Fokus bahasan
DEFINISI 2
Lambang : a + ib , dengan a dan b real, dan i
imajiner satuan, disebut sebuah bilangan kompleks
c = a + ib
b = 0, maka c = a
a = 0, maka c = ib
(bil. Real )
( bil. Imajiner )
c = Re(c) + i Im(c)
Contoh 1
1. 5 atau 5 + 0i : bilangan real
2. 4i atau 0 + 4i : bilangan imajiner
3. 5 – 6i : bilangan kompleks
4. 0 + 0i : nol bilangan kompleks
ALJABAR BILANGAN KOMPLEKS
• PENJUMLAHAN/PENGURANGAN
( a1 + ib1 ) ± (a2 + ib2 ) = (a1 ± a2) + i(b1 ± b2)
• PERKALIAN
( a1 + ib1 )(a2 + ib2 ) = a1a2 + ia1b2 + ib1a2 + i2b1b2
=(a1a2 – b1b2) + i(a1b2+a2b1 )
• PEMBAGIAN
(a1 ib1 ) (a1 ib1 )(a 2 ib2 )
(a 2 ib2 ) (a 2 ib2 )(a 2 ib2 )
Sehingga c* = a – ib
Contoh 3
( 2 + 3i )* = 2 – 3i
MODULUS
c = a + ib → modulus c : lcl
c c.c a b
* 2 2
* *
c1 c c cc
1 2
*
1 2
2
c2 c c c 2 2 2
BIDANG KOMPLEKS
Y
P(a,b) = a+ib P(x,y)
b
θ
0 0
a X
z = x + iy
x = r cos , y = r sin
= r ( cos + i sin )
r x2 y2 (Bentuk polar bil. kompleks)
y r = modulus z = lzl
arctan
x = argumen z
Contoh 4
Nyatakan bilangan kompleks 2 – 2i dalam bentuk polar !
Jawab
Jadi,
2 – 2i = 2√2 ( cos 5π/4 + i sin 5π/4 )
PERSAMAAN KOMPLEKS
DEFINISI
“ Dua bilangan kompleks adalah sama , jika dan hanya jika, bagian
realnya sama, dan juga bagian imajinernya sama. Jadi, persamaan
kompleks : a + ib = p + iq, setara dengan dua persamaan real
serempak : a = p dan b= q “
Contoh 5
Carilah nilai x dan y yang memenuhi persamaan kompleks :
(a) 2ix + 3 = y - i , (b). ( x + iy )2 = 1
Penyelesaian :
(a). 3 + i (2x) = y + i (-1)
3 = y dan 2x = -1, x = -1/2 , y=3
x = 0, y ≠ 0, x ≠ 0, y = 0
c n c1 c 2 c3 ... c n ...
n 1
c
n 1
n a n i bn
n 1 n 1
dengan cn = an + i bn
(1 i ) n 1 1 1 3 2 3 1
n 1 n
1 (
2 2
) (
3 3
) ...
i 1 (
2
) (
3 3
) ...
n n n
S n ck X n ak Yn bk
k 1 k 1 k 1
UJI KONVERGENSI MUTLAK
Teorema:
Deret kompleks
n 1
cn
konvergen mutlak, jika deret mutlaknya,
yakni c n konvergen.
n 1
cn bilangan real positip c
n 1
n deret real positip
Solusi
(1 i ) n 1 1
r lim n 1
1
n →∞ (1 i ) (1 i ) 2
Solusi,
in 1 i 1 i 1
n 0 n
2
i
2 2
3 2
4 2
5 2
6 2
...
1 1 1 1 1
( 2 2 2 ...) i (1 2 2 ...)
2 4 6 3 5
Solusi,
zn
(a). Suku ke –n deret pada contoh cn ( z )
n!
4a : cn z n 1 n! 1
rn z
c n 1 (n 1)! z n (n 1)
x2 y2 1
Lingkaran Konvergensi D
y
x2 y2 1
Konvergen ??
0 x
-1 1
Cos y Sin y
eiθ = cos θ + i sin θ Rumus Euler
e z1 e z2 e z1 z2
(2). Jika z1 r1e i1 z 2 r2 e i 2
(a) z1 z 2 (r1e i1 )(r2 e i 2 ) (r1 r2 )e i (1 2 )
z = ew → w = ln z
( w1 w2 )
z1 z 2 e e w1 w2
e ln (z1 z2) = w1 + w2
= ln z1 + ln z2
ei(2nπ) = 1,
n = 0, ±1,±2, ±3,...
i ( 2 n )
z re
= arg (z)
-π < < π
Solusi
(-1) = ei(π+2nπ) , n = 0, ±1, ±2, . . .
Hitunglah ln (1 - i).
Solusi
Untuk z = (1 - i ) = √2 ei(5π/4 + 2nπ) , n = 0, ±1, ±2, . . .
z re
n
i n
r n e in
e
i n
(cos i sin ) n
(cos i sin ) n cos n i sin n
e in cos n i sin n
(Rumus de Moivre )
FUNGSI AKAR
wn = z w = z1/n
Solusi
z = 1–i r = √2, dan = 5π/4
z = 1 – i = √2 e5iπ/4
(1 – i)4 = (√2 e5iπ/4 )4
= 4 e5iπ = -4
Contoh 8
Hitunglah keempat akar persamaan w4 = 1
Jawab
z = 1, maka r = 1 , dan = 2nπ, n = 0, ±1, ±2, . . .
Contoh 9
Hitunglah i i
Jawab
i i = ei ln i
= ei (ln 1 + iπ/2 + i(2nπ))
= (e-2nπ) e-π/2 , untuk n = 0, ±1, ±2, . . .
FUNGSI TRIGONOMETRI DAN HIPERBOLIK
KOMPLEKS
e i e i e i e i
e±i = cos ± i sin cos sin
2 2i
e iz e iz e iz e iz
cos z sin z
2 2i
Solusi
e i ( i ln 3) e i ( i ln 3) e i e ln 3 e i e ln 3 4
sin( i ln 3) i
2i 2i 3
Contoh 10.
Hitunglah z = cos-1a
e iz e iz ey e y
cos z cos iy
2 2
e iz e iz e y e y
sin z sin iy i
2i 2
e z ez
cosh z
2
e z e z
sinh z
2
Contoh 10.
Buktikan : jika 0 < x < 1, maka cosh 1 x ln ( x x 2 1)
Solusi
Misalkan z = cosh-1 x, maka
e z e z u u 1 Dengan u = ez
x cosh z
2 2
2x 4x 2 4
u2 – 2xu + 1 = 0 ue z
x x2 1
2
z cosh 1 x ln( x x 2 1)
PENERAPAN DALAM FISIKA
A.GELOMBANG
Dalam kajian gelombang, khususnya interferensi n-celah, akan
dijumpai penjumlahan fungsi trigonometri sbb
sin a + sin 2a + sin 3a + . . . + sin na, a = beda fase baku
sin a = Im eia
Im ( eia + e2ia + e3ia + . . . + enia ) deret ukur dengan
suku . awal p: eia dan r :
eia
Jumlah n suku : ???
eia + e2ia + e3ia + . . . + enia
a(1 r n ) e ia (1 e nia )
Sn =
(1 r ) (1 e ia ) e nia / 2 sin na / 2 i (( n 1) / 2) a sin na / 2
e
ia
e ia / 2
e sin a / 2 sin a / 2
1- eia = eia/2 (e-ia/2 – eia/2 ) = eia/2 ( -2i sin a/2 )
Im
sin na / 2
sin (n 1) / 2 a
sin a / 2
RANGKAIAN ARUS BOLAK-BALIK
R VR = R I
V C VC = Q/C = 1/C ∫I dt
L VL = L dI/dt
V = VR + VC + VL
= { R + i (ωL – 1/(ωC) } I
=ZI
Dimana,
Z = { R + i (ωL – 1/(ωC) } Resistansi kompleks
Z = Z0 eiΦ
1/ 2
2 1
2
Z = Z0 eiΦ Z 0 Z R L
C
1
arctan L / R
C
Vm e ( it ov )
I e
0
i (t 01 )
Z e
0
i
( I 0 Z 0 ) e i (t 01 )
I m (I 0 Z 0 ) 01 ( ov )