Anda di halaman 1dari 14

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS

Matematik II (B 2001)

POLITEKNIK PORT DICKSON


JABATAN MATEMATIK SAINS DAN KOMPUTER

NOMBOR KOMPLEKS
Nombor Kompleks ialah nombor yang berbentuk a + ib
di mana a dan b adalah nombor nyata
terdiri drpd bahagian nyata (a) dan bahagian khayal (ib)

Secara amnya, a2
a 2 (1)
Contoh : a 2 i2
ai 1. = = = 3i 9
9(
9i 21)

2. = = = 5i 2
50(
50
50i 21)

PERLU INGAT !!!

i2 = -1
(-1)nombor genap = 1
(-1)nombor ganjil = -1

Contoh :
a. i8=i 2 (4)
= (-1) = 1

b. i 15
= i 2(7) i = (-1) 7 i = (-1) i = -i

c. 3i34 - i13
= 3i2(17) - i2(6) i
= 3 (-1)17 - (-1)6 i
= 3 (-1) 1 i
= -3 - i

d. 2i3 + 2 i18 - 3 i51


= -2 i2 i + 2 i2(9) - 3 i2(25) i
= -2 (-1) i + 2 (-1) 9 - 3 (-1) 25 i
= 2 i + 2 (-1) 3 (-1) i
= 2 i 2 +3 i
=5i2
CONTOH SOALAN :
1. Ringkaskan kuasa bagi i yang berikut:
a. i7
b. i 12

June/JMSK/PPD/750621
1
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

c. i 20
d i 36
e. 7i 56 i 3 6
f. 8i 59 + 5i 97
2. Permudahkan bentuk nombor-nombor berikut:
a. 38
25 c.
b.
69
81 d.

Penambahan & Penolakan Nombor Kompleks

Jika z = x + yi dan w = u + vi

Maka, z + w = ( x + yi ) + ( u + vi )
= ( x + u ) + ( yi + vi )
Nombor nayata
Nombor
tambah
kompleks
nombor nyata
tambah
nombor
z w = ( x + yi ) - ( u + vi ) kompleks

= ( x - u ) + ( yi - vi )

Nombor
Nombor nayata kompleks tolak
tolak nombor
nombor nyata kompleks

CONTOH :

a) ( 3 + 4i ) + ( 5 + 6i ) = ( 3 + 5 ) + ( 4i + 6i)
= 8 + 10i

b) ( 5 + 3i ) ( 8 + 2i ) = ( 5 8 ) + ( 3i 2i )
= -3 + i

c) ( 7 + 5i ) + ( 2 3i ) = ( 7 + 2 ) + ( 5i + (3i) )
= ( 7 + 2 ) + ( 5i 3i )
= 9 + 2i

d) ( 4 2i ) ( 2 3i ) = ( 4 2 ) + ( -2i (-3i) )
= ( 4 2 ) + ( -2i + 3i )
=2+i

Pendaraban Nombor Kompleks


Kembangka
Jika z = a + bi dan w = p + qi n ungkapan

Maka, z + w = ( a + bi ) x ( p + qi )

June/JMSK/PPD/750621
2
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

= (a x p) + (a x qi) + (bi x p) + (bi x qi)


= ap + aqi + pbi + bqi2
= ap + aqi + pbi + bq(-1)
= ap + aqi + pbi bq
= (ap-bq) + (aq+pb)i

CONTOH :

a) Jika z = 3 + 4i dan w = 2 3i

maka zw = ( 3 + 4i ) ( 2 3i )
= ( 3 x 2 ) + ( 3 x (-3i) ) + ( 4i x 2 ) + ( 4i x (-3i) )
= 6 + (-9i) + 8i +( -12i2 )
= 6 + ( -i ) 12(-1)
= 6 i +12
= 18 i

b) Jika z = 4 + i dan w = 3 + 2i

maka zw = ( 4 + i ) ( 3 + 2i )
= ( 4 x 3 ) + ( 4 x 2i ) + ( i x 3 ) + ( i x 2i )
= 12 + 8i + 3i + 2i2
= 12 + 11i + 2(-1)
= 12 + 11i - 2
= 10 + 11i

Pembahagian Nombor Kompleks

Bagi proses pembahagian, perlu gunakan konjugat supaya penyebut jadi nombor nyata

Saling
memusna
hkan
June/JMSK/PPD/750621
3
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

Contoh :
1. 3
3 2 3i 2 3i

2 3i 2 3i
a2 + b2
6 9i 2. 2 i
Nombor
49 nyata

2i

332i2i
6 9i Jika z = a + bi dan w = a bi
3 2i 3 2i

13 6 4i 3i 2i2

Kesamaan Nombor Kompleks 6 9i Maka, zw = ( a + bi ) ( a bi ) 94
= a2 abi + abi b26i2 7i 2(-1)
Katakan z = x + yi dan w = u
13 13 = a2 b2i2
2 2 13
= a b (-1)
+ vi 6 7i 2
= a2 (-b2)
Jika z = w, x + yi = u + vi
2+ 2
=a b 13
4 7i
maka, x = u dan yi = vi
Oleh itu, w dikenali sbg konjugat 13
kompleks bagi z 4 7i
Bahagian
Bahagian 13 13
khayal Jika z = a + bi, konjugat bagi z
nyata
ialah
z* = a bi
Contoh: zz* = a2 + b2

Diberi 3 2i = ( p + qi )( 5 + i ). Carikan nilai p dan q.

( p + qi )( 5 + i ) = 5p + pi + 5qi + qi2
x y = 5p + pi + 5qi + q(-1)
= 5p + pi + 5qi q
= ( 5p q ) + ( p + 5q )i

u v

MAKA, x=u dan y=v

3 = 5p q -2 = p + 5q
q = 5p 3 p = -5q 2
q = 5( -5q 2 )- 3 1
p 5 2
q = -25q 10 3 2
26q = -13 1
13
q 2
26
1

CONTOH SOALAN : 2

1. Ungkapkan yang berikut dalam bentuk a + ib


a. 3 + b. 2 + 16
8
9 c. 8 -

June/JMSK/PPD/750621
4
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

2. Ringkaskan setiap yang berikut:


a. ( 3 + 4i) + ( 5 2i) b. ( 7 + 6i) ( -4 3i)

3. Ungkapkan yang berikut dalam bentuk a + ib:


a. b. 22i
112i
i
4. Dalam setiap kes berikut, cari nilai x dan y.
a. x + iy = ( 3 + i )(2 3i) b. ( x + iy ) ( -2 + 7i ) = -11 4i
c. x + iy = 2 5i
1 i

RAJAH ARGAND
y
Mewakili nombor
paksi khayal kompleks
P ( x, y ) z = x + yi

Hujah z
x

r paksi nyata

P ( x, -y )
Modulus z

MODULUS z z x2 y2
HUJAH z y
huj z tan 1
x
CONTOH :
Cari modulus dan hujah bagi setiap nombor kompleks berikut
a) 1 i y
z = 1 1
2 2

= 2
Huj z = tan 1 (-1/1) tan ve di

sukuan x
Sudut = tan -1)
1(
2&4
dr asalan = - 45
paksi-x = 360 - 45 r

b) 3 + 4i y

z = (3)2 (4) 2 r
= 25
=5
Huj z = tan 1 (4/-3)
x
= -53 8 June/JMSK/PPD/750621
= 180 - 53 8 5
x
= 126 52
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

CONTOH SOALAN :

Cari modulus dan hujah bagi setiap nombor kompleks berikut:


a) 1 3i b) 1 + 2i
c) 3 5i d) -5 + 12i
e) -7 4i f) 6 + (-2i)

PENAMBAHAN dan PENOLAKAN RAJAH ARGAND

Langkah-langkah :
1. Buatkan penambahan atau penolakan kepada nombor kompleks dulu
2. Dari hasil penambahan atau penolakan td, baru plotkan rajah argand.
3. Then tandakan hasil yg br td pd graf.

CONTOH :

Tunjukkan pada Rajah Argand, garis-garis yang mewakili nombor kompleks berikut
kemudian dapatkan modulus dan hujah bagi setiap satunya:

Z1 = 2 + 4i Z2 = -3 + 2i
Z3 = -5 3i Z4 = 3 - 5i

a) Z1 , Z2 , Z3 , Z4

b) Z1 + Z2 c) Z2 + Z3
= ( 2 + 4i) + ( -3 + 2i ) = ( -3 + 2i ) + ( -5 3i )
= ( 2 + (-3) ) + ( 4i + 2i) = ( -3 + (-5) ) + ( 2i + (-3i) )
= -1 + 6i = -8 - i

d) Z1 - Z3 e) Z3 - Z4
= ( 2 + 4i) - ( -5 3i) ) = ( -5 3i) ( 3 - 5i )
= ( 2 - (-5) ) + ( 4i (-3i) ) = ( -5 3 ) + ( -3i (-5i) )
= 7 + 7i = -8 + 2i

f) Z2 - Z3 g) Z2 - Z4
= ( -3 + 2i ) ( -5 3i ) = ( -3 + 2i ) ( 3 - 5i )
= ( -3 (-5) ) + ( 2i ( -3i) ) = ( -3 3 ) + ( 2i ( -5i) )
= 2 + 5i = -6 + 7i

h) Z1 + Z4 i) Z1 - Z2
= ( 2 + 4i) + ( 3 - 5i ) = ( 2 + 4i) - ( -3 + 2i )
= ( 2 + 3 ) + ( 4i + (-5i) ) = ( 2 - (-3) ) + ( 4i - 2i )
=5-i = 5 + 2i

June/JMSK/PPD/750621
6
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

RAJAH ARGAND

June/JMSK/PPD/750621
7
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

MODULUS dan HUJAH

June/JMSK/PPD/750621
8
Soalan Modulus Hujah Rajah Argand

a) Z1 = 2 + 4i (2)2 (4) 2 z Huj z = tan 1 (4/2) y


BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
= = 63 26 Matematik II (B 2001)
= 20 = 63 26
= 4.47
x

Z2 = -3 + 2i (-3) 2 (2)2 z Huj z = tan 1 (2/-3)


= = -33 41
= 13 = 180 -
33 41
= 3.61 = 146 19
x

Z3 = -5 3i y
(-5)2 (-3) 2 z Huj z = tan 1 (-3/-5)
= = 30 57
x
= 34 = 180 + 30 57
= 5.83 = 210 57

Z4 = 3 - 5i (3) 2 (-5) 2 z Huj z = tan 1 (-5/3) y


= = -59 2
x
= 34 = 360 -
59 2
= 5.83 = 300 58

b) -1 + 6i (-1) 2 (6)2 z Huj z = tan 1 (6/1) y


= = 80 32
= 37
= 6.08
x

c) -8 - i z (-8)2 (-1)2 Huj z = tan 1 (-1/-8)


= = 7 7
x
= 65 = 180 + 7 7
= 8.06 = 187 7

d) 7 + 7i (7)2 (7)2 z Huj z = tan 1 (7/7) y


= = 45
= 98 = 45
= 9.90 x

e) -8 + 2i (-8) 2 (2)2 z Huj z = tan 1 (2/-8) y


= = -14 2
= 68 = 180
- 14 2
= 8.25 = 165 58
x

f) 2 + 5i z (2)2 (5) 2 Huj z = tan 1 (5/2) y


June/JMSK/PPD/750621
= = 68 11 9
= 29 = 68 11
= 5.39
(-1)
(5)22226
(-6)
(5) 85
29 (7)22
(2)
y y x
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

CONTOH SOALAN :

Tunjukkan pada Rajah Argand, garis-garis yang mewakili nombor kompleks berikut
kemudian dapatkan modulus dan hujah bagi setiap satunya:

Z1 = -3 + 5i Z2 = 5 - 3i
Z3 = -2 2i Z4 = 6 + 3i

a) Z1 , Z2 , Z3 , Z4 b) Z1 + Z2
c) Z2 + Z3 d) Z1 - Z3
e) Z3 - Z4 f) Z2 - Z3
g) Z2 - Z4 h) Z1 + Z4
i) Z1 - Z2 j) Z1 - Z4
BENTUK-BENTUK NOMBOR KOMPLEKS

a) Bentuk Cartesian a + bi

b) Bentuk Trigonometri |z| ( kos + i sin )


R ( kos + i sin )

c) Bentuk Kutub (Polar) |z|


R
d) Bentuk Eksponen Rej ( dlm bacaan radian)

CONTOH :

1. Tukarkan nombor kompleks z = -5 + 2i ke dalam bentuk Trigonometri, Kutub dan


Eksponen.
y

PENYELESAIAN :
a) Lakar rajah Argand untuk
pastikan kedudukannya
x

b) Modulus z R = z = 25 4
= = 29 5.39

c) Hujah z Huj z = = tan 1 y


= tan x
2 1
= tan 5 1 ( -0.4)

= 21.8 atau
0.38 rad
Maka = 180 - 21.8
= 158.2
paksi nyata

June/JMSK/PPD/750621
10
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

d) Bentuk kutub |z| atau R


5.39 158.2
e) Bentuk eksponen Rej
=5.39ei0.38

f) Bentuk trigonometri |z| ( kos + i sin ) atau


R ( kos + i sin )
=5.39 ( kos 158.2 + i sin 158.2 )

2. Tukarkan nombor kompleks z = 2.5 ( kos 189 + i sin 189 ) ke dalam bentuk Cartesian,
Kutub dan Eksponen

PENYELESAIAN :

dapatkan nilai kos 189 dan sin 189 melalui kalkulator


kos 189 = - 0.988
sin 189 = - 0.156

a) Bentuk cartesian a + bi
= 2.5 ( ( - 0.988 ) + i(- 0.156 ) )
= - 2.47 - 0.39i

b) Bentuk eksponen Rej


= 0.157 rad
=2.5ei0.157

c) Bentuk kutub |z| atau R


2.5 189

CONTOH SOALAN :

1. Tukarkan nombor kompleks berikut ke dalam bentuk Cartesian, Kutub


dan Eksponen.
a. z = 4 ( kos 54 + i sin 54 )
b. z = 15 ( kos 200 + i sin 200 )
c. z = 3.5 ( kos 175 + i sin 175 )
d. z = 5 ( kos 250 + i sin 250 )

2. Tukarkan nombor kompleks berikut ke bentuk Trigonometri, Kutub dan Eksponen.


a. 3 + 3i
b. 5 + 2i

June/JMSK/PPD/750621
11
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

c. 3 3i
d. 5 2i

TEOREM DE MOIVRE

( a + bi )n = |z|n ( kos n + i sin n )


+ 360k
Jika kuasanya ialah punca
kuasa atau kuasa pecahan
CONTOH :

1. Ungkapkan dalam dalam sebutan kos n dan sin n:


a) ( kos - i sin )4 b) 1
= kos 4 - i sin 4 = ( kos 2 - i sin 2 )-1
kos 2 i sin 2
= kos (-2) - i sin (-2)
= - kos 2 - i sin 2

2. Dapatkan nilai bagi


a) (8 5i )3
PENYELESAIAN :
i) Modulus z R=z 8 2 52
64 25
89
ii) Hujah z Hujah z = 360 tan 1 ( 5/8 )
9.43
= 360 32
= 328 8 - 5i terletak di
sukuan 4
iii) 8 5i = 9.43 ( kos 328 + i sin 328 ) hujah dibaca
sebagai 360 -
iv) Menggunakan Teorem De Moivre
( a + bi )n = |z|n ( kos n + i sin n )
MAKA : ( 8 5i )3 = 9.43 3 kos 3(328) + i sin 3 (328) ]
= 838.56 ( kos 984 + i sin 984 )
= 838.56 kos ( 984 - 720 ) + i sin ( 984- 720 )
= 838.56 ( kos 264 + i sin 264 )

984 lebih drpd 2 pusingan


maka kena tolakkan 2
pusingan penuh ( 2 x 360)

June/JMSK/PPD/750621
12
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

b) ( -5 + 2i )1/4
PENYELESAIAN :
i) Modulus z R=z (-5)2 2 2
25 4
29
ii) Hujah z Hujah z = 180 tan 1 ( -5/2 )
5.39
= 180 68
= 112 -5 + 2i terletak di
sukuan 2
iii) -5 + 2i = 5.39 ( kos 112 + i sin 112 ) hujah dibaca
sebagai 180 -
iv) Menggunakan Teorem De Moivre
( a + bi )n = |z|n ( kos n ( + 360K ) + i sin n ( + 360K ) )
MAKA : ( -5 + 2i )1/4
= 5.391/4 kos (158.2+ 360k )/4 + i sin ( 158.2 + 360k)/4
= 1.52 kos (158.2+ 360k )/4 + i sin ( 158.2 + 360k)/4

Sekarang perlu selesaikan nilai k tersebut mulakan dengan nilai k = 0


sehingga jumlah ( + 360k) tidak melebihi 360

Bagi k = 0 ( -5 + 2i )1/4 = 1.52 (kos 39.6+ i sin 39.6)

Bagi k = 1 ( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+ 360 )/4 + i sin ( 158.2 + 360 )/4
= 1.52 ( kos 129.6 + i sin 129.6)

Bagi k = 2 ( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+ 720 )/4 + i sin ( 158.2 + 720)/4
= 1.52 ( kos 219.6 + i sin 219.6)

Bagi k = 3 ( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+ 1080 )/4 + i sin ( 158.2 + 1080)/4
= 1.52 ( kos 309.6 + i sin 309.6)

Bagi k = 4 ( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+1440 )/4 + i sin ( 158.2 + 1440)/4
= 1.52 ( kos 399.6 + i sin 399.6)

Bila k = 4, jawapan tidak diterima kerana hujah telah melebihi 360


CONTOH SOALAN :

1. Dapatkan nilai bagi.

June/JMSK/PPD/750621
13
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS
Matematik II (B 2001)

a) ( 3 + 3i )
b) ( 5 + 2i )3
c) ( 3 3i ) 1/4
d) ( 5 2i )5

June/JMSK/PPD/750621
14

Anda mungkin juga menyukai