Anda di halaman 1dari 135

MUSCULOSKELETA

L
O l eh : dr. Erwin Hakim Lubis

MUSCULOSKELETAL
Cabang-cabang ilmunya :
1.
2.
3.

Osteologi (tulang)
Artrologi (sendi)
Myologi (otot)

OSTEOLOGI
Sistem kerangka terdiri dari tulang yang
merupakan jaringan ikat kaku terbesar
kerangka
tubuh, tulang rawan (cartilage) sejenis jaringan
ikat yang bersifat lentur mis; cartilage costalis.
Kerangka axial terdiri dari tulang kepala, tulang
belakang (vertebra), tulang dada tulang pelvis.
Kerangka apendikular terdiri dari tulang
ekstremitas (lengan tangan dan tungkai kaki)

Anatomi Tulang
Tulang panjang seperti femur memiliki
Diafisis

(batang) suatu tulang yang menulang


dari suatu pusat penulangan primer.
Epifise (ujung) suatu bagian tulang yang
menulang disuatu pusat penulangan sekunder
dan ter bentuk setelah kelahiran.
Metafise bagian tulang diantara diafise dan
epifise.

Penggolongan Tulang
Tulang digolongkan menurut bentuknya :

Tulang panjang misal; femur


Tulang pendek misal ; cuboid tulang
dipergelangan kaki
Tulang pipih berguna sebagai pelindung misal;
cranium tulang batok kepala
Tulang tak beraturan dengan bentuk beraneka
ragam misal; tulang wajah dan tulang belakang
(vertebra)
Tulang sesamoid, terbentuk dalam tendon tertentu
misal: tulang lutut (patella)

Gambar : Tulang kerangka manusia

Axial Skleton
Skull

(cranium)
Sternum
Ribs (costae)
Vertebrae
Sacrum

Appendicular Skleton
Scapula & collarbone (clavicula)
Upper limb bones (extremitas
superior)
Hip (coxae)
Lower limb bones (extremitas
inferior)

Tulang-tulang Tengkorak Kepala (Cranium) :


- Calvaria
- Basis cranii
- Mandibula
yaitu terdiri dari :
Tulang-tulang yang berpasangan : Os parietal
Os Temporall
Os os maxillaries
Os Zygomaticum
Os nasalis
Os palatina
yang tidak berpasangan

: Os occipitalis
Os frontal
Os Ethmoidalis
Os sphenodale

Os Cranium

Os Cranium bagian Lateral

Os Cranium bagian Depan

Os Cranium bagian Belakang

Os Cranium bagian Belakang pandangan Dalam

Cavum Orbita

Os Mandibulae

12
6
11
10

Keterangan :
1. Proc. Coronoideus
2. Proc. Condyloideus
3. Foramen Mandibulae
4. Incisura Mandibulae
5. Capitulum
6. Angulus Mandibulae
7. Linea Obliqua
8. Basis Mandibulae
9. Tuberculum Mentale
10.Foramen Mentale
11.Protuberantia Mentalis
12.Pars Alveolaris

TRUNCUS (batang badan)


Os vertebra tdd: Vertebra cervicalis 7 ruas
Vertebra Thoracalis 12 ruas
Vertebra lumbalis 5 ruas
Vertebra sacralis 5 ruas
Vertebra coccigeus 4 atau 5
ruas

Ossae Vertebra (Tulang Belakang)


Lordosis Cervicalis

Kyposis Thoracalis

Lordosis Lumbalis

Kyposis Sacralis

Perbedaan Tulang-Tulang Vertebra


Cervical

Thoracal

Lumbal

Corpus

Berbentuk
segiempat,
permukaan
cekung atas
bawah

Berbentuk
jantung

Berbentuk kacang,
ginjal

Foramen

Lebih besar dari


corpus

Bulat

Segitiga sama kaki

Processus
Spinosus

Bercabang dua

Berbentuk taji
arah bawah

Kokoh arah datar

Processus
Transversus

Terdapat
foramen
transversus

Terdapat fovea
costalis

Terdapat processus
mamilaris,
processus
accessorius

Os Cervicalis
Proc.
transvercus

Foramen
transversarium

Facies art.superior
Facies art.inferior

Proc.spinosus

Os Thoracalis
Fovea costalis
superior

Facies art.
superior
Facies
costalis
transversalis

Fovea costalis
superior
Facies art. inferior
Proc.spinosus

Os Lumbalis
Prosc.transvers
us
Corpus
Prosc.
Spinosus

Prosc.
Spinosus

Corpus
Vertebra
e

Bentuk istimewah dari vert.


cervicalis yaitu :
1. Cervicalis I disebut juga Os atlas
Bentuknya bulat seperti cincin tidak mempunyai
corpus. Tidak mempunyai Proc.spinosus
2. Cervicalis II disebut juga Os prominens
pada permukaan atas dijumpai penonjolan
seperti gigi disebut juga dens episthropeus
3. Cervicalis VII
Proc. Spinosusnya tidak bercabang dua

Os Cervicalis I

Tuberculum anterius
Facies art.episthropeus
Foramen transversarium

Proc.transversus

Facies art.superior
Tuberculum posterius

Os Axis
Dens episthropeus

Facies art.anterior

Proc.spinosus
Proc.transversus
Proc.art.inferior

Os Cervicalis II

Os Sacralis

Os Sacrum
Basis sacralis
Proc.art.superior
promontorium

Foramina sacralis anterior


Linea transversalis
Appex sacrum
Appex coccygeus

Os.coccygeus

Permukaan Posterior Os Sacrum


Corpus
Facies art.
sacralis
superior
Crista mediana

Facies auricularis

Crista intermediana
Crista lateralis

Foramina sacralis sup

Angulus
lateralis
Corpus sacralis &
coccygeus
Proc.transversus sacralis

Appex coccygeus

Os Sternum
Os sternum tdd

: Manubrium Sterni
Corpus sterni
Processus Xipoideus

Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan


gambar berikut.

Os sternum

Pinggir Lateral Os Sternum

Os Costa
Os costa tdd
:
1. Costa Verae
= Costa I, II, III, IV, V, VI, VII
2. Costa Spuriae = Costa Arcuatum (Costa
VIII,IX,X)
3. Costa Fluctuantes (Costa XI, XII)
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar
Berikut.

Costa I
Capitulum Costae
Tuberculum costae

Sulcus subclaviae
Tuberculum scaleni

Capitulum costa
Capituli costa
Facies art.tubercul costa
Corpus costa

Sulcus Costa
Angulus costa

Ossa Extremitates superiores


Terbagi atas :
Ossa Cinguli extremitates superior
- Os scapula
- Os Clavicula
Ossa extremitates Superior Liberae
- Brachii: os humerus
- Antebrachii : os radius , Os ulna

Gambar : Tulang tulang ekstremitas superior

Os Scapula (Tulang Belikat)


Berbentuk segitiga, masing-masing mempunyai 3
sudut, 3 sisi dan 2 permukaan.
Sudut terdiri atas : angulus lateralis, angulus
medialis dan angulus inferior.
Sisi terdiri atas : margo superior, margo axilaris
(lateralis), dan margo vertebralis (medialis)
Permukaan terdiri atas : Facies costalis dan
Facies dorsalis.

Os Scapula (Tulang Belikat)


Fossa supra spinata
Angulus medialis
Margo superior

Spina scapulae
Trigonum spina scapulae

Proc.coracoideus
acromion
Angulus acromialis
Capitas glenoidalis
Collum scapulae
Fossa infraspinata
Margo axilaris

Margo vertebralis

Angulus superior

Os clavicula (Tulang
Selangka)
Adalah tulang yang berbentuk seperti huruf S.
2/3 cembung ke medial 1/3 cekung ke arah lateral.
Diameter yang lateral lebih kecil dan bentuknya
gepeng disebut dengan extremitas acromialis karena
bersendi dengan acormion, sedang bagian medialnya
berdiameter lebih besar dan bentuknya bulat.
Bersendi dengan sternum.

Os Clavicula (Tulang Selangka)


Extremitas acromialis
Extremitas sternalis

Extremitas sternalis

Extremitas acromialis
Tuberositas coracoideus

Sulcus art.subclavia

Os Humerus
Bagian-bagiannya terbagi atas :
extremitas proximalis
Corpus
extremitas distalis
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar berikut.

Permukaan Anterior Humerus


1. Tuberculum majos
2. Collum anatomicum
Ext. proximalis
3. Caput humeri
4. Tuberculus minus
5. Sulcus inter tubercularis
6. Crista tuberculi minor
7. Crista tuberculi major
8. Tuberositas deltoideus Corpus
9. Sulcus nervus radialis
10.Facies anterior medialis
11.Margo medialis
12.Fossa corocoideus
13.Epicondilus medialis
14.Trochlea humeri
Ext. distalis
15.Capitulum humeri
16.Epicondilus lateralis
17.Fossa radialis

Permukaan posterior humerus


1. Caput humeri
2. Collum anatomicum
3. Tuberculum majus
4. Collum chirugicum
5. Facies anterior
6. Sulcus N.radialis
7. Margo lateralis
8. Fossa olecranii
9. Epicondylus lateralis
10.Trochlea humeri
11.Sulcus N.unaris
12.Epicondylus medialis
13.Margo medialis

Os Ulna
Termasuk tulang panjang pada permukaan
atasnya berbentuk huruf U. terbagi atas :
Extremitas proximalis
Corpus
Extremitas distalis
Ulna letaknya disebelah medial dari radius.
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar berikut.

Os Radius
Termasuk tulang panjang pada permukaan
proximalnya dijumpai caput yang berbentuk jari-jari
(lingkaran).
Terbagi atas :
Extremitas proximalis
Corpus
Extremitas distalis
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar berikut.

Capitulum Radii

Circumferentia Radii

Collum Radii
Tuberositas Radii

Crista interocea
Margo volaris
Facies Volaris

Proc. styloideus

Circumferentia articulari

Capitulum Radii

Collum Radii
Tuberositas Radii

Foramen nutricium

Crista Interosea
Facies Dorsalis
Margo dorsalis

Incisura Ulnaris
Proc. Styloideus

MANUS
Ossa carpalia terdiri dari :
-

Os
Os
Os
Os
Os
Os
Os
Os

naviculare manus
lunatum
Proximal
triquetrum
piriformis
multangulum majus (os trapezium)
multangulum minus ( os trapezoideum) Distal
capitatum
Hamatum

Os Metacarpal tdd :
Os Phalanx 14 ruas :

Metacarpal I, II, III, IV, V


Phalanx proximal
Phalanx media
Phalanx distal

Ossa Carpalia (Tl pergelangan tangan)

Os Lunatum
Os Naviculare
Os Triquetrum

Os Multangulum
Os Multangulum
Majus
Os Capitatum Os Hamatum
Minus

Os Pisiformis

Ossa Extremitates inferiores


Ossa Cinguli Extremitas Inferior
Os coxae terbagi atas
os ilium, os pubis dan os ischium
Ossa extremitas inferiores liberae
Femoris : os femur
Genu
: os patella
Cruris
: os tibia
os fibula

Ossa Extremitates
inferiores

Os Coxae
Dibentuk oleh 3 tulang yaitu :
os ilium
os pubis
os ischium
Pertemuan tulang tersebut didaerah acetabulum
yang berbentuk huruf Y pada masa pubertas.
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar berikut.

Os Femur
Termasuk tulang panjang dan paling panjang
diantara
seluruh tulang ditubuh. Terdiri atas :
Extremitas proximalis (caputnya berbentuk
cangklong)
Corpus
Extremitas distalis
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar berikut.

Os Patella
Disebut juga tulang tempurung kaki yang berbentuk
segitiga dimana puncaknya berada di bawah
disebut dengan apex patella dan basisnya berada
diatas.
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar berikut.

Permukaan
Anterior
Basis patellaris

Permukaan Posterior

Facies art.lateralis

Facies art.medialis

Os Cruris
Terdiri dari Os Tibia dan Os Fibula.
Os Tibia disebelah medial sedangkan Os Fibula
disebelah lateral.
Os Tibia terbagi atas :
Extremitas proximalis (lebih besar)
Corpus
Extremitas distalis (lebih kecil)

Os Fibula
Terbagi atas :
Extremitas proximalis (capitulum fibula)
Corpus
Extremitas distalis
Perhatikan bagian-bagiannya sesuai dengan
gambar berikut.

Permukaan Anterior Os Cruris


Condylus Lateralis
Capitulum Fibulae

Condylus Medialis
Tuberositas Tibialis

Crista Anterior

Malleolus Lateralis

Malleolus Medialis

Pedis
Tarsal terdiri dari :
os naviculare pedis
os calcaneus
os tallus
os cuboideum
os cuneiform medial (I)
os cuneiform intermedial (II)
os cuneiform lateral (III)
Metatarsal tdd
: Metatarsal
I,II,III,IV,V
Phalanx tdd 14 ruas : Phalanx proximal
Phalanx media
Phalanx distal

Os Pedis

ARTHROLOGI
Adalah ilmu yang mempelajari tentang sendi
dan persendian.
Sendi / joint /articulation : hubungan antar
tulang

Berdasarkan gerakan, persendian


dibedakan menjadi :
Synarthrosis
Amphiarthrosis
Diarthrosis

Synarthrosis

Sendi yang tidak dapat digerakkan,karena


sendi saling berimpit
Hanya dihubungkan oleh jaringan ikat
atau cartilago hyalin
Contoh :

Syndesmosis : gigi tulang alveolar


Synkondrosis : epiphyse tulang panjang
Sutura

Sendi Synarthrosis

Amphiarthrosis

Sendi yang dapat sedikit bergerak


Dihubungkan oleh fibrocartilage
Contoh : Diskus intervertebralis

Sendi Amphiarthrosis

Diarthrosis

Sendi yang dapat bergerak bebas


Komponen sendi meliputi :

Caput artikulare : 2 tulang sendi


Cartilago artikulare : tulang rawan yang
meliputi caput
Capsul artikulare : membran fibrosa dan
membran sinovial
Cavitas artikulare : minyak sinovial
Ligament : membatasi gerakan

Gerakan yang terjadi pada diarthrosis :


1. Meluncur
Gerakan menggeser facies artikularis satu
dengan yang lain, contoh : sendi intercarpal
2. Angular
Flexi, ekstensi, abduksi dan adduksi
3. Circumduksi
Fleksi, ekstensi, abduksi dan adduksi yang
bergerak simultan, contoh : artikulasi coxae,
humeri
4. Rotasi
contoh artikulasi coxae, humeri

Sendi Diarthrosis

MYOLOGI

Sel serabut otot menghasilkan


kontraksi yang menggerakkan bagian
tubuh termasuk organ dalam tubuh
termasuk organ dalam. Jaringan ikat
dalam otot membawa serabut syaraf dan
kapiler keserabut otot.

Dikenal 3 jenis otot :


Otot Rangka : menggerangkan tulang
dan struktur lain
Otot Jantung : kompenen dinding
jantung terbesar
Otot Polos : membentuk sebagian
dinding pembuluh dan organ yang
berongga terbanyak otot ini
memindhkan berbagai zat melalui
viscera misal: intestinum dan
mengatur aliran pembuluh darah.

Otot Rangka
Otot rangka menghasilkan gerak
pada kerangka disebut juga otot
volunter diatur sesuai dengan
kehendak.

Musculi Extremitas superior


Musculus Cinguli Extremitas superior

I.

Otot-otot Ventral Bahu


M. Pectoralis Major
M. Pectoralis minor
M. Subclavicus
M.Subscapularis

Otot-otot Ventral Bahu

Otot-otot Lateral
Bahu
M. Deltoideus
M.Supraspinatus

OTOT DORSAL BAHU

Otot-otot lateral dorsal bahu

M. Infraspinatus
M. Teres Major
M. Teres Minor
M. Latissimus

II.

Musculus Brachii

Otot-otot Ventral lengan atas

M. Biceps brachii

M. Coracobrachialis

M. Brachialis
Otot-otot Dorsal Lengan atas

M. Triceps brachii

M. Anconeus

III. Musculus Ante Brachii


Otot-otot ventral lengan bawah :

M. Pronator teres
M. Flexor carpi radialis
M. Palmaris longus
M. Flexor digitorum superficial
M. flexor carpi ulnaris

Otot-otot lengan bawah bagian profunda :


M. flexor digitorum profundus
M. Flexor polis longus
M. Pronator quadratus
Otot-otot dorsal lengan bawah :
M. Extensor digitorum communis
M. Extensor digiti minimi
M. Extensor carpi ulnaris

12

11

2
10
3

4
5
6

8
7

Keterangan otot-otot extensor lengan ba


1. Brachio Radialis
2. M. Extensor Carpi Radialis Longus
3. M. Extensor Carpi Radialis Brevis
4. M. Abductor Pollicis Longus
5. M. Extensor Pollicis Brevis
6. M. Extensor Pollicis Longus
7. M. Extensor digiti minimi
8. M. Extensor Digiti V Proprius
9. M. Extensor Digitorum Communis
10.M. Extensor Carpi Ulnaris
11.M. Anconeus
12.M. Trichep Brachii

IV. Musculus Manus


Otot-otot Thenar :

Otot-otot Hypothenar :

M. Abduktor pollicis Brevis


M. Opponens Pollicis
M. Flexor pollicis Brevis
M. Adductor pollicis

M. Palmaris brevis
M. Abductor digiti minimi
M. Flexor digiti minimi brevis
M. opponens digiti minimi

Otot-otot bagian dalam telapak tangan

M. Lumbricales
M. Interossei Dorsales

Otot Otot Punggung Telapak Tangan

M. Interossei Dorsales

M. Ext. Digitorum Communis


M. Ext. Digiti V

M. Ext. Pollicis Longus


M. Ext. Pollicis Brevis
M. Abductor Pollicis

OTOT-OTOT THENAR DAN HYPOTHENAR


Musculi Thenar

Hypothenar
2
1
1
4
3

1.
2.
3.
4.

M.
M.
M.
M.

Opponens Pollicis
Abductor Pollicis Brevis
Flexor Pollicis Brevis
Adductor Pollicis

2
3
4

Musculi Hypothenar
1. M. Palmaris brevis
2. M. Abductor digiti minimi
3. M. Flexor digiti minimi brevis
4. M. opponens digiti minimi

Musculi Extremitas Inferior


I.

Musculus Cinguli Extremitas Inferior

INTERNA :
M. iliacus
M. Psoas Major
M. Psoas Minor

M. Illio Psoas

Musculus Cinguli Extremitas Inferior Interna

M.Gluteus Medius
Filiformis
Gamelus Superior
Gamelus inferior
M. Quadratus femoris

EXTERNA :

M. Gluteus Maximus
M. Gluteus Medius
M. Gluteus minimus
M. Piriformis
M. Gamellus Superior
M. Gamellus Inferior
M. Obturator Inferior
M. Quadratus Femoris
M. Tensor Fascia Latae

Otot-Otot Tungkai Dorsal

II.

Musculus Femoralis

Otot-otot ventral Paha :

M. Sartorius
M. Rectus Femoris
M. Vastus Lateralis
M.Vastus Medialis
M. Vastus intermedius

Otot-otot Ventralis Paha

Otot-otot Medial Paha terbagi 2


Superficial
M. Pectineus
M. Adductor longus
M. Gracilis
Profunda
M. Adductor
M. Adductor
M. Adductor

Brevis
Magnus
minimi

Otot-Otot Dorsal Paha

Otot-otot dorsalis Paha

M. Semi tendinosus
M. Semimembranosus
M. Biceps Femoris

III. Musculus Cruris


Otot-otot Ventral tungkai bawah :

M. Tibialis anterior
M. Extensor Hallucis Longus
M. Extensor digitorum Longus
M. Peroneus Tertius

Otot-Otot Cruris Bagian Depan

Otot-otot Lateral :
M. Peroneus Longus
M. Peroneus brevis
Otot-otot Dorsal tungkai bawah :
Superficial
M. gastrocnemius
M. Plantaris
M. Soleus

Otot-Otot Dorsal Bagian Cruris

Profundus

M. Popliteus
M. Flexor digitorum Longus
M. Flexor Hallucis Longus
M. Tibialis Posterior

IV.

Musculus Pedis

Otot-otot dorsal kaki :


M. Extensor Hallucis Brevis
M. Extensor digitorum Brevis
Otot-otot Plantar pedis (telapak kaki) :
Medial
M. abductor Hallucis
M. Adductor
M. Flexor hallucis brevis

Otot Otot Lateral Tungkai Bawah

Otot Otot Mata Kaki Sebelah Lateral

Otot Otot Mata Kaki Sebelah Medial

Otot Otot Plantar Kaki

Otot Otot Plantar Kaki

Lateral
M. Abductor digiti minimi
M. Flexor digiti minimi brevis
M. Opponens digiti minimi
Intermmedius
M. Flexor digitorum brevis
M. Quadratus Plantae
M. Lumbricales dorsales
M. Lumbriccales plantae

V.

Musculus Interossei

Mm. Interossei Plantae 3 buah


Mm. Interossei Dorsales 4 buah

Pembuluh Pembuluh darah arteri manusia

Pembuluh pembuluh Vena pada Manusia

Anda mungkin juga menyukai