SMKN 1 BAGOR
SEMESTER GANJIL
TAHUN 2022
Disusun Oleh:
TIM BAHASA DAERAH
BELLA BELLINDA, S.Pd.
KELAS XI
2022
KATA PENGANTAR
Alhamdulillah, segala puji bagi Allah, Tuhan semesta alam atas berkat dan karunia
yang diberikan modul pembelajaran bahasa daerah kelas XI dapat diselesaikan. Modul ini
memuat pembelajaran bahasa daerah kelas XI untuk satu tahun ajaran. Modul ini tidak akan
selesai dengan baik tanpa dukungan dan bantuan dari pihak-pihak yang terkait yang tidak
dapat saya sebutkan satu persatu. Akhir kata, semoga modul ini berguna bagi siapa pun yang
berkenan meluangkan waktu dan membuka pikiran untuk membacanya. Saya menghargai
segala masukan terhadap modul ini.
Satuan Pendidikan SMK : SMKN 1 BAGOR
Guru Mata pelajaran : Bahasa Daerah
Jenjang : SMK
Kelas : XI
Materi Ruang Lingkup : Geguritan
Alokasi Waktu : 12 JP
E. MODEL PEMBELAJARAN
(dilaksanakan secara blended learning)
B. PEMAHAMAN BERMAKNA
Penerapan materi ini mampu menerapkan tentang mengapresiasi sebuah karangan teks
berbentuk geguritan
C. PERTANYAAN PEMANTIK
- Mengapa kita harus belajar geguritan?
- Apa pentingnya penerapan geguritan dalam kehidupan?
Kegiatan Pembelajaran
Pendahuluan
- Peserta didik berdoa.
- Peserta didik diberi kesempatan melakukan refleksi awal terkait pemahaman awal
materi yang akan dibahas, hal yang perlu dipersiapkanuntuk belajar dan hal yang
harus dikembangkan.
- Guru menyediakan daftar istilah penting dan pengertiannya pada bahan ajar untuk
membantu peserta didik yang belum
memiliki pengetahuan cukup terkait materi yang akan dibahas.
- Peserta didik membaca tujuan pembelajaran/ petunjuk hand out/petunjuk kegiatan.
Kegiatan Inti
- mengamati
- menanya
- mengumpulkan informasi
- mengomunikasikan
Penutup
- Melakukan refleksi pembelajaran.
- Menyimpulkan pembelajaran.
- Memberikan motivasi.
- Menyampaikan rencana pembelajaran pada pertemuan
selanjutnya.
- Berdoa
D. ASESMEN
-Asesmen diagnostik non kognitif dan kognitif sebelum pembelajaran
- Asesmen Formatif tidak tertulis berupa laporan hasil kajian, observasi, jurnal anekdot serta
performa saat pembelajaran
- Asesmen sumatif tertulis pada akhir pembelajaran berupa soal pilihan ganda
Bagi Guru:
- Hal apa saja yang belum terlaksana dengan maksimal dalam
pembelajaran? faktor apakah yang menyebabkannya?
- Bagaimana upaya tindak lanjut untuk memaksimalkan pelaksanaan
pembelajaran tersebut
MATERI AJAR
GEGURITAN
PIWUCAL
Geguritan utawi guritan aslinipun saking tembung lingga gurit, tegesipun :
1. Tulisan ingkang awujud tatahan
2. Kidung utawi tembang
Nggurit tegesipun :
1. Ngarang tembang utawi kidung, utawi rerepan
2. Nglakokaken tembang utawi kidung
JINISIPUN GEGURITAN
Geguritan jinisipun wonten kalih :
1. Geguritan gagrak lawas
Geguritan menika ngginakaken basa jawa kina lan kapérang wonten ing pupuh–pupuh
tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Geguritan menika ugi kalebet
golonganipun tembang utawi lelagon kang ngangge Purwakanti guru-swara.
Tuladha:
Sun gegurit,
Wateke wong kampung jati
Bekti marang yayah wibi
Setya marang sakeh janji
Jinising Geguritan
Geguritan miturut kegunaane ono 3 macem , jenis jenise inggih punika :
1. Jenis Geguritan Ingkang gambarake kondisi utawa peristiwa (deskriptif)
2. Jenis Geguritan Ingkang nyeritakake kondisi utawa pengalaman (naratif)
3. Jenis Geguritan Ingkang pasemon utawa duweni isi kritikan utawa sindiran
Wangsulana pitakonan ing ngisor iki kanthi cara milih salah siji wangsulan kang
kokanggep bener!
1. Miturut wektu panulise, geguritan kaperang dadi apa wae?
a. Gagrag surakarta lan gagrag anyar
b. Gagrag anyar lan gagrag moderen
c. Gagrag lawas lan gagrag anyar
d. Gagrag lawas lan gagrag surabaya
2. Ing ngisor iki kang kalebu titikane geguritan gagrag lawas yaiku...
a. Asipat mardika
b. Ora kaiket paugeran
c. Guru lagune bebas
d. Nggunakake purwakanthi guru swara
3. Geguritan kang panulise mardika utawa ora kaiket paugeran diarani geguritan...
a. Gagrag surakarta
b. Gagrag lawas
c. Gagrag anyar
d. Gagrag lawas lan anyar
5. Geguritan kang tansah nggunakake purwakanthi guru swara ing wanda pungkasane gatra
diarani geguritan...
a. Geguritan prismatis
b. Geguritan gagrag lawas
c. Geguritan profan
d. Geguritan gagrag anyar
6. Ora kaiket paugeran, ora kudu nganggo sun gegutrit, asipat mardika. Kabeh mau mujudake
titikane...
a. Geguritan
b. Artikel
c. Geguritan anyar
d. Geguritan prismatis
7. Tansah nggunakake basa saben dina, lan gampang dingerteni amerga maknane sinurat.
Kabeh mau mujudake titikane geguritan..
a. Geguritan profan
b. Geguritan katresnan
c. Geguritan prismatis
d. Geguritan prafon
8. Prelu pemahaman kang luwih jero, nganggo tembung-tembung kang angel dingerteni
mujudake titikane geguritan....
a. Profan
b. Gagrag anyar
c. Prismatis
d. Gagrag lawas
9. Basa rinengga kang kerep digunakake sajrone geguritan prismatis nduweni teges...
a. Basa kang dipaesi supaya dadi endah
b. Basa kang ndakik
c. Basa kang alus
d. Basa kang diganti tegese
10. Geguritan gagarag anyar ana kang awujud pada lan ora awujud pada.
Tegese “Pada” padha karo...
a. Larik
b. Bait
c. Gatra
d. Wanda
19. Tembung “Biyung” ing geguritan iku duwe teges pada karo tembung....
a. Embah
b. Bapak
c. Ibu
d. Adik
24.Saka geguritan kasebut,amanat kang bisa dijupuk kanggo pemudha pemudhi saiki
yaiku....
a. rumangsa wis maju ora perlu gawe budaya bangsa
b. budaya bangsa ora perlu di gawe,sing digawe niru perilaku budaya negara liya.
c. budaya bangsa ora bisa diterapake ing negara kita
d. budaya bangsa kudu dijaga,diamalake lan dijaga kelestariane.
25. Bedane geguritan gagrag lawas lan gagarag anyar yaiku...
a. gagrag lawas kaiket paugeran, gagarag anyar mardika
b. gagrag lawas mardika. Gagrag anyar kaiket paugeran
c. gagrag lawas ora diwiwiti sun gegurit, gagrag anyar diwiwiti sun gegurit.
d. loro-lorone ora kaiket paugeran.
Satuan Pendidikan SMK : SMKN 1 BAGOR
Guru Mata pelajaran : Bahasa Daerah
Jenjang : SMK
Kelas : XI
Materi Ruang Lingkup : Upacara Adat Mantu
Alokasi Waktu : 12 JP
B. KOMPETENSI AWAL
Peserta didik sudah memahami dasar- dasar Bahasa Daerah di SMP,
E. MODEL PEMBELAJARAN
Dilaksanakan secara blended learning
B. PEMAHAMAN BERMAKNA
Penerapan metode ilmiah tentang permasalahan pada obyek bahasa daerah yaitu wayang
dalam kehidupan sehari-hari.
C. PERTANYAAN PEMANTIK
- Mengapa kita harus belajar upacara adat mantu?
- Apa pentingnya penerapan upacara adat mantu dalam kehidupan?
Kegiatan Pembelajaran
Pendahuluan
- Peserta didik berdoa.
- Peserta didik diberi kesempatan melakukan refleksi awal terkait pemahaman awal
materi yang akan dibahas, hal yang perlu dipersiapkanuntuk belajar dan hal yang
harus dikembangkan.
- Guru menyediakan daftar istilah penting dan pengertiannya pada bahan ajar untuk
membantu peserta didik yang belum memiliki pengetahuan cukup terkait materi yang
akan dibahas.
- Peserta didik membaca tujuan pembelajaran/ petunjuk hand out/petunjuk kegiatan.
Kegiatan Inti
- mengamati
- menanya
- mengumpulkan informasi
- mengomunikasikan
Penutup
- Melakukan refleksi pembelajaran.
- Menyimpulkan pembelajaran.
- Memberikan motivasi.
- Menyampaikan rencana pembelajaran pada pertemuan
selanjutnya.
- Berdoa
D. ASESMEN
-Asesmen diagnostik non kognitif dan kognitif sebelum pembelajaran
- Asesmen Formatif tidak tertulis berupa laporan hasil kajian, observasi, jurnal anekdot serta
performa saat pembelajaran
- Asesmen sumatif tertulis pada akhir pembelajaran berupa soal pilihan ganda
E. PENGAYAAN DAN REMEDIAL
- Bagi peserta didik yang belum paham/belum terampil akan dilakukan pendampingan oleh
guru
- Bagi peserta didik yang sudah paham seutuhnya diberikan pengayaan dan melanjutkan ke
tujuan pembelajaran berikutnya
F. REFLEKSI PESERTA DIDIK DAN GURU
Bagi peserta didik:
- Kendala apa yang dialami dalam proses pembelajaran?
- Apa saja upaya yang kalian lakukan untuk mengatasi kendala tersebut?
Bagi Guru:
- Hal apa saja yang belum terlaksana dengan maksimal dalam pembelajaran? faktor apakah
yang menyebabkannya?
- Bagaimana upaya tindak lanjut untuk memaksimalkan pelaksanaan pembelajaran tersebut?
MATERI AJAR
Upacara penganten adat jawa iku sawijine Upacara sakral adat jawa kang duwe urut-
urutaning upacara lan tata cara kang wis pakem. Upacara pengantenan iki nglambangake
pertemuan antarane penganten putri lan penganten kakung ing swasana kang mligi lan di
lambangake dadi pasangan raja lan ratu.
Rangkeyan inti upacara umume diselenggarakake ing daleme penganten putri, kang dadi
penyelenggaraan utawa tuwan omah yaiku wong tuwa utawa kulawarga penganten putri.
Nanging, tetep dibiyantu kulawarga penganten kakung. Rangkeyan upacara pengantenan adat
jawa iku seje – seje miturut dhaerah uga diselenggarakake salaras kahanan ekonomi sosial
kaluwargane.
Rerangkening upacara pengantenan nglimput 16 upacara, yaiku :
1. LAMARAN
Upacara lamaran yaiku upacara kanggo nrima kulawarga calon penganten kakung ing daleme
calon penganten putri. Upacara iki dadi tandha menawa wong tuwa utawa kaluwarga manten
putri sarujuk yen putrine di dadekake pasangan kaleh manten kakung. Ing acara lamaran iki
biasane sekalian kanggo nentokake dino utawa tanggal penyelenggaraane rerangkeyan
upacara liyane.
2. SIRAMAN
Acara Siraman yaiku upacara kang sejtine dadi pralambang kanggo ngresekake jiwane calon
penganten. Upacara iki diselenggarakake sedina sadurunge ijab kabul lan dilakokake ing
omah masing – masing calon manten.
3. MIDADARENI
Tembung Midadareni asale saka basa jawa yaiku Widadari utawa Bidadari ing basa
Indonesia. Oleh menika Midadareni yaiku upacara kang ngandhung makna menawa bengi
sadurunge acara pengantenan iku, kabeh widadari mudhun saka suwarga aweh pangestu uga
penganten putri bakal dadi ayu kaya widodari. Ing acara iki penganten putri ora oleh metu
saka kamar wiwit jam 6 sore nganti tengah wengi lan dikancani dening sadulur – sadulure
putrine.
4. SRAH – SRAHAN
Srah-srahan iku diarani uga “asok tukon” yaiku pehak kakung nyerahkake ubarampe lan
beaya kang bakal kanggo ngleksanakake pesta pengantenan.
5. IJAB KABUL
Ijab Kabul yaiku sawijine rerangkening pengantenan kang nuduhake menawa penganten
kakung kuwi ngucapkake janji ing ngendi kuwi didelok karo wong akeh kanggo saksi
menawa nikahipun sampun sah.
6. UPACARA PANGGIH
Ing acara iki kembang mayang digawa metu saka omah lan dilehkake ing prapatan cedhak
omah kang tujuwane kanggo gusir roh jahat. Upacara Panggih dhewe yaiku tetemune
penganten putri lan penganten kakung saperlu nerusakake upacara balng suruh, wiji dadi,
pupuk, sinduran, timbang, kacar kucur, dhahar klimah, mertui, lan sungkeman.
7. UPACARA BALANGAN SURUH
Upacara balang suruh yaiuku upacara kang dadi pralambangan sih katresanan lan kasetiaan
ing antarane penganten kakung lan putri.
8. UPACARA WIJI DADI
Upacara Wiji Dadi yaiku uapacara mingangka penganten kakung ngidak endhog pitik nganti
pecah, banjur penganten putri ngumbah/ngresiki sikile penganten kakung nganggo banyu
kembang. Upacara iki uga dadi pralambang sawijining kepala kulawarga sing tanggung
jawab mrig kulawarga.
9. PUPUK
Upacara Pupuk yaiku upacara dene ibu penganten putri ngusap-usap sirah/mustaka mantu
kakung lan menehi ngombe minangka tandha eklas nampa dadi bageane kulawarga.
10. SINDURAN
Upacara Sinduran yaiku Lumampah alon-alon penganten kakung lan penganten putri kanthi
nyampirake kain sindur kang ditarik kalih bapake penganten putri minangka tandha
penganten sakloro wis di tinampa dadi kulawarga.
11. TIMBANG
Upacara Timbang yaiku minangka penganten kakung lan putri lungguh ing pangkone bapake
penganten putri kang dadi pralambangan sih katresnane wong tuwa marang anak lan mantune
saha besan.
12. KACAR-KUCUR
Kacar-kucur yaiku Upacara kang migunakake awujud dhuwit receh, beras, lan ubarampe
liyane kang dikucurake ana pangkone penganten putri minangka pralambang aweh nafkah.
13. DHAHAR KLIMAH
Dhahar Klimah yaiku upacara kang dilakoni kanti cara penganten kakung lan penganten putri
dhahar dulang dulangan minangka kang dadi pralambang penganten kakung lan putri bisa
urip seneng lan susah kanthi bebarengan.
14. MERTUI
Mertui yaiku upacara kang dilakoni kanthi cara wong tuwane penganten putri methuk wong
tuwane penganten kakung ing ngarep omah lan bebarengan tindak ing acara resepsi.
15. SUNGKEMAN
Sungkeman yaiku Penganten kakung lan penganten putri sungkem nyuwun pangestu marang
wong tuwa.
16. KENDUREN/RESEPSI
Keduren utawa resepsi yaiku puncake acara pengantenan kang duweni makna upacara
slametan, slamet amarga acarane inti ijab kabul wis sampun diselenggarakake, lan biyasane
ing acara iki pasangan penganten nrima ucapan slamet saka kerabat, kanca, uaga kabeh sing
hadir ing acara pengantenan.
1. Upacara adat jawa kanggo nylameti ibu sing lagi ngandhut pitung sasi(ulan)....
A. tingkeban
B. sekaten
C. mantenan
D. undhuh-undhuh
E. ngideg antiga
2. Ing upacara mantenan ana kagiyatan kang diarani ngidak antiga. Ndhog kang digawe ing kono
yaiku...
A. Ndhog pitik jawa
B. Ndhog asin
C. Ndhog pitik potong
D. Ndhog banyak
E. Ndhog bebek
A. Tedhak siten
B. Tingkeban
C. Mantenan
D. Ngunduh mantu
E. Larung saji
5. Salah siji uba rampe sing ana ing upacara adat tedhak siten...
A. Kurungan pitik
B. Apel abang
C. Ndhas wedhus
D. Apem
E. Sega rawon
Satuan Pendidikan SMK : SMKN 1 BAGOR
Guru Mata pelajaran : Bahasa Daerah
Jenjang : SMK
Kelas : XI
Materi Ruang Lingkup :Pranatacara
Alokasi Waktu : 12 JP
B. KOMPETENSI AWAL
Peserta didik sudah memahami dasar-
dasar Bahasa Inggris di SMP
E. MODEL PEMBELAJARAN
Dilaksanakan secara blended learning
B. PEMAHAMAN BERMAKNA
Penerapan metode ilmiah tentang permasalahan pada obyek bahasa daerah yaitu sandiwara
dalam kehidupan sehari-hari
C. PERTANYAAN PEMANTIK
- Mengapa kita harus belajar pranatacara?
- Apa pentingnya penerapan pranatacara dalam kehidupan?
Kegiatan Pembelajaran
Pendahuluan
- Peserta didik berdoa.
- Peserta didik diberi kesempatan melakukan refleksi awal terkait pemahaman awal
materi yang akan dibahas, hal yang perlu dipersiapkan untuk belajar dan hal yang
harus dikembangkan.
- Guru menyediakan daftar istilah penting dan pengertiannya pada bahan ajar untuk
membantu peserta didik yang belum memiliki pengetahuan cukup terkait materi yang
akan dibahas.
- Peserta didik membaca tujuan pembelajaran/ petunjuk hand out/petunjuk kegiatan.
Kegiatan Inti
- mengamati
- menanya
- mengumpulkan informasi
- mengomunikasikan
Penutup
- Melakukan refleksi pembelajaran.
- Menyimpulkan pembelajaran.
- Memberikan motivasi.
- Menyampaikan rencana pembelajaran pada pertemuan
selanjutnya.
- Berdoa
D. ASESMEN
- Asesmen diagnostik non kognitif dan kognitif sebelum pembelajaran
- Asesmen Formatif tidak tertulis berupa laporan hasil kajian, observasi, jurnal anekdot serta
performa saat pembelajaran
- Asesmen sumatif tertulis pada akhir pembelajaran berupa soal pilihan ganda
Bagi Guru:
- Hal apa saja yang belum terlaksana dengan maksimal dalam
pembelajaran? faktor apakah yang menyebabkannya?
- Bagaimana upaya tindak lanjut untuk memaksimalkan pelaksanaan
pembelajaran tersebut
MATERI AJAR
.
Pranatacara
A. Pemahaman Pranatacara
1. Hakikat Pranatacara
Nagari Indonesia kadadosan saking maewu-ewu pulo saha maneka warni kabudayan.
Kawontenan ingkang mekaten menika njalari tuwuhing tatacara ingkang mawarni-warni.
Tatacara mujudaken peranganing warisanipun para leluhur ingkang perlu dipunpepetri sarta
dipunlestantunaken. Kanthi nindakaken tatacara kados ingkang dipunlampahi dening para
sepuh ing jaman rumiyin ateges sampun tumut ngleluri kabudayaning bangsa. Kanthi punika
kapanggalih perlu wontenipun wewaton sawatawis minangka panglimbang saha ancer-ancer
amrih lampahing upacara saged tumata sae tuwin rancag. Ing adat sabenipun, masyarakat
Jawa ngresaya dhateng tiyang ingkang kaanggep nggadhahi kawasisan ing bab olah basa
tuwin sastra supados ndherekaken lampahing upacara ngantos paripurna ingkang asring
sinebat panata laksana, paniti laksana, utawi panatacara.
Pranatacara utawi pidhato limrah sinebat medhar sabda inggih menika nglairaken gagasan,
pamanggih, utawi osiking manah sarana lisan ing sangajenging tiyang kathah. Menawi
mekaten sawenehing tiyang ingkang kapatah dados panata titi laksana utawi paniti laksana
menika ugi kalebet ewoning tiyang Pranatacara, ananging beda jejibahan. Pidhato utawi
wicantenan ing sangajengipun tiyang kathah menika boten gampil, pramila kedah
dipunsamektakaken sangunipun saha asring dipungladhi utawi dipunlatih. Kanthi mekaten,
jinisipun pidhato utawi Pranatacara saged kabedakaken dados warni sekawan, inggih menika:
1. Pranatacara kanthi cara apalan
Pranatacara menika dipunayahi kanthi damel seratan teks pidhato langkung rumiyin
lajeng dipun-apalaken tembung-tembungipun ngantos ukaranipun persis kaliyan teks kala
wau. Dados, ayahanipun boten mawi pamanggih-pamanggih enggal amargi sampun kapurba
dening teks (cathetan). Adhakanipun, menawi apalanipun wonten ingkang supe, lajeng saged
ndadosaken supe sanesipun. Pramila cara menika asring dipunginakaken dening lare-lare
ingkang nembe gladhen utawi ajar.
2. Pranatacara kanthi cara maos naskah utawi teks
Pranatacara kanthi maos naskah utawi teks menika juru pamedhar sabda saestu
mbekta naskah pidhato lajeng dipunwaos sawetahipun, boten dipun-apalaken. Pranatacara
kanthi cara menika gadhah ancas supados boten mlenceng saking tujuwan sakawit, boten
klentu saha wekdalipun winates.
3. Pranatacara kanthi cara dadakan utawi impromptu
Pranatacara cara dadakan menika cara pidhato ingkang boten kanyana-nyana
saderengipun. Menawi satunggaling paraga badhe dipun-aturi ngayahi pidhato kanthi
dadakan ing sawijining acara mila lajeng dipun-aturi pidhato ngaten kemawon. Mila,
piyantun ingkang kapiji kedah ingkang sampun bêkèn lan padatan kersa medhar
sabda. Sangunipun cara Pranatacara dadakan menika kedah trampil ing pamicara saha kathah
pengalaman lan seserepan.
4. Pranatacara kanthi cara ekstemporan
Pranatacara cara ekstemporan inggih menika juru pamedhar sabda ngasta cathetan alit
minangka gaman utawi pangemut-emut urutaning ingkang badhe dipunngendikakaken.
Cathetan wau namung wos-wos utawi garis ageng babagan ingkang badhe dipun-aturaken.
Ing salajengipun salebeting Pranatacara dipunrembakakaken kanthi pamanggih-pamanggih
enggal ingkang salaras kaliyan swasana utawi keperluan.
Pranatacara, miturut isi lan basanipun, gadhah sipat-sipat: ringkes lan prasaja,
basanipun rowa lan rinengga, populer, ilmiah, mligi utawi umum.
Kejawi punika, nalika nindakaken Pranatacara sawijining paraga kedah anggadhahi
sangu utawi syarat:
1. Patrap utawi sikep
Patrap utawi sikep rikala Pranatacara kedah nedahaken tata krami utawi trapsila,
inggih menika solah bawa utawi tindak-tanduk ingkang prasaja, menapa wontenipun, boten
dipundamel-damel. Mimik utawi ewahing pasuryan katingal sumringah anengsemaken
amargi swasananipun swasana remen. Ebahing perangan badan ugi kaginakaken kangge
nambahi gesanging pangandikan, upaminipun: njlentrehaken kanthi raos semangat makantar-
kantar tamtu kemawon astanipun juru pamedhar sabda ngetingalaken raos semangat
upaminipun kanthi ngepel asta. Ing upacara pangrukti layon sasaged-saged ngetingalaken
raos sedhih utawi ndherek ngraosaken duhkita.
2. Busana lan ngadi sarira
Nalika nindakaken ayahan Pranatacara, busananipun lan ngadi sariranipun pamedhar
sabda kedah dipunlarasaken kaliyan kawontenan. Menika jumbuh kaliyan paribasan “ajining
sarira saking busana”. Liripun, ing salebeting pasamuan sampun ngantos karana busana
ingkang boten trep (‘norak’) ndadosaken asor prabawanipun; uger saweg dados punjering
kawigatosan tumraping para rawuh.
Mekaten para rawuh ingkang minulya, rantamaning adicara ing kalenggahan menika.
Minangka pratandha pambukaning adicara, sumangga kula dhèrèkaken sesarengan
manungku puja konjuk wonten ngarsa dalem Allah ingkang Maha Agung, miturut
agami saha kapitadosanipun piyambak-piyambak. Sumangga kula dhèrèkaken.
................................................................................................................................................
Cekap, matur nuwun.
Para lenggah ingkang bagya mulya, acara ingkang angka kalih inggih menika waosan kitab
suci Al-Quran. Pramila dhumateng paraga ingkang sampun kapiji nenggih
sedhèrèk................... kula sumanggakaken.
................................................................................................................................................
Kaaturaken aguning panuwun dhumateng
sedhèrèk ............. mugi-mugi amal saé
panjenengan pikantuk pituwas ganjaran saking ngarsa dalem Allah SWT. Mekaten ugi
tumrap ingkang midhangetaken, mugi-mugi Allah kepareng ngluberaken rahmatipun. Amin.
Bapak-bapak, ibu-ibu, tuwin para lenggah ingkang dahat kinurmatan, ndungkap acara
ingkang angka tiga inggih menika atur pambagyaharja saking pangarsaning
panitya ingkang badhé dipunsalirani déning panjenenganipun bapak............. dhumateng
penjenganipun bapak ............ kula sumanggakaken.
................................................................................................................................................
Para rawuh ingkang dahat kinurmatan, mekaten atur pambagya saking pangarsaning panitya,
kanthi terang trewaca wijiling pangandika ngaturaken pambagya. Salajengipun, acara
ingkang angka sekawan inggih menika pratignya syawalan saking para wiranem
kukuban ............. ingkang badhé dipunsalirani déning sedhèrèk ....... dhumateng
sedhèrèk ................................. kula sumanggakaken.
................................................................................................................................................
Matur nuwun dhumateng sedhèrèk ..........
minangka sulihipun para mudha
wewengkon........... Salajengipun, adicara ingkang angka gangsal inggih menika pratignya
syawalan saking warga kukuban ............. ingkang badhé dipun sarirani dening
panjenganipun bapak ....... minangka wakiling sedaya warga. dhumateng
panjenganipun bapak ................................. kula sumanggakaken.
................................................................................................................................................
Agunging panuwun katur dhumateng panjenenganipun bapak ....................... ingkang sampun
kepareng nyulihi sedaya warga. Pratignya syawalan salajengipun inggih menika saking
pengurus wewengkon ........................., ingkang
badhé dipunsalirani dening panjenenganipun bapak
....................... dhumateng panjenganipun bapak ................................. kula sumanggakaken
....................................................................................................................................................
Sampun purna pangandikan saking panjenganipun Bapak ......... minangka sulihing sedaya
pengurus.
Para lenggah ingkang minulya, ndungkap acara ingkang angka pitu inggih menika
panampining pratignya syawalan saking para wiranem, saking sedaya warga tuwin saking
para pengurus dening
Gladhen siswa
a. wara-wara
b. pranatacara
c. pambagyaharja
d. dhagelan
e. pasrah
2. Nalika ngrungokake pasrah penganten, ana pratelan :
a. pambuka
b. surasa
c. basa
d. panutup
e. ringkesan
3. Ngrungokake tanggap wacana pasrah penganten, kang makarya masrahake iku saka ….
a. penganten putri
b. panata cara
c. penganten lanang
d. pambyawara
a. salam pambuka
b. panutup
c. pambuka
d. salam panutup
e. surasa
5. Dudutan, pangarep-arep, lan ngaturake luput anggone matur iku perangan tanggap wacana kang
diarani ….
a. salam pambuka
b. surasa
c. salam panutup
d. pambuka
e. panutup
A. 1
B. 2
C. 3
D. 4
E. 5
Saking pranyatan ing nginggil, ingkang dados sarat panataraca ingkang becik yaiku....
A. 1, 3, 5, 2
B. 1, 3, 5, 6
C. 1, 3, 8, 6
D. 1, 4, 5, 6
E. 1, 4, 7, 8
10. Dhumateng bapa Slamet ingkang kula (1)...., saha para kadang ingkang kula tresnani, langkung
rumiyin sumangga kita sareng-sareng (2).... raos puji sukur dhumateng Gusti ingkang murbeng
dumadi ingkang sampun maringi (3).... satemah kita sedaya saged (4).... kanthi manunggal wonten
papan menika kanthi boten wonten (5).... satunggal punapa.
A. (1) tresnani, (2) matur, (3) kasarasan, (4) kempal, (5) alangan
B. (1) tresnani, (2) ngonjukaken, (3) kasarasan, (4) kempal, (5) karaharjan
C. (1) kurmati, (2) ngonjukaken, (3) panuwun, (4) sowan, (5) alangan
D. (1) kurmati, (2) matur, (3) panuwun, (4) kempal, (5) alangan
E. (1) kurmati, (2) ngonjukaken, (3) kasarasan, (4) kempal, (5) alangan
11. Sanggyaning para rawuh ingkang bagya mulya, kula Winarno ingkang tinanggenah saha kajibah
pangendhaliwara ing siyang menika. Kula badhe amaosken menggah reroncening titilaksana supitan
ing wekdal menika.
A. Kabeh
B. Wakil
C. Cilaka
D. Raharja
E. Slamet
12. Sugeng siyang. Panjenenganipun para pinisepuh, para sesepuh ingkang satuhu kula bekteni.
Panjenenganipun para tamu kakung saha putri tuwin para lenggah ingkang dahat kinurmatan. Kadang
werdha mudha ingkang tansah kula tresnani nuhoni saking keparenganipun ingkang mengkugati nun
inggih panjenenganipun bapa Sugito sekaliyan, kula ingkang piniji minangka panatacara, langkung
rumiyin saderengipun pahargyan prasaja ing kalenggahan menika tinarbuka, sumangga panjenengan
sedaya tansah kula dherekaken ngonjukaken puja miwah puji sukur wonten ngarsanipun Gusti
ingkang Maha Kuwaos, dene ngantos titi wanci menika panjenengan sedaya miwah kula taksih
pinaringan rahmat saha barokahipun.
Pethilan teks ing nginggil kalebu perangan teks panatacara kang diarani....
A. Salam pambuka
B. Panutup
C. Pambuka
D. Pangarep-arep
E. Surasa basa
13. Para tamu saha para lenggah kakung sumawana putri ingkang dahat kinurmatan, murih rancaging
adicara ing kalenggahan punika saderengipun tinarbuka langkung rumiyin badhe kula aturaken
menggah urut reroncening adicara ing siyang menika, nun inggih:
Pethilan teks ing nginggil kalebu perangan teks panatacara kang diarani....
A. Salam pambuka
B. Panutup
C. Pambuka
D. Pangarep-arep
E. Surasa basa
14. Panjenenganipun para tamu saha para lenggah, mekaten menggah urut reroncening tata adicara
ing siyang menika, murih rahayuning sedya sumangga kita tansah sami nyenyuwun dhumateng Gusti
Ingkang Maha agung, mugi-mugi lampahing adicara ing kalenggahan punika pinaringan karaharjan
lan tinebihaken saking rubeda.
Pethilan teks ing nginggil kalebu perangan teks panatacara kang diarani....
A. Salam pambuka
B. Panutup
C. Pambuka
D. Pangarep-arep
E. Isi
15. Para rawuh kakung sumawana putri ingkang satuhu bagya mulya, minangka adiacara ingkang
pungkasan nun inggih donga ingkang badhe kapandegani dening ingkang kinurmatan bapa Slamet.
Anaging saderengipun adicara donga kalaksanan, konjuk dhumateng bapa Mukidi keparenga
hanjengkaraken pinanganten kekalih kanthi tumuju wiwaraning sasana pawiwahan saperlu
nguntapaken konduring para rawuh saha nyuwun tambahing berkah pangestu, lan saking kula
minangka panatacara hambok bilih wiwitan dumugi pungkasan wonten kiranging subasita saha atur
kula ingkang boten nuju prana, kula nyuwun agunging.... nuwun, nuwun, maturnuwun.
Tembung ingkang trep kangge jangkepi teks panatacara ing nginggil yaiku....
A. pangaksami
B. maturnuwun
C. pangapura
D. sesulih
E. rantamaning
MODUL BAHASA DAERAH
SMKN 1 BAOR
SEMESTER GANJIL
TAHUN 2022
Disusun Oleh:
TIM BAHASA DAERAH
BELL BELLINDA, S.Pd.
KELAS XI
2022
Satuan Pendidikan SMK : SMKN 1 BAGOR
Guru Mata pelajaran : Bahasa Daerah
Jenjang : SMK
Kelas : XI
Materi Ruang Lingkup : Drama
Alokasi Waktu : 12 JP
E. MODEL PEMBELAJARAN
Dilaksanakan secara blended learning
B. PEMAHAMAN BERMAKNA
Penerapan metode ilmiah tentang permasalahan pada obyek bahasa daerah yaitu drama dalam
kehidupan sehari-hari
C. PERTANYAAN PEMANTIK
- Mengapa kita harus belajar drama?
- Apa pentingnya penerapan drama dalam kehidupan?
Kegiatan Pembelajaran
Pendahuluan
- Peserta didik berdoa.
- Peserta didik diberi kesempatan melakukan refleksi awal terkait pemahaman awal
materi yang akan dibahas, hal yang perlu dipersiapkanuntuk belajar dan hal yang
harus
dikembangkan.
- Guru menyediakan daftar istilah penting dan pengertiannya pada bahan ajar untuk
membantu peserta didik yang belum
memiliki pengetahuan cukup terkait materi yang akan dibahas.
- Peserta didik membaca tujuan pembelajaran/ petunjuk hand out/petunjuk kegiatan.
Kegiatan Inti
- mengamati
- menanya
- mengumpulkan informasi
- mengomunikasikan
Penutup
- Melakukan refleksi pembelajaran.
- Menyimpulkan pembelajaran.
- Memberikan motivasi.
- Menyampaikan rencana pembelajaran pada pertemuan selanjutnya.
- Berdoa
D. ASESMEN
-Asesmen diagnostik non kognitif dan kognitif sebelum pembelajaran
- Asesmen Formatif tidak tertulis berupa laporan hasil kajian, observasi, jurnal anekdot serta
performa saat pembelajaran
- Asesmen sumatif tertulis pada akhir pembelajaran berupa soal pilihan ganda
Bagi Guru:
- Hal apa saja yang belum terlaksana dengan maksimal dalam
pembelajaran? faktor apakah yang menyebabkannya?
- Bagaimana upaya tindak lanjut untuk memaksimalkan pelaksanaan
pembelajaran tersebut
MATERI AJAR
Mangerteni Drama
Drama yaiku salah sawijning karya sastra kang nggambarake crita ngenani uripe manungsa
utamane saka konflik kang dialami kanthi pacelathon pacelathon lan tindak tanduk ing
dhuwur panggung.
Unsur intrinsik drama yaiku bab bab kang ana ing njero naskah drama, bisa digoleki kanthi
maca naskah drama kasebut.
Bab bab kang kalebu unsure intrinsik :
1. Tema
Saben karya sastra pasti nduweni tema, tema yaiku bab kang dadi dashare naskah drama
digawe Tema uga bisa diarani masalah utama kang dadi sumber cerita.
2. Alur
Alur utawa plot yaiku urutan kedadeyan kang dilakoni paraga utama saka babak kapisan
nganti babak terakhir. Alur diperangake :
Ngenalake masalah, yaiku kedadeyan wiwitan kang ndandekake masalah maslaah
kang dilakoni paraga paragane.
Mangerteni isi crita saka perkenalan paraga lan watake.
Masalah utawa konflik, yaiku kedadean kang isine ngenani masalah masalah kang
wiwit diadhepi paraga paraga ing cerita kasebut.
Klimaks/puncak konflik, yaiku masalah sing saling angel kang diadepi paraga
paraga ing crita, yaiku kedadean kang isine nyritakake kahanan para paraga ing pungkasaning
crita drama.
3. Pacelathon
Miturut jinise pacelathon diperangake dadi loro. Miturut panggonan (prolog lan epilog) lan
miturut cacahing paraga (monolog lan dialog)
- Miturut Panggonan :
Prolog : pacelathon kang ana ing ngarep drama (sadurunge paraga omong omongan )
Epilog : Pacelathon kang dadi panutupe pementasan drama. Sing nyritakake prolog
lan epilog diarani narator.
- Cacahing paraga :
Dialog : Pacelathon kang diucapake sambung sinambung antarane salah sawijining
paraga klawan paraga liyane.
Monolog : Pacelathon kang ditindakake mung dening siji paraga lan paraga liyane.
5. Amanat
Amanat yaiku pesen moral kang disampekake penulis naskah drama kanggo para penonton.
6. Latar Utawa Setting
Latar utawa setting diperangake dadi telu, yaiku latar wektu, latar panggonan, lan latar
swasana.
Latar wektu : yaiku wektu kang digambarake nalika paraga paraga ngalami
kedadean kedadeyan ing panggung.
Latar panggonan : Yaiku panggonan kang digambarake ing panggung saben babake.
Latar swasana : Latar swasana di perangake dadi loro yaiku :
- Swasana alam : kedadean ing sekitar paraga, tuladhane : udan gerimis , swara jangkrik lagi
ngerik (bengi)
- Swasana ati : apa bae kang dirasakake paraga, tuladha : murka, nesu, was was, seneng.
Tuladha 1 :
Tomy : Orapopo… iki lho Lisa crita, wingi dheweke didhawuhi ibune blanja
Shinta : Lha terus ngopo kok masalah kaya ngono wae gawe awakmu bingung
banget?
Lisa : ya mesthi Shin.. aku mesakne Ibu wis nunggu ing ngomah suwe,
Tomy : Betul kuwi.. wis mesthine kowe aja nganti lali marang apa sing
dingendikakake Ibumu.
Shinta : Lah ngono wae dipikir.. nak lali ngono kuwi aku malah luwih sering
timbang awakmu.. gak usah dipikir Ibumu mesthi bisa blanja dhewe kok.
Tomy : kok kowe ngono to Shin? Yo wis lumrah to nek Lisa getun, dheweke iku
Shinta : Jenenge wae wong lali, lha piye maneh, mosok kabeh ngendikane wong
Lisa : Yo kudu to Shin.. nek wong tuwa wis paring dhawuh, awake dhewe
kudu nuruti, kuwi minangka baktine awake dhewe marang wong tuwa
Lisa : Astaga Shin.. kowe kudu ngrubah lakumu, aja nganti dadi anak durhaka.
Kuwi kudu di rubah supaya uripmu ora susah ing tembe mburine.
Tomy : Bener kuwi.. ojo pisan-pisan wani mangsuli marang wong tuwamu,
Tuladha 2 :
Gladhen siswa
1. Saka tuladha naskah drama ing dhuwur coba sebut lan jlentrehna analisis intrinsike!
Satuan Pendidikan SMK : SMKN 1 BAGOR
Guru Mata pelajaran : Bahasa Daerah
Jenjang : SMK
Kelas : XI
Materi Ruang Lingkup : Tembang macapat
Alokasi Waktu : 12 JP
E. MODEL PEMBELAJARAN
Dilaksanakan secara blended learning
B. PEMAHAMAN BERMAKNA
Penerapan metode ilmiah tentang permasalahan pada obyek Bahasa daerah yaitu tembang
macapat dalam kehidupan sehari-hari
C. PERTANYAAN PEMANTIK
- Mengapa kita harus belajar tembang macapat?
- Apa pentingnya penerapan tembang macapat dalam kehidupan?
Kegiatan Pembelajaran
Pendahuluan
- Peserta didik berdoa.
- Peserta didik diberi kesempatan melakukan refleksi awal terkait pemahaman awal
materi yang akan dibahas, hal yang perlu dipersiapkanuntuk belajar dan hal yang
harus
dikembangkan.
- Guru menyediakan daftar istilah penting dan pengertiannya pada bahan ajar untuk
membantu peserta didik yang belum
memiliki pengetahuan cukup terkait materi yang akan dibahas.
- Peserta didik membaca tujuan pembelajaran/ petunjuk hand out/petunjuk kegiatan.
Kegiatan Inti
- mengamati
- menanya
- mengumpulkan informasi
- mengomunikasikan
Penutup
- Melakukan refleksi pembelajaran.
- Menyimpulkan pembelajaran.
- Memberikan motivasi.
- Menyampaikan rencana pembelajaran pada pertemuan
selanjutnya.
- Berdoa
D. ASESMEN
-Asesmen diagnostik non kognitif dan kognitif sebelum pembelajaran
- Asesmen Formatif tidak tertulis berupa laporan hasil kajian, observasi, jurnal anekdot serta
performa saat pembelajaran
- Asesmen sumatif tertulis pada akhir pembelajaran berupa soal pilihan ganda
Bagi Guru:
- Hal apa saja yang belum terlaksana dengan maksimal dalam
pembelajaran? faktor apakah yang menyebabkannya?
- Bagaimana upaya tindak lanjut untuk memaksimalkan pelaksanaan
pembelajaran tersebut
MATERI AJAR
Tembang/sekar inggih punika reriptan utawi dhapukaning basa mawi
paugeran tartamtu (gumathok) ingkang pamaosipun kedah dipunlagokaken nganggé kagunan
swanten (Padmosoekotjo,1960: 25). Macapat punika sekar tradhisional ing tlatah Jawa.
Macapat ugi mrathah wonten ing kabudayan Bali, Madura,
saha Sunda. Menawi dipuntingali saking kérata basa, macapat punika
tegesipun maca papat-papat. Maosipun sekar macapat pancèn wonten ingkang rinakit s
aben sekawan wanda (suku kata). Nanging boten sedaya gatra sekar macapat saged kawaos
papat-papat.
Sekar punika kinten-kinten tembé kémawon wonten ing pungkasaning jaman M
ajapahit saha wiwitan wali sanga nyepeng kuwasa. Nanging punika ugi
dèrèng mesthi, amargi boten wonten
ingkang gathuk saged mesthèkakén. Macapat kathah dipunanggé ing sapérangan Sastra
Jawa Tengahan lan Sastra Jawa Énggal. Menawi dipunsandhingaken kaliyan Kakawin,
paugeran-paugeran utawi metrum ing sekar macapat langkung gampil. Kitab-kitab jaman
Mataram ènggal, kados déné
Wédhatama, Wulangrèh, Serat Wirid Hidayat Jati, Kalatidha, saha sanès-sanèsipun dip
unrakit nganggé sekar macapat. Paugeran-paugeran punika wonten ing:
• Guru gatra : cacahing wilangan larik/gatra saben pada (basa Indonesia: bait).
• Guru wilangan : cacahing wilangan wanda (Indonesia: suku kata) saben gatra.
• Guru lagu : tibané swara ing pungkasaning saben gatra.
Panyekaring tembang macapat punika temtunipun kedah kaselarasaken kaliyan
titilaras (notasi), laras, saha pathetipun gamelan. Déné urut-urutanipun sekar macapat punika
sami kaliyan lampahing manungsa saking jabang bayi abang dumugi tumekaning pejah.
2 Pucung 4 12, 6, 8, 12 u, a, i, a
3 Kinanthi 6 8, 8, 8, 8, 8, 8 u, i, a, i, a, i
4 Asmaradana 7 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8 i, a, e, a, a, u, a
6 Durma 7 12, 7, 6, 7, 8, 5, 7 a, i, a, a, i, a, i,
9 Sinom 9 8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12 a, i, a, i, i, u, a, i, a
10 Megatruh 5 12, 8, 8, 8, 8 u, i, u, i, o
1. Mijil
2. Kinanthi
3. Sinom
4. Asmarandana
5. Dhandhanggula
6. Gambuh
7. Maskumambang
8. Durma
9. Pangkur
10. Megatruh
11. Pocung
Urut-urutané tembang Jawa iku padha karo lelakoning manungsa saka mulai bayi abang
nganti tumekaning pati. Mungguh kaya mangkéné urut-urutané tembang kaya kang ing ngisor
iki:
1. Maskumambang
Gambaraké jabang bayi sing isih ono kandhutané ibuné, sing durung kawruhan lanang utawa
wadhon, Mas ateges durung weruh lanang utawa wadhon, kumambang ateges uripé
ngambang nyang kandhutané ibuné.
2. Mijil
Ateges wis lair lan jelas priya utawa wanita.
3. Sinom
Ateges kanoman, minangka kalodhangan sing paling wigati kanggoné wong anom supaya
bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé.
4. Kinanthi
Saka tembung kanthi utawa tuntun kang ateges dituntun supaya bisa mlaku ngambah
panguripan ing alam ndonya.
5. Asmarandana
Ateges rasa tresna, tresna marang liyan (priya lan wanita lan kosok baliné) kang kabèh mau
wis dadi kodrat Ilahi.
6. Gambuh
Saka tembung jumbuh / sarujuk kang ateges yèn wis jumbuh / sarujuk njur digathukaké
antarane priya lan wanita sing padha nduwèni rasa tresna mau, ing pangangkah supaya bisaa
urip bebrayan.
7. Dhandhanggula
Nggambaraké uripé wong kang lagi seneng-senengé, apa kang digayuh bisa kasembadan.
Kelakon duwé sisihan / kulawarga, duwé anak, urip cukup kanggo sak kulawarga. Mula kuwi
wong kang lagi bungah / bombong atine, bisa diarani lagu ndandanggula.
8. Durma
Saka tembung darma/wèwèh. Wong yen wis rumangsa kacukupan uripé, banjur tuwuh rasa
welas asih marang kadang mitra liyané kang lagi nandhang kacintrakan, mula banjur tuwuh
rasa kepéngin darma/wèwèh marang sapadha - padha. Kabèh mau disengkuyung uga saka
piwulangé agama lan watak sosialé manungsa.
9. Pangkur
Saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri hawa nepsu angkara murka. Kang dipikir
tansah kepingin wèwèh marang sapadha - padha.
10. Megatruh
Saka tembung megat roh utawa pegat rohe / nyawane, awit wis titi wanciné katimbalan
marak sowan mring Sing Maha Kuwasa.
Na ra kena sinelak selak pineluk (12 u)
Mring kang ngadhang adhang sisip (8 i)
Yen loro anggepi reku (8 u)
Teman kether maring ngening (8 i)
Adoh kae let tan adoh (8 o)
11. Pocung
Yen wis dadi layon / mayit banjur dibungkus mori putih utawa dipocong sak durungé
dikubur.
1. Pathokan sajroning tembang macapat kang ngemot pathokan cacahe larik saben sapada yaiku
…
a. guru sastra
b. guru wilangan
c. guru basa
d. guru gatra
e. guru lagu
jawaban: B
2. Dene kang ngemot pathokan tibaning swara pungkasan (dhong dhing) saben sagatra yaiku …
a. guru sastra
b. guru wilangan
c. guru basa
d. guru gatra
e. guru lagu
Jawaban: E
Jawaban: E
Jawaban: C
b. sinom
c. gambuh
d. maskumambang
e. mijil
Jawaban: C
b. sinom
c. gambuh
d. maskumambang
e. mijil
Jawaban: D
7. Tembang macapat kang ateges kanoman, minangka kalodhangan sing paling wigati kanggoné
wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé sinebut …
a. dhandhanggula
b. pangkur
c. Sinom
d. maskumambang
e. mijil
Jawaban: C
8. Tembang macapat kang asale saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri hawa nepsu
angkara murka. Kang dipikir tansah kepingin wèwèh marang sapadha - padha diarani ....
a. dhandhanggula
b. pangkur
c. Sinom
d. maskumambang
e. mijil
Jawaban: B
9. Nalika nembang macapat, ing sawijining gatra ditembangake ora kaya titi laras asline,
nanging bab iku ditindakake supaya nambah endahing tembang macapat. Kaprigelan iku kang
diarani ….
a. cakepan
b. cengkok
c. laras
d. pathet
e. pedhotan
Jawaban: B
10. Wos surasane tembang macapat iku isa dingreteni kanthi tenanan yen
anggone ndunungake pedhotan iku pas. Amarga yen ora pas makna tembung utawa ukarane
dadi slenca. Upamane tembang maskumambang gatra sepisan (12i) kudune anak pitik
kuthuk//anak bebek meri nanging dipedhot anak pitik//kuthuk anak bebek meri. Pedhotan
yaiku ….
a. syair, tetembungan kang dienggo ing tembang.
Jawaban: E
II. Essay
E. MODEL PEMBELAJARAN
Dilaksanakan secara blended learning
B. PEMAHAMAN BERMAKNA
Penerapan metode ilmiah tentang permasalahan pada obyek bahasa daerah yaitu aksara angka
dalam kehidupan sehari-hari
C. PERTANYAAN PEMANTIK
- Mengapa kita harus belajar aksara angka?
- Apa pentingnya penerapan aksara angka dalam kehidupan?
Kegiatan Pembelajaran
Pendahuluan
- Peserta didik berdoa.
- Peserta didik diberi kesempatan melakukan refleksi awal terkait pemahaman awal
materi yang akan dibahas, hal yang perlu dipersiapkanuntuk belajar dan hal yang
harus
dikembangkan.
- Guru menyediakan daftar istilah penting dan pengertiannya pada bahan ajar untuk
membantu peserta didik yang belum
memiliki pengetahuan cukup terkait materi yang akan dibahas.
- Peserta didik membaca tujuan pembelajaran/ petunjuk hand out/petunjuk kegiatan.
Kegiatan Inti
- mengamati
- menanya
- mengumpulkan informasi
- mengomunikasikan
Penutup
- Melakukan refleksi pembelajaran.
- Menyimpulkan pembelajaran.
- Memberikan motivasi.
- Menyampaikan rencana pembelajaran pada pertemuan selanjutnya.
- Berdoa
D. ASESMEN
-Asesmen diagnostik non kognitif dan kognitif sebelum pembelajaran
- Asesmen Formatif tidak tertulis berupa laporan hasil kajian, observasi, jurnal anekdot serta
performa saat pembelajaran
- Asesmen sumatif tertulis pada akhir pembelajaran berupa soal pilihan ganda
Bagi Guru:
- Hal apa saja yang belum terlaksana dengan maksimal dalam
pembelajaran? faktor apakah yang menyebabkannya?
- Bagaimana upaya tindak lanjut untuk memaksimalkan pelaksanaan
pembelajaran tersebut
MATERI AJAR
AKSARA ANGKA
Aksara Angka Jawa iku wujude ana sing padha karo aksara Jawa (aksara legena).
Supaya ora mbingungake, kanggo nulis angka Jawa dipisahake kanthi pada pangkat (:).
Perkara kang kudu digatekake nalika nulis aksara angka Jawa tumrap angka Jawa kang
manggon ing tengahe ukara diapit nganggo pada pangkat, dene yen sawise angka Jawa ana
tandha koma (,) utawa titik (.), pada pangkat cukup dadi pamisah wae.
Tuladhane :
Gladhen siswa
Salinen nganggo aksara Jawa!
1. Pak Kalduna kagungan sapi 21, menda 34, lan bebekipun 65
2. Dhuwitku ana 26.500 rupiah kanggo tuku buku
3. Umurku saiki 20 taun, yen adhiku umure 15 taun
DAFTAR PUSTAKA