Anda di halaman 1dari 9

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

Satuan Pendidikan : MAN BAURENO


Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas/semester : X/1
Materi Pokok : Tembang Pangkur
Pembelajaran ke- : 1
Alokasi waktu : 4 x 45 menit

A. Tujuan Pembelajaran

KD 2.1 Selama dan setelah proses pembelajaran, siswa dapat menunjukkan


perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong royong, kerjasama,
toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam menggunakan bahasa
Jawa dalam bentukteks Serat Wedhatama pupuh Pangkur

KD 3.1 Setelah proses pembelajaran, siswa dapat menelaah teks Serat Wedhatama
pupuh Pangkur.

KD 4.1 Setelah proses pembelajaran, siswa dapat menanggapi isi Serat Wedhatama
pupuh Pangkur dan menulis syair tembang Pangkur dengan bahasa sendiri,
serta menyajikannya secara lisan/tulis.

B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi

KD 2.1 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong


royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam
menggunakan bahasa Jawa dalam bentukteks Serat Wedhatama pupuh
Pangkur.

KD 3.1 Menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Pangkur.


Indikator
1. Siswa mampu menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Pangkur

KD 4.1 Menanggapi isi Serat Wedhatama pupuh Pangkur dan menulis syair
tembang Pangkur dengan bahasa sendiri, serta menyajikannya secara
lisan/tulis.
Indikator
1.Siswa mampu menanggapi isi Serat Wedhatama pupuh Pangkur dan
menulis syair tembang Pangkur dengan bahasa sendiri, serta menyajikannya
secara lisan/tulis.

1
C. Materi Ajar
1. Fakta
Teks tembang Pangkur
3 5 5 5 3 3 3 3
ming- kar ming- kur -ing ang- ka- ra
3 5 5 6 1 1 1 1 2 3 3
a- ka- ra- na ka- re- nan mar- di si- wi
5 6 ! ! ! ! @ @
si- na- wung rês- mi- ning ki- dung
! 6 5 5 5 5 5
si- nu- ba si- nu- kar- ta
3 5 5 6 1 1 1 1 1 2 3 3
mrih krê- tar- ta pa- kar- ti- ning ngèl- mu lu- hung
y y 1 1 1 1 1 1
kang tum- rap ing ta- nah Ja- wa
1 2 3 1 2 3 3 j21
a- ga- ma a- gem- ing a- ji

2. Konsep
a. Pangertene tembang Pangkur
Miturut maknane, tembang Pangkur iku nggambarake mangsa nalika wis
kliwat umur kang wus ngungkurake babagan kadonyan. Watake semangat,
perwira: tegese kanthi temen anggone ngedohi hawa nepsu ing kadonyan,
supaya ora ngganggu anggone urip. Atine wis menep, resik, ora grusa-grusu,
lan tansah nengenake ngibadah nyedhakake mring Gusti Kang Maha Kawasa.

3. Prinsip
a. Pathokan tembang Pangkur
b. Watak tembang Pangkur
c. Makna tembang Pangkur
4. Prosedur
Cara-cara nulis lan tuladha tembang Pangkur
PANGKUR
Guru Guru lagu Guru
wilangan gatra
8 a
11 i
8 u
7 a 7
12 u
8 a
8 i

D. Pendekatan dan Metode Pembelajaran


- Pendekatan : Scientific
- Model Pembelajaan : Inquiry, Project Based Learning, Discovery Learning
- Metode : inkuri, diskusi, praktek, penugasan (bisa
disesuaikan)

E. Media dan Sumber Belajar

2
Media : Player VCD, CD/VCD, power point
Alat : LCD, Laptop, Teks tembang Pangkur
Sumber Belajar :
1. Widaryatmo, Gandung dkk. 2013. Prigel Basa Jawa Jilid 1. Jakarta: Erlangga
2. Buku Pepak Basa Jawa

F. Kegiatan Pembelajaran
Alokasi
Kegiatan Deskripsi
Waktu
Pendahuluan 1. Orientasi /Pembukaan 5’
- Guru membuka pembelajaran dengan berdoa, salam,
dan menanyakan siswa yang tidak hadir
2. Apersepsi
- Guru melakukan apersepsi untuk mengaitkan materi
yang telah dikuasai siswa dan yang akan dipelajari
- Siswa menerima informasi tentang materi tembang
Pangkur
3. Motivasi
- Guru memotivasi siswa
- Siswa menerima informasi kompetensi, tujuan, dan
manfaat mempelajari tembang Pangkur
4. Pemberian acuan
- Siswa menerima informasi sumber belajar yang bisa
digunakan

Kegiatan Inti Mengamati 30’


 membaca contoh teks Serat Wedhatama pupuh
Pangkur
 mencermati uraian yang berkaitan dengan guru gatra,
guru lagu, dan guru wilangan Serat Wedhatama pupuh
Pangkur

Menanya
 mempertanyakan unsur-unsur pembangun Serat
Wedhatama pupuh Pangkur
 membuat pertanyaan yang berhubungan dengan isi teks
Serat Wedhatama pupuh Pangkur

Mengumpulkan informasi
 menemukan nilai-nilai yang terkandung di dalam Serat
Wedhatama pupuh Pangkur
 menulis syair tembang Pangkur dengan bahasa sendiri

Mengasosiasi
 menyunting kesalahan syair tembang Pangkur tulisan
teman
 menganalisis unsur-unsur pembangun

Mengomunikasikan
 menyajikan secara lisan atau tulisan tembang Pangkur

3
yang ditulis
 memberi tanggapan isi dengan bahasa sendiri Serat
Wedhatama pupuh Pangkur

Penutup 1. Siswa mengumpulkan tugas materi yang telah 10’


dipelajari
2. Siswa merefleksi penguasaan materi yang telah
dipelajari dengan membuat catatan / rangkuman /
kesimpulan
3. Siswa mendengarkan arahan guru tentangrencana
pembelajaran guru pada pertemuan yang akan datang

Soal tes lisan


1. Apa kang kok ngreteni babagan tembang Pangkur?
2. Kepiye watake tembang Pangkur?
3. Aweha panemu tumrap andharan wos surasane tembang kang dijlentrehake
dening kancamu!
Kinerja Presentasi
Jumlah Skor Nilai
N
Nama Siswa
o kelancara Kebahasa sistemati
n an s
1. 1
2
2. 3
3. 4
4. 5
Keterangan pengisian skor
4. Sangat tinggi
3. Tinggi
2. Cukup tinggi
1. Kurang

4. Tembangna kanthi gilir gumanti tembang Pangkur kasebut ing ngarep klas!
Cethaning Warna
Irama Penjiwaan
No Nama pangucap swara
(10-25) (1-5)
(10-20) (10-20)
1
2
3
4
5
Ket :
1 : tidak baik : < 60
2 : cukup baik : 61 – 70
3 : baik : 71 – 80
4 : sangat baik : 81 – 100

Soal tes tertulis

4
5. Gaweya tembang Pangkur kanthi tema kang wis ditemtokake!
Keaslian Diksi Keruntutan Isi
No Nama
(1-5) (1-5) (1-5) (1-5)
1
2
3
4
5
Ket :
1 : tidak baik : 1 – 4
2 : cukup baik : 5 – 10
3 : baik : 11 – 15
4 : sangat baik : 16 – 20

Kunci soal
1. Miturut maknane, tembang Pangkur iku nggambarake mangsa nalika wis kliwat
umur kang wus ngungkurake babagan kadonyan. Watake semangat, perwira: tegese
kanthi temen anggone ngedohi hawa nepsu ing kadonyan, supaya ora ngganggu
anggone urip. Atine wis menep, resik, ora grusa-grusu, lan tansah nengenake
ngibadah nyedhakake mring Gusti Kang Maha Kawasa.
2. Watake tembang Pangkur iku madhep manteb, banter, nesu. Cocok kanggo
ngandharake pitutur, katresnan, crita kang nyata, lan sapiturute.
3. Kawicaksanan
4. Kawicaksanan
5. Kawicaksanan

LAMPIRAN

1. Pangertene tembang Pangkur


Miturut maknane, tembang Pangkur iku nggambarake mangsa nalika wis kliwat
umur kang wus ngungkurake babagan kadonyan. Watake semangat, perwira: tegese
kanthi temen anggone ngedohi hawa nepsu ing kadonyan, supaya ora ngganggu
anggone urip. Atine wis menep, resik, ora grusa-grusu, lan tansah nengenake
ngibadah nyedhakake mring Gusti Kang Maha Kawasa.
2. Pathokan tembang Pangkur
PANGKUR
Guru Guru lagu Guru
wilangan gatra
8 a
11 i
8 u
7 a 7
12 u
8 a
8 i
3. Watak tembang Pangkur
Watake tembang Pangkur iku madhep manteb, banter, nesu. Cocok kanggo
ngandharake pitutur, katresnan, crita kang nyata, lan sapiturute.
4. Makna tembang Pangkur

5
Pangkur iku maksude buntut. Karangane Kanjeng Sunan Muryapada. Duwe makna
nggambarake mangsa nalika wis kliwat umur kang ngungkurake kadonyan, isa
ngendhaleni tumindak lan nepsu-nepsu kang ala. Kang dipikir among tembe
mburine nalika sowan ing ngarsa Gusti, lan golek memanising pati.
5. Tuladha tembang Pangkur Slendro Manyura
3 5 5 5 3 3 3 3
ming- kar ming- kur -ing ang- ka- ra
3 5 5 6 1 1 1 1 2 3 3
a- ka- ra- na ka- re- nan mar- di si- wi
5 6 ! ! ! ! @ @
si- na- wung rês- mi- ning ki- dung
! 6 5 5 5 5 5
si- nu- ba si- nu- kar- ta
3 5 5 6 1 1 1 1 1 2 3 3
mrih krê- tar- ta pa- kar- ti- ning ngèl- mu lu- hung
y y 1 1 1 1 1 1
kang tum- rap ing ta- nah Ja- wa
1 2 3 1 2 3 3 j21
a- ga- ma a- gem- ing a- ji
6. Tuladha tembang Pangkur tema tinamtu

Penilaian Proses dan Hasil Belajar


N Nama Kejujuran Kedisiplinan Tg.jawab Santun
o
1
2
3
4
5
Ket :
Siswa yang jujur, disiplin, bertanggung jawab, dan bersikap santun : 1
Siswa yang tidak jujur, disiplin, bertanggung jawab, dan bersikap santun : 0
Nilai 4 = Sangat baik, 3= baik, 2 = cukup baik, 0-1 = kurang

Penilaian Hasil
- Teknik : Tes Lisan, Produk, dan Kinerja
- Bentuk : Penugasan menulis dan membaca tembang Pangkur
- Instrumen : Tes dan Nontes
- Kunci dan Pedoman penskor

LEMBAR KERJA SISWA

I. Ing ngsior iki ana wangsulan sing bener, pilihen!


1. Pathokan sajroning tembang macapat kang ngemot pathokan cacahe larik saben
sapada yaiku …
a. guru sastra d. guru wilangan

6
b. guru basa e. guru gatra
c. guru lagu
2. Dene kang ngemot pathokan tibaning swara pungkasan (dhong dhing) saben
sagatra yaiku …
a. guru sastra d. guru wilangan
b. guru basa e. guru gatra
c. guru lagu
3. Pathokan tembang Mijil yaiku …
a. gatra : 6, wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, a, i, a, I,
b. gatra : 4, wilangan : 12, 6, 8, 8, lagu : i, a, i, a
c. gatra : 7, wilangan : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8, lagu : i, a, e, a, a, a, u
d. gatra : 5, wilangan : 12, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, u, i, o
e. gatra : 6, wilangan : 10, 6, 10, 10, 6, 6, lagu : i, o, e, i, i, u
4. Pathokan tembang Asmarandana yaiku …
a. gatra : 6, wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, a, i, a, I,
b. gatra : 4, wilangan : 12, 6, 8, 8, lagu : i, a, i, a
c. gatra : 7, wilangan : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8, lagu : i, a, e, a, a, a, u
d. gatra : 5, wilangan : 12, 8, 8, 8, 8, lagu : u, i, u, i, o
e. gatra : 6, wilangan : 10, 6, 10, 10, 6, 6, lagu : i, o, e, i, i, u

Nasihat lan pitutur


Kang bener terapna nggo uripmu
Kabeh eling–elingen ja nganthi lali
Aja lali pituturku
Merga sira isih enom
5. Saka sasmita ing dhuwur, tembang kasebut diarani …
a. dhandhanggula d. sinom
b. gambuh e. maskumambang
c. mijil

Nadyan silih bapa biyung kaki nini,


sadulur myang sanak,
kalamun muruk tan becik,
nora pantes yen den nuta
6. Saka sasmita ing dhuwur, tembang kasebut diarani …
a. dhandhanggula d. sinom
b. gambuh e. maskumambang
c. mijil
7. Tembang macapat kang ateges kanoman, minangka kalodhangan sing paling
wigati kanggoné wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé
sinebut …
a. dhandhanggula d. sinom
b. pangkur e. Pangkur
c. mijil
8. Tembang macapat kang asale saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri
hawa nepsu angkara murka. Kang dipikir tansah kepingin wèwèh marang
sapadha - padha diarani ....
a. dhandhanggula d. sinom
b. pangkur e. Pangkur
c. mijil

7
9. Nalika nembang macapat, ing sawijining gatra ditembangake ora kaya titi laras
asline, nanging bab iku ditindakake supaya nambah endahing tembang macapat.
Kaprigelan iku kang diarani ….
a. cakepan
b. cengkok
c. laras
d. pathet
e. pedhotan
10. Wos surasane tembang macapat iku isa dingreteni kanthi tenanan yen anggone
ndunungake pedhotan iku pas. Amarga yen ora pas makna tembung utawa
ukarane dadi slenca. Upamane tembang maskumambang gatra sepisan (12i)
kudune anak pitik kuthuk//anak bebek meri nanging dipedhot anak
pitik//kuthuk anak bebek meri. Pedhotan yaiku ….
a. syair, tetembungan kang dienggo ing tembang.
b. lak – luking swara kanggo nglagokake tembang.
c. rasa thinthingane swara cendhak nganti swara dhuwur.
d. ukuran cendhek lan dhuwure swara kanggo nglagokake tembang.
e. pamedhoting swara ing tengahing tembang ing saben larik.

II. Essay
1. Setitekna tembang ing ngisor iki!
a. Lamun ana wong micara kaki, tan mupakat ing patang prakara, aja sira age-
age, anganggep nyatanipun, saringana dipun baresih, limbangen lan kang
patang : prakara rumuhun, dalil qadis lan ijemak, lan kijase papat iku salah
siji, ana-a kang mupakat.
b. Panggawe becik puniku, gampang yen wus den lakoni, angel yen durung
linakwan, aras-arasen nglakoni, tur iku den lakonana, mufa’ati badanneki.
c. Pitutur bener iku, sayektine kang iku tiniru, nadyan melu saking wong sudra
papeki, lamun becik wurukipun, iku pantes sira anggo.
d. Kalamun ana manungsa, tan anganggo ing duga lan prayogi, iku watake tan
patut, awor lawan wong kathah, degsura ndaludur tan wruh ing edur, aja
sira pedhak-pedhak nora wurung neniwasi.
2. Sebutna jinising tembang! Yen wis ngreti isa ditembangke!
3. Jlentrehna wos surasane kanthi ngancarake nggunakake basane dhewe!
Andharna kanthi lesan!
4. Andharna pitutur kang kamot sajroning tembang!
5. Miliha tema babagan pendhidhikan! Sabanjure tulisen dadi wujud tembang
Sinom lan Pacung!

Baureno, 15 Juli 2017

Kepala Madrasah Guru Mata Pelajaran

Dra. FARIKHAH ENDANG LISTYORINI, S.Pd

8
NIP. 19620824 199003 2 003 NIP. 19690529 200710 2 001

Anda mungkin juga menyukai