2 mogiTxrobT vefxistyaosans
SoTa rusTavelis
vefxistyaosani
gamomcemeli
2008 weli
ISBN 978-9941-0--0395-0
suraTebi `vefxistyaosnis~ Temaze
Sesrulebulia mamuka cecxlaZis mier
2006 wels
mTxrobelis sami SeniSvna:
Tu Tavidanve ver kiTxulobT `vefxistyaosans~,
jer es waikiTxeT da mere aucileblad waikiTxeT originali.
6 mogiTxrobT vefxistyaosans
mTxrobelis winasityva
mTxrobelis winasityva 7
garda amisa, me klasikur rusTvelologias vadanaSauleb, rom mas rusTaveli da
misi `vefxistyaosani~ `xelSi Semoakvda~. amiT vgulisxmob, rom, marTalia, sityviT
yvela qarTveli loialuria am poemisadmi da gulze mjiRiT mis genialurobas
qadagebs, skolebSiac aswavlian iZulebiT, magram cotas Tu aqvs poema marTlac
wakiTxuli. erTi poetisa ar iyos, `rusTaveli mkvdaria”. mkvdaria ara marto fizi-
kurad, aramed sulieradac. igi Zegladaa gadaqceuli. gaxevebuli da umoZraoa.
dgas piedestalze da naRvlobs, rom daiviwyes. martiv SekiTxvas davsvam: romeli
Cvengani iyenebs rusTavels Tavis yoveldRiurobaSi? pasuxi erTia: TiTqmis ara-
vin! am dros rusTaveli Cveni sulierebisa da sibrZnis iseTi uZiro saunjea, rom
cotaodeni sxva eri Tu daikvexnis misdagvariT. Cven am sibrZnis skivrs gverdiT
vusxedvarT akademiuri polemikis morevebSi CaZirulni da TviT saunjes ver veka-
rebiT. gana es saqmea?!
gadametebulma akademiurobam swored es Sedegi mogvca; aRaravin kiTxulobs
`vefxistyaosans~. aRaravin iyenebs mas da mis sibrZnes. rusTvelologebma, imis
magivrad, rom mkiTxvelisaTvis gaeadvilebinaT SoTa rusTavelis sakmaod rTuli
da, ase Tu ise, moZvelebuli eniT dawerili poemis aRqma, kidev ufro gaarTules
misi gageba farTo sazogadoebisaTvis. aq, TiTqmis mTel rusTvelologias vgu-
lisxmob, dawyebuli pavle ingoroyvas statiidan rusTavelis 750 wlis saiubileo
krebulSi, damTavrebuli viqtor nozaZisa da zviad gamsaxurdias `vefxistyaos-
nis~ mzismetyvelebiT anda saxismetyvelebiT.
kidev erTs vityvi da Cemi winaTqmis am brazian nawils amiT davasruleb. erTi-
ori rusTvelologi Semomedava, imis mcdeloba, rom `vefxistyaosani~ moeTxroT,
adrec iyo da ar dasrulda warmatebiT, Sen sul tyuilad irjebio. am arguments
ver miviReb martivi mizezis gamo: es igivea, rainhold mesnerisaTvis 1980 wlis
gazafxulze rom eTqvaT, aqamde everestis dapyroba uniRbod bevrma scada, magram
araferi gamouvidaTo. yvelas gecodinebaT, rom mesneri im wels pirveli avida
everestze uniRbod. me mesnerobaze Tavs ar vdeb, magram, is, rac erTs ar gamou-
vida, SeiZleba meores gamouvides. miT umetes, rom me, amJamad bevrad meti infor-
macia maqvs, vidre mTel qarTul mecnierebaTa akademias 50-60-70-ian wlebSi. Cemi
mizani ar aris rusTavelis poemis akademiurad gaSuqeba. dae, maT akeTon es, vinc
amisaTvis gasamrjelos iRebs. me mxolod is minda, rom qarTvelebma isev Seisisx-
lxorcon TavianTi ideologia; gaigon da iswavlon rusTaveli.
vTvli, rom dadga is dro, roca `vefxistyaosani~ marTlac yvelasi unda gaxdes,
rom yvela qarTvelma SeZlos moixmaros masSi Cadebuli sibrZne.
axla TviT Txrobaze.
Tavidan Cems kredoze vityvi oriod sityvas.
RmerTma marguna, rom inglisurad, germanulad da rusulad yvela mniSvnelo-
vani avtoris yvela mniSvnelovani nawarmoebi wamekiTxa. qadilad ar CamomarTvaT
da cota franguls, polonurs, espanursa da italiursac Sevwvdi. RmerTis winaSe
vficav, rom `vefxistyaosnis~ Sesadari ram versad aRmovaCine. Seqspiric gad-
asarevia, dantec, servantesic, goeTec da Cemi sayvareli puSkinic, magram is, rac
rusTavelma dawera 850 wlis win, _ Seudarebelia. dasanania, rom qarTuli, msof-
8 mogiTxrobT vefxistyaosans
lio ena ar aris. erTi Tanamedrove mwerlis perifrazirebas gavakeTeb da vityvi,
rom `vefxistyaosnis~ originalSi wakiTxvis siamovneba mxolod cotas gvergo.
ratom aris es nawarmoebi aseTi kargi?
pirveli da umniSvnelovanesi is aris, rom mTeli ambavi galeqsilia. rusTaveli,
Txrobis gamo, TiTqmis ar amaxinjebs qarTul enas, rogorc amas bevri gviandeli
poeti sCadis. mas arsad aklia marcvali, da Tu aklia, am cariel adgils ise avsebs,
rom veravin verafers igrZnobs. `vefxistyaosani~ aris qarTuli poetikis mwver-
vali. am mxriv, mxolod galaktions Tu SeuZlia odnav mainc miuaxlovdes mas.
meore elementic poeturia. es aris `vefxistyaosnis~ melodia. Teqvsmetmarcv-
liani leqsi, sadac strofebis ori riTmi cvlis erTmaneTs da yvela striqonis
bolo sami marcvali winasTan gariTmulia, unikalur musikalur garemos hqmnis.
samwuxarod, sparsuli da arabuli ar vici da ver vimsjeleb iqauri leqsis melo-
diurobaze, magram evropuli leqsi amgvar melodias ver flobs. rusTavelTan
qarTul enaSi, albaT, SeerTda aRmosavluri leqsis melodiuroba da dasavluri
leqsis sizuste. `vefxistyaosanis~ musika da mis melodiaSi azris Caqsova unika-
luria. aq ukve galaktionic ver miva.
mesame elementi TxrobiTia. `vefxistyaosani~ kacma SeiZleba, filmad gadaiRo.
mTeli siuJeti daZabuli da CaxlarTulia, rogorc holivudis an bolivudis sal-
aroTa mbrZanebeli filmebis fabula. araferi ar aris `vefxistyaosanSi~ brtyeli
da pirdapiri. yvela gmiri da am gmirTa yvela qmedeba, Txrobis TvalsazrisiT,
moulodneli da winaswar ganusazRvrelia. amave dros, rusTavelis arcerTi
gmiri ar aris yalbi, misi gmirebi, pirvel rigSi, adamianebi arian, yvela adamianuri
sisustiTa da RirsebiT. rusTaveli arcerT Tavis personaJs ar xatavs absolutur
idealad; tarieli _ mtirala, wuwuna da Smagia. nestan-darejani _ wamqezebeli da
pativmoyvare. avTandili _ mizanswrafuli, ar Takilobs sxva qalTan patara sasiy-
varulo Tavgadasavals, rom mizans miaRwios. fridoni, arjunasi ar iyos, Tavis bi-
ZaSvilebs ebrZvis. aseT `realur~ personaJebs iSviaTad Tu Sexvdebi kaci litera-
turaSi. rusTaveli ar aidealebs Tavis gmirebs, ar qmnis hiperbolur xasiaTebs.
romani `vefxistyaosani~ internacionaluria da, amave dros, metad naciona-
luri. rusTavels, aqa-iq (albaT ganzrax) gaepareba, rom gmirebi qarTvelebi arian,
Tumca, xan arabeTis, xan indoeTis da xanac CineTis mkvidrebad gvevlinebian. poe-
maSi maTi moqmedebis are maSindeli msoflioa. mTeli poema aRsavsea dramatizmiT,
vnebebiT, ndomiT. erTi striqonic ki ar aris nawarmoebSi, rom umniSvnelo iyos da
misi amogdeba SeiZlebodes. es aris uaRresad kompaqturi, siuJeturad Sekruli da
sruli nawarmoebi.
meoTxe elementi aris avtoris mier im droisaTvis arsebuli sibrZnis inkrust-
acia nawarmoebSi. diaxac, inkrustacia; udidesi socialuri, fsiqologiuri da
filosofiuri codnaa Caqsovili, inkrustirebulia gmirebis dialogebSi. garda
amisa, xandaxan avtori sakuTar Tavsac aCens, roca ama Tu im personaJis an situaci-
is analizisas, Tavisas gveubneba. me TxrobaSi momyavs amis magaliT-margalitebi.
poema warmoadgens rusTavelis epoqis elitaruli codnis enciklopedias. es cod-
na Cveni epoqisaTvisac aqtualuria. me kritikulad mivudgebodi ramdenime ele-
mTxrobelis winasityva 9
ments, magram, mTlianobaSi, gancvifrebas ver vmalav, rom am erTma kacma im dros
amdeni ram icoda. eWvi maqvs, rom aq mxolod miwier fenomenTan ara gvaqvs saqme.
aqedan gamosuli, barem mexuTe elementzec SevCerdebi. es aris rusTavelis re-
ligiuroba da RvTismosaoba. veravin metyvis, poemidan gamomdinare, Tu romeli
RmerTi swams avtors. qarTuli marTlmadidebloba ver daikvexnis, rom rusTaveli
SegnebiTa da rwmeniT marTlmadidebeli iyo. mas verc sxva religias mivakuTvneb.
rusTaveli ar aris islamuri; misi romanis banovnebi ise iqcevian, rom islamSi maT
karga xania Tavebs daaWridnen. arc budizm-induizmisa Cans raime mniSvnelovani
poemaSi. aris elementebi, romelic sazogadoa da yvela religiisaTvis misaRebi,
magram, uamravia mkrexelobac. da es mkrexeloba ara marto qristianuli, aramed
islamuric da budistur-hinduisturicaa. yvelaze axlos, rusTaveli sufist
mistikosebTan da mogvianebiT warmoqmnil qristianul misticizmTan dgas. igi
eZebs ara eklesias, aramed RmerTs. mkrexelad mec rom CamTvalon, mainc vityvi,
rom rusTaveli religiebze maRla dgas da zogadsakacobrio azrs amkvidrebs.
`vefxistyaosani~ msoflio mniSvnelobis nawarmoebia. igi RvTismosavisTvisa da
morwmunesaTvisac iseTive Sesargebia, rogorc aTeistisaTvis.
ramdenime sityvas am nawarmoebis ideaTa Tanamedroveobazec vityvi. TiTqmis
yvelaferi, rasac rusTaveli sociologiur aspeqtSi gvTavazobs, iseve aqtualu-
ria dRes, rogorc mis xanaSi. aris masTan ideebi, romelTa realizaciac mxolod
mogvianebiT, evropul renesansSi daiwyo da dResac ar damTavrebula. rad Rirs,
Tundac qalisa da kacis Tanasworobis deklaracia?! meTormete saukuneSi amis
ganmcxadebels seriozulad aravin miiRebda. anda, meore Tema, siyvarulisa da me-
gobrobis prioriteti aviRoT. aq, rusTaveli qvas qvaze ar tovebs momxveWeluri
da TavkerZa ideologiisagan. yvela misi striqoni gamsWvalulia maradi Rireb-
ulebebis, _ siyvarulis, megobrobis, Tanadgomis, urTierTgagebis suliskveTe-
biT. gacema da gaCuqeba rusTavelisaTvis ufro mniSvnelovania, vidre moxveWa da
dagroveba. netav, CvenSi, dRes gaixados zogierTma, es RaRadi, sakuTar devizad.
`vefxistyaosani~ absoluturad Tanamedrove nawarmoebia. veravin ityvis, rom
masSi adamianTa Soris imgvari urTierTobebis propaganda xdeba, romelic dRes
moZvelebulia. isic ki, rac rusTavelTan misi gmirebis uaryofiT saqcielad Sei-
Zleba Sefasdes (magaliTad nestanis mier tarielis waqezebas aviRebdi), esec ki
Tanamedroved JRers. rusTavelis gmirebi, xandaxan zedmetad rom ar tirodnen da
cremls ar Rvridnen, SegveZlo Cvens Tanamedroveebad migveCnia.
garda amisa, esec minda SevniSno, rom mTel nawarmoebSi dedebi TiTqmis ar Can-
an. erTi-orjer Tu gaielvebs nestan-darejanis deda, farsadanis meuRle, Torem
sxvamxriv, dedis is kulti, romelzec qarTvelebi Tavs vdebT, rusTavelTan ar
gvxvdeba. aq moqmedeben emociuri, Zlieri axalgazrda qalebi da mamakacebi, rom-
lebic sibrZniT, niWiT, cbierebiT, mondomebiT, sibejiTiT, erTgulebiT da Zal-
RoniT aRweven mizans.
amdeni qeba-didebiT mkiTxvels, albaT, interesic aReZra poemisadmi da modiT,
barem daviwyoT.
10 mogiTxrobT vefxistyaosans
tarielis xmlis vada, 35X25 sm, muyao, guaSi,
mxatvris ojaxis koleqcia
mTxrobelis winasityva 11
12 mogiTxrobT vefxistyaosans
avTandilis
pirveli Tavgadasavali
vezirebi jer gauZaliandebian mefes, roca Seityoben, rom mas asakis gamo unda
taxtis daTmoba, magram mere, roca mefis argumentebs moismenen, daTanxmdebian
axalgazrda qalis gamefebas.
lekvilomisasworia,Zuiyos,Tundaxvadia.
14 mogiTxrobT vefxistyaosans
kidev erTi ram aris aq aRsaniSnavi. rusTaveli qarTvelia da misi samyaro
qarTulenovani. am samyaroSi ar arsebobs gamoxatuli sqesi: qarTuli ena,
formalurad mainc, ar asxvavebs mdedrobiTia Tu mamrobiTi arseba da sa-
gani. amgvari ram, sxva enaSi ar Semxvedria da arc gamigonia. qarTvelma am
faqtiT unda iamayos. Tumca, isic saTqmelia, rom yvela enis struqturisa
da gramatikis codnas ver daviCemeb.
poemaSi ar Cans rostevanis TaTbiri Tavis qaliSvilTan, man jer brZaneba gasca, rom
es siaxle mTeli arabeTisaTvis SeetyobinebinaT. moiwvia yvela, visac ki raime ekiT-
xeboda qveyanaSi da maT winaSe waradgina TinaTini. Tavisive xeliT daadga samefo
gvirgvini, gadauloca skiptra da moaxura samefo mosasxami. marTalia, TinaTini
cota daibna, magram araferi SeimCnia. jer mSvidad da RirsebiT miiRo milocvebi,
magram mogvianebiT, roca zeimi gaCaRda da dro ixelTa, atirda. mere rostevans
SesCivla, _ me mefobis Rirsi ar viyavio. rostevanma damSvideba dauwyo: _ axla ukve
arabeTis mefe xar da unda CemTan erTad imefo kideco. mTavaria, simSvide da saqmiani
midgomao. erTi icode, yvela adamiani Seni qveSevrdomia da mdidarsac da Raribsac
Sens yuradRebas nu moaklebo; mzec xom yvelas erTnairad unaTebso. Zunwi ar iyo da
uxvad gaeci, risi gacemac SegiZlia. Senaxva-dagrovebas azri ara aqvso.
rasacagascem,Senia,rascara,_dakargulia!
16 mogiTxrobT vefxistyaosans
axalgamefebulma qaliSvilma yuradRebiT moismina mamis rCeva-darigeba, roste-
vanma ki qeifi gaagrZela. mere TinaTinma gadawyvita mamis darigeba dauyovnebliv
aResrulebina, moixmo Tavisi gamzrdeli da ubrZana, gaeca xalxisaTvis mTeli
Zvirfaseuloba, rac TinaTins dagrovili hqonda wlebis manZilze. Semdeg amilax-
varis jeri movida, romelsac axalma mefe-qalma xazinidan naalafevisa da sajini-
bodan cxenebis, xolo saZovridan pirutyvis gacema-gaCuqeba daavala. xalxSi aman
didi kmayofileba da zar-zeimi gamoiwvia. yvela mxiarulobda. didebulebi alma-
cerad icqirebodnen, magram qeifobdnen.
meore diliT eqvs saaTze avTandili rostevans eaxla. TeTr taiWze ijda, sanadiro
tansacmeli Caecva da uzarmazari xmali daekida. rostevanic mzad iyo. isic mxned
moaxta Tavis cxens, ise, rom aravin daxmarebia da gzas gauyvnen. win samefo dacvis
ori mxedari miuZRodaT zanzalakebiani cxenebiT, rom mgzavrisaTvis Seetyobi-
18 mogiTxrobT vefxistyaosans
nebinaT, mefis amala modiso. mere aTiode metris daSorebiT rostevans mohyavda
Tavisi cxeni CorTiT da avTandilic iqve iyo; cxenis erT kamaraze CamorCeboda
rostevans da, roca am ukanasknels raime saTqmeli hqonda, avTandili wamoeweoda
xolme yuris dasagdebad.
meore dilas, gariJraJze, roca mze jer kidev apirebda amowveras, rostevanma
avTandilis karavi Sexsna da ukve sapaeqrod momzadebuli ymawvili gamoixmo. mare-
kebs acnobes, rom nadiroba iwyeboda. mopaeqreni amxedrdnen da tyisken gaaWenes be-
daurebi. iseTi siswrafiT gahqusles, rom or-ori isris mimwodebeli Zlivs misdev-
da. gaCaRda nadiroba. erTic da meorec, xan erTmaneTs Sordeboda, xan uaxlovde-
boda. xan rostevani SeaWenebda tyeSi cxens da xan avTandili. Siga da Sig erTmaneTs
gasZaxebdnen xolme. isrebisa da nanadirevis SemgrovebelT qanci gaZvraT. Sermadini
daxocesdaamowyvides,caTaRmerTiSearisxes.
avTandilze aq arafers vityvi. masze bevri kargi maqvs qvemoT saTqmeli. es nadiro-
ba misTvis umniSvnelovanesi Tu ara, erT-erTi mniSvnelovani movlena iyo cxovre-
baSi. mas jer kidev bevri ram moelis da, rusTavelis msgavsad, nadirobis ambavi aq
davamTavroT. meti araferi momxdara. moxucma mefem ramdenime kaci axlo-maxlo
teritoriis dasazverad gaagzavna da bednierma Tavis karavs miaSura.
20 mogiTxrobT vefxistyaosans
ucxo moyme, 28X26 sm, muyao, guaSi,
kerZo koleqcia, parizi
22 mogiTxrobT vefxistyaosans
23
TinaTini, 30X33 sm, tilo, zeTi, mamuka doliZis
koleqcia, Tbilisi
24 mogiTxrobT vefxistyaosans
gaaxsenda da TavisTan miixmo; egeb misma naxvam miSvelos da dardi gamiqarvoso.
eaxla TinaTin mefe nawyen mamas. gverdiT miujda, dauyvava, miefera da yvelaferi
gamohkiTxa. amanac dawvrilebiT uambo, rac SeemTxvaT. TinaTini dafiqrda da mamas
urCia, msaxurni daegzavna ucnobi mxedris sapovnad da ar enaRvla; Tu am ucnobs
ipovidnen, xom kargi, da Tu ver ipovidnen, namdvilad moCvenebad an av sulad unda
CaeTvalaT. marTlac, rostevans WkuaSi daujda TinaTinis rCeva da vefxistyaos-
nis saZebrad oTxiv mxares daagzavna msaxurni. aman daamSvida mefe. sasaxle Tavis
yoveldRiurobas daubrunda. TinaTini mefobda, rostevani mrCevlobda, avTandi-
li cdilobda, xSirad Sehyroda Tavis Seyvarebuls da sograti xelmZRvanelobis
axal stils, ormefianobas eCveoda.
erT saRamos, am movlenebis mere, avTandili marto iyo Tavis saZinebel oTaxSi.
sawolze ijda, mxolod perangi ecva da Cangze raRac simReris awyobas cdilob-
da. am saqmeSi iyo, roca TinaTinis msaxuri daadga Tavs da mefe-qalTan miiwvia: _
saqme aqvs SenTano. avTandilsac meti xom araferi undoda, Cangi gverdze gadado,
wamoxta, gamoikazma da TinaTinis saZinebels miaSura.
aq erT Temas minda Sevexo, romelsac `vefxistyaosnis~ bevri mkvlevari gverds uv-
lis. laparakia poemis erotiul mxareze. marTalia, siyvaruli, rogorc aseTi,
ZiriTadi Temaa am nawarmoebisa, mis erotiul da seqsualur aspeqtze cota vinme
Tu amaxvilebs yuradRebas. am dros, siyvaruli, ara marto platonuri grZnoba,
aramed erosic aris. rodesac avTandili TinaTinTan Seva, mas aq saocari suraTi
daxvdeba. rusTaveli unda movixmo saSvelad. ai, rogor aris teqstSi:
gaZrcvilsatansaemosnesyaryumniusapironi,
eburnesmoSliTrideni,fasisaTqmadsaWironi,
hSvenodesSavniwamwamni,gulisagasagmironi,
masTeTrsayelsaekidnesgrZladTmaniaruxSironi.
26 mogiTxrobT vefxistyaosans
SermadinTan saqmeebis garkvevis Semdeg, avTandili kabinetSi Caiketa, sawer magi-
das miujda, qaRaldi aiRo, samelnes Tavi moxada da Sig batis frTis TeTri kala-
mi Caawo. dafiqrda. ar icoda, rogor daewyo. mere gadawyvita, anderZis stilSi
miewera Tavisi megobrebis, msaxurebisa da ymebisaTvis. Tavidan, yvelas acnobebda,
rom mefis davalebiT seriozul mivlinebaSi midioda karga xniT. yvelas Txovda,
qveynisaTvis moevloT da saqme iseve waremarTaT, rogorc aqamde. bolos, Sermadi-
nisaTvis moadgileobis gadacemas acnobebda da dasZenda, iseve daemorCileT, ro-
gorc me mmorCilebdiTo. rasakvirvelia, ar dauklia arc SermadinisTvis da arc
sxvebisaTvis mofereba, qeba da xotba.
ase ixetiala avTandilma TiTqmis sami weliwadi. sami TveRa iyo darCenili TinaTi-
nisTvis daTqmul vadamde da vefxistyaosnis kvali jer arsad Canda. avTandils, verc
28 mogiTxrobT vefxistyaosans
mnaxveli da verc misi ambis gamgone epovna vinme. samSoblodan Sors iyo
da iseT adgilebSi uwevda siaruli, rom TveobiT veravis xvdeboda su-
liers. erTxelac, did mTagrexils miadga. uReltexilze avida da ze-
modan gadmoixeda. qvemoT, tafobze, uzarmazari, daaxloebiT Svidi
dRis savali veli iyo gadaWimuli. mTis Ziras wyali Camodioda. wyalze
xidi ar ido da orive napiri daburul tyes daefara.
30 mogiTxrobT vefxistyaosans
mic, mSvidoba da Tavgatexili Zmis gamojanmrTeleba usurva, naCqa-
revad moaxta cxens da im mimarTulebiT gaeSura, saidanac es eqvsi
mxedari movida. erTxans didi siswrafiT miagelvebda cxens da male,
Savi mxedari dalanda. Tavidan, undoda daweoda da gamocnaurebo-
da, magram mere dafiqrda. pirdapir rom gamovelaparako, SeiZleba
faTeraks gadavekido, iseTi Smagi Cans, an is momklavs, an me Semomak-
vdebao. adevneba gadawyvita. ori dRe da Rame mihyveboda SeumCnev-
lad mxedars da bolos erT uzarmazar kldes miadgnen. kldis Zi-
ras ru Camodioda da maRali xeebi idga. Savcxenianma mxedarma wyali
gadalaxa da kldeSi gamokveTil gamoqvabuls miaSura. avTandili
CamoqveiTda, cxeni daaba, xeebs moefara da vefxistyaosans dauwyo
asmaTi, 30X33 sm, tilo, zeTi, TvalTvali.
mxatvris ojaxis koleqcia
32 mogiTxrobT vefxistyaosans
mouTxro: _ ori kaci midioda gzaze da pirveli did ormoSi Cavar-
da. meore Tavs waadga da CasZaxa, Tu aq momicdi, Toks movitan da
amogaTrevo. ormoSi Cavardnils gaecina, _ aba, aqedan saiT unda wa-
vide, Sen Tu ar miSvelio. Cemi saqmec asea, Sens iqiT gza ara maqvs da
Sen Tu ar momexmarebi, verafers vizamo. asmaTs moewona avTandilis
enamWevroba da uTxra, _ me asmaTi var da Sen rom kaci gainteresebs,
imas tarieli hqvia. dRe da Rame tye-RreSi daaWenebs cxens, mxolod
nanadirevs vWamT da yvelafers amqveyniurs mowyvetili varTo. imas
epatieba; iseTi ambebi aqvs gadatanili, ver daijerebo. me mets vera-
fers getyvi, ajobebs, TviTon mogiyves, roca dabrundebao.
tarielma cremli moiwminda da gamohkiTxa avTandils, vin iyo da ra avTandilis xmlis vada, 21X18 sm, muyao,
guaSi, kerZo koleqcia, parizi
undoda. avTandilsac ar dauzogavs Tavisi mWevrmetyveleba, alalad
mouTxro axalgacnobil vefxistyaosans Tavisi ambavi. isic gaaxsena,
mdinaresTan rom Sexvdnen oTxi wlis win da tarielma rom msaxurebi
dauxoca. sasayvedurod ar uTqvams, ufro gasaxseneblad mouTxro.
es ambavi tarielmac moigona, _ ratom ar damanebeT Tavi, ras merCo-
diTo? kidev kargi, Tqvens mefes araferi davmarTeo.
34 mogiTxrobT vefxistyaosans
avTandilis pirveli Tavgadasavali 35
tarielis portreti, 30X33 sm, tilo, zeTi,
nataSa kobzoni_rapopoviCis koleqcia, moskovi
36 mogiTxrobT vefxistyaosans
tarielis istoria
indoeTis Svidi samTavros ambavi, albaT, Senc gsmenia, Cemo avTandil, _ daiwyo
tarielma Soridan. am Svididan, eqvsis xelmwifed farsadani ijda, didi meomari
da Cinebuli mmarTveli. Sesaxedavad lomiviT kaci iyo da qceviT _ uSiSari. arc
sxva sikeTe da simdidre aklda. indoeTis meSvide samTavroSi mamaCemi mefobda, _
saridani. isic _ saxelovani mebrZoli, kargi monadire, gamWriaxi da mamaci kaci.
mudmivad omi da brZola uwevda mtrebTan da erTxelac mobezrda es davidaraba.
gadawyvita, farsadanis eqvsi samTavrosaTvis Cveni samTavro mieerTebina da elCi
gaugzavna am sakiTxis mosagvareblad. roca farsadanma mamaCemis winadadeba mois-
mina, sixaruliT cas ewia; SemouTvala, Camodi, pativiT migiReb, saxlTuxucesad
dagniSnav da Tan mTeli indoeTis mTavarsardlobasac mogcemo. asec moxda. Cveni
samTavro indoeTis sxva eqvs samTavrosTan gaerTianda. mamaCemi sruliad indoe-
Tis amirspasalari da amirbari gaxda, xolo farsadani amayobda, Cemnairi mTavar-
sardali aravis hyavso.
mefis qalis xsenebaze tariels guli wauvida. asmaTma icoda misi wamali, wyali
apkura mkerdze da moabruna. mosulierebulma tarielma Txroba ganagrZo.
38 mogiTxrobT vefxistyaosans
ta rie lis is to ria 39
40 mogiTxrobT vefxistyaosans
tariels isev wauvida guli nestan-darejanis xseneba-gaxsenebaze.
isev eca asmaTi da isev apkura wyali. kacs cota xans cremli sdio-
da, mere gaagrZela.
mokle werili iyo misgan, visi siyvaruliTac avad viyavi da visac Sevnatrodi.
nestan-darejani Tavisive xeliT mwerda: _ ra dagemarTa, ra guli migdis? me Seni
var da nu kvdebi da ibnidebi. ra ggonia, am gonebis dakargviTa da avadmyofobiT
rames miaRwev? ar jobia, sagmiro saqme Caidino, damimtkico, rom marTla giy-
varvaro? xataelebi Zlier mZuls, imaTac ar vuyvarvarT indoelebi. wadi, Seeb-
rZole xataelebs, daamarcxe, daimone da Seni gavxdebio. yvela Seni ambavi vici,
giTvalTvaleb, magram jer ver Segxvdio. nuRar Rvri cremls, wadi, ibrZole
da damimtkice siyvarulio. asmaTmac damidastura nestan-darejanis grZnoba da
survili. iseTi bednieri viyavi im wuTas, TiTqos zeca gamxsnoda. nestan-dare-
janis werili win davide da pasuxi mivwere: ase mgonia, sizmarSi xdeba meTqi es
yvelaferi. sxva qals ar vnatrobdi da RmerTma sxva qali arc manatros meTqi.
mivefere da mivealerse sityviT. mere asmaTsac davabare, _ mets verafers mivwer,
magram gadaeci, ukan araferze daixevs Seni gulisaTvis, Zalian enatrebi da isev
janmrTelad aris Tqo.
42 mogiTxrobT vefxistyaosans
asmaTma es moismina da miTxra, _ Senma Seyvarebulma damabara, jobs aravis gavum-
xiloT Cveni urTierToba, xalxi ras ityviso? ise moiqeci, TiTqos asmaTTan gqon-
des urTierTobao.
es azri mec damijda WkuaSi. mivxvdi, rom nestan-darejani, imis garda, rom mSve-
nieri iyo, gonierebiTa da gamWriaxobiTac gamoirCeoda. asmaTs Zvirfasi qvebi da
samkauli SevTavaze saCuqrad, magram mxolod erTi ubralo beWedi gamomarTva; _
Zvirfaseuloba me ar maklia da es beWedi niSnad gvqondeso.
46 mogiTxrobT vefxistyaosans
47
48 mogiTxrobT vefxistyaosans
mstovars madloba vuTxari da jildos davpirdi. mere ukan gavgzav-
ne, rom aravis gaego es ambavi. vezirebisaTvisac araferi miTqvams,
mxolod SoriT darCenil jars vubrZane, saswrafod momyoloda da
iqve axlos Casafrebuliyo. diliT ramazis mociqulebs SevuTvale,
_ movdivar da naxevar dReSi mand viqnebi meTqi. marto wavedi. ar me-
Sinoda. kaci Tu sasikvdilo xar, mainc mokvdebi da aranairi dacva
ar giSvelis, gangebas versad daemalebi.
gangebaa,dRescamomklavs,qvemcasadadavimale.
kacikacsaSemovtyorce,cxen-kacisadavdgigori;
meTaurebi da didebulebi modiodnen da gamarjvebas milocavdnen, omis scenebi, 20X17 sm, muyao, guaSi,
zogi mexveoda, zogi mkocnida, zogic mlocavda. erTi-ors crem levan kaWaravas koleqcia, parizi
50 mogiTxrobT vefxistyaosans
51
lic gadmoscvivda sixaruliT. brZaneba gaveci, alafi SeegrovebinaT. daiares ax-
lo-maxlo rac dasaxlebebi iyo da gavsilni dabrundnen.
datyvevebul ramaz mefes vuTxari, rom misi Ralatis ambavi vicodi da axla, Tu
sakuTari Tavis reabilitacia undoda Cems winaSe, yvela qalaqi da cixe-simagre
CvenTvis unda Caebarebina Tavisi xeliT. ramazi damyabulda da erTi Tavisi dat-
yvevebuli didebuli momTxova am brZanebis aRsasruleblad. miveci didebuli da
Tan Cemi meomrebic gavayole, rom cixeebisa da qalaqebis gasaRebebi gadaebarebi-
naT. rodesac es saqme moviTave, xataeTis cixeTa da qalaqTa mTavarni movayvanine
Tayvanis sacemad. mxolod amis Semdeg SevediT dapyrobili qveynis qalaqebSi. aqac
uamravi alafi avkrifeT. maTgan yvelaze saukeTeso rac iyo, CemTan mohqondaT.
mefe farsadans aTasi dasapalnebuli jor-aqlemi gavugzavne ZRvnad. Tan moambe
gavayole, rom Cveni gamarjvebisa moeTxro. mere, qalis raRac mokle kaba, _ xa-
taurad ya-bax-Ca erqva da Zvirfasi pirsaburveli momitanes. ver gaigebdi, rogor
da ra masalisgan moeqsovaT; iseTi nazi, sifrifana da, amave dros, mtkice iyo. amas
Cems Seyvarebuls wavuReb meTqi, vifiqre da calke Sevanaxine.
erTi wamiT, tariel! ar dagaviwydes, ras yvebodi. mTxrobels unda isev ra-
Racis Tqma! roca rusTaveli am striqonebs wers, gareT meTormete saukune
52 mogiTxrobT vefxistyaosans
dgas, sastiki, pirsisxliani. . . mters ki ara, moyvares aravin indobs. da,
ras ambobs rusTaveli tarielis piriT?
mevhkadre:“RmerTivinaTganSeundobsSecodebulsa,
uyaviTTqvencawyaloba,masRone-gacudebulsa.”
aba, movisminoT sxva didi nawarmoebic: maSin mivida masTan petre da uTxra:
“ufalo! ramdenjer unda mivutevo Cems Zmas, Cems winaaRmdeg rom Sesco-
dos? Svidjer?” uTxra mas iesom: “me ar geubnebi Svidjer meTqi, aramed sa-
mocdaaTgzis Svidjer.” (maTe, 18: 21, 22)
bodiSi, tariel, gaagrZele Seni sagmiro saqmeebis Txroba.
mefem ramazi Seiwyala, magram begara daakisra, _ wliurad aTi aTasi drahkani.
garda amisa, _ tarielma avTandils mimarTa, _ xatauri abreSumis xarisxi Senc ga-
gonili geqneba, Cemo avTandil, _ uamravi tansacmeli da atlasis qsovili hqonda
xataeTs yovelwliurad indoeTSi gamosagzavnad Sewerili. ramazi kmayofili ar
darCenila, magram mainc madlieri iyo, sicocxle SeunarCunes, ukan gagzavnes sa-
mefod da mxolod begara Seaweres.
gamarjvebis zeimi rom CamTavrda, mefem sanadirod mimiwvia, _ sami Tvea ar mi-
nadiria da wamo, wavideTo. megona, pirdapir wavidodiT sanaxebSi, magram jer
sasaxleSi momiwia misvla. mefe-dedofali taxtze isxdnen, erTmaneTs tkbilad
esaubrebodnen. dedofali me miWvretda aRtacebiT. mefem daubara, me da tarie-
li exla sanadirod wavalT da Sen rom marto ar darCe, nestan-darejani moisvi
gverdiT, ukve im asakSia, rom xalxma unda naxoso. Cven sanadirod wavediT. Sevar-
dniTac vinadireT, mwevaric bevri gvaxlda da marekic. male davbrundiT. qalaqSi
xalxis simravle iyo. me yvela pativiTa da mokrZalebiT miWvretda.
roca sasaxleSi mivediT, mefis qali dedoflis gverdiT ijda. amjerad narin-
jisferi tansacmeli ecva da kidev ufro ukeTesi gamxdariyo, mzesaviT anaTebda.
dedofali Semegeba da SviliviT momefera. mere iqve damsves, Cemi Seyvarebulis
pirispir. pirdapir cqeras ver vubedavdi da malviT vuWvretdi, magram miZnelde-
boda Tvalis mowyveta. ra saamoa, roca Sens mzes uWvret!
ta riel ma Tvals mo reu li crem li moiw min da. me re av Tan dils sam-
kla ve aC ve na. _ ai, es Cem ma nes tan-da re jan ma rom ma Cu qa, dRem de
va ta reb. es Tqva da lo mi viT ka ci isev atir da, ga fiT rda da xe-
lax la wau vi da gu li. as ma Ti da fa cur da, ga Re Ril mker dze wyals
ap ku reb da. Tvi To nac ver ika veb da Tavs da isic cremls Rvri da.
av Tan di li SeeS ve la da Seam Cnia, rom ta riels mji Ris ce mi sa gan
mker di da lur je bo da. ro gorc iq na, moiy va nes gons. wa moj da.
jer ki dev sus tad iyo, et yo ba, Tav bru es xmo da. sa xe zec cu di fe-
ri edo. mi moi xe da, amoik vne sa da Txro ba ga nag rZo.
gariJraJze mefe-dedofalma gamomiZaxes. maSinve veaxeli. maT garda, musikosi, 48X38 sm, muyao, guaSi,
samiode veziri iyo darbazSi. etyoboda, eTaTbiraT. mec iqve dam- mxatvris ojaxis koleqcia
54 mogiTxrobT vefxistyaosans
55
56 mogiTxrobT vefxistyaosans
sves. mere miTxres, rom qaliSvilisaTvis saqmros eZebdnen da Cemi
rCeva WirdebodaT. _ RmerTma vaJi ar gvaRirsa da siZe mainc gvyavdes
kargi. am uzarmazar saxelmwifos Cvens merec xom Wirdeba patrono-
ba. marto qali veras gaxdeba, Zlieri mamakaci Wirdeba gverdiTo.
amis gam go ne, da vi be ni, mag ram vu pa su xe, _ Tqve ni qa li ise Ti mSve-
nie ria da sa me fo ki ise Ti Zlie ri, rom Tqven Tan Ca si Ze ba ne bis-
mier uf lis wuls Se Sur de ba. Tu ase ga da giw yve tiaT, gaaT xo veT
nes tan-da re ja ni meT qi. sad Rac, gu lis kun Wul Si ki mqon da ime di,
rom me Se mom Ta va zeb dnen si Zo bas, mag ram Sev cdi. ar Ce va ni xva raz-
mis uf lis wul ze Sea Ce res; _ kar gi vaJ ka cia da nes tan-da re ja nis-
Tvis swo red rom Se sa fe ri iq ne bao. amis ga go ne ba ze TiT qos mTels
sxeul Si cec xlma da mia ra. gu li sa gu li dan amom var da, mag ram me-
fe-de do fals xom ar ga vu Za lian de bo di? dav Tan xmdi...
mocekvave qali, 63X49 sm, qaRaldi, amaTac aRar gaweles saqme da axla sasiZos Camosayvanad gagzavnes
akvareli, kerZo koleqcia, berlini
delegacia. es ise swrafad moxda, rom gons mosvla ver movaswari.
ar vicodi, ra meqna da saiT wavsuliyavi. mTeli dRe davborialob-
di da Rame ar meZina; arc seirnoba miqarvebda sevdas da arc bur-
Taoba.
58 mogiTxrobT vefxistyaosans
warebulma movuge, _ sasiZo rom Camova, masac movklav da amalasac
amovJlet meTqi.
60 mogiTxrobT vefxistyaosans
ta rie lis is to ria 61
mefis gamogzavnili xalxi ukan rom gavuSvi, cxens movaxti, guSagebs
davalebebi miveci da nestan-darejanis sasaxles mivaSure. sasaxlemde
armisuls ori qveiTi Semomeyara. roca mivuaxlovdi, davinaxe, rom
erT-erTi maTgani asmaTi iyo. msaxurs mohyavda. qals saxe aRar hqonda,
tiroda, pirs ixokavda. me guls Semomeyara, gumaniT mivxvdi, rom ra-
Rac saSineleba moxda da SevZaxe, _ ra ambavia, ra moxda meTqi!?
davars, Tur me maSin ve nes tan-da reja nis Tvis utacnia xe li, amis
mowyo bili iqneba sa siZos mkvle loba, eg waa qezebda tarielso.
sul bozo da ros kipoo uZax nia qa lis Tvis, _ saqmro ratom moak-
vlevine, misi sisxli codvad me rad dama deo? bo los, Tavi ve Rar
Seuka vebia da magrad gau laxavs. Turme, sul TmebiT uTre via da
cemiT daulur jebia. mere, qa jeTi dan Ca moyva nili ori zan gisaT-
vis mouxmia, didi skiv ri mou ta ni ne bia da qali Sig Cauke tavs. am monis portreti1, 30X27 sm, qaRaldi,
msa xurTaT vis dauvalebia, _ waiy vaneT da zRvaSi CaagdeT, ise, rom akvareli, kerZo koleqcia, parizi
arsad gamoi riyo so. monebs, si xa ru li Ta da sul `hi pia-hipio~-s Za- monis portreti 2, 30X27 sm, qaRaldi,
xiliT aRus rule biaT da varis ne ba. wauy vaniaT da wylis Tvis miu- akvareli, kerZo koleqcia, parizi
ciaT sabralo nes tan-da reja ni. da vars, ro ca sib raze ga das vlia,
mimxvdara, rom metis meti mouvi da, SeSi ne bia, amis Camdens mainc
momkla veno da TviTonve mouk lavs Tavi.
62 mogiTxrobT vefxistyaosans
63
64 mogiTxrobT vefxistyaosans
nestan-darejani kidobanSi, 150X100 baSi yvela dameRupa. mxolod asmaTi da ori msaxuriRa SemomrCa.
sm., tilo, zeTi, qeTi cecxlaZis
koleqcia, Tbilisi xmeleTze roca gavedi, aRarc mamulebi damxvda da aRarc jari. yve-
laferi damekarga, jaric dafantuliyo. mxolod es sami adamiani
SemrCenoda.
66 mogiTxrobT vefxistyaosans
67
68 mogiTxrobT vefxistyaosans
qalaqi, rogorc ukve giTxari, zRvamde miwvdenili qedis piras iyo
gaSenebuli. me fridonTan davrCi da Zalian davmegobrdiT. xandaxan
iqve mTebSi davdiodiT sanadirod. erTxelac, morigi aseTi nadi-
robisas, _ ukve qeds viyaviT gadacdenili, fridonma sakvirveli da
CemTvis metad mniSvnelovani ambavi momiTxro.
kvlacamiTxra:visacRmerTisarosmorCsatanaduxebs,
maslaxvarsamoaSorvebs,Tucapirvelgulsauxebs,
igimogvcemswyalobasamissa,zeciTmogviquxebs,
WirsalxinadSegvicvalebs,araodenSegvawuxebs.
70 mogiTxrobT vefxistyaosans
da imas, Tu ra rols asrulebs dRevandeli qarTvelis cxov-
rebaSi es `RvTisadmi mindobis” ideologia, mogvianebiT da-
vubrundebi da Sevecdebi vaCveno, rom CvenTvis, qarTvelebi-
saTvis, rusTavelis es sentencia erT-erTi umniSvnelovanesi
ideologiuri burjia. rac rusTavelis poetur niWs Seexeba,
unda vTqva, rom araferi, absoluturad araferi, rac am poe-
maSia Cadebuli, ukeTesad ar iTqmis. Cemi Txrobac ukidegano
gamartivebaa imisa, rasac rusTaveli gviyveba.
72 mogiTxrobT vefxistyaosans
ta rie lis is to ria 73
avTandilis
meore Tavgadasavali
avTandilma Tavis qveyanas miaSura. gzaze aTasgvar rames fiqrobda; jer ar ico-
da, rogor dasTxoveboda TinaTinsa da rostevans, ar daegegma, rogor moxmare-
boda tariels. am fiqrisa da sadardebelis miuxedavad, SeuCerebliv miaWenebda
cxens da ramdenime kviraSi Tavis sasaxlesac miaRwia. Sermadinma mobrunebuli
batoni rom dainaxa, cas ewia sixaruliT. gadaexvia, gadakocna, ambavi gamohkiTxa.
avTandilis dabruneba rom gaxmaurda, TiTqmis mTeli qalaqi movida mis sanaxa-
vad. sami welia, rac wasuli iyo da yvelas ainteresebda, rogor gamoiyureboda
da ras iqmoda. sufrac gaiSala. avTandilma mokled mouTxro Tavisianebs am sami
wlis xetialisa da axalgacnobili Zmobilis ambavi. bolos bodiSi mouxada, _
saqeifod veRar davrCebi, gamiSviT, rostevans da TinaTins unda Sevxvdeo. aravin
gasZalianebia, Tumca, misi naxva yvelas gauxarda, didebulebi monatrebuli iy-
vnen masTan dros tarebas.
av Tandili diliT ad re ki daiZ ra, mag ram Ser madins dro exel Ta da Ra me ve wasu-
liyo, ros teva nisa da Ti naTi ni saT vis av Tandi lis dabru nebis Sesatyobi neblad.
cxens ise miaWenebda, aTi dRis sa va li, sam dRe Si gaiara. roca ros te vans da Ti-
naTins av Tandilis dab ru neba axa ra, ori vem ise gaixara, aRar icodnen ra eqnaT.
TinaTin ma xa la Tic ki uboZa Ser ma dins ase Ti sasi xarulo ambis mota nisTvis.
ros te van ma esec ar ik ma ra da av Tan dils gae ge ba. qa la qis mi sad go meb Tan Sex-
vda, mie sal ma, ga daex via, ga da koc na, Svi li viT moe fe ra. wa mo vid nen sa sax le Si
da isev gai Sa la suf ra. wya lo bac ux vad gai ca da sas me lic bev ri Seis va. am dros
ta re ba Si av Tan dili Ta vi s Tav ga da sa va ls moh yva. uam bo, ro gor eZeb da vef xis-
tyao sans, ro gor Sex vda ta riels. imasac moh yva, ra ga sa Wir Si iyo mi si axa li
me go ba ri. jer iyo da, di de bu lebs uaR re sad moe wo naT av Tan di lis qce va, Sea-
74 mogiTxrobT vefxistyaosans
qes da am xne veb dnen. me re, rac mTa va ria, Ti na Ti ni iyo kma yo fi li; mis ma Sey va-
re bul ma da va le bas war ma te biT gaar Tva Ta vi, uc xos vi nao bac gai go da dauZ-
mo bil da ki dec. me re Ti na Tin ma av Tan di li cal ke gaix mo, yve la fe ri xe lax la
moaT xro bi na da sul ga na bu li us men da. av Tan dil sac ra un do da me ti; isev moh-
yva Ta vis am bavs da bo los uT xra, es saq me jer ar dam Tav re bu la da al baT, Sen
Tu dam rTav ne bas, am saw yal ta riels un da da vex ma roo. Ti na Tin ma hkiT xa, _ riT
uS ve li, ra gin da moi moq me doo?
xamsmoyvaremoyvrisaTvisTaviWirsaardamridad,
gulimiscesgulisaTvis,siyvaruligzaddaxidad;
kvlamijnursamijnurisaWiriuCndesWiraddidad,
aha,maqvsmcaumisosalxiniarmad,Taviflidad!
vi sac hgo nia, rom es ideo lo gia moZ ve le bu lia, vu pa su xeb jon le no nis
fra ziT: all you need is love! (erTaderTi, rac gWirdeba, siyvarulia!)
rus Ta ve li TiT qmis igi ve azrs ga moT qvams 850 wliT ad re da gan sa kuT re-
biT amax vi lebs yu rad Re bas me gob ro ba ze. rus Ta ve li ab so lu tu rad Ta-
na med ro vea!
aq vefxis tyaosanSi mou lod ne li `lafsu si” gvxvde ba. avTandili, TiTqos
ara buli ar ico deso, qar Tu lad iwyebs TinaTinTan saubars da qals es ar
ak virvebs. is ki ara da mar galit sac ki aCuqebs sa maxsov rod. ai teqsti:
xmatkbilidatkbil-qarTuli,sikeTisaxelismxdeli,
mzescaaseeubnebis,viTgazrdilsaamomzrdeli;
qalmanmiscamargaliti,srulqmnamisisawadeli,
RmerTmaqmnasdagausruldeslxinieseawindeli.
avTandili Tavis saZinebelSi dabrunda da Seecada daeZina, magram ruli ver gai-
kara. fiqrobda, yvelafers wonida, naRvlobda. rusTavelic uyurebs avTandils
im saRamos da misi fiqrebi esmis. esmis, rom avTandili yoymanobs. erTi mxriv,
keTildReoba, sayvareli qali, dros tareba da kariera. meore mxriv, naxevrad
SeSlili megobari, gaWirvebuli, uqoneli, magram TviT avTandiliviT Seyvare-
buli. Znelia, Zalian Zneli gadawyvetilebis miReba. rusTavelic fiqrobs amaze
da gveubneba:
gulikruliakacisa,xarbidagauZRomeli,
guliJam-JamadyovelTaWirTamTmo,lxinTamdomeli;
gulibrma,urCixedvisa,TviTverasvergamzomeli,
vercahpatronobssikvdili,vercpatroniaromeli!
76 mogiTxrobT vefxistyaosans
avTandili mTeli Rame TinaTinis naCuqar margalits efereboda. diliT, roca is is
iyo CasTvlima, rostevanis msaxurma daufrTxo Zili da sanadirod miiwvia. sasax-
lesTan monadireTa mTeli dasi iyo Sekrebili. rostevanic ukve gamzadebuliyo. me-
sayvireni da medoleebi marekebs uxmobdnen. iyo gniasi, ZaRlebis yefa da aliaqoTi.
kvlagulsaetyvis:daTmobahgvandessibrZnisawyaroTa.
ardavTmoT,ravqmnaT,sevdasa,miTxar,ramovugvaroTa?
TulxinigvindaRmrTisagan,WirnicaSeviwynaroTa.
qrTamis SeTavazebaze vezirs sicili autyda: _ roca mag ambavs rostevans Sevat-
yobineb, Tavs momaWris da eg Seni oqroebi oxrad damrCebao. mere, kidev, mefem
romc gagiSvas, laSqari ar gagiSvebso. saerTod, ram gadagria, sad midixaro?
uSenod aq mtrebi agvikleben da gavubedurdebiTo.
amaze avTandili atirda: _ me ki vici, rom ar viqcevi ise, rogorc Cemgan moelian,
magram aucileblad unda wavide, megobari melodeba. fici miveci da ver vuRala-
vinarmiscemsqadebulsa,mouravsamoimdurvebs,
Tqmula"qrTamisauravsajojoxeTscadaiurvebs”
78 mogiTxrobT vefxistyaosans
79
mokled, veziri-kaci waxda, tiroda, TavSi xels icemda, _ es ra mivqare, xom vi-
codi, rostevans ewyinebodao. mere avTandilma daamSvida, _ axla Sen rac ar un-
da inerviulo, me mainc waval da modi, jobia, mSvidad puri vWamoT, Sen Sens asi
aTass mogcem da davSordeT erTmaneTso. me rom tarielTan ar davbrunde, ewyi-
neba. veRarc aq gavZleb, roca mecodineba, rom Cemi megobari gasaWirSia, me ki
gancxromiT vcxovrob, rostevanma romc ar gamiSvas, mainc gaviparebio. erTxans
isaubres, isadiles, avTandilma im asi aTass kidev sxva saCuqrebic miayola da ve-
zirs daemSvidoba.
aqedan spaspeti isev Tavis sasaxleSi dabrunda da Sermadins gamouZaxa. imas SesCiv-
la, _ rostevani ar miSvebs, magram mainc mivdivaro. auxsna situacia. eubneboda,
Tu im sawyal kacs ar davexmare, Zalian gauWirdeba, me ki aq ase ver gavCerdebio.
cota filosofiur-socialuri codnac moixmara da sakuTari saqcieli dausabu-
Ta: _ megobrobas sami aspeqti aqvs. jer erTi, megobari unda genatrebodes da mis
siaxloves unda eswrafvode. meore is aris, rom araferi unda dagenanos megobri-
saTvis misacemad da sasaCuqrod. da kidev, mzad unda iyo, emsaxuro da daexmaroo.
mokled, Cemi megobris dasaxmareblad viparebi da veravin SemaCerebs, gadawyve-
tileba miRebuli maqvso. Sen mogiwevs isev aqauri saqmeebis gaZRola da mec ar
dagrCebi valSio.
amaze Sermadinma morTo vai da viSi: _ mec wamogyvebi, dagexmarebi da mxarSi da-
gidgebi, aq uSenod Zalian gamiWirdebao. avTandilma daaSoSmina, _ Sens erTgu-
lebaSi da vaJkacobaSi eWvi ar mepareba, magram Sen aq ufro saWiro xar, vidre
iqo. sxvas veravis mivandob Cems saqmeebsa da saxl-kars. mTavaria, mteri ar gaaxa-
ro, yvelafers iseve mouaro, rogorc uvlidi da Cemi erTguleba gqondeso. me
rom miyureb, me is kaci ara var, siberes rom elodeba, mirCevnia, rac am qveyanaze
gasakeTebeli maqvs, vidre Zala Semwevs, manam gavakeTo. arc sikvdilisa meSinia
da Tu daviRupe, Tavs nu moiklav, kacurad damitireo. rostevanisaTvis werils
dagitoveb da me roca waval, gadaeci, avTandilis anderZi aris Tqo. amaze SeTan-
xmdnen.
80 mogiTxrobT vefxistyaosans
derZis Rirseba ara marto misi poeturi mxarea, romelic rusTavelTan Ta-
nabrad Zlieria mTels poemaSi, aramed arsobrivi. is, rac iTqmeba am ociod
strofSi, daamSvenebda msoflios nebismier literaturas. me, poemis am mo-
nakveTze sasiamovno da metad saocari gza melis: TiTqos mdinare unda ga-
davlaxo da fexi ar davisvelo, _ qvidan qvaze unda gadavabijo, magram aq,
Cveulebrivi fonisagan gansxvavebiT, erTi literaturuli Zvirfasi qva-
margalitidan meoreze unda gadavxte da ase gavikvalo gza.
mivyveT Txrobas.
rostevanTan daTxovnisa da Sermadinis instruqtaJis Semdgom, roca avTandil-
ma anderZis dasawerad moicala, qaRaldi moatanina, kalami samelneSi Caawo da
dafiqrda. mere wera daiwyo. rostevans swerda, magram albaT TinaTinsac gulis-
xmobda. jer Sendobas iTxovda gaparvisaTvis, mere dalocvas da gagebas. mere ram-
denime filosofiur mosazrebas gamoTqvamda, rom sakuTari saqcieli, ase Tu ise,
gaemarTlebina. ai, ra azrebs gvawvdis avTandili Tavis werilSi, romelic, faq-
tobrivad, misi anderZia.
vindambada,SeZlebacamanvemomcaZlevadmterTad,...
racaRmerTsaaraswaddes,arasaqmeariqnebis,...
arasgargebssimZimili,usargeblocremlTadena;
argardavagarduvaladmomavalisaqmezena;...
wesiarismamacisa,SeWirveba,WirTaTmena,
arvisZalucxorcielsagangebisagardavlena.
ardaviwyebamoyvrisaarodesgvizamsziansa;
vhgmobkacsaaugiansa,crusadaRalatiansa!
maCveneT erTi adamiani mainc, am sityvebs rom ar daeTanxmos. ara marto saqarTve-
loSi, aramed msoflioSic. ai, aq Cans rusTavelis zogadsakacobrio mniSvneloba.
kaci,jabaniriTasjobsdiacsa,qslisambeWvelsa?
sjobssaxelisamoxveWayovelsamosaxveWelsa!
82 mogiTxrobT vefxistyaosans
amis Semdeg anderZis avtori kidev ufro gadasarev azrs uziarebs roste-
vans. me ukve veWvob, rom avTandili TviT avtoris prototipia; aseTi da-
debiTi pirovneba Znelia iyo. Tumca, Cven viciT, rom rusTaveli xSirad
gvesauberba Tavisi personaJebis piriT. ai, Tundac ase:
verdaiWiravssikvdilsagzaviwro,vercakldovani;
misganyoveligaswordes,sustidaZal-gulovani;
bolodSeyarnesmiwamanerTganmoymedamxcovani.
sjobssicocxlesanazraxsasikvdilisaxelovani!
ar vici, avxsna Tu ara, ratom aris es taepi SedevrTa Sedevri. Tu vinmem igi
ver gaigo, verasodes gaigebs da vinc gaigo, uTuod bednieri iqneba. cotas
mainc vityvi. Tavidan isev is ideologiaa, zemoT rom vaxsene: fataluria
qveyana. mere es gadadis sruliad axal rakursSi, saidanac avtori gveub-
neba, rom dasasruli yvela adamianisaTvis erTia, sxeulebriv yvela miwaSi
movxvdebiT da aqedan erTaderT swor daskvnas akeTebs: saxelovani sikvdili
sjobs uazro, uqm da Seginebul cxovrebaso.
cTebisdacTebis,sikvdilsavinarmoeliswamisad;
movaSemyreliyovelTaerTgandRisadaRamisad,...
amis mere avTandili Sewyalebas sTxovs mefes da anderZad ubarebs, rom, Tu-
ki TviTon aRar dabrunda, misi qoneba Raribsa da obols daurigon, xolo
misi mona-msaxurni ki gaaTavisuflon. Tu vinme am frazis gamo, _
miecglaxakTasaWurWle,aTavisuflemonebi,
miRvwian,momigoneben,damlocven,movegonebi.
axla, modiT, rusTavelTan erTad vnaxoT, rasa iqms rostevan mefe. wina saRamos
gabrazebuls aRar eqeifa da dilasac ugunebod iyo, Tumca veRar ixsenebda, ram
gaabraza. veziri moayvanina. guSindelis mere es ukanaskneli damfrTxali iyo;
ridiTa da mowiwebiT mieaxla mefes. rostevanma uTxra, _ aRar maxsovs, guSin
risTvis gangirisxdi da Semaxseneo. vezirma isev mouTxro avTandilis danabarebi
mefes. rostevani kvlav gacofda; _ ras roSav, eg saidan moitane? Sen Tu amis mere
normaluri xar, me maSin arabTa mefe ki ara, ebraelTa kanonmdebeli levi unda
viyo! mets nurafers metyvi, wadi, momiZebne avTandilio. veziri gaiZurwa da av-
Tandilis sa Zebnelad gae marTa. ver sad ipovna. bolos msa xurebma Seatyo bines, _
ga parulao. ama ze, ve zi ri ki dev ufro Se Sinda, visac gin daT, iman moaxseneT ros-
tevans es amba vi; me Cemi me yofao da me fes Tan aRar Sebru nebula.
roca veziri karga xans ar mobrunda, mefem sxvebi gauSva saZebnelad, magram isi-
nic aRar mosulan ukan; yvelas eSinoda rostevanis risxvisa. bolos mixvda ros-
tevani, rom avTandili marTlac gaparuliyo da kidev ufro Sewuxda. isev moay-
vanina veziri, mousmina mis monayols da cremli moeria. avTandils mistiroda,
Tan xmamaRla natrulobda masTan erTad gatarebul dros, nadimebs, nadirobas,
saubrebs; _ rodis gnaxav isevo?
TuTaviSeniSengaxlavs,Raribadarixsenebi.
84 mogiTxrobT vefxistyaosans
martivad, mokled, lamazad. amiT rostevani avTandils mistiris; _ Sen ar gagiWir-
deba, me ra vqna? SimSili ver mogklavs, ise kargad flob iaraRs da arc Seni sxvagzis
daRupvis meSinia, yoCaRi xar, magram, me rom movkvde, vin unda damitiros, Sen, Cemi
gamozrdili, aq Tu ar iqenio. mokled, gamoiglova gaparuli avTandili.
mere daibara didebulebi da maT acnoba es ambavi. spaspeti maTac Zalian uyvar-
daT. atyda vai-viSi da glova; _ ra vawyenineT, ase rom migvatovao? mefem, roca
odnav damSvidda, brZana, gamirkvieT, marto wavida Tu vinme gaiyoliao? warud-
gines SiSiT mocaxcaxe Sermadini rostevans. imanac gadasca avTandilis dawerili
anderZi mefes. rostevani gaecno anderZs, kidev ufro aRelda da qveyanaSi sayo-
velTao glova gamoacxada.
avTandili ukve gzas adga. marto miaWenebda cxens. axla ukve icoda, sad eZebna
vefxistyaosani da imdeni dro aRar daWirvebia, rogorc wina Sexvedrisas. mgzav-
robisas sul TinaTini edga Tvalwin. xan fiqrebSi esaubreboda Tavis satrfos,
xanac xmamaRla. dRisiT ar Cerdeboda. saRamoobiT sadme qurciks moinadirebda,
danayrdeboda da cdilobda daeZina. mTvare iyo misi mesaidumle, iseve rogorc
nebismieri Seyvarebulisa. mas avedrebda Tavis siyvaruls da caze varskvlavebis
gamoCena uxaroda, _ Cemi TinaTiniviT mSvenierni ariano. dRisiT mzes, rogorc
RvTis xats, SesTxovda, daefara da SeenarCunebina maTi siyvaruli xelaxla Sey-
ramde. mdinares Tu miadgeboda, kaeSani ereoda, _ me da Cemi satrfo am nakadiviT
vRvriT cremlso.
cota iara Tu bevri iara, tarielis gamoqvabuls miadga. gaxarebuli asmaTi ga-
moegeba. erTmaneTs da-ZmasaviT gadaexvivnen da avTandilma tarieli moikiTxa. qa-
li atirda, _ Sen rom gaemgzavre, isic male wavida da mis Semdeg aRar gamoCeni-
lao. avTandili ganawyenda, _ es ra kaci yofila eg tarieli?! fici xom miveciT
erTmaneTs da rad ar momicada? magas ra hgonia, me saqme araferi mqonda saxlSi?
gasarTobad xom ar movsulvar, aki davufice, rom davexmarebio!
asmaTs cota ewyina misi patronis amgvari gakritikeba da Tavis pasuxSi moulod-
nelad iseTi Rrma socialur-fsiqologiuri codna da mWevrmetyveleba gamoam-
JRavna, rom avTandili pasuxiT, cota ar iyos, daibna kidec. ai, ra uTxra asmaTma
avTandils tarielis gasamarTleblad: adamianis fsiqikis sami nawili, _ emociu-
ri, cnobieri da gansjiTi _ erTmaneTTan _ myarad aris dakavSirebuli, Tumca, ga-
dawyvetilebis miRebisas emociuri nawili dominirebs. vinc emociurad Clungia,
mas sociumi uaryofs. Senc xom ici, es Cveni tarieli ra emociuri vinmea da ratom
gwyins; xom gaigone, rasac mogiyva da amgvari ambebis gadamtani saerTod rogor
vinmoyvaresaareZebs,igiTavisamteria.
ho da, wadi axla, moZebne Seni moyvare tarieli, aqve iqneba sadme siaxloveSio.
axla avTandili moyva Tavis marTlebas: _ Sen xom ar ici, aqeT rogor moviswrafo-
di? Sinac uamravi saqme mqonda, sayvareli xalxi mivatove da imden vinmes vawyeni-
ne, rom ar vici, ukan ra piriT davbrundebio. mokled, cota iwuwuna da bolos
mainc daTanxmda asmaTs: _ kargi, etyoba RmerTs ase unda, waval movZebni, iqneb
sadme vipovnoo.
wavida avTandili, magram gulSi sibrazis cecxli didxans enTo. es ra WirSi Cav-
vardio, _ fiqrobda. RmerTo, aseTi ra dagiSave, rom sayvarel adamianebs, axlob-
lebs gamyare da am bedSi Camagde? amxela msxverpli gaviRe, rom fici ar gametexa
da es kidev sadRac wasulao. bevri ivaglaxa da bolos isev daaskvna, _ TavSi xelis
cema da daboRmva arafers momcems, iqneb marTla sadme vipovno tarielio.
sami dRe eZeba. uZaxda, uyviroda, aqeT Sambnari gadaCxrika, iqeT velebi moiara,
tyeSic iyo da xevSic, magram tariels versad miagno. bolos daiRala da sasowar-
kveTilma, isev usayvedura RmerTs: _ aseTi ra davaSave, am beds rom Semyare, Tu
Cemi sikvdili ginda, aqve momkali, ar meSiniao!
ase, CiviliT gadaiara qedi da farTo velze gavida. moSorebiT, Sambnaris piras,
raRac Sav laqas mohkra Tvali da miuaxlovda. Savi bedauri aRmoCnda, lagamgada-
kidebuli Zovda. _ es xom tarielis cxeniao, _ uceb gahkra gulSi. _ vefxistyao-
sanic aqve iqneba sadmeo.
86 mogiTxrobT vefxistyaosans
sikvdilis piras vdgavar da erTsa gTxov, adamianurad damasaflave, velSi mxe-
cebis saZiZgnad nu gadamaqcevo.
avTandilma gadawyvita eSmakoba exmara, radgan mixvda, rom ase saubriT da Se-
gonebebiT tariels ver daarwmunebda. _ kargi, egre iyos, Tu sikvdili gin-
da, mokvdio, _ uTxra. aRar dagiwyeb xvewnas, magram vidre wavidode, Zmurad
gTxov, erTi survili amisruleo. aqeT rom wamovedi, mefec davimdure da sxva
didebulebic; ar undodaT Cemi gamoSveba. axla, amxela gza gamoviare, amden
faTeraks avcdi da nu gamiSveb ukan gulmokluls, Seni jiriTis unaxavs; er-
Txel Sejeqi cxenze, kargad Semogxedo da ase dagimaxsovroo. tarieli er-
Txans yoymanobda, magram bolos uTxra, _ kargi, momiyvane cxenio. avTandili
miexmara cxenze SejdomaSi da mere orive CorTiT gahyva vels.
cota xanSi, avTandilma Seatyo, rom tariels cxenze jdoma mouxda; dalagebu-
lad daiwyo laparaki da ferzec movida. ase saubriT midiodnen, xan ras igoneb-
dnen, xan ras. avTandili SeekiTxa, _ eg samxre, Senma Seyvarebulma rom gaCuqa,
giyvarso? – miyvars ki ara, Tu suli midgas, amis gamoa, _ upasuxa tarielma. es
samxre dedamiwis zurgze yvelafers mirCevniao. avTandilsac es undoda moes-
mina; _ Tu marTla asea, maSin asmaTi raRaSi gWirdeba, eg samxre geyofao! da Tu
es ase ar aris, asmaTs Tu marTla pativs scem da da-Zmoba gaqvs Seficuli, ra-
tom ar uwev angariSs, gamoqvabulSi marto rom miatove da dRe da Rame Seni
dardiT tiriso? Sen rom Tavi moikla, iman ra unda qnaso? tarieli Secba; _
gvelsaxvreliTamoiyvansenatkbiladmoubari.
lomi rom movkali, mere vefxvs veci da, ise mqonda goneba areuli,
rom misi gadakocna davapire, _ Cems satrfos mivamsgavse. rasakvir-
velia, vefxvi ver mimixvda, Rrena damiwyo da brWyali damisva. ve-
rafriT davamSvide, iZulebuli gavxdi, isic momekla. iseTi gancda
vefxvi, 18X15 sm, qaRaldi, akvareli, mqonda, TiTqos nestan-darejans davkari xmali. Sen kidev gikvirs,
kerZo koleqcia, parizi ase gonebaareuli rom var da sikvdili minda.
didilxiniaWirTaTqma,Tukacsamouxdebodes.
megobrebi gvian Ramemde saubrobdnen da iqve daiZines. roca gaTen- tarieli da vefxvi, 50X100 sm, tilo,
da, gaagrZeles baasi da dadebuli ficic gaixsenes. tarielma av- zeTi, mxatvris ojaxis koleqcia
Tandils uTxra: _ Sen rac CemTvis gaakeTe, vidre cocxali viqnebi,
ar damaviwydeba, vaJkacurad Seasrule dadebuli fici da CemTan
dabrundi. axla, Sen Seni Seyvarebuli gelodeba da me mainc mets
veRarafers miSveli, amitom wadi, dabrundi SenianebTan. me Tu ga-
dasarCeni var, gadavrCebi, Tu ara da maRali RmerTi, rac unda, imas
dammarTebso.
92 mogiTxrobT vefxistyaosans
93
tarielma yuradRebiT mousmina avTandils da upasuxa: _ me mainc
ver vagvareb am Cems problemas da mniSvneloba ara aqvs, davicdi Tu
ar davicdi am erT weliwads. magram, radgan ase meubnebi, zustad
ise moviqcevi, rogorc marigeb. ise, CvenSi darCes da, Zalian mewyi-
neba, Sen rom rame dagemarTos da ver dabrundeo.
94 mogiTxrobT vefxistyaosans
av Tan di lis meo re Tav ga da sa va li 95
avTandilis mogzauroba
va,sofelo,rasSiganxar,rasgvabrunveb,raznegWirsa!
yovliSenimondobiliniadagmcaCemebrtirsa!
sadwaiyvansadaursa,sadaRufxvrisadiTZirsa!
magraRmerTiargaswiravskacsa,Senganganawirsa.
96 mogiTxrobT vefxistyaosans
nagulisxmevi. marss evedreba, rom Tavisi laxvariT daseros da, rogorc TviTon
marsia wiTeli, ise gaawiTlos sisxliT. omis RmerTs gana sxva ra SeuZlia? mSve-
nier veneras epatiJeba da gagebas sTxovs, radganac venera-aspirozi silamazisa
da siyvarulis simboloa. merkuri, anu otaridi qurdTa da vaWarTa RmerTia da
amave dros, mas RvTiur kurieradac iyeneben. avTandili mas sTxovs, rom weri-
li wauRos, albaT, satrfosTan, albaT sasiyvarulo, gaJRenTili grZnobiTa da
cremliT. mTvare, mTvare... SeyvarebulTa mesaidumle. umzeod mTvarec ileva,
rogorc Seyvarebulis unaxavi Seyvarebuli. roca mas mze srulad asxivebs, isic
ibadreba. rodesac dedamiwa Crdilavs, isic ileva. avTandili mTvares evedreba,
uambos TinaTins, Tu rogor itanjeba uimisod misi gulisswori. rogorc iqna,
gaagona avTandilma planetebs Tavisi gasaWiri.
– auh, swored Tqvens mefes veZeb, masTan maqvs saqme da mimaswavleT, sad Sevxvdeo, _
gaixara avTandilma. _ am gzas gahyevi da aucileblad Sexvdebio, _ miuTiTes menaveeb-
ma da isic ar daumales, _ rom ar mogvwonebodi, SeiZleba, arc gveswavlebina gzao.
avTandilma madloba gadauxada menaveebs daxmarebisaTvis da mgzavroba gaagrZela.
gzadagza sxva xalxic xvdeboda da yvela siamovnebiT exmareboda orientirebaSi.
mulRazanzarSi roca Cavida, pirveli, rac TvalSi moxvda, samxedro SenaerTebi iyo.
etyoboda, sanadirod axldnen viRac maRal Tanamdebobis pirs da tyisaTvis Semoer-
tyaT alya; nadirs ufrTxobdnen monadireebs. avTandili marekebs gamoelaparaka.
uTxres, _ fridon mefea gamosuli sanadirod da mas vaxlavarTo. am saubarSi, erTi
orbi wamofrinda Sambidan. avTandilma ar daayovna, ostaturad SemarTa mSvildi,
gaisrola isari da frinveli Camoagdo. Seiyara xalxi, _ es ra magari moisari yofi-
la, netav vin ariso? airia marekebis alya. iqve axloSi myof fridons gahkvirvebo-
da, _ sad daifantnen marekebio da ambis gasagebad msaxuri gamoegzavna. am msaxurma
avTandili rom dainaxa, ise moewona, rom cota Secba, magram spaspetma daaswro da
fridons misi piriT SeuTvala, _ Sens mefes gadaeci, tarielis Zmadnafici var da mis
sanaxavad Camovedio.
98 mogiTxrobT vefxistyaosans
jalaboba moixmo, sufra gaaSlevina, stumari gverdiT moisva. Seiqmna didebuli
qeifi da dros tareba.
wadi,RmerTigiwinamZRvrebs,Senimteridaemxobis,...
avTandili karga xania aravis Serkineboda da, vaWarTa situacias rom gaecno,
cota gauxarda kidec. usamas dapirda, _ me SegeSvelebiT xmliTo. meqaravneebs
gauxardaT da maSinve gamarTes xomaldi zRvaSi Sesacurad. avTandili badragad
gahyva. Tavidan mSvidad icures, magram sul male, _ xmeleTi jer kidev mosCanda,
_ mekobreebis navma amoyo Tavi. kiCoze gemis bortis Sesangrevi saxnisiani Zeli
emagraT da grZeltariani Savi droSa aefrialebinaT. mravlad iyvnen. sabrZolo
yiJiniT Seuties meqaravneTa xomalds. vaWrebi SiSiT akankaldnen da avTandils
Semoexvivnen. spaspetma daamSvida, _ amaT seirs axlave gayurebinebT, sisxls dava-
den, yvelas davxocav, nu geSiniaTo. Tqven ki ar iciT, magram yvelaferi gangebisaa
da ara mgonia, aq gamwiroso. vaWrebi mSiSrebi xarT, brZola ar SegiZliaT. ami-
tom, kaiutebSi CaiketeT da gareT Tavi ar gamoyoT, emand isari ar mogxvdeTo.
TviTon, fridonis naCuqari abjari aisxa, xelSi rkinis keti daiWira da gembanze ga-
vida mekobreTa dasaxvedrad. mekobreebi didi yivil-SeZaxiliT wamovidnen taranze;
undodaT ZeliT SeeglijaT xomaldi. avTandilma am Zels Tavisi rkinis keti dah-
kra, Zeli gadatyda. es roca mekobreebma dainaxes, SeSindnen da gaqceva daapires.
avTandili navSi gadauxta da dascxo mekobreebs rkinis keti. zogs Tavi gadaugli-
ja, zogs Zvlebi daumsxvria, zogi erTmaneTs Semortyocna, zogi zRvaSi gadaayuda;
erTic ar gauSvia cocxali. ramdenime mekobre gvamebs Soris cdilobda damalvas,
magram avTandilma arc isini daindo. bolos, erTi-ori sikvdils gadarCenili me-
kobre Seevedra, nu dagvxocavo. maT mimarT gulmowyaleba gamoiCina.
marTladityvismociquli:`SiSiSeiqmssiyvarulsa“.
kaco,Zalsanuiqadi,nucamohkvexviTamTvrali!
arasgargebsZliereba,TuarSegwevsRmrTisaZali!
didTaxeTamoerevis,mciredaswvavsnaberwkali,
RmerTigfaravs,sworadgahkveTs,SeSavishkra,Tundaxrmali.
qalaqi gulanSaro zRvis piras aris ganfenili, mSvid yureSi. igi cnobi-
lia Tavisi mSvenieri baRebiT, romelTa ukeTess kaci verafers inatrebs. aq
uamravi iseTi yvavili xarobs, romelTa msgavssac sxvagan Znelad Tu ipovis
vinme. farTo, sufTa gamzirebi, quCebi da quCabandebi sanapirodan bor-
cvebs miuyvebian. Tumca, dRes es qalaqi iseTi mSvenieri aRar aris, rogorc
rusTavelis dros iyo. didi dro gavida da bevri ram Seicvala. swored gu-
lanSaros navsadgurSi Camoxda `vaWari” avTandili Tavisi meqaravneebiT.
iqve, nav sadguris siax love Si, baRis pi ras gadmot virTes sa qoneli. avTandilma
me baRe moixelTa da am qa la qis ambe bi ga mohkiTxa. maSin deli gulanSaro raRac
sa Sualo iyo las-ve gas sa da roterdams So ris; erTi mxriv ficxe li vaWroba da
gacvla-gamoc vla mimdi na reob da, sa qonliT datvir Tuli xomalde bi gadi-Se mo-
dioda, meo re mxriv ki bevri sa mori ne, du qani, saros kipo, restorani da sxva
ga sarTo bi dawesebu leba moq medeb da qalaq Si. iyo misvla-mosvla, aReb-mice ma,
sma-Wa ma, Tama Si da dros tareba. mefed meliq sur xavi hyavdaT. brZe ni da mxco-
va ni xelmwife. av Tandil ma valu tis kursi da sakredi to procen ti gaarkvia. aR-
moCnda, rom gac vla-ga mocvli sa da kre di tirebis pi ro bebi sak maod kargi iyo.
radganac mebaRe vaWar use nis baRs pat ro nobda da av Tandi li swored am baR Tan
avTan dili daTan xmda da me baRe fat manTan gaagzav na, _ mec axlave
veax lebio. fat manma, axa li vaWre bis Ca mos vla Seityo, Zalian gai-
xa ra da gulis fancqaliT elo da av Tandils. gankarguleba gasca,
axali vaWre bisaTvis sad gomi moem za debi naT da msaxu re bi gaageba
momsvlels. TviTonac karTan dax vda, miesal ma da Seipati Ja stuma-
ri. amasoba Si qalaqSic dair xa axali vaW re bis Camos vlis xma. Tan-
daTan ikribe bod nen myid vele bi. avTandi lic yvelas ainte re sebda,
radganac me baRe mi siT aRta cebuli iyo.
rusTaveli ambobs:
masmkurnalmanragvarhkurnos,TuaruTxras,racasWirdes!
SengtrfialobenmWvretelni,SenTvissabralodbndebian,
vardixar,mikvirs,bulbulniradarSenzedakrfebian!
SeniSvenebayvavilTaaWnobs,CemnicaWnebian,
fatmani, 30X33 sm, tilo, zeTi, kerZo
sruladdamwvarvar,TumzisaSuqniarmomeswrebian. koleqcia, parizi
mere fatmani werda, guli gamiskdeba, Sen rom paemanze uari miT-
xrao. pasuxs velodebi da nu momklavo.
kvlaityvis, "vervinversaiqms,TuetliarmosTmindebis;
fatmanis gardasaxvani, 29X16 sm, muyao,
miTracaminda,aramaqvs,racamaqvs,armomindebis; guaSi, oqro, kerZo koleqcia, parizi
mok led, Tavi si qce va gan gebas gadaabrala da ga daw yvita dahyolo-
da fatmanis vne bas. pasu xad mis we ra, _ Sen rom ar dageswro, me va pi-
reb di Sen Tvis analogiuri we rilis mowe ras, mec Seni siy varulis
cecxli mwvavs da Sen Tan Sexvedras veltvio. amis Set yobiT, fat-
manma uaRre sad gaixa ra da maSin ve upasu xa, amaRam dage lode bio.
na pirs rom moad ga, na vi dan ori, Sa veb Si Cac mu li zan gi gad mox ta.
mi da mo daz ve res da, rad gan ve ra vin Se niS nes, na vi na pir ze, Cve-
ni ba Ris ki des Tan amoaT ries. me co ta gak vir ve bu li dav rCi ma Ti
qce viT da mal viT vak vir de bo di sar kme li dan. da vi na xe, rom nav ze
da de bul did ki do bans moh xa des sar qve li da iqe dan axal gaz rda
qa li gad moiy va nes. qals Sa vi Tav sa fa ri Se moex via da mwva ne tan-
sac me li emo sa.
mSvenieri tan-fexi hqonda, sa xes rom mov ka ri Tva li, mis ma si la-
ma zem ga mao ca; mSve nie ri ram iyo, sa Ra mos bin dSi TiT qos ana Teb-
ubralo qali ar Canda; iseTi yabaCa ecva da iseTi ride hqonda mo-
xuruli, rom etyoboda, didgvarovani warmoSobisa iyo. erTic da
meorec mtkiced naqsovi, magram abreSumiviT rbili iyo.
kargirammWirdes,gikvirdes,avirasakvirvelia!-o.
vecadoras,nuTuRmerTmanmomariosCemsamtersa!
sikvdilamdisvismouklavsTavikacsamecniersa?
ramisWirdes,maSinundangonebanigoniersa!
naxe,Tuoqrorasaiqms,kverTxieSmakTaZirisa!
va,oqromisTamoyvasTaarodesmiscemslxenasa,
dRedsikvdilamdissixarbeSeaqmnevskbilTaRrWenasa:
Sesdisdagasdis,aklia,emdurvisetlTarbenasa,
kvlaaqasulsadaubams,dauSlisaRmafrenasa.
moyvaremteriyovlisamtrisaganufromteria;-o.
fatmani Seyovnda. mere isev gaagrZela Txroba. es rom movismine, mivxvdi, visze
iyo saubari. ucxo kaci movixme da kvlav movayole mSvenier qalTan Sexvedris am-
bavi. cota davmSviddi. ori msaxuri myavs, romelTac jadosnoba SeuZliaT. ise
midi-modian, rom veravin amCnevs. es ori gavgzavne ambis gasagebad qajeTSi. sami
dRis mere dabrundnen da momaxsenes, _ qali miuval cixeSia datyvevebuli da uf-
liswulis, rosanis sacoled amzadebeno. dularduxti jer kidev glovobda da
qorwilisaTvis ar ecala. Tanac laSqroba wamoewyo da im dros qalaqSi ar iyo.
es qalaqi ki ise yofila gamagrebuli, rom masSi, unebarTvod veravin SeaRwevda.
simagre maRal kldezea agebuli da mxolod viwro gvirabiT Tu aaRwevdi iq kaci.
am gvirabs ki Turme aseulebi icaven.
av Tan dil ma, am am be bis ga ge biT Za lian gai xa ra. aR ta ce bas ver ma lav da. me re
fat mans hkiT xa, _ ki mag ram, qa ji uxor co ar se baa da ese ni ro gor arian xor-
ciel nio? fat man ma saq mis cod niT upa su xa: _ qa ji hqviaT, To rem ise, ada mia ne bi
arian, ro mel Tac ja doq ro ba da grZneu li saq me aqvT Ses wav li li. er Ti ram
aqvT saer To, rom sxvas av non, zia ni mia ye non. uam rav sak vir ve le bas sCa dian;
qars amoag de ben, zRvas aS ro ben, dRes ab ne le ben da uCin rad moZ rao ben. imi to-
mac eZa xian qa jeb so. avTandils kidev ufro gaexarda da RmerTs madloba gadau-
xada. ai ase:
guliTaRmerTsaadidebsavTandilcremlTamdeneli;
Tqva:"RmerTo,gmadlob,romelixarWirTamomalxeneli;
yofili,myofi,uTqmeli,yurTaganmousmeneli,
wyalobaTqveniiCqiTadarsCvenigar-momfeneli!“
fatmanmaszedaixarebs,marTviTaiadonia.
TuyvavivardsaiSovnis,Tavibulbulihgonia.
diliT fatmanma uamravi ram aCuqa Tavis imRamindel sayvarels. avTandilma vaW-
ris samosi gaiZro da saraindo Caicva. mere erTad isauzmes. fatmani gakvirve-
buli da aRtacebuli iyo imiT, Tu rogor mouxda axali samoseli avTandils.
bolos avTandili TavisTan wavida da daiZina.
bolos daxmareba sTxova: _ modi, egeb, is grZneuli monebi kvlav gavgzavnoT qa-
jeTis cixeSi da nestan-darejans Cveni ambavi SevatyobinoT, iman ki Tavisi ambebi
gvacnoboso. fatmans ar uyoymania; am did da seriozul saqmeSi monawileoba mis-
Tvisac saintereso iyo. msaxurs dauZaxa da davaleba misca.
marTalia, Sen CemTvis ar Segityobinebia, sad xar da ras akeTeb, magram sxva gze-
biT aRmogaCine. axla, Seni Seyvarebulis, tarielis Zmadnaficia CemTan Camosuli
da Seni ambavi ainteresebs dawvrilebiTo. Cems gamogzavnil msaxurs Seni werili
gamoatane da barem isic gagvagebine, qajeTis cixes ramdeni meomari icavs, rogor
aris gamagrebuli, meTaurni vin ariano. mokled, samxedro-sadazvervo informa-
cias Txovda. bolos isic miswera, Seni SeyvarebulisaTvis raime niSani gamomig-
zavneo, Tan amSvidebda, Seni ubedoba male damTavrdebao.
jer ver daijera, rac werilSi ewera; Zalian moulodneli iyo yvelaferi. erTi-
ori wautira da fatmanis msaxurs Txova moeyola dawvrilebiT, vin iyo es tarie-
lis Zmadnafici. imanac mouTxro, Tu vin iyo avTandili, ra mizniT iyo Camosuli
gulanSaroSi da TviTon risTvis gamogzavnes nestan-darejanTan. isic dasZina, _
amas winaTac viyavi aq, magram maSin Sen ver SemamCnieo.
axla ki daijera qalma, rom yvelaferi simarTles hgavda. mixvda, rom fatmani
mis Tavgadasavals veravisgan Seityobda, Tu ara kacisagan, romelic marTla ta-
es cixe isea gamagrebuli da mas imdeni meomari icavs, rom misi aReba warmoudgenlad
meCveneba. tarielis Zmadnafics gadaeci, arc ecadon Setevas, daiRupebiano. me ukve
erTi sikvdili gavaTave da axla Cemi Seyvarebuli rom mkvdari vnaxo, namdvilad mo-
viklav Tavso. marTalia, me SenTvis araferi miambia, magram, axla, etyoba, Seityve
Cemi da tarielis siyvarulis ambavi, amitom, gTxov SeuTvalo, rom saomrad wamos-
vla ar gabedos da Tavi ar gaswiros, mec nu gamaubedurebs, Cemi meyofao. niSnad
misive naCuqari Tavsafaris naWers gigzavni, gadaeci, gamixsenos xolmeo.
heCemo,eseustariarsCemganmonaRvawebi,
tanikalmadmaqvs,kalami_naRvelsaamonawebi,
meguliSeniqaRaldadgulsaveCemsavawebi,
gulo,Sav-gulo,dabmulxar,nuaexsnebi,awebi!
nestan-darejani agrZelebs.
rac Tqvens mier am cixis aRebas Seexeba, unda gacnobo, rom eseni ub-
ralo meomrebi kia ara, grZneuli qajebi arian. Sen rom adre laS-
qrebs Zlevdi, ise amaT ver moerevi. ajobebs, arc SeeWido, mogkla-
ven da mec gavubedurdebi; Tavi meqneba mosaklavi da albaT, kldeze
gadaviCexebi an danas Cavirtyam gulSi.
RmerTsaSemvedre,nuTukvladamxsnassoflisaSromasa,
cecxlsa,wyalsadamiwasa,haerTaTanaZromasa;
momcnesfrTebidaaRvfrinde,mivhxvdemasCemsandomasa,
dRiTadaRamiTvxedvidemzisaelvaTakrTomasa.
dularduxti, 22X18 sm, muyao, guaSi,
oqro, kerZo koleqcia, parizi
ride roca moixsna kuTxis mosaWrelad, Tma gamouCnda da monam, romelic am sce-
nas eswreboda, gakvirvebisagan piri daafCina, _ iseTi mSvenieri iyo es qali. ta-
riels misi mnaxveli nebismieri kaci gaugebs.
Zvirfaso fridon,
dido mefev, lomo, gulado mebrZolo da kargo kaco. werils gwers Seni um-
crosi Zma avTandili da giTvlis guliTad salams Soreuli gulanSarodan. bevri
Wiri da usiamovneba gamoviare, magram, bolos da bolos, movZebne Cveni saerTo
Zmobilis, tarielis, mSvenieri Seyvarebuli.
avTandilis xma rom moesma, tarielma xmali moisrola da isic yiJiniT gaiqca
megobris Sesaxvedrad. Zmurad gadaexvivnen da moikiTxes erTmaneTi. gaixares Sex-
vedriT. tarielma isev tirili morTo. erTi is, rom avTandilis dabruneba gau-
xarda da meore ki, isev Tavisma sevdam daria xeli. avTandili, tarielis Semxedva-
re, eSmakurad icinoda; icoda, rom momzadebuli siurprizi am mdgomareobidan
gamoiyvanda tariels.
wyaros saZebrad gaiqca, egeb wyali vapkuro da ase movasulieroo. wyali versad
ipova, magram axalmokluli lomis sisxli Seagrova jamSi da is asxura gulwa-
suls. tarielma Tavi wamoswia. jer kidev Tavbru exveoda da axalamosul mTvare-
sac ki lurjad xedavda. mere daiwyo azrze mosvla.
zamTarivardTagaaxmobs,furcelniSTamoscvivian,
zafxulismzisasiaxledaswvavs,gvalvasaCivian,
magramaszedabulbulniturfasaxmasayivian,-
sicxeswvavs,yinvadaazrobs,wylulniorjervestkivian.
agrevegulikacisamosagvarebladZnelia,
WirsadalxinsaorsavezedamarTviTaxelia,
miwyivwyluldebis,sawuTromisiarodesmrTelia.
igimiendossofelsa,vincaTavisamteria!
avTandiluTxra:"nugeSis,egeambavimrTelia;
lxinimogveca,mogvSordayoveliWiriZnelia,
mzemogveaxla,ukuniCvenTvisaRarabnelia,
borotsasZliakeTilman,arsebamisigrZelia!“
samwuxaroa, rom arc mxatvari iyo im wuTas maT gverdiT da jer arc fo-
tografireba gamoegona kacobriobas, rom es ori gmiri am istoriul Rame-
Si samudamod aRebeWda.
qor wi le bi 145
rusTaveli dawvrilebiT CamoTvlis am saCuqrebs. marTalia, es sia homero-
sis gemTa CamonaTvalTan ver miva, magram, informaciisaTvis, mainc moviyvan,
Tu mTavari gmirebidan vis ra ZRveni ergo.
tariels:
gvirgvini,verdanadebifasisa,
iagundisamrTelisa,yviTlisa,metadxasisa,
kvlaerTitaxtioqrosa,wiTlisamarTxalasisa...
nestan-darejans:
yabaCa...SemkuliTvaliTa,
iagundiTawiTliTa,badaxSiTadalaliTa...
avTandils da fridons:
usazomoddidiZRveni,
Zvirfasisaunagiri,ukeTesiTviTocxeni,
TiTokabaTvaliani,ucxoferTaSuqTamfeni...
rasakvirvelia, dasaCuqrebulebma kmayofilebiT miiRes ZRveni da mefes madloba
moaxsenes. tarielma qajeTidan wamoRebuli mTeli naalafevi fatmans gadasca.
samive gmiri SviliviT moefera mefes da bolos, _ erTi xomaldi mogveci saxlSi
dasabruneblado, _ esRa sTxoves.
fridoni xom aseT stumrebs ubralod ar gauSvebda; imave dRes gadauxada qor-
wili nestan-darejansa da tariels. didi, TeTri da Zowisferi, wiTel-yviTeli
Zvirfasi qvebiT morTuli uZvirfasesi taxti daudga SeuRlebulebs. aq daabrZa-
na, maT win uzarmazari sufra gaaSlevina da TviTon saCuqrebis asarCevad daeTxo-
va. maspinZeli maleve dabrunda ukan. tarielsa da mis cols batis kvercxisxela
cxra margaliti, bevri sxva Zvirfasi qva Tu samkauli aCuqa. avTandilsac erTi
sini moarTva, margalitebiT savse.
avTandilma rom tarielis danabarebi moismina, gaecina, _ rad minda Tqveni dax-
mareba, mec qajebis cixidan ki ara myavs qali gamosaxsneli; Tavisive sasaxleSi me-
fobs janmrTeli da movlilio. fridons uTxra, _ tariels gadaeci, mas Cemi ara-
viTari vali ar darCenia da piriqiT, masTan yofna da mis gverdiT dgoma, CemTvis
saamayoa. amitomac, Tu Cemi survili ainteresebs, vetyodi, rom me misi gamefeba
gamixardeboda indoeTSi. mxolod amis mere davbrundebi arabeTSio.
qor wi le bi 147
tarielma avTandilis azri rom moismina, qva aagdo da Tavi SeuSvira: _ ar damiw-
yoT axla gadarwmuneba, indoeTSi wadio. jer aucileblad arabeTSi unda Cavide,
iqaur mefes veaxlo da bodiSi movuxado im msaxurTa daxocvisTvis, mdinaris pi-
ras rom Semomakvdnen. garda amisa, arabeTis mefes qali unda vTxovo avTandili-
saTvis, me xom ver metyvis uarso.
aq ukve tarielma gamoido Tavi da megobrebs SesTavaza, _ barem radgan aqeT Semo-
viareT, axla asmaTma gvimaspinZlos, naxeT, sad vcxovrobdi, ras vWamdi da vsvamdi
wlebis ganmavlobaSio. avidnen rus Tavze gamoqvabulSi. aqac gaiSala sufra. ir-
mis xorci miirTves, imxiarules, ilaRes. mere tarielma dabeWdili karebi axsna
da devebis ganZi gamoazidvina, romelic man da avTandilma gadainaxes. tariel-
qor wi le bi 149
moikiTxes erTmaneTi da gadaexvivnen. rostevani aRtacebuli dar-
Ca tarielis tanadoba-SesaxedaobiT. Seaqo, moefera. aseve Tbilad
Seegeba fridonsac, Tumca, vis naxvasac yvelaze metad natrobda,
mas ver mohkra Tvali. undoda ekiTxa, avTandili sad ariso, magram
tarielma daaswro: _ vici, avTandilis naxva ginda, mefeo, magram
erTi sakiTxi maqvs jer SenTan gasarkvevi da Tu mokle xniT aqve Ca-
movjdebiT, yvelafers agixsnio.
aw,Svilo,RmerTmanTqvenmogcesaTasweldReTagrZeloba,
sve-svianoba,didoba,kvlaWirTagarduxdeloba,
camcanuSegcvlis,mogxvdebisTviTmisebrSeucvleloba,
TqvenisxeliTameRirsosmiwaTaSemomyreloba!
mSvenieri sadRegrZeloa!
qor wi le bi 153
154 mogiTxrobT vefxistyaosans
Tis mefes ekadreboda, xolo nefe-dedofali iqve, odnav moSore-
biT daabrZanes saqorwino taxtze. fridonic Soriaxlos dausves
megobrebs. tariels, nestan-darejansa da fridons uamravi saCuqa-
ri Sexvda. rostevans araferi dananebia stumrebisaTvis: yvelas gu-
liT asaCuqrebda da aRar icoda, rogor esiamovnebina siZisa da misi
ZmadnaficebisaTvis.
qor wi le bi 155
vaWarTa uxucesma aseTi ambavi uambo tariels: vaWrebi varT egviptidan da savaW-
rod indoeTSi CamovediT. indoTa mefe farsadans qaliSvili hyavda erTi da malu-
lad amirbari Sehyvareboda. am amirbarma sasiZo moukla farsadans, xolo qali,
romelsac mefis da zrdida, am mamidam gadahkarga da TviTonac Tavi moiklao. am
ambis gagebaze amirbaric dakarguli qalis saZebnelad wavida da isic ugzo-uk-
vlod gadaikargao. farsadan mefe ki amaTze naRvelma gadaiyola. ase mouTxro
tariels indoeTis ambebi vaWarTuxucesma.
qor wi le bi 157
fes gadaeciT, tarieli modis didZali jariT da damxvdeso. uTxariT, ar undoda
muxTlad mogparvoda da momzadebis saSualebas gaZlevs, Se pirbozo Tqo. danar-
Ceni, aq rac naxeT, isic mouyeviTo, _ daabara. bolos uTxra, _ icodeT:
SiSivergixsnissikvdilsa,cudniRadaRrejania!
Cven, rus Ta ve lis am fra zas od nav gan sxva ve bul kon teq stSi vi ye nebT.
vgu lis xmobT, rom Si Si ver dag vix snis mo sa lod ne li sik vdi li sa gan da ar
un da Seg ve Sin des imi sa, rac RmerTs Cven Tvis dau we se bia. sik vdi li gar-
dau va lia da Seg ve Sin de ba Cven mi si Tu ara, es ara fers cvlis. ami to mac
ar ekad re ba ada mians „daR re ja ni“ _ Si Si da ner viu lo ba sik vdi lis wi na-
Se. bo los da bo los, er Txel vcxov robT da ar Rirs am cxov re ba Si sik-
vdi li sa gve Si no des.
tarielma ukan gauSva guSagebi ramazTan. amaT ise mousves, rom sul erTmaneTs
aswrebdnen daRmarTze. moaxsenes ramazs tarielis gamocxadeba, misi jaris siZ-
liere da, rasakvirvelia, danabarebic, _ sityvasityviT.
qor wi le bi 159
nestan-darejani, 30X33 sm, tilo, zeTi,
baia wiqoriZis koleqcia, Tbilisi
miuxedavad imisa, rom tarieli da misi mxedrebi galavans miadgnen, qalaqis mcxov-
rebni kars mainc ar aRebdnen. es imitom, rom tarielis mosvlas, miT umetes, aseT
triumfalurs, _ aravin eloda, qalaqelebi fiqrobdnen, _ es induri da arabuli
droSebi xrikia da ramaz mefe maxes gvigebso. magram rodesac tarieli galavans
zed miadga da SeuZaxa, _ me movel, Tqveni mefe, Tan nestan-darejani momyavs da
kari gamiReTo, _ ai, maSin dafacurdnen. icnes tarieli, daxsnes galavnis karebi,
sixarulis samadlobeli aRuvlines RmerTs.
qor wi le bi 161
162 mogiTxrobT vefxistyaosans
qorwili indoeTSi RamiT, 60X80 sm, Savi
qaRaldi, guaSi, mxatvris ojaxis koleqcia qor wi le bi 163
lisRvra da isic gulianad tiroda. bolos, isev dedofalma SeuZaxa, _ xalxo raRas
tiriT, imxiaruleT, aseTi bednieri dRe gagviTendao. kidev erTxel gadaexvia tariels
da Tavis qaliSvils. nestan-darejanma dedas SesCivla, _ eh, me ra mSobeli davkarge, Sen
ra meuRle da qveyanam ki ra mefeo!
rostevanTan, xom amas winaT zRapruli lxini gadaixades, magram aqaurma, imasac
ki gadaaWarba; qeifsa da dros tarebas monatrebuli indoelni axal mefe-dedo-
fals sakadrisad daxvdnen. jer mefed kurTxevis ceremoniali moawyves. mere iqve,
samefo taxtis Soriaxlos avTandilsa da fridons daudges savarZlebi. mere ki
Seiqmna sma,puroba,gaxareba...
mere tarieli stumrebis dasaCuqrebas Seudga. imiT daiwyo, rom TiTo 500-iani
mersedesi. . . bodiSi, TvalmargalitiT srulad dasapalnebuli jori aCuqa av-
Tandilsa da fridons. es ar akmara da sxva ZRvenic bevri misca Tavis Zmadnafi-
cebs. mere ramaz mefes gamouZaxa, isic daasaCuqra da xarkis gadaxda mosTxova.
xataeli Zalian kmayofili iyo, rom ase, SedarebiT martivad, gadaurCa indoTa
mefes da welSi moxrili, ukusvliT gaecala taxts.
amis Semdeg tarielma asmaTi ixmo: _ Sen rac CemTvisa da Cemi colisaTvis gaqvs Ca-
denili, ar vici, imas riT gadagixdi da amitom, modi amas gTavazob: romel kacsac
gmirobis dReni male Secvala mefurma yoveldRiurobam; samive vaJkaci taxtze ij-
da da brZnulad uZRveboda Tavis qveyanas. megobrobdnen, hqondaT stumroba, mi-
mosvla da miwer-mowera. samive Rrma moxucebulobamde mefobda. gonivruli gare
da Sida strategiiT sakuTari saxelmwifoebi gaaZlieres, teritoriebi Seimates,
xolo swori ekonomikuri politikiT mosaxleobis cxovrebis done aamaRles.
SoTa rusTaveli, romelic Tavis bolosityvaSi ambobs, rom man mxolod ga-
leqsa ukve arsebuli istoria, cotas eSmakobs. yvela darwmunebulia, rom
es ambavi TviT SoTa rusTavelis SeTxzuli da galeqsilia.
qor wi le bi 165
mxatvris bolosityva
169
gv.36 gv.44 gv.51
171
gv.66 gv.70 gv.88
173
gv.116 gv.125 gv.133
175
indoeli qalebi,
17X20 sm,
muyao, guaSi,
kerZo koleqcia, parizi;
gv.154
nestan-darejani da tarieli,
40X50 sm,
muyao, guaSi,
kerZo koleqcia, berlini;
gv.157
qorwili,
16X20 sm,
muyao, guaSi, oqro,
kerZo koleqcia, parizi;
gv.159
nestan-darejani,
30X33 sm,
tilo, zeTi,
baia wiqoriZis koleqcia, Tbilisi;
gv.160
gv.162