Anda di halaman 1dari 16

STRUKTUR BAJA 1

MODUL 4
Sesi 7
Batang Tekan (Compression Member)
Dosen Pengasuh :
Ir. Thamrin Nasution

Materi Pembelajaran : WORKSHOP/PELATIHAN


PERENCANAAN BATANG TEKAN PROFIL TERSUSUN RANGKA ATAP.
Berdasarkan PPBBI 1984.
a) Perencanaan dimensi profil.
b) Pemeriksaan tekuk ke arah sumbu X-X.
c) Pemeriksaan tekuk ke arah sumbu Y-Y.
d) Penetapan jumlah medan pelat koppel/jumlah pelat koppel yang diperlukan.
e) Pemeriksaan terhadap kestabilan batang tekan profil tersusun.
f) Perencanaan ukuran pelat koppel minimum.
g) Pemeriksaan tekuk lentur torsi.

Tujuan Pembelajaran :
 Mahasiswa dapat melakukan perencanaan batang tekan profil tersusun Metode ASD-
PPBBI 1984.

DAFTAR PUSTAKA
a) Agus Setiawan,”Perencanaan Struktur Baja Dengan Metode LRFD (Berdasarkan SNI 03-1729-
2002)”, Penerbit AIRLANGGA, Jakarta, 2008.
b) Canadian Institute of Steel Construction, 2002.
c) Charles G. Salmon, Jhon E. Johnson,”STRUKTUR BAJA, Design dan Perilaku”, Jilid 1, Penerbit
AIRLANGGA, Jakarta, 1990.
d) “PERATURAN PERENCANAAN BANGUNAN BAJA (PPBBI)”, Yayasan Lembaga Penyelidikan
Masalah Bangunan, 1984.
e) SNI 03 - 1729 – 2002. Tata Cara Perencanaan Struktur Baja Untuk Bangunan Gedung.
f) William T. Segui,”Steel Design”, THOMSON, 2007.
UCAPAN TERIMA KASIH

Penulis mengucapkan terima kasih yang sebesar-besarnya kepada


pemilik hak cipta photo-photo, buku-buku rujukan dan artikel, yang terlampir
dalam modul pembelajaran ini.

Semoga modul pembelajaran ini bermanfaat.

Wassalam
Penulis
Thamrin Nasution
thamrinnst.wordpress.com
thamrin_nst@hotmail.co.id

thamrinnst.wordpress.com
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

CONTOH SOAL : PERENCANAAN BATANG RANGKA ATAP


Suatu batang tekan dari rangka atap menggunakan profil siku ganda dengan panjang batang L = 3,0
meter, dimana ujung-ujungnya dianggap sendi-sendi, memikul beban terdiri dari beban mati D = 30 kN, beban
hidup atap L = 15 kN, dan beban angin W = 10 kN. Profil siku ganda memakai pelat koppel dengan tebal tp = 5
mm. Tebal pelat buhul (jarak antara kedua sayap)  = 10 mm. Mutu baja BJ-34. Rencanakanlah dimensi profil,
dan lakukan pemeriksaan terhadap kinerja batang tekan tersebut.

PERENCANAAN :
DATA - DATA :
k = 1,0 (sendi-sendi)
Lk = k . L =1,0 . 3000 mm = 3000 mm.
2
Tegangan leleh (BJ-34), fy = 210 Mpa = 2100 kg/cm .
Tegangan dasar,
fy 210 MPa 2
Pembebanan tetap,    = 140 Mpa = 1400 kg/cm .
1,5 1,5
(1,3) . fy (1,3) . 210 2
Pembebanan sementara,    = 182 Mpa = 1820 kg/cm .
MPa
1,5 1,5

a). Kombinasi Pembebanan (PPBBI 1984, PMI-NI.18, PPURG) .


- Pembebanan Tetap,
NT = D + L = 30 kN + 15 kN = 45 kN = 4,5 ton.

- Pembebanan Sementara,
NS = D + L + W = 30 kN + 15 kN + 10 kN = 55 kN = 5,5 ton.

b). Prarencana ukuran profil.


b1). Pembebanan tetap.
Untuk kelangsingan  > 110
I taksir  1,21 N . 2 = 1,21 . (4,5 ton) . (3 m)2 = 49,0 cm4 (untuk 2 profil).
Lk

Untuk kelangsingan  < 110


N 4500
Ataksir   2,5. Lk2 =  2,5.(3 m)2 = 25,7 cm2
fy/1,5 2100 /1,5
(untuk 2 profil)

b2). Pembebanan sementara.


Untuk kelangsingan  > 110
I taksir  1,21 N . 2 = 1,21 . (5,5 ton) . (3 m)2 = 59,9 cm4 (untuk 2 profil).
Lk

Untuk kelangsingan  < 110


N 5500
 2,5. (3 m) = 25,5 cm .
2 2
Ataksir   2,5. Lk =
(1,3) . (1,3) . 2100 /1,5 2
fy/1,5
(untuk 2 profil)

Yang menentukan adalah


1
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.
4
Itaksir = 59,9 cm akibat pembebanan sementara (untuk 2 profil).
2
Ataksir = 25,7 cm akibat pembebanan tetap (untuk 2 profil).

1
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

Rencanakan profil, 60.60.8


Data-data :
4
Ix = Iy = 291000 mm .
ix = iy = rx = ry = 18,0 mm.
4
I = 121000 mm . Gambar 32.
i = 11,6 mm.
2
A = 903 mm .
2 2
Ag = 2 . 903 mm = 1806 mm .
e = 17,7 mm.

a = 2 e +  = 2 . 17,7 + 10 = 45,4 mm.


yo = e – t/2 = 17,7 – 8/2 = 13,7 mm.
xo = 0
fy = 210 Mpa.
k = 1 (sendi-sendi)
Lk = k . L = 1 . 3000 mm = 3000 mm.

c). Pemeriksanaan terhadap bahaya lipat sayap profil.


- Sayap (flens),
b1
 8,5 (pers.44.e, gambar 30) Dalam PPBBI tidak terdapat
t secara eksplisit pemeriksaan
b 60 bahaya lipat untuk profil siku
 = 7,5 < 8,5 ganda yang memikul gaya tekan
t 8
(sayap profil siku tidak ada bahaya lipat).
Atau,
b 200
 (SNI 03-1729-2002)
t fy
7,5 < 13,8

d). Pemeriksaan Terhadap Kekuatan.


- Terhadap sumbu X-X (sumbu bahan).
Lkx 3000
x    166,7 > 110 dan < 200 (memenuhi).
rx 18,0

1
sx  (x) = 1,4043

Syarat,
untuk s  0,183 maka   1
1,41
untuk 0,183  s  1 maka  
1,593  s
untuk   1 maka   2,381 s2
s
Maka,
2
 x  2,381 s = 2,381 . (1,4043)2 = 4,696

Pembebanan tetap,
fy / 1,5 2 (210 MPa) /
N  Ag .  (1806 mm ) . = 53845,6 N
1,5
x 4,696
2
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.
N = 53,85 kN = 5,39 ton > 4,5 ton (memenuhi).
0,7 . fy 1 (0,7) . (210)
 . (166,7) .
E 3,14 210000

3
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

Atau,
N 53,85 kN
FK =  = 1,20 > 1 (memenuhi).
N 45 kN

Pembebanan sementara,
(1,3) . fy /1,5 2 (1,3) .(210 MPa) /
N  Ag .  (1806 mm ) . = 69999,3 N
1,5
x 4,696

N = 70,0 kN = 7,0 ton > 5,5 ton (memenuhi).


Atau,
N 70,0 kN
FK =  = 1,27 > 1 (memenuhi).
N 55 kN

- Terhadap sumbu Y-Y (sumbu bebas bahan).


2 2
Iytotal = 2 . {Iy + A . (½a) } = 2 . {291000 + 903 . (0,5 .45,4) }
4
= 1512613,7 mm .
Iytotal
ry   1512613,7 = 28,9 mm
Ag 1806
Lky 3000
y   = 103,7 < 200 (memenuhi).
ry 28,9

iy   y 2  m  1 2
2
dimana,
Lky/n
m=2; λ   50 ; L1 = Lky/n ; Lk = 3000 mm ;
1 r
min
rmin = i = 11,6 mm

Tabel mencari jumlah medan dengan “Trial & Error”


n L1 (mm) λ 
1
3 1000,0 86,2 >
5 600,0 51,7 >
7 428,6 36,9 <

2 2 2
λ  (103,7)  (36,9) = 110,0 < 200
(memenuhi). iy 2
1 0,7 . fy 1 (0,7) . (210)
siy  (iy)  . (110,0) . = 0,927 < 1
 E 3,14 210000
Maka,
1,41
untuk 0,183  s  1 maka  
1,593  s
 iy  1,41 1,593  siy
4
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.
1,41
 = 2,118
1,593  0,927

5
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

Pembebanan tetap,
fy / 1,5 2 (210 MPa) /
N  Ag .  (1806 mm ) . = 119379,5 N
1,5
 iy 2,118

N = 119,38 kN = 11,94 ton > 4,5 ton (memenuhi).

Atau,
N 119,38 kN
FK =  = 2,65 > 1 (memenuhi).
N 45 kN

Pembebanan sementara,
(1,3) . fy /1,5 2 (1,3) . (210 MPa) /
N  Ag .  (1806 mm ) . = 155193,3 N
1,5
 iy 2,118

N = 155,19 kN = 15,5 ton > 5,5 ton (memenuhi).

Atau,
N 155,19 kN
FK =  = 2,82 > 1 (memenuhi).
N 55 kN

e). Pemeriksaan Terhadap Kestabilan Profil Tersusun.


Pasal 9.3.(6) SNI 03-1729-2002 menyatakan, untuk menjaga kestabilan elemen-elemen penampang
komponen struktur tersusun maka harga-harga x dan iy harus memenuhi :
x  1,2  1
166,7 > 1,2 . (36,9)
166,7 > 44,3 (memenuhi, stabil ke arah sumbu X-X)

iy  1,2  1
110,0 > 44,3 (memenuhi, stabil ke arah sumbu Y-Y)

 1 =36,9  50 (memenuhi)

f). Perencanaan Ukuran Pelat Koppel Minimum.


SNI 03-1729-2002 pasal 9.3 menyatakan bahwa kelangsingan terhadap sumbu bebas bahan iy hanya
berlaku apabila,
Ip I1 I1
 10. , atau Ip  (a) . 10 .
a L1 L1
Dimana,
3
Ip = 1/12 t . h , dengan tebal koppel, t = 5 mm.
4
I1 = Imin = I = 121000 mm (momen inertia minimum batang tunggal).
L1 = 428,6 mm.
a = 45,4 mm.

Maka,

6
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

1/12 .
3
(5) . h

(45,4) .
10 . (
121000

) =
128170
,8
428,6

7
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

12 . (128170,8)
h3 = 67,5 mm
5
Pakai pelat koppel ukuran  70 x 5 mm .Ukuran ini minimum, belum termasuk keperluan letak baut/paku.

g). Terhadap lentur torsi.


Tegangan kritis tekuk lentur torsi.
 fcry  fcrz   4 fcry . fcrz . H 
fclt    1  1  
 2H  ( fcry  fcrz) 2 
Dimana,
E 210.000 MPa
G  = 80769,23 Mpa.
2.(1 v) 2. (1 0,3)

d’ = d – t/2 = 60 – 8/2 = 56,0 mm


b’ = b – t/2 = 60 – 8/2 = 56,0 mm

(d'  b' ) . 3t (56  56) .(8)3


J  (2) .  (2) . 4
= 38229,3 mm .
3 3

2 Ix  Iy 2 2 2.(291000) 2 2 2
ro   xo  yo   0  (13,7) = 509,95 mm .
Ag 1806

x 2  y 2  0 2  (13,7) 2 
 o o 
H 1
r
2   1   509,95  = 0.63194

 o   

G.J
fcrz  (80769,23) . = 3352,72 Mpa.
Ag . ro  (38229,3) (1806) .
2 (509,95)

g1). Pembebanan Tetap.

fy / 1,5 210
fcry   = 66,10 Mpa.
/1,5
iy 2,118
Maka,
 (66,10)  (3352,72) 4.(66,13) .(3352,72) . (0,63194) 

fclt    1  1  2 
 2. (0,63194)   (66,10  3352,72) 

fclt = 65,62 MPa


Maka kekuatan penampang terhadap tekuk lentur torsi,

Nlt = Ag . fclt = (1806 mm) . (65,62 Mpa) = 118563,9 N

= 118,56 kN > 45 kN (memenuhi).


Atau,
Nlt N 118,56 kN

45 kN  2,63 > 1 (memenuhi).

5
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

g1). Pembebanan Sementara.

(1,3) . fy /1,5 (1,3) . (210)


fcry   = 85,93 Mpa.
/1,5
iy 2,118
Maka,
 (85,93)  (3352,72) 4.(85,93) . (3352,72) . (0,63194) 

fclt    1  1  2 
 2. (0,63194)   (85,93  3352,72) 

fclt = 85,12 MPa

Maka kekuatan penampang terhadap teku lentur torsi,

Nlt = Ag . fclt = (1806 mm) . ( 85,12 Mpa) = 153719,5 N


= 153,72 kN > 55 kN (memenuhi).
.
Atau,
Nlt 153,72 kN
  2,79 > 1 (memenuhi).
N 55 kN

KESIMPULAN
Pemeriksaan terhadap Profil, 60.60.8, menghasilkan :
a). Terhadap bahaya lipat sayap (flens), tidak terdapat bahaya lipat.
b). Tekuk terhadap sumbu X-X.
- Pembebaban tetap, FK = 1,20 (memenuhi)
- Pembebaban sementara, FK = 1,27 (memenuhi).
c). Tekuk terhadap sumbu Y-Y.
- Pembebaban tetap, FK = 2,65 (memenuhi)
- Pembebaban sementara, FK = 2,82 (memenuhi)
d). Pemeriksaan terhadap kestabilan profil tersusun (memenuhi)
e). Pelat Koppel Minimum  70 mm x 5 mm
f). Tekuk lentur torsi.
- Pembebaban tetap, FK = 2,63 (memenuhi)
- Pembebaban sementara, FK = 2,79 (memenuhi)
6
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

WORKSHOP/PELATIHAN : PERENCANAAN BATANG TEKAN


Beban Kerja Kombinasi beban Pemb. Tetap Pemb. Sementara rx,ry
< > < > Profil b d t e A Ix = ix = I i
No. L Mati Hidup Angin Pembebanan Pembebanan 110 110 110 110
Stb D L W Tetap Sementara Ataksir Itaksir Ataksir Itaksir Iy iy
2 4 2 4 2 4 4
mm kN kN kN kN kN cm cm cm cm mm mm mm cm cm cm cm cm cm
3000 30.00 15.00 10.00 45.0 55.0 25.71 49.01 25.52 59.90 60.60.8 60 60 8 1.77 9.03 29.10 1.80 12.10 1.16
0 3000 40.00 20.00 15.00 60.0 75.0 26.79 65.34 26.62 81.68 70.70.7 70 70 7 1.97 9.40 42.40 2.12 17.60 1.37
1 3000 50.00 25.00 20.00 75.0 95.0 27.86 81.68 27.72 103.46 75.75.7 75 75 7 2.09 10.10 52.40 2.28 21.10 1.45
2 3000 60.00 30.00 25.00 90.0 115.0 28.93 98.01 28.82 125.24 80.80.8 80 80 8 2.26 12.30 72.30 2.42 29.60 1.55
3 3000 70.00 35.00 30.00 105.0 135.0 30.00 114.35 29.92 147.02 80.80.10 80 80 10 2.34 15.10 87.50 2.41 35.90 1.54
4 3000 80.00 40.00 35.00 120.0 155.0 31.07 130.68 31.02 168.80 80.80.10 80 80 10 2.34 15.10 87.50 2.41 35.90 1.54
5 3000 90.00 45.00 40.00 135.0 175.0 32.14 147.02 32.12 190.58 90.90.9 90 90 9 2.54 15.50 116.0 2.74 47.80 1.76
6 3000 100.00 50.00 45.00 150.0 195.0 33.21 163.35 33.21 212.36 90.90.9 90 90 9 2.54 15.50 116.0 2.74 47.80 1.76
7 3000 110.00 55.00 50.00 165.0 215.0 34.29 179.69 34.31 234.14 90.90.11 90 90 11 2.62 18.70 138.0 2.72 57.1 1.75
8 3000 120.00 60.00 55.00 180.0 235.0 35.36 196.02 35.41 255.92 90.90.11 90 90 11 2.62 18.70 138.0 2.72 57.1 1.75
9 3000 130.00 65.00 60.00 195.0 255.0 36.43 212.36 36.51 277.70 90.90.11 90 90 11 2.62 18.70 138.0 2.72 57.1 1.75

Pemb.Sement.
200 Pelat buhul () Pemb.Tetap
No. Stb b/t fy mm x sx x
Nx F.K. Nx F.K.
kN kN
7.5 13.80 10 166.7 1.4043 4.696 53.85 1.20 70.00 1.27
0 10.0 13.80 10 141.5 1.1924 3.385 77.75 1.30 101.08 1.35
1 10.7 13.80 10 131.6 1.1087 2.927 96.63 1.29 125.62 1.32
2 10.0 13.80 10 124.0 1.0445 2.598 132.57 1.47 172.34 1.50
3 8.0 13.80 10 124.5 1.0489 2.619 161.41 1.54 209.83 1.55
4 8.0 13.80 10 124.5 1.0489 2.619 161.41 1.35 209.83 1.35
5 10.0 13.80 10 109.5 0.9226 2.103 206.37 1.53 268.27 1.53
6 10.0 13.80 10 109.5 0.9226 2.103 206.37 1.38 268.27 1.38
7 8.2 13.80 10 110.3 0.9293 2.125 246.45 1.49 320.39 1.49
8 8.2 13.80 10 110.3 0.9293 2.125 246.45 1.37 320.39 1.36
9 8.2 13.80 10 110.3 0.9293 2.125 246.45 1.26 320.39 1.26

7
Modul kuliah “STRUKTUR BAJA 1” , Modul 4 Sesi 7, 2011 Ir. Thamrin Nasution
Departemen Teknik Sipil, FTSP. ITM.

WORKSHOP/PELATIHAN : PERENCANAAN BATANG TEKAN


Jumlah Pemb. Tetap Pemb. Sement. Ukuran
No. a Iytotal ry y medan  iy siy iy Niy F.K. Niy F.K. Pelat Koppel
Stb n (t) (h)
4
mm mm mm kN kN mm mm
45.40 1512613.7 28.9 103.7 7 36.9 110.0 0.927 2.118 119.38 2.65 155.19 2.82 5 67.5
0 49.40 1994969.2 32.6 92.1 5 43.8 102.0 0.859 1.922 136.97 2.28 178.05 2.37 5 70.3
1 51.80 2403036.2 34.5 87.0 5 41.4 96.3 0.812 1.804 156.72 2.09 203.74 2.14 5 75.9
2 55.20 3319929.6 36.7 81.7 5 38.7 90.4 0.761 1.696 203.10 2.26 264.03 2.30 5 86.8
3 56.80 4185811.2 37.2 80.6 5 39.0 89.5 0.754 1.681 251.53 2.40 326.99 2.42 5 93.4
4 56.80 4185811.2 37.2 80.6 5 39.0 89.5 0.754 1.681 251.53 2.10 326.99 2.11 5 93.4
5 60.80 5184896.0 40.9 73.4 5 34.1 80.9 0.682 1.547 280.54 2.08 364.70 2.08 5 105.1
6 60.80 5184896.0 40.9 73.4 5 34.1 80.9 0.682 1.547 280.54 1.87 364.70 1.87 5 105.1
7 62.40 6400665.6 41.4 72.5 5 34.3 80.2 0.676 1.537 340.57 2.06 442.74 2.06 5 112.5
8 62.40 6400665.6 41.4 72.5 5 34.3 80.2 0.676 1.537 340.57 1.89 442.74 1.88 5 112.5
9 62.40 6400665.6 41.4 72.5 5 34.3 80.2 0.676 1.537 340.57 1.75 442.74 1.74 5 112.5

Pembebanan Tetap Pembebanan Sementara


No. J 2o H fcrz
r
Stb fcry fclt Nlt kN FK. fcry fclt Nlt kN FK.
2
mm
4 mm Mpa Mpa Mpa Mpa Mpa
38229.3 509.95 0.63194 3352.72 66.10 65.62 118.5 2.63 85.93 85.12 153.7 2.79
0 30412.7 713.50 0.63218 1831.24 72.85 71.78 134.9 2.25 94.71 92.88 174.6 2.33
1 32699.3 821.57 0.63149 1591.43 77.59 76.18 153.9 2.05 100.86 98.47 198.9 2.09
2 51882.7 933.76 0.62950 1824.30 82.56 81.16 199.7 2.22 107.33 104.96 258.2 2.25
3 100000.0 918.03 0.63121 2913.28 83.29 82.40 248.9 2.37 108.27 106.78 322.5 2.39
4 100000.0 918.03 0.63121 2913.28 83.29 82.40 248.9 2.07 108.27 106.78 322.5 2.08
5 83106.0 1185.20 0.63145 1826.95 90.50 88.82 275.4 2.04 117.64 114.81 355.9 2.03
6 83106.0 1185.20 0.63145 1826.95 90.50 88.82 275.4 1.84 117.64 114.81 355.9 1.83
7 149959.3 1166.46 0.63266 2776.38 91.06 89.95 336.4 2.04 118.38 116.51 435.7 2.03
8 149959.3 1166.46 0.63266 2776.38 91.06 89.95 336.4 1.87 118.38 116.51 435.7 1.85
9 149959.3 1166.46 0.63266 2776.38 91.06 89.95 336.4 1.73 118.38 116.51 435.7 1.71

Anda mungkin juga menyukai