LAPORAN RESMI PRAKTIKUM

ANALISA FLUIDA RESERVOIR

DISUSUN OLEH :
Nama

: EKA ALMAS YUSLIM

NIM

: 1001099

Kelompok

: I ( SATU )

JURUSAN S1 TEKNIK PERMINYAKAN

SEKOLAH TINGGI TEKNOLOGI MINYAK & GAS BUMI
BALIKPAPAN

2011
LEMBAR PENGESAHAN
LAPORAN RESMI
ANALISA FLUIDA RESERVOIR

Diajukan untuk memenuhi persyaratan praktikum Analisa Fluida Reservoir

Tahun Akademik 2011 / 2012
Progam Studi S1. Teknik Perminyakan
Sekolah Tinggi Tekonologi Minyak Dan Gas Bumi Balikpapan
Disusun Oleh,
Nama

: Eka Almas Yuslim

NIM

1001099

Kelompok

I ( Satu )

Dengan hasil penilaian :

Balikpapan, Desember 2011

Disetujui Oleh :

Dosen Pembimbing Praktikum

Asisten Praktikum

( Mayda Waruni Kasrani, ST, MT)

(Giovanni Astar)

ii

LEMBAR ASISTENSI PRAKTIKUM

ANALISA FLUIDA RESERVOIR
NAMA

Eka Almas Yuslim

NIM

1001099

JURUSAN

S1 - TEKNIK PERMINYAKAN

KELOMPOK

I ( Satu )

No.

1.

Tanggal

08/12/2011

09/12/2011

Keterangan

1. Pengertian Dew Point & Bubble point.

2. Pengertian Critical Point
3. Jelaskan fluida pada tiap jenis reservoir,
production line, & Separarator

1. alat & bahan dirubah menjadi peralatan

dan bahan
2. Tujuan dan Kesimpulan minimal 3
3. Pemabahasan jadikan paragraf
4. keterangan tabel grafik harus diberi
bold+italic & 10
5. Format dirapikan

iii

Paraf

FINAL REPORT

13/12/2011

KATA PENGANTAR
Dengan memanjatkan puji syukur kehadirat Allah SWT, karena rahmat dan
hidayah-Nya sehingga pada kesempatan ini saya dapat menyusun laporan
praktikum Analisa Inti Batuan ini sebagaimana mestinya. Tidak lupa salam serta
shalawat kepada junjungan kita nabi besar Muhammad SAW beserta sahabatnya,
karena tanpa adanya rahmat dan syafaat dari Allah SWT dan Rasul-Nya, kita tidak
akan pernah berada di muka bumi ini.
Dalam penyusunan laporan prakikum ini saya selaku penulis, telah
menempuh banyak cara untuk memperoleh informasi-informasi yang mendukung
yang menyangkut masalah Analisa suatu batuan Reservoir, yang bersumber dari
media cetak maupun media elektronik.
Dengan terselesaikan laporan praktikum ini

tidak lepas dari bantuan

berbagai pihak. Baik bantuan berupa moril maupun materill. Penulis hanya bisa
mepersembahkan kata terima kasih tidak terhingga kepada yang terhormat:
1. Ibunda tercinta yang selalu mendukung saya.
2. Ibu Mayda Waruni ST,MT selaku penyusun prosedur praktikum, yg
berguna bagi kami.
3. Abang Giovanni Astar, selaku asisten praktikum saya.

iv

4. Kak Vithya A. , Bang Bima , serta seluruh jajaran Asprak yang mungkin
tak bisa kami sebutkan satu persatu, yang selalu mendukung secara
moril bagi kami semua.
5. Ka Rudy, Ka Zulfa yang turut andil dalam pembentukan laporan ini
6. Serta seluruh teman dan sahabat yang turut membantu dalam
terselesaiakannya laporan ini.
Harapan penulis semoga amal baik beliau semua diterima oleh Tuhan YME
sebagai amal shaleh, amin.
Segala kemampuan telah penulis curahakan pada laporan ini, namun apa
daya penulis sebagai manusia biasa yang tidak lepas dari segala kekurangan, maka
jika isi laporan ini ada yang kurang sesuai dengan apa yang dimaksudkan sudilah
kiranya para pembaca memberi kritik yang membangun demi kesempurnaan
laporan ini.
Akhirnya kepada Allah SWT jualah penulis kembalikan segalanya, semoga
apa yang penulis sajikan ini ada manfaatnya.
Balikpapan, Desember 2011

Penulis

DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL ...............................................................................

LEMBAR PENGESAHAN ....................................................................

ii

LEMBAR ASISTENSI PRAKTIKUM ................................................

iii

KATA PENGANTAR.............................................................................

iv

DAFTAR ISI ...........................................................................................

vi

DAFTAR GAMBAR ..............................................................................

DAFTAR TABEL ...................................................................................

xii

DAFTAR GRAFIK.................................................................................

xiii

DAFTAR LAMPIRAN...........................................................................

xiv

BAB I.

PENDAHULUAN....................................................................................1

BAB II. PENENTUAN KANDUNGAN AIR DENGAN DEAN & STARK

METHOD.................................................................................................4
2.1. Tujuan Percobaan...............................................................................4
2.2. Dasar Teori..........................................................................................4
2.3. Peralatan dan Bahan............................................................................6
2.3.1. Peralatan....................................................................................6
2.3.2. Bahan........................................................................................7
2.4. Prosedur Percobaan.............................................................................8

vi

2.5. Analisa dan Perhitungan.....................................................................8

2.5.1. Analisa......................................................................................8
2.5.2. Perhitungan...............................................................................9
2.6. Pembahasan.........................................................................................9
2.7. Kesimpulan.......................................................................................11
BAB III. PENENTUAN KANDUNGAN AIR DAN ENDAPAN (BS & W)
DENGAN CENTRIFUGE...................................................................13
3.1. Tujuan Percobaan............................................................................13
3.2. Dasar Teori......................................................................................13
3.3. Peralatan dan Bahan........................................................................15
3.3.1. Peralatan.................................................................................15
3.3.2. Bahan......................................................................................16
3.4. Prosedur Percobaan.........................................................................16
3.5. Analisa dan Perhitungan.................................................................17
3.5.1. Analisa...................................................................................17
3.5.2. Perhitungan............................................................................18
3.6. Pembahasan.....................................................................................18
3.7. Kesimpulan.....................................................................................20
BAB IV. PENENTUAN SPECIFIC GRAVITY...............................................22
4.1. Tujuan Percobaan..........................................................................22
4.2. Dasar Teori.....................................................................................22
4.3. Peralatan dan Bahan.......................................................................24
4.3.1. Peralatan...............................................................................24
4.3.2. Bahan...................................................................................26
4.4. Prosedur Percobaan........................................................................27
4.5. Analisa dan Perhitungan................................................................27
4.5.1. Analisa.................................................................................27
4.5.2. Perhitungan..........................................................................29
4.6. Pembahasan....................................................................................32

vii

4.7. Kesimpulan....................................................................................32
BAB V.

PENENTUAN TITIK KABUT, TITIK BEKU,

DAN TITIK TUANG...........................................................................34
5.1. Tujuan Percobaan..........................................................................34
5.2. Dasar Teori.....................................................................................34
5.3. Peralatan dan Bahan.......................................................................36
5.3.1. Peralatan...............................................................................36
5.3.2. Bahan................................................................................36
5.4. Prosedur Percobaan........................................................................38
5.5. Analisa dan Perhitungan................................................................39
5.5.1. Analisa.................................................................................39
5.5.2. Perhitungan..........................................................................39
5.6. Pembahasan....................................................................................40
5.7. Kesimpulan....................................................................................41

BAB VI. PENENTUAN TITIK NYALA DAN TITIK BAKAR

DENGAN TAG CLOSED TESTER.................................................43
6.1. Tujuan Percobaan..........................................................................43
6.2. Dasar Teori.....................................................................................43
6.3. Peralatan dan Bahan.......................................................................45
6.3.1. Peralatan...............................................................................45
6.3.2. Bahan...................................................................................45
6.4. Prosedur Percobaan........................................................................46
6.5. Analisa dan Perhitungan................................................................48
6.5.1. Analisa.................................................................................48
6.5.2. Perhitungan..........................................................................48
6.6. Pembahasan....................................................................................49
6.7. Kesimpulan....................................................................................50
BAB VII. PENENTUAN VISKOSITAS KINEMATIKA

viii

SECARA COBA COBA (TENTAIVE METHOD) ....................52

7.1. Tujuan Percobaan..........................................................................52
7.2. Dasar Teori.....................................................................................52
7.3. Peralatan dan Bahan.......................................................................54
7.3.1. Peralatan...............................................................................54
7.3.2. Bahan...................................................................................57
7.4. Prosedur Percobaan........................................................................58
7.5. Analisa dan Perhitungan................................................................60
7.5.1. Analisa.................................................................................60
7.5.2. Perhitungan..........................................................................60
7.6. Pembahasan....................................................................................62
7.7. Kesimpulan....................................................................................62
BAB VIII

ANALISA KIMIAWI AIR FORMASI..........................................64

8.1. Tujuan Percobaan........................................................................64
8.2. Dasar Teori..................................................................................64
8.2.1. Penentuan Kalsium dan Magnesium.................................65
8.2.2. Penentuan Alkalinitas........................................................66
8.2.3. Penentuan Klorida.............................................................66
8.2.4. Penentuan Sodium.............................................................66
8.3. Peralatan dan Bahan....................................................................67
8.3.1. Peralatan............................................................................67
8.3.2. Bahan.................................................................................68
8.4. Prosedur Percobaan.....................................................................69
8.4.1. Penentuan pH (elektrolit)...............................................70
8.4.2. Penentuan Alkalinitas.....................................................70
8.4.3. Penentuan Kalsium dan Magnesium...............................70
8.4.4. Penentuan Klorida...........................................................71
8.4.5. Penentuan Sodium...........................................................72
8.4.6. Perhitungan indeks stebilitas CaCO3..............................73
8.5. Analisa dan Perhitungan..............................................................76

ix

8.5.1. Analisa..............................................................................76
8.5.2. perhitungan.......................................................................79
8.6. Pembahasan................................................................................81
8.7. Kesimpulan..................................................................................82
BAB VIII PEMBAHASAN UMUM................................................................... 83
BAB IX

KESIMPULAN UMUM.................................................................... 87

DAFTAR PUSTAKA........................................................................................... 89
LAMPIRAN........................................................................................................ 90

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1

Elektrikal oven.................................................................7

Gambar 2.2

Peralatan dean & Stark....................................................7

Gambar 2.3

Solvent.............................................................................7

Gambar 2.4

Minyak tanah...................................................................7

Gambar 3.1

Centifruged......................................................................15

Gambar 3.2

Centrifuged tube 100ml...................................................15

Gambar 3.3

Sampel Minyak................................................................16

Gambar 3.4

Kerosine...........................................................................16

Gambar 4.1

Hydrometer & Thermometer...........................................25

Gambar 4.2

Gelas ukur........................................................................25

Gambar 4.3

Stopwatch........................................................................26

Gambar 4.4

Sampel Minyak................................................................26

Gambar 5.1

Penutup dari gabus..........................................................37

Gambar 5.2

Thermometer...................................................................37

Gambar 5.3

Tube dari kaca.................................................................37

Gambar 5.4

Es batu.............................................................................37

Gambar 5.5

Crude oil..........................................................................38

Gambar 5.6

Tester & Buth..................................................................38

Gambar 6.1

Tag closer tester...............................................................45

Gambar 6.2

Thermometer...................................................................45

Gambar 6.3

Air....................................................................................46

Gambar 6.4

Crude oil..........................................................................46

Gambar 7.1

Viskometer.......................................................................57

Gambar 7.2

Timer................................................................................57

Gambar 7.3

Air....................................................................................57

Gambar 8.1

Alat titrasi........................................................................68

Gambar 8.2

Gelas ukur........................................................................68

Gambar 8.3

Kertas lakmus..................................................................68

Gambar 8.4

Pipet tetes.........................................................................68

Gambar 8.5

Larutan indikator.............................................................69

Gambar 8.6

Larutan buffer..................................................................69

xi

DAFTAR TABEL

Tabel 2.1

Tabulasi Hasil Analisa dari tiap kelompok.....................9

Tabel 3.1

%BS & W data umum.....................................................17

Tabel 3.2

Parameter analisa data kelompok....................................17

Tabel 3.3

Data percobaan pada tiap kelompok...............................18

Tabel 4.1

Koreksi API....................................................................28

Tabel 5.1

Data umum......................................................................39

Tabel 5.2

Data kelompk...................................................................39

Tabel 5.3

Analisa pehtungan pada tiap kelompok..........................39

Tabel 6.1

Koreksi barometer...........................................................47

Tabel 6.2

Data umum......................................................................48

Tabel 6.3

Parameter data kelompok................................................48

Tabel 6.4

Titik nyala, bakar pada tiap-tiap kelompok....................48

Tabel 7.2

Viskositas standar............................................................59

Tabel 7.3

NBS Viskositas standar...................................................59

Tabel 7.4

Data analisa......................................................................60

Tabel 8.1

Harga kebsahan tiap ion..................................................70

Tabel 8.2

Harga konsentrasi homogen............................................73

xii

Tabel 8.3

Index stabilitas.................................................................74

Tabel 8.4

Perhitungan tenaga ion....................................................75

Tabel 8.5

Harga faktor K & suhu....................................................75

Tabel 8.6

Tabulasi anion & kation..................................................76

Tabel 8.7

Perhitungan indekx stabilitas CaCO3.............................77

Tabel 8.8

Harga index stabilitas......................................................81

DAFTAR GRAFIK

Grafik 2.1

% Kadar air Vs air tertampung..............................................10

Grafik 2.2

% Kadar air pada tiap kelompok...........................................11

Grafik 3.1

%BS&W sampel satu pada tiap kelompok...........................19

Grafik 3.2

%BS&W sampel dua pada tiap kelompok............................20

Grafik 5.1

titik beku,kabut,tuang pada tiap kelompok...........................41

Grafik 6.1

Titik nyala& titik bakar pada tiap kelompok........................50

Grafik 7.1

Viskositas minyak sebagai fungsi tekanan............................54

Grafik 8.1

Stiff Davis..............................................................................77

Grafik 8.2

Pennentuan harga CaCO3......................................................78

Grafik 8.3

Stabilitas index terhadap temperatur.....................................81

xiii

DAFTAR LAMPIRAN

Acara 1

Penentuan Kandungan Air dengan Dean & Stark Method

Acara 2

Penentuan Kandungan Air dan Endapan (BS & W) dengan Centrifuge

Tabung Kecil dan Tabung Besar

Acara 3

Penentuan Spesific Gravity

Acara 4

Penentuan Titik Kabut, Titik Tuang dan Titik Beku

Acara 5

Penentuan Titik Nyala dan Titik Bakakr dengan Tag Clossed Tester

Acara 6

Penentuan Viskositas Kinematik Secara Coba-Coba (Tentaive

Method)

Acara 7

Analisis Air Formasi

Tugas Pendahuluan

xiv