acuh - sangaren suntaune - timai sikak wusane - punturo - timai tinarukira, timai kinalesang - kaka; ito yakang, nayakang - ata, ito aingkalen - tatee; nakawuse - to nawotong; to tunga-tungar - timai one, timai nayuma, timai timuu - nana, nunanae - timai kaporapo - awu - awuan - timai nataator - makarakarakel - mamerduli, manarukira
- one - singau; beradab mataton singau - papakusan - ukar; mengadang mulukar, mulawe; pengadang pulawe; - terapa - kananaramen; adat istiadat to kinanaramente; tahu adat mataton singau - kunas - tuari - adil; tiara manumbuka; pusukasuka - i tuari to kahilir - tumi; beradu mutatumi; mutatamiding; muwawuna (ayam) uao sof (mencoba mekuatan asing-asing - arei a - kayo; mengaduk mukayo; mangayo - mapiho kapundaman; makapundam mapihe - pai rapa muahe - ma kuto; emato - ahen
adapun adat
acuh tak acuh - timai mamerduli, timai manarukira acung - manintai awak; mengacungkan manitak lima
agung
mengagungkan
mundayou,
ahad ahli aib air ajak ajal ajar akal akar akbar akhir
- to pandei, to matoton rakale - one to naha; one to kairangen - ake; berair maake - sose; mengajak manose - papatei - ajar; mengajar mangajar - akal - hamu - taalos lowen - kakawusane; berakhir nakawuse, nasoie; mengakhiri mangawus - puwiaen samuri - hadat, singau - balasene samuri; akibatnya teetele to - natomatae - maanpihoan - huruf, patik
alang alang - tiwou alas alas an alat alih alir alis almarhum alot alu alun alur alus anai aman amanat - wila; alas; diberi alas nialasen - alasen - pakakas - pee; mengalihkan mamee; dialihkan pinee - tumpang; mengalirkan mapatumpang ake - kining - to nateie - mawai - alu - lolangu ranou - natuu su ralen - iyik, kanya - pinihe te kanya; beramal mamei su sumpuruane - aman - to pinatuun; to pinauman
amarah amat ambang ambek ambruk amis ampas ampu ampuh ampun amuk anai-anai anak anak-anak anca andai andi aneh aneka
- rorof - taales - lanengkangen - sangaja riri tumpang - nahehae; nahohar; nayapu - nawilis; sudah amis nawilise - kepa - wia; mengampu mamia; pengampu to namia - matoghas - ampung meminta ampun maki ampung - sebarang mamaes - oanai - anak - to rarie
- nanoso, nu uso uso - manangka, paa tu gare - karu; mengangguk kumaru; mengangguk-angguk kumaru-karu - kanya - anggur - wae - langi - wua; mengangkat mamua; mengangkat namua (lampau); einua diangkat; mamamua biasa mengangkat - makakataku - kirayou - ewong, rasoh; mengangkut mangewong, mundasoh (ke kendaraan) - gansa - potatus mamair; angsuran wairan potatus - napus; napuwa - papuntas - mapeo kaco
angsa - aang; mengaca mu(aang angsur - are; ara e go to angus - wowa ani-ani - su puruane, su gkhaie anjak - musunggie; maya-mayae
anjing anjur
- kapuna - longkou; menganjur lumongkou; menganjur limongkou; menganjurkan tangan- mulongkou lima - alu, laluwak - ringan; mengantar mundingan; mengantar mundingan (lampau); diantar niringan - sula; berantara nusasula; di antara su sulaen - pakusan; menjadi anteru pianupe, ire mayantee - lawang; nginto riri, timai manirima - pakel; terantuk mapakel; terantuk napakel (lampau) - upus, oho, to wi wineei - anam; menganyam manganam - malanih - apa - ara, ore - apang - soe - putung - naator, makakayan
apit apung arah atur awan arwah ayam ayat ayo ayun
- wewean; diapit piwalan, winewei su wala - lutau; mengapung lumutau; terapung limutau - wotong, saruanen; teratah nawotong - ator; mengatur mangator; diatur niator - winawa - raangan nginto nataeii - manuk - ayat - wuteele - soko, ayun; berayun muaayun
antan antar
B babi baca - wawi - baca; membaca mamaca; membaca namaca (lampau) - tuwas; membacok manuwas; membacok nanuwas (lampau); dibacok tiwas - limpurus - awak - kuntau pakura
bacok
bagi
- tatia; membagikan mutatia; membagikan nutatia (lampau); dibagikan pitatia - wowa - kanya; memperbagus mukanya; yang bagus kakanyaen - kakak; terbahak-bahak kumakak - tingi; bahasa Ratahan tingi n Toratan - paluka - to; bahwa sanya hai to - kanya; baik-baik mapiho-piho - mataton singau - waja - pajeko; membajak mamajeko - mbising - paka - bak - timai mamatei. Timai makakawus - to majadi - pus, puwa; membakar mangupas; membakar nangupus (lampau); dibakar pipus
- kepandeian - baki - poro - bal - singkap; berbalah musasingkap - walei - balas; membalas mamalas; membalas namalas (lampau); dibalas binalas; sudah dibalas binalase (perfek pasif) - ule; berbalik mangule; berbalik nangule (lampau); dikembalikan pinangule - balak - balon - kuen, lulu wulo - ban (oto), pape (ikat pinggang) - pulia - bangke, to natei - minto; muwua (akan berangkat) - wangku
bagian bagus
bahak bahasa bahu bahwa baik baik budi baja bajak bajing baju nak baka bakal bakar
balik
bangun
- wua; bangun muwua; bangun nuwua (lampau); puwuale bangunkan - piho; membangun membangun namiho winangun, piniho - tomponu - runuk - lawangen; perbantahan pikakualen - poto; membantai mamoto, muata (sapi); nuata (lampau); dibantai niata - alenan, alenen - lengker; membanting mulengker; membanting nulengker (lampau); dibanting nilengker - laliwu; membantu mulaliwu; membantu nulaliwu (lampau); dibantu laliwuan - kos; membantun makos; membantun nakos; dibantu kikos - rakel, maua - yamang, yahurang - tu - barang - pai rapala mamangun, mamiho; (lampau); dibangun
barat bareng
- su surapen - muringan; berbarengan muringanen; berbarengan nuringanen (lampau); nukaringan - talulir; berbaring mangintalulir; berbaring nangintalulir (lampau); baringkan - lulirle - bares; kares - wuu; membarui manumbuu - wuu-wuu - bas - maetak; basah kuyup nusahoie - kawus; membasmi mangawus - 1. Pepe (baju); membasuh mampepe; membasuh namepe (lampau); sudah membasuh nakapee 2. kuras (barang, alat); membasuh manguras; membasuh nanguras (lampau); sudah dibasuh nirase
bangun
baring
bantal banting
bantu
bantun
- pinto, timai majadi, timai muwali - watang - sara; berbatasan nusara; perbatasan pusaran - oo nu atei - rara
- watu - sukol; ada batuk sumukol; simukol (lampau) - wau; berbau wawau; ada berbau mamamau; sudah berbau namamaue - ehom, ewong; membawa mangewong; membawa nangewong (lampau); dibawa niewong; terbawa nakaewong; bawalah ewongle - lalunganen; ke bawah wawe; pergi ke bawah tana - lansuna; bawang putih wawang - wauwa; wawa - tuntauan - wair; membayar mamair; membayar namair (lampau); dibayar winair; sudah dibayar winairante - torario iyik, anak tu wuu najadi
becus beda bedah bedak bedil bedung begal begini bagitu bejana bejat bekal
- kapongasan; tidak becus- timai kapongasan - beda, timai musuka; berbeda timai nusuka - muhoha, munggoha - bada, pupur - sinapang - loyor - taalos tingkai - hahi; dibeginikan puhahi, muahi, ngonto tii - hahe; dibegitukan puhahe, muahe, ngonto tee - tampayang - timai mamairang, lalai nsingau - walun - 1. Tanda; 2. Napona; bekas guru napona guru, guru pension - walukah - nueise - rakup; sudah dibekuk nirakupe; membekuk mundakup - bel - bela; membela mubela
bawa
bekas - wula, bontok - tanggongan, waane - perei; membebaskan namule; membebaskan namule (lampau); dibebaskan winule; sudah bebas winulee - wewek bel beberapa - ire pira bela bekatul beku bekuk
bebek
belajar belah
- mengajar - wuka; membelah mamuka; membelah namuka (lampau); dibelah wika - tayan; membelai manayan; membelai nanayan (lampau) - mayantee - likur; membelakangi tumalikur; membelakangi timalikur (lampau); dibelakangi tilalikuran; terbelakang nasamuri - wila; mata terbelala mata nawila; mata membelalak winilaen nu mata - lokon
belimbing belit
- lumpias - sahungku; berbelit-belit musasahungku; sudah berbelit-belit nusasahungkue - waliung - maalengko, mubelok - kayu aiyikren, hahurangen kayu mangura - walulang - timai ren; belum ada timaira one - kasili - mu - talum; terbenam natalum - banang - tungar; benar-benar tunga-tungar - cilaka lowen - binci, malalumban, kariri - lirikkatanan, bedeng - wanea - lawe; membendung mulawe; membendung nulawe (lampau); dibendung nilawe; jangan dibendung roku lawe-lawean
belai
belaka belakang
belala
belalang
benam belas kasihan - hahilir; berbelaskasihan muhahilir belati balek belenggu belerang beli - pisau loben - belek - borgol - walirang, walelang - wili; membeli mambili; membeli nambili (lampau); sudah dibeli wilie; sudah membeli nakawilie - yahurang - lawiwi humilir, menghilirkan; benang benar bencana benci bendang bendera bandung
beliau belibis
- sepal - rorofan; rarapitan, apis - hitik; ada bengkak humitik; ada bengkak himitik (lampau); sudah bengkak himitike (perfek) - wingkil - wengkol; bengkok muwengkol; bengkok nuwengkol (lampau); dibengkokkan piwengkol - sea - wal - matinau - hitik; benjol humitik; benjol himitik (lampau) - kakual, keke; membentak mangeke, mangakual; membentak nangeke, nangakual; dibentak kikakual, kineke, kinakual - wenteng - musasabunu; bentrok nusasabunu (lampau) - hahio - putuli, putara; membentur mutuli, membentur nutuli, nutara (lampau) - kahe; makasingau - nungkulp mutara;
berang berangkat
- nundorof; nupoyue - wua; berangkat muwua; berangkat nuwua (lampau); sudah berangkat nuwuae (perfek) - pira - waringin, nunuk - kimaakas - kabar - pauman; memberitahukan mauman; memberitahukan nauman (lampau) ; diberitahu pinaumamen; beritahukan paumanle - oho - nuwatue; kaoone; sudah bernas nakaeep - marontak, melawang - bersi - muwunan; bersin nuwunan (lampau) - kukis kan - limping - was tolaian - sambe (laki-laki) - loben, lowen
bengkel bengkok
berkat bernas berontak bersih bersin bertih berudu beruk besan besar
barah berak
besi biskuit besok betah betina betis beton betul betung biadab bianglala biar
- oasei; uasei - biskoit; mari - taawi - natontarup - wawinai - witis - beton - nawotong, nawutul - kuen jawa, kuen tainate - taalos kurangajar; timai si adat - ndipa - waya; biarlah wayale; biarpun meken; biarpun begitu meken muahe; dibiarkan winaya - manarampe; biasa nanarampe (lampau); biasanya kanaramen; terbiasa kinanaramen; membiasakan manaram - liwang - ongkos - tanta, pacumaen - wiwi
bibit bicara
- wal - mauntingi; berbicara nauntingi (lampau), muwawisaa nuwawisaa (lampau) - wongkou - biang - mek - ito mukakantar - walutu - pandei, mataton makura-kura - piho; membikin mamiho - kaneren - ore; kanere-neren - hitong, rekeng; menghitung mundekeng, muitong; menghitung nundekeng (lampau) - kamar - pali - bimbang - puntoro; membimbing munturo; membimbing nunturo (lampau); bimbinglah punturonanle
bidai bidan bidik biduan biduk bijaksana nikin bila bilamana bilang
biasa
bina
- wangun; membina mamangun; namangun; dibina winangun - tingkai - napusa; nurariong - binatang - ito mamamepe
membina
- wisul - waane - nalalaie - torario iyik - nawoyangke - bodok, tungop - ambu; berbohong mangambu; berbohong nangambu (lampau); dibohongi niambuan; pembohong mangangambu - mangundiri; riri mamiho - bokor - bal - tamai mai - suane - nawoyangke - timai simu sikola - bolosak - bom - hunang; munggunang - gonceng
- wawisaa; berbincang-bincang muwawisaa; berbincang-bincang nuwawisaa (lampau); ada dibicarakan puwawisaa - lincau - wongkou - tinungopan - insawa; ito wawinai - tambuleleng - he; alwik - blau - bisa - wurung; membisikkan mamurung; membisikkan namurung (lampau); berbisik-bisik muwawurung; dibisikkan pamurung, pinamurung - wowo
boikot bokor bola bolak-balik boleh bolong bolos bolsak bom bon bonceng
bisu
- boboneka - hoharen, tonton (rumah) - wungku - bongko (sapi) - bor - bordir - siki; diborgol sikian; siniki - les - worong; memborong mamorong; memborong namorong (lampau); diborong binorong - kaburusan, royal - soso; sudah bosan masosoe; sudah bosan nasosoe; membosankan makakasoso; sudah membosankan kinasosonte (lampau) - lasa - wotel - wua; berbuah muwua; berbuah nuwua (lampau); sudah berbuah nuwuae (perfek) - rume; membuang mundume; membuang nundume (lampau); dibuang nirume; sudah terbuang narumee; jangan dibuang roko rume-rume
buat
- piho; membuat mamiho; membuat namiho (lampau); buatlah pihoanle; dibuat piniho - sahurang, sawurang - nutaere - wuwu - sisik - wuwung; bubungan wuwungan; membumbung mangindange - to nienes - ata, aingkaen - karekenan matulir - tomata mapiho - awak nyaman, mapiho pamundamen - nutintalang - tutupang - suwu - moanei timaire nakaweng - tayan; membujuk manayan; membujuk nanayan (lampau); dibujuk tinayanen; bujuklah tayanenle
bubur budak budi budiman bugar bugil bui buih bujang bujuk
boros bosan
buang
buka
- wungkas; membuka mamungkas; membuka mamungkas (lampau); dibuka wingkas; sudah terbuka nawungkase - tiara - wungkune; wukir - wuku - buk - budo - wulan - malimbung - wui - mbulu - kuen, lulu wulo - unanam - wawontana - boncis - lowen can; wutek - yuma; mama - malimbung - wungang, wurak (papaya, durian)
- nangkunase - wungku - tukus - ito tuari - macan - timau palalos; tate si ralen - pokol - tolai - wuno; membunuh mamuno; membunuh namuno (lampau); dibunuh winuno - tingi - naongkang - rituk; memburu marituk; memburu narituk (lampau); dapat diburu kaparituk - kuli - lalai, makamu - burung - wui nu sambong - wuuk; membusuk mawuuk; sudah membusuk nawu - wuta; sudah buta nawutae
bukan bukit buku buku bulai bulan bulat bulir bulu buluh bumbu bumi buncis buncit bunda bundar bunga
cakar
- kongkom; mecakar mangongkom; mencakar nangongkom (lampau); dicakar kinongkom; nanti dicakar kucing haire kongkoman nyong - langi - sambok - luti - kayo; mencampur mukayo; mencampur nukayo; (lampau); dicampur pikayo
- kaluya - panga - narara - kear candu - kos; mencabut makos; mencabut nakos (lampau); dicabut kikos; cabutlah kosanle; jangan dicabut roku kosa-kosan - reso, tura; cadangan to nireso, to tira - rapula - ngkila, tua; bercahaya matua, mungkila - silau; mencari manila; mencari nanilau (lampau); dicari sinilau - muake; nuake (lampau) cape - pandei; mataton makura cantik capai canggung cangkir cangkul
campur baur - nusompaie canda - lalawior; bercanda nulalawior (lampau) - madat - kaku - mangku - patu-patu; mencangkul muwakal; mencangkul nuwakal (lampau) - pasung, kanya - uma; mencapai manguma; mencapai nanguma (lampau); tercapai kauman; dapat dicapai kinauman - mangunai; sudah capek mangunaie; sudah capek nangunaie (lampau) mulalawior; bercanda
cair cakap
cari
- silau; mencari manila; mencari nanilau (lampau); dicari sinilau; dapat mencari nakasilau (lampau); carilah silauanle - cet - pamatik; mencatat mamatik; mencatat namatik; dicatat pimatik; tercatat pinamatik - mangku; panganginuman - sasangkong - mangilu - pungku - woos - puyun su rak - nanawo timai kinantatonan - saup; mencedok manaup; mencedok nanaup (lampau); dicedok sinaup - lawean; timai weei; timai suane
celaka celana celeng celik celup cemar cemara cemas cemberut cemburu cemerlang cemeti cemooh cempelung
- cilaka - solana - wio - nawila mata - um; mencelup mum - makamu - kayuwu - matalinsu - sumu-sumu; mapasumu - mahian; pencemburu mahahian, panjulus - makakayan - sambok - laloi, luhaian - mangintatalum - manyas - kula
cat catat
cencang - matees, mataton mamiho cendawan - nukakual - sala; mencela mangaritik - woyang su pusulaen