Anda di halaman 1dari 7

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

01
Satuan Pendidikan
Mata Pelajaran
Kelas/semester
Materi Pokok
Pembelajaran keAlokasi waktu

: SMA ..
: Bahasa Jawa
:X/1
: Tembang Pangkur
:1
: 2 x 45 menit

A. Kompetensi Inti (KI)


KI 1 Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya
KI 2 Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli
(gotong royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif dan pro-aktif
dan menunjukan sikap sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan
dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam serta
dalam menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam pergaulan dunia
KI 3 Memahami, menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual, konseptual,
prosedural dan metakognitif berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu
pengetahuan, teknologi, seni, budaya, dan humaniora dengan wawasan
kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait penyebab
fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan prosedural pada
bidang kajian yang spesifik sesuai dengan bakat dan minatnya untuk
memecahkan masalah.
KI 4 Mengolah, menalar, menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait
dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri,
bertindak secara efektif dan kreatif, serta dan mampu menggunakan metoda
sesuai kaidah keilmuan.
B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi
KD 1.1 Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan
berupa bahasa Jawa dalam bentuk teks Serat Wedhatama pupuh Pangkur.
KD 2.1 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong
royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam
menggunakan bahasa Jawa dalam bentukteks Serat Wedhatama pupuh
Pangkur.
KD 3.1 Menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Pangkur.
Indikator
1. Siswa mampu menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Pangkur
KD 4.1 Menanggapi isi Serat Wedhatama pupuh Pangkur dan menulis syair
tembang Pangkur dengan bahasa sendiri, serta menyajikannya secara
lisan/tulis.
Indikator
1.Siswa mampu menanggapi isi Serat Wedhatama pupuh Pangkur dan
menulis syair tembang Pangkur dengan bahasa sendiri, serta
menyajikannya secara lisan/tulis.
C. Tujuan Pembelajaran
KD 1.1 Selama dan setelah proses pembelajaran, siswa dapat menerima,
mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan berupa
bahasa Jawa dalam bentuk teks Serat Wedhatama pupuh Pangkur
KD 2.1 Selama dan setelah proses pembelajaran, siswa dapat menunjukkan
perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong royong, kerjasama,
toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam menggunakan
bahasa Jawa dalam bentukteks Serat Wedhatama pupuh Pangkur
KD 3.1 Setelah proses pembelajaran, siswa dapat menelaah teks Serat
Wedhatama pupuh Pangkur.

KD 4.1 Setelah proses pembelajaran, siswa dapat menanggapi isi Serat


Wedhatama pupuh Pangkur dan menulis syair tembang Pangkur dengan
bahasa sendiri, serta menyajikannya secara lisan/tulis.
D. Materi Ajar
1. Fakta
Teks tembang Pangkur
2. Konsep
a. Pangertene tembang Pangkur
3. Prinsip
a. Pathokan tembang Pangkur
b. Watak tembang Pangkur
c. Makna tembang Pangkur
4. Prosedur
Cara-cara nulis lan tuladha tembang Pangkur
E. Pendekatan dan Metode Pembelajaran
- Pendekatan
: Scientific
- Model Pembelajaan : Inquiry, Project Based Learning, Discovery Learning
- Metode
: inkuri, diskusi, praktek, penugasan (bisa
disesuaikan)
F. Media dan Sumber Belajar
Media
: Player VCD, CD/VCD, power point
Alat
: LCD, Laptop, Teks tembang Pangkur
Sumber Belajar :
1. Widaryatmo, Gandung dkk. 2013. Prigel Basa Jawa Jilid 1. Jakarta:
Erlangga
2. Sasangka, Sry Satriya TW. 2011. Paramasastra Gagrag Anyar Basa Jawa.
Jakarta: Paramalingua
3. Darminto, dkk. 2010. Kamus Besar Bausastra Jawa. Jakarta: Kharisma
4. Sutardjo, Imam. 2011. Tembang Jawa (Macapat). Solo: Bukutujju
G. Kegiatan Pembelajaran
Kegiatan

Deskripsi

Pendahul 1. Orientasi /Pembukaan


- Guru membuka pembelajaran dengan berdoa, salam,
uan
dan menanyakan siswa yang tidak hadir
2. Apersepsi
- Guru melakukan apersepsi untuk mengaitkan materi
yang telah dikuasai siswa dan yang akan dipelajari
- Siswa menerima informasi tentang materi tembang
Pangkur
3. Motivasi
- Guru memotivasi siswa
- Siswa menerima informasi kompetensi, tujuan, dan
manfaat mempelajari tembang Pangkur
4. Pemberian acuan
- Siswa menerima informasi sumber belajar yang bisa
digunakan
Kegiatan
Mengamati
Inti
membaca contoh teks Serat Wedhatama pupuh Pangkur
mencermati uraian yang berkaitan dengan guru gatra,
guru lagu, dan guru wilangan Serat Wedhatama pupuh
Pangkur

Aloka
si
Waktu
5

75

Menanya
mempertanyakan unsur-unsur pembangun Serat
Wedhatama pupuh Pangkur

membuat pertanyaan yang berhubungan dengan isi teks


Serat Wedhatama pupuh Pangkur
Mengumpulkan informasi
menemukan nilai-nilai yang terkandung di dalam Serat
Wedhatama pupuh Pangkur
menulis syair tembang Pangkur dengan bahasa sendiri
Mengasosiasi
menyunting kesalahan syair tembang Pangkur tulisan
teman
menganalisis unsur-unsur pembangun
Mengomunikasikan
menyajikan secara lisan atau tulisan tembang Pangkur
yang ditulis
memberi tanggapan isi dengan bahasa sendiri Serat
Wedhatama pupuh Pangkur
Penutup

1.
2.
3.
4.

1. Siswa mengumpulkan tugas materi yang telah


dipelajari
2. Siswa merefleksi penguasaan materi yang telah
dipelajari dengan membuat catatan / rangkuman /
kesimpulan
3. Siswa mendengarkan arahan guru tentangrencana
pembelajaran guru pada pertemuan yang akan datang

10

Soal tes lisan


1. Apa kang kok ngreteni babagan tembang Pangkur?
2. Kepiye watake tembang Pangkur?
3. Aweha panemu tumrap andharan wos surasane tembang kang dijlentrehake
dening kancamu!
Kinerja Presentasi
Jumlah
Nilai
Skor
N
Nama
o
Siswa
kelancar Kebahas sistema
an
aan
tis
1
2
3
4
5
Keterangan pengisian skor
4. Sangat tinggi
3. Tinggi
2. Cukup tinggi
1. Kurang
4. Tembangna kanthi gilir gumanti tembang
Cethaning
N
Nama
pangucap
o
(10-20)
1
2
3
4
5
Ket :

Pangkur kasebut ing ngarep klas!


Warna
Penjiwaa
Irama
swara
n
(10-25)
(10-20)
(1-5)

1
2
3
4

:
:
:
:

tidak baik
cukup baik
baik
sangat baik

:
:
:
:

< 60
61 70
71 80
81 100

Soal tes tertulis


5. Gaweya tembang Pangkur kanthi tema kang wis ditemtokake!
Keruntuta
N
Keaslian
Diksi
Nama
n
(1-5)
(1-5)
o
(1-5)
1
2
3
4
5
Ket :
1 : tidak baik : 1 4
2 : cukup baik : 5 10
3 : baik
: 11 15
4 : sangat baik
: 16 20

Isi
(1-5)

Kunci soal
1. Miturut maknane, tembang Pangkur iku nggambarake mangsa nalika wis kliwat
umur kang wus ngungkurake babagan kadonyan. Watake semangat, perwira:
tegese kanthi temen anggone ngedohi hawa nepsu ing kadonyan, supaya ora
ngganggu anggone urip. Atine wis menep, resik, ora grusa-grusu, lan tansah
nengenake ngibadah nyedhakake mring Gusti Kang Maha Kawasa.
2. Watake tembang Pangkur iku madhep manteb, banter, nesu. Cocok kanggo
ngandharake pitutur, katresnan, crita kang nyata, lan sapiturute.
3. Kawicaksanan
4. Kawicaksanan
5. Kawicaksanan

LAMPIRAN
1. Pangertene tembang Pangkur
Miturut maknane, tembang Pangkur iku nggambarake mangsa nalika wis kliwat
umur kang wus ngungkurake babagan kadonyan. Watake semangat, perwira:
tegese kanthi temen anggone ngedohi hawa nepsu ing kadonyan, supaya ora
ngganggu anggone urip. Atine wis menep, resik, ora grusa-grusu, lan tansah
nengenake ngibadah nyedhakake mring Gusti Kang Maha Kawasa.
2. Pathokan tembang Pangkur
PANGKUR
Guru
Guru lagu
Guru
wilangan
gatra
8
a
11
i
8
u
7
a
7
12
u
8
a
8
i

3. Watak tembang Pangkur


Watake tembang Pangkur iku madhep manteb, banter, nesu. Cocok kanggo
ngandharake pitutur, katresnan, crita kang nyata, lan sapiturute.
4. Makna tembang Pangkur
Pangkur iku maksude buntut. Karangane Kanjeng Sunan Muryapada. Duwe
makna nggambarake mangsa nalika wis kliwat umur kang ngungkurake
kadonyan, isa ngendhaleni tumindak lan nepsu-nepsu kang ala. Kang dipikir
among tembe mburine nalika sowan ing ngarsa Gusti, lan golek memanising pati.
5. Tuladha tembang Pangkur Slendro Manyura
3
5
5
5
3
3
3
3
ming
kar
ming kur -ing ang kara
3
5
5
6
1
1
1
1
2
3
3
akarana
karena mardi
si- wi
n
5
6
!
!
!
!
@
@
sina- wung rs
minin
kidun
g
g
!
6
5
5
5
5
5
sinuba
sinukarta
3
5
5
6
1
1
1
1
1
2
3
3
mrih
krtarta
pakartining ngl mu lu- hun
g
y
y
1
1
1
1
1
1
kang tum
rap
ing
tanah Jawa
1
2
3
1
2
3
3
j21
agama
agem ing
aji
6. Tuladha tembang Pangkur tema tinamtu
Penilaian Proses dan Hasil Belajar
N
Nama
Kejujuran
Kedisiplin
Tg.jawab
Santun
o
an
1
2
3
4
5
Ket :
Siswa yang jujur, disiplin, bertanggung jawab, dan bersikap santun : 1
Siswa yang tidak jujur, disiplin, bertanggung jawab, dan bersikap santun : 0
Nilai 4 = Sangat baik, 3= baik, 2 = cukup baik, 0-1 = kurang
Penilaian Hasil
Teknik
: Tes Lisan, Produk, dan Kinerja
Bentuk
: Penugasan menulis dan membaca tembang
Pangkur
Instrumen
: Tes dan Nontes
- Kunci dan Pedoman penskoran
-

LEMBAR KERJA SISWA


I.

Ing ngsior iki ana wangsulan sing bener, pilihen!


1.
Pathokan sajroning tembang macapat kang ngemot pathokan
cacahe larik saben sapada yaiku
a. guru sastra
d. guru wilangan
b. guru basa
e. guru gatra
c. guru lagu
2.
Dene kang ngemot pathokan tibaning swara pungkasan
(dhong dhing) saben sagatra yaiku
a. guru sastra
d. guru wilangan
b. guru basa
e. guru gatra
c. guru lagu
3.
Pathokan tembang Mijil yaiku
a.
gatra : 6, wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, a, i, a, I,
b.
gatra : 4, wilangan : 12, 6, 8, 8, lagu : i, a, i, a
c.
gatra : 7, wilangan : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8, lagu : i, a, e, a, a, a, u
d.
gatra : 5, wilangan : 12, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, u, i, o
e.
gatra : 6, wilangan : 10, 6, 10, 10, 6, 6, lagu : i, o, e, i, i, u
4.
Pathokan tembang Asmarandana yaiku
a.
gatra : 6, wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, a, i, a, I,
b.
gatra : 4, wilangan : 12, 6, 8, 8, lagu : i, a, i, a
c.
gatra : 7, wilangan : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8, lagu : i, a, e, a, a, a, u
d.
gatra : 5, wilangan : 12, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, u, i, o
e.
gatra : 6, wilangan : 10, 6, 10, 10, 6, 6, lagu : i, o, e, i, i, u
Nasihat lan pitutur
Kang bener terapna nggo uripmu
Kabeh elingelingen ja nganthi lali
Aja lali pituturku
Merga sira isih enom
5.
Saka sasmita ing dhuwur, tembang kasebut diarani
a.
dhandhanggula
d. sinom
b.
gambuh
e. maskumambang
c.
mijil

6.

7.

8.

9.

Nadyan silih bapa biyung kaki nini,


sadulur myang sanak,
kalamun muruk tan becik,
nora pantes yen den nuta
Saka sasmita ing dhuwur, tembang kasebut diarani
a.
dhandhanggula
d. sinom
b.
gambuh
e. maskumambang
c.
mijil
Tembang macapat kang ateges kanoman, minangka
kalodhangan sing paling wigati kanggon wong anom supaya bisa ngangsu
kawruh sak akh-akh sinebut
a.
dhandhanggula
d. sinom
b.
pangkur
e. Pangkur
c.
mijil
Tembang macapat kang asale saka tembung mungkur kang
ateges nyingkiri hawa nepsu angkara murka. Kang dipikir tansah kepingin
wwh marang sapadha - padha diarani ....
a.
dhandhanggula
d. sinom
b.
pangkur
e. Pangkur
c.
mijil
Nalika nembang macapat, ing sawijining gatra ditembangake
ora kaya titi laras asline, nanging bab iku ditindakake supaya nambah
endahing tembang macapat. Kaprigelan iku kang diarani .

a.
b.
c.
d.
e.
10.

II. Essay
1.

cakepan
cengkok
laras
pathet
pedhotan

Wos surasane tembang macapat iku isa dingreteni kanthi


tenanan yen anggone ndunungake pedhotan iku pas. Amarga yen ora pas
makna tembung utawa ukarane dadi slenca. Upamane tembang
maskumambang gatra sepisan (12i) kudune anak pitik kuthuk//anak bebek
meri nanging dipedhot anak pitik//kuthuk anak bebek meri. Pedhotan yaiku
.
a. syair, tetembungan kang dienggo ing tembang.
b. lak luking swara kanggo nglagokake tembang.
c. rasa thinthingane swara cendhak nganti swara dhuwur.
d. ukuran cendhek lan dhuwure swara kanggo nglagokake tembang.
e. pamedhoting swara ing tengahing tembang ing saben larik.
Setitekna tembang ing ngisor iki!
Lamun ana wong micara kaki, tan mupakat ing patang prakara, aja
sira age-age, anganggep nyatanipun, saringana dipun baresih, limbangen
lan kang patang : prakara rumuhun, dalil qadis lan ijemak, lan kijase papat
iku salah siji, ana-a kang mupakat.
b.
Panggawe becik puniku, gampang yen wus den lakoni, angel yen
durung linakwan, aras-arasen nglakoni, tur iku den lakonana, mufaati
badanneki.
c.
Pitutur bener iku, sayektine kang iku tiniru, nadyan melu saking wong
sudra papeki, lamun becik wurukipun, iku pantes sira anggo.
d.
Kalamun ana manungsa, tan anganggo ing duga lan prayogi, iku
watake tan patut, awor lawan wong kathah, degsura ndaludur tan wruh
ing edur, aja sira pedhak-pedhak nora wurung neniwasi.
Sebutna jinising tembang! Yen wis ngreti isa ditembangke!
Jlentrehna wos surasane kanthi ngancarake nggunakake
basane dhewe! Andharna kanthi lesan!
Andharna pitutur kang kamot sajroning tembang!
Miliha tema babagan pendhidhikan! Sabanjure tulisen dadi
wujud tembang Sinom lan Pacung!
a.

2.
3.
4.
5.

Karanganyar,
Kepala SMA

NIP.

Juli 2013

Guru Mata Pelajaran

NIP.

Anda mungkin juga menyukai