, 220, 221,
271, 271, 276, 277, 283, 284, 285, 222, 224, 227, 228, 265, 276, 283,
286, 288, 293, 295, 298, 299, 303, 288, 289, 298, 328, 333, 374, 460,
306, 328, 329, 409, 536 461, 465, 595,
avstria 27, 28, amier kavkasiis konfederacia
avstro-ungreTi 89, 277 212
azerbaijani/azerbeijani 29, amier-kavkasiis respublika
36, 50, 209, 211, 213, 214, 215, 216, 82, 213
217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, anatolia 271, 288, 328
224, 225, 227, 228, 322, 323, 328, antverpeni 327
329, 333, 335, 336, 339, 340, 407,
araratis respublika 12
411, 412, 415, 421, 488, 489, 492,
522, 533, 534, 536, 537, 538, 539, argentina 326, 468
540, 541, 542, 543, 544, 545, 546, argveTi 244
547, 548, 549, 550, 551, 552, 553, ardagani 48, 49, 299
555, 556, 579, 591, 604 arTvini 48, 49, 62
azia 12, 29, 30, 33, 34, 44, 49, 50, arzrumi/azrumi 271, 272, 275,
51, 52, 63, 65, 113, 213, 215, 272, 276, 277, 281, 306, 329
273, 274, 275, 277, 287, 288, 292,
artaani 21, 26, 34, 59, 63, 64, 141,
293, 294, 295, 297, 306, 327, 337,
143, 145, 146, 175, 177, 192, 196,
551, 556
218, 220, 276, 513, 514
akeTi 78
artaanis olqi 11, 14, 218, 219
alaiani/aliani/alaiani/ (ix.
artaanis qedebi 53
aRaiani)
artanuji/ardanuji/ardanu-
albioni 36
Wi 21, 26, 27, 34, 53
aleqsandres saxelobis bav
ateni 207
SvTa TavSesafari 241, 242, 252,
256 afxazeTi 151, 175, 177, 179, 193,
383, 522, 587, 590
aleqsandropol-julfi 30
afxazeTis gzatkecili 171,
alsanis mTa 541
aqstafa 545
amerika 72, 126, 179, 218, 226, 336,
337, 371, 584 aqstafis gza 128
655
aRaiani (teqstSi zogan aliani, baTomis olqi 9, 10, 11, 12, 14, 15,
alaiani) 344, 360, 387, 388, 397, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 30, 31,
428, 450 32, 33, 35, 36, 37, 38, 41, 42, 43, 44,
aRbulaRis raioni 153 45, 46, 48, 49, 58, 59, 60, 61, 62, 63,
64, 65, 69, 333, 334, 340, 546, 550,
aRmosavleTi saqarTvelo 273,
560, 561, 562, 564
483, 585
bakuriani 131, 134
aWara 11, 22, 31, 32, 47, 64, 179
balajari 271
aWaristani/ajaristani 12, 23,
32, 50, 59 baltiis mxare 214, 289
aWaristanis saxelmwifo 12, 23 baqo 13, 29, 30, 35, 70, 84, 213, 215,
270, 271, 272, 277, 288, 295, 297,
aWaris qedi 10
298, 323, 327, 328, 412, 548
axalsenakis gzatkecili 170
belgia 327, 371
axalqalaqi 204, 218, 219, 220, 256,
beliasuari 107
364, 441, 445, 513, 595
berlini 295
axalqalaqis oazisi 219
beSTaSeni (teqstSi beStaSeni)
axalcixe 12, 14, 21, 26, 48, 59, 63,
584, 585
137, 218, 220, 245, 246, 297, 357,
441, 445, 490, 513, 595 bizantia 63
axalcixis mazra 159, 161, 165, borCalo/borCalos mazra 220,
212, 246, 404, 429, 430, 441, 445, 490 256, 295, 442, 534, 548, 568, 580,
581, 582, 583, 584, 586, 587, 590, 601
ajameTi/ajameTis sarwyavi
arxi 120, 122, 135, 143, 314 borCxi 62
borjomi 205, 499, 513, 514, 579, 595
b bresti 11, 18, 19, 24, 45, 48, 219,
220, 550
babaqiari 536
brest-litovi/brest-litov
baTomi/baTumi 7, 8, 9, 10, 11, 12,
ski 11, 12, 27, 28, 47, 64, 271, 276
13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22,
23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, bulgareTi/bulgaria 27, 28, 39
33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 42, 43,
44, 45, 46, 47, 48, 52, 54, 55, 56, 57, g
58, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 68, 70, 91,
gagra 171, 270, 595
98, 119, 121, 124, 125, 127, 128, 213,
214, 218, 219, 220, 221, 227, 257, ganja 277, 369, 536, 549, 550
276, 277, 284, 294, 296, 297, 299, ganjis gubernia 536
300, 304, 305, 327, 333, 334, 407, germania/germaneTi 14, 27, 28,
460, 560, 561, 562, 563 / 7, 9, 13, 17, 39, 51, 52, 53, 70, 218, 276, 277, 294,
18, 19, 20, 24, 25, 26, 28, 30, 32, 33, 295, 297, 299, 327, 352, 371, 372,
35, 45, 49, 50, 51, 53, 84, 113, 142, 492, 504
340, 460, 530, 546, 550 golovinis prospeqti 489, 505
656
gori 34, 35, 206, 207, 208, 244, erevnis olqi 211
246, 508, 513, 514, 529, 595, erevnis respublika 284
goris mazra 244 erzerumi 33
goris jvari 207 estoneTi 39, 52, 285
gudauTi/gudauTa 75, 171, 595
guria 10, 137 v
gurjistani 50 velikorosia/didi ruseTi 15, 51
veliscixe 112
d vena 89
dariali 270, 310, 315, 318, 548 versali 27, 28, 53
darialis xeoba 483 vladikavkavi 300
dasavleT evropa 38, 39, 62, 89,
163, 290, 324, 325, 342, 579
z
daRestani 37, 285
zangezuri 14, 216, 222, 224, 225,
denikini 15, 16, 24, 37, 55, 56, 73, 228, 328
284, 285, 286, 287, 289, 301, 305,
zaqaTala 537, 538, 539, 542, 543,
325, 341, 383, 483, 487, 530, 552
545, 547, 550, 553, 555, 557
doni 39, 285
zeda oseTi 293
drezdeni 130
zemo silezia 38
duSeTi 101, 595
zestafoni 595
duSeTis mazra 256
zugdidi 87, 171, 593, 594, 595,
605, 606
e
evropa 8, 12, 14, 19, 28, 29, 30, 33, T
34, 35, 38, 43, 44, 45, 47, 48, 50, 51,
Tavrizi 30
52, 53, 56, 61, 62, 63, 65, 67, 68, 69,
70, 74, 91, 99, 113, 116, 117, 127, Telavi 354, 499, 593, 594, 595,
162, 163, 169, 212, 215, 218, 220, 601, 604
221, 271, 272, 273, 274, 275, 277, Tergi 552
278, 285, 286, 287, 288, 290, 292, TianeTi 354
293, 294, 297, 303, 305, 306, 324, TianeTis mazra 153
326, 327, 328, 329, 334, 335, 336,
TumaniSvilis mamuli 192
337, 338, 339, 340, 349, 371, 454,
472, 505, 524, 540, 543, 551, 556 TuSeTi 483
ekaterinodari 53, 304
eldaris veli 537
eligulaSvilis mamuli 192
erevani/erivani 70, 91, 215, 218,
219, 227, 228, 369, 551
657
i latvia 290
ialama 303 leCxumi 11, 375, 394,
inglisi 11, 15, 16, 17, 18, 19, 23, leCxumis mazra 586
24, 33, 36, 45, 46, 48, 49, 50, 51, 52, liaxvi 208
54, 55, 56, 57, 59, 70, 91, 126, 149,
litva/litvia 39, 285, 290
178, 179, 183, 218, 219, 292, 293,
294, 295, 297, 327, 334, 336, 337, lixauri 87
371, 442, 455, 456, 457, 462, 487, londoni 33, 47, 218, 290
503, 504, 548, 549, 551, 562, 575, 597
indoeTi 50, 293, 294 m
irlandia 126 mamisonis uReltexili 575
italia 45, 46, 50, 53, 59, 179, 183, manglisis raioni 153
327, 371, 373 maroko 468
meliqiSvilis mamuli 8, 68, 98,
k 120, 121, 131
kavkasia 25, 31, 38, 45, 53, 65, 211, mesxeT-javaxeTi 141, 143, 145,
216, 218, 539, 541, 548 146, 175, 177, 192, 196
kavkasiis qedi 51, 57, 87, 216, mesxeTi 146
293, 294, 296, 337 mejvrisxevi 204
kavkasioni 46, 281, 294, 303 mTiuleTi 179
kavkasionis uReltexili 281 miunxeni 130
kaspiis zRva 38 mixeilis saxelobis saavadmyo
karabaxi 218 fo 201, 270, 309, 310, 312, 317
kaxeTi 313, 357, 550 mleTi 75, 76
kodori 300 moskovi 130, 213, 271, 272, 274,
kondoli 344, 360, 387, 388, 397, 450 275, 276, 277, 281, 283, 288, 294,
konstantinopoli 47, 481, 508, 295, 298, 306, 321, 322, 323, 326,
526, 529 327, 329, 335, 336, 481, 508, 526,
529, 537, 543, 545, 548, 549, 555
ksani (qsani) 579
mosuli 290
kultuki (yure) 112
mtkvari 208
kulaSi 314
muwo-xaxaba (Temoba) 483
kursebi 434
mcire azia 18, 45, 290
mcxeTa 187, 483, 574
l
lazika 292
lazistani 33, 50
laTinTa ubani (safrangeTSi) 383
lanCxuTi 593, 594, 605
658
n ruseTi 11, 12, 15, 16, 26, 27, 28,
natanebi 21, 48, 49, 60, 61, 127, 29, 30, 31, 32, 33, 37, 38, 39, 41, 42,
128, 300 44, 46, 51, 52, 53, 55, 56, 57, 61, 63,
64, 70, 71, 82, 84, 87, 89, 92, 100,
naxalovka 487
103, 104, 105, 110, 111, 113, 126,
naxiCevani 228 137, 148, 162, 163, 165, 178, 180,
182, 193, 200, 212, 214, 215, 216,
o 218, 266, 270, 272, 274, 275, 276,
ozurgeTi 120, 122, 138, 143, 300, 277, 281, 284, 285, 286, 287, 288,
593, 594, 595, 605 289, 290, 292, 293, 294, 295, 296,
297, 302, 303, 305, 321, 322, 323,
okriba 434
324, 325, 326, 327, 329, 330, 331,
olTisi 50, 64 332, 334, 335, 336, 337, 339, 340,
olRas instituti 124, 201 341, 342, 369, 383, 391, 409, 412,
oni 595 414, 418, 422, 429, 437, 444, 452,
455, 456, 457, 466, 468, 475, 485,
oseTi 550
487, 488, 484, 504, 505, 511, 521,
osmaleTi 10,11, 12, 16, 18, 23, 24, 522, 524, 537, 539, 540, 542, 543,
27, 28, 29, 30, 33, 36, 37, 38, 44, 45, 545, 546, 547, 548, 549, 550, 551,
51, 62, 63, 64, 65, 138, 165, 179, 212, 552, 556, 579, 580, 600
213, 217, 218, 219, 2290, 228, 271,
271, 275, 276, 277, 280, 281, 283,
rusTvelis pr. # 13 253
293, 294, 295, 297, 298, 299, 300,
301, 302, 304, 329, 339, 434, 548, 551 s
oSori 245 saberZneTi 44, 292
oCamCire 171 sabWoTa ruseTi 11, 41, 52, 64,
oxera 207 103, 270, 274, 281, 288, 289, 329,
340, 341, 342, 457, 522, 545, 546,
551, 552
p
sadaxlo 300, 301
parizi 27, 30, 32, 37, 41, 47, 89,
130, 214, 218, 251, 286, 458
saTaTreTi 217
penza 468 saingilo 295, 339, 537, 544, 546,
550
petrogradi 27, 286, 419, 468
samegrelo 10, 114, 300, 357
poloneTi 39, 45, 57, 165, 166,
290, 337, 479, 549
samiqao 78
samuslimano saqarTvelo/sa-
mahmadiano saqarTvelo 24, 25,
r 35, 44, 62, 65, 257, 340, 530, 563/24,
redutkali 595 26, 50, 62, 220, 221, 290,
romi 281 samtredia 595
rostovi 38, 301 samxreT tiroli 46
ruminia 39
659
sanainis sanapiro saeqimo sa t
meTvalyureo sadguri 312, 318, tabaxmela 8, 68, 98, 120, 121, 131, 137
321, 344, 369
tarsi 536
sangaiti 271
trapezundi/trapezuni 30, 32
maiorSa 170
trediakovis galereia 130
safrangeTi 23, 45, 46, 57, 59, 70,
tuafse 300
149, 178, 179, 183, 251, 286, 327,
337, 352, 371, 382, 383, 412, 455, tfilisi 7, 8, 29, 30, 32, 33, 67, 68,
456, 468, 503, 504, 597 80, 83, 92, 97, 98, 119, 120, 121, 122,
123, 124, 129, 131, 133, 134, 137,139,
safrangeTis demokratiuli
141, 143, 150, 153, 156, 159, 160,
respublika 337
162, 163, 174, 175, 177, 181, 185,
saqara 397 186, 190, 195, 196, 197, 201, 202,
saCxeris raioni 244, 245 205, 211, 214, 215, 231, 241, 242,
senaki 595 252, 255, 256, 269, 300, 301, 309,
310, 312, 317, 321, 343, 344, 359,
serbia 327
360, 387, 388, 389, 397, 400, 403,
svaneTi 9, 11, 69, 99, 120, 122, 135, 404, 427, 428, 437, 449, 450, 479,
143, 179 480, 481, 498, 499, 507, 508, 509,
siRnaRi 354, 595, 510, 516, 517, 527, 529, 533, 534,
siRnaRis mazra 537, 553, 601 535, 536, 537, 541, 548, 550, 555,
skandinavia 70 559, 560, 565, 567, 568, 569, 581,
599, 594, 595, 602, 603
smirna 44
tfilisis mazra 150, 153
somxeTi 12, 13, 14, 20, 29, 30, 36,
41, 57, 58, 180, 182, 211, 212, 213, tyibuli 498, 499, 593, 594, 603, 604
214, 215, 216, 217, 218, 219, 220,
221, 222, 223, 224, 225, 227, 228, u
271, 288, 295, 298, 304, 328, 329, ukraina 285, 289, 290, 552
335, 404, 405, 488, 489, 520, 522,
ungreTi/hungreTi 27, 38, 39, 89, 504
540, 549, 551, 579, 591, 603
soWi 37, 270, 548,
f
soxumi 74, 75, 76, 93, 137, 171, 172,
300, 309, 310, 318, 321, 344, 360, fineTi/finlandia 52, 289, 290
481, 500, 508, 522, 524, 567, 595 fiume 38, 46, 53
soxumis olqi 76, 94, 171, 300, foTi 15, 78, 106, 127, 137, 141,
301, 524, 525 143, 146, 171, 174, 176, 184, 186,
sparseTi 30, 50, 292, 293, 294, 552 310, 318, 321, 344, 360, 383, 498,
499, 508, 514, 533, 534, 535, 557,
stamboli 23, 46, 49, 50, 276, 281,
560, 568, 570, 571, 595
295, 329
foilos xidi 536, 548, 549
surami 204, 205, 434, 447, 595
frakia 44
sufsa 93
660
q C
qarTli 10, 34, 35, 353 Caldiri 219, 227
qobuleTi 32, 48, 49 Coloqis wyali 10, 38
quTaisi 7, 42, 68, 75, 83, 98, 115, Crdilo amerika 126
119, 121, 127, 131, 137, 156, 160, CrdiloeT kavkasia
166, 176, 177, 192, 196, 197, 201,
CrdiloeT oseTi 550
205, 317, 318, 320, 344, 360, 378,
379, 387, 388, 397, 428, 450, 455, Cumlayi 344, 360, 387, 388, 398,
480, 499, 509, 587, 595 428, 450
S W
Savi zRva 38, 63, 218, 219, 220, WiaTura 8, 68, 75, 93, 99, 114, 120,
295, 337, 548 121, 134, 142, 156, 498, 499, 507,
530, 53, 535, 560, 568, 571, 595, 596,
SavSeTi 21
600
Samqoris raioni 548
Woroxi 219
Satili 483
Sveicaria 149
x
Svecia 337, 455
xaSuri 204, 595
Sorapani 357, 378, 535
xaCmazi 271
Sua azia 38
661
xevsureTi 483 h
xidis Tavi 207 haaga 213
xobi 86 hereTi 541
xomi 483 holandia 14
xoni 94, 106, 112, 595
xulo 26, 27, 48, 49, 53, 59 Грузия 590
xucubani 530 Гупи 590
xrami 556 Кодорский уезд 590
Цалка 581, 585
j
javaxeTi 141, 143, 145, 146, 175,
177, 192, 196, 220, 245
aleqsandropol-julfi 30
662
VI tomis saZieblebisTvis gamoyenebuli wyaroebi:
663
14. saqarTvelos prosopografia
http://prosopography.iliauni.edu.ge/persons/article/4965
15. soRorovi // saqarTvelos respublika: 1919. 8 agvisto
http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/28364/1/Sakartvelos_Respublika_1919_N175.pdf
16. tatiSvili // iusticiis saministroSi. Tavdasxma milicionerebze
da yaCaRebis daxocva. saqarTvelos respublika. 1919 w. 28 dekemberi.
http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/173158/1/Saqartvelos_Respublika_1919_M295.pdf
17. universaluri enciklopediuri leqsikoni: [3 tomad] / Seadgina
aleqsandre elerdaSvilma. I-li gamoc.. _ [Tb.]: fantazia, 2006.
http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=37024
18. fsevdonimebis leqsikoni http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=index&d=2
19. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli (qSwkg) sazogado
ebis wevrTa saZiebeli (1879-1927 ww.) http://www.nplg.gov.ge/ilia/ka/
21. xatisovi a. // verulava T. tfilisis Tavi aleqsandre xatisovi.
https://burusi.wordpress.com/2011/01/12/aleksander-khatisov-2
22. Аннунцио, Габриэль // З. А. Венгерова. Энциклопедический словарь Брокгауза и
Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). - СПб., 1890-1907.
23. Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/
24. Исторический словарь. https://dic.academic.ru/dic.nsf/hist_dic/10714
25. Ласаль // Электронная Еврейская Энциклопедия https://eleven.co.il/jews-in-world/
politics/12334/. КЕЭ, том: 4. Кол.: 683–684. Издано: 1988.
26. Лойола, Иниго-Лопец // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона т.
XVIIа (1896): Ледье-Лопарев, с. 914-915 : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
27. Поливанов // Большая россиийская энциклопедия https://bigenc.ru/military_sci-
ence/text/3152917
664